Pagina 1
e ti
s
ld e e b in
d
re ec
at i e
ve therapi e
d-
bo
n van vraag- aan
B
c es
jv hr i
i nge
1
NVCT, Nederlandse Vereniging voor Creatieve Therapie
2004
m
bi
na
in
co
10:02
Produ cte n
03-03-2004
NVCT
Module drama
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 2
Inleiding Publicatie producten creatieve therapie DE L ANDELIJKE COMMISSIE PRODUCTONTWIKKELING
Dit is de eerste aflevering van een doorlopende reeks van publicaties van producten creatieve therapie. In deze uitgave een bundeling van dramatherapie producten. Producten zijn in dit verband globale beschrijvingen van vraag-aanbod-combinaties binnen de creatieve therapie, die geschreven zijn volgens het protocol van het onderzoek ‘Vakwerk’ van het Trimbos instituut.1 Productbeschrijvingen zijn vooral bedoeld en geschreven voor niet-collega’s, zoals verwijzers, patiëntverenigingen, beleidsmakers, politici en managers in het werkveld van de creatieve therapie. Vakinhoudelijk meer gedetailleerde informatie zal een vakgenoot in een eventuele modulebeschrijving van het product kunnen vinden. Met deze publicatie accordeert de NVCT de beschrijving van het product. De Nederlandse Vereniging voor Creatieve Therapie wil zo, voor zowel vakgenoten als andere belanghebbenden, de inzichtelijkheid van het vak vergroten en consensus (‘best practice’ in de creatieve therapie) en onderzoek (‘evidence-based’ in de creatieve therapie) binnen het vakgebied stimuleren. Hoe de productbeschrijving te lezen: Elke beschrijving begint met een indeling in een zorgprogramma of werkveld. Daarbij wordt de indeling gehanteerd, zoals die door het ministerie van VWS in 1998 is vastgesteld. Daarna vindt een indeling plaats in een prototype therapie, volgens de indeling, zoals deze in het ‘Vakwerk’-onderzoek is ontwikkeld vanuit het continuüm van De Jonghe.2 Daarna volgt de eigenlijke productbeschrijving. In • • • • • •
grote lijnen: Voor welke patiënten? Wat voor soort therapie? Welke hulpvraag? Welke verandering/effect? Welk aanbod? Tot welk meetbaar niveau?
Zorgprogramma of werkveld. Prototype. Indicaties. Doelen. Interventies. Eindtermen.
En tot slot, al staat het aan het begin: • Waarom werkt dit zo? Rationale. Daarna vindt u nog enkele items ter verdere afbakening. Veel inspiratie bij het lezen.
1 2
2
Vakwerk: Producttyperingen van vaktherapeuten voor het programma stemmingsstoornissen: Trimbos-reeks 2000-13 Jonghe De Fd., Janssen R., Rijnierse P., Uitzicht op inzicht I, II, III, Tijdschrift voor psychotherapie 1987, 1988A, 1988B
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 3
Groepsdramatherapie in een forensische setting. DR AMA
Een inzichtgevend-ontwikkelingsgerichte vrouwengroep. SASKIA TIMMER
Zorgprogramma
Forensische psychiatrie
Prototype werkvorm
Focaal-inzichtgevend
Rationale
Vrouwelijke cliënten met delictgedrag waarbij problemen een basis hebben in hun socialisatieproces, wordt een seksespecifieke dramatherapiegroep aangeboden. Passieve agressie, onvermogen om agressie van zichzelf en anderen te hanteren, isolement, beïnvloedbaarheid, aanpassingsgedrag en het onvermogen om steun te zoeken liggen ten grondslag aan hun delictgedrag. De dramatherapeutische groepsbehandeling biedt de mogelijkheid tot contact, en (h)erkenning van de problematiek. Samen toneelspelen doet een appèl op samenspel, dialoog en interactie, dit is een eerste stap in het veranderen van het ervaren isolement. Naar aanleiding van het spel kunnen opgedane spelervaringen gedeeld worden en dit biedt de mogelijkheid gezamenlijkheid te ervaren op een veilig gebied, namelijk de spelreflectie waarin grote distantie tot de persoonlijke problematiek aanwezig kan zijn. Hierdoor kunnen de vrouwen weer een begin maken met leren delen met elkaar en zal het voorheen ervaren isolement verder verminderen. Het aanbod is daarnaast ook gericht op het onderzoeken van de socialisatieprocessen en het aangaan van nieuwe leerprocessen. Juist de mogelijkheid om verhullend te werken binnen dramatherapie en de mogelijkheid om het spel te onderzoeken op symbolische weergave van levensthema’s en socialisatieproces maakt dat de vrouwen zicht krijgen op hun socialisatieproces en de wijze waarop dit tot nu toe hun delictgedrag in stand heeft gehouden. Vervolgens kan de deelneemster binnen spelopdrachten en lichaamservaringwerk uitgedaagd worden haar gedrag positief te beïnvloeden en zal alternatief gedrag, in eerste instantie via spel en later ook in het dagelijks leven, gestimuleerd worden waardoor het delictgedrag zal verminderen.
