Natuur&Milieu info U.V. I Dossier bijen: to bee or not to bee. I Kerkuilen in West-Vlaanderen. I Laat je goed adviseren voor je bouwt of verbouwt

februari 2012

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 0

U.V.

I

N AT U U R

Natuur & Milieu info

Natuur&Milieu info

V.U.: Peter Norro, dienst MiNaWa, Koning Leopold III-laan 41, 8200 Sint-Andries

I Dossier bijen: to bee or not to bee I Kerkuilen in West-Vlaanderen I Laat je goed adviseren voor je bouwt of verbouwt

1

NMinfo_februari2012.indd 1

26/01/12 11:17

I N H O U D S TA F E L

Voorwoord Dossier ‘To bee or not to bee”

To b e e o r n o t t o b e e

2 3-6

Fotowedstrijd

6

Merkwaardig in de provinciedomeinen ‘De Damse Vaart’

7

Soort in de kijker: de Grote lijster?

8-9

Kerkuilen in West-Vlaanderen

10-11

Activiteitenkalender

12-14

Red onze bossen! Ook jij kan je steentje bijdragen

15

Week van de Zee

16-17

Grenzen aan de economische groei, globaal en lokaal

18-19

Laat je goed adviseren voor je bouwt of verbouwt

20-21

Afvalhoorntjes op het strand

22

Let’s do it in de vuilbak

23

Clean beach cup op 25 maart

23

West-Vlaamse Natuurstudiedag

24

Colofon

24

De Provincie West-Vlaanderen werkt sinds een aantal jaar actief rond de problematiek van de bijensterfte en de gevolgen hiervan. In 2011 werd tweemaal een bijensymposium georganiseerd waarop heel wat geïnteresseerden afkwamen. Daarnaast werd ook de succesvolle campagne ‘laat het zoemen met bloemen’ gelanceerd. Maar ook andere provinciale inspanningen krijgen de nodige aandacht zoals de samenwerking met lokale landbouwers voor diverse akkerranden, een B&B voor bijen in de verschillende provinciale domeinen, … Ook in 2012 gaat er heel wat aandacht uit naar de bijen. Zo wordt o.a. de campagne met het gratis bloemenzaad herhaald. U krijgt alvast een boeiend bijendossier voorgeschoteld. De Kerkuil is in West-Vlaanderen een symboolsoort. Daarom ondersteunt de Provincie ook verschillende initiatieven die ertoe bijdragen deze soort in stand te houden. In de rubriek “merkwaardig in de domeinen” verkennen we ditmaal De Damse vaart. In de rubriek “soorten in de kijker” komt de ‘grote lijster’ aan bod. Verder hebben we het ook over de Week van de Zee, de debatavond ‘grenzen aan de economische groei – globaal en lokaal, advies voor bouwers en verbouwers, het proefproject ‘afvalhoorntjes op het strand’, de campagne let’s do it in de vuilbak, de clean beach cup, FSC en PEFC, de activiteitenkalender provinciale domeinen en de West-Vlaamse Natuurstudiedag.

Veel leesplezier!

coverfoto: de Gewone aardhommel (Bombus terrestris)

2


Guido Decorte, Gedeputeerde voor Leefmilieu

26/01/12 11:17

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

Dossier

Bijen: to bee or not to bee Het tweede West-Vlaamse bijensymposium I

Wie er vorig jaar in april niet bij kon zijn op het bijensymposium, had op zaterdag 22 oktober de kans om dit goed te maken. Die dag vond immers het tweede West-Vlaamse bijensymposium plaats, opnieuw georganiseerd door de Provincie West-Vlaanderen en de gemeente Knokke-Heist. De buzz deed zijn werk: ook nu lokte een boeiend programma meer dan 200 geïnteresseerden naar de ongekroonde ‘bijenhoofdstad’ van West-Vlaanderen. Voor sprekers werd tot ver buiten de provinciegrenzen, ja zelfs over de taalgrens, gekeken. De problematiek is immers te ernstig om die louter met Vlaamse oogkleppen aan te pakken. Op het eerste bijensymposium werd vooral stilgestaan bij de moeilijkheden waarmee zowel honingbijen als verschillende soorten solitaire bijen en hommels te kampen hebben. Tijdens deze tweede editie werd vooral gefocust op concrete oplossingen om de bijen in ons West-Vlaamse landschap een handje te helpen. Geen doemsessie dus, maar eerder een doe-sessie: “wat kunnen we doen om de bijenstand (zowel de wilde als de gekorfde) terug op peil te brengen?”

To bee or not to bee, that’s the question I Toch vertrok de studiedag vanuit het probleem van de bijensterfte, met een soort van whodunit onder leiding van Professor Kim Nguyen van de Agro-biotech-campus in Gembloux. Samen met het centre d’analyses des résidus en traces van de Universiteit van Luik ging hij op zoek naar de oorzaken van de “verdwijnziekte”. In het bijzonder zocht hij naar wetenschappelijke bevestiging voor het vermoeden dat insecticiden aan de basis liggen voor de grote bijensterfte (die in Wallonië oploopt tot 17% van de populatie). Hoewel insecticiden alom tegenwoordig zijn in de bijenlijfjes, de bijenwas en de honing vond hij GEEN correlatie met de bijensterfte. Wat is dan wel DE oorzaak?


Dat is minder simpel: er is niet één schuldige voor de bijensterfte, maar er zijn er meerdere, die elkaar ook onderling beïnvloeden. Er blijkt meer bijensterfte te zijn naarmate er meer bijenkasten per bijenstand zijn en er is ook een verband met het gebruik van acariciden. In de behandeling van bijenkorven met middelen tegen de varroamijt wordt waarschijnlijk vaak verkeerd gedoseerd (spreiding in de tijd) of overgedoseerd. Verder onderzoek is nodig, maar een meer geïntegreerde bestrijding van parasieten en een betere selectie van bijenrassen lijkt aangewezen. De varroa doet zijn bijnaam destructor ook alle eer aan. In zijn conclusies stelde Professor Nguyen onomwonden: “de impact van virussen op bijen die verzwakt zijn door de aanwezigheid van de Varroamijt, ligt waarschijnlijk aan de basis van het hoge sterftecijfer onder de bijen”. Daarnaast wees hij ook het Amerikaans vuilbroed, een bijenziekte die wordt overgebracht door een bacterie, en het gebrek aan voedsel tijdens de overwintering met de vinger. Veel van de voorbeeld(ige)initiatieven die daarna aan bod kwamen, hadden met name betrekking op de verbetering van het voedselaanbod voor de bijen. En dit zonder aan discriminatie te doen. Dus zowel acties ten behoeve van de productiebijen als van de wilde bijen passeerden de revue. Jens D’haeseleer van Natuurpunt maakte duidelijk dat wilde bijen bvb. in Noord-Italië en de VS al vaak worden ingezet als bevruchters in de perenteelt. Naar het voor-

3

26/01/12 11:17

beeld van die landen moet daarom ook hier meer gestreefd worden naar een afwisseling van landbouwgebieden met kleine landschapselementen, permanente graslanden en kleine natuurgebieden. In de komende twee jaar wil Natuurpunt met middelen van het Minafonds naar bondgenoten zoeken daarvoor bij diverse doelgroepen. Thomas Impens van het Regionaal Landschap Voorkempen vond die al en wel bij de Wildbeheerseenheden. Hij kwam op het originele idee om wildakkers, die tot hiertoe bestonden uit een monocultuur van maïs, in te zaaien met een fauna-akkermengsel. Zo kregen meer dan 100 ha, die moeten dienen om het jachtwild te plezieren, letterlijk en figuurlijk een BIJ-bedoeling voor nectar- en stuifmeelzoekende insecten. Pieter Verdonckt van Inagro, ‘dochterbedrijf’ van de Provincie West-Vlaanderen ging op zoek naar het ideale bijenmengsel dat kan worden ingezaaid als akkerrand op landbouwpercelen. Er zijn mengsels op de markt maar die zijn meestal niet streekeigen. Wie aandacht besteedt aan streekeigenheid bevordert, naast de honingbijen, ook de solitaire wilde bijen. Het ideale compromis dus, wat men van een politiek bestuur als de Provincie ook mag verwachten. Het onderzoekswerk van Inagro levert trouwens ook de basis voor de zaadactie waarmee de Provincie West-Vlaanderen misschien ook uw zaadkameraad kan worden (zie verder hieronder).

