NAPOLI – ROMA ROMA - NAPOLI 2015 PROGRAMMABOEKJE
VOORWOORD Eindelijk is het zover: op het moment dat je dit boekje krijgt sta je midden in de nacht op school, op het punt om de Reis der Reizen te beginnen. Al vanaf klas 1 heb je naar dit moment uitgekeken. Rome! Rome! De Eeuwige Stad. Eerst Napels zien, dan sterven. Aan het eind van de reis begrijp je dat dit geen loze clichés zijn, maar dat deze uitspraken een gevoel omschrijven dat elke Italiëreiziger bekruipt: ik wil blijven! Dit Romeboekje is een onmisbare gids voor de reis. Voor een deel is het al gevuld met het programma en andere informatie, maar het grootste deel van de inhoud moet je zelf verzorgen. Tijdens de reis houd je in dit boekje aantekeningen bij, maak je schetsen en opdrachten die je van je begeleiders krijgt. Uiteraard mag je het verder vullen met persoonlijke verhalen en andere herinneringen. Bij terugkomst op school lever je het boekje in, want na de vakantie, op maandag 26 oktober tijdens het CPU, schrijf je een essay waarbij je de aantekeningen in het boekje mag gebruiken. Het cijfer voor dit essay telt voor 20% mee voor het vak KCV. Verderop in dit boekje vind je een uitleg wat er bij deze opdracht precies van je verwacht wordt. We hopen dat dit boekje voor jou niet alleen een praktische opdracht wordt, maar ook een blijvende herinnering aan – hopelijk – een hoogtepunt van je tijd op het Erasmiaans. Wij (de leiding) verwachten dat het een fantastische Roma-Napolireis wordt en hebben er ongelooflijk veel zin in!
Namens de Romeleiding, Chiel Melsert
ALGEMENE PRAKTISCHE INFORMATIE Regels We hanteren gedragsregels die voor iedereen, in de eerste plaats de mensen van de leiding, acceptabel zijn. Houd je aan deze regels. - Drugs en alcohol zijn onder alle omstandigheden verboden. Bij constatering van gebruik en/of bezit ervan word je teruggestuurd. - Roken is verboden in het vliegtuig, bus, restaurant en in elk gedeelte in, onder, boven en aan het hotel. Daarnaast geldt: roken doe je in je eigen tijd en niet tijdens rondleidingen. - Altijd met drie of meer de stad of het dorp in. Let vooral op elkaar als je terug naar het hotel gaat. Als je een taxi neemt, zorg je ervoor dat niemand in zijn eentje achterblijft. - ’s Avonds uiterlijk om 23:30 uur terug zijn in je hotel, aangemeld bij een docent. Eerder mag!!! Na aankomst in je hotel ga je naar je eigen hotelkamer. Afspraken - Een groepsreis is iets heel anders dan wanneer je met een paar personen op stap gaat. Ieders persoonlijke plezier is namelijk ondergeschikt aan het groepsbelang. Daarom maken we met elkaar de volgende afspraken: - Bij een groepsreis is punctualiteit een absolute voorwaarde. Wees dus op tijd! Dit geldt niet alleen op de dag van vertrek, maar op elk afgesproken tijdstip. - We doen ons best om bij de kamerindeling in de hotels (maken we ter plekke) iedereen tevreden te stellen, maar dit lukt helaas niet altijd. Hier geldt: gedeelde smart is halve smart. - We gaan op studiereis, niet op vakantie. Het programma duurt iedere dag tot ca. 18.00 uur. Tussendoor en in de avonden krijg je voldoende vrije tijd. Daar hoef je niet om te vragen… - Let op bij excursies en rondleidingen en doe wat er van je gevraagd wordt. - Let op elkaar: waar is iemand? Waar blijft hij of zij? Stop even, want... - Behoed elkaar voor misstappen: corrigeer elkaar, spoor elkaar aan gewenst / goed gedrag te tonen. - Draag zorg voor de veiligheid van de groep: je gedrag mag de groep niet in gevaar brengen. - Gettoblasters en losse geluidsboxen gaan NIET mee in verband met overlast voor anderen. - Meld schade of problemen, bijvoorbeeld in de hotels, bij de leiding - "Take no for an answer": Als meneer Tromp Meesters "nee" zegt, niet proberen of mevrouw Accensi "ja" zegt! Niet zeuren, niet leuren. Tips voor het verblijf te Italië: - Zorg ervoor dat bij een bezoek aan een kerk de schouders en benen bedekt zijn en je gsm op stil staat. En jongens: petje af… - (Rug)tassen mogen niet mee in musea en opgravingen. Laat ze in Zuid-Italië in de bus! - In musea is fotograferen vaak niet toegestaan. Als het wel mag, dan zonder flits (“senza flash”). - Laat dure sieraden thuis. Hetzelfde geldt natuurlijk voor dure smartphones, camera’s en dergelijke. Neem je zo’n apparaat mee, hou het dan zoveel mogelijk uit het zicht. - Met name in het openbaar vervoer (vooral bij het in- en uitstappen) en op plekken waar veel toeristen komen: let op zakkenrollers! - Kijk uit in het drukke verkeer en zorg ervoor dat je oogcontact hebt met de bestuurder voordat je een weg oversteekt. - In de meeste ijssalons en cafés betaal je eerst aan de kassa en haal je daarna met je bonnetje je bestelling op. - In Rome duurt het langer dan je denkt om met de metro of de bus op de plaats van bestemming te komen. Hou hier rekening mee! - Verkopers van rozen en allerlei gadgets zijn in het begin leuk, maar kunnen opdringerig worden; negeren is dan de beste remedie! Wij willen er samen een mooie reis van maken en daarbij is ieders inbreng van belang. Neem je verantwoordelijkheid en draag je steentje bij. Breek niets af, ook niet ons grote vertrouwen in jullie om dit tot een even succesvolle reis te maken als de voorgaande reizen.
