Muziekonderwijs voor ieder kind Muziek maakt slim!
CDA Talent Academie 2014/2015 Harm de Kleijne Mei 2015 Mentor: Michel Rog
Inleiding Als voorzitter van de lokale fanfare kom ik regelmatig in aanraking met het thema muziekonderwijs. Muziekverenigingen in de gemeente Sint Anthonis zijn sinds medio 2013 verantwoordelijk voor het muziekonderwijs in hun omgeving. Subsidie aan de muziekschool werd afgebouwd en besteed aan de muziekverenigingen. De overhead van de muziekschool is wegbezuinigd, kinderen genieten muziekonderwijs in hun eigen dorp en lokale verenigingen varen er wel bij. Als verenigingen merken we echter dat veel kinderen nog van muziekonderwijs verstoken blijven. Op slechts 20% van de basisscholen staat een gediplomeerde docent voor de klas om het muziekonderwijs te verzorgen (Trouw, 16-10-2011). Rini Sonnemans, onderwijscoördinator van kunstencentrum Lindenberg, pakt het probleem bij de wortel aan. ‘Er is een gebrek aan tijd, geld en kennis op basisscholen. Daarnaast staat het taal- en rekenonderwijs onder druk. Hier hebben docenten h financiert tot 2020 25 miljoen euro, net als het bedrijfsleven, onder aanvoering van Joop van den Ende. Deze 50 miljoen euro, wordt gebruikt om onderwijzers te scholen (RTL, 24 oktober 2014). In dit zelfde nieuwsbericht laat minister Bussemaker weten dat de investering in muziekonderwijs volgens haar niet ten koste gaat van het reken- en taalonderwijs. Een twijfelachtige opmerking als gekeken wordt naar de woorden van Rini Sonnemans: Docenten hebben hun handen vol aan het taal- en rekenonderwijs, waardoor ze niet meer aan de muziekles toekomen. De problemen op het gebied van muziekonderwijs zijn drieledig. Ze komen voort uit een gebrek aan kennis van de leraren, gebrek aan tijd bij de leraren en een gebrek aan geld bij de scholen. Het plan van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap pakt alleen het gebrek aan kennis van de leraren aan. Daar voegt de minister nog aan toe dat muziekonderwijs niet ten koste mag gaan van taal- en rekenonderwijs. Het plan van de minister is een stap in de goede richting, maar speelt niet in op het gebrek aan tijd en geld bij de basisscholen. Geld kan van verschillende kanten komen, zoals het geval is in het plan van Bussemaker. Tijd van leraren is echter moeilijker. Om muziekonderwijs een plek te geven op de basisschool, moet muziekonderwijs een prominentere positie krijgen naast taal- en rekenonderwijs. De stelling luidt daarom ook muziekonderwijs moet verplicht worden op iedere basisschool. In dit paper zal ik aan de hand van uitspraken van deskundigen in het vakgebied dieper ingaan op de stelling. Aandacht wordt geschonken aan de wetenschappelijk onderbouwde gevolgen van muziekonderwijs en de visie van de PO-raad over muziekonderwijs. Ook George Wiegel van Het Gelders Orkest komt aan het woord over het belang van muziekonderwijs in relatie tot cultuur en samenleving. Ten slotte wordt ook aandacht besteed aan de standpunt van het CDA, zoals omschreven in het verkiezingsprogramma van 2012.
Belang van muziekonderwijs De waarde van muziekonderwijs voor het individu én voor de samenleving is breed aangetoond. Diverse wetenschappelijke onderzoeken tonen het positieve effect van muziekonderwijs aan voor zowel het kind als voor de samenleving. Van Tetering & Wassink (2014) hebben een overzicht gemaakt van de aanwezige literatuur met betrekking tot muziekonderwijs en hier enkele algemene conclusies uit getrokken. Zoals reeds aangegeven, krijgen veel kinderen geen goede, of zelfs helemaal geen muziekles. Terwijl onderzoek aantoont dat muziek belangrijk is voor de ontwikkeling van het kind. Het geheugen verbetert, het IQ neemt toe, de taalontwikkeling, uitdrukkingsvaardigheden en spraakontwikkeling worden bevorderd en het ruimtelijk inzicht en de sociale vaardigheden verbeteren. Bovendien is kunst & cultuur in het algemeen, en muziek in het bijzonder, zeer geschikt voor het aanleren en ontwikkelen van basisvaardigheden Muziekonderwijs draagt bij aan het verbeteren van de schoolprestaties van kinderen. Kinderen die muziekonderwijs volgen hebben een groter geheugen dan andere kinderen. Dit draagt bij aan het leervermogen van de kinderen en daarmee indirect aan het behoud en eventueel versterken van onze kenniseconomie. Zo heeft niet alleen het kind en zijn omgeving baat bij muziekonderwijs voor ieder