Bed and breakfast voor bijen in stedelijke gebieden I Luisteraars die de lokroep van de zon konden weerstaan kregen na de middag meer te horen over de bijen in een stedelijke omgeving. Gezien de biodiversiteit daar vaak hoger is dan in de boerenbuiten is het er tegenwoordig vaak zelfs beter toeven voor bijen. Maar het kan nog be-

ter door bijen meer nestgelegenheid aan te bieden. Kris Struyf van het Natuurcentrum Zwin ontpopte zich tot de Vlaamse David Attenborough met zijn filmopnames van het insectenhotel in het Zwin. Hij liet zien hoe er ook in een insectenhotel DSK’s rondwriemelen en Fawlty Towerstoestanden heersen, die voor boeiende intriges kunnen zorgen. Arie Koster, auteur van de BIJ-bel ‘‘Planten Vademecum voor tuin, park en landschap’ kwam op overtuigende wijze heel wat tips en tricks brengen voor gemeentebesturen die bereid zijn om hun openbaar groen bijenvriendelijker te maken. Dat zijn er steeds meer, zoals mocht blijken uit de getuigenissen van de Knokke-Heistse schepen van Milieu Geerinckx (teven de officieuze schepen van bijenbeleid) en van de vzw. met de tongbrekende naam Apis Bruocsella. Zij plaatsten reeds diverse bijenstanden op openbare gebouwen van Brusselse en Europese administraties, legden bijeneilandjes aan met planten en sensibiliseren de hoofdstedelijke bevolking. Tot slot kondigde gedeputeerde Guido Decorte een herhaling aan van de campagne ‘Laat het zoemen met bloemen’ en kregen alle aanwezigen nog een bijenvriendelijk boompje mee naar huis. Waarna het enthousiasme ten top steeg, dankzij het welgesmaakte honingbier dat op de receptie werd geschonken. Voor wie er niet bij kon zijn of voor wie het allemaal thuis

4


26/01/12 11:17

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

vriendelijke landen tuinbouw. Want slechts wanneer landbouwers weten wat de bijen voor hen kunnen doen en wat zij kunnen doen voor bijen, kan het agrarisch gebied opnieuw een geschikter leefgebied worden voor deze soorten.

nog eens opnieuw wil beleven, zijn alle presentaties beschikbaar via www.west-vlaanderen.be/bijen.

Boeren voor bijen I Een belangrijk deel van de provinciale inspanningen rond de bijen worden ingevuld door Inagro vzw. Het provinciaal onderzoekscentrum voor de landen tuinbouw startte twee jaar geleden met het aanleggen van diverse akkerranden in samenwerking met lokale landbouwers. Deze werden per locatie ingezaaid met verschillende combinaties van bloemen voor honingbijen, solitaire bijen en hommels. Het is van belang dat nieuwe agromilieumaatregelen eerst uitvoerig getest worden alvorens deze op grote schaal worden ingezet. De praktijkervaring die hierbij wordt verzameld, moet uiteindelijk leiden tot bijenvriendelijke maatregelen die inpasbaar zijn in de moderne landbouwbedrijfsvoering. Zo is niet alleen de samenstelling van de mengsels, maar ook de keuze van de locaties, de wijze van inzaaien en het juiste beheer van cruciaal belang. In het kader van het Europese project Solabio zal Inagro de bloemenakkerranden verder blijven opvolgen. Er zal daarnaast ook blijvend worden ingezet op communicatie en demonstratie naar de landbouwsector omtrent bijen-

Op het eerste bijensymposium lanceerde de provincie de brochure ‘Bijen en hommels in nood’, met daarin een lijst van bijenvriendelijke planten voor in de tuin of elders in het landschap. In tussentijd werd er ook werk gemaakt van een brochure met de titel ‘Boeren voor bijen’ met meer tips voor de landen tuinbouwer. Deze brochure kan gratis besteld worden via het Provinciaal Informatiecentrum Tolhuis op het gratis nummer 0800 20 021 ofwel online via www.west-vlaanderen.be/natuur.

Laat het zoemen met bloemen I Februari vorig jaar gonsde het in heel West-Vlaanderen dat er gratis zaad te krijgen was bij de provincie. Particulieren konden een kennismakingspakketje aanvragen met twee soorten bloemenmengsels, één voor een bloemenakker en één voor een bloemenweide, en een folder met een woordje uitleg. De actie had de bedoeling om mensen te wijzen op het belang van een bloemenrijke omgeving voor bijen en andere insecten. Beide mengsels waren bedoeld om in de tuin in te zaaien. De campagne Laat het zoemen met bloemen kende een groot succes en de gratis zaadzakjes waren in mum van tijd verspreid over heel de provincie. Mensen begonnen gretig een stukje omgeploegde aarde in te zaaien en toen… toen viel er plots geen druppel regen meer uit de lucht. Het zaad ontkiemde wel, maar de plantjes kwamen niet hoger dan enkel centimeters. De teleurstelling was navenant groot. Naarmate de zomer nadien natter werd, groeiden de plantjes en het enthousiasme opnieuw. Met enige vertraging kon iedereen die het bloemenzaad inzaaide dan toch nog genieten van de bloemenpracht en gezoem in de tuin. Sommigen hielden ons spontaan op de hoogte of postten foto’s op onze Facebookpagina. De campagne was geslaagd en een herhaling in 2012 was niet meer dan logisch. Vanaf 1 maart kan u dan ook opnieuw bij de provincie terecht voor uw gratis zakje bloemenzaad. 5


26/01/12 11:17

Zaai in je tuin eens een bloemenakker uit

Bestel je bloemenzaad bij de provincie

Het eerste mengsel is samengesteld uit éénjarige akkerkruiden die je bij voorkeur op een zonnige plek en op ‘blote’ grond uitzaait. Het maakt de tuin niet alleen aantrekkelijker voor bijen maar ook gewoon mooier. Akkerkruiden groeien, bloeien en sterven in de tijdspanne van één jaar. Wil je dezelfde bloemen het jaar daarop terugzien, dan moet je de bodem na de zomer opnieuw omwoelen. Zo leg je een nieuw kiembed van losse aarde klaar voor het gevallen zaad.

Het bloemenzaad kan besteld worden via www.west-vlaanderen.be/bijen, via het gratis nummer 0800 20 021, aan de balie van het Provinciaal Informatiecentrum Tolhuis (Jan Van Eyckplein 2 te Brugge) ofwel in de provinciale NME-bezoekerscentra van de domeinen Bulskampveld, De Palingbeek, De Gavers en het Zwin Natuurcentrum. Beide mengsel zijn gratis verkrijgbaar in een beperkte verpakking van 10 g, goed voor ongeveer 7 tot 10 m². De campagne loopt vanaf 1 maart 2012 tot zolang de voorraad strekt.

Of kies voor een bloemenweide

Meer info: www.west-vlaanderen.be/bijen ofwel 0800 20 021 (gratis)

Het tweede mengsel bevat zowel één- als meerjarige planten en kan dus, mits het nodige beheer, evolueren naar een heuse bloemenweide. Een bloemenweide is niets meer dan een grasveld dat mag doorschieten. Tussen de grassen zorgen zogenaamde graslandkruiden voor een mooie bloei. Bijzonder aan het tweede mengsel is dat het uitsluitend uit inheemse wilde bloemen bestaat.

Wannes Meersmans en Peter Norro

FOTOWEDSTRIJD Opnieuw kwamen verschillende leuke milieufoto’s binnen. Uit alle inzendingen werd één winnaar gekozen: Jos Thorrez Uit Poelkappele wint een milieuvriendelijke ‘dynamosolar’ radio. Proficiat!

n Lijster Slakkensmidse va

6


Jouw milieufoto in deze publicatie? Trek jij in West-Vlaanderen wel eens het bos of de velden in met je fototoestel? Fotografeer je regelmatig mooie natuurtaferelen, planten of bloemen, dieren enz. in het West-Vlaamse landschap? En wil je ook eens een van deze foto’s eens gepubliceerd zien? Dat kan! Mail de milieufoto’s waar je trots op bent naar [email protected] en wie weet verschijnt jouw foto wel in een van de volgende nummers van NM-info. Foto’s moeten digitaal aangeleverd worden en van voldoende kwaliteit zijn (> 3 miljoen pixels of > 3 MB). Bij elke foto verwachten we een korte beschrijving (wat zien we op de foto, waar is ze genomen, door wie enz.). Door je foto’s in te zenden geef je de Provincie West-Vlaanderen 6 de toestemming om deze zonder voorafgaand overleg te gebruiken en vrij van vergoeding te publiceren.

26/01/12 11:17

D

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

Merkwaardig in de provinciedomeinen

De Damse Vaart

Met zijn 13 km lengte heeft de Damse Vaart van Brugge tot aan de landsgrens tegenaan Sluis heel wat te bieden. Vogels van in en rond het water vinden er een geschikte stek. In de rietkragen zingt de kleine karekiet en boven het water jagen de boerenzwaluw, de huiszwaluw en soms de gierzwaluw. De broedvogels van de Damse Vaart zijn de meerkoet, de fuut en de kuifeend. In het water bloeit de waterlelie en de gele plomp. Tussen het riet groeit het gele lis, het harig wilgenroosje en het koninginnenkruid. De oevers van de Damse Vaart herbergen wel de meest gevarieerde flora. Diverse zeldzaamheden hebben er hun stek. Tussen Brugge en Damme vind je de pijpbloem, een zeldzame en beschermde soort. Tegenaan de brug van Oostkerke groeit de esparcette, een vroeger voedergewas, dat zich blijvend inburgerde. Voorbij Hoeke fiets je tussen de kattendoorn. Het is een klein, stekelig struikje dat vroeger relatief algemeen was langs wegen en dijken in de polder, maar nu zeldzaam is; behalve hier langs dit deel van het Napoleonkanaal. Doordat de dijken hoofdzakelijk uit kalkhoudend zand en klei bestaan, ze niet bemest en geregeld gemaaid of door schapen begraasd worden, bieden ze een bloemrijk aspect. In de lente zorgt het fluitenkruid voor een witte wolk boven de dijken. Wat later wordt het kleurenpallet wat gevarieerder; soorten als scherpe boterbloem, duizendblad, rolklaver, knoopkruid, rode klaver, kraailook, rode ogentroost en vele andere zorgen voor een rijke veelkleurigheid. Het deel tussen ‘t Apertje en Damme is veel rijker en ruiger. Hier werd immers ooit het stikstofrijke slib van het Zuidervaartje gestort. De bloemkaarsen van het groot hoefblad sieren het vroeger voorjaar op, later gevolgd door een bijna volledige bedekking door zijn hoefijzervormige bladeren. Plaatselijk overheerst de grote brandnetel en de berenklauw vindt er ook een groeiplaats. De diversiteit van de vegetatie op de dijken van de Damse Vaart is o.m. te danken aan de schapenkudde die de provincie hier sinds 1982 financiert. Met de huidige herder Sam Duysan werd een concessie afgesloten. De herder zorgt voor de beweiding met een voldoende grote kudde en de provincie betaalt hem hiervoor.