DE LEIDING De leiding van de Roma-Napolireis is in handen van: Groep 1A: mw. Bovenberg, dhr. Van Sloten, dhr. Slurink Groep 1B: dhr. Simons, mw. Accensi, mw. Rietdijk en dhr. Dane* Groep 2A: dhr. Van Herwaarden, mw. Oosschot, dhr. Tromp Meesters Groep 2B: dhr. Melsert, mw. Van Bossum, dhr. Renes, dhr. Dane* * De heer Dane blijft de hele reis in Rome.
DE HOTELS Rome, groepen 1A en 2A: Hotel Marisa Via Marsala 98, Rome, tel. (+39) 06-57250515 Rome, groepen 1B en 2B: Hotel Acropoli Via Principe Amadeo 67, tel. (+39) 06-483726 Napels, alle groepen: Hotel Villa Serena Via Moscogiuri 3, Castellammare di Stabia, tel. (+039) 081-8710157 In geval van nood volgen hier de telefoonnummers van de hotelcapi. Sla deze nummers direct op in je telefoon: Groep 1A mw. Bovenberg +31 6 23 37 81 91 Groep 1B dhr. Simons, +31 6 18 58 18 29 Groep 2A dhr. Van Herwaarden: +31 6 31 95 25 02 Groep 2B dhr. Melsert: +31 6 23 13 10 57
BIJ PROBLEMEN Het kan gebeuren dat er tijdens de reis iets is, waar je (in vertrouwen) met een docent over wilt praten. Denk aan persoonlijke problemen, iets vervelends dat in de groep is gebeurd, problemen van medische aard, etc. In dat geval kun je (dag en nacht) terecht bij bovenstaande docenten.
MAALTIJDEN De avondmaaltijden in Rome vinden plaats in restaurant La Grotta Romana, Via Palestro 93. In Napels vinden de diners plaats in het hotel. Alle andere drankjes dan water zijn voor eigen rekening (neem dus evt. wat geld mee!). Voor de lunches krijg je een envelop met lunchgeld. Je luncht in principe met je loopgroep. Houd er rekening mee dat je de hele reis met dit geld moet doen.
La Grotta Romana
OPDRACHT KCV “Thou Paradise of Exiles, Italy!” (Percy Bysshe Shelley) “Siehe Neapel und stirb!” (Johann Wolfgang von Goethe) Treed in de voetsporen van grote dichters en denkers als Shelley en Goethe, leg je Grand Tour door Italië vast in een aantekeningenboekje… Opdracht Voor vertrek naar Italië krijg je een notitieboekje om aantekeningen, indrukken en schetsen bij te houden. Na afloop van de reis lever je het weer in bij de leiding. Gelijk na de herfstvakantie schrijf je tijdens het CPU van 26 oktober een afsluitende Rome-opdracht. Hiervoor mag je gebruik maken van je Romeboekje. Het cijfer voor de essay telt voor 20% mee bij KCV. I. Romeboekje Aan het begin en aan het eind van elke dag krijg je de tijd om aantekeningen te maken. Schrijf aan het begin kort het onderwerp en de route van de dag op. Wat ga je bekijken? Wat verwacht je? Zorg dat je aan het eind van elke dag minimaal twee objecten uitlicht die bijzondere indruk op jou gemaakt hebben. Dit kunnen kunstwerken in uiteenlopende zin zijn, zoals kerken, schilderijen, pleinen, fonteinen, beelden, uitgravingen enz. Noteer in ieder geval volgende aspecten: a. Wat zie je? b. Hoe is het gemaakt? c. Wat stelt het voor? / Wat is de betekenis? d. Wat is de functie (denk o.a. aan macht, religie, schoonheid)? e. Wat maakt het zo bijzonder voor jou? II. Rome-essay Bij terugkomst op school lever je het Romeboekje in. Er staan per klas dozen klaar. In het CPU na de vakantie schrijf je aan de hand van een opdracht een essay over de Romereis. Hiervoor krijg je je notitieboekje weer terug en je mag dit als informatiebron gebruiken. N.B. Natuurlijk kun je je Romeboekje tijdens de reis ook gebruiken voor aanvullende aantekeningen, knipsels, schetsen of toegangsbewijzen, zodat het niet alleen een handig geheugensteuntje voor je essay is maar ook een persoonlijk reisverslag en een blijvende herinnering aan een bijzondere reis. Veel plezier en buon viaggio!!
