Nederlandse Vereniging voor Radio-Amateurs
.-. A .-. ...N V R
No ve m b e er
Ne de rla n
d
r:4
iginsblad voor
Haa r lem
n 07 20
n Vere
.A.
r be em ec
ze
nD
en luiisteramateurs N .V.R nd
COLOFON NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RADIO-AMATEURS Voorzitter Secretaris Penningmeester Bestuursleden Hobby-kommissie
Redaktie en Layout
Arnold Vogelaar Martin Snoek Cor Teeuwen Joop Vermeule Ton Hesselman Jos Disselhorst Martin Snoek Chris Zwart Frank van Vliet Michael Klerkx Roeland van Caspel Erwin Spaargaren Daan Tervoort Pim Oosterbaan Han Vogel
-PE1AMH -PA4MRS -PA3CHR -PA3GOO -PE1BPQ -PA3ACJ -PA4MRS -PE1IDK -PA3FAQ -PA0MKX -PE1PNU -PH0ES -PA3BCI -PD0LPU
De N.V.R.A. is gevestigd te Haarlem, Nederland. Ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 40596151 Verenigingsgebouw : Jan van Krimpenweg 15 2031 CE Haarlem Secretariaat : Aelbertsbergstraat 46, 2023 CP Haarlem Lidmaatschapsgeld bedraagt per jaar 32,50 euro Gezinleden betalen 50% van de jaarlijkse contributie. Gezinleden ontvangen geen verenigingsblad Postbanknummer NVRA 5118973 TNV Penningmeester Bisschop Ottostraat 14 2033 GP Haarlem Voor meer informatie en/of opgave voor lidmaatschap kunt U schrijven naar: N.V.R.A. p/a Aelbertsbergstraat 46, 2023 CP Haarlem E-Mail:
[email protected] Homepage http://www.nvra.net Ook kunt U elke woensdagavond terecht in het verenigingsgebouw aan de Jan van Krimpenweg 15 te Haarlem van 20.00 tot 23.00 uur Kopij voor het verenigingsblad kunt U inleveren bij de redaktie of opsturen naar:
Secretariaat : NVRA P/A Aelbertsbergstraat 46, 2023 CP Haarlem Wanneer U de kopij op diskette aanlevert wordt U verzocht dit in ASCII formaat te doen. Inzendingen van kopij worden in goed vertrouwen overgenomen en komen ter verantwoording van de auteur(s) en/of inzender(s). Voor de juistheid van de ingezonden artikelen neemt de redaktie en het bestuur geen verantwoording. De redaktie houdt zich het recht voor artikelen in te korten en/of te weigeren. De in het NVRA-info opgenomen bouwbeschrijvingen en schema’s ten behoeve industrie en commeriele doeleinden is niet toegestaan zonder toestemming van de auteur. Toepassing geschiedt buiten de verantwoordelijkheid van de redaktie en het bestuur der N.V.R.A. Overname van artikelen en schema’s is slechts toegestaan met schriftelijke toestemming van de redaktie. Er wordt uitdrukkelijk gewezen op de bepalingen van de Auteurswet.
2
NVRA
2007
Jaargang: 22
INHOUD
AGENDA
05 dec. 12 dec. 19 dec. 21 dec.
26 dec. 02 jan. 09 jan. 16 jan. 18 jan. 23 jan. 30 jan. 06 feb. 13 feb. 15 feb. 20 feb. 27 feb.
NVRA
Pagina
3 4 5 8 15 19 23 26
Nummer:4
Inhoud en agenda van de Secretaris JBuis in een linear amplifier Een zee van tijd LNB aanbieding De Mini Whip De hoog-Vacuum gloei-fet Cursus Web Page Maker
DECEMBER 2007, JANUARI EN FEBRUARI 2008 Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Fred Born PA1FCB Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is ‘n waarnemer Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Fred Born PA1FCB 3e Vrijdag: : Gebouw gesloten 2e Kerstdag: Gebouw gesloten Nw.Jaarsreceptie, Gebouw open 20.00 aanvang 20.30 uur. Uw gastheer is Arnold Vogelaar PE1AMH Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Peter Wijdeman PD0HPA Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Marcel van Gemert PE2MAR 3e Vrijdag: Jaarlijkse Verkoopavond Aanvang 20.30 uur Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Carlo Seddaiu PA1LCS Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Daan Tervoort PA3BCI Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Fred Born PA1FCB Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Arnold Vogelaar PE1AMH 3e Vrijdag: Algemene Jaarvergadering Aanvang 20.30 uur. Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Peter Wijdeman PD0HPA Hobbyavond vanaf 20.00 tot 23.00 uur. Uw gastheer is Marcel van Gemert PE2MAR
3
VAN DE SECRETARIS Beste leden, Ook deze keer nog een bericht van de secretaris in plaats van de voorzitter. Hopelijk is dit de laatste keer dat ik dit hoef te doen, niet omdat het zo vervelend is om wat te schrijven, maar wel de reden. Het gaat steeds beter met de gezondheid van de voorzitter en het ziet er naar uit dat hij over een tijdje weer volledig beschikbaar is voor zowel zijn werk als voor de club. Het is al weer een tijdje geleden dat u een blad van ons ontvangen hebt. Dit heeft te maken met het bovenstaande en de drukte van de overige bestuursleden. Toch wilden we nog een blad voor het eind van het jaar uitbrengen om u van de nodige informatie te voorzien. Deze keer zult u in het blad een acceptgirokaart vinden voor de contributie voor het jaar 2008. Vanwege het feit dat we wat laat een blad uitbrengen komt deze dus ook vrij laat en ik wil u dan ook vragen om de contributie zo snel mogelijk over te maken op het rekeningnummer van de vereniging. Evenals vorig jaar zal er dit jaar geen kerstkien gehouden worden. Mogelijk dat we het in het jaar 2008 hier weer mee gaan beginnen. Wat wel doorgaat is de jaarlijkse nieuwjaarsreceptie. Deze zal gehouden worden op woensdagavond 2 januari vanaf 20:00 uur. Wij hopen zoals alle jaren ervoor weer vele handen te mogen schudden. Voor de rest in het blad vindt u nog een aantal interessante artikelen. Gelukkig komen deze van onze leden zelf en dat is wat we nu juist willen. Nico PA0NVD heeft twee artikelen ingestuurd, de een gaat over buizen in een lineaire versterker en de ander over hoogvacuüm Fet’s. Nico PA4NIC heeft een leuk stukje geschreven over de Mini Whip antenne en daar zitten ook een paar mooie foto’s bij. Jan Fernhout is natuurlijk ook weer van de partij met zijn altijd mooie verhalen over zijn tijd op de zee. Zoals zo vaker aangegeven is dit wat we graag willen zien, leden die ook een stukje schrijven in het blad. Het is o zo makkelijk om te zeggen dat je niets weet te schrijven, maar onthoud dat van alle bestuursleden en ook diegene die wel wat inzenden niemand als vak schrijver heeft. Ondanks dat het nog even duurt wens ik u namens het bestuur hele fijne feestdagen toe en hoop u allen te begroeten tijdens de nieuwjaarsreceptie.
