ROMA – NAPOLI 2014 PROGRAMMABOEKJE
VOORWOORD Eindelijk is het zover: op het moment dat je dit boekje krijgt sta je op het vliegveld te wachten tot de Reis der Reizen echt begint. Al vanaf klas 1 heb je naar dit moment uitgekeken. Rome! Rome! De Eeuwige Stad. Eerst Napels zien, dan sterven. Aan het eind van de reis zul je begrijpen dat dit geen loze clichés zijn, maar dat deze uitspraken een gevoel omschrijven dat elke Italiëreiziger bekruipt: ik wil blijven! Dit Romeboekje is een onmisbare gids voor de reis. Voor een deel is het al gevuld met het programma en andere informatie, maar het grootste deel van de inhoud zul je zelf moeten verzorgen. Het boekje wordt uiteindelijk ingeleverd en becijferd. Dit cijfer telt voor 20% mee voor het vak K&K. Verderop in dit boekje vind je een uitleg wat er bij deze opdracht precies van je verwacht wordt met betrekking. We hopen dat dit boekje voor jou niet alleen een praktische opdracht wordt, maar ook een blijvende herinnering aan – hopelijk – een hoogtepunt van je tijd op het Erasmiaans. Wij (de leiding) verwachten dat het een fantastische Roma-Napolireis wordt en hebben er ongelooflijk veel zin in!
Namens de Romeleiding, Chiel Melsert
ALGEMENE PRAKTISCHE INFORMATIE Tips en informatie voor het verblijf te Rome: - Het landnummer van Italie is 0039. Alle vaste nummers in Rome beginnen met 06. Vanuit het buitenland moet de 0 ook gekozen worden, dus bijv. 003906 (-). Het landnummer van Nederland is 0031. - Zorg ervoor dat bij een bezoek aan een kerk de schouders en benen bedekt zijn en je gsm op stil staat. En jongens: petje af… - In musea is fotograferen vaak niet toegestaan. Als het mag, dan zonder flits (“senza flash”). - Laat dure sieraden thuis. - Let in het openbaar vervoer op zakkenrollers, vooral bij het in- en uitstappen. - Hetzelfde geldt natuurlijk voor iPods, smartphones en dergelijke. Neem je zo’n apparaatje mee, hou het dan zoveel mogelijk uit het zicht. En grotere apparaten zoals ghettoblasters en losse geluidsboxen gaan NIET mee! Afspraken - Een groepsreis is iets heel anders dan wanneer je met een paar personen op stap gaat. Bij een groepsreis is punctualiteit een absolute voorwaarde. “Be there” en “Sharp” zijn veel gehoorde woorden in Italië. De sfeer van een dergelijke reis wordt voor een groot deel bepaald door het wel of niet op tijd zijn van eenieder. Vandaar toch nog even een paar "opmerkingen": - Kom op tijd: niet alleen op de dag van vertrek, maar op elk afgesproken tijdstip. - We gaan op studiereis, niet op vakantie. Het programma duurt iedere dag tot op zijn vroegst 18.00 uur. Vraag dus niet telkens of je meer vrije tijd krijgt. Let op bij excursies en rondleidingen en doe bij opdrachten wat er van je gevraagd wordt. - Let op elkaar: waar is iemand? Waar blijft hij of zij? Stop even, want... - Behoed elkaar voor misstappen: corrigeer elkaar, spoor elkaar aan gewenst / goed gedrag te tonen. - Draag zorg voor de veiligheid van de groep: je gedrag mag de groep niet in gevaar brengen. - "Take no for an answer": Als meneer Tromp Meesters "nee" zegt, niet proberen of mevrouw Accensi "ja" zegt! Niet zeuren, niet leuren. Regels We hanteren gedragsregels die voor iedereen, in de eerste plaats de mensen van de leiding, acceptabel zijn. Houd je aan deze regels. Drugs en alcohol zijn onder alle omstandigheden verboden. Bij constatering van gebruik en/of bezit ervan word je teruggestuurd. Roken doe je in je eigen tijd en is in het vliegtuig, bus, restaurant en in elk gedeelte in, onder, boven en aan het hotel verboden. Altijd met drie of meer de stad of het dorp in. Let vooral op elkaar als je terug naar het hotel gaat. Als je een taxi neemt, zorg je ervoor dat niet iemand in zijn eentje achterblijft. ’s Avonds uiterlijk om 23:30 uur terug zijn in je hotel, aangemeld bij een docent. Eerder mag!!! Na aankomst in je hotel ga je naar je eigen hotelkamer. Wij willen er samen een mooie reis van maken en daarbij is ieders inbreng van belang. Neem je verantwoordelijkheid en draag je steentje bij. Breek niets af, ook niet ons grote vertrouwen in jullie om dit tot een even succesvolle reis te maken als de voorgaande reizen.
