Museumlessen. onderwijs. schooljaar

Museumlessen primair onderwijs schooljaar 2012 - 2013

voorwoord Als geen ander heb ik ervaren hoe waardevol het is om als jong kind in aanraking te komen met kunst. Opgroeiend in een kunstzinnig gezin werd ik omringd door beeldende kunst, boeken en muziek. Het museum in mijn stad bezochten wij graag. Klei, verf en kleurpotloden waren thuis ruimschoots voorhanden. Dat alles heeft mij mede gevormd tot wie ik ben. Kunst verruimt je blikveld en scherpt je geest. Het brengt je in aanraking met zienswijzen van anderen, draagt bij aan de ontwikkeling van gevoel voor schoonheid, stimuleert het verwoorden van gedachten en roept eigen creativiteit wakker. Dat alles schenkt niet alleen geluk, maar kan ook een waardevolle bijdrage leveren aan je functioneren in de maatschappij. Het geeft je als mens dat beetje meer. Creativiteit, denkvermogen en taalvaardigheid zijn immers tot kernwaarden in onze samenleving geworden. Omdat niet iedereen van huis uit met kunst in aanraking komt, besloot ik na mijn studie Kunstgeschiedenis ook de Pabo te doen en mij helemaal te wijden aan kunst­educatie voor kinderen. Het Gemeentemuseum Den Haag bleek de vol­maakte omgeving voor het in praktijk brengen daarvan. Educatie vormt een niet weg te denken onderdeel van het museumbeleid en dat al vanaf de oprichting van het museum. Ieder jaar volgen tienduizenden leerlingen bij ons een educatieve activiteit, die met liefde en verstand van zaken is voorbereid en wordt uitgevoerd door een enthousiast team van museumdocenten. Zo slaan we een brug tussen de wereld van het kind en die van de kunst. En iedere dag weer ervaren wij hoe ontvankelijk kinderen daarvoor zijn, vanuit hun natuur­lijke nieuwsgierigheid, fantasie en onbevangenheid. Receptief, reflectief en actief wisselen elkaar af in al onze museumlessen, waardoor ‘hoofd, hart en handen’ in gelijke mate worden aangesproken en ieder kind tot zijn recht komt. De nieuwste loot aan de tak van Educatie is de serie kinderkunstboeken die het museum uitgeeft in samenwerking met Uitgeverij Leopold met bijbehorende kinder­tentoon­stellingen. Wij hopen van harte u en uw leerlingen ook komend schooljaar te mogen verwelkomen in ons mooie museum!

Jet van Overeem conservator / hoofd Educatie

Foto: Alice de Groot

Praktische informatie kosten

Lessen, groepen en inhoudsopgave

Voor het deelnemen aan een museumles wordt per klas (max. 32 leerlingen) een bijdrage van ¤ 55,- gevraagd. In het geval er een kinderkunstboek (¤ 13,95) hoort bij de museumles (dit staat aangegeven in deze brochure) is het bestellen daarvan optioneel. Een museumles inclusief kinderkunstboek kost ¤ 70,-.



inschrijven scholen uit Den Haag

2 Nacht in het poppenhuis 8

Haagse scholen kunnen op het bijgevoegde formulier de gewenste museumles(sen) en kinderkunstboeken aankruisen. Aanvragen kan ook via een digitaal aanmeldings­formulier op www.gemeentemuseum.nl bij ‘jeugd’. We verzoeken u voor iedere groep een apart formulier in te vullen en daarop meerdere keuzes aan te geven. Extra brochures en formulieren zijn aan te vragen bij de afdeling Educatie (t. 070 3381120). Circa drie weken voor aanvang van de museumles ontvangt u een uit­nodi­­ging met datum, tijd en overige gegevens.

geschikt voor groep

1

2

3

4

5

6

7

8 pagina

1 Een vaas voor de prinses 7

3 Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan

4

9

Méér en mooi: verzamelen 10

busvervoer

5 Dimitri het draakje

Scholen in Den Haag die niet in de directe omgeving van het museum gesitueerd zijn, kunnen gebruik maken van het door het museum geregelde busvervoer. Hiervoor worden geen extra kosten in rekening gebracht.

