De toekomst van de Bibliotheek
Rapportage Biebpanel
Dit document bevat een compacte rapportage van het in september 2013 gehouden Biebpanelonderzoek naar de toekomst van de Bibliotheek.
27 januari 2014
Biebpanel Om de wensen en behoeften van onze leden in beeld te krijgen, hield Bibliotheek Rivierenland in het verleden elke vier jaar een klanttevredenheidsonderzoek en is onderzoek verricht door middel van klantenpanels. Er was de laatste jaren echter een groeiende behoefte aan structurele en actuele klantinformatie, en een sterkere dialoog met leden. Daarom is Bibliotheek Rivierenland in 2013 gestart met de inzet van BiebPanel, een online onderzoekplatform dat speciaal ontwikkeld is voor de bibliotheekbranche.
Toekomst van de Bibliotheek Het eerste onderzoek waarbij Bibliotheek Rivierenland deelneemt in Biebpanel behandelt de toekomst van de bibliotheken. Er verandert veel in de maatschappij en dus ook voor bibliotheken. Denk bijvoorbeeld aan digitalisering, globalisering en individualisering. Panelleden werd in dit onderzoek gevraagd naar hoe zij denken dat bibliotheken goed kunnen inspelen op de toekomst en wat hun wensen daarin zijn.
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
2
Samenstelling steekproef Bij dit eerste onderzoek is de respons voor Bibliotheek Rivierenland 79%. De respons is hiermee aanzienlijk hoger dan het totale BiebPanel (n=10.625) waar de respons op 59% ligt. De samenstelling van de steekproef is als volgt, zie onderstaande tabellen.
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
3
Bestaansrecht bibliotheek Sommige mensen voorspellen dat de bibliotheek over een aantal jaren niet meer bestaat. De panelleden van Bibliotheek Rivierenland geloven daar echter niet in. Bijna acht op de tien panelleden denken dat de openbare bibliotheek er in 2023 nog is, net als in het totale Panel. 14% weet het niet en 8% verwacht dat de bibliotheek dan niet meer bestaat.
En wat moet de bibliotheek in Nederland doen om te kunnen voortbestaan? 82% van de panelleden heeft een suggestie gegeven. Veel panelleden benadrukken dat het uitlenen van boeken en leesbevordering voor hen de kerntaken van de bibliotheek zijn en dat de bibliotheek daarop moet blijven focussen. Maar ook het profileren van de bibliotheek als verblijfplaats, om te studeren of elkaar te ontmoeten komt naar voren. Ook noemen panelleden dat om te blijven bestaan, bibliotheken meer aandacht moeten hebben voor eBooks, nieuwe media en digitalisering. Net als nu verwachten de panelleden dat over 10 jaar de belangrijkste reden om nog lid te zijn van de bibliotheek het goedkoop kunnen lenen van papieren boeken is (84%). Zes op de tien panelleden verwachten dat ook rondsnuffelen / inspiratie opdoen een belangrijke reden is. Ongeveer de helft noemt het steunen van de bibliotheek (“Omdat het belangrijk is dat de bibliotheek blijft bestaan”), het goedkoop kunnen lenen van overige materialen (cd’s, dvd’s, luisterboeken, games, tijdschriften) en het lenen van eBooks, als lidmaatschapsredenen over 10 jaar. In vergelijking met het totale Panel, denken de panelleden van Bibliotheek Rivierenland minder vaker over 10 jaar lid te zijn van de bibliotheek om er tijdschriften te lezen of om er te studeren of lezen. Maar iets vaker om materialen te lenen voor de studie. De panelleden gaan er vooralsnog dus niet vanuit dat over 10 jaar het lenen van eBooks belangrijker zal zijn dan het lenen van papieren boeken. Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen, maar eBooks worden door groep tussen de 36 en 55 jaar het meest van belang geacht. Ook zien we dat ouderen vaker denken in 2023 nog lid te zijn om tijdschriften en kranten te kunnen lezen in de bibliotheek en omdat ze het belangrijk vinden dat de bibliotheek blijft bestaan. Studeren of lezen in de bibliotheek is een reden die met name de jongste groep (1635 jaar) belangrijk vindt. Van de redenen die te maken hebben met de verblijfs- en ontmoetingsfunctie is rondsnuffelen / inspiratie opdoen de belangrijkste.
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
4
Functies en focus bibliotheek De panelleden hebben 4 scenario’s voorgelegd gekregen, waarbij de bibliotheek zich in de toekomst achtereenvolgens vooral zou kunnen richten op: ‘ontmoeting en samenwerking’, ‘informatie en kennis’, ‘leren en educatie’ of ‘verblijf en comfort’. We zien de meeste belangstelling voor ‘leren en educatie’ met 76% waar dit in het totale Panel 71% is. ‘Informatie en kennis’ wordt door zes op de tien belangrijk gevonden en de helft kiest voor ‘verblijf en comfort’. Vier tiende geeft tenslotte ‘ontmoeting en samenwerking’ aan als een goede focus van de bibliotheek. Deze volgorde geldt in het totale Panel voor alle drie de leeftijdsgroepen. De jongeren uit het totale BiebPanel zijn over het algemeen het meest enthousiast over de vier genoemde bibliotheekfuncties.