DE LEIDING De leiding van de Roma-Napolireis 2013 is in handen van de dames Accensi, (Ac) Van Bossum (Bm), Bovenberg (Bo), Oosschot (Oo) en Rietdijk (Ri) en de heren Dane (Da), Esquivias (Es), Melsert (Ml), Ouwerkerk (Ou), Renes (Re), Simons (Si), Slurink (Su) en Tromp Meesters (Tr).
DE HOTELS Rome, groep A en C: Hotel Tempio di Pallade Via Giovanni Giolitti 425/227, Rome, tel. (+39) 06-704 51521 / 52758 Rome, groep B: Hotel Marisa Via Marsala 98, Rome, tel. (+39) 06-57250515 Rome, groep D: Hotel Casali Via Giovanni Amendola 95, Rome, tel. (+39) 06-486824Napels, alle groepen: Hotel Villa Serena Via Moscogiuri 3, Castellammare di Stabia, tel. (+039) 081-8710157 In geval van nood volgen hier de telefoonnummers van de leiding. Groep A+B (Roma-Napoli), mw. Bovenberg +31 6 23 37 81 91 Groep C+D (Napoli-Roma), dhr. Melsert: +31 6 23 13 10 57
BIJ PROBLEMEN Het kan gebeuren dat er tijdens de reis iets is, waar je (in vertrouwen) met een docent over wilt praten. Denk aan persoonlijke problemen, iets vervelends dat in de groep is gebeurd, problemen van medische aard, etc. In dat geval kun je (dag en nacht) terecht bij bovenstaande docenten.
MAALTIJDEN De avondmaaltijden in Rome vinden plaats in restaurant Ragno d’Oro, Via Leonina 30-33, Rome. Dit restaurant ligt vlak naast metrohalte Cavour (lijn B/blauw). In Napels vinden de diners plaats in het hotel. Alle andere drankjes dan water zijn voor eigen rekening (neem dus evt. wat geld mee!) Voor de lunches krijg je een envelop met lunchgeld. Je luncht in principe met je loopgroep. Houd er rekening mee dat je de hele reis met dit geld moet doen.
PROGRAMMA Loopgroep 1 13 lln Bo Heenreis
do 9 okt
vr 10 okt
za 11 okt
zo 12 okt
Loopgroep 2 9 lln Ac
Loopgroep 3 15 lln Su
5.00: Verzamelen op Rotterdam Airport, melden bij loopgroepdocent 7.00-9.10: Rotterdam - Rome
Loopgroep 4 14 lln Es
Loopgroep 5 13 lln Si
Loopgroep 6 13 lln Ri
3.30: Verzamelen op school, melden bij loopgroepdocent 7.40-9.45: Brussel - Rome
Classica Bo 9.00 Colosseum 15.00 Capitolini
Cristiana Su
Barocca Da 15.00 G. Borghese
Contemporanea Ac/Es
Classica Si 9.00 Colosseum 15.00 Capitolini
Cristiana Ri
Contemporanea Da
Classica Su 8.40 Colosseum 15.00 Capitolini
Cristiana Bo
Barocca Si 17.00 G. Borghese
Contemporanea Es/Ac
Classica Ri 8.40 Colosseum 15.00 Capitolini
Barocca Su/Ac 15.00 G. Borghese
Contemporanea Bo
Classica Da 8.55 Colosseum 15.00 Capitolini
Cristiana Es
Barocca Ri 15.00 G. Borghese
Contemporanea Si
Cristiana Su
Barocca Bo/Ac 17.00 G. Borghese
Contemporanea Da
Classica Es 9.00 Capitolini 12.40 Colosseum
Cristiana Si
Barocca Ri 17.00 G. Borghese
Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Pieter Bo Pieter Ac Piete rSu PieterRi PieterSi PieterEs ma 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 13 okt musea musea musea musea musea musea di 14 okt
Paestum + strand Ri
Paestum + strand Si
Paestum + strand Es
Paestum + strand Su
Paestum + strand Bo
Paestum + strand Ac
wo 15 okt
10.20 Herculaneum 14.20 Pompeii Es
10.20 Herculaneum 14.20 Pompeii Ri
10.40 Herculaneum 14.20 Pompeii Si
10.40 Herculaneum 14.20 Pompeii Ac
10.40 Herculaneum 14.20 Pompeii Su
10.40 Herculaneum 14.20 Pompeii Bo
do 16 okt
Napels 14.00 MANN Si
Napels 14.00 MANN Es
Napels 14.00 MANN Ri