kind. Maar ook de samenleving als geheel, met goed opgeleide kinderen die zich optimaal kunnen ontwikkelen. De voordelen zijn talrijk en zal ik derhalve niet allemaal opsommen. Enkele voordelen komen ook expliciet in het onderzoek van Hans Günther Bastian naar voren. De Duitser Bastian deed zes jaar lang onderzoek naar muziekonderwijs op Berlijnse scholen en kwam onder andere tot de conclusie dat wanneer kinderen gezamenlijk musiceren, ook het groepsgevoel en de discipline wordt versterkt, evenals de sociale en emotionele waardigheden. Kinderen voelen zich verbonden met elkaar en Bastian concludeerde iets wellicht nog belangrijker: Het deel van de kinderen dat niemand gepest heeft gedurende zijn hele basisschooltijd ligt in de klassen met muziekles tweemaal zo hoog als in de klassen zonder extra aandacht voor muziek. Door muziekonderwijs te geven op basisscholen neemt het pestgedrag van kinderen dus af. Het CDA hecht waarde aan gelijke kansen voor ieder kind. Niet ieder kind is in de ogen van de christendemocraten gelijk, maar wel gelijkwaardig. Dit betekent dat ieder kind gelijke kansen moet krijgen om zijn of haar talenten te ontwikkelen. Muziekonderwijs draagt bij aan een goede ontwikkeling van het kind, zodat het kan uitgroeien tot een zelfstandig individu en zichzelf kan ontplooien in onze samenleving. Verplichten 85% van de ouders vindt het belangrijk dat hun kinderen cultuuronderwijs krijgen op de basisschool. De onderwijsraad voor het primair onderwijs, de PO-raad vertelt: ‘Cultuuronderwijs levert een belangrijke bijdrage aan de vorming en ontwikkeling van kinderen en daarmee van onze samenleving. Ieder kind moet de mogelijkheid hebben goed
cultuuronderwijs te krijgen. Dat is een gezamenlijke taak van scholen, gemeenten, provincies en rijk.’ Zoals genoemd merk ik als voorzitter van de lokale fanfare dat veel kinderen verstoken blijven van muziekonderwijs. Muziekonderwijs draagt positief bij aan de ontwikkeling van het kind. In dit licht is het onwenselijk dat er kinderen opgroeien zonder muziekonderwijs. Om de eenvoudige reden dat zij dit vaak niet kunnen betalen, of dat hun ouders het nut van muziekonderwijs niet zien, de resterende 15%. De overheid mag niet toekijken hoe kinderen ongelijke kansen krijgen omdat zij geen muziekonderwijs kunnen betalen. De overheid heeft een taak om de minderbedeelden in onze samenleving gelijke kansen te bieden. Zij moet zorg dragen voor goede basisvoorzieningen zodat ieder kind gelijke kansen heeft om zich te ontwikkelen. Ruimte laten Kinderen kennis laten maken met onze cultuur is van belang voor het behoud en overdragen van onze cultuur. Het stimuleert waardering van onze cultuur. Door ruimte te laten in de uitvoering kunnen scholen zelf invulling geven aan het muziekonderwijs. Zoals het CDA in haar verkiezingsprogramma voor de Tweede Kamer van 2012 terecht benoemt: ‘De overheid bewaakt de minimumkwaliteit van onderwijs en stelt kerndoelen vast. Voor het overige gaan scholen over de invulling en uitwerking van hun onderwijs’. (Verkiezingsprogramma CDA 2012, p.43) Door basisscholen de vrijheid te geven in de invulling van het muziekonderwijs ontstaan er verschillen die passen bij de omgeving. Op het platteland zal veelal de samenwerking gezocht worden met harmonieën, fanfares en andere muziekgezelschappen, terwijl in stedelijke gebieden meer samengewerkt zal worden met poppodia en muziekscholen. Deze lokale invulling zorgt ervoor dat de basisschool weer meer onderdeel wordt van de gemeenschap. Er ontstaat meer binding vanuit de gemeenschap met de basisschool en vice versa. Het CDA wil verantwoordelijkheid en besluitvorming op deze manier dicht bij de mensen houden. Ouders van kinderen hebben zo meer zicht op hun school en zien dat de school onderdeel uitmaakt van hun leefomgeving. Tegelijkertijd is het belangrijk om mensen en maatschappelijke organisaties de ruimte te laten om zo hun doelen zo goed mogelijk na te streven. Voor nu en later 'Muziek moet een grote rol spelen in het onderwijs. Alle kinderen moeten de kans krijgen hun passies en talenten te ontdekken en ontwikkelen. Live muziek raakt je emoties, je lijf en prikkelt je fantasie. Zelf muziek maken stimuleert ook nog de motorische ontwikkeling. Dit is belangrijk voor de toekomst van onze kinderen, voor de toekomst van kunst en cultuur, voor de toekomst van onze samenleving.'