Johan Mahieu


7

26/01/12 11:18

Soorten in de kijker

Eén grote lijster maakt de lente, of toch bijna

Een golf van goed humeur trekt door het land wanneer na het feestgedruis van de Nieuwjaarsdagen de eerste dag met een lentegevoel aanbreekt. Wind uit het zuiden, wat geluwd, temperatuur tegen de 10 graden aan, een waterzonnetje. Hagen worden geschoren, wilgen geknot, er moet en er zal vandaag in de tuin gewerkt worden. Veel kans dat die dag ook de eerste grote lijster start met zijn melodieuze en vérdragende zang, vanuit de hoogste boom in de omgeving. Hij zingt in korte strofen, ietwat sloom. Het volle timbre lijkt op dat van de merel maar die zingt langere strofen. Het maar eenmalig of niet herhalen van elke strofe onderscheidt hem van de zanglijster. De grote lijster hoor je vooral in februari, soms al in januari. In de loop van maart valt hij weer stil, wanneer merel en zanglijster pas in actie komen. De rest van het jaar is het een onopvallende schuwe vogel. Zijn ratelende vluchtroep verraadt hem dan, zeker als alarm wanneer een kraai het nest belaagt. De grote lijster leeft van oorsprong in gevarieerde lichtrijke bossen. Sinds de 19e eeuw leeft hij ook dichter bij de mens. Je vindt hem nu in halfopen landschap met

grote bomen, dreven of boomgaarden, ook wel in parken met gazons of voetbalvelden in de bebouwde kom. Zijn voedsel bestaat uit kevers, slakken, wormen en andere ongewervelden die hij vindt in kort grasland of pas geploegde akkers. ’s Winters staat vooral fruit op het menu: allerhande bessen of valfruit in boomgaarden. In kalkrijke streken zijn de kleverige bessen van maretak geliefd. De grote lijster is daarmee de belangrijkste verspreider van maretak. De meeste grote lijsters trekken ’s winters naar Frankrijk, een minderheid vliegt door naar Spanje. Zonder twijfel verdwijnen er daar heel wat in kookpotten… Een klein aantal blijft bij ons overwinteren. Het zijn allicht deze die je in januari al hoort zingen. De terugtrek is vooral in februari-maart, met laatkomers tot ver in mei. Dan zitten de eerste koppels hier al met uitgevlogen jongen. In de nazomer groeperen ze zich op sappige weilanden met veel voedsel. Eind oktober zijn de meeste weer weg. Populaire volksnamen zijn ‘dubbele lijster’ of ‘paplijster’. Inderdaad is hij een stuk groter dan de zanglijster die er sterk op lijkt. Beide soorten hebben een gespikkelde on-

8


26/01/12 11:18

N AT U U R

derzijde en bruine bovenzijde. De grote lijster is kouder van kleur, eerder grijsbruin, staat meer rechtop, heeft witte ondervleugels i.p.v. beige en heeft witte hoekjes aan de staart. Die zie je goed als de vogel van je wegvliegt. De grote lijster komt in bijna heel Europa voor maar in lage dichtheden. Je hoort er zelden meer dan één vanop één punt. Als gewone en onopvallende soort kreeg hij nooit veel aandacht, maar bij vogelaars leeft de indruk dat hij in stilte uit ons West-Vlaamse landschap verdwijnt. Agrarisch intensief benutte graslanden en verslempte akkers bevatten veel minder ongewervelden dan weleer. Bovendien is het areaal grasland flink

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

geslonken. In de bomenarme polders was de grote lijster nooit algemeen, maar nu ontbreekt hij nagenoeg ook in het midden van de provincie, een U-vormige band van Diksmuide over Roeselare tot Tielt, de groentestreek dus. Enkel in het bos- en drevenrijke Houtland, het Zoute, de gevarieerde landschappen van de Ieperboog en het gebied tussen Leie en Schelde is de grote lijster nog vrij algemeen. Let er maar eens op en zie of je hem kunt vinden, aarzelend de lente tegemoet zingend daarboven in ‘zijn’ boom.

Olivier Dochy

Vr a a g j o u w g r a t i s a b o n n e m e n t a a n ! Wens je gratis NM-info te ontvangen? Bezorg ons dan jouw naam, adres en het gewenste aantal exemplaren. Dit kan je doen door te mailen naar [email protected] of te bellen naar 050 40 32 86. Verkies je echter NM-info per mail te ontvangen? Surf dan naar www.west-vlaanderen.be/Ezine, klik op E-zine Natuur en Milieu-info en schrijf je daar in. Zo help je ons alvast een handje om de papierberg te verminderen!

Wijzigingen doorgeven Adres- of naamswijziging, meer of minder exemplaren of liever geen abonnement meer? Je kan alle wijzigingen m.b.t. bestaande abonnementen doorgeven op [email protected] of telefonisch op 050 40 32 86.


9

26/01/12 11:18

Kerkuilen in West-Vlaanderen De kerkuil, aka Tyto alba, is een elegante uil die typisch is voor het kleinschalige boerenlandschap rijk aan knotwilgrijen, houtwallen, ruige graslanden en akkerranden. Deze van oorsprong rotsbewoner, heeft zich goed weten aanpassen aan de menselijke omgeving. De kerkuil vond er onderdak in kerken, kastelen, schuren. In de onmiddellijke omgeving van zijn nestplaats jaagt hij op kleine prooien. Door zijn witte verschijning ’s nachts op kerkhoven werd hij vroeger vaak ook geassocieerd met geesten en mythes.

Kerkuilen in nesten I De kerkuil heeft in Vlaanderen een moeilijke periode doorgemaakt. Hij kwam zelfs een tijdlang op de ‘Rode lijst’ voor bedreigde diersoorten terecht. Hoewel het de laatste jaren beter gaat, blijven volgende bedreigingen reëel: • Kerktorens en andere gebouwen worden vaak afgesloten om verwilderde duiven te weren. Door dorpsen stadsuitbreiding bevindt het voedsel van de kerkuil zich ook steeds verder van de kerktoren. • Op het platteland kennen we echter een vergelijkbaar probleem. Klassieke boerenschuren worden meer en meer vervangen door geheel gesloten loodsen en het jachtgebied van de kerkuil, met de noodzakelijke kleinschalige landschapselementen, dreigt te verdwijnen. • Het gebruik van verdelgingsmiddelen tegen knaagdieren is nefast voor de kerkuil. Wanneer de kerkuil vergiftigde muizen eet, stapelt het gif zich op in het lichaam. Dit leidt tot onvruchtbaarheid of in het slechtste geval tot de dood. • Kerkuilen jagen laag boven de grond en zijn op die manier gemakkelijk het slachtoffer van het wegverkeer.

Kerkuilen in bakken I

10


Sinds 1979 voert de groep vrijwilligers, die zich de kerkuilwerkgroep laat noemen, overal in Vlaanderen concrete actie en doet ze onderzoek naar de verspreiding en het leefgebied van de kerkuil. In de provincie West-Vlaanderen is o.a. de Dag van de Natuur elk jaar een hoogdag voor de kerkuil. Op verschillende kerktorens, boerenhoven en andere voor de kerkuil interessante plekken worden dan nestbakken geplaatst of gecontroleerd op bewoning. De broedgevallen worden elk jaar nauwkeurig in kaart gebracht om de soort te monitoren. Omdat de Kerkuil voor West-Vlaanderen een symboolsoort is ondersteunt de provincie de kerkuilwerkgroep door de nestbakken die in West-Vlaanderen worden geplaatst te financieren en de vereniging bij te staan in de communicatie naar burgers, landbouwers en gemeentebesturen. Daarnaast neemt de provincie West-Vlaanderen samen met de regionale landschappen Houtland, IJzer & Polder en West-Vlaamse Heuvels initiatieven rond het kwalitatief (her)inrichten van het buitengebied die de kerkuil ten goede komen.

26/01/12 11:18

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

Kerkuilen beschermen I Landbouwers en gemeenten kunnen hun steentje bijdragen in de bescherming van de kerkuil door geschikte nestlocaties ter beschikking te stellen voor het plaatsen van een nestbak of door het aanplanten van kleine landschapselementen. Ook grasbufferstroken, akkerranden en ruigtes weg van de wegberm zijn ideaal als jachtterrein voor de kerkuil. Het weren van knaagdierenvergif met Brodifacoum als actieve stof biedt de kerkuil en zijn nageslacht meer toekomst. Er bestaat vandaag immers een biologisch alternatief op basis van alfa cellulose dat onschadelijk is voor kerkuilen. Trouwens, met een kerkuil in de buurt heb je nog weinig te vrezen van kleine knaagdieren.