Napels 14.10 MANN Bo
Napels 14.10 MANN Ac
Napels 14.10 MANN Su
vr 17 okt
Cumae Ri
Cumae Si
Cumae Es
Cumae Su
Cumae Bo
Cumae Ac
Terugreis
15.55-18.35: Napels - Amsterdam ca. 20.30: Aankomst op school
16.15-18.35: Napels - Brussel ca. 21.00: Aankomst op school
PROGRAMMA Loopgroep 7 14 lln Ou
Loopgroep 8 13 lln Bm
Loopgroep 9 14 lln Oo
Heen- 3.15 Verzamelen op school, melden bij loopgroepdocent reis 6.30-8.50: Amsterdam - Napels
Loopgroep 10 14 lln Ml
Loopgroep 11 12 lln Tr
Loopgroep 12 14 lln Re
3.45: Verzamelen op school, melden bij loopgroepdocent 7.20-9.30: Eindhoven - Napels
do 9 okt
Cumae Ml
Cumae Tr
Cumae Re
Cumae Oo
Cumae Bm
Cumae Ou
vr 10 okt
Napels Re 14.00 MANN
Napels Ml 14.00 MANN
Napels Tr 14.00 MANN
Napels Ou 14.10 MANN
Napels Oo 14.10 MANN
Napels Bm 14.10 MANN
za 11 okt
9.20 Herculaneum 14.00 Pompeii Tr
9.20 Herculaneum 14.00 Pompeii Re
9.20 Herculaneum 14.00 Pompeii Ml
9.40 Herculaneum 14.00 Pompeii Bm
9.40 Herculaneum 14.00 Pompeii Ou
9.40 Herculaneum 14.00 Pompeii Oo
zo 12 okt
Paestum + strand Ml
Paestum + strand Tr
Paestum + strand Re
Paestum + strand Oo
Paestum + strand Bm
Paestum + strand Ou
Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Vat. Musea + S. Pieter Oo Pieter Ou Pieter Bm Pieter Tr Pieter Ml Pieter Re ma 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 14.30 Vaticaanse 13 okt musea musea musea musea musea musea di 14 okt
wo 15 okt
do 16 okt
vr 17 okt Terugreis
Classica Bm/Oo 8.55 Colosseum 15.00 Capitolini
Cristiana Da
Barocca Ou 13.00 G. Borghese
Contemporanea Re
Classica Tr 8.55 Colosseum 15.00 Capitolini
Cristiana Ml
Contemporanea Ou
Classica Bm 9.00 Capitolini 12.40 Colosseum
Cristiana Da/Oo
Barocca Ml 17.00 G. Borghese
Contemporanea Re
Classica Tr 9.00 Capitolini 12.40 Colosseum
Barocca Bm 17.00 G. Borghese
Contemporanea Da
Classica Oo 9.00 Colosseum 15.00 Capitolini
Cristiana Ou
Barocca Tr/Re 17.00 G. Borghese
Contemporanea Ml
Cristiana Ou
Barocca Oo/Bm 9.00 G. Borghese
Contemporanea Da
Classica Ml 8.50 Colosseum 11.40 Capitolini
Cristiana Re
Barocca Tr 9.00 G. Borghese
17.50-19.55: Rome - Brussel ca. 22.30: Aankomst op school
17.50-19.55: Rome - Brussel ca. 22.30: Aankomst op school
KORTE TOELICHTING OP HET PROGRAMMA - ROMA VATICAANSE MUSEA/SINT PIETER LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Het oudste en misschien wel beroemdste museum ter wereld, waarin de ongelofelijke collectie kunstschatten van de pausen te zien is. De Laocoongroep, de Augustus van Primaporta, de Stanze van Rafael en de Sixtijnse Kapel zijn maar een kleine greep uit de oneindige reeks hoogtepunten die dit museum herbergt. Bedenk dus als je door de eindeloze gangen van dit museum richting de Sixtijnse Kapel schuifelt dat je alleen nog maar het topje van de ijsberg ziet!
ROMA BAROCCA LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Tijdens deze dag bezoek je een van de meest sfeervolle buurten van Rome op een wandeling die voert langs de hoogtepunten van de Barok. Je bezoekt onder andere het gangetje van Borromini in Palazzo Spada, 3 Caravaggio’s in de San Luigi dei Francesi en de Vierrivierenfontein van Bernini op Piazza Navona. Ook breng je deze dag een bezoek aan Galleria Borghese, waar onder andere de beroemdste beelden van Bernini tentoongesteld zijn.
