Naar een moderne Greenport
Jaarverslag 2014 Duin- en Bollenstreek
Greenport Ontwikkelingsmaatschappij b.v.
Voorwoord 2014 is voor GOM in meerdere opzichten een
De vraag naar herstructurering door GOM is onverminderd groot. Enerzijds zijn er signalen dat de markt door de ergste crisis heen
markant en succesvol jaar geweest. We zijn
is en zich weer opwaarts beweegt. Anderzijds is duidelijk dat kleinere en verouderde bollen- en sierteeltondernemingen hiervan
daadwerkelijk begonnen met de fysieke aanleg
niet meer zullen (kunnen) profiteren. In 2014 hebben wij voor zover onze financiële middelen dat toestonden een aantal
van onze twee grote herstructureringslocaties
contracten kunnen sluiten voor bollengrondcompensatie, de verkoop van (en reservering voor de verkoop van)
Greenhouse Park en Bulb Trade Park. De verkoop
woningbouwtitels en het opruimen van verrommeling. Eén van de meest in het oog springende contracten betreft de sloop van een
van onze woningbouwkavels verliep boven
groot bedrijfscomplex van maar liefst 35.000m² in Lisse. Dit gebouwcomplex wordt in het voorjaar van 2015 gesloopt.
verwachting. Beter dan de markt deed Consistentie in het ruimtelijke ordeningsbeleid is één van de
vermoeden. En we openden Bulb Trade Park in
belangrijkste voorwaarden om succesvol te kunnen herstructureren. De overheden (gemeenten en provincie) zijn zich
maart, leverden nog diezelfde week een eerste
hiervan bewust. Na de inwerkingtreding van de nieuwe Provinciale Verordening Ruimte en Mobiliteit vorige zomer,
bedrijfskavel aan bloembollenhandels- en
hebben de zes ISG gemeenten en de provincie Zuid-Holland in een zogenaamd Afsprakenkader het specifieke beleid voor de
exportonderneming Westerbeek Bulb Company
Greenport Duin- en Bollenstreek nog eens herbevestigd. De in het najaar van 2014 gestarte evaluatie en actualisatie van de
en zagen vervolgens dit bedrijf in juli haar
Intergemeentelijke Structuurvisie zal hierop aansluiten. Eind 2015 moet de geactualiseerde ISG door de gemeenteraden worden
vestiging officieel openen en in bedrijf nemen.
vastgesteld. In 2015 zullen GOM en de modernisering van de Greenport vijf jaren op weg zijn. Met een goedgekeurd investeringsprogramma van meer dan � 85 miljoen, een actieve projectenpijplijn van 182 (mogelijke) herstructureringslocaties in het buitengebied en twee grote herontwikkelings locaties in aanleg (Bulb Trade Park en Greenhouse Park) is er heel wat bereikt en op de rails gezet. Er wacht echter nog een hele grote opgave in de komende jaren.
De Greenport moderniseren is niet iets van GOM alleen. Het is een gezamenlijke opdracht aan allen die het goed voor hebben met de toekomst van de Duin- en Bollenstreek. Economisch vitaal en ruimtelijk op orde. Dank daarom aan allen die in 2014 met GOM hebben samengewerkt. Ik hoop dat het voorliggende jaarverslag u als lezer een goed inzicht geeft in de aard en de voortgang van de werkzaamheden van Greenport Ontwikkelingsmaatschappij. Herstructureren doen we samen; schroom dus niet om contact met ons op te nemen als u naar aanleiding van dit jaarverslag vragen, opmerkingen of plannen hebt. Graag zelfs! Onno Zwart Directeur GOM
Colofon Datum: 27 mei 2015 Vormgeving: Aan Zee Communicatie Tekst: Onno Zwart Fotografie: Marcel Verheggen
Contact Greenport Ontwikkelingsmaatschappij B.V. Dijkzicht 1 2211 HZ Noordwijkerhout T 0252-341150 Email:
[email protected] Twitter: @InfoGomdb.nl Postbus 48 2210 AA Noordwijkerhout
Duin- en Bollenstreek
1
Pact van Teylingen
1996 2004
Bijeenkomst Witte Raaf
2006 2008
Samenwerkingsovereenkomst Greenport Duin- en Bollenstreek
Offensief van Teylingen
Memorandum of Understanding
2009
Intergemeentelijke Structuurvisie Greenport Duin- en Bollenstreek
2010
Oprichting Greenport Ontwikkelingsmaatschappij Provinciale Verordening Ruimte
Eerste bollengrondcompensatie-overeenkomst
2011
Vaststelling Meerjarenprogramma 2011 - 2023
2012
Eerste verkoop bouwtitels Eerste overeenkomst opruimen verrommeling Ontwikkelovereenkomst Trappenberg Kloosterschuur
Ontwikkelovereenkomst Bulb Trade Park
2013
Eerste verkoop woningbouwkavels Voorhouterweg
2014
Geactualiseerde provinciale Verordening Ruimte met afsprakenkader Duin- en Bollenstreek Vestiging eerste bedrijf op Bulb Trade Park Bouw eerste woning op Abeelenpark Bouw eerste woningen aan de Voorhouterweg Inmiddels bijna 10 ha verrommeling opgeruimd en 27 ha bollengrondcompensatie gecontracteerd 300e initiatiefproject in onderzoek genomen
2
Duin- en Bollenstreek
Inhoudsopgave 2014 in headlines
04
Greenport Ontwikkelingsmaatschappij
06
Ontwikkelingen in de Greenport
08
Werk in uitvoering
12
Werkzaamheden en voortgang projecten in 2014
14
Financieel jaarverslag 2014
18
Ambities 2015
20
Bijlage: contractenoverzicht 2011 - 2014
21
Abeelenpark
Duin- en Bollenstreek
3
2014 in headlines Meerjarenprogramma 2014 – 2023 In mei 2014 is door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van GOM het Meerjarenprogramma
Abeelenpark
2014 – 2023 vastgesteld. Het totale uitvoerings- en
Tussen Bulb Trade Park en
investeringsprogramma dat GOM daarmee sinds de start
golfbaan Tespelduyn wordt de
in 2010 onderhanden heeft, bedraagt ruim � 85 mln.
kleinschalige woningbouwlocatie
Deze investeringen van GOM zullen leiden tot een
Abeelenpark ontwikkeld. Medio
private investeringsimpuls van � 320 mln.
2014 is gestart met de kavelverkoop. De eerste woning is eind 2014 gebouwd.