Meer info I Meer informatie over hoe u de kerkuil mee kan beschermen kan u vinden in de folder die het provinciebestuur samen met de kerkuilwerkgroep opmaakte of op onze website onder de campagne ‘buitengewone soorten’: www.west-vlaanderen.be/natuur

Wannes Meersmans


11

26/01/12 11:18

Natuur- en milieueducatieve activiteiten in de provinciedomeinen - februari-mei 2012 Organisatie: provinciedienst natuur- en milieueducatie i.s.m. Agentschap voor Natuur en Bos, De Gezinsbond; De Stekkertjes; Gemeenten Beernem, Heuvelland, Ieper, Knokke-Heist; Groendienst; Natuurpunt afdelingen Beernem, De Bron, De Torenvalk, Gaverstreke, Gewerveld, Middenkust, Westland, Wevelgem-Menen; Natuurwerkgroep De Gavers; Pasar, Provinciedienst Cultuur; Regionale landschappen; Spingroep De Wullekobbe; ’t Stadlandschap; VOC Beernem, VOC Oostende, Vormingplus Kortrijk; Westtoer F=fietsen W=wandeling K=kinderen T=tentoonstelling C=cursus G=gezinnen Ws=workshop We=wedstrijd

Bergelen - afspraak aan NEC De Rand, Rijksweg, 8560 Wevelgem-Gullegem W Zondag 1 april W Zondag 3 juni

Amfibieën op de versiertoer Kruiden, een wereld vol mysterie

(15.00-17.00 uur) (15.00-17.00 uur)

D’Aertrycke - afspraak aan de parking langs de Zeeweg in 8820 Torhout W Zondag 22 april

‘t Kasteelpark van meneer den baron

(10.00 uur)

De Baliekouter - afspraak aan de parking van het domein in de Ommeganckstraat, 8720 Wakken W Zondag 15 april W Zondag 20 mei

Lentegeweld – inschrijven verplicht bij Geert Ranson (0475 81 80 82) Heksencocktail

(14.00-16.00 uur) (14.00-16.00 uur)

De Gavers

– afspraak aan de koutermolen of aan het bezoekerscentrum, parking Zuid, Eikenstraat 131 in 8530 Harelbeke info en inschrijven: 056 23 40 10 – [email protected] – www.west-vlaanderen.be/gavers

W Zondag 5 februari K Woensdag 22 februari

Naar de knoppen De natuur serveert – voor kinderen van 10 tot 12 jaar - €5,

T W W W W K

Tentoonstelling ‘Toverbos’ Hoe een domein beheren? Lezing natuurfotografie Paddendril en kikkersnoeren Het domein De Gavers gaat slapen Natuurworkshop ‘Het toverbos’ – voor kinderen van 5 tot 8 jaar -

1 maart tot 30 juni Zondag 18 maart Woensdag 28 maart Zondag 1 april Zondag 8 april Woensdag 11 april

W Zondag 3 juni

inschrijven vóór 20 februari

(9.00-11.00 uur) (14.00-16.00 uur)

(14.00 uur) (9.00-11.00 uur) (17.00 uur) (14.00-16.00 uur)

3€ - inschrijven vóór 4 april

Planten kijken in het natuurreservaat

(9.00-11.00 uur)

De Kemmelberg W Zondag 25 maart

Geologische landschapswandeling

K Dinsdag 3 april

Onderdak voor alle dieren – voor kinderen van 8 tot 12 jaar -

(9.00-16.30 uur)

K Dinsdag 10 april

De Bonte Beestenberg ondersteboven – voor kinderen

(9.00-16.30 uur)

W Zondag 22 april G Maandag 28 mei

Helden op de Kemmelberg (Erfgoeddag) Het Zoetebos

(14.00-17.00 uur)

afspraak achter restaurant Monteberg, Montebergstraat in Loker CJT De Lork, Kattekerkhofstraat 2 in Kemmel

van 5 tot 8 jaar - CJT De Lork, Kattekerkhofstraat 2 in Kemmel

(14.00-17.00 uur) (14.00-17.00 uur)

Het Zeebos - afspraak aan de parking van het domein Duinse Polder, Ruzettelaan 195, 8370 Blankenberge W Zondag 27 mei

Van zwarte els naar rietorchis

(10.00 uur)

De Palingbeek - afspraak aan het Bezoekerscentrum, Vaartstraat 7, 8902 Zillebeke (niet op 27 februari) Info en inschrijvingen: T 057 23 08 40 - www.west-vlaanderen.be/bezoekerscentra

12


T Tot 25 maart Ws Zondag 5 februari W Zaterdag 18 februari K Woensdag 22 februari

Tentoonstelling ‘De Palingbeek in(ge)beeld Wolspinnen en plantaardig verven Hoor de bosuil! Een beestje verliefd – voor kinderen van 6 tot 12 jaar - €3,

W Zondag 11 maart F Zondag 25 maart

Het beheren van bossen Verkennend fietsen in noordelijke richting – inschrijven

T 1 april tot eind aug. K Woensdag 4 april

Tentoonstelling ‘Merelnest, miezemuizen en hommelpap’ Daar is de lente – voor kinderen van 6 tot 12 jaar - €3 - inschrijven

(10.00-17.00 uur) (19.30 uur) (13.30-16.30 uur)

inschrijven vóór 14 februari

(14.00 uur) (14.00 uur)

vóór 18 maart - vergeet je fiets niet!

(13.30 tot 16 uur)

verplicht vóór 28 maart

26/01/12 11:20

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

De Palingbeek (vervolg) - afspraak aan het Bezoekerscentrum, Vaartstraat 7, 8902 Zillebeke (niet op 27 februari) Info en inschrijvingen: T 057 23 08 40 - www.west-vlaanderen.be/bezoekerscentra

G Maandag 9 april K Woensdag 11 april

Kriebels in de bodem Help, het kriebelt – voor kinderen van 5 tot 8 jaar - €3,

W Donderdag 12 april Ws Zondag 15 april W Donderdag 19 april W Zondag 22 april W Donderdag 26 april W Zondag 29 april G Dinsdag 1 mei F Zondag 6 mei

Conditiewandelen in de natuur Creatief met zijde Conditiewandelen in de natuur Frontlijnen boven en onder de grond Conditiewandelen in de natuur De golfers voorbij Wondere wereld onder water Verkennend fietsen in westelijke richting – inschrijven vóór

W Zondag 3 juni

Op het jaagpad

(14.00-16.30 uur) (13.30-16.00 uur)

inschrijven vóór 4 april

(19.30 uur) (14.00-16.00 uur) (19.30 uur) (14.00 uur) (19.30 uur) (9.00 uur) (14.00-16.30 uur) (14.00 uur)

29 april - vergeet je fiets niet!

(14.00 uur)

Het Sterrebos – afspraak aan de parking van het domein langs de Sterrebosdreef, 8800 Roeselare-Rumbeke W Zondag 6 mei W Zondag 3 juni

Facelift voor ‘t Sterrebos Scheppen in het water

(vrije start tussen 14 en 16 uur)

(vanaf 14.00 uur) (14.00 uur)

Lippensgoed-Bulskampveld

afspraak Bezoekerscentrum Bulskampveld (kasteel), Bulskampveld 9, 8730 Beernem – info en inschrijving: T 050 55 91 00 www.west-vlaanderen.be/bezoekerscentra

T Tot eind maart W Zondag 12 februari

Tentoonstelling ‘bouwwerken in harmonie met de natuur’ Valentijn, liefde en verraad in de regio – €4 (met valentijns-

(14.30-16.30 uur)

K Dinsdag 21 februari

Het web van Charlotte – voor kinderen van 6 tot 9 jaar - €3 -

(14.00-17.00 uur)

K Woensdag 22 februari

Vogels in nesten – voor kinderen van 6 tot 9 en van 10 tot 12 jaar -

(14.00-16.30 uur)

W Dinsdag 28 februari

Maak kennis met het historische Bulskampveld

(13.30-16.30 uur)

T 3 maart tot 24 juni G Zondag 18 maart Ws Dinsdag 20 maart W Donderdag 22 maart

Tentoonstelling ‘Schone slapers’ Pasar Wandelfeest met randanimatie Gezond met pril groen – €12 - inschrijven verplicht vóór 15 maart Onbekende dreven en plekjes in het Bulskamp

G Zondag 25 maart W Woensdag 28 maart

Roestje en de schone slapers - €3 - inschrijven vóór 22 maart Beheerwerken in de Aanwijsputten gratis maar inschrijven

(13.30-16.30 uur)

K Woensdag 4 april

‘t is lente, zaai er maar op los - voor kinderen van 6 t.e.m. 12

(14.00-16.30 uur)

G Zaterdag 7 april

Paaseierenraap - leden Gezinsbond: €3, niet leden: €6 - inschrijven

(10.00-12.00 uur)

K Woensdag 11 april

Paasatelier - voor kinderen van 4 t.e.m. 12 jaar - €5 (incl. paaseie-

(14.30-17.00 uur)

W Zondag 15 april

Op het spoor van kikkers en padden

(14.30-16.30 uur)

Ws Donderdag 19 april

Van voorgerecht tot dessert met voorjaarsplanten - €12

(13.30-16.30 uur)

W Zondag 22 april

Vroegmorgenwandeling (met ontbijt) - ontbijt €5 - inschrij-

W Zondag 6 mei Ws Donderdag 10 mei

Toekomstplannen voor het parkgebied - inschrijven aanbevolen Feestelijke receptjes uit de kruidentuin - €12 - inschrijven

(14.30-16.30 uur)

W Zondag 13 mei W Zondag 20 mei G+F Zondag 3 juni

De kruidentuin (1) - €2 - inschrijven verplicht vóór 10 mei Wandeling in de Eendenputten - inschrijven vóór 17 mei Fietsfeest Brugs Ommeland - fiets meebrengen - animatie tot 21u