SPOEDCURSUS ITALIAANS ja si 1. uno 11. undici nee no 2. due 12. dodici alstublieft per piacere 3. tre 13. tredici dankuwel grazie 4. quattro 14. quattordici erg vriendelijk molto gentile 5. cinque 15. quindici in orde va bene 6. sei 16. sedici niets te danken prego 7. sette 17. diciasette dag! ciao! 8. otto 18. diciotto goedendag! buongiorno! 9. nove 19. dicianove goedenavond! buona sera! 10. dieci 20. venti tot ziens! arrivederci! waar is...? dov’ è...? waar zijn...? dove sono...? wanneer? quando? wat? che cosa? hoe? come? hoeveel? quanto? wie? chi? waarom? perchè? ik heb honger ho fame moe stanco/-a verdwaald perduto (-a) groot-klein grande-piccolo snel-langzaam rapido-lento vroeg-laat presto-tardi goedkoop-duur buonmercato-caro warm-koud caldo-freddo open-dicht aperto-chiuso oud-nieuw vecchio-nuovo mooi-lelijk bello-brutto vrij-bezet libero-occupato goed-slecht buono-cattivo meer-minder piu-meno vandaag oggi vanavond stasera brood pane wijn vino Hoeveel kost het? Quanto costa? Ik begrijp het niet Non capisco Ik spreek geen Italiaans Non parlo l’italiano Kunt u me helpen? Può aiutarmi? Ik kan het niet Non posso Langzamer praten s.v.p. Può parlare piu lentamente, per favore Ik houd van je Ti amo Er zit een haar in mijn soep Scusi, c’è un capello nel’ mia zuppa Sorry, ik lust geen pasta Scusi, pasta non mi piace Je kwijlt op mijn truitje! Sbavi sul mia maglia! Ik ben getrouwd en heb 3 kinderen Sono sposato(-a) e ho 3 bambini
21. ventuno 30. trenta 40. quaranta 50. cinquanta 60. sesanta 70. settanta 80. ottanta 90. novanta 100. cento 1000. mille
PROGRAMMA Loopgroep 1 vS
do 8 okt Heenreis
vr 9 okt
za 10 okt
zo 11 okt
ma 12 okt Wisseldag
Loopgroep 2 Bo
Loopgroep 3 Su
5.30: Verzamelen op school, melden bij loopgroepdocent 9.55-12.10: Brussel-Rome (FR7010) Vat. Musea Vat. Musea Vat. Musea (14.30) + S. (14.30) + S. (14.30) + S. Pieter Pieter Pieter vS Bo Su Classica Barocca Si/vS Contemporanea Bo 9.00 Colosseum Su 17.00 G. 15.00 M. Borghese Capitolini Classica Barocca Si Bo/Ri Contemporanea 9.00 Colosseum 17.00 G. Da 15.00 M. Borghese Capitolini Classica Barocca Si Ac Contemporanea 9.25 Colosseum 11.00 G. vS 15.00 M. Borghese Capitolini Cristiana Cristiana Cristiana Da Ri Ac
Loopgroep 4 Ri
Loopgroep 5 Ac
Loopgroep 6 Si
3.30: Verzamelen op school, melden bij loopgroepdocent 7.45-9.45: Brussel - Rome (SN3175) Vat. Musea Vat. Musea Vat. Musea (14.30) + S. (14.30) + S. (14.30) + S. Pieter Pieter Pieter Da/Ri Ac Si Classica Barocca Ri Ac Contemporanea 9.00 Colosseum 17.00 G. Da 15.00 M. Borghese Capitolini Contemporanea Su
Barocca vS 17.00 G. Borghese
Classica Bo 9.25 Colosseum 15.00 M. Capitolini Cristiana Si
Classica Ri/Su 9.25 Colosseum 15.00 M. Capitolini Cristiana Bo
Contemporanea Ac Barocca Da 11.00 G. Borghese Cristiana Su/vS
Na de lunch: Vertrek naar Castellammare
di 13 okt
Paestum + strand Ac
Paestum + strand Si
Paestum + strand Ri
Paestum + strand vS
Paestum + strand Su
Paestum + strand Bo
wo 14 okt
Herculaneum 10.00 Pompeii 14.00 vS
Herculaneum 10.00 Pompeii 14.00 Bo
Herculaneum 10.00 Pompeii 14.00 Ac
Herculaneum 10.20 Pompeii 14.00 Su
Herculaneum 10.20 Pompeii 14.00 Si
Herculaneum 10.20 Pompeii 14.00 Ri
do 15 okt
Napels MANN 9.45 + stadswandeling Su