Greenhouse Park Na moeizame jaren in de tuinbouweconomie lijkt 2014
Bulb Trade Park
het begin van een keerpunt. In de loop van het jaar
Bulb Trade Park is inmiddels nagenoeg volledig bouw-
is GOM in contact gekomen met meerdere in vestiging
rijp. Eind 2014 is gestart met de landscaping zodat bij
geïnteresseerde bedrijven. Parallel aan het verloop van
de aanvang van de bouw van de woningen de omgeving
deze gesprekken wordt de verdere ontwikkeling van
al tijd heeft gehad zich te ontwikkelen. Het eerste
Greenhouse Park geconcretiseerd.
bedrijf heeft zich inmiddels gevestigd. Met meerdere belangstellende bedrijven is GOM in gesprek.
Woningbouwkavels Voorhouterweg Rijnsburg De verkoop van deze woningbouwkavels is buitengewoon succesvol verlopen. Op één kavel na zijn alle kavels verkocht. De eerste woningen zijn in aanbouw genomen. In 2015 start GOM met de planontwikkeling voor een 2e fase woningbouw.
4
Duin- en Bollenstreek
Contracteringen GOM heeft in 2014 nieuwe contracten kunnen sluiten voor: • 3,1 ha opruimen verrommeling; • de verkoop of reservering van 18 bouwtitels voor green portwoningen. Dit zijn contracten onder de voorwaarde van planologische
Bollengrondbalans
onherroepelijkheid.
In 2014 is in de Duin- en Bollenstreek 14,9 ha 1e klas bollengrond planologisch onttrokken. Anderzijds is 1,2 ha
GOM heeft in 2014 de volgende productieresultaten gerea-
nieuwe 1e klas bollengrond geproduceerd en planologisch
liseerd (contracten die zijn uitgevoerd c.q. geëffectueerd):
verankerd. Dit is gerealiseerd door het opruimen van
• 14,9 ha aangegane bollengrondcompensatieverplichting;
verrommeling. Sinds 1 januari 2011 is het totale 1e klas
• 1,2 ha verrommeling opgeruimd;
bollenteeltareaal in de Duin- en Bollenstreek per saldo
• 1 bouwtitel verkocht.
met 2,5 ha toegenomen.
Opruimen verrommeling
Portefeuille initiatiefprojecten In 2014 heeft GOM in totaal 53 nieuwe initiatiefprojecten in onderzoek genomen. Ultimo 2014 had de totale actieve portefeuille een omvang van 182 locaties waarvan er in totaal 38 in uitvoering of reeds uitgevoerd zijn. Voor de
Gebiedsontwikkeling Economische herstructurering
Greenportwoningen
overige initiatieven wordt in overleg met de betrokken grondeigenaren onderzocht en overlegd welke mogelijkheden er zijn voor (her)ontwikkeling en modernisering en op welke termijn.
Compensatie bollengrond
Landschapsverbetering
Duin- en Bollenstreek
5
Greenport Ontwikkelingsmaatschappij Greenport Ontwikkelingsmaatschappij B.V.
Bedrijf Greenport Ontwikkelingsmaatschappij is een uitvoerend
is het regionaal ontwikkelbedrijf voor de
grondbedrijf. Publieke en private verantwoordelijkheden zijn in het werkgebied van GOM strikt gescheiden. De overheid
herstructurering van de Duin- en Bollenstreek.
(gemeenten en provincie) is verantwoordelijk voor het ruimtelijk beleid, waaronder het vaststellen van de
GOM is in maart 2010 opgericht door de zes
Provinciale structuurvisie, de Intergemeentelijke Structuurvisie Greenport Duin- en Bollenstreek (ISG),
greenportgemeenten: Hillegom, Katwijk, Lisse,
bestemmingsplannen en het al dan niet toestaan van bepaalde ruimtelijke ontwikkelingen.
Noordwijk, Noordwijkerhout en Teylingen. Organisatie
Zij zijn alle zes aandeelhouder van GOM.
Het GOM team bestond in 2014 uit: • Onno Zwart, directeur/bestuurder
Greenport Ontwikkelingsmaatschappij heeft
• Martin Stout, financieel manager • Erwin Uil, projectmanager
geen winstoogmerk. Alle inkomsten worden
• Wilco Paap, administrateur • Ellen Hand, officemanager
geïnvesteerd in herstructureringsmaatregelen Raad van Commissarissen
in de Duin- en Bollenstreek.
Een onafhankelijke Raad van Commissarissen ziet namens de aandeelhouders toe op het bestuur van de onderneming. De Raad van Commissarissen van GOM bestond per ultimo 2014 uit dhr. J.P. Teelen (voorzitter) en dhr. W.R. Duursema. Per 1 juli 2014 is dhr. drs. J. de Boer teruggetreden als commissaris in verband met zijn benoeming tot voorzitter van VNO-NCW. Op 30 maart 2015 is dhr. N.C.A. Koomen benoemd als zijn opvolger.
6
Duin- en Bollenstreek
Missie en doelstelling
• Verstrekken van vergoedingen voor het produceren en
Greenport Ontwikkelingsmaatschappij zorgt er door
moderniseren van het bollenteeltareaal: Greenport
ruimtelijke plannen en investeringen voor dat de Duin- en
Ontwikkelingsmaatschappij verstrekt vergoedingen voor
Bollenstreek mooier wordt en dat de regionale economie
het maken van nieuwe 1e klasse bollengrond en het
zich kan versterken. Dat doen we onder meer door met
moderniseren en verbeteren van kavels.
grondeigenaren afspraken te maken over het slopen van verouderde en niet meer gebruikte opstallen, het ruimtelijk
• Verkoop van bouwtitels voor greenportwoningen: voor
faciliteren van de groei van Greenportondernemingen, het
woningbouw in het buitengebied van de Duin- en
ontwikkelen van moderne vestigingslocaties, het verbeteren
Bollenstreek (buiten de planologisch vastgelegde
van het landschap en het maken van nieuw, modern
bebouwingscontouren) dient een bouwtitel te worden
bollenteeltgebied. Op deze wijze versterken we de
gekocht via Greenport Ontwikkelingsmaatschappij
Greenport. En maken we de woon-, werk- en leefomgeving
(uitgezonderd woningbouw volgens de ruimte voor ruimte
voor de inwoners van de streek nog prettiger.
regeling).
Financiële sturing
• Verkoop van bedrijfskavels voor agrarische handels- en
Greenport Ontwikkelingsmaatschappij werkt uitsluitend op
exportbedrijven en hulp- en nevenbedrijven: GOM biedt
basis van financieel verantwoorde Meerjarenprogramma’s.
bedrijfskavels aan op Bulb Trade Park in Noordwijkerhout.