Ingespannen kijken Kick en Ton naar het computerscherm
4
NVRA
DE BUIS IN EEN LINEAR AMPLIFIER door nico PA0NVD
De hieonder omschreven schakelingen zijn niet binnen het bereik van de amateur daar het vermogen de in de licentie gestelde waarde overschrijdt. De beschrijving is gemaakt om de theorie te uit te leggen. De zendversterker Uiteraard kan men hier ook aan transistor of FET versterkers denken, is zeker geen probleem tot een paar honderd watt. Maar, de tolerantie voor totale misaanpassing is niet altijd even goed. Het tekent de echt goede ontwerpen als deze versterkers hiertegen bestand zijn zonder oscillaties. En als het om meer dan een paar honderd watt gaat, wordt het nog moeilijker. Hoeveel Watt moet een linear amplifier leveren. ? Is uiteraard niet helemaal vast te leggen, ieder zijn wens. Maar een kiloWatt of 10 is genoeg (grapje) Indien het aanschakelen van een linear twee S-punten winst oplevert, is dat een goed uitgangs punt. Dat heeft nut.De meeste versterkers halen dat niet, en leveren c.a. 600 Watt single tone. Indien het aanschakelen van een linear 1 S-puntje oplevert, is dat nauwelijks de moeite waard van het bouwen of aanschaffen. Ik probeer hier NIET een ieder tot illegale praktijken aan te zetten, het gaat om het vermogen MET tov ZONDER linear, om het verschil. Heeft men al 100 Watt, dan moet de linear c.a. 1000 Watt geven om echt effect te hebben. Mag dus niet Nu zijn er diverse ontwerpen van linear amps met transistoren die een behoorlijk vermogen leveren, maar 1 kW is niet zo algemeen en behoorlijk kostbaar. Tevens zijn de onderdelen niet eenvoudig te verkrijgen. Voor een zelfbouw project zou ik er niet graag aan beginnen. De buis dus.. (tjonge, alweer) Niet voor niets zijn de versterkers voor amateurs met buizen uitgerust. Ook de fabrikanten zijn tot bovenstaande conclusies gekomen, en die kunnen de onderdelen WEL krijgen.. De FM versterker Welke eisen moet je aan een buis voor een zender stellen. Daarvoor bekijken we de werking. Een buis die in klasse C staat, moet de afstemkring slechts kort aanstoten om een maximal rendement te verkrijgen. De beste manier om je dat voor te stellen is een slinger. Indien je de slinger elke keer aan het eind een tijdje vasthoud in plaats van slechts een korte tik te geven, dan ontneem je de slinger gedurende dat vasthouden zijn energie. Dat geld ook voor de zendbuis in klasse C. De buis staat slechts heel kort open, c.a. 10% van de periode of minder. Maar… als de buis 100 mA gemiddeld trekt, dan zal die tijdens die korte periode 1 Ampere moeten trekken!!. Een goede zendbuis die en hoog rendement heeft zal dus een enorm grote maximale kathode stroom moeten kunnen leveren. Als je zo een buis meet, die b.v. zonder problemen 200 mA leveren terwijl de anode stroom maar 100 mA mag zijn, LIJKT deze goed, maar deze buis zal in klasse C geen beste meer zijn. Voor klasse C versterkers en oscillator buizen, zal de kathode stroom over het algemeen 10 maal groter moeten zijn dan de gemiddelde maximale anode stroom. De oude lijn eind buizen van TV’s (PL504 etc.) zijn eigenlijk best wel goede buizen om een pittig vermogen uit te halen in klasse C. Die hebben grote kathode stromen. Ook voor linear amplifiers doen ze het over het algemeen goed. De anode dissipatie is echter meestal niet voldoende voor meer dan 50 Watt single tone. Ik heb uit twee maal PL504 in balans ooit meer dan 100 Watt geperst op 144 MHz. Leuk, maar voor zulke toepassinge is een halfgeleider een betere keuze. (alhoewel die geen rode wangetjes krijgt, de buis wel) SSB Hoe schakel je een versterker het beste? Is niet helemaal te standariseren. Indien je met 10 dB versterking tevreden bent, is voor de meeste buizen de Grounded Grid schakeling het eenvoudigste. De ingangs impedantie voor een 1KWatt GG versterker is in de buurt van de 50 Ohm,
NVRA
5
dus je hoeft niet zo veel te transformeren. Een ingangs kring in de vorm van een PI filter is wel beter voor het rendement, dus aan te raden. Tevens kan je een beetje optimaliseren door af te stemmen. Op SWR aan de ingang b.v.. De terugwerking is nagenoeg nul daar het rooster een prachtige afscherming vormt tussen de anode en de kathode. De meeste amateur linears staan in grounded grid geschakeld. De impedantie aan de uitgang? Die heeft weinig te maken met de anode impedantie. De belastings impedantie moet zo zijn dat de topwaarde wisselspanning op de anode bijna even groot is als de DC anode spanning. Helemaal even groot kan niet, want bij nul anode spanning trekt de buis geen stroom meer. Transistoren en FETS zijn daar beter in, pentodes ook een beetje. Ook voor de SSB versterker is het daarom belangrijk dat de piek kathode stroom veel groter kan zijn dan de maximale gemiddelde anode stroom, net als bij klasse C versterkers. Anders wordt de minimale anode spanning niet laag genoeg. Laten we even kijken naar een willekeurig voorbeeld, een versterker die 1 kWatt moet leveren en 3500 Volt Anode spanning heeft. Stel dat de versterker zo veel kathode stroom levert dat de anode spanning in de negatieve piek van de wisselspanning op de anode tot 500 Volt zakt. De piek anode spanning is dus 3 kV. De effective waarde is dus 0.707 x 3 kV is c.a. 2100 Volt Hierbij moet de versterker 1 kwatt leveren, dus de HF stroom naar de balasting is P/U is 1000/2100 = 0.476 Amp. De anode belasting is dan R=U/I is 2100/0.476=4400 Ohm. Eenvoudig niet, gewoon de wet van Ohm. De kring in de anode dient een hoge Q te hebben om harmonischen te onderdrukken, maar een te hoge Q zal te veel verliezen geven en de kring smelt. Dus, een vuistwaarde. De Q is 15 Een Q van 20 gaat ook, 10 gaat ook. Hoe reken je die kring uit. De belastings weerstand is 4400 Ohm. Die staat parallel aan de anode afstem capaciteit, dus die moet voor een Q van 15, 15 een keer lagere impedantie hebben hebben. De anode C moet dan 4400/15 is 294 Ohm zijn Dat is voor b.v. 14 Mhz een C van 40 pF De buis plus montage zal ongeveer 15 pF hebben, dus veel zal je niet nodig hebben als afstem C De zelf-inductie moet natuurlijk ook 294 Ohm zijn, dus ongeveer 3,3 uH DENK ER AAN, Dit is een benadering. De Q zal niet exact 15 worden als men deze berekening volgt, maar het werkt gegarandeerd. Met een nauwkeuriger berekening die ook met de antenne belasting rekening houdt wordt het mogenlijk iets exacter Q=15, maar amper de moeite.. De Q=15 is slechts een vuist waarde. Indien je een PI filter aan de uitgang hebt, neem dan voor de uitgangs C (de LOADING) een stevige radio afstem condensator uit de oude buizen tijd. 500 pF doet het prima en zal over het algemeen niet doorslaan. Bij 1000 Watt op 50 Ohm heb je een spanning van minder dan 250 Volt op de uitgang. Niet veel ruimte, maar genoeg voor 50 Ohm Nu de instelling.. Die is voor een linear klasse AB. Redelijke rust stroom, c.a. 10 - 20 % van de normale anode stroom. Hoe bereik je dat. Bij de meeste buizen gaat het goed door een negatieve spanning op het rooster te zetten en het rooster GOED, HEEL goed te ontkoppelen. Dat houd in, stervormig een stuk of 8 ceramische condensatoren van c.a. 10 nF kort te aarden. Niet goed ontkoppeld betekend oscillaties. 1 aarde is NIET genoeg. Aan 1 kant van de buisvoet aarden is NIET genoeg, rondom. Je kan het ook andersom doen, het rooster gewoon direct aan aarde en de gloeidraad via de middenaftakking van de gloeistroom trafo aan de min van de HSP voeding knopen (via de anode stroom meter). Het chassis hangt dan vrij van de HSP voeding en is direct met het rooster verbonden. De gloeidraad is nu via twee smoorspoelen met de gloeidraad transformator verbonden. Het midden van de gloeidraad wikkeling (die ook naar de min van de HSP gaat) kan nu aan een voeding worden verbonden die de kathode positief maakt ten opzichte van het chassis, het rooster dus. Dat is het zelfde als het rooster negatief ten opzichte van de kathode (toch?)