Napels MANN 9.45 + stadswandeling Ac
Napels MANN 9.50 + stadswandeling vS
Napels MANN 10.00 + stadswandeling Bo
Napels MANN 10.00 + stadswandeling Ri
Napels MANN 10.15 + stadswandeling Su
Napels
Napels
Napels
Napels
Napels
Napels
vr 16 okt Terugreis
15.55-18.35: Napels - Amsterdam (HV6410) ca. 20.30: Aankomst op school
PROGRAMMA Loopgroep 7 He
do 8 okt Heenreis
Loopgroep 8 Tr
Loopgroep 9 Oo
Loopgroep 10 Ml
Loopgroep 11 Bm
Loopgroep 12 Re
3.15 Verzamelen op school, melden bij loopgroepdocent 6.25-8.50: Amsterdam - Napels (HV6411) Cumae He
Cumae Tr
Cumae Oo
Cumae Ml
Cumae Bm
Cumae Re
vr 9 okt
Herculaneum 9.20 Pompeii 14.20 Ml
Herculaneum 9.20 Pompeii 14.20 Bm
Herculaneum 9.20 Pompeii 14.20 Re
Herculaneum 9.40 Pompeii 14.20 He
Herculaneum 9.40 Pompeii 14.20 Oo
Herculaneum 9.40 Pompeii 14.20 Tr
za 10 okt
Napels MANN 14.00 Bm
Napels MANN 14.00 Re
Napels MANN 14.10 Ml
Napels MANN 14.20 Tr
Napels MANN 14.20 He
Napels MANN 14.30 Oo
zo 11 okt
Paestum + strand Re
Paestum + strand Ml
Paestum + strand Bm
Paestum + strand Oo
Paestum + strand Tr
Paestum + strand He
Vat. Musea (14.30) + S. Pieter He
Vat. Musea (14.30) + S. Pieter Tr
Na het ontbijt: Vertrek naar Rome Vat. Musea Vat. Musea (14.30) + S. (14.30) + S. Pieter Pieter Oo Bm
Vat. Musea (14.30) + S. Pieter Ml
Barocca Tr 17.00 G. Borghese
Cristiana Oo
Vat. Musea (14.30) + S. Pieter Re Classica Bm 9.00 Colosseum 15.00 M. Capitolini
wo 14 okt
Contemporanea He
do 15 okt
ma 12 okt Wisseldag
di 13 okt
vr 16 okt Terugreis
Barocca He 17.00 G. Borghese
Contemporanea Ml/Da
Classica Oo/Bm 9.00 Colosseum 15.20 M. Capitolini
Cristiana Tr
Barocca Re 17.00 G. Borghese
Barocca Ml 9.00 G. Borghese
Classica Da 9.00 Colosseum 15.20 M. Capitolini
Classica Tr 9.00 Colosseum 15.00 M. Capitolini
Contemporanea Da
Classica Oo 9.00 Colosseum 15.00 M. Capitolini
Cristiana Bm
Contemporanea Re/He
Contemporanea Ml
Cristiana Oo
Barocca He 9.00 G. Borghese
Contemporanea Tr
Classica Ml 9.00 Colosseum 15.00 M. Capitolini
Cristiana Re
Barocca Bm/Da 9.00 G. Borghese
19.05-21.35: Rome - Brussel (FR2984) ca. 23.30: Aankomst op school
Cristiana Re
21.20-23.25: Rome - Brussel (SN3184) ca. 1.30: Aankomst op school
KORTE TOELICHTING OP HET PROGRAMMA - ROMA VATICAANSE MUSEA/SINT PIETER LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Het oudste en misschien wel beroemdste museum ter wereld, waarin de ongelofelijke collectie kunstschatten van de pausen te zien is. De Laocoöngroep, de Augustus van Primaporta, de Stanze van Rafael en de Sixtijnse Kapel zijn maar een kleine greep uit de oneindige reeks hoogtepunten die dit museum herbergt. Bedenk dus als je door de eindeloze gangen van dit museum richting de Sixtijnse Kapel schuifelt dat je alleen nog maar het topje van de ijsberg ziet!
ROMA BAROCCA LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Tijdens deze dag bezoek je een van de meest sfeervolle buurten van Rome op een wandeling die voert langs de hoogtepunten van de Barok. Je bezoekt onder andere het gangetje van Borromini in Palazzo Spada, 3 Caravaggio’s in de San Luigi dei Francesi en de Vierrivierenfontein van Bernini op Piazza Navona. Ook breng je deze dag een bezoek aan Galleria Borghese, waar onder andere de beroemdste beelden van Bernini tentoongesteld zijn.