Deze worden vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.
• Verkoop van glastuinbouwkavels: GOM verkoopt glastuinbouwkavels in Greenhouse Park in het gebied
Strategie en werkwijze GOM
Trappenberg Kloosterschuur in Rijnsburg (gemeente
GOM is partner van overheid, bedrijfsleven en
Katwijk).
grondeigenaren en levert de volgende diensten: • Bollengrondcompensatie: bollengrond die planologisch
• Verkoop van woningbouwkavels: GOM verkoopt kavels
wordt herbestemd, dient te worden gecompenseerd
voor vrijstaande woningen aan de Voorhouterweg/
volgens de voor de Duin- en Bollenstreek geldende
Vinkenweg in Rijnsburg en in Abeelenpark bij de golfbaan
regelgeving. GOM sluit hiervoor
Tespelduyn.
bollengrondcompensatiecontracten af. • Verstrekken van vergoedingen voor het slopen van opstallen in het buitengebied: Greenport Ontwikkelingsmaatschappij verstrekt vergoedingen voor het slopen van opstallen en het herbestemmen en herontwikkelen van (locaties in) het buitengebied tot 1e klasse bollengrond: • Ontwikkelen van gebiedsgerichte plannen: GOM ontwikkelt gebiedsgerichte plannen voor herstructurering, modernisering en opwaardering van het buitengebied (bollengrond), waaronder landschapsontwikkeling; een en ander volgens de beleidskaders die in de Intergemeentelijke Structuurvisie ISG zijn vastgelegd.
Voorhouterweg Rijnsburg Duin- en Bollenstreek
7
Ontwikkelingen in de Greenport De economische kracht van de Duin- en
Op “welvaart in brede zin” scoort de Bollenstreek zelfs het hoogst van alle 46 Nederlandse regio’s. De werkloosheid is
Bollenstreek en het belang van de
zeer laag. Qua woonaantrekkelijkheid scoort de Bollenstreek een 2e plaats. En hoewel de Bollenstreek relatief meer
Greenporteconomie en de ruimtelijke kwaliteiten
arbeidsplaatsen telt dan normaliter verwacht zou mogen worden, is er tegelijkertijd sprake van een omvangrijke
van het buitengebied daarbij, zijn inmiddels
pendel. Gezien de strategische ligging van de Bollenstreek in de Randstad is dat niet verrassend.
genoegzaam bekend. Uitgebreid economisch De Greenportactiviteiten worden ook in dit onderzoek zonder
structuuronderzoek dat in december 2014 in
meer aangeduid als “dragende economische cluster voor de regio”. Er wordt echter tevens gewezen op het beperkte
opdracht van de provincie Zuid-Holland is verricht,
“banengenererende” vermogen in de afgelopen jaren, op de moeilijke marktomstandigheden voor de sector en op de
heeft dit nog eens ondubbelzinnig bevestigd.
zorgen over de innovatieve kracht. De noodzaak van herstructurering en modernisering wordt hiermee bevestigd. De zes ISG gemeenten werken inmiddels aan een gezamenlijke Economische Agenda. Ook de in 2014 ingestelde Economic Board is hier als representant van het regionale bedrijfsleven bij betrokken. Hoofddoelstelling is het verbeteren van de economische prestaties van de Duin- en Bollenstreek. Zowel het versterken van de Greenporteconomie als het vernieuwen en verbreden van het toeristisch product en het stimuleren van economische vernieuwing en innovatie gaan daarbij aandacht krijgen.
8
Duin- en Bollenstreek
Nieuw bollenland in plaats van bedrijfsbebouwing aan de Prinsenweg in Voorhout
De (internationale) marktontwikkelingen die voor de
ruimtelijke transitie mogelijk te maken. De toekomst is
bollensector en sierteeltsector zo bepalend zijn, bewegen
uiteindelijk aan moderne bedrijven van een zekere
zich na moeilijke jaren weer in de goede richting. De KAVB
schaalgrootte en met voldoende en goed verkaveld oppervlak.
spreekt in algemene zin over 2014 als een goed jaar voor de
Ruilverkaveling zoals ooit bestaat niet meer en past ook niet
bollenteelt. De afzet ontwikkelde zich gunstig, de prijzen
meer in deze tijd. Dit laat echter onverlet dat het
herstelden zich enigszins en telers maken weer
herstructureringsstreven erop gericht moet zijn en blijven om
investeringsplannen. Dit weerspiegelt zich in de handels- en
vrijkomende, kleine en niet optimaal verkavelde percelen om
exportsector. ING en Rabobank bevestigen deze positieve
te vormen tot moderne kavels. Tegen deze achtergrond is
ontwikkeling en verdere groeikansen in hun branchestudies.
GOM in 2014 ook gestart met het opstellen van een
Maar wel met een duidelijke waarschuwing en
landschaps- en toekomstvisie voor de Hogeveensepolder in
randvoorwaarde: verdere schaalvergroting is onafwendbaar en
Noordwijkerhout. In samenwerking met LTO Noord en de
noodzakelijk en daarnaast zullen vooral de moderne,
Stichting Kavelruil Zuid-Holland en met medewerking van DLG
marktgedreven, innovatieve en “ketenintegratie-
(Dienst Landelijk Gebied) is gewerkt aan een gebiedsplan
georiënteerde” bedrijven van deze groei kunnen profiteren.
voor een toekomstbestendig teeltlandschap. Het is de
Deze ontwikkeling en opgaven gelden zeker voor de
bedoeling ook voor de andere polders en deelgebieden van de
Bollenstreek. Zowel voor de teelt als voor de handel. Het
Greenport dergelijke plannen te gaan maken.
sierteelthandelscentrum rond veiling Flora in Rijnsburg en het cluster van in de Bollenstreek gevestigde
Het sierteeltcluster in Katwijk (Rijnsburg) is weliswaar ten
bloembollenhandelsondernemingen zijn belangrijk voor de
opzichte van Greenports als Aalsmeer of Westland relatief
regionale economie en voor de internationale marktpositie
klein, maar kenmerkt zich juist als een sterk en economisch
van de “BV Greenport Holland”, maar zullen zich wel moeten
kansrijk cluster. De gemeente Katwijk heeft in 2014 het
kunnen blijven ontwikkelen.