Plaats en samenwerkingspartners Naast de inhoudelijke focus, konden de leden ook aangeven welke vorm ze hopen dat bibliotheken hebben in de toekomst: zijn alle bibliotheekgebouwen verdwenen en is er alleen nog één grote digitale bibliotheek? Of zijn er nog wel bibliotheekgebouwen, maar vind je daar alleen nog beeldschermen en eReaders? Zie je alleen nog fysieke bibliotheken in scholen, of juist op verschillende plekken in de maatschappij, samen met andere organisaties? Of verandert er weinig? Ongeveer een derde hoopt dat er niet veel zal veranderen, een derde is hierover neutraal en nog eens een derde hoopt juist dat er wel zaken zijn veranderd over 10 jaar. De meeste panelleden (74%) hopen dat de bibliotheek intensieve samenwerkingen aangaat en het pand zal delen met andere organisaties. Over de andere ideeën zijn de panelleden minder enthousiast. Slechts een enkeling hoopt dat er alleen nog bibliotheken in scholen zijn of dat er alleen nog een digitale bibliotheek is. Ook het concept van BiblioTech (een bibliotheek zonder kasten en boeken, maar met beeldschermen en eReaders) wordt maar door een kleine minderheid (4%) wenselijk geacht. Afgezien van het feit dat het delen van een ruimte met andere organisaties in Rivierenland meer wenselijk wordt geacht dan in het totale Panel, zien we in Rivierenland hetzelfde beeld als in het totale Panel. De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
5
Opvallend is dat in het totale Panel de jongere groep iets vaker dan de oudere groepen hoopt dat er weinig zal veranderen. Bij de andere mogelijke ontwikkelingen zijn er geen verschillen tussen de drie leeftijdsgroepen.
Bibliotheekconcepten Van welke alternatieven voor een reguliere bibliotheekvestiging zouden de panelleden het liefste gebruik maken? Om dat in kaart te brengen, zijn verschillende oude en nieuwe concepten voorgelegd. We zien bij de panelleden van Bibliotheek Rivierenland een voorkeur voor: •bemande servicepunten met een kleine collectie en beperkte openingstijden, •afhaalpunten, waar je van tevoren gereserveerde boeken kunt afhalen, •onbemande servicepunten met een kleine collectie en ruime openingstijden. Ruim de helft van de panelleden zou zeker of waarschijnlijk gebruik willen maken van bemande servicepunten of een afhaalpunt en 48% van de onbemande servicepunten. Voor de overige voorgelegde concepten zijn er meer panelleden die hier géén gebruik van zouden willen maken dan panelleden die dat wel willen. Een bibliobus is voor bijna 40% een alternatief waar ze gebruik van zouden maken en een bibliotheek op een basisschool met een jeugdcollectie en een kleine afdeling voor volwassenen, voor circa een derde. Ten slotte zou een kwart gebruik willen maken van een bibliotheek op een station of een boekenautomaat met een beperkt aantal (populaire) boeken die bibliotheekleden op elk gewenst moment kunnen“ trekken”. In vergelijking met het totale Panel lijkt het erop dat de panelleden in Rivierenland vaker gebruik gaan maken van de voorgelegde alternatieve bibliotheekvoorzieningen.
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
6
Als we kijken naar de leeftijdsgroepen in het totale Panel, zien we een aantal verschillen. Ouderen hechten meer belang aan de aanwezigheid van medewerkers dan jongeren. Onder panelleden van 55+ zien we een duidelijke voorkeur voor een bemand servicepunt met een kleine collectie en beperkte openingstijden en op de tweede plaats een bibliobus. Voor jongeren (16-35 jaar) staan juist een onbemand servicepunt met een kleine collectie en ruime openingstijden en een afhaalpunt op de eerste en tweede plaats. Daarnaast zien we dat een bibliotheek op een station onder jongeren op veel meer animo kan rekenen dan onder de andere leeftijdsgroepen.
Samenwerkingspartners Welke samenwerkingspartners vinden de leden het beste passen bij hun bibliotheek? Panelleden zien vooral kansen voor samenwerking met (top5): • • • • •
Kunstuitleen Buurthuis / wijkcentrum Kunst- en cultuurcentrum School Volksuniversiteit
In vergelijking met het totale Panel, vinden de panelleden van Bibliotheek Rivierenland een theater, school, crèche en BSO vaker bij de bibliotheek passen. Er wordt minder vaak gekozen voor samenwerking met een boekwinkel.