ROMA CLASSICA Een bezoek aan Rome is niet compleet zonder een bezoek aan wat ooit het centrum van de wereld was. Je begint de dag in het Colosseum, het beroemde amfitheater dat de Flavische keizers bouwden op de plek waar Nero kort daarvoor zijn privépaleis had gehad. Natuurlijk bezoek je de Palatijn, een van de zeven heuvels van Rome en woonplaats van beroemde Romeinen als Cicero en keizer Augustus. Natuurlijk mag een bezoek aan het Forum Romanum, ooit de belangrijkste plek ter wereld, niet ontbreken. Aan het eind van de dag staat een bezoek aan de Capitolijnse Musea op het programma. Dit museum, in de paleizen op het Capitool, laat een aantal van de belangrijkste kunstschatten uit o.a. de oudheid zien.
ROMA CONTEMPORANEA Op deze dag krijg je een beeld van het moderne Rome. Van de Suikertaart, monument voor de eenwording van Italië, tot de megalomane projecten van Mussolini: EUR en het Foro Italico. Ook bezoek je vandaag als het mogelijk is de Ara Pacis, die Mussolini zelfs verplaatst heeft om zijn idealen aan die van keizer Augustus te koppelen. Maar ook Trastevere mag deze dag niet ontbreken: in de Oudheid de Joodse wijk, tot voorkort een echte Romeinse volkswijk maar tegenwoordig domein van yuppen.
ROMA CRISTIANA LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Het is niet overdreven om te stellen dat in Rome op elke straathoek een kerk te vinden is. Vandaag ga je een aantal van deze kerken bezoeken om je een beeld te geven hoe Rome het hart van de Christelijke wereld is geworden. Je bezoekt onder andere de Sint Jan van Lateranen, de Scala Santa, de San Clemente en de Santi Quattro Coronati. Voor de groepen die in Napels beginnen staan op deze dag ook de Sint Pieter en de Vaticaanse Musea op het programma.
KORTE TOELICHTING OP HET PROGRAMMA - NAPOLI CUMAE – POZZUOLI – SOLFATARA Op de allereerste of de allerlaatste dag van de reis breng je een bezoek aan Cumae, waar je onder andere de grot van de Sybille bezoekt. In het 6e boek van de Aeneis beschrijft Vergilius hoe de grote held Aeneas haar een bezoek bracht om raad te vragen over zijn tocht. Ook daalde Aeneas vanaf hier af naar de Onderwereld, waar hij onder andere de schim van Dido en die van zijn vader Anchises ontmoette. In Pozzuoli bezoeken we het archeologisch park met een indrukwekkend amfitheater. De Solfatara, onderdeel van de zogenaamde Campi Flegrei, is een reusachtige vulkaan: niet zo gek dat volgens Vergilius hier de poort van de hel lag…
NAPELS LET OP: gepaste kleding (schouders en knieën bedekt) i.v.m. kerken! Napels is de derde stad van Italië en heeft misschien nog wel een rijkere geschiedenis dan Rome. Napels moet je ervaren. We dwalen door de smalle straatjes (al uit de Griekse tijd) met winkeltjes die de meest absurde artikelen verkopen. We bezoeken kerken waar prachtige – soms bizarre – kunststukken te bewonderen zijn, zoals de Cristo Velato in de Capella Sansevero. Ook brengen we een bezoek aan het enorme Archeologisch Museum, waar de mooiste objecten uit o.a. Pompeï te bewonderen zijn.
POMPEÏ EN HERCULANEUM Nergens kom je zo dicht bij de Romeinen als in Pompeï en Herculaneum: twee Romeinse stadjes waar de tijd letterlijk stil is komen te gestaan toen de vulkaan Vesuvius op 24 augustus 79 n. Chr. plotseling uitbarstte. Pompeï werd bedolven onder een metersdikke laag vulkanisch as. Aan het eind van de 16e eeuw werden de resten van Pompeï ontdekt en sinds de 18e eeuw wordt er continu gegraven. Nu kun je door de straten van deze Romeinse stad wandelen waarbij je een goede indruk krijgt hoe de Romeinen woonden, aten en zich vermaakten. Herculaneum is een veel kleinere plaats en – anders dan Pompeï – bedolven onder een tientallen meters hoge modderlawine. Daardoor is deze stad misschien nog wel beter bewaard gebleven dan Pompeï.