6
NVRA
Rooster stroom Bij het sturen van een linear versterker zal je vaak sturen tot net in het roosters room gebied, het gebied waar het rooster positief wordt. Waarom? Dan levert de buis de maximale kathode stroom, de anode spanning zakt in de negatieve periode tot een goed laag niveau waardoor het rendement verbetert. Te veel roosters room is niet goed, dat geeft vervorming, dus storing in het nabuur kanaal. NIET overdrijven dus, het is geen klasse C waarbij de rooster stroom en de roosterweerstand voor de negatieven spanning zorgen. De waarde van de rooster weerstand die de roosterstroom beperkt is door de buis fabrikant gegeven. Deze ligt meestal in de orde van enkele kilo-Ohms. Indien het rendement niet de hoofd zaak is, blijf dan net uit de roosterstroom, dan heb je het schoonste signaal. Een roosterstroom meter is dus nodig. Er is ook een zogenaamde zero bias instelling. Dat zijn buizen die bij nul roosterspanning net genoeg rust stroom trekken. Die buizen stuur je meestal dik in de rooster stroom.. De karakteristieken zijn zodanig dat de vervorming acceptable is. Een benadering is een tetrode waarbij de twee roosters parallel staan en geaard zijn. Dat werkt voor een aantal buizen heel aardig en zie je in diverse oude handboeken. Een voorbeeld is de bekende oude trouwe 813 in grounded grid. Maar het kan ook anders. Als je weinig sturing hebt, kan je een tetrode ook in geaard kathode bedrijven. Dan heb je veel meer versterking. Eis is dan dat de kathodes enorm goed zijn geaard, het zelfde als hierboven beschreven voor de rooster aarde. Rondom en veelvuldig aarden. Het rooster MOET laag ohmig zijn, minder dan c.a. 1 kOhm. Ander zijn oscillaties niet uitgesloten en wordt het bouwen kritischer. Ik heb zo een versterker gebouwd met twee maal 4-400 parallel. 4kV op de anode en (als ik me nog goed herinner) 800 Volt op het schermrooster. Tweede rooster goed voorbelasten in verband met een negatieve rooster stroom door secudaire emissie. De roosters worden aangesloten op een ferriet breedband trafo welke de 50 Ohm naar een impedantie van 450 Ohm transformeert. Drie draadjes tegelijk opwikkelen. De trafo gaat via 10 nF naar de roosters en deze zijn via elk 1000 Ohm aan de voeding voor het negatief aangesloten, regelbaar 50 - 100 Volt. De twee 1k weerstanden belasten de ferriet trafo (en de roosters) met 500 Ohm waardoor deze breedband is voor alle amateur banden. Resultaat, 50 watt sturing, 1200 Watt uit, van 10 tot 160 Een groot probleem is het vinden van de juiste schakelaars voor band omschakeling en het maken van een anode smoorspoel die van 160 - 10 meter werkt. Iets te weinig belasting en mijn linear heeft vuurwerk bij de schakelaar. En ze zijn echt groot.!! VEEL makkelijker is een single (of 2-3) band linear te maken voor b.v. 14 - 21 MHz. zonder omschakeling Hooguit door het omschakelen van alleen de anode spoel kan je iets maken van 14 - 21 en van 21 - 28. Iets voor alle banden is heel lasting als je 1 kwatt of meer wil. Bijna geen schakelaar te vinden die niet doorslaat. En voor alle banden moet je de anode C en de loading C ook bij schakelen, niet alleen de spoel. Dus de schakelaar moet dan 3 moeder contacten hebben. Een linear voor b.v. 14 - 21 MHz moet je dan een Q geven die 15 is op 18 Mhz, dan is de Q lager 21 en hoger op 14. (want de belasting is gelijk, maar de L is constant) Leuk lineartje Buizen TB 2.5-300 of 400, twee stuks parallel in grounded grid.. HSP trafo twee magnetron HSP trafo’s in balans, primair in tegenfase om dubbelfasig te kunnen gelijkrichten. 8 elcos van 100 uF 400 Volt in serie voor de HSP afvlakking.. Extra trafo voor het negatief en de gloeispanning plus relais spanning. In 100 watt, uit >800 Watt, mooie rode anodetjes…. Tot de volgende keer Nico PA0NVD
NVRA
7
EE N Z E E V A N T I J D MIJMERINGEN VAN EEN MARCONIST (PA3CBS) DEEL 6: De Periode 16-04-1961 t/m 26-05-1961 s.s. “STAD ROTTERDAM” Halcyon Lijn, Rotterdam REG.: PHRN Radiostation: Philips SMZ 218/219 7001 BRT. Type: Empire. Bouwjaar 1943 Sunderland, Engeland. Snelheid: 9 knopen. 1963 afgevoerd. Kapt. Parlevliet, Katwijk. 1e stuurman Joop van Steijn, Schiedam. 2e stm Ronald Schrijver, Breda. 1e wtk van Houwelingen. 2e wtk Nijs. 3e wtk Nederlof. 4e wtk Verheyen. Met steenkool naar Italië, in ballast naar Spanje, met erts naar Rotterdam, bestemd voor de staalindustrie in Duitsland.
Waalhaven, 16 april 1961. De “Stad Rotterdam” is van dezelfde rederij en is een tijdje opgelegd geweest. Ze is qua verf niet om aan te zien; ze barst van de roest; je schaamt je dood voor je familie. Was ik maar op de “Stad Gouda” gebleven. Maar ja, ik wou er per se af, omdat we veel te kort thuis waren, soms maar 2 dagen; zo krijg je nog problemen thuis. Mijn verloofde is zoals gewoonlijk met me mee gegaan en we bekijken verschrikt de roest aan het schip. Maar we moeten toch maar doorzetten en aan boord gaan.
8
NVRA
Het schip ligt in de Waalhaven aan pier 7 onder grote portaalkranen steenkool te laden. Nonchalant verplaatsen onsympathiek ogende stalen gevaartes met enorme grijpers Duitse steenkool van de kade naar het schip, een massief stofgordijn opwerpend. Dit is toch wel de “Stad Rotterdam”? Alles ziet zwart. Uit enkele leidingen aan dek sist wat stoom. Tussen de kooltjes aan dek probeert een matroos met behulp van een brandslang, die z’n beste tijd gehad heeft, de stofwolken plat te krijgen. Hij kijkt ons grijnzend aan.”Dag, marc.” De “matroos” die me lachend aanspreekt schijnt me te kennen; ik hem niet. Wij marconisten zijn kennelijk herkenbaar. Hij draagt een overall die ooit wit is geweest en blijkt de 1e stuurman Joop van Steijn te zijn. Hij ziet ons schuifelen en heet Henny en mij van harte welkom met twee zwarte kolenjatten en knijpt ook nog even in Henny’s wangen; een grappenmaker dus. Geschminkt en onder veel hilariteit zoeken we de toegang naar het binnenste van mijn nieuwe woonoord. Behulpzaam wijst Joop ons de weg. “Ik zal je sleutels even halen.” We staan voor de gelakte hardhouten deur van mijn hut. Er boven bevindt zich een gepoetst (jawel) naamplaatje met MARCONIST erop; dat is dan duidelijk. Daar is onze gids weer. Hij opent galant de behoorlijk klemmende deur. “Zo, Marc. Dit is je huis, zet je spullen maar binnen en kom zo maar een pilsie bij me halen. Wat drinkt U?” vraagt hij aan Henny. Wij begrijpen dat dit nou het prototype van een oud en gezellig stoomschip moet zijn. Ik begin me al thuis te voelen en ben nu al blij dat ik van zo’n bekakt clean motorschip af ben! Mijn hut is weliswaar kleiner, maar de stoffen bekleding van de zitbank doet warmer en gezelliger aan. Dit schip heeft in zijn karkas een echte stoommachine – triple expansie - met armen en benen dus, waar een echte stoomfluit bij hoort. Er is natuurlijk geen kolenvuur meer om de ketels te stoken, maar moderne oliestook. Binnen is het stil; geen getril van een hulpmotor voor de elektriciteit. Hier kan je ver weg een deur horen slaan, muziek uit een hut horen komen, en het praten door haastige figuren van de pier of rederijkantoor. Mijn hut bevindt zich niet naast de radiohut op de brug, maar er recht onder; samen met de kapitein en Joop van Steijn heb ik de beschikking over het gehele dek. Het stof van de steenkool heeft kans gezien tussen de stijfdicht geknevelde patrijspoortranden naar binnen te komen. Op het kozijntje en in het bijbehorende lekbakje - voor visite het asbakje – ligt kolenstof. Ik draai de knevels van de blinde kleppen los en kijk door het raam naar buiten. Het uitzicht is over ruim 3 naar achteren, dan het tweede dekhuis met de lange schoorsteen en daarachter moeten zich ruim 4 en 5 bevinden. We gaan eens even kijken hoe mijn radiohut eruit ziet en de brug. Een steile trap leidt omhoog naar de brug en het radiostation. In het stuurhuis bevindt zich behalve natuurlijk het stuurwiel ook de radar (Raytheon) met 48 mijl bereik, handig bij hoge bergen en steile kusten als ze nog ver weg zijn. Er zijn twee spreekbuizen met fluitje, i.p.v. een telefoon, elk voorzien van een gepoetst naamplaatje: MACHINEKAMER en HUT KAPITEIN. Een roerstandaanwijzer en het magnetisch kompas boven op het dak met een periscoop, waar doorheen je achter het stuurwiel staande, op de roos kunt kijken. Dat is het zo’n beetje. Geen gyrokompas, dus ook geen autopiloot. De kaartenkamer is voorzien van de standaarduitrusting: laden met zeekaarten, een barometer, barograaf, chronometer, het echolood en de radiorichtingzoeker om radionavigatiebakens aan de wal te kunnen peilen. De radiohut bevindt zich naast het trapgat. Boven de deur prijkt een koperen plaatje met SEINKAMER en als we binnentreden sta ik met verbazing naar het zootje “ongeregeld” te kijken. Ik word aangestaard door een batterij apparatuur, schijnbaar willekeurig gerangschikt, met hier en daar een keg om de zaak zeevast te houden. De grote grijze SMZ Philips-zenders ken ik wel; al het grut er omheen zegt mij niet direct iets. Nog vóór vertrek wil ik het weten, alsof ik er geboren ben. De koperen buis-antenneleidingen, nu felrood geschilderd, slingeren zich als bloedsporen langs de wand naar de uitvoer in het plafond; eenmaal geverfd hoef je niet meer te poetsen. Er is maar één stoel, er kan er maar net een bij. De ontvanger ken ik ook. Het is de vertrouwde Philips BX-925 met de unieke motoraandrijving achter de afstemknop. Ik haal de hoofdschakelaar over om het station van spanning te voorzien. Daarna de ontvanger aan op Veronica 1592 khz (192 m) en gelukkig komt de opgewekte stem van Joost den Draaier mij opbeuren. In de kaartenkamer is een koffiepot met mokken en een kookplaat; een koffiezaatapparet bestaat nog niet. Dus gaan we daar eens even gebruik van maken. Er klinkt gestommel op de trap en gelukkig zijn ze daar, de technici van Radio-Holland. Ze komen zeggen, dat ze het radiostation aan mij gaan overdragen. We testen alles: de zen-
NVRA
9
ders, de ontvangers, het Kelvin & Hughes MS-21A echolood, de radiorichtingzoeker, het Marconi Vigilant autoalarmtoestel voor de ontvangst van noodseinen, de accu’s in de kist bovenop het stuurhuis voor de noodzender en noodontvanger en de radar, die een keurig plaatje van de Waalhaven en omgeving toont. Het testen stelt me gerust. Dit is een best schip en maakt leuke reizen naar de Middellandse Zee, ongeveer zes weken en daarna een week verlof; kijk het maar na in de radiodagboeken.