6 Van vetkuif tot petticoat 12

inschrijven scholen uit de regio Scholen uit de regio zijn ook van harte welkom; het museum kan dan helaas niet voor vervoer zorgen. Bijgevoegd is een aanmeldingsformulier. Regioscholen kunnen ook telefonisch een afspraak maken (t. 070 3381120) of een les aanvragen via het digitale aanmeldingsformulier op www.gemeentemuseum.nl.

groepsgrootte en begeleiders Klassen groter dan 15 kinderen worden in het museum gesplitst. Daarom is extra begeleiding vanuit de school verplicht (minimaal één, maximaal twee begeleiders per groep van 15 leerlingen). Kleinere groepen van het speciaal onderwijs worden ook gesplitst. Montessorischolen wordt verzocht de leerlingen zoveel mogelijk naar leeftijd in te delen. Mocht het vinden van een extra begeleider een probleem zijn, dan kunt u van tevoren overleggen met de afdeling Educatie. Dan zoeken we samen naar een oplossing.

lesmateriaal

11

7 Dichter bij kunst 13 8 Hoe klinkt kubisme? 14

9 Canon van Nederland: Mondriaan & De Stijl

15

10 Pas op! Vallende kleuren 16

11

Kop op joh! 17

Voorafgaand aan een museumles ontvangt u een lees- en verteltekst en als dat van toepassing is een kinder­kunstboek om een les in de klas mee voor te bereiden of na afloop te verdiepen. Zodra een lees- en verteltekst gereed is, wordt deze ook geplaatst op onze website www.gemeentemuseum.nl. Handig in het geval u beschikt over een digitaal schoolbord.

12 Impressionisme voor beginners 18

contact

14 Junior masterclass 20

De afdeling Educatie van het Gemeentemuseum Den Haag / GEM, museum voor actuele kunst/Fotomuseum Den Haag is voor vragen, suggesties en overleg bereikbaar op werkdagen tussen 8.30 - 16.00 uur, t. 070 3381120 of per e-mail: [email protected]

13 Ogen open: Ja Natuurlijk! 19

15 Het mooiste museum 21



kinderkunstboeken 22 kindertentoonstellingen kinderactiviteiten vrije tijd nieuwsbrief Educatie contact adressen 23

Leerlingen voor een wandschildering van Sieb Posthuma in het Gemeentemuseum Den Haag, kindertentoonstelling Calder – De Draad van Alexander, 2012.

7

nieuw  !

1 Een vaas voor de prinses Lin komt als verstekeling op een VOC-schip aan in Amsterdam. Maar wat komt een Chinese muis eigenlijk doen in Holland? Hij wordt opgehaald door stadsmuis Titus. Per trekschuit reizen de twee naar Delft. Tijdens de reis kijkt Lin zijn ogen uit: tulpenvelden, molens en weilanden met koeien. De stier van Paulus Potter staart hem op zijn beurt aan en het meisje met de parel van Johannes Vermeer (hier het Muisje met de parel) doet hem blozen. Alles is hier anders dan in China. In Delft logeert Lin bij een muizenfamilie in een atelier waar Delfts Blauw wordt gemaakt. De plateelbakker heeft zojuist een bijzondere opdracht ontvangen. De prinses heeft een vaas besteld. En dat moet de mooiste vaas worden ooit gebakken. Maar wanneer de kat doorkrijgt dat er een vreemde muizenlogé in huis is, wordt het spannend… De veelbekroonde illustratoren Ingrid en Dieter Schubert hebben zich door het Delfts Blauw in het Gemeentemuseum laten inspireren tot een zwierig sprookje voor jong en oud. Aan de hand van het kinderkunstboek en de speciaal op kinderen ingestelde tentoonstelling met bijbehorende les ver­plaatsen de kinderen zich in thema’s als: reizen, werelddelen en cultuur­ verschillen. Op een speelse manier leren ze daarbij hoe keramiek wordt ver­vaar­digd en maken ze kennis met iconen van Nederland zoals: Delfts Blauw, tulpen & molens en schilderijen uit de Gouden Eeuw.

voor: groep 1 t/m 4 plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: de tentoonstelling Gezicht op Delfts aardewerk en de hierin opgenomen kindertentoonstelling Een vaas voor de prinses van Ingrid en Dieter Schubert duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Mens & Samenleving, Ruimte en Tijd, en Nederlands lesperiode: doorlopend, vanaf begin januari 2013

  Het kunstprentenboek Een vaas voor de prinses van Ingrid en Dieter Schubert — Uitgeverij Leopold & Gemeentemuseum