PAESTUM EN STRAND In Paestum kun je goed zien dat Zuid-Italië lange tijd Grieks was: Magna Graecia. Het is onvoorstelbaar (maar waar) dat de drie prachtige Dorische tempels eeuwenlang in de vergetelheid zijn geraakt. Naast deze tempels vinden we hier ook de resten van de Griekse en de Romeinse stad die hier ooit gelegen heeft. In het museum is onder andere de beroemde Tomba del Tuffatore te bewonderen: een Griekse graftombe waarop de overgang van het aardse leven naar het hiernamaals is weergegeven door een jongeman die het water in duikt. Om in deze thematiek te blijven: het moderne Paestum is tegenwoordig een badplaats. Aan het eind van de dag brengen we dan ook een bezoek aan het strand! Let wel: in de zee kan er gevaarlijke stroming zijn, dus wees heel voorzichtig met zwemmen!
OPDRACHT ROMEBOEKJE “Thou Paradise of Exiles, Italy!” (Percy Bysshe Shelley) Treed in de voetsporen dichters en denkers als Shelley, Keats, Goethe en Winckelmann en vereeuwig je Romereis op papier! Voor de uitwerking van de Romeopdracht krijg je een notitieboekje. In dit boekje houd je tijdens de reis je aantekeningen bij. Aan het einde van de reis moet je dit boekje inleveren. Na de herfstvakantie rond je tijdens schooltijd de opdracht met een conclusie af (openboektoets, datum en locatie volgen nog). Daarbij gebruik je je eigen boekje als bron. Opdracht i. Inleiding Schrijf een korte inleiding met daarin jouw verwachtingen van de Romereis en een toelichting van jouw thema. Voor thema’s zie iii. ii. Aan het begin en aan het eind van elke dag krijg je de tijd om aan je opdracht te werken. Schrijf aan het begin kort het onderwerp en de route van de dag op. Wat ga je bekijken? Wat weet je hier al van? Wat verwacht je? Aan het eind van elke dag kijk je terug en kies je minimaal twee kunstwerken die veel indruk op je hebben gemaakt. Dit kunnen schilderijen, beelden, bouwwerken, mozaïeken of pleinen zijn. Geef een korte beschrijving - al dan niet aangevuld met schetsen, tekeningen of plattegronden – en licht je keuze toe. Wat maakt deze kunstwerken bijzonder voor jou? Daarna leg je een verband tussen het object en jouw thema. Als thema kies je uit: iii. Macht – Schoonheid – Techniek – Religie Aan het begin van de reis kies je minimaal één vast thema, dat je steeds in verband brengt met de door jouw gekozen kunstwerken. Heb je het thema macht gekozen, ga je steeds weer uit van vragen als: Wat is de relatie tussen het kunstwerk en macht? Waarin uit zich die relatie? Wat zegt dit over de tijd waarin het gemaakt is en hoe mensen ernaar keken? Of bij het thema techniek kun je vragen stellen, in de richting van: hoe is het werk gemaakt? Welke technische vaardigheden/kennis was hiervoor nodig? Gebruiken wij deze technieken nog steeds? Welke technieken gebruiken wij tegenwoordig hiervoor? Mits vooraf - kun je in overleg met de docenten ook een ander thema kiezen.
iv. Conclusie Na afloop van de Romereis rond je de opdracht af met een conclusie waarin je terugkijkt op de reis en je aantekeningen. Zijn je verwachtingen uitgekomen? Welke kunstwerken, opgravingen, wijken, gebouwen waren voor jou de hoogtepunten van de reis? Wat heb je gemist? Waar zou je nog een keer terug willen gaan, meer over willen weten? Gebruik nog een keer jouw thema als kijker en onderzoek of je hiermee verbanden of tegenstellingen tussen de verschillende werken en periodes ontdekt. Zie je een rode draad?
Bijvoorbeeld, thema schoonheid: welke verbanden tussen schoonheid en kunst heb je opgeschreven? Hoe uit zich de relatie kunst en schoonheid in de verschillende kunstvormen en/of periodes? Wat is de relatie tussen schoonheid en kunst tegenwoordig in het algemeen of voor jou persoonlijk? N.B. Wil je naast de opdracht ook eigen indrukken, gedachtes, metrokaartjes, gedichten, aquarellen en entreebewijzen in het boekje vastleggen - kan dat natuurlijk. Markeer dan duidelijk de overgang van opdracht naar reisverslag. Of draai het boek om en werk voor opdracht en verslag steeds vanuit een andere kant. Let the Grand Tour begin! Buon viaggio!!