Philips SMZ 218/219 (foto a/b Shelltanker "Ondina") links: middengolfzender - midden: kortegolfzender - rechts: voeding Met de technici van R.H. gaat de young lady van boord. Ik ga de eerste stuurman opzoeken voor een pilsie. Wij vertrekken al gauw. De grote portaalkranen aan de wal hebben hun kop omhoog gedraaid. De ruimen worden gesloten; eerst de stalen beams, dan daartussen de 10 cm. dikke houten luiken, dan de zeildoeken presennings tegen overslaand zeewater er overheen, vastgesjord met touw en als laatste worden de keggen tussen presenning en luikhoofd geslagen. Als alle vijf ruimen zeeklaar zijn en daarna “voor en achter” gemaakt wordt, ga ik weer naar de brug om te zien hoe het er toe gaat en maak kennis met de aanwezigen. De kapitein is ca 35 jaar, nog een kwajongen, een zieltje zonder zorg. Hij maakt constant geintjes met Joop, de eerste stuurman. Deze is ongeveer even oud als de kapitein en had ook al gezagvoerder moeten of kunnen zijn. Joop tilt één been op: “Zit me haar goed?” Dat belooft wat. Maar de havenloods eist aandacht. De zeeloods is er ook en die begint zijn taak als we op de Nieuwe Maas zijn. “Heeft u een rechtse of een linkse schroef? Hoeveel is full speed? Hoeveel steekt u?” (diepgang). “Rechtse schroef, 9 mijl en we steken 29 voet, loods.” Als de stoomfluit gebruikt moet worden voor signalen naar de sleepboten, lukt het niet erg. Proestend en sissend wordt eerst de stoomleiding leeggeblazen. Er komt dus geen geluid, maar er spuiten onder druk stralen kokend water uit. Ik vraag me eerbiedig af of je er wel om mag lachen, maar zo groen blijk ik ook weer niet te zijn, want iedereen lacht erom. Uiteindelijk raakt de leiding schoon en komt er een schor geluid, dat langzaam aanzwelt tot een professionele stoomtoeter. Hè, hè! Dat heeft even geduurd. Bij al die gebeurtenissen leer je al gauw je hechten aan zo’n schip; het is tóch maar je woning. De ervaren sleepboten snappen het wel; ze wachten geduldig tot ze precies begrijpen wat onze fluit bedoelt en geven dan een signaal terug. Je zou je toch bijna schamen voor de buurt! Ongemerkt varen we al. Dat is het voordeel van stoom boven een motor met zijn getril; wat een luxe is dit! De met steenkool zwaarbeladen “Stad Rotterdam” schuift onder een
10
NVRA
(Advertentie)
(Advertentie)
Radiomarktaanbieding te Uitgeest; u hoeft niet naar elders: TS480sat 160m-6m +DSP+ant.tun,100 watt € ACTIE TS480HX 200 watt zonder antennetuner € ACTIE TS570DG zendontv.160m-10m SSB,FM,AM,CW+DSP+ant.tun, € ACTIE TS2000 allmode,HF,6m,2m,70cm € ACTIE TS-2000X All-band,almode HF,6m,2m,70cm + 23cm € ACTIE TM-G707E 2/70 duobander,FM, 50/35W,9K6 Bd € ACTIE TM-V7E 2/70 duobander,FM, 50/35W,9K6 Bd € niet meer leverbaar TH-G71E 144/430 Mhz duobandportofoon € ACTIE TH-D7E duobandportofoon,packet controller, APRS V G2.0 € ACTIE TH-F7E duobandportofoon,RX:0.1-1300Mhz,ssb,cw,am,w/fm € ACTIE TK3201 PMR portofoon € ACTIE
Prices include 19% salestax(BTW)
RYS Electronics Europe BV Molenwerf 21A 1911 DB Uitgeest The Netherlands Tel: 0251 311934 Fax: 0251 314032
NVRA
Email:
[email protected]
http://www.rys.nl
Onze openingstijden zijn: dinsdag t/m vrijdag 10 - 17 uur zaterdag 10 - 16 uur.
11
(Advertentie)
Swaalf natuursteen Dat wij ook: Vloer-en wandtegels, aanrechtbladen. Wastafelbladen, naambordjes, eerste steentjes. Gevelbekledingen, haardplaten, venstertabletten. Deur- en raam dorpels, snijplankjes, trapportalen. Openhaardbekledingen, soldeerplankjes. Behuizingen voor luidsprekers, sokkels. Bijzettafeltjes en ga zo maar door...........Leveren, Was nog niet overal bekend. Nu dus wel !!!! Niets is bij ons standaard, alles wordt op maat gemaakt. Als U met ideeën komt, kunnen wij ze realiseren. We hebben zeer veel keus en elk materiaal is leverbaar. Zendamateurs krijgen een voorkeursbehandeling, NVRA-leden daar boven op zelfs nog korting. U kunt ons vinden aan de Korte Verspronckweg 1, 2023 BS te HAARLEM. Telefonisch op nummer: Per fax op nummer:
023-5270080 06-53236173 023-5273279
Op internet:
http://www.swaalf.com
Wij zijn geopend maandag t/m vrijdag van 7.30 - 17.00 uur, Zaterdags van 10.00 - 13.00 uur.
Aad Swaalf PD0RLF 12
NVRA
zonnige hemel de Waalhaven uit. Haar voorbijtrekkende schaduw valt over de tientallen binnenvaarders, die naast elkaar of langszij van andere zeeschepen - door binnenschippers zeeboot genoemd - liggen afgemeerd, en onder het geweld van masten, schoorsteen en tuigage schijnen te verschrompelen, terwijl wij ons voegen in de stroom naar zee. Eenmaal op de Nieuwe Maas aangekomen, maken de sleepboten op een teken van de klaaglijke fluit los en liggen we “slaags” op de rivier (met de schroef slagen maken om verder op eigen kracht naar zee te varen), met achter ons de Euromast die sinds 1960 eigenwijs in de lucht prikt. De havenloods gaat van boord en de zeeloods neemt het over. De steward komt naar boven: “Wilt u wat eten loods?” “Ja, graag.” Met een bord voer in de hand en onder anecdotes over en weer, leidt hij ons met langzaam toenemende snelheid naar open zee. Het is ruim twee uren varen naar Hoek van Holland, als we stroom mee hebben, ongeveer drie uren bij stroom tegen. Nadat de loods buitengaats via de loodsladder, die ter hoogte van luik 2 is opgehangen, door de 1e stm begeleid, verdwijnt, geeft de kapitein volle kracht. Tegelijk wordt op het achterschip de kilometerteller, ofwel het log te water gelaten. Het log is een klokje met telwerk, zoals in een auto. Aan de achterkant wordt een centimeterdik koord van 75 meter lengte aangesloten. Het koord gaat achter het schip te water. Aan het einde van het koord zit een apparaat met vinnen, dat vanzelf gaat meedraaien als het schip eraan trekt. Gevolg: het koord draait dus ook en drijft het telwerk aan. Maar wat geteld wordt is alleen de vaart door het water, want stroom mee of tegen en wind mee of tegen zijn andere factoren. Aan het einde van elke wacht wordt het aantal zeemijlen (1 mijl = 1851,851 meter) op het klokje afgelezen.