Indicaties
• • • • • •
Contra-indicaties
• Onvermogen om in een groep te functioneren. • Slachtoffer relationeel geweld. • Primaire verslavingsproblematiek.
Doelen
Algemeen • Vergroten van zelfvertrouwen en ontwikkelen positiever zelfbeeld. • (H)erkenning vinden voor probleemgedrag situatie. • Vaardigheden ontwikkelen om positief steunend netwerk te ontwikkelen.
Aanwezigheid van delictgedrag. Agressie of depressieproblematiek. Individuatieproblematiek. Afhankelijkheidsproblematiek. Problemen met grenzen stellen en hanteren. Zeer beperkt netwerk.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
3
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 4
• Verminderen van gevoelens van eenzaamheid/isolement. • (In)zicht in socialisatiegeschiedenis van delictgerelateerde gedrags-, gevoels- en handelingspatronen. • Ontwikkelen van delictvrije gedrags- en handelingspatronen en kennen en ervaren van delictvrije gevoelspatronen. Specifiek • Positiever zelfbeeld ontwikkelen. • Inzicht in patronen van denken, voelen, handelen. • Grenzen leren aangeven en adequaat vasthouden. • Hulp leren vragen indien nodig. • Meer autonoom kunnen handelen. • Adequate agressiehuishouding ontwikkelen. • Stoppen delictgedrag. Interventies
Rol therapeut • Een steunende stimulerende vrouwelijke dramatherapeute. • Interventies gericht op vertrouwen, gezamenlijkheid, openheid en onderzoekend gedrag. Activiteit • Kennismaking met therapeut en werkwijze in intakegesprek. • Fysieke en mentale warming-ups; zoals expressieopdrachten in mimiek, houding en stem, bewegingsspelen, waarnemingsopdrachten. Spel- en theatervormen; werken met teksten, improvisatiespel, standbeelden theater, inzichtgevend en verkennend rollenspel (psychodramaoefeningen), methode voice-dialogue. • Oefeningen uit de seksespecifieke hulpverlening; denk aan lichaamservaringsoefeningen, onderzoeken socialisatieproces, thematisch werk. Materiaal • Dramamaterialen zoals attributen, blokken, materiaal voor decorbouw, theaterteksten, ansichtkaarten. • Tijdschriften, pen, papier, stiften. • Videoapparatuur.
Randvoorwaarden
Vrouwelijke dramatherapeut met kennis van seksespecifieke hulpverleningsprincipes. In intakegesprek met dramatherapeut tot geëxpliciteerde hulpvraag en werkdoelen komen.
Behandelduur en frequentie
• Wekelijkse groepsbijeenkomsten, 1,5 uur per week. • Deelname in blokken van 12 bijeenkomsten. • Halfopen groep, met begeleide instroom; d.w.z dat de therapeut controle houdt over de instroommomenten, afhankelijk van het groepsproces en deelnemersaantal: 4 à 6 deelneemsters.
