Naar herziening van het dyslexie typerende profiel. Peter F. de Jong Universiteit van Amsterdam

Naar herziening van het dyslexie typerende profiel

Peter F. de Jong Universiteit van Amsterdam

 Het huidige dyslexie typerende profiel (DTP)  Argumenten voor het gebruik van het DTP Wisseling van perspectief  Recente inzichten en vormgeving van het DTP  Een voorstel tot herziening van het DTP

Elementen van het huidige DTP

 Typerende cognitieve vaardigheden of oorzaken: 3  Metingen of dyslexie-indicatoren, 2 per vaardigheid: 6  Definitie van uitval op een indicator: laagste 10%  Regel om uitval op verschillende indicatoren te combineren: uitval op 2 of meer van de 6 indicatoren ≡ dyslexie typerend profiel

DTP: argumenten voor het gebruik Inhoudelijk:  De oorzaken van dyslexie zijn bekend  Alleen effectieve behandeling voor bepaalde oorzaken Politiek:  Toestroom beperken

Beheersbaarheid van kosten: de mogelijkheden  Beperking van de toestroom  DTP  Strenger selecteren op uitval in lezen en/of spellen  Beperking van omvang diagnostiek en de duur van de behandeling

Wisseling van perspectief

Keuzes bij het opstellen van een DTP

 Selectie van dyslexie typerende cognitieve vaardigheden  Aantal metingen of dyslexie-indicatoren per vaardigheid  Definitie van uitval  Combinatie-regel

Selectie van typerende cognitieve vaardigheden: hoeveel kandidaten Recente inzichten over ontstaan van dyslexie  Dyslexie is een meervoudig bepaalde ontwikkelingsstoornis  Meervoudig betekent dat oorzaken uit verschillende domeinen een rol spelen en geen van deze oorzaken op zichzelf voldoende is om de stoornis te veroorzaken Dus: minimaal 3 type vaardigheden betrekken in het profiel

Selectie van typerende cognitieve vaardigheden: eisen aan de kandidaten Theoretisch gefundeerd Correlatie met lezen en/of spellen Voegt iets toe aan de overige vaardigheden in de verklaring van lees- en/of spelling problemen

Dyslexie typerende cognitieve vaardigheden: welke zijn het? 1. Fonologische verwerking 2. Benoemsnelheid (serieel) Is er een derde vaardigheid?  Verbaal korte-termijn geheugen?  Letter-klank integratie (grafeem-foneemassociatie)  Visuele aandacht spanne (VAS)

Letter-klank integratie Door herhaalde koppeling van letters met klanken ontstaan audio-visuele objecten waarin letters en bijbehorende klanken geïntegreerd zijn Evidentie breinonderzoek Gedragsonderzoek Problemen: - Breinonderzoek met andere taak dan gedragsonderzoek - Gedragsonderzoek door 1 groep onderzoekers

Kwalificatie van letter-klank integratie Theoretisch fundament: JA Correlatie met lezen: JA Correlatie met spellen: JA Voegt iets toe aan de overige vaardigheden in de verklaring van: lezen: Niet na groep 4 (ongepubliceerd) spellen: JA

Visuele aandacht spanne Aantal elementen, letters of cijfers, dat parallel verwerkt kan worden Hypothese: letter voor letter lezen door te kleine visuele span (Valdois e.a. Visual attentional window ) sik

strik

sik

strik

RHS +DM +RD THF

Kwalificatie van VAS Theoretisch fundament: JA Correlatie met lezen: JA Correlatie met spellen: JA Voegt iets toe aan de overige vaardigheden in de verklaring van: lezen: JA spellen: JA, maar ongepubliceerd

DTP: keuze van de vaardigheden 1. Fonologische verwerking (fonemisch bewustzijn) 2. Snel serieel benoemen 3. Vaardigheid die voldoet aan eerder geschetste criteria - Grafeem-foneem associatie - Visuele aandacht spanne (VAS)

Hoeveel indicatoren per vaardigheid? Voorstel: één Waarom?  Geen theoretisch fundament voor de keuze van meer  Bij twee wordt zo uitval op één vaardigheid toegestaan en dat is in strijd met meervoudige bepaaldheid van dyslexie Potentieel probleem: keuze van indicator

Elementen van een vernieuwd DTP

 Typerende cognitieve vaardigheden of oorzaken: 3  Fonologisch bewustzijn  Benoemsnelheid  Derde vaardigheid die voldoet aan criteria

 Per vaardigheid 1 indicator  Definitie van uitval op een indicator: laagste 10%  Combinatie-regel voor positieve indicatie dyslexie

Combinatie-regel Grondslag: meervoudige bepaaldheid van dyslexie  Uitval op 2 of 3 dyslexie typerende cognitieve vaardigheden of  Uitval op 1 dyslexie typerende cognitieve vaardigheid en prestatie onder 50% op andere twee cognitieve vaardigheden

Hoe goed werkt het vernieuwde profiel? Simulatie op basis van correlaties matrix afkomstig van ruim 200 kinderen uit groep 6 Correlatiematrix groep 6 op basis van Van den Boer, Van Bergen en De Jong (in voorbereiding) (tussen haakjes gerapporteerd relaties uit V&B of B&V) Variabele

FB

RANC

VAS

EMT

FB RANC

.27 (.29)

VAS

.41

.37

EMT

.44 (.46)

.58 (.51)

.48

PI-dictee

.53 (.57)

.31 (.20)

.51

V & B = Vaessen en Blomert (2010); B & V = Blomert en Vaessen (2009) 3DM

.66 (.62-.73)

Simulatie

Genereren van een steekproef van 100.000 kinderen Selectie van kinderen met ernstige lees en/of spelling problemen - lezen laagste 10% of - spellen laagste 10% en lezen laagste 16%

Uitkomst simulatie

Vernieuwd profiel DTP Ja Nee

wel L&S

geen L&S

Uitkomst simulatie

Vernieuwd profiel DTP

wel L&S

Ja

49.9

Nee

50.1

geen L&S

Uitkomst simulatie

Vernieuwd profiel DTP

wel L&S

geen L&S

Ja

49.9

8.6

Nee

50.1

91.4

Uitkomst simulatie: vergelijking met huidige profiel

Vernieuwd profiel

Huidig profiel

DTP

wel L&S

geen L&S

wel L&S

geen L&S

Ja

49.9

8.6

52.6

9.2

Nee

50.1

91.4

47.4

90.8

Voordeel van het vernieuwde profiel  Sluit aan bij meervoudige bepaaldheid van dyslexie  Professionele inbreng in de keuze van een instrument als indicator voor een vaardigheid  Flexibele aanpassing van derde cognitieve vaardigheid op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten  (Wie de 3DM heeft aangeschaft, kan die blijven gebruiken)

Dank voor uw aandacht

Universiteit van Amsterdam [email protected] Met dank aan: Madelon van den Boer