initiatief genomen voor het ontwikkelen van een integrale toekomstvisie op het cluster. Kenmerkend voor het cluster
Voor de bollenteelt in de Duin- en Bollenstreek geldt dit
zijn de aanwezigheid van “relatief kleine, maar
wellicht nog in verhevigde mate. Relatief veel teeltbedrijven
gespecialiseerde en in een kwalitatief hoog segment
zijn beperkt in omvang, sterk conjunctuurgevoelig en kennen
opererende, innovatieve ondernemingen” en een “unieke
een ouder ondernemersbestand. Dit zal in het komende
marktplaats”. Geen garantie op een zorgeloze toekomst,
decennium leiden tot het staken van de bedrijfsvoering. Er
maar wel met de potentie van een gezonde economische
ontstaat daardoor ruimte voor minder, maar grotere en
ontwikkeling. Van een ontwikkeling naar grootschalige
sterkere teeltbedrijven. De in de ISG vastgelegde
sierteeltproductie is daarbij geen sprake. Juist de combinatie
herstructureringsopgave is er op gericht deze economische en
van ondernemerschap, kennisgedreven innovatie en
Duin- en Bollenstreek
9
handelsgeest zal bepalend zijn voor de toekomstbestendig-
De Bollenstreek behoort tot de meest aantrekkelijke
heid van het cluster. De gemeente en GOM zijn om die reden
woonregio’s van ons land. Dit laat onverlet dat ook in de
in gesprek over de wijze waarop een dergelijke ontwikkeling
Bollenstreek de woningmarkt vele jaren in een diepe crisis
ruimtelijk het meest adequaat kan worden ondersteund. Het
verkeerde. Het eerste kwartaal van 2013 vormde het
gaat naar verwachting vooral om het bieden van maatwerk
dieptepunt. Daarna begon het herstel. Er is sprake van een
aan bedrijven met groei- en investeringsplannen. Het
aanzienlijke, latente verhuisbehoefte. Het
afzetperspectief voor Greenhouse Park laat zich tegen deze
consumentenvertrouwen neemt weer toe. De prijzen stijgen.
achtergrond verklaren. GOM heeft in 2014 een aantal
Landelijk is goed waarneembaar dat met name de steden in
acquisitiecontacten kunnen leggen waaruit mogelijkerwijze in
de Randstad en de Randstedelijke periferie profiteren van het
de nabije toekomst de eerste concrete vestigingsplannen
herstel. De Bollenstreek kan hier door haar ligging en
zouden kunnen voortkomen.
gebiedskwaliteit zeker van profiteren.
Bulb Trade Park in Noordwijkerhout wordt door GOM specifiek
Het aantal verkochte woningen in de Bollenstreek neemt weer
ontwikkeld voor agrarische handels- en exportbedrijven en
toe; in 2014 steeg het aantal verkopen met 14% ten opzichte
agrarische toeleveranciers. Het bedrijventerrein heeft vooral
van het jaar daarvoor. Het aantal verkopen ligt weer op het
ten doel om bedrijven ontwikkelruimte te bieden, maar
niveau van 2009 (maar nog altijd 25% lager dan in de
tegelijkertijd ook de herstructurering van het buitengebied te
topjaren voor 2009). Met name in Lisse en Katwijk nam het
ondersteunen. Om die reden heeft GOM in 2014
aantal woningverkopen toe. Samen met Teylingen zijn dit ook
acquisitiegesprekken gevoerd met vrijwel alle bedrijven uit de
de grootste markten in de regio. De verkoopprijzen zijn
doelgroep ondernemingen die in de Bollenstreek gevestigd
redelijk stabiel, maar de verkooptijd neemt af. Het aantal
zijn en voor een eventuele bedrijfsverplaatsing naar Bulb
verkochte vrijstaande woningen in 2014 nam eveneens
Trade Park in aanmerking zouden kunnen komen c.q. die
aanzienlijk toe (stijging van 48% t.o.v. 2013). Samenvattend
interesse hebben in een vestiging op Bulb Trade Park. De
en zonder de pretentie de toekomst te kunnen voorspellen,
grote ondernemingen hebben vrijwel allemaal in de afgelopen
mag worden verwacht dat het woningmarktherstel zich ook in
jaren geïnvesteerd in hun huidige locatie. Met name in het
de komende jaren zal doorzetten en dat er een zekere mate
segment “middelgrote ondernemingen” is de nodige dynamiek
van inhaalbeweging op gang zal komen. Voor GOM en voor de
waarneembaar. Hetzij door groei, hetzij door consolidatie met
voortgang van de herstructurering van de Greenport is dit van
collega-ondernemingen, hetzij door veranderende
essentieel belang, gegeven het feit dat de inkomsten uit
huisvestingswensen. Bij de kleine(re) handelsondernemingen
woningbouw (bouwtitels voor Greenportwoningen) de
is sprake van een sterk wisselend ondernemingsbeeld. De
belangrijkste inkomstenbron voor de herstructurering zijn.
propositie Bulb Trade Park is voor dergelijke ondernemingen, mede door de beperkte omvang van deze bedrijven, minder relevant. De afzetperspectieven voor Bulb Trade Park lijken niet ongunstig. Het is, zonder op de zaken vooruit te lopen, maar wel rekening houdend met de aanzienlijke doorlooptijd van ruimtelijke plannen, van regionaal strategisch belang om tijdig na te gaan denken over de verdere ontwikkelingen vanaf het moment dat Bulb Trade Park “uitverkocht” zou raken.
10
Duin- en Bollenstreek
Duin- en Bollenstreek
11
Werk in uitvoering 2014 was het vierde volledig operationele jaar
daarvan rekenden wij ultimo 2014 tot onze actieve projectenpijplijn. Dit zijn locaties die bij wijze van spreken
van Greenport Ontwikkelingsmaatschappij en
morgen herontwikkeld zouden kunnen worden. Het draagvlak voor het ISG beleid, voor de herstructurering
we zijn goed op weg.
van het buitengebied en voor de werkzaamheden van GOM lijkt stevig. De resultaten van de ISG evaluatie die eind 2014 in opdracht van de zes gemeenten is uitgevoerd, bevestigen dit. Hetgeen ook geldt voor het door de
GOM werkt op dit moment met een goedgekeurd
gemeenten en de provincie Zuid-Holland medio 2014
investeringsprogramma van ruim € 85 miljoen. Dit bedrag
overeengekomen Afsprakenkader met betrekking tot de
wordt in de periode 2010 – 2023 daadwerkelijk in het
ruimtelijke ontwikkeling van de Duin- en Bollenstreek. GOM
buitengebied van de Greenport geïnvesteerd. Tot en met
kan daardoor koersvast en resultaatgericht verder werken
2014 is € 26 miljoen daarvan reeds feitelijk geïnvesteerd.
aan het uitbouwen van haar uitvoerings- en
De twee grote herstructureringslocaties Bulb Trade Park en
investeringsprogramma.