ROMA CLASSICA Een bezoek aan Rome is niet compleet zonder een bezoek aan wat ooit het centrum van de wereld was. Je begint de dag in het Colosseum, het beroemde amfitheater dat de Flavische keizers bouwden op de plek waar Nero kort daarvoor zijn privépaleis had gehad. Natuurlijk bezoek je de Palatijn, een van de zeven heuvels van Rome en woonplaats van beroemde Romeinen als Cicero en keizer Augustus. Natuurlijk mag een bezoek aan het Forum Romanum, ooit de belangrijkste plek ter wereld, niet ontbreken. Aan het eind van de dag staat een bezoek aan de Capitolijnse Musea op het programma. Dit museum, in de paleizen op het Capitool, laat een aantal van de belangrijkste kunstschatten uit o.a. de oudheid zien.
ROMA CONTEMPORANEA Op deze dag krijg je een beeld van het moderne Rome. Van de Suikertaart, monument voor de eenwording van Italië, tot de megalomane projecten van Mussolini: EUR en het Foro Italico. Ook bezoek je vandaag als het mogelijk is de Ara Pacis, die Mussolini zelfs verplaatst heeft om zijn idealen aan die van keizer Augustus te koppelen. Maar ook Trastevere mag deze dag niet ontbreken: in de Oudheid de Joodse wijk, tot voorkort een echte Romeinse volkswijk maar tegenwoordig domein van yuppen.
ROMA CRISTIANA LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Het is niet overdreven om te stellen dat in Rome op elke straathoek een kerk te vinden is. Vandaag ga je een aantal van deze kerken bezoeken om je een beeld te geven hoe Rome het hart van de Christelijke wereld is geworden. Je bezoekt onder andere de Sint Jan van Lateranen, de Scala Santa, de San Clemente en de Santi Quattro Coronati.
KORTE TOELICHTING OP HET PROGRAMMA - NAPOLI CUMAE EN POZZUOLI Op de allereerste dag van de reis brengen de groepen die in Napels beginnen een bezoek aan de resten van de Griekse kolonie Cumae. In Cumae vind je onder andere de legendarische grot van de Sybille. In het 6e boek van de Aeneis beschrijft Vergilius hoe de grote held Aeneas de Sybille een bezoek bracht om raad te vragen over zijn tocht. Ook daalde Aeneas vanaf hier af naar de Onderwereld, waar hij onder andere de schim van Dido en die van zijn vader Anchises ontmoette. In Pozzuoli bezoeken we het archeologisch park met een indrukwekkend amfitheater.
NAPELS LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Napels is de derde stad van Italië en heeft misschien nog wel een rijkere geschiedenis dan Rome. Napels moet je ervaren. We dwalen door de smalle straatjes (al uit de Griekse tijd) met winkeltjes die de meest absurde artikelen verkopen. We bezoeken kerken waar prachtige – soms bizarre – kunststukken te bewonderen zijn, zoals de Cristo Velato in de Capella Sansevero. Ook brengen we een bezoek aan het enorme Archeologisch Museum, waar de mooiste objecten uit o.a. Pompeï te bewonderen zijn.
POMPEÏ EN HERCULANEUM Nergens kom je zo dicht bij de Romeinen als in Pompeï en Herculaneum: twee Romeinse stadjes waar de tijd letterlijk stil is komen te gestaan toen de vulkaan Vesuvius op 24 augustus 79 n. Chr. plotseling uitbarstte. Pompeï werd bedolven onder een metersdikke laag vulkanisch as. Aan het eind van de 16e eeuw werden de resten van Pompeï ontdekt en sinds de 18e eeuw wordt er continu gegraven. Nu kun je door de straten van deze Romeinse stad wandelen waarbij je een goede indruk krijgt hoe de Romeinen woonden, aten en zich vermaakten. Herculaneum is een veel kleinere plaats en – anders dan Pompeï – bedolven onder een tientallen meters hoge modderlawine. Daardoor is deze stad misschien nog wel beter bewaard gebleven dan Pompeï.
PAESTUM EN STRAND In Paestum kun je goed zien dat Zuid-Italië lange tijd Grieks was: Magna Graecia. Het is onvoorstelbaar (maar waar) dat de drie prachtige Dorische tempels eeuwenlang in de vergetelheid zijn geraakt. Naast deze tempels vinden we hier ook de resten van de Griekse en de Romeinse stad die hier ooit gelegen heeft. In het museum is onder andere de beroemde Tomba del Tuffatore te bewonderen: een Griekse graftombe waarop de overgang van het aardse leven naar het hiernamaals is weergegeven door een jongeman die het water in duikt. Om in deze thematiek te blijven: het moderne Paestum is tegenwoordig een badplaats. Aan het eind van de dag brengen we dan ook een bezoek aan het strand! Let wel: in de zee kan er gevaarlijke stroming zijn, dus wees heel voorzichtig met zwemmen!