Dat zegt George Wiegel, directeur van Het Gelders Orkest. Hij ziet de verschillende belangen van muziekonderwijs voor de toekomst van onze samenleving. Niet alleen de ontwikkeling van het kind is voor George Wiegel belangrijk, maar ook de toekomst van onze cultuur. Muziek is onderdeel van onze cultuur en zal dat altijd blijven. Voor het behoud van cultuur is het daarom van belang dat deze overgedragen wordt aan toekomstige generaties. Het CDA staat voor het goed beheren van cultuur, muziek is onderdeel van deze cultuur. Maar ook het toekomstbestendig maken van het onderwijs. Met het verplicht stellen van muziekonderwijs worden kinderen voorbereid op onze samenleving en ontplooien ze zich tot zelfstandige individuen. Wiegel erkent net als de PO-raad het belang van muziekonderwijs voor het kind en daarmee ook voor de samenleving. Muziekonderwijs is breder dan alleen de ontwikkeling van het kind. De gehele samenleving vaart er wel bij, zowel op economisch, sociaal als op cultureel vlak. Haalbaarheid In het licht van rentmeesterschap is het ook belangrijk om te kijken naar het huishoudboekje van de overheid. Muziekonderwijs is een relatief dure vorm van onderwijs, alleen al vanwege het gebruik van kostbare muziekinstrumenten. Gelukkig zijn er steeds meer andere vormen van financiering. In het huidige plan van minister Bussemaker voor opleiden van muziekleraren wordt al een substantiële bijdrage geleverd door Joop van den Ende en andere private partijen die muziekonderwijs een warm hart toedragen. De financiën spelen een cruciale rol voor de haalbaarheid van de maatregel. Het is van belang om ook te kijken naar wat muziekonderwijs oplevert. Uit het onderzoek van Hans Günther Bastian komen ook enkele neveneffecten van muziekonderwijs naar voren. Kinderen die geen muziekonderwijs hebben genoten op de basisschool vertonen twee keer zo vaak pestgedrag als kinderen die wel muziekonderwijs hebben genoten. Met dit in het achterhoofd is het interessant om te kijken naar een onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek en TNO. Volgens hen worden in Nederland jaarlijks een half miljoen werknemers getreiterd. Tienduizenden van hen trekt dit niet en vertrekt uiteindelijk. De Stichting Stop Pesten Nu! berekende hoeveel het pesten op de werkvloer kost. Zij komen uit op een bedrag van tussen de twee tot vier miljard euro. Muziekonderwijs zou de samenleving op de lange termijn dus één tot twee miljard euro kunnen besparen. Met andere woorden, muziekonderwijs verdient zichzelf terug. Als overheid is het dus de moeite waard om te investeren in muziekonderwijs en is dit financieel ook houdbaar. Naast de neveneffecten van muziekonderwijs is er ook de ontwikkeling van het kind. Kinderen ontwikkelen zich op een positieve manier en dragen zo bij aan het in stand houden en versterken van de Nederlandse kenniseconomie. Kinderen krijgen meer kansen om zich te ontwikkelen en kunnen zo als volwassenen een bijdrage leveren aan onze samenleving.
Een investering in het muziekonderwijs verdient zichzelf terug door de positieve effecten die het met zich meebrengt voor de samenleving en voor de persoonlijke ontwikkeling. De financiële kosten wegen niet op tegen de baten van muziekonderwijs. Conclusie Muziek maakt slim. Muziek draagt bij aan een positieve ontwikkeling van het kind. Muziekonderwijs moet daarom verplicht worden op iedere basisschool. Het moet een prominente plaats krijgen naast taal en rekenen. Zowel de politiek, de muziekwereld, het onderwijs als de ouders van onze kinderen zijn overtuigd van het belang van goed muziekonderwijs. Echter, in de praktijk krijgen veel kinderen niet het muziekonderwijs wat ze verdienen. Het verplicht stellen van muziekonderwijs maakt het mogelijk dat ieder kind muziekonderwijs krijgt en zich zo kan ontwikkelen tot een zelfstandig individu van onze samenleving. Gezien de wetenschappelijke onderbouwing is goed muziekonderwijs een must, zodat onze kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Ook gezien het brede draagvlak in de samenleving, 85% van de ouders is overtuigd voorstander van muziekonderwijs op de basisschool is muziekonderwijs gewenst op basisscholen. Ook wanneer de investering in muziekonderwijs gezien wordt als een investering in onze kinderen die zich terugverdient in minder ziekteverzuim op de werkvloer, betere schoolprestaties en betere sociaal-cognitieve vaardigheden, is deze investering te verantwoorden en verdient zich op de lange termijn terug.
Literatuurlijst Verkiezingsprogramma CDA, 2012 Door! Masterplan Muziekonderwijs, Provincie Limburg, 2014. Handreiking muziekonderwijs 2020, 2014, Een wetenschappelijk overzicht: positieve effecten van muziekonderwijs op de maatschappij en bedrijven, Van Tetering, Marleen & Wassink, Leonie, 2014, De muziekles schiet er bij in, Trouw, 16-10-2011. Alle leerlingen basisschool krijgen straks weer muziekles, RTL Nieuws, 24-10-2014. Muziekonderwijs voor alle schoolkinderen, Rijksoverheid, 24-10-2014.