VakantieBieb app De Stichting Bibliotheek.nl heeft een app ontwikkeld, die deze zomer via de Nederlandse bibliotheken is gelanceerd: VakantieBieb. Via die app kan iedereen tijdens de periodes rond de zomervakantie, herfstvakantie en kerstvakantie gratis een aantal (populaire) eBooks downloaden. Deze app is maar bij een klein deel van de panelleden bekend. Van de panelleden van Bibliotheek Rivierenland heeft 22% van de VakantieBieb app gehoord en 9% heeft de app
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
7
daadwerkelijk gedownload. De bekendheid met de app is in Rivierenland iets lager dan in het totale Panel. Na het lezen van wat de app inhoudt en het zien van de afbeelding, vindt de helft van de panelleden de app aansprekend. In het totale Panel is dit 43%. Veel panelleden oordelen neutraal.
Lokaal idee In dit onderzoek konden de bibliotheken een lokaal idee aan hun panelleden voorleggen. Bibliotheek Rivierenland heeft van deze optie gebruik gemaakt, met het volgende initiatief: Ieder mens heeft de behoefte zich te blijven ontwikkelen en levenslang te leren. De bibliotheek is daarvoor de plek bij uitstek. Bibliotheek Rivierenland wil zich daarom de komende jaren meer gaan profileren als open leercentrum en 'kenniswerkplaats'. Bibliotheekvestigingen worden omgevormd tot bruisende centra voor media, educatie en persoonlijke ontwikkeling. De bibliotheek als open leercentrum is een openbare voorziening voor alle leeftijden, opleidingsniveaus en achtergronden. In het open leercentrum is de kerntaak van de bibliotheek niet langer alleen het uitlenen van boeken, maar kun je er informatie halen, boeken lezen/lenen/ruilen, studeren of werken, een cursus volgen maar ook media (zoals e-readers en tablets) uitproberen, advies krijgen en gelijkgestemden ontmoeten, bijvoorbeeld tijdens de vele activiteiten die er georganiseerd zullen worden. Denk daarbij aan een nieuws-, politiek of cultureel café, een kinderpersbureau, of jongerenraad, huiswerkbegeleiding, schrijversavonden, gezondheidsplein en nog veel meer. We zien dat driekwart van de panelleden dit een aantrekkelijk idee vindt. De panelleden konden ook aangeven waarom ze wel of niet te spreken zijn over dit initiatief van hun bibliotheek. Panelleden vinden het positief dat door de uitbreiding van het aanbod meer doelgroepen worden aangesproken en dit zal helpen bij het laten voortbestaan van de bibliotheek. Panelleden die minder positief tegenover dit idee staan, geven aan dat de bibliotheek zich vooral moet richten op de kerntaak boeken uitlenen en dat de bibliotheek overige activiteiten niet zelf moet ontwikkelen omdat daar andere partijen hun kernactiviteit hebben.
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
8
Samenvatting De overgrote meerderheid van de panelleden heeft er vertrouwen in dat de bibliotheek zal blijven bestaan. Gevraagd naar wat de bibliotheek moet doen om te blijven bestaan, geven de panelleden aan de ene kant aan dat de bibliotheek moet blijven focussen op de basisfunctie (papieren) boeken uitlenen. Aan de andere kant vinden ze dat de bibliotheek aandacht moet hebben voor de verblijfs- en ontmoetingsfunctie, voor eBooks en voor nieuwe media. Een aantal panelleden denkt dat één van de zaken die de bibliotheek kan doen om te blijven bestaan, het uitbouwen van de verblijfs- en ontmoetingsfunctie is, al hoeft dit voor hen niet de belangrijkste focus van de bibliotheek te worden.
Functies en focus Bij de aan de respondenten voorgelegde functies en focus van de bibliotheek gaat de meeste belangstelling uit naar ‘leren en educatie’ met 76% waar dit in het totale Panel 71% is. ‘Informatie en kennis’ wordt door zes op de tien belangrijk gevonden en de helft kiest voor ‘verblijf en comfort’. Vier tiende geeft tenslotte ‘ontmoeting en samenwerking’ aan als een goede focus van de bibliotheek.
Inspiratie opdoen Een groot deel van de panelleden uit de verschillende leeftijdsgroepen denkt (ook) over tien jaar naar de bibliotheek te gaan om rond te snuffelen en inspiratie op te doen.
Lidmaatschap Meer dan de helft van de panelleden denkt over 10 jaar (onder andere) lid te zijn van de bibliotheek omdat ze het belangrijk vinden dat de bibliotheek blijft bestaan.