GROEPSINDELING Groep 1A
Groep 1B
Loopgroep 1 (melden bij vS) Bart Wijntjes Can Atas Chaandni Kaulesar Sukul Elja Bos Fabiënne Schell Hidde Meijer Hou-Yu Shih Koen Nugteren Lars Aartsen Loek van Dijk Noura Boulkhrif Sabrine el Arras Thijs Smits Vivienne Wierda
Loopgroep 4 (melden bij Ri) Alexandra Osinga Christel Willemsen Claire Wagener Clara Siersema Dide Asmus Ellemijn Boers Emma van Steenbergen Fleur van der Molen Floor Eggermont Frederiek Bax Iris Abma Joëlle Kramer Kiki Aalders Renske van Dijk Roos van der Laan
Loopgroep 2 (melden bij Bo) Barbara Matijasic Caitlyn van de Beek Ece Balcioglu Ilse Feenstra Isonke Heirath Jasmin Jin Jennifer Chin-A-Woeng Jim Hu Katja Vasic Kelly Kartalis Kimberley Martens Marit Klaassen Melissa Martoidjojo Roos te Velde Sunny Hsieh Tessa Rijlaarsdam Loopgroep 3 (melden bij Su) Alek Kraljevic Amal Haddouche Bob de Jager Carly Baas Casper van Peijpe Chanel Zimmerman Guus Kooimans Jasper Vismans Joshua Lieuw On Julie Buijtendijk Martijn Tukker Mendel Boset Rex Vroon Stephania Zijderlaan Tim Nooteboom Yo-Jia Shih
Loopgroep 5 (melden bij Ac) Annabel Rijsenbrij Eline van der Heijden Jamila Kerkmeester Jetske Blaas Maria Knoops Sarah de Roode Sascha den Elt Sophie Vredenbregt Susanne Osinga Sven van Gelderen Thirza Hiwat Thom Seijbel Loopgroep 6 (melden bij Si) Clemente van der Aa Ernest Bijleveld Hein Völker Huub Oomens Joep Posner Koert Slobbe Luuk van der Plas Martijn Vinke Paul IJzermans Pepijn Weebers Philip Agerbeek Tobas van den Boomen Tom Dutilh Tom Schelling Willem van Maanen
GROEPSINDELING Groep 2A
Groep 2B
Loopgroep 7 (melden bij He) Claire Tio Jan-Julius Goeijenbier Jasmijn de Bree Joost van den Broek José Sitton Roner Kato Sandifort Loes Kooimans Matthijs Steyerberg Merel Punt Renée van der Spek Roos van Lookeren Campagne Ruben So Saskia de Jong Willem van Dommelen Wouter van der Veen Wouter van Wessel
Loopgroep 10 (melden bij Ml) Annemarieke Janssen Bas Munting Carien Dermer Ellen van Aggelen Emma ter Horst Evianne Roos Fay van Odijk Fenne van Leeuwen Jordi van der Put Lisa van Rietschoten Lutsia Kors Margot Roelvink Nikki Zukowski Sara Stip Sieska de Beer
Loopgroep 8 (melden bij Tr) Alen Barakovic Dylan Mambeke Dyon van Velzen Gijs de Graaf Ilja Alexeev Jochem Hagenaar Joost Jan Pannebakker Karsten Setz Martijn Vroom Mohamed Daoud Rutger Vis Stijn van Rooijen Thijs Nivard Thomas Becker Vos Wijnen Loopgroep 9 (melden bij Oo) Anas Oulad-Ali Bassarme Quadé Berend Vrancken Peeters Daan Wansink Giovanni da Fonseca Jomi Baggerman Lindel Pieters Mohamed Ouhammou Reijer Beishuizen Rembrandt Meeuwis Soufiane el Ouasghiri Thijs Leebeek Xavier Enny
Loopgroep 11 (melden bij Bm) Beau Clement Brent van Schagen David Jong-Baw Iris de Smit Jeroen Bijloo Jonathan Meijers Josephine Spit Kirti Soekaloe Lyana Usa Melissa van den Berge Miriam Cammaert Nica Bol Perle Russel Sanne Jongbloed Sara Israeli Wolf Hekkema Loopgroep 12 (melden bij Re) Guy Simonis Jasper van der Spek Luca Cras Martijn van der Sluijs Mustafa Aksü Nur Kansouh Peter Zhang Storm Witberg Sven Janse Thimo Poortvliet Tim Bieshaar Wolf Kaan
HET POMPEII-SPEL: POMPEIIS HABITAVERIM? Na het bezoek aan Herculaneum organiseren we het bezoek aan Pompeii op een andere manier: je onderzoekt de vraag die in de titel staat: ‘Zou ik in Pompeii kunnen wonen?’ Om die vraag goed te kunnen beantwoorden moet je je vanmiddag verdiepen niet alleen in de gebouwen van de stad, maar vooral in de gebruikers en bewoners daarvan. Wat dreef die mensen, wat dachten ze, wat wilden ze? Om daar zo goed mogelijk achter te komen doen we het zó: 1. Je krijgt op het Forum (zie kaartje) een korte uitleg over de achtergronden van deze stad. Na nog wat formaliteiten sturen we jullie zelf op pad. Er zijn drie gebieden waar je heen kunt gaan: 1) Het gebied ten noorden van het Forum; 2) het gebied rondom het kruispunt van Holconius en 3) het gebied rondom het theater. Steeds zal jullie daar iemand opwachten (een ‘Pompeii-tolk’), die je een aantal opdrachten geeft, maar aan wie je ook vragen kunt stellen. De loopgroep verdeelt zich bij deze Pompeii-tolk in vier subgroepen van elk ongeveer 3 à 4 man. Elke subgroep krijgt ruim een half uur om zich van de opdrachten te kwijten. Neem daarbij liever één object dat je goed bekijkt, dan dat je ze allemaal gaat doen. 2. Je probeert de vragen die op de laatste pagina bij ‘werkwijze’ staan zo goed mogelijk te beantwoorden, maar je antwoorden moeten in dienst staan van de hoofdvraag, die je aan het eind van je bezoek gaat beantwoorden: Pompeiis habitaverim? De vragen die je aan de Pompeii-tolk stelt zal hij of zij niet heel duidelijk beantwoorden! Kijk zelf, denk zelf, zoek het zelf uit! Pas dan kun je je een duidelijk beeld maken van het leven in deze stad. En pas dan kun je de vraag uit de titel goed beantwoorden! Na ruim een half uur te hebben besteed aan het kijken, denken en noteren van je bevindingen, ga je op aanwijzingen van je Pompeii-tolk naar het volgende gebied. 3. Nadat alle loopgroepen alle drie de gebieden hebben ‘afgewerkt’, verzamelen we ons weer om 18.00 uur op het Forum. Daar krijg je de gelegenheid om op de vraag uit de titel ‘Pompeiis habitaverim?’ een afgewogen antwoord te geven. Je levert dat antwoord in bij je loopgroepbegeleider van de dag. Daarna lopen we naar de Villa dei Misterii in het noordoosten van de stad (zie kaartje). Als we dat hoogtepunt hebben bezichtigd, verlaten we rond 19.00uur de opgraving. 4. Wat gebeurt er met de antwoorden op jullie vragen? Een deskundige jury zal zich over de antwoorden buigen en zal beslissen welke groep het meeste aantal vragen het meest intelligent en uitgebreid heeft beantwoord. Hoe beter de antwoorden hoe meer bolletjes ijs er naar die groep gaan. Daarnaast zal er gekeken worden naar het individuele klassement: leerlingen die zich binnen een groep bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt komen in aanmerking voor extra bolletjes ijs. In totaal zijn er 30 bolletjes ijs te verdienen door de subgroepen die zich het meest verdienstelijk hebben gemaakt. Daarnaast zijn er nog 10 ‘prestige-bolletjes’ voor individuele leerlingen. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
ACHTERGRONDEN POMPEII Op de volgende pagina’s vind je wat achtergronden die je moet weten voor een goed begrip van Pompeii en zijn bewoners en werkwijze die je moet toepassen: Begrippen: Hieronder volgt een alfabetische lijst van begrippen die van belang zijn voor een goed begrip van hoe de stad werkte: aedilis, -is: caupo, -ones: caupona: cliens, -ntes: decurio, -ones:
duumvir: familia: libertus: lupanar: mysterie-godsdienst: patronus: Priapus: salutatio: thermopolion: Huizen: Thermencomplex:
soort wethouder, belast met het onderhoud van openbare gebouwen en feesten. kroegbaas; kroeg armere man, die van een patronus, een rijkere heer afhankelijk waren raadslid, mensen met een behoorlijk vermogen mochten in de gemeenteraad zitting nemen. Ze werden geacht veel zelf te betalen (opknappen van openbare gebouwen, organiseren van feesten, etc.), maar het werd ook gezien als een eer. één van de twee burgemeesters van een stad een heel huishouden, inclusief slaven. vrijgelatene. Vaak heel rijk. Maar waren slaaf geweest. bordeel godsdienst waarvoor je ingewijd moest zijn om mee te mogen doen. De Isisgodsdienst was er zo één. rijke heer, wiens status vooral afhankelijk was van de hoeveelheid clientes hij had. God met enorme penis, symbool voor voorspoed en welvaart. begroetingsceremonie van een rijke heer kroeg, soms ook met extra (seksuele) service. atrium, peristilium, tablinum, lararium, 1e 2e 3e 4e stijl, caldarium, tepidarium, frigidarium, apodyterium, hypocaustum, tubulae.