De Stad Rotterdam “stuift” met 17 km per uur in de richting van lichtschip Goeree. De dekwas wordt opengedraaid en al het gruis en stof wordt overboord gespoeld. ‘s Avonds aan tafel leer ik de overige officieren kennen. De tweede meester, de oude Nijs, is zo mager dat hij zelfs kan omvallen in zijn ketelpak. Niemand heeft kapsones; en zo hoort het op een oud schip uit 1943. Voor de verwarming zijn in elke hut en werkruimte radiatoren aangebracht, omdat het tòch een stoomschip is. Als die opgewarmd worden, gaat dat gepaard met luide knallen alsof in de naastgelegen hut een smid bezig is met een voorhamer. Het schip kraakt nogal in de ruwe zee. “Geeft niks”, zeggen ze, “een krakend schip is er in een wip”. Na het eten nodigt vierde wtk Verheyen mij uit voor een bezoek aan “zijn” machinekamer; om te kletsen en zo. Het is een prachtig gezicht, zo’n open stoommachine. De Meester (oude bijnaam voor wtk’s) geeft uitleg over de hogedruk- en de lagedrukketel, maar ik sta geboeid naar die dikke zware glimmende op en neergaande stangen te kijken. Je hoeft hier niet bij te schreeuwen. Het is een hele verademing, nadat je een machinekamer met motoren gewend geweest bent. Een olieman loopt alle smeerpunten langs, houdt zijn oliespuitje op en neer meegaand bij de glimmende bewegende stalen drijfstangen, kruiskoppen en knieën of hoe
NVRA
13
dat allemaal moge heten. Achterin de machinekamer zie je door een luik de glimmende 50 cm dikke schroefas zijn 106 rpm - rondjes per minuut - maken. Dit schip heeft geen vuurplaat en stokers, die steenkool opscheppen, zoals in oude tijden, maar oliestook. Verheyen neemt me mee naar de plek waar de olie met verstuivers en branders wordt ingespoten. Hij haalt er een uit en dan kan je naar binnen in het vuur gluren. De avond valt over de Noordzee. Als gewoonlijk verzamelen de wolken zich in het westen, waar de stralen van de ondergaande zon een bergmassief met gouden toppen tekenen. Enkele uren later liggen de diverse stadjes langs de Engelse zuidkust als houtskool in de verte te gloeien. Regelmatig priemen vuurtorens door de duisternis heen. Om nul uur het aflossen van de wacht, met overdracht van de gegevens: koers, snelheid, positie van het schip, schepen in de buurt en het invullen van het journaal. Ik heb een Philips 4-sporen 3-snelheden bandrecorder type EL-3542 gekocht voor f.649, tweemaal mijn salaris, die het anno 2006 nog steeds goed doet.
(Advertentie)
KATHREIN MFK 51N , radio-t.v. meetontvanger, processor gestuurd,digitale aanwijzing frequentie/kanaal,40 geheugen plaatsen voor opslag frequenties,ingebouwde luidspreker(mono)stereo via hoofdtelefoon,beeldmonitoring via ingebouwde monitor, (zwart-wit) video in en uitgangen,alle data wordt via de 20 toetsen ingebracht,signaal sterkte analoog of digitaal,voor de T.V.band:30dBuv....133dBuv-radio:20-123dBuv,reflex meting in de t.v. banden,aparte middenfrequent metingen voor radio/t.v. werkt op 220volt of met ingebouwde batterijen,uitgebreidere data op aanvraag,gewicht ca 10 kg, ,incl. technische gegevens,schema,ideaal voor kabel service,verlies metingen in antenne systemen.. nu de laatste......
€ 250,-
TEKTRONIX 465, oscilloscope, 100MHz., twee kanalen, gewone en delayed tijdbasis, portable, in goede geteste conditie,...€ 195,-
14
Kromhoutstraat 36-38 IJmuiden Telefoon 0255511612 www.baco-army-goods.nl Geopend: maandag 13.30 t/m 18.00 uur Dinsdag t/m Vrijdag 9.30 t/m 12.30 en 13.30 t/m 18.00 uur Zaterdag van 9.30 t/m 17.00 uur
NVRA
Aanbieding Strong L915 LNB voor ontvangst van 3cm ATV.
De LNB is al omgebouwd voor ATV ontvangst! De prijs voor leden is € 12,50 De prijs voor niet leden is € 17,50
Aanbieding NVRA
15
New in 1961, still going strong in 2007 Omdat het schip 110 volt én gelijkstroom heeft heb ik een trilleromvormer nodig die er 220V en wisselstroom van maakt. Zo’n apparaat heb ik laten leveren door Rotterdam Shipstores, de leverancier van het schip. Dikwijls stapt Joop van Steijn de radiohut binnen om mee te luisteren naar de onophoudelijke stroom morsetekens die uit alle richtingen de antennes van het schip bereiken en zich als een waterval uit het kleine luidsprekertje van de ontvanger storten. “Wat een mooi vak heb je toch,” zegt hij; “wij kennen het lampseinen en we moeten een radiobaken herkennen. Zeven woorden per minuut. Nou vaar ik al zo lang, maar ik kan nog steeds niet volgen wie nou wàt zegt. Alleen Scheveningen herken ik vaak; die heeft zo’n scherpe toon, hè?” Dat klopt: PCH zendt op 501 i.p.v. 500 kHz en de opvallende toon die hierdoor ontstaat, onderscheidt zich van de andere kuststations, zodat Scheveningen Radio/PCH zeer herkenbaar is en boven alles uittettert; zelfs de stuurman valt het dus op. Op dat moment antwoordt GNF (North Foreland) luid seinend op de 500 kHz een schip dat verbinding met hem zoekt: ULLB de GNF QTC2 UP 425 .... R UP (vertaald: ULLB - Russisch schip) dit is North Foreland Radio, ik heb twee telegrammen, kom op 425 kHz. .... Schip: begrepen, ik ga up) “Die is hard,” zegt Joop; “zeker dichtbij. Wat zegt ie nou?” Welwillend en me bewust van het feit dat stuurlieden tot slechts 7 luttele woorden per minuut op een fietslampje met batterijtje hebben leren seinen, wat velen snel weer vergeten, leg ik uit dat North Foreland, het kuststation van Londen, twee berichten heeft voor een Rus. “Ja, ik blijf het geinig vinden,” zegt Joop en bewondert intussen mijn spiksplinternieuwe bandrecorder, het speelgoed waarvoor ik op de werktafel nog een plaatsje heb kunnen vinden. Als we samen de wacht hebben, draai ik de muziek die erop staat. In het stuurhuis fluit of zingt Joop luidkeels mee en vraagt soms om herhaling. Ria Valk met Rockin’ Billy staat ook op zijn verzoeklijstje. Hij vindt alles mooi. “Draai nog es van Annie de Reuver,” lacht hij. “Dat liedje van Wenen.” Ik spoel de band naar het nummer in het telwerk en voor de zoveelste keer klinkt de stem van Annie de Reuver, begeleid door Schrammelmusik met zo’n typisch citerachtig Weens snaarinstrument, een lekker walsdeuntje. Zoals gewoonlijk krijgt Joop de neiging om een dansje te doen en bij gebrek aan een romantische partner, maakt hij de lus om het gordijntje van de patrijspoort los en vlijt zich wiegend en walsend op de muziek tegen het doek. Het is te zot om aan te zien, maar we weten dat het maar een geintje is; dat scheelt. We varen het betere weer tegemoet. De zon heeft er plotseling zin in. De komende dagen wordt het gehele schip met zoetwater gewassen. De witte bovenbouw wordt gesopt, opvallende roest wordt verwijderd en er worden grote blikken Sigma verf voorgaats gehaald. Normaal is het schilderwerk voor de matrozen, maar nu doet iedereen mee. Het blijft gelukkig rustig weer en de beruchte Golf van Biskaje is bijna zo vlak als de Kralingse Plas. De zeegang is kabbelend tot licht golvend, deining 2 meter, zo vermeldt het scheepsjournaal. Een bezemsteel in het grote stuurwiel gestoken, dient om het schip rechtuit te laten varen, want ook de matroos-roerganger is met schilderen bezig. De kapitein, de marconist (ondergetekende) en de wtk’s die geen dienst hebben, doen ook hun best. De stuurman van de wacht beperkt