Greenhouse Park, samen ongeveer 55 ha groot, zijn in uitvoering genomen en worden aangelegd. 300 andere
In het onderstaande overzicht is de totaalproductie
locaties in het buitengebied van de Greenport hebben we in
van GOM weergegeven voor de periode 1/1/2011 tot
de afgelopen jaren in studie genomen en 182 locaties
1/1/2015.
Contracten
Bollengrondcompensatie
38 projecten gecontracteerd waarvan 18 projecten reeds gerealiseerd
24 ha gecontracteerd 27 ha gecontracteerd - 17.6 ha door GOM waarvan 17 ha reeds planologisch onttrokken en - 6.6 ha ruimte voor ruimte waarvan 19 ha reeds betaald gerealiseerd - 12.7 ha door GOM - 6.6 ha ruimte voor ruimte
12
Duin- en Bollenstreek
Bollengrondproductie
Opgeruimde verrommeling
Greenportwoningen
9.3 ha in totaal gesloopt - 2.7 ha door GOM - 6.6 ha ruimte voor ruimte
- 100 bouwtitels GOM - 27 gecontracteerd door derden - 3 bouwtitels gerealiseerd (betaald)
Open bollenland aan de Beeklaan in Noordwijk
De Greenport Duin- en Bollenstreek is, zoals uit deze cijfers
kleinere ondernemingen en het overaanbod aan incourant
blijkt, volop in beweging en verandering. In totaal 77 ha
en verouderd onroerend goed in het buitengebied. Maar
buitengebied is herbestemd ten gunste van een nieuwe
anderzijds ook doordat ondernemers en bedrijven die willen
ontwikkeling. Ruim 9,3 ha overbodige bedrijfsopstallen en
groeien, vragen om een gemoderniseerde
onderliggende bestemmingen zijn reeds gesloopt en
Greenportomgeving waarin zij duurzaam kunnen investeren.
duurzaam verwijderd. De grondprijzen en vastgoedprijzen hebben zich “genormaliseerd” en de grondspeculatie is
Greenport Ontwikkelingsmaatschappij ziet het daarom als
goeddeels een halt toegeroepen. Dit is een voorwaarde voor
haar hoofdtaak om het buitengebied zo snel mogelijk en
verdere, effectieve herstructurering. Per saldo is er sprake
zo volledig mogelijk te transformeren. De snelheid die wij
van een positieve bollengrondbalans per 1/1/2015. Er is 2,5
kunnen maken, hangt echter sterk samen met het tempo
ha meer 1e klas teeltareaal in de regio dan op 1/1/2011 (bij
waarin wij de benodigde financiële middelen weten te
het begin van de registratie) het geval was. Belangrijker is
verdienen. Tegen die achtergrond wordt gewerkt aan een
misschien dat het teeltareaal volop in gebruik is en blijft. En
Masterplan voor de totale opgave die ons nog wacht.
dat er sprake is van merkbare belangstelling bij ondernemers
Eerste berekeningen laten zien dat er bijvoorbeeld in
om hun teeltareaal te vergroten en te investeren in
totaal meer dan 70 ha vastgoed “geruimd” zou moeten en
herverkaveling en kavelverbetering.
kunnen worden. Het zal duidelijk zijn dat dat heel wat
De duidelijkheid en standvastigheid van het ruimtelijk (ISG)
gaat kosten…..
beleid in combinatie met een aantrekkende economie en grondprijsbeheersing, creëert een goed momentum. De
Hoofdopgave voor de komende tijd is daarom het
noodzaak van en behoefte tot herstructureren worden ook
“vermarkten van de woningbouwtitels voor
steeds duidelijker. Dat komt enerzijds door het stoppen van
Greenportwoningen”.
Duin- en Bollenstreek
13
Werkzaamheden en voortgang projecten in 2014 Bulb Trade Park
en medio 2015 zullen de bruggen worden aangelegd.
Bulb Trade Park kende een vliegende start. Begin 2014 werd
Helaas kon niet iedere belangstellende onderneming worden
het terrein officieel “geopend”. Vrijwel tegelijkertijd werd de
bediend. Het terrein is specifiek bedoeld voor bedrijven die
eerste bedrijfskavel opgeleverd. GOM is trots op het feit dat
behoren tot de categorie “agrarische handel en export en
Westerbeek Bulb Company zich als “launching customer” op
agrarische hulp- en nevenbedrijven”. Belangstellende bedrij-
Bulb Trade Park wilde vestigen. In juli al werd het nieuwe
ven die niet in dat profiel passen, kunnen zich niet vestigen
bedrijfsgebouw in gebruik genomen. Een modern uitziend
op Bulb Trade Park. Maar dan nog; helaas hebben we in
gebouw voor een mooi bedrijf dat daarmee prima illustreert
2014 ook “nee” moeten verkopen aan een onderneming die
welke ontwikkeling we met Bulb Trade Park beogen.
op zichzelf wel in het profiel paste, maar niet in het bestem-
Bulb Trade Park heeft inmiddels zijn plek in de markt
mingsplan. Ook onze pogingen om de betreffende onderne-
verworven. Voor het terrein bestaat belangstelling.
ming in te passen in het bestemmingsplan Trappenberg-Kloosterschuur leidden helaas niet tot resultaat omdat ook daar sprake was van een “mismatch” tussen enerzijds de bestemmingsplanregels en anderzijds het specifieke karakter van de betreffende bedrijfsactiviteit. Op basis van deze ervaring heeft GOM inmiddels initiatieven genomen om “bedrijfsvraag” en “terreinaanbod” beter op elkaar afgestemd te krijgen.
Abeelenpark Tussen Bulb Trade Park en de golfbaan Tespelduyn wordt Bulb Trade Park Noordwijkerhout
Abeelenpark ontwikkeld. Een kleinschalige woningbouwlocatie voor maximaal dertig vrijstaande woningen. Medio 2014
De terreinaanleg is in 2014 grotendeels afgerond. Het
zijn wij gestart met de verkoop van de eerste zestien kavels
terrein is bouwrijp gemaakt, de infrastructuur is gereali-
die bouwrijp zijn gemaakt. Ook hier was sprake van een
seerd en er is een start gemaakt met de landscaping van de
vliegende start omdat vrijwel direct één kavel werd verkocht
locatie. Begin 2015 wordt een glasvezelnetwerk aangelegd
en de betreffende woning inmiddels gebouwd is.