4
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
Eindtermen
10:02
Pagina 5
• De cliënt heeft meer zelfvertrouwen waardoor ze in staat is een sociaal netwerk op te bouwen en te onderhouden. • De cliënt heeft zicht op het verband tussen haar socialisatieproces en de door haar gepleegde delicten. • De cliënt kan het inzicht omzetten in nieuw constructief gedrag wat blijkt uit vermindering van delictgedrag. • De cliënt kan spanning beter verdragen en gevoelens van boosheid op meer passende wijze uiten. • De cliënt neemt meer initiatieven in dagelijkse situaties. • De cliënt gaat op adequatere wijze om met haar grenzen. Ze is zich meer bewust van haar grenzen en is beter in staat daarnaar te handelen. • De cliënt pleegt geen delicten meer.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
5
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 6
DR AMA
Psychodrama voor (jong)volwassenen. De handeling van de ziel. EDITH WEGMAN
Zorgprogramma
Persoonlijkheidsstoornissen
Prototype werkvorm
Inzichtgevend plus
Rationale
Psychodrama is een psychotherapeutische methode waarin cliënten aangemoedigd worden datgene wat hen bezighoudt en beweegt in scène te zetten middels rollenspelen en gedramatiseerde zelfpresentaties. De behandeling is reconstructief, dat wil zeggen het psychotherapeutische proces richt zich zowel op structurele verandering als op symptomen en klachten. Drie methodische aspecten worden toegepast: Het spontaniteittheater geeft de kans om spontaniteit en creativiteit van handelen opnieuw te ervaren en om te zetten in nieuw gedrag. Interactiedrama geeft inzicht in communicatie, structuren en loyaliteiten en leert hen opnieuw om te gaan met de ander en het andere. Psychodrama gaat de innerlijke conflicten aan en verbindt de actualiteit met het verleden en de toekomst. Het dagelijkse gedrag kan op deze wijze uitgewerkt worden in de dramagroep.1
Indicaties
Mensen die zijn vastgelopen op verschillende levensterreinen en last hebben van én lichamelijke én psychische klachten, zoals: • slaapproblemen, • eetproblemen, • dwanggedachten, • dwanghandelingen, • depressiviteit, • zelfbeschadiging of suïcidegedachten, in samenhang met de daaronder liggende problemen zoals: • identiteitsproblemen, • minderwaardigheidsgevoelens, • negatief zelfbeeld, • problemen met sexualiteit, • relatieproblemen, • eenzaamheid, • studie- of werkproblemen.
Contra-indicaties
• Onvoldoende motivatie en/of draagkracht om zich voor een langere tijd te verbinden aan het (dag)klinische behandelprogramma. • Onvoldoende intelligentie om samen met anderen de achtergronden en oorzaken van hun problemen te doorgronden. • Psycho-organische stoornissen. • Psychosen uit het schizofrene spectrum. • Actuele verslavingsproblematiek. • Persoonlijkheidsstoornissen uit cluster A van DSM IV. • Anti-sociale persoonlijkheidsstoornis uit cluster B.
Doelen
Actualiseren van ervarings- en belevingswereld: • Stimuleren van bewustwording en inzicht.
6
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 7
• • • • • • • Interventies
Uitbreiden van het persoonlijke rolrepertoire. Stimuleren van de fantasie, spontaniteit en creativiteit. Waarnemen, ervaren, denken en doen op elkaar leren afstemmen. Verschil leren maken tussen objectieve en subjectieve werkelijkheid. Leren omgaan met heftige emoties. Doorwerken en verwerken van traumatische gebeurtenissen. Onderscheid leren maken tussen subassertief, agressief en assertief gedrag. Rol therapeut De psychodramatherapeut heeft vier rollen die elkaar overlappen en met elkaar samenwerken en zo de basis vormen van de professionele identiteit: • De Analist overziet de actuele gevoeligheid van de cliënt, kent het kernprobleem en maakt op grond daarvan een analyse van wat de cliënt aankan. • De Regisseur is bekend met theater en is in staat het materiaal te vertalen naar dusdanige vormgeving en scènes dat de emoties gestimuleerd of afgeremd worden. • De Therapeut probeert de cliënt dusdanig te begeleiden dat verbetering plaatsvindt. • De Groepsleider begeleidt en stimuleert de groepsdynamiek. Activiteit • Verzint de opwarming aan de hand van het ‘focaal conflict’. • Begeleidt de hoofdpersoon en de medespelers in het drama. • Zorgt dat er tijd genoeg is voor het nagesprek. Materiaal • Spelruimte, rekwisieten, kleding, theaterlicht.
Randvoorwaarden
Ervaren psychodramatherapeut.
Behandelduur en frequentie
Wekelijkse groepszittingen van 1,5 - 2 uur, gedurende 1 jaar.
Eindtermen
• De cliënt heeft zicht gekregen op hoe hij omgaat met zichzelf en met anderen, en heeft daardoor inzicht gekregen in de betekenis van zijn gedrag en belevingswereld, en de achtergronden daarvan in het verleden. • Hij heeft zijn trauma’s in die mate verwerkt dat deze minder bepalend zijn in het dagelijkse leven. Hij is in staat zijn leven zelfstandig vorm te geven: werk, studie en het aangaan en behouden van relaties zijn weer mogelijk.