zich tot het schilderen van de brug en kan aldus doende voor het schip uit over zee blijven uitzien, om wèl op tijd voor een ander schip uit te wijken. Ook het schroefwater en het kompas houdt hij in de gaten, want een flauwe bocht is nog altijd de verkeerde richting. We willen er keurig uitzien als we Catania binnenlopen. Verder naar het zuiden wint de zon geleidelijk aan kracht. De “Stad Rotterdam” nadert de Portugese Noord, rondt Kaap Finisterre en heeft weinig moeite met oplopers en tegenliggers; ze vormen geen nautisch probleem voor de trage “Stad Rotterdam”, die als een meeuwtje op het water ligt en de deining met groot gemak en oorlogservaring verwerkt. Intussen blijkt dit een heel gezellig schip te zijn, vooral met figuren als de kapitein, Joop, 2e stm Ronald Schrijver, die later naar het KNMI (dir. Noordzee) zal gaan en de machinisten. s Nachts is het druk op zee. Een enorme sardinevissersvloot ligt op onze route voor de Portugese kust. Het lijkt wel een stad met al die lichtjes; gezellig. Voorzichtig passeren we de scheepjes. De tweede stuurman heeft
16
NVRA
Radar onverwacht ingeschakeld: "En een scanner painten doe ik ook niet meer ..." Radar switched on unexpectedly: "And painting a scanner I won't do never ever ..." er geen moeite mee; hij verstaat zijn vak en geeft regelmatig orders aan de roerganger. De volgende dag gaan we verder met schilderen. De kapitein heeft zin om met dit mooie weer voorbij Lissabon stijf onder Kaap St. Vincent door te varen. Zo kunnen we de vuurtoren daarboven en het klooster goed zien. Zoals een ieder bekend, is een vuurtoren ‘s nachts te herkennen aan het karakter van het licht. Den Helder geeft 4 flitsen (flashes) in de 20 seconden, IJmuiden 1 in de 5, Scheveningen geeft 1 flessie in de 10, enz. De reikwijdte is gebaseerd op laagwater en staat in de zeekaart vermeld. De ooghoogte van de waarnemer aan boord kun je dan nog meeberekenen; daarom zat vroeger het kraaiennest in de mast; dat scheelt toch een paar minuten. We ronden de Kaap en schieten op een halve mijl langs de rotsen. Voor de zekerheid staat het echolood aan, maar de zeebodem loopt er steil omlaag; het is er diep zat. Op 26 april 1961 arriveren we in Catania op Sicilië aan de voet van de rokende Etna. We blijven hier minstens 8 dagen; tijd genoeg om nu ook buitenboord de romp te bikken met de bikhamers en weer mooi zwart te maken. We hebben 9.420 ton steenkool aan boord voor de elektriciteitscentrale. Als de luiken open gemaakt worden stijgt er rook op uit de lading. Er blijkt broei in de steenkool te zitten. Met een brandslang wordt de boel nat gehouden. Het lossen gaat vijfmaal langzamer dan er in Rotterdam is geladen. Aan het begin van de reis werd mij gevraagd de drank- en tabaksvoorraad van de vorige kok over te nemen. Dus zit ik met een winkeltje, ondergebracht in een lege hut. Dat is eigenlijk best wel leuk. Op vaste tijden gaat m’n winkeltje open. Ik verkoop bier, sterke drank, frisdrank, tabak, maar ook tandpasta, snoep, veters, enz.; alles wat je in de haast kan vergeten van huis mee te nemen. Ik vang 5% over de omzet, wat in zes weken toch f.150 oplevert; dat is heel veel anno 1961. Ik houd boek en in Rotterdam komt de leverancier afrekenen en de nieuwe bestellingen bezorgen. De douane in Catania komt net als in de rest van de wereld direct na aankomst aan boord. De voorraad in mijn shop wordt geteld, maar eerst kopen ze zelf van mij 20.000 sigaretten tegen de dubbele prijs; geen 37 cent, maar 75 cent per pakje; een leuke extra winst voor mezelf. Voor de volgende reizen moet ik daar wel rekening mee houden, anders komen we zelf te kort!! We gaan een keer naar de bioscoop. De films zijn natuurlijk nagesynchroniseerd, dus verstaan we er geen barst van. Om je heen kijken is veel leuker. Kleine kindertjes lopen te spelen tussen de bezoekers door en de moeders zitten alvast voor thuis de groente schoon te maken en aardappelen te schillen ... plons ... plons. Als we gelost hebben, varen we leeg naar Sagunto in Spanje. Dat ligt 40 km ten noorden van Valencia. Daar laden we erts langs een pier met aan de andere zijde het strand. Daar maak ik een wandeling met de 3e en de 4e stm die een uurtje vrij nemen. Het strand is verlaten, maar verderop naderen we een badhanddoek, een tas en nog wat spulletjes, waaronder een fototoestel. We kijken zoekend richting water om uit te vinden of er een eigenaar te zien is. En inderdaad, een dame bevindt zich in zee op toch wel behoorlijke afstand van ons. De 3e stm kijkt nog eens naar het fototoestel en komt grijnzend op een idee. “Als jij nou effe een foto van ons maakt”, zegt hij tegen mij. Zo gezegd zo gedaan. Met veel voorpret gaan ze naast elkaar staan. Ik bestudeer intussen de camera en vind het sluiterkopje. Er is haast bij want je kan er niet te lang over doen. Dan klik ik en leg de camera weer op zijn plek. Gierend van de pret wandelen we verder. De dame in zee heeft niets
NVRA
17
gemerkt. Als we na een tijdje terugwandelen is ze verdwenen. Wat jammer dat we haar verbaasde gezicht niet kunnen zien als haar filmpje vol is en ze de foto’s heeft opgehaald en gaat bekijken: Wie zijn dát nou?!?!. In het dorp is een gezellig pleintje, waar je goedkoop wijn kunt drinken; ideaal toch? We kopen hele mandflessen met Muscatel zó uit het vat, voor aan boord en voor thuis. Het kost slechts 6 pesetas per liter, dat is 9 ct. Het komt ons zo langzamerhand de neus uit, maar we gaan er wel beter Spaans door spreken. Als je overal een o of os achter Engelse en Franse woorden plakt, kom je er makkelijk uit.
DE GUARDIA CIVIL, 2E STM, 1E STM VAN STEIJN AAN DE MUSCATEL (1)
MUSCATEL (2) IK, 2e STM SCHRIJVER, GUARDIA CIVIL De tienerdorpsmeisjes worden door hun ervaren argwanende moeders op veilige afstand gehouden, als blijkt dat wij aan onze tafeltjes op het pleintje steeds verleidelijker worden door de vino. En aan boord drinkt de wachtsman van de Guardia Civil gezellig mee. Maar we moeten weer eens opstappen en na de Straat van Gibraltar, Biskaje, Het Kanaal en de Straits of Dover, waar iedereen vanwege het eenrichtingsverkeer in rijtjes voortschuift, zijn we op 26 mei 1961 weer in Rotterdam.
18
NVRA
De ,,Mini Whip,, door Nico… PA4NIC Toen ik in de Electron van mei 2006 een artikel las van PA0RDT over de ,,Mini Whip voor de lange-golf dacht ik… zou dat nou echt werken?
Het zelf bouwen is goed te doen en de onderdelen zijn makkelijk te verkrijgen. De afmeting is zo gering dat je hem overal kan monteren. Vanaf 30 mhz tot 1.8 mhz ontvangt hij redelijk. Een goede ontvangst begint vanaf 1.8 mhz en wordt aan de onderkant van de middengolf zelfs een super antenne!! Op de lange golf wordt de ontvangst zeer goed, ik probeerde de antenne uit op een meter boven de nok. Hoogte heeft niet zoveel invloed en ik stond zelf kijken van het resultaat binnen in huis. Door de opbouw is hij minder gevoelig voor de elektrische component uit stoorpulsen en bronnen.(dit precies het tegenovergestelde van magnetische antennes als de ,,magnetic Loop,,. Lees voor alle technische ondersteuning en verdere uitleg het originele artikel door, daar staat het heel mooi in beschreven.