Ten slotte moet je weten dat het bij de Romeinen heel belangrijk was wat anderen van je vonden: heel veel draaide om prestige. Dat kon je krijgen door veel uitstraling te creëren. Maar hoever moest je daarin gaan? Soms lijkt het erop dat sommige liberti geen maat wisten te houden: ze etaleerden hun rijkdom té overdadig. Of is dat alleen maar onze interpretatie en kon het de Romeinen niets schelen als iemand aan het patsen was, vonden ze dat juist mooi? Op de volgende bladzijde is een vertaald fragment uit de roman ‘Satyricon’ van de Romeinse auteur Petronius uit de eerste eeuw na Christus afgedrukt. Hij schrijft over een steenrijke libertus, Trimalchio geheten. Stel je je deze scène maar eens voor in het huis van de Vettii of in het huis van de Faun, van Menander of één van die andere prachtige gebouwen. Lukt je dat? En wat zouden de Romeinen er zelf van hebben gevonden? Vast iets anders dan wat wij nu vinden...
“
Met deze heerlijke gerechten waren wij juist bezig, toen Trimalchio zelf onder muziek naar tafel gedragen en op tot barstens toe gevulde kussens werd gezet. Vele onvoorzichtigen moesten vreselijk om hem lachen, want zijn kaalgeschoren hoofd kwam potsierlijk uit zijn scharlaken mantel te voorschijn en om zijn hals, die geheel door de mantel was bedekt, had hij nog een servet gebonden met brede purperen zoom, waarvan aan alle kanten franjes afhingen. Ook droeg hij aan de pink van de linkerhand een grote, vergulde ring en aan het laatste lid van de volgende vinger een kleinere, die mij geheel van goud scheen, maar in werkelijkheid met vele daaraan vast gesoldeerde ijzeren sterretjes bezet was. En, om nog meer kostbaarheden te laten zien, ontblootte hij de rechterarm, versierd met een gouden armband en een ivoren ring, die door een plaatje van blinkend metaal gesloten was. Toen hij daarop zijn tanden met een zilveren tandenstoker had gereinigd, zei hij: “Ik had eigenlijk nog geen lust aan tafel te komen, vrienden, maar om u niet te lang te laten wachten, heb ik mijn aangename bezigheden maar in de steek gelaten. Maar u zult mij toestaan, dat ik mijn spel even uitmaak”. Daarop kwam een knaap met een speelbord van terebinthisch hout en met kristallen dobbelstenen; en nu zag ik het allermooiste: in plaats van witte en zwarte stenen had hij gouden en zilveren munten. Terwijl hij onder 't spelen de taal van werklui van 't onderste kaliber gebruikte, en wij nog met 't voorgerecht bezig waren, werd een bord met een korf binnengebracht waarin een houten kip zat, die hare vleugels uitbreidde, alsof zij eieren uitbroedde. Tegelijkertijd kwamen twee slaven en begonnen, onder muzikale begeleiding, haar nest te doorzoeken, haalden pauweneieren te voorschijn en verdeelden die onder de gasten. Trimalchio keerde zich naar dit gerecht en zei: “Vrienden, ik heb pauweneieren onder deze kip laten leggen, en ik ben warempel bang, dat zij reeds bebroed zijn! Maar laten wij eens proberen of ze nog te eten zijn.” Ieder van ons kreeg nu een lepel, die niet minder dan een half pond woog, en daarmee maakten wij de eieren open, die uit dik meel waren toebereid. Bijna had ik het mijne weggeworpen, want er scheen me een reeds jonge pauw in te zijn. Toen ik echter van een stamgast hoorde: “Daarin moet iets lekkers zitten”, pelde ik het ei geheel en vond een vette bastaardnachtegaal, door een gepeperde dooier omgeven. Petronius, Satyricon, Cena Trimalchionis
”
Werkwijze: Je kijkt bij elk object dat je behandelt vooral naar de volgende aspecten en probeert op de vragen een zo goed mogelijk antwoord te formuleren. Bespreek je antwoorden zo mogelijk met je Pompeiitolk of je loopgroepbegeleider van vandaag. 1. Door wie werd het gebouw gebruikt? 2. Hoe en waarvoor werd het object gebruikt? 3. Welke aspecten vallen je op als bijzonder overdadig? Hoe etaleert de schenker/eigenaar zijn rijkdom? Waarom doet hij dat? Hoe weet je dat? Maak foto’s. 4. Welke aspecten zouden jullie zó overnemen voor bij je thuis (als je de kans had), welke aspecten vind je overdreven? 5. Wie heeft voor dit gebouw betaald? 6. Hoe weet je dat? 7. Wat wilde hij ermee bereiken?