Literatuur
1 Focus on psychodrama: the therapeutic aspects of psychodrama: Peter Felix Kellerman. Zelfreflectie en persoonsontwikkeling: Leni Verhofstadt-Deneve. Acting out your pain: psychodrama with traumasurviviors: Peter Felix Kellerman e.a.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
7
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 8
DR AMA
Dramatherapie met Begeleid Toneel. Van vermijding naar beleving. MARJO BA ARS
Zorgprogramma
Persoonlijkheidsstoornissen
Prototype werkvorm
Focaal-inzichtgevend
Rationale
Cliënten met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis cluster C hebben doorgaans problemen met het beleven en uiten van hun verdrongen of met schaamte omhulde emoties. Met behulp van bestaande theaterdialogen kan de cliënt eerst emoties opnieuw leren beleven en vormgeven via het door hem gespeelde personage om zich in een later stadium te identificeren met de emoties van de personages. De tekst die de cliënt in handen krijgt voorziet in de taal die de cliënt zelf niet durft uit te spreken. Bij deze taal mag de cliënt een rol bedenken die hij zelf niet in het leven durft te spelen. Met deze twee middelen kan de cliënt vrijblijvend ervaring opdoen, waarmee de angst beheersbaar kan worden gemaakt. Vooral ook het bereiken van plezier in het spelen verlaagt het angst- en schaamtegevoel van de cliënt. Als de cliënt zich dit verschijnsel bewust wordt, kan hij deze nieuwe ervaring via de teksten gaan koppelen aan de realiteit uit het heden of verleden en afgeweerde emoties gaan vormgeven.
Indicaties
• • • •
Contra-indicaties
• Geringe aanleg tot zelfinzicht. • Zodanig beperkt zelfinzicht, dat spiegeling met zichzelf niet kan worden verdragen. • Hoge mate van impulsiviteit. • Grote identiteitsdiffusie, waardoor onderscheid tussen spel en werkelijkheid niet gemaakt kan worden.
Doelen
• Zicht krijgen op emotierepertoire. • Leren oude (inperkende) ervaringen te relativeren en nieuwe stimulerende ervaringen op te doen. • Vaardigheid ontwikkelen in het ervaren en tonen van emoties. • Leren verdragen/meevoelen met emoties van de ander in interactie met de eigen emoties.
Interventies
Rol therapeut De therapeut neemt eerst een volgende, daarna afwisselend een directieve, een volgende en een confronterende attitude aan. Activiteit Elke zitting worden er door de therapeut gericht teksten aangeboden die de cliënt uitnodigen aan het werk te gaan met het van tevoren
8
Niet of slecht kunnen beleven van (eigen en/of andermans) emoties. Sterk emotievermijdend gedragspatroon. Overmatig emotioneel aanpassen aan de ander. Niet kunnen verdragen van emotionele spanning in contact met anderen. • Weinig inzicht in de eigen rol in sociale interacties en relaties.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 9
gestelde doel (bijvoorbeeld assertief zijn) en eventueel aansluitend bij de actuele (afwerende) situatie van de deelnemer (bijvoorbeeld zich heel moe voelen). De scènes worden vervolgens benaderd vanuit de fantasie van de spelers in samenwerking met de therapeut, die binnen de spelvorm de rol van spelbegeleider aanneemt. Materiaal Kopieën van geselecteerde dialogen en monologen van diverse auteurs uit bestaande toneelstukken. Randvoorwaarden
Dramatherapeut die de opleiding Begeleid Toneel heeft afgerond. Gesloten groep, minimaal 6 en maximaal 8 spelers, liefst mannen en vrouwen gemengd.