14
Duin- en Bollenstreek
Voor de kavels bestaat belangstelling. Doordat de woning-
planfase met woningbouwkavels zullen wij daarom in
markt aantrekt, neemt echter ook het kavel- en woningaan-
voorbereiding nemen.
bod toe. Te midden van die concurrentie moet Abeelenpark zich positioneren. Met onze makelaar voeren wij een
Herstructureringsfonds
gerichte verkoopstrategie uit.
Via het herstructureringsfonds contracteert GOM bollengrondcompensatieverplichtingen en de verkoop van woningbouwtitels. Op het moment dat bollengrond in de Duin- en Bollenstreek planologisch wordt onttrokken, dient een financiële bijdrage te worden gedaan aan het bollengrondcompensatiefonds dat door GOM wordt beheerd. Met het fonds zorgt GOM er vervolgens voordat de onttrokken bollengrond fysiek wordt gecompenseerd. De regelgeving vereist dat dit grotendeels gebeurt door het opruimen van verrommeling (tenminste 40%). Maximaal 30% mag worden
Wonen bij de golfbaan
gecompenseerd door het opwaarderen van 2e klas bollengrond en maximaal 30% door het omspuiten van grasland
Greenhouse Park
(de graslanden die hiervoor in aanmerking komen zijn
De markt voor glastuinbouwbedrijven was ongunstig in de
specifiek vastgelegd in de ISG). GOM streeft er naar het
afgelopen jaren. 2014 was niet anders. Toch lijkt er een
produceren van 1e klas bollengrond zoveel mogelijk te
lichte kentering waarneembaar. Gegeven de marktomstan-
combineren met een gebiedsgerichte aanpak waarbij
digheden hebben wij er niet voor gekozen de nieuwe
tezamen met partners tevens wordt geïnvesteerd in schaal-
glastuinbouwkavels bouwrijp “op voorraad” aan te leggen,
vergroting, verbetering van de waterhuishouding en de
maar hebben wij een “klantvolgende” ontwikkelstrategie. In
toeristisch-recreatieve infrastructuur. Het bollengrondcom-
2014 hebben zich enkele prospects aangediend op basis
pensatiefonds is daarmee een belangrijke aanjager voor het
waarvan wij de aanleg van een eerste plandeel van ca. 15
moderniseren en verfraaien van het buitengebied.
ha glastuinbouwkavels aan het voorbereiden zijn. In de vorm van de verkoop van bouwtitels voor greenportwoningen (woonbestemmingen in het buitengebied) beschikt GOM over een tweede financieringsmogelijkheid om middelen te genereren ten behoeve van de herstructurering en modernisering van het buitengebied.
Voorhouterweg Rijnsburg
Woningbouwkavels Voorhouterweg Op één kavel na zijn in 2014 alle op de markt gebrachte kavels aan de Voorhouterweg verkocht. De eerste woningen zijn inmiddels in aanbouw. De belangstelling voor de kavels was en is onverwacht groot. Een volgende
Sloop bedrijfscomplex Akervoorderlaan Lisse
Duin- en Bollenstreek
15
GOM heeft in 2014 nieuwe contracten kunnen sluiten
geïnvesteerd in het opruimen van verrommeling en het
voor:
produceren van nieuw, open bollenproductielandschap.
• 3,1 ha opruimen verrommeling; • de verkoop of reservering van 18 bouwtitels voor greenportwoningen.
GOM streeft ernaar met zoveel mogelijk grondeigenaren in de Greenport in contact te komen om te onderzoeken en te
Dit zijn contracten onder de voorwaarde van planologische
bespreken op welke wijze er een bijdrage kan worden
onherroepelijkheid.
geleverd aan de modernisering van het buitengebied en het mooier en economisch sterker maken van de Duin- en
In totaal heeft GOM daarmee (vanaf 2011) tot en met 2014
Bollenstreek. Dit leidt tot een veelheid aan (initiatief)
een totale contracteringsportefeuille opgebouwd van:
locaties die door GOM worden onderzocht op haalbaarheid
• 27 ha bollengrondcompensatie;
en uitvoerbaarheid. Hierbij wordt gekeken naar wat planolo-
• 9,3 ha opruimen verrommeling;
gisch mogelijk (toegestaan) is. Dit gebeurt vanzelfsprekend
• 7,2 ha nieuwe bollengrondproductie door verbetering van
in nauwe samenspraak met de gemeenten. Daarnaast wordt
2e klasse bollengrond tot 1e klasse bollengrond; • 2,9 ha nieuwe bollengrondproductie door omspuiten van
gekeken of ontwikkelingen passen in de Intergemeentelijke Structuurvisie en in het landschapsperspectief. En wordt bezien of een bepaalde ontwikkeling ook financieel haalbaar
grasland; • de verkoop of reservering van 27 bouwtitels voor greenportwoningen.
c.q. uitvoerbaar is. Locaties die niet door die eerste onderzoeksfase heen komen, vallen af. Ontwikkelingen op locaties
Dit zijn contracten onder de voorwaarde van planologische
die echter wel haalbaar lijken te zijn, worden toegevoegd
onherroepelijkheid.
aan de pijplijn van GOM. Dat houdt helaas nog niet in dat de op die locaties beoogde ontwikkelingen ook daadwerke-
GOM heeft in 2014 de volgende productieresultaten
lijk ten uitvoer worden gebracht. Voor het zover is, zal nog
gerealiseerd (contracten die zijn uitgevoerd c.q. geëffec-
veel moeten worden uitgewerkt, onderzocht en geconcreti-
tueerd):
seerd en zullen nog heel wat beslissingen moeten worden
• 14,9 ha aangegane bollengrondcompensatieverplichting;
genomen. Bijvoorbeeld met betrekking tot bestemmings-
• 1,2 ha verrommeling opgeruimd;
planprocedures, nader haalbaarheidsonderzoek en verdere
• 1 bouwtitel verkocht.
onderhandelingen tussen grondeigenaar en gemeente en grondeigenaar en GOM. Last but not least moeten de
In totaal heeft GOM daarmee (vanaf 2011) tot en met
projecten ook nog worden ingepast in de financiële
2014 de volgende productieresultaten gerealiseerd
planning van GOM.
(contracten die zijn uitgevoerd c.q. geëffectueerd): • 16,8 ha aangegane bollengrondcompensatieverplichting;
Omdat GOM feitelijk pas zal investeren als zij de gecontrac-
• 2,7 ha verrommeling opgeruimd;
teerde inkomsten ook daadwerkelijk heeft ontvangen, is de
• 7,2 ha nieuwe bollengrond geproduceerd door verbetering
pijplijn te beschouwen als een dynamische werkvoorraad
van 2e klasse bollengrond tot 1e klasse bollengrond;
aan potentiële herstructureringslocaties.