(14.30-16.30 uur)


(14.30-16.30 uur)

attentie) - inschrijven verplicht vóór 10 februari inschrijven verplicht vóór 19 februari

€5 - inschrijven verplicht vóór 19 februari

deelname gratis, inschrijven verplicht vóór 22 februari

(9.00-18.00 uur) (13.30-16.30 uur) (13.30-16.00 uur)

gratis maar inschrijven verplicht vóór 16 maart

(14.30 uur)

verplicht vóór 22 maart

jaar - €5 - inschrijven verplicht vóór 29 maart verplicht vóór 1 april

ren) - inschrijven verplicht vóór 6 april inschrijven verplicht vóór 12 april

- inschrijven verplicht vóór 15 april

(5.00-7.30 uur)

ven verplicht vóór 19 april

(13.00-16.30 uur)

verplicht vóór 3 mei

(14.30 uur) (8.30-15.00 uur)

13

26/01/12 11:23

Het Zwin

afspraak aan de hoofdingang, Graaf Léon Lippensdreef 8, Knokke-Heist - info: T 050 60 70 86 - www.zwin.be

Prijs begeleide wandeling: 6-11 jaar: €4,20; vanaf 12 jaar: €7,20; 60+: €6,40

W Elke zondagvoormiddag W tot 4 november W Zaterdag 11 februari T 31 maart tot eind okt. W Zaterdag 31 maart K Woensdag 4 april W Zaterdag 7 april K Woensdag 11 april W Zaterdag 14 april G Zondag 29 april W Zaterdag 5 mei W Zaterdag 2 juni

Begeleide wandeling Haikuwandeling ‘Onder de vleugels van het Zwin’ Valentijnswandeling: Love is in the air Tentoonstelling ‘Onder dak’ Lentewandeling Kijken naar vogels Paaswandeling Insectenhotel Ooievaarswandeling: eerste was er het ei Zwin binnenste buiten Ooievaarswandeling: over kuikens en andere kakelnestjes Ooievaarswandeling: kleintjes worden groot

(10.00-12.00 uur) (15.00 uur) (15.00 uur) (14.00-16.00 uur) (15.00 uur) (14.00-16.00 uur) (13.30 uur) (10.00-17.00 uur) (13.30 uur) (13.30 uur)

Raversijde - afspraak aan het VOC, Nieuwpoortsesteenweg 642, 8400 Oostende W Zondag 22 april G Zaterdag 12 mei W Zondag 3 juni

Vogelzang Tussen laag water en de vloedlijn Boeketje Middelkerke

(8.00 uur) (10.30 uur) (10.00 uur)

Tillegembos - afspraak aan de parking in de Witte Molenstraat, 8200 Sint-Michiels W Donderdag 3 mei

De vallei van de Kerkebeek

(14.30 uur)

‘t Fort van Beieren - afspraak aan de parking van het domein in de Gemene Weidestraat, 8000 Brugge-Koolkerke W Zondag 29 april

‘t Veld

Fortgeschiedenis en voorjaarsflora

(14.30-16.30 uur)

– afspraak aan de cafetaria ‘De Keunepeupe’ in het domein, Bloemgatstraat in 8850 Ardooie

W Zondag 15 april W Zondag 13 mei

Amfibieën strekken de pootjes Plantenorakel van de druïden

(14.00-16.00 uur) (14.00-16.00 uur)

Voor up-to-date info: www.west-vlaanderen.be/domeinen > activiteiten of provinciedienst Natuur- en Milieueducatie: Christine Van Rie, T 050 40 32 51, [email protected]

14


26/01/12 11:24

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

Red onze bossen! Ook jij kan je steentje bijdragen Kies voor FSC of PEFC I Het is vrij eenvoudig. Kies voor het FSC of PEFC label als je hout- of papierproducten aankoopt. PEFC en FSC zijn 2 labels die garanderen dat het hout of papier dat je aankoopt uit duurzaam beheerde bossen komt. De labels worden gecertificeerd en streng gecontroleerd door 2 verschillende ngo’s: FSC (‘Forest Stewardship Council’) en PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes)

Wat is een duurzaam beheerd bos? I In een duurzaam beheerd bos wordt rekening gehouden met de sociale, ecologische en economische aspecten. Het gaat bijvoorbeeld om de arbeidsomstandigheden van de bosarbeiders, de bewoners van het bos, een verantwoorde manier van oogsten, zodat alle bosfuncties behouden blijven en het bos een economische waarde heeft en behoudt voor de lokale bevolking. Om deze verantwoorde manier van beheren aan te tonen, wordt zo’n bos gecertificeerd. Een onafhankelijk partij controleert of het bosbeheer voldoet aan de vooropgestelde eisen en voorwaarden. Essentieel in het certificeringssysteem is de ‘Chain of Custody’ of gesloten handelsketen principe. Dankzij een controle ‘van kap tot schap’, weet je zeker dat jouw gelabeld product afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen. In het systeem moet dus niet enkel het bos een certificaat van goed bosbeheer ontvangen. Ook elke schakel tot bij de eindconsument dient te beschikken over een CoC certificaat. Bij elke tussenschakel (invoerder, zagerij, pulpfabriek, houthandel, drukkerij,...) kijkt een auditeur er dan ook nauwlettend op toedat duurzame producten waar nodig gescheiden worden van de nietgelabelde houtproducten.

beide logo’s. Dit logo kan op diverse manieren worden aangebracht, als afzonderlijk etiket of bijgedrukt op de verpakking.

Hout en halfafgewerkte producten – niet voorzien van een label = factuur als garantie Halfafgewerkte producten (bv. constructiehout) of producten op maat (bv. een raam in je huis) worden niet steeds fysiek gelabeld. Enkel gecertificeerde bedrijven worden gecontroleerd en enkel zij kunnen je garanderen dat het om een duurzaam hout gelabelde producten gaat. De gecertificeerde leverancier moet telkens op de factuur vermelden welk product gemaakt is uit duurzaam geëxploiteerd hout en welk product niet. Op deze factuur moeten volgende elementen vermeld staan: • Bedrijfseigen Chain of Custody code (bv. CU-COC-12345) • Duidelijke omschrijving van de goederen, waarbij waarbij duidelijk aangegeven staat welke producten FSC of PEFC-gelabeld zijn (met duidelijke omschrijving) Bedrijven die zelf geen CoC certificaat bezitten, kunnen geen enkele garantie geven dat een bepaald product uit duurzaam geëxploiteerd hout bestaat

Waar kan je deze producten vinden? I Ben je op zoek naar duurzaam gelabeld hout? Er bestaat voor beide labels een handige zoektool: Voor FSC : www.ikzoekfsc.be voor PEFC : http://www.pefcbelgium.be/nl/recherche/.

Hoe kan je zo’n product herkennen? I

Afgewerkt product – voorzien van een label

Afgewerkte producten, zoals bijvoorbeeld een tuinmeubelset of een pak printpapier, dragen doorgaans een van


Ben je bv. op zoek naar gelabeld plaatmateriaal? Via deze websites vind je de verkooppunten van plaatmateriaal met het FSC- of PEFC-label terug. De leveranciers uit de lijst beschikken over een COC certificaat.

Evelien Anthierens

15

26/01/12 11:24

Week van de Zee Natuur-lijk 27 april tot 13 mei 2012 provincie zijn. De zeehavens zijn belangrijk voor de Vlaamse economie en de Vlaamse visserij een belangrijke leverancier van de Noordzeevis op je bord. De natuurelementen aan zee vormen de grootste troef voor toerisme en recreatie, maar de druk verhoogt hierdoor nog. Wil net de kust de belangrijkste toeristische regio van onze provincie zijn en toerisme en recreatie belangrijk voor een gezonde kusteconomie. Het hele jaar door kan je de natuur ontdekken, maar aan zee doe je dit het best tijdens de Week van de Zee.

Enkele straffe weekendactiviteiten I

Weet jij als het laagwater is in Oostende of het dan in Dover hoogwater of laagwater is? Heb jij als eens een pieterman in het echt gezien? Weet jij wat zeewolfsmelk is? Wil jij zelf eens als een echte kruier in de Noordzee stappen? Kom dan met je vrienden, gezin en/of je klas naar de Week van de Zee tussen 27 april en 13 mei 2012. De Week van de Zee brengt elk jaar de kustnatuur in de kijker. Dit jaar mag je dit letterlijk nemen, aangezien het nieuwe thema ‘Natuur-lijk’ is. Kinderen kunnen zowel tijdens de schooldagen (met hun klas) als in de weekends de natuur aan de kust op een actieve manier ontdekken. De weekends bulken van activiteiten zodat gezinnen, volwassenen,… een leerrijke uitstap naar zee kunnen plannen. De 10 kustgemeenten, de bezoekerscentra, de natuurverenigingen, Horizon Educatief vzw, de Vlaamse overheid,… slaan de handen weer in elkaar om een educatief en boeiend programma samen te stellen. De provincie West-Vlaanderen coördineert als initiatiefnemer dit grootse evenement voor natuur- en milieueducatie (NME) aan de Vlaamse Kust.