Behandelduur en frequentie
11 Bijeenkomsten van 60-75 minuten.
Eindtermen
• • • • •
Cliënt heeft meer zicht op het eigen emotierepertoire. Cliënt heeft corrigerende emotionele ervaringen opgedaan. Cliënt heeft de eigen uitdrukkingsvaardigheid vergroot. Cliënt durft de aandacht van de ander op zijn emoties te vestigen. Cliënt heeft via het spel emotionele spanning tussen mensen meer leren verdragen.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
9
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 10
DR AMA
Structurerende groepsdramatherapie. Hanteren van angst en paniek. MONIEK BOON
Zorgprogramma
Angststoornissen
Prototype werkvorm
Focaal-inzichtgevend
Rationale
Door het vormgeven van de psychische problemen binnen de realiteit van het spel kunnen de onverwerkte ervaringen worden aangegaan met een directe parallel naar het heden, waardoor nog niet beleefde en onderdrukte gevoelens geuit kunnen worden. Tegelijkertijd vindt zo ook integratie van verleden en heden plaats waardoor ruimte ontstaat voor adequater functioneren.
Indicaties
Volwassenen met PTSS, die al langere tijd angst- en stemmingsstoornissen hebben.
Contra-indicaties
• Psychose • Manie
Doelen
• • • •
Interventies
Rol therapeut Uitnodigend, actief, positief stimulerend, speels en niet meegaan in de angst van de patiënt. Activiteit Een vaste opbouw van de sessie. Vanuit gestructureerde spelvormen toewerken naar vrijere spelvormen en improvisaties. Daarin wordt met name aandacht besteed aan: • spel waarin eigen ontwerpen centraal staan, • kunnen handelen in spel, • kunnen reflecteren over eigen spel ten behoeve van een betere realiteitstoetsing. Materiaal Video opname- en afspeelapparatuur in lokaal.
Randvoorwaarden
Geen.
Behandelduur en frequentie
Wekelijks minimaal 1,5 gedurende 2 jaar in een open groep van acht personen. Nazorg gewenst.
10
Leren hanteren en verminderen van de angst. Scheiding heden en verleden maken. Stemmingsverbetering en ontspanning leren vinden. Verbeteren van sociaal-maatschappelijk functioneren.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
Eindtermen
10:02
Pagina 11
Identiteit is versterkt, initiatieven durven genomen te worden. Het verleden heeft een plek gekregen waardoor het dagelijks leven weer mogelijk is. Dit komt met name tot uitdrukking in: • adequate gedragspatronen t.a.v. angstige situaties, • verleden is minder actueel waardoor de realiteit van de dag is toegenomen, • het welbevinden is verbeterd, • vaardigheden om te komen tot initiatieven zijn toegenomen.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
11
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 12
DR AMA
Groepsdramatherapie bij eetstoornissen. Het hanteren van gevoelens en het ontwikkelen van coping-strategieën. MARIJKE VAN DONGEN , NELE KRETTEK
Zorgprogramma
Eetstoornissen
Prototype werkvorm
Directief-klachtgericht
Rationale
Ondergewicht wordt in stand gehouden door het verdovend effect ervan op gevoelens. Een ander belangrijk onderhoudend aspect is het gevoel van controle dat cliënten ervaren in het anorectische gedrag. Als de cliënt kiest voor gewichtsherstel, brengt dit vaak verwarring en een complex aan gevoelens teweeg. Daarnaast heeft de cliënt het gevoel een belangrijk controle-instrument kwijt te raken, en voelt zich daardoor uiterst kwetsbaar. Het leren hanteren van gevoelens en het ontwikkelen van coping-strategieën in het dramatherapeutische aanbod verminderen de tegenwerkende effecten bij het gewichtsherstel.
Indicaties
Cliënten met anorexia nervosa met een of meer van deze klachten: • overmatige controlebehoefte, • negatieve lichaamsbeleving, • problemen in het hanteren van gevoelens, • beperkingen in de interactie.
Contra-indicaties
• Onvoldoende stabiliteit tijdens het gewichtsherstel. • BMI lager dan 16.
Doelen
Gevoelens De cliënt leert gevoelens herkennen, onderscheiden, uitdrukken en integreren. Coping-strategieën De cliënt leert gevoelens hanteren in relatie tot anderen. De cliënt leert eigen grenzen onderkennen en aangeven. De cliënt komt tot uitbreiding van het gedragsrepertoire. De cliënt leert het eigen zelfbeeld bijstellen.
Interventies
Rol therapeut De therapeut is rolmodel, biedt structuur en ordening, en schakelt tussen een directieve en non-directieve opstelling en is zich bewust van mogelijke (tegen)overdracht. De therapeut weet een goed evenwicht te vinden tussen afstand en nabijheid. De positie van de therapeut Om de therapeutische doelen optimaal te realiseren moet de therapeut kunnen schakelen in diverse rolposities. Hierbij onderscheiden we een viertal rollen: groepsleider, regisseur, individueel begeleider en actieanalist. Specifieke attituden van de therapeut De houding van de therapeut wordt gekenmerkt door echtheid, transparantie, aanmoedigende betrokkenheid en geduld. Activiteit • Speelse en fysieke opwarmingsoefeningen.