Bibliotheekgebouwen De panelleden geven aan dat ze graag willen dat de fysieke bibliotheekgebouwen blijven bestaan en dat er papieren boeken worden uitgeleend. Iets waar veel animo voor is, is de bibliotheek die een pand deelt met een andere organisatie. De organisatie die de panelleden het beste bij de bibliotheek vinden passen, is de kunstuitleen. Daarna volgen kunst- en cultuurcentrum, buurthuis / wijkcentrum, volksuniversiteit en boekwinkel.
Alternatieve bibliotheekconcepten In dit BiebPanelonderzoek zien we dat er met betrekking tot de mogelijke bibliotheekconcepten aanzienlijke verschillen bestaan tussen de leeftijdsgroepen. De oudere panelleden geven de voorkeur aan een bemand servicepunt of een bibliobus, terwijl de jongeren eerder kiezen voor een onbemand servicepunt of een afhaalpunt. Een kwart van de panelleden zou wel gebruik willen maken van een boekenautomaat, als er geen andere bibliotheekvoorzieningen in de buurt waren.
VakantieBieb app Van de panelleden uit Rivierenland heeft bijna een kwart van de VakantieBieb app gehoord en 9% de app gedownload. De bekendheid van de app is iets lager dan in het totale Panel. De app was beschikbaar tijdens de periodes rond de zomervakantie, herfstvakantie en rond de kerstvakantie.
Lokaal idee: open leercentrum en ‘kenniswerkplaats’ De Bibliotheek Rivierenland heeft haar idee over de toekomst van de bibliotheek voorgelegd aan de panelleden. Driekwart van de panelleden is enthousiast over dit idee, vooral omdat de respondenten van mening zijn dat daarmee het voortbestaan van de bibliotheek zekerder is omdat de bibliotheek vele doelgroepen aanspreekt. De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
9
Ontwikkelingen Bibliotheek Rivierenland ziet in de resultaten van dit onderzoek bevestigt dat de weg die de organisatie is ingeslagen op basis van de nieuwe visie, de goede weg is.
Leren en educatie Het feit dat klanten van Bibliotheek Rivierenland (meer dan de overige panelleden) aangeven dat in leren en educatie een belangrijke taak voor de bibliotheek weggelegd is, sluit volledig bij de visie en de daaruit voortvloeiende ontwikkelingen aan. Daarin positioneert de Bibliotheek zich, naast haar Schatkamer-functie ook als educatieve partner en open leercentrum.
Schatkamer en inspiratie Daarbij is Bibliotheek Rivierenland zich er terdege van bewust dat het zijn en blijven van een interessante schatkamer voor lezen, literatuur en cultuur. Het ruime aanbod e-books dat met ingang van dit jaar via Bibliotheek.nl voor haar leden beschikbaar komt is daarin onmisbaar. Maar het papieren boek wordt niet vergeten: de organisatie gaat nog meer inzetten op actuele titels. Panelleden geven aan dat zij graag meer recente titels in het aanbod willen zien. Met ingang van dit jaar hoeven leden niet meer extra te betalen voor deze zgn. toptitels en investeert de organisatie extra in actuele titels die zij in grotere hoeveelheden in de reguliere collectie opneemt. Daarnaast start zij in februari met een nieuwe dienst ‘Boek op verzoek’, waarmee maandelijks vier titels worden ingekocht waarom klanten gevraagd hebben. Het feit dat een groot deel van de panelleden uit de verschillende leeftijdsgroepen denkt ook over tien jaar naar de bibliotheek te gaan om rond te snuffelen en inspiratie op te doen benadrukt het belang van aantrekkelijk presenteren en het inspireren en verleiden van de bezoekers van zowel de fysieke als digitale bibliotheek. Ook daarop blijft de organisatie gefocust.
Ruimte delen In Rivierenland is meer dan de helft van de bibliotheken al ‘samenwoonpartner’ van andere organisaties. In de nabije toekomst delen alle bibliotheken in Rivierenland hun gebouw met (samenwerkings)partners. Het feit dat het merendeel van de panelleden aangeeft het wenselijk te vinden dat de Bibliotheek een ruimte deelt met andere organisaties, bevestigt dat Bibliotheek Rivierenland zich in lijn met de wensen en behoeften van haar klanten ontwikkelt.
Alternatieve bibliotheekconcepten Bibliotheek Rivierenland streeft een fijnmazig netwerk na, waarin zij tot in de kleine kernen haar klanten dichtbij huis kan bedienen. Met ruimere openingstijden en het inrichten van leespunten in kleine kernen, die al dan niet voorzien zijn van slimme boekenkasten (haal- en brengpunt) heeft Bibliotheek Rivierenland recent een nieuwe stap gezet. Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat deze initiatieven worden geaccepteerd en gewaardeerd.
Infographic Op de volgende pagina volgt een infographic met de belangrijkste landelijke resultaten betreffende dit onderzoek.
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
10
De Toekomst van de Bibliotheek
27-1-2014
11