Thema ‘Natuur-lijk’ I

16

De natuur aan de kust staat onder enorme druk. Het Duinendecreet, dat de duinen sinds 1993 beschermt, nam de druk wat van de ketel. En dat terwijl de kuststrook net één van de dichtst bevolkte regio’s van onze


Zaterdag 28 april (9-12u) - De Panne (Duinhoekstraat 127 aan de grensovergang Natuurbeheer): steek de handen uit de mouwen voor meer natuur op de grens tussen Frankrijk en België. Wie een hele voormiddag meehelpt, krijgt een gratis spelletjesboek ‘Met Jommeke naar zee’. Om 14u is er een geleid bezoek aan het Westhoekreservaat. Zaterdag 28 april (9.30-12u) - De Haan (Rode Kruispost) en Zondag 29 april (9.30-12u) - Rotonde (Wenduine): strandlabo: met loep en binoculair de boeiende natuur uit zee bekijken. Zaterdag 28 april (11-12.30u) en Zondag 29 april (1213.30u) - Koksijde (Sint-Idesbald): op stap met de garnaalkruiers en een natuurgids. Gevolgd door uitdelen van gekookte garnalen. Zaterdag 28 april (9.30-12u) - De Haan (Strand thv Rode Kruispost): Micro macro. De zee blijft verbazen en wij blijven verwonderd over al dat leven in de zee. Vanaf 9.30 uur kan je in een strandlabo met loep en binoculair kijken naar de boeiende natuur uit de zee. Kruiers brengen levende zeedieren naar de labotent en natuurgidsen vertellen erover. De verse garnalen worden ter plekke gekookt en geproefd! Zondag 29 april (10-13u) - Nieuwpoort (Loodswezenplein): Zeedorp op stelten voor gezinnen: knutselen met klei, papieren bloemen maken, krabben vangen, schelpen en/of zeediertjes zoeken, turen naar zeevogels, steeknettenrace voor kids en kruien door de Spanjaardbank Zondag 29 april (14.30-16.30u) - Nieuwpoort (SintBernarduskerk): Duinenwandeling met gids: ‘Geneeskrachtige kruiden in de duinen’.

26/01/12 11:25

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

vis of koolvis serveren in plaats van kabeljauw of zalm. Zo hebben ze hun eigen Week van de Zee in hun eigen school. Breng ons op de hoogte van jouw actie op school rond duurzame vis en ontvang gratis een educatief pakket met diverse lesbrochures over de zee.

Zondag 29 april (10-17u) - Knokke-Heist (parking Zwin, Graaf Léon Lippensdreef): Zwin binnenste buiten: combinatie van een wandel-, fiets-, zoeken sneukeltocht voor gezinnen met of zonder kinderen. Bepaal zelf de afstand en maak kans op een mooie prijs. Zaterdag 5 mei (vanaf 14u) - De Panne (Rampe - Zeedijk): een kruier vertelt, zeetochten met de amfibieboot, een poëziewandeling voor kinderen vanaf 10 jaar. Zaterdag 5 mei (14-16u) - Oostduinkerke (Bezoekerscentrum De Doornpanne, Doornpannestraat): Spinnenweb ontward: geleide duinenwandeling met als thema spinnen. Tijdelijke tentoonstelling over spinnen Zondag 6 mei (vanaf 14u) - De Panne (Rampe - Zeedijk): een kruier vertelt, zeetochten met de amfibieboot, om 16u: zeevogels op het strand Zondag 6 mei (14.30-16.30u) - Koksijde (Elisabethplein, Koksijde-Bad): geleide strand- en duinenwandeling in de Schipgatduinen.

Nieuw stripalbum van Jommeke nr. 259 ‘Storm aan zee’ I

Professor Gobelijn bestudeert het broedgedrag van de ooievaars in het natuurgebied Het Zwin. Niet makkelijk, want telkens hij in de buurt van hun nest komt, verjaagt hij de dieren. Vervelend! Maar Gobelijn zou Gobelijn niet zijn als hij daar geen handige oplossing voor zou uitknobbelen. Hij rust een plastieken vlieg, die hij van op afstand kan besturen, uit met een minicameraatje. Zo kan hij de vogels heel dicht benaderen en observeren. Gobelijn probeert zijn nieuwste uitvinding ook uit op een gewonde meeuw die Jommeke en zijn vrienden aantroffen. Om hem opnieuw te leren vliegen sturen ze hem eropuit met een minicameraatje en -luidspreker. Maar de ‘bestuurbare’ meeuw vliegt ook in het vizier van Anatool en die broedt een snood plannetje uit…

Goede Visdag vrijdag 27 april 2012 I

Restaurants serveren duurzame vis: ‘Watertanden aan de kust’ I

Tijdens de Week van de Zee serveren enkele restaurants aan de kust hapjes, eenvoudige gerechtjes of menu’s met enkel en alleen maar duurzame vis, schaalen/of schelpdieren.

Meer info over de Week van de zee I

Meer info over de activiteiten van de Week van de Zee en over NME aan zee vind je op www.weekvandezee.be Voor een gratis activiteitenbrochure Week van de Zee 2012 kan je terecht op het gratis nummer T (0800)20 021 of [email protected] Het stripalbum ‘Storm aan zee’ kost €4,95 per album en kan je bestellen op T (0800)20 021 of [email protected]. Het wordt in de betere boekenwinkels verkocht.

Wedstrijd Win één van de 50 spelletjesboeken of albums van Jommeke: surf naar www.weekvandezee.be en neem deel aan de wedstrijd! Geef een antwoord op volgende vragen: 1. Als het laagwater is in Oostende, is het dan Dover… a) Laagwater b) Hoogwater c) Tussen de twee 2. Wat is een pieterman? a) Een natuurgids die veel weet over de natuur aan zee (een pientere man of vrouw) b) Een vis. In de Noordzee zwemt de kleine pieterman, maar ook de grote pieterman c) Een pieterman is een man die getrouwd is met een zeemeermin. 3. Weet je wat zeewolfsmelk is? a) Melk van een zeewolf dat veel jodium bevat b) Een plant die in de duinen dicht bij het strand groeit en wit plantensap heeft c) Snot van een zeewolf

Kies eens voor een duurzame vis, schaal- of schelpdier en laat je verrassen door een nieuwe smaak. Scholen kunnen tijdens de Goede Visdag werken rond het thema duurzame vis en ’s middags in de kantine schel-


Claude Willaert

17

26/01/12 11:25

Grenzen aan de economische groei, globaal en lokaal Onze huidige economie is gebaseerd op groei. Maar daarmee botsen we op de grenzen van onze planeet: uitputting van de grondstoffen, CO2 uitstoot, verlies aan biodiversiteit, enz. Moeten we naar een ander economisch model? Hoe zit het dan met onze welvaart? Gezien de huidige economische en financiële crisis zijn deze vragen brandend actueel.

Welvaart zonder groei I

Heel wat gezaghebbende economen stellen dat verdere schuldgedreven groei gewoon niet meer haalbaar is. In zijn boek ‘Welvaart zonder groei’ ontplooit Tim Jackson een alternatief economisch model dat toont dat het wel degelijk anders kan. Wat is welvaart? Nog meer consumptie, haastig leven en alsmaar harder werken? Of draait het eerder om gezondheid en geluk? Draait welvaart niet om het vermogen om als mensen - alle mensen! - goed te kunnen leven binnen de ecologische grenzen van onze planeet? Tim Jackson pleit voor een nieuw economisch model dat ecologische investeringen en een groene diensteneconomie centraal stelt.

Provinciale Minaraad: 21 november 2011 I

De Provinciale Minaraad organiseert jaarlijks een info- en debatavond rond een actueel thema en koos dit jaar voor ‘Grenzen aan de economische groei, globaal en lokaal.’ Op maandag 21 november kwamen een 100-tal geïnteresseerden luisteren naar de deskundige sprekers en panelleden.

Volgens Dirk Holemans zijn innovatie en eco-efficiëntie (het zuiniger worden van toestellen, isoleren van gebouwen, enz.) essentieel maar niet voldoende. Hij gaf het voorbeeld van autogebruik: hoe zuiniger de automodellen worden, hoe meer kilometers de bestuurders gaan afleggen. Dit ‘rebound’ effect zou tot 50% van de gerealiseerde milieureductie weer ‘opeten’ In ons huidig macro-economisch systeem is groei onduurzaam en krimp instabiel. En net als Tim Jackson is Holemans er van overtuigd dat absolute ontkoppeling van economische groei en milieu-impact een mythe is. Hoe geraken we uit dit dilemma? • Kiezen voor een duurzame macro-economie, dus structurele overgang naar activiteiten gebaseerd op diensten en naar investeringen in ecologische activa • Ecologische investeringen die niet per se een persoonlijk ‘rendement’ opleveren, maar wel jobs genereren en zorgen voor bescherming van milieu en klimaat. • Ecologische bedrijven: leveren diensten, werken lowcarbon, ondersteunen gemeenschappen, enz. (vb. herstelnetwerken)

Debat I Vervolgens was het tijd voor een debat tussen 4 deskundigen. Caroline Ven is co-auteur van het boek ‘De welvaartsval’ en is sinds begin 2011 gedelegeerd bestuurder van het ondernemersplatform VKW.

Inleiding door Dirk Holemans I

18

Dirk Holemans, coördinator van denktank Oikos gaf een overzicht van de urgentie. De wereldwijde bevolkingsgroei en ons consumptiepatroon resulteren in toenemend gebruik van fossiele brandstoffen, grondstoffen en zoet water. De gevolgen zijn desastreus: uitsterven van soorten, toenemende CO2 uitstoot, uitputting van grondstoffen, verlies van tropisch regenwoud, enz.