• 2,9 ha nieuwe bollengrond geproduceerd door omspuiten grasland tot 1e klasse bollengrond; • 3 bouwtitels definitief verkocht.
In 2014 is de totale locatieportefeuille van GOM toegenomen tot 182 “actieve” locaties. Afhankelijk van de (toekomstige) beschikbaarheid van financiële middelen bij GOM
Sinds 2011 is door middel van bollengrondcompensatie een bedrag van € 0,95 miljoen beschikbaar gekomen dat reeds is 16
Duin- en Bollenstreek
worden locaties uit deze portefeuille gecontracteerd.
Status
2010
2011
2012
2013
2014
Totaal
Afgesloten
10
52
27
14
12
115
Initiatief
6
36
25
23
36
126
Voorbereiding
6
2
4
3
3
18
Uitvoering
8
2
5
≥3
2
20
Gereed
2
14
1
1
-
18
Totaal aantal initiatieven
32
106
62
44
53
297
In 2014 heeft GOM 53 nieuwe initiatieflocaties in onderzoek
Bouwtitels voor greenportwoningen
genomen. Per ultimo 2014 bedroeg de totale pijplijn aan
In totaal mogen maximaal 600 zogenaamde greenport-
mogelijke herstructureringslocaties 182 locaties. GOM heeft
woningen in het buitengebied worden gerealiseerd als
een inschatting gemaakt van de kans dat deze locaties ook
kostendrager voor de herstructurering van het buitengebied.
daadwerkelijk worden herontwikkeld (hetgeen dus nog niet
Ultimo 2014 heeft GOM er daarvan 127 gecontracteerd.
zeker is omdat daarvoor nog veel nadere uitwerkingen
Honderd woningbouwtitels worden door GOM zelf afgeno-
vereist zijn). Op basis van deze kans komt GOM tot een
men in het kader van de planontwikkelingen in Abeelenpark
gewogen aantal ha te moderniseren buitengebied van 88 ha.
en aan de Voorhouterweg in Rijnsburg. Voor 27 andere woningbouwtitels heeft GOM contractuele afspraken kunnen
De pijplijn kende per 1/1/2015 de volgende onderverdeling:
maken met grondeigenaren en/of ontwikkelaars. De aantrekkende woningmarkt heeft er in 2014 toe geleid dat er door
Totaal m gewogen 2
onttrekken 1 klas bollengrond
377.000
onttrekken 2 klas bollengrond
13.000
e
e
Productie van 1 klas bollengrond e
plannen met GOM worden doorgesproken. Voorts heeft GOM zelf initiatieven genomen tot haalbaarheidsverkenningen voor de ontwikkeling van grotere clusterlocaties.
Slopen opstallen
259.000
Opwaarderen 2e klas bollengrond
169.000
Omspuiten graslanden
meerdere initiatiefnemers woningbouwvoornemens of –
60.000
Productie GP woningen in aantallen
182
Bollengrondbalans Per 1/1/2015 bedraagt de bollengrondbalans + 2,5 ha ten opzichte van de uitgangdatum 1/1/2011. De bollengrondbalans is opgebouwd uit het saldo van alle gronden met de bestemming bollenteelt en de classificatie 1e klasse bollengrond die planologisch zijn onttrokken en alle bollengrond die planologisch is toegevoegd. In de balans zijn zowel projecten opgenomen die via investeringen van GOM tot stand zijn gebracht als bollengrond die door middel van toepassing van de ruimte voor ruimte regeling is geproduceerd.
Duin- en Bollenstreek
17
Financieel jaarverslag 2014 Greenport Ontwikkelingsmaatschappij B.V.
Meerjarenprogramma en worden hierin geactiveerd. Omdat GOM als onderneming zelf de inkomsten dient te
opereert volledig binnen het door de Algemene
genereren die nodig zijn voor de herstructurering, zullen de Meerjarenprogramma’s van GOM altijd een positief
Vergadering van Aandeelhouders vastgestelde
financieel resultaat moeten laten zien. Het in mei 2014 vastgestelde Meerjarenprogramma voldoet
Meerjarenprogramma. Dit Meerjarenprogramma
daaraan en heeft een investeringsagenda die doorloopt tot 2023. Het totale investeringsprogramma van GOM bedraagt
bepaalt de financiële kaders en daarmee het
daarmee ruim € 85 miljoen, gemeten vanaf de start in 2010. Tot en met 2014 heeft GOM feitelijk reeds € 26
uitvoeringsprogramma van GOM.
miljoen geïnvesteerd. Het Meerjarenprogramma wordt overigens jaarlijks per 1 januari herzien.
Meerjarenprogramma
Investeringsniveau 2014
GOM geeft uitvoering aan de door de zes
GOM beschikte voor het boekjaar 2014 over de financiële
Bollenstreekgemeenten in de ISG vastgelegde ambities
ruimte om tot ruim € 10,5 miljoen te kunnen investeren.
die zowel in ruimtelijke als in financiële zin niet los van
Het merendeel van dit budget was bestemd voor de beide
elkaar kunnen worden gezien. Alle werkzaamheden van
herstructureringslocaties Greenhouse Park en Bulb Trade
GOM vormen daarom één integraal project dat is
Park. Per saldo heeft GOM in 2014 ruim € 9,5 miljoen
ondergebracht in één financieel meerjaren-
geïnvesteerd en verplicht.
exploitatiekader. Op deze manier kan GOM winsten en verliezen op projecten met elkaar verevenen en daardoor
Organisatie
de volledige herstructureringsagenda uitvoeren.
Alle organisatiekosten en algemene kosten van GOM
Die agenda bestaat namelijk uit zowel winstgevende
worden geactiveerd in het Meerjarenprogramma. De
als (per definitie) verlieslatende projecten. Dat is immers
totale organisatiekosten bedroegen in 2014 € 600.000.
inherent aan herstructurering. Ook de organisatiekosten
Iets meer dan de helft hiervan is besteed aan vaste,
van GOM maken onderdeel uit van het
algemene apparaatskosten, personeelskosten,
18
Duin- en Bollenstreek
huisvestingskosten, kantoorkosten e.d. De overige kosten
Balanspositie
betreffen variabele apparaatskosten die gemaakt zijn
De totale balanspositie van GOM per ultimo 2014
voor de diverse projecten (initiatiefprojecten,
bedraagt € 18,7 miljoen. GOM heeft een financierings-
voorbereidingsprojecten en uitvoeringsprojecten). De
overeenkomst gesloten met de Bank Nederlandse
organisatiekosten bleven in 2014 binnen de begroting.