NVRA
19
De antenne is al snel uit de omgeving van het huis (en dus stoorbron) te halen. Omdat de voeding voor het printje in de antenne via de coax wordt verzorgt en de werkelijke antenne niet groot is kan je al snel een goede plek vinden b.v. in een boom of op de schutting achter in de tuin.
20
NVRA
Het artikel is van PA0RDT en staat in de Electron mei 2007
Omdat het een actieve antenne is moet je er ook een (fantoon) voeding voor maken die HF en DC ontkoppeld.
Of met het dekseltje er op….
NVRA
21
Nogmaals heel veel bouw plezier het is zeker de moeite waard.
Met dank aan PA0RDT (die me toestemming gaf dit in het clubblad te publiceren).
Gr Nico PA4NIC
22
NVRA
DE HOOG-VACUUM GLOEI-FET door Nico PA0NVD
De vacuum buis dus. Bah, zullen velen zeggen ouderwets Buizen, ouderwets? Nee hoor. Ze zijn in de industrie nog dagelijks nodig. En dat zal zo blijven. Raar eigenlijk dat geen school noch universiteit hier meer iets aan doet! Er is geen kortegolf zender met meer dan enige kilowatts zonder buizen in de eind versterker. Waarom? Het is gewoon te complex en te duur met halfgeleiders, te onbetrouwbaar in een industrieele omgeving. Een halfgeleider is laag-ohmig, de spanningen zijn laag, de stromen hoog. Rendementen kunnen erg hoog zijn. Ik heb 27 Mhz generator gebouwd waar het rendement tot nabij 90% is. Maar voor de industrie is het erg complex. De generator (zender) moet volleig bestand zijn tegen een 100% mismatch, en liever zonder oscillaties. Dus, uitgang kortsluiten, open laten etc. onder vol-vermogen, en dat zonder enig nadelig effect. Bijna niet te doen. Een generator op 27 Mhz met een uitgangs vermogen van 2000 Watt heeft 8 balans eindtrappen met FET’s en 80 Volt voeding om de stromen enigzins te beperken. Allerlei zeer snelle beveiligingen. Ontwerpen zodat de piekspanningen nooit boven 60% van de toelaatbare spanning komt, rekening houden met de fase van de harmonischen…. Bij omroep zenders kan men een beetje meer tolerant zijn daar de aanpassing bijna altijd ideaal is. Maar meer dan een kilowat of 5 gaat toch echt niet eenvoudig. Men kan 1 megaWatt op kortegolf maken met 1 triode. Vergeet dat maar met halfgeleiders. Men kan pulsen van microsecondes of minder opwekken met pulsvermogens van meer dan 100 MegaWatt met buizen (thyratrons). Met halfgeleiders kom je ver, maar niet betrouwbaar. Ook in moderne apparaten zoals de kicker generatoren in het CERN in Zwitserland gebruikt men buizen. (125 MegaWatt) Bij grotere vermogens is het ondoenlijk om met halfgeleiders te bouwen.. En al is de zekering nog zo snel, de halfgeleider achterhaalt hem wel…Bij een foutje treden er al snel zeer korte piekspanninge op die een halfgeleider onmiddelijk vernielen.. Tevens zijn de stromen zo dicht tegen de grens, dat een overstroom ook zeer snel fataal is Dus, een buis in de eindversterker. Die is zo snel niet stuk, lage part count, heel tolerant, schade effecten bijna altijd langzamer dan beveiligen. Betrouwbaar. OK, af en toe vervangen, een buis heeft een beperkte levensduur. Maar er staan generatoren te werken van vele kiloWatts, soms meer dan 20 jaar met de zelfde buis. BIJNA CONTINUE Hoe werkt een buis, wat zijn de eisen. De meeste mensen zullen wel weten hoe een buis werkt. Even voor die genen die dat niet geleerd hebben (of vergeten zijn, buizen, oh ja, gloeispanning nodig, schokken krijgen en zo). Een buis bestaat uit een kathode, een element dat verhit wordt, een rooster (of meerdere) en een anode. Door de kathode te verhitten, rood gloeiend, beginning er electronen uit te ontsnappen. Er ontstaat een hele wolk electronen rond de kathode. Daar de kathode deze mist, krijgt die een positive lading die de electronen weer terug trekt. De ruimte rond de kathode heeft een negatieve lading door de electronen wolk, genoemd een ruimte lading. Alles uiteraard in zeer hoog vacuum. Afhankelijk van het materiaal van de kathode emiteert deze meer of minder electronen. Indien de kathode van wolfram is, zoals een gloeilamp, is het redelijk laag. Een buis gemaakt van gloeilampje zou werken, maar zal een kathode emissie van c.a. 1 mA of minder hebben. Als met Thorium in het Wolfam verwerkt, neemt de emissie zeer sterk toe. De temperatuur wordt echter belangrijk. Iets meer dan helder oranje gloeiend en de Thorium zal naar
NVRA
23
het oppervalk migreren en verdwijnen, de kathode emissie neemt sterk af. Dus, buizen zoals TB 2.5/300 en dergelijken, eigenlijk bijna alle buizen gebruikt in linear versterkers, niet meer gloeispanning dan voorgeschreven, anders is de levensduur erg zielig.. Als de buis uitgeput is, kan er nog een honderd uur of zo uit geperste worden door de gloeidraad wat meer op te stoken, maar dan is het ook gebeurd. Deze buizen, met ge-thorieerde wolfram kathodes, zijn direct verhitte buizen, de kathode is ook de gloeidraad. Dikke zendbuizen (b.v. 20 kWatt) hebben al snel b.v. 12 Volt bij 50 Ampere gloeidraad nodig. Er zijn ook indirect verhitte buizen, waar de kathode bestaat uit een meestal nikkelen buisje bestreken met een oxide, meestal een Barium oxide. In dat buisje is een gloeidraad aangebracht om het buisje te verhitten. Deze gloeidraad is geisoleerd met een keramisch materiaal en doet dus niet mee aan de werking van de buis anders dan het verhitten van de kathode. Dat oxide materiaal op het kathode buisje emiteert enorm veel electronen, ook als de kahode maar kers rood is. Eigenlijk zijn alle kleine buizen die we zien zo opgebouwd. Er zijn ook direct verhitte buizen waarbij de kathode, de gloeidraad, bestreken is met zo een oxide. Phillips noemde die miniwatt buizen, daar de kathode, de gloeidraad , erg weinig vermogen nodig had. Alle batterij gevoede lampjes in draagbare radio apparaten (D-buisjes) hebben zo een oxide direct verhitte kathode. Die werken op b.v. 1.5 Volt bij 50 mA. De gloeidraad is net rood gloeiend, niet meer. De Diode Wat gebeurt er verder in de buis. Rond om de kathode is een plaat aangebracht, de anode. Indien die positief is, dan zal die de electronen uit de ruimtelading rond de kathode aantrekken en zal er een stroom gaan lopen van de kathode naar de anode. Alleen de electronen heel dicht bij de kathode zullen naar de kathode terug vallen daar de invloed van de kathode heel dichotic het kathode oppervlak nog groter is,. Als men de anode spanning verder opvoert, kunnen ook die eletronen naar de anode worden getrokken, zodat alle door de kathode geemiteerde electronen nu een anode stroom vormen. Meer kan niet. De buis is ”verzadigd”. Deze buis heeft dus twee electroden, een anode en een kathode, en heet een diode. Het is een gelijkrichter.. Het leuke is dat deze gelijkrichter erg sterk is, veel vacuum gelijkrichters kunnen zonder probleem vele kilovolts aan, en ze kunnen ook kleine signalen gelijkrichten, tot in de VHF of UHF range. Er is geen halfgeleider diode te vinden om b.v. HF signalen van 2 - 5 kV bij 27 MHz te meten.. Met een vacuum diode’tje gebruikt voor het gelijkrichten van de HSP voor oudere types TV’s gaat dat prima. De triode Indien men een rooster maakt tussen de kathode en de anode, kan men de anodestroom regelen door dit rooster negatief te maken. De electronen worden dan terug gestoten naar de kathode en gaan niet meer naar de anode. Daar het rooster negatief is, loopt er geen roosterstroom en is het stuurvermogen nul. Net als een FET, kan men deze triode in geaard kathode (ge-aarde Source) en in geaard rooster (geared Gate) of als kathode volger (Source follower) schakelen. Ook de karakteristieken zijn erg overeenkomstig met de J-FET. De impedantie op de anode is normaal wat lager, de U-I anode karakteristiek loopt wat steiler. De Tetrode Om de anode impedantie te vergroten, een meer constante anode stroom te krijgen bij wisselende anode spanning, kan men een tweede rooster aanbrengen, het scherm rooster. Dit is geplaatst tussen de anode en het eerste rooster, het stuurrooster. Het scherm rooster heeft een constante positieve spanning en de electronen worden dus ook met een constant veld aangetrokken. De stroom is daardoor onafhankelijk van de anode spanning. Tevens heeft het scherm rooster een HF afschermende werking tussen anode en stuurrooster, waardoor de terugwerking