12
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 13
• Oefeningen die het vermogen om gevoelens te onderscheiden en te benoemen trainen. • Oefeningen die zijn gericht op de uitbreiding van het gedragsrepertoire. Materiaal Een vaststaand gegeven is een schaal als middelpunt van de groep bij ‘het rondje goed/slecht’. Verder werken we met uiteenlopend materiaal (bv. CD’s, lichaamszelfbeoordelingsschaal). Randvoorwaarden
Geen.
Behandelduur en frequentie
Wekelijkse zitting van 1,5 uur in een gemengde open groep. De duur wordt individueel bepaald, met een maximum van totaal 8 maanden.
Eindtermen
Gevoelens • De cliënt kan gevoelens onderscheiden, uitdrukken en integreren. Coping-strategieën • De cliënt kan gevoelens hanteren in relatie tot anderen. • De cliënt kan eigen grenzen onderkennen en aangeven. • De cliënt komt tot uitbreiding van het gedragsrepertoire, o.a.: - zichzelf kenbaar maken, - wensen aangeven. • De cliënt komt tot bijstelling van het negatieve zelfbeeld, o.a.: - de cliënt kan op reële wijze positieve kwaliteiten van zichzelf benoemen/aanvaarden, - de cliënt kan complimenten van anderen aanvaarden.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
13
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 14
DR AMA
Steunende groepsdramatherapie voor adolescenten. Doe ik het of doe ik het niet? ALEXANDR A VAN LENTE - R AKEMANN
Zorgprogramma
Kinder- en Jeugdpsychiatrie
Prototype werkvorm
Steunend
Rationale
Door enkele karakteristieken van spel, kan afstand genomen worden van problematische kanten die iemand in interactie of anderszins ervaart. Al doende kunnen andere, constructieve copingsmogelijkheden worden ervaren.
Indicaties
• • • • •
Contra-indicaties
• Angstniveau zo hoog dat decompensatie of desintegratie dreigt op te treden. • Psychose, manie, acuut suïcidegevaar.
Doelen
• • • • •
Interventies
Rol therapeut • Aanbieden van werkvormen. • Hoge mate van structurering (door bijvoorbeeld zelf mee te spelen). • Uitnodigen, motiveren en meenemen, begeleiden. Activiteit • Speelse en fysieke opwarmoefeningen. • Bewegings-, associatie-, fantasie-, expressiespelletjes. • Aanleren van acteervaardigheden. • Zelfgekozen rollenspelen. • Terugblik op de sessie. Materiaal Kostuums, rekwisieten, theaterlicht, lappen, schmink, decorstukken.
Randvoorwaarden
Cliënt zit in klinische- of dagbehandeling.
Behandelduur en frequentie
Eén keer per week 1 uur en 15 minuten, maximaal 1 jaar.
Eindtermen
• • • •
14
Beperkingen in de sociale interactie. Gebrekkige spanningsregulatie. Inactiviteit. Informatieverwerkingsstoornis. Meer vereisende programma’s zijn te hoog gegrepen.
In beweging komen. Op basaal niveau gevoelens leren onderscheiden. Momenten van plezier beleven. Enige afleiding van klachten. Doorbreken van isolatie.
Cliënt Cliënt Cliënt Cliënt
heeft een eigen inbreng, neemt initiatieven. is in beweging gekomen. kan momenten van plezier/afleiding toelaten. kan zich verbinden met anderen of met een activiteit.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 15
Structurerende groepsdramatherapie voor adolescenten. DR AMA
Hoe kan ik het ook doen? ALEXANDR A VAN LENTE - R AKEMANN
Zorgprogramma
Kinder- en Jeugdpsychiatrie
Prototype werkvorm
Pragmatisch structurerend
Rationale
Samenwerking in spelsituaties (alsof-karakter, veilige begrenzing) vermindert de angst en spanning die het alledaagse contact met leeftijdgenoten oproept. Het met elkaar ontwikkelen van verschillende rollen en scènes bevordert de expressieve en communicatieve vaardigheden en laat overeenkomsten en verschillen in ieders vormtaal zien. Scènes maken en spelen waar anderen naar kunnen kijken en iets in kunnen herkennen, vergroot het zelfvertrouwen en versterkt het saamhorigheidsgevoel.