26/01/12 11:25

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

Ann Demeulemeester is algemeen secretaris van ACW, de koepel van de christelijke werknemersorganisaties. Jan Mertens is auteur van Oikos en vertaalde samen met Jan Mathieu het boek ‘Welvaart zonder groei’. Jo Libeer is gedelegeerd bestuurder van VOKA, het Vlaams Netwerk van Ondernemingen. Het debat werd gemodereerd door Dirk Geldof, socioloog, docent en auteur.

Naar een nieuw economisch systeem dat niet gebaseerd is op schuld en groei? Caroline Ven gelooft sterk in de inventiviteit en de vooruitgang van de mensheid. Groei blijft voor haar nodig zolang de bevolking blijft groeien. Economische groei is inderdaad niet hetzelfde als vooruitgang en welzijn. Jo Libeer hamerde ook op de inventiviteit van ondernemers als troef. Hij gelooft niet in een sterkere overheid, overheden zijn nu al verantwoordelijk voor 55% van het BBP. Jan Mertens repliceert daarop dat ontwikkelen en innoveren niet hetzelfde is als economische groei. In het verleden kwam deze economische groei trouwens alleen een kleine minderheid ten goede (zowel geografisch als in tijd). Dit is niet langer verdedigbaar.De huidige economische crisis biedt een kans om ons productie- en consumptiesysteem te veranderen, dat moet efficiënter worden qua grondstoffen- en energiegebruik en om de welvaart te gaan herverdelen. Ann Demeulemeester stelt dat ACW meewerkt aan diverse transitieprocessen. Draagvlak bij de werknemers voor systeemveranderingen is evenwel niet evident doordat mensen aan systemen en automatismen vasthouden.

Moeten we naast duurzaam ondernemen niet meer inzetten op duurzaam consumeren? Ann Demeulemeester benadrukt het belang van het creeëren van toekomstperspectief (zowel werk als inkomen) om de werknemers mee te krijgen. In het verleden heeft België wel kansen gemist. Zo zijn Nederlandse en Duitse bedrijven nu koplopers in duurzaam bouwen. Caroline Ven stelt dat er vooral nog werk is om mensen aan te zetten tot duurzaam consumeren. Bedrijven kunnen en willen veel, maar hebben uiteraard maatschappelijk draagvlak nodig. Zij pleit voor een regulering of normering op Europees niveau zodat de duurzaamste oplossing ook de goedkoopste oplossing wordt. Het panel besloot dat er meer info nodig is zodat burgers-consumenten weten wat de (milieu)impact van hun gedrag en aankopen is.


Wat kan de rol van de gemeenten, lokale advies raden en het middenveld zijn? Jo Libeer vreest dat gemeenten vooral zullen moeten besparen de komende jaren. Hij stelt dat een stabiele en voorspelbare omgeving de eerste voorwaarde voor duurzaam ondernemen is. Uitdaging voor gemeenten ligt in het aanzetten van hun bevolking tot gedragswijziging. Ann Demeulemeester somde heel wat mogelijkheden voor lokale besturen op: verduurzaming van bedrijventerreinen, groepsaankopen, LETs, duurzame aanbestedingen, enz. Zeker ook belangrijk om de sociaal ‘zwakkeren’ hierbij te betrekken. Jan Mertens ziet vooral bange overheden en snakkende burgers. Er is een enorme kracht aan menselijk kapitaal aanwezig in steden en gemeenten. Hij roept de lokale besturen dan ook op om dit kapitaal en dit enthousiasme te benutten.

Marie De Winter

19

26/01/12 11:25

Laat je goed adviseren voor je bouwt of verbouwt Wie een huis wil dat ook in de toekomst voldoet aan alle normen van energiezuinigheid en bovendien gezond en comfortabel is om in te wonen laat zich best vooraf goed informeren. Energie wordt alsmaar duurder en de normen voor energiezuinigheid alsmaar strenger. Een goede aanpak van je (ver)bouw(ing) kan hieraan tegemoet komen. Maar hoe je dit concreet kan aanpakken (passend binnen je budget) is niet zo evident. Ook al ga je hier bewust mee om, het is niet simpel om door het bos de bomen te zien en je juist en objectief te laten informeren. Dankzij de provincie kan je echter aan een goedkoop tarief een objectief advies op maat van jouw plannen krijgen. Dit advies wordt gegeven door ZonneWinDT vzw. Deze vzw werkt onafhankelijk en is thuis in alle aspecten van duurzaam bouwen(oriëntatie, lichtgebruik, isolatie, ventilatie, ramen, materiaalgebruik,…).

Jan en Katrijn kochten anderhalf jaar geleden een woning die 20 jaar oud is. I Jan en Katrijn: Wij wensten over te schakelen op een energiezuinigere verwarming en hoopten ook tips en advies te krijgen over andere aanpassingen die ons huis zuiniger zouden maken. We leerden dat isoleren de eerste en belangrijkste stap is ! Gelukkig werd ons huis bij het bouwen reeds goed geïsoleerd. Enkel de keuken - die een uitsprong van onze woning vormt- koelt snel af. Daar moeten we de dakisolatie eens van nabij gaan bekijken. Daarnaast kregen we het advies om onze oude ketel door een condenserende ketel te vervangen. Dit moet toelaten om in de toekomst tot 30% minder te gaan verbruiken.

Ook Marie schakelde ZonneWinDT in om advies te krijgen over hun huis. Zij kochten een huis uit 1972, waarvan het meeste nog in de oorspronkelijke staat was. I 20

Marie: We hadden vragen over de bestaande dakisolatie, de stookolieketel, de vervanging van het buiten-


schrijnwerk, muurisolatie en de bestaande voorzetrolluiken. Wat we dachten, werd bevestigd: de bestaande dakisolatie was niet deskundig geplaatst. Daarom werd aangeraden om deze volledig te verwijderen. We kregen concrete tips over hoe dit te doen en met welk materiaal. Ook over de correcte plaatsing van dakvlakramen kregen we informatie. Wat buitenschrijnwerk betreft, blijft hout de meest ecologische keuze. We zullen dus ook daarvoor kiezen bij de vernieuwing van onze ramen. We hebben ook vragen gesteld over het naisoleren van de spouw. Het toepassen van die techniek heeft heel wat voordelen, maar ook heel wat nadelen.

26/01/12 11:25

N AT U U R

Ondanks het feit dat Katrijn en Jan al bewust wonen en leven hebben ze toch beiden ook veel bijgeleerd van het advies. I Jan en Katrijn: Het was zeer interessant, vooral omdat het een advies op maat is van je eigen huis. Je loopt samen met de deskundige eens door alle plaatsen van je eigen woning. Je geeft de problemen aan die je kent, waar zij dan vaak goede oplossingen voor weten. Of de deskundige ziet zaken waar je zelf nog nooit had bij stilgestaan. Marie: We hadden al een verbouwing (van ons vorige huis) achter de rug, dus over dakisolatie wisten we al wel iets. Heel nuttig was wel de extra infofiche over correcte plaatsing van dakramen. Goed vond ik ook dat ZonneWinDT in het advies een prioriteitenlijst maakt, in welke volgorde pak je de zaken best aan en welke zijn de belangrijkste ingrepen naar energiebesparing en wooncomfort.

Een advies krijgen is natuurlijk één zaak, maar dit moet ook nog omgezet worden in de praktijk. Deze stap is niet altijd evident. I Jan en Katrijn: Deze week wordt onze nieuwe condensatieketel geplaatst. We kopen deze maand ook nieuwe vensterrubbers om de sluiting van de ramen te verbeteren en zo spleten weg te werken. We zijn ook van plan om een nieuwe inbouwijskast (A+++ label) aan te schaffen, die we een betere locatie gaan geven. Niet langer naast de radiator, want dat is toch wat te gek: verwarmen en koelen vlak naast elkaar. Marie: Gezien de hoge kostprijs van spouwmuurisolatie en het feit dat er toch wat risico’s aan verbonden zijn, gaan we dit niet doen. We gaan wel voor vervanging en isoleren van het dak, vervanging van buitenschrijnwerk en beglazing en overstap naar gas voor verwarming met een condensatieketel. Onze nieuwe ramen en voordeur worden geplaatst in voorjaar 2012, daarvoor kozen we voor hout dat FSC gelabeld is. Wat isolatie betreft,


&

M I L I E U

I N F O

I

f e b r u a r i

2 0 1 2

gaan we zeker het dak goed isoleren na het vernieuwen van de dakbedekking.

Waarom zou je dit advies aanraden? I Jan en Katrijn: Het geeft een realistischere kijk op je woning, zeker voor mensen die anders niet direct te maken hebben met het energieverhaal. Er zijn zoveel zaken die je kan doen, die relatief weinig kosten en die je heel wat helpen besparen op je energiefactuur. Dat is goed voor je eigen portemonnee en zeker voor ons milieu! Marie: Het is echt advies op maat en je hebt rustig de tijd om met de architect van ZonneWinDT je vragen te overlopen. Het verslag achteraf zet alles op een rijtje en vooral de technische infofiches bij dit verslag zijn zeer nuttig.

Voor een bezoek van ZonneWinDT betaal je 50 euro, ga je met je plan tot bij ZonneWinDT betaal je 25 euro. Wist je trouwens dat je ook een advies kan krijgen rond meegroeiwonen. Bij meegroeiwonen staat de levenslange bruikbaarheid van een woning voorop, gezien behoeften en lichamelijke mogelijkheden veranderen. Dit advies wordt gegeven door Westkans en kost 25 euro. Wie beide adviezen aanvraagt krijgt 10 euro korting.