24
NVRA
erg klein is. Vergelijkbaar met de dual gate mosfet. Er is echter een klein probleempje met deze tetrodes (vier elementen). Als de anode spanning erg laag is, kan het gebeuren dat de electronen liever terugkeren naar het schermrooster dan doorvliegen naar de anode tussen de mazen van het schermrooster door. De schermrooster stroom loopt daardoor erg op en de anode stroom krijgt een deuk in de karakteristiek. En Een tweede probleem doet zich voor als de scherm spanning erg hoog is. Dan hebben de electronen een grote snelheid, dus een grote kinetische energie. Er zullen daardoor electronen uit het schermrooster geslagen worden, secondairy emissie noemt men dat, zodat de stroom in het schermrooster zelfs kan omkeren. Het schermrooster levert dan stroom.. De schermspanning loopt dan verder op waardoor het effect erger wordt enz. enz.. Dat heeft dikwijls ernstige gevolgen, de anodestroom krijgt een ontoelaatbaar hoge waarde, het schermrooster kan te heet worden etc.. Enkele buizen die dat effect vertonen dient men dan ook een redelijk dikke weerstand te geven van het schermrooster naar aarde om te voorkomen dat secondary emissie het schermrooster “optilt” De 4CX150 en 4CX250 hebben dit effect. Pas dus op. Als bij een hoge scherm spanning de electronen hard op de anode neerkomen, slaan deze vele andere electronen los uit het materiaal. Vaak meer dan er aankomen. Dit effect is secondary emissie van de anode, niet van het schermrooster zoals hierboven beschreven.. Deze electronen zien het hoge potentiaal van het scherm rooster en willen daarheen.. Deze secondary emissie is ook gevaarlijk voor het scherm rooster daar dit te heet wordt. De deuk in de anode stroom als de spanning van de anode laag is ook mede het gevolg van secundaire emissie van de anode. Deze nadelige effecten van de tetrode kunnen op twee manieren worden opgelost. Men kan het schermrooster een speciale vorm geven waardoor de electronen als een soort bundel naar de anode gaan. Dit heet een beam power tetrode en wordt veel gebruikt in zenders. Of… De penthode Men kan ook een derde rooster aanbrengen tussen de anode en het scherm rooster. Dit rooster heeft het zelfde potentiaal als de kathode. De snelle electronen van de kathode vliegen er voorbij, worden afgeremd en ontstaan er minder of geen secondary electronen bij de inslag in de anode. Tevens zullen de secondary electronen die ontstaan door het derde rooster worden teruggestuurd naar de anode. Dit derde rooster heet remrooster.. De buis heeft nu 5 electrodes en heet penthode. Dit is een van de meest gebruikte versterker buizen in de HF techniek. De terugwerking is zeer laag en de versterking is hoog. Pentodes kunnen worden gebruikt tot boven de 1000 MHz als de electrode afstand klein is. Buizen voor heel hoge frequenties zijn bijna zonder uitzondering indirect verhitte buizen, buizen met een oxide kathode. Dit om de afstand tussen het rooster en de kathode klein en uniform te kunnen maken. Voor nog hogere frequenties gebruikt men triodes met een heel kleine electrode afstand om de looptijd van de electronen kort te houden. Tevens zijn deze buizen dikwijls als een set schijfjes uitgevoerd. Buisje met platte bovenkant voor de kathode, ringetje glas, schijfvormig rooster heel dicht boven de kathode, ringetje glas en de anode weer heel dicht boven het rooster.. Men noemt deze buisjes schijf triodes of vuurtoren buisjes. Een bekende is de 2C39 waarmee men tot 100 watt op 1296 Mhz en 50 Watt op 2450 Mhz kan maken. Octodes, heptodes Er zijn buizen met nog veel meer electrodes., octodes, heptodes en meer. Deze worden gebruikt als mengtrappen. Enige electrodes werken als een gewone penthode versterker en twee andere als stuurrooster en anode voor een oscillator, alles in de zelfde electronen baan naar de echte anode. De electronen ondergaan dus de modulatie van twee signalen, de stuur signalen op het eerste rooster en het oscuillator signaal van het derde en vierde rooster. Bijna alle buizen radios hebben een dergelijke mengbuis/oscillator, de ECHxx. Hier is echter de
NVRA
25
oscillator als een separate triode uitgevoerd (de C…)en is een extra rooster met afscherm roosters in de mengbuis (de H…)toegevoegd die verbonden is met de anode van de oscillator triode. Een artikeltje over het gebruik van buizen in Linear amplifiers de volgende keer. , daarna wat over snelheids modulatie buizen (klystrons, magnetyrons gyratrons, TWT’s) Groeten vanuit Spanje Nico PA0NVD
Veel belangstelling voor de cursus Web Page Maker door Han Vogel Met dank aan Peter Wijdeman (voor de drankjes)
26
NVRA
NVRA Printen Service : Prijzen van printen zijn exclusief verzending, en worden pas aangemaakt na volledige betaling. ( worden geleverd met de complete documentatie alleen aan NVRA leden of aan leden van gelieerde verenigingen.) Als gevolg van de vele bestellingen kan het zijn dat U langer moet wachten op de complete pakketten. Houd rekening met een levertijd van ongeveer 3 weken. Verder kunnen alle printen worden afgehaald in het verenigings gebouw aan de Jan van Krimpenweg 15 te Haarlem Blad nr: 93-07 01-03 98-08 00-09 00-10 01-04 89-03 00-07 99-10 99-08 97-07 97-05 97-03 97-01 97-02 96-07 96-01 98-09 89-08 00-06 89-06 91-03 01-05 91-03 93-08 93-06 98-10 93-1/4
89-05 01-02 91-05 00-09
Print Code A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A9 A10 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B10 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 C10 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D9
NVRA
Omschrijving Doppler peiler Prog. Callgever / diodematrix (vernieuwd) Vossenjacht ontvanger voor 144-146 MHz Video sync detector Windroosindicator met LED's (vernieuwd) Bouwpakket freq.teller tot 3 GHz volgens DFD4 Capaciteitsmeter 1pF. tot 10 uF PLL gestuurde 4 kanaals subcarriergenerator voor FM ATV Bouwpakket frequentieteller FC99 met MF aftrek Veldsterktemeter met de AD8307 Breedband signaalinjector Programmeerbare universele synthesizer ZL Convertor BAS modulator voor 2.3 GHz ATV zender ATV zender voor 2.3 GHz 30 MHz counter met MF aftrek ATV zender voor 23 cm 10 GHz ATV zender met Gunplexer IC testclip Actieve veldsterktemeter compl. met onderdelen Weerstandmeter 2 meter X-tal zender, compl. met alle onderdelen Universele baseband modulator voor ATV Voeding 0.7 tot 30 Volt / 0.07 tot 10 Amp. 7 MHz. SSB QRP transceiver ontwerp PA0NVD Weersatellietontvanger HRX-137 23 cm ATV Eindtrap onder constructie Symmetrische Actieve HF antenne onder constructie onder constructie Inductie meter Functiegenerator XR-2206 (vernieuwd) onder constructie Spectrum analyser onder constructie 23 cm ontvangstversterker voor ATV
Aantal : 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1
E u r o 26.10 4.80 7.15 1.85 4.90 p.o.a 5.70 p.o.a p.o.a 1.85 0.93 10.20 4.90 8.85 8.85 5.10 10.20 10.20 6.80 10.20 4.55 21.55 p.o.a 7.95 p.o.a p.o.a 1.85
2
6.35
1 1
6.80 3.40
5
13.60
1
6.80
NVRA