Indicaties
• Gestagneerde identiteitsontwikkeling. • Separatie-individuatieproblematiek.
Contra-indicaties
• Angstniveau zo hoog dat decompensatie of desintegratie dreigt op te treden. • Psychose, manie, acuut suïcidegevaar.
Doelen
• • • •
Interventies
Rol therapeut • Voorwaarden scheppen voor een speels en coöperatief klimaat. • Eigenheid bevestigen. • Rolmodellen bieden. Activiteit • Speelse en fysieke opwarmoefeningen gericht op ‘hoe voel ik me vandaag’. • Oefeningen om te leren samenspelen. • Rollen en scènes met elkaar bedenken. • Scènes spelen en bekijken. • Terugblik op de sessie. • Rituele afsluiting. Materiaal Kostuums, theaterlampen, rekwisieten, kistjes, engelenkaartjes.
Randvoorwaarden
Cliënt zit in klinische- of dagbehandeling.
Behandelduur en frequentie
Eén keer per week 1 uur en 15 minuten, gedurende 1 jaar.
Positieve ervaringen opdoen in contact met leeftijdgenoten. Laten samenwerken en onderhandelen met leeftijdgenoten. Herkenning en bevestiging vinden bij leeftijdgenoten. Herkennen en benoemen van eigen gevoelens, denkbeelden en wensen. • Vaardigheden leren en/of uitbreiden.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
15
Module drama
03-03-2004
Eindtermen
16
10:02
Pagina 16
• Cliënt kan contact leggen met leeftijdgenoten. • Cliënt heeft ervaringen opgedaan in het samenwerken en uitwisselen met leeftijdgenoten. • Cliënt kan eigen gevoelens, gedachten en uitingen verdragen. • Cliënt kan ontspanning en plezier ervaren.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 17
Inzichtgevende groepsdramatherapie voor adolescenten. DR AMA
Hoe wil ik het doen? ALEXANDR A VAN LENTE - R AKEMANN
Zorgprogramma
Kinder- en Jeugdpsychiatrie
Prototype werkvorm
Inzichtgevend plus
Rationale
De actuele situatie van de groep en het handelen van de individuele groepsleden vormen het materiaal tot het vormgeven van een dramatische spelsituatie. Storend gedrag van de cliënt kan zowel in spel als in de groep tot uiting komen. De cliënt kan hier feedback op krijgen en kan van daaruit naar eigen en gezonde alternatieven gaan zoeken. De rollen bieden de veiligheid om in spel te experimenteren met gedragsmogelijkheden. Door zich te begeven in spel krijgen onverwerkte ervaringen een plek doordat hier in spel uiting aan gegeven kan worden; dit wordt tevens bewust gemaakt.
Indicaties
• Separatie-individuatie problematiek. • Mogelijkheid te kunnen groeien in een socio-dynamische aanpak.
Contra-indicaties
• Te hoog angstniveau om op enig moment deel te kunnen nemen in het spel, dan wel ervan te kunnen profiteren. • Verslaving, eetproblematiek op de voorgrond, suïcidegevaar, psychose, gering probleembesef, zwak steunsysteem, sterke ontkenning.
Doelen
• Leren op een nieuwe manier contacten aan te gaan. • Vormgeven en uitdrukken van gevoelens en emoties en zich op een eigen manier manifesteren. • Leren reflecteren. • Een impuls geven aan de ontwikkeling van eigenheid, identiteit en zelfbeeld.
Interventies
Rol therapeut • Voorwaarden scheppen voor een speels en coöperatief klimaat. • Bewaken en aansturen van het groepsdynamische proces. • Gelijkwaardigheid. Activiteit • Speelse en fysieke opwarmoefeningen. • Kiezen en spelen van rollen. • Improvisatiespel. • Scènes spelen en bekijken. • Zelf verhalen maken en deze vervolgens spelen. Materiaal Kostuums, rekwisieten, theaterlicht, lappen, schmink, decorstukken, engelenkaartjes.
Randvoorwaarden
Cliënt zit in klinische- of dagbehandeling.
Behandelduur en frequentie
Eén keer per week 1 uur en 15 minuten, gedurende 1 jaar.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
17
Module drama
03-03-2004
10:02
Eindtermen
Pagina 18
• Cliënt is in staat naar eigen gevoelens en gedrag te kijken en kan hier op reflecteren. • Cliënt kan nieuwe stappen zetten (autonomie). • Cliënt kan duidelijke keuzes maken.
Producten verwacht
In de eerstvolgende publicatie worden in ieder geval de volgende producten verwacht:
ALEXANDR A VAN LENTE - R AKEMANN
Versterken van de autonomie bij PTSS in een individuele dramatherapie. Angststoornissen – Pragmatisch structurerend
EDITH WEGMAN
Gedragsdrama voor volwassenen. Stemmingsstoornissen, angststoornissen – Pragmatisch structurerend
MONIEK BOON
Behandeling van PTSS. Focaal-inzichtgevende groepsdramatherapie. Angststoornissen – Focaal-inzichtgevend
SASKIA TIMMER
Op Verhaal Komen. Ontwikkelen van interpersoonlijke vaardigheden. Forensisch – Pragmatisch structurerend
18
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 19
Personalia
ALEXANDR A VAN LENTE - R AKEMANN
Drs. in Kunst en Kunstbeleid, specialisatie: Theaterwetenschappen. Geregistreerd dramatherapeut. Werkzaam bij GGZ-Assen: volwassenen en adolescenten. Specialisme: adolescenten problematiek en vrouwenhulpverlening, m.n. vrouwen met dubbele diagnose, zowel borderline persoonlijkheidsstoornis als PTSS. EDITH WEGMAN
Psychodramatherapeut CP, docent drama, geregistreerd dramatherapeut. Werkzaam bij de Symforagroep, Amersfoort, afdeling De Zwaluw, bovenregionaal Centrum Intensieve Psychotherapie voor Persoonlijkheidsstoornissen en afdeling Larikshof, de twee-daagse vervolgbehandeling. Daarnaast eigen praktijk psychodrama, Duende, voor coaching en training. MONIEK BOON
Beeldend therapeut, bewegingsexpressie therapeut, geregistreerd dramatherapeut. Werkzaam als dramatherapeut bij het Sinai Centrum te Amersfoort. Daarnaast V.O. Beroepsinnovatie, diverse bij- en nascholingen vrouwenhulpverlening, verslaving, agressiehantering, spel- en dramamethodieken. SASKIA TIMMER
Geregistreerd dramatherapeut. Werkzaam als dramatherapeut bij Kairos, onderdeel van de Pompestichting Nijmegen en als methodiekdocent aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, opleiding creatieve therapie. Daarnaast coördinator commissie onderzoek van de NVCT en vanuit deze functie coördinator multidisciplinaire richtlijnontwikkeling. MARIJKE VAN DONGEN
Werkzaam als dramatherapeute bij het Academisch Ziekenhuis Maastricht, afdeling psychiatrie, stemmingsstoornissen en eetstoornissen. Daarnaast ervaring als dramatherapeut in het voortgezet speciaal onderwijs voor moeilijk lerende kinderen en als begeleidster in beschermende woonvormen voor psychiatrische patiënten. Basisopleiding psychodrama afgerond. NELE KRETTEK
In opleiding tot dramatherapeut bij de Hogeschool Zuyd te Sittard. In 2002/2003 derdejaars stage bij Marijke van Dongen op de afdeling psychiatrie van het Academisch Ziekenhuis Maastricht. MARJO BA ARS
Geregistreerd dramatherapeut. Werkzaam bij het Centrum voor Specialistische Psychotherapie (CSP) te Oegstgeest, persoonlijkheidsstoornissen cluster C. Daarnaast voorzitter van de beroepsgroep dramatherapie van de NVCT.
C o py r i g h t © 2 0 0 4 N V C T, N e d e r l a n d s e Ve re n i g i n g vo o r C re a t i e ve T h e r a p i e
19
Module drama
03-03-2004
10:02
Pagina 20
NVCT, Nederlandse Vereniging voor Creatieve Therapie Fivelingo 253 3524 BN Utrecht T
030-2800432
F
030-2893086
ISSN 0169-6912 Copyright © 2004 NVCT, De Nederlandse Vereniging voor Creatieve Therapie: niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de NVCT. Ontwerp P(dot)communicatie, Pascalle Thomassen bNO, Utrecht Druk Drukkerij Offset Service, Valkenswaard