Gemeenten. De zes aandeelhouders hebben hiertoe een garantstelling verstrekt. Met behulp van deze
Winst & Verliesrekening
financieringsovereenkomst kan GOM in de komende jaren
Het verslagjaar 2014 is afgesloten met een nihil financieel
het Meerjarenprogramma financieren.
resultaat. Dit is in overeenstemming met de doelstellingen van GOM. De bedrijfsvoering van GOM is ingericht als één geïntegreerd herstructureringsproject dat via het Meerjarenprogramma één integrale projectexploitatie kent. Alle kosten en opbrengsten worden in beginsel volledig naar dat project toegerekend en geactiveerd. De winst & verliesrekening van GOM is daardoor zeer beperkt in omvang en bevat uitsluitend de verwerking van uit voorzichtigheidsbeginsel getroffen voorzieningen. Het betreft hier een gedeelte van de studiekosten die worden gemaakt in de onderzoeksfase bij initiatiefprojecten en
Bouwtitels kostendrager voor herstructurering
voorbereidingsprojecten. Omdat in het beginstadium van
Risicomanagement en governance
deze projecten niet is vast te stellen of ze uiteindelijk
GOM is zich terdege bewust van de noodzaak om
uitgevoerd zullen kunnen worden (en op dat moment
financieel zorgvuldig te manoevreren en de aanwezige
alsnog geactiveerd in het Meerjarenprogramma), worden
risico’s te beheersen. Directie en Raad van Commis-
deze kosten voorzien en ten laste gebracht van de door
sarissen hebben alle aandacht hiervoor. GOM beschikt
GOM ontvangen RIF middelen.
over een door onze accountant als zodanig beoordeelde, adequate planning & control organisatie, governance
Regionaal Investerings Fonds (RIF)
structuur en risicomanagementaanpak. Jaarlijks wordt
In 2014 heeft GOM van Holland-Rijnland de contractueel
een integrale risicoanalyse gemaakt die periodiek wordt
overeengekomen jaarlijkse bijdrage aan RIF middelen
bijgesteld en op grond waarvan specifieke risico-
ontvangen ten behoeve van “de versterking van de
beheersingsmaatregelen worden genomen.
Greenport Duin- en Bollenstreek”. Deze bijdrage van in totaal € 10 miljoen voor de periode 2010 - 2022 is verwerkt in het Meerjarenprogramma.
Hogeveense Polder Duin- en Bollenstreek
19
Ambities 2015 GOM kijkt uit naar 2015. We signaleren een
We hopen aan de slag te kunnen met de plannen voor een volgende fase met woningbouwkavels in Rijnsburg. En last
toenemende en concrete belangstelling bij
but not least: we werken er hard aan om ook in 2015 te kunnen blijven contracteren in het buitengebied. Zodat de
bedrijven voor Bulb Trade Park en Greenhouse
regionale economie, de ondernemers en de samenleving profiteren van het voortgaand economisch herstel en het
Park. We hebben goede hoop op kavelverkoop
mooier en economisch weerbaarder worden van het fraaie buitengebied van de Greenport Duin- en Bollenstreek.
in Abeelenpark.
Toekomstig open bollenland tussen Lisse en Voorhout
20
Duin- en Bollenstreek
Bijlage
contractenoverzicht 2011-2014
Realisatieovereenkomst Greenhouse Park
Katwijk
23 ha
Resalisatieovereenkomst Bulb Trade Park
Noordwijkerhout
18 ha
Bollengrondcompensatie Bulb Trade Park
Noordwijkerhout
15 ha
Sloop glastuinbouwcomplex Gerleeweg
Noordwijk
1.6 ha
Bollengrondcompensatie watergang Bronsgeest
Noordwijk
0.5 ha
Bollengrondcompensatie Leidsestraat
Hillegom
0.8 ha
Bollengrondcompensatie Keukenhof
Lisse
10 ha
Bollengrondcompensatie Westeinde
Noordwijkerhout
0.8 ha
Greenportwoningen Zuider Leidsevaart
Hillegom
Slopen glastuinbouw Frederikslaan
Hillegom
0.3 ha
Bollengrondcompensatie Achterweg Zuid
Lisse
0.15 ha
Bollengrondcompensatie Oosteinderlaan
Hillegom
0.07 ha
Productie 1e klas bollengrond Menakkerweg
Noordwijk
1 ha
Productie 1e klas bollengrond Leidsevaart
Noordwijkerhout
6.5 ha
Bollengrondcompensatie De Zilk
Noordwijkerhout
0.9 ha
Slopen bedrijfsgebouw Heereweg
Lisse
0.02 ha
Bollengrondcompensatie De Engel
Lisse
0.15 ha
Slopen bedrijfsgebouwen Loosterweg Zuid
Lisse
0.2 ha
Slopen glastuinbouw ’t Laantje
Noordwijk
0.24 ha
Slopen glastuinbouw De Boender
Noordwijk
0.63 ha
Slopen bedrijfsbebouwing Beeklaan
Noordwijk
0.5 ha
Bollengrondcompensatie Achterweg Noordwijk
Noordwijk
0.4 ha
Slopen glastuinbouw Duinschooten
Noordwijk
0.35 ha
Slopen bedrijfsgebouwen Prinsenweg
Teylingen
0.35 ha
Greenportwoning Frederikslaan
Hillegom
Slopen bedrijfsgebouw Akervoorderlaan
Teylingen
0.15 ha
Slopen bedrijfsgebouwen Akervoorderlaan
Lisse
3 ha
Slopen glastuinbouw Beeklaan
Noordwijkerhout
0.38 ha
Slopen glastuinbouw Zwarteweg
Noordwijk
0.44 ha
Opruimen verrommeling Zwartelaan
Lisse
0.65 ha
Bollengrondcompensatie Schippersvaartweg
Noordwijkerhout
1.3 ha
Bollengrondcompensatie Delfweg
Noordwijkerhout
0.02 ha
Slopen bedrijfsgebouw Achterweg Zuid
Lisse
0.005 ha
Bollengrondcompensatie Achterweg Zuid
Lisse
0.35 ha
Greenportwoningen Rijnsburgerweg
Teylingen
Greenportwoning Westeinde
Noordwijkerhout
Slopen glastuinbouw Noorderleidsevaart
Hillegom
Greenportwoningen Zeeweg
Noordwijkerhout
Bollengrondcompensatie Jac. Van Beierenweg
Teylingen
0.6 ha 0,2 ha
Duin- en Bollenstreek
21