Wie interesse heeft in het krijgen van advies kan zijn aanvraag doen via www.west-vlaanderen.be/duurzaambouwen. Meer info: Ook voor korte vragen omtrent duurzaam bouwen kan je terecht op www.west-vlaanderen.be/duurzaambouwen of op het nummer 0477 36 18 53.

Doenja Lefebure

21

26/01/12 11:25

Afvalhoorntjes op het strand Op het strand wordt door strandgangers nog steeds veel afval achtergelaten. Zo vind je er ook ‘klein afval’ zoals sigarettenpeuken, snoeppapiertjes, kroonkurken. In volume is dit klein afval beperkt in vergelijking met bijvoorbeeld PMD-afval zoals blikjes of plastic flessen, maar het is opvallend en storend aanwezig op het strand en zorgt ervoor dat een strand er niet proper uitziet. Om de strandgangers te stimuleren om geen klein afval op het strand achter te laten, kon men in Zeebrugge tijdens een proefproject in juli en augustus 2011 bij het betreden van het strand op twee onbemande verdeelpunten gratis kleine afvalhoorntjes meenemen waarin men zijn klein afval tijdens het strandbezoek kon verzamelen. De bedoeling was om bij het verlaten van het strand het kleine strandafval uit het hoorntje in een vuilnisbak te kieperen en het hoorntje zelf terug te plaatsen in het statief bij het verdeelpunt. De kegelvormige afvalhoorntjes (15 cm hoog en met een diameter van 6 cm) uit kunststof hadden een afsluitbaar deksel en waren opvallend rood gekleurd zodat ze goed opvielen op het strand. Het proefproject probeerde niet alleen rechtstreeks de netheid op het strand proberen te verhogen, maar had ook als doel om de badgasten met hun afvalgedrag te confronteren.

Op de twee verdeelpunten van de afvalhoorntjes, ter hoogte van de Londenstraat en aan de Adriaan de Gerlachestraat, stond op de statieven een bord met een aansprekend campagnebeeld: tussen de tenen van twee blote voeten op het strand puilt klein zwerfafval uit. In vier talen (Nederlands, Frans, Duits en Engels) werd kort het gebruik van de afvalhoorntjes uitgelegd. Dit sterke beeld deed heel wat strandgangers toch even stilstaan – letterlijk en figuurlijk – bij zijn of haar afvalgedrag op het strand en zorgde voor een positief sensibiliserend effect. De hoorntjes werden vlot meegenomen. Het terugbrengen van de hoorntjes naar het verdeelpunt bleek echter geen succes. Een aantal hoorntjes werd ook niet gebruikt om afval in te zamelen, maar wel als ijshoudertje of strandspeeltje om bijvoorbeeld schelpen te verzamelen tot zelfs als champagnecoupe tijdens de openluchtfilms. Een bewaakte inzamelstand (vb. via de stand van strandstoelverhuurders) zou de motivatie om hoorntjes terug te brengen misschien kunnen verhogen. Tijdens de twee zomermaanden werden ruim 4000 hoorntjes verdeeld. Positief was dat de hoorntjes niet vaak zelf als zwerfvuil op het strand of in de afvalbakken op het strand werden teruggevonden, wat op een (of ander) al dan niet origineel (her)gebruik van de hoorntjes wijst. Tijdens de zomermaanden werd regelmatig een afgebakende zone bemonsterd om na te gaan of er een effect was op het aantal stuks klein zwerfafval, maar een duidelijke trend kon niet worden ontdekt. Het proefproject was een initiatief van stad Brugge en werd gesteund door de provincie.

22


Nico Cannie

26/01/12 11:25

N AT U U R

&

M I L I E U

I N F O

I

j u n i

2 0 0 8

Let’s do it in de vuilbak! Jongerencampagne tegen zwerfvuil ‘Let’s do it in de vuilbak!’ is een coole campagne die jongeren van 12 tot 18 jaar uitdaagt om afval creatief in de vuilbak te gooien. Benieuwd? Werp een blik op www. letsdoitindevuilbak.be. Jongeren kunnen er met hun eigen movie tal van leuke prijzen winnen. Met deze campagne wil de Provincie West-Vlaanderen samen met de West-Vlaamse afvalintercommunales, jongeren duidelijk maken dat zwerfvuil niet cool is! Blikjes, plastic flesjes en ander afval horen niet rond te zwerven; die horen in de vuilbak.

Filmpje posten = prijsje pakken Jongeren kunnen een filmpje maken waarin ze op een creatieve manier hun afval in de vuilbak gooien. Wie het filmpje op www.letsdoitindevuilbak.be post, ontvangt meteen een cool ‘marcelleke’. De campagne loopt van maart tot en met september 2012. Elke maand beoordeelt een jury de ingezonden filmpjes en het coolste idee wint bovendien een toffe prijs. In de prijzenpot zitten onder meer een iPad, longboard, custom bike, total make-over, pro camera, beamer en zelfs een jacuzzi!

Daarnaast schuimt een promoteam van ‘Let’s do it in de vuilbak!’ deze zomer enkele festivals in West-Vlaanderen af. Ze stellen een ‘vuil’ spelletje voor waarmee jongeren een coole gadget kunnen winnen. Op www.ivio.be kan je zien op welke festivals het promoteam aanwezig zal zijn. En ook de jeugdbewegingen worden betrokken. Jeugdbewegingen die de campagne ondersteunen maken trouwens kans op dagtickets voor één van de vele festivals. Benieuwd? Surf dan snel naar www.letsdoitindevuilbak.be.

Alexandre Lefebvre

Clean beach cup op 25 maart Op 25 maart is het weer zover! Dan roept Swell alle Belgische surfers, kustsurfclubs en natuurliefhebbers opnieuw op om het strand schoon te maken. Voor de 17e keer op rij organiseert de Surfrider Foundation Europe een wereldwijde Cleancup. Omdat er nog steeds 206 kg afval per seconde in zee belandt, is een sterk signaal meer dan nodig. Dat kan door massaal te helpen opruimen zodat we kunnen aantonen hoeveel afval er op het strand ligt. Vorige edities namen er 34 landen en 40.000 vrijwilligers op 950 locaties deel en haalden 50 volle autobussen afval van het strand. Sinds 2010 draagt België een grote steen bij met net geen 1000 vrijwiligers. Voor de editie van 2012 heeft de Provincie West-Vlaanderen dan ook beslist om deze actie te ondersteunen.


In 2012 gaat de clean beach cup door op zaterdag 25 maart. De surfclubs zijn de uitvalsbasis maar iedereen die het strand, de zee en de natuur een warm hart toedraagt is meer dan welkom. Actuele informatie vind je op facebook/cleanbeachcup

Alexandre Lefebvre

23

26/01/12 11:25

West-Vlaamse Natuurstudiedag

Klimaatverandering: aanpassen of verzuipen? De West-Vlaamse Natuurstudiedag is met unieke voordrachten één van de boeiendste infodagen rond natuur in West-Vlaanderen. Dit jaar staat de klimaatverandering centraal. Zowel leken als natuurkenners kunnen er kennismaken met natuuronderzoek en -projecten. Er zijn ook heel wat interessante infostanden.

COLOFON Werkten mee aan dit nummer: Evelien Anthierens, Nico Cannie, Marie De Winter, Olivier Dochy, Doenja Lefebure, Alexandre Lefebvre, Johan Mahieu, Wannes Meersmans, Peter Norro, Christine Van Rie, en Claude Willaert.

De West-Vlaamse natuurstudiedag wordt georganiseerd door de Provincie West-Vlaanderen, INBO, Natuur koepel Zuid-West-Vlaanderen, KULeuven campus Kortrijk, Agentschap voor Natuur en Bos en de WestVlaamse Milieufederatie. De studiedag vindt plaats op zaterdag 3 maart 2012 van 9 tot 16.30 uur in de gebouwen van KU Leuven KULAK in Kortrijk. Programma en inschrijven: www.wmfkoepel.be/natuurstudiedag

Olivier Dochy

Eindredactie: Alexandre Lefebvre Foto cover: shutterstock Lay-out: Grafische Dienst, Provincie West-Vlaanderen Druk: Grafische Dienst, Provincie West-Vlaanderen Aanvraag abonnement: Provinciehuis Boeverbos NM-info Koning Leopold III-Laan 41 8200 Sint-Andries (Brugge) T 050 40 32 86 [email protected] Oplage: 9.500 exemplaren Periodiciteit: viermaandelijks Verantwoordelijke uitgever: Peter Norro, dienst MiNaWa Koning Leopold III-laan 41, 8200 Sint-Andries NM-Info wordt uitgegeven in opdracht van de deputatie van de provincieraad van West-Vlaanderen: Paul Breyne (gouverneur), Guido Decorte, Patrick Van Gheluwe, Bart Naeyaert, Dirk De fauw, Gunter Pertry, Marleen Titeca-Decraene (gedeputeerden), Hilaire Ost (provinciegriffier) Voor de digitale versie: surf naar www.west-vlaanderen.be/ezine (klik op E-zine Natuur en Milieu-info) Gedrukt op 100% gerecycleerd papier

24


26/01/12 11:25

Natuur&Milieu info U.V. I Dossier bijen: to bee or not to bee. I Kerkuilen in West-Vlaanderen. I Laat je goed adviseren voor je bouwt of verbouwt

Recommend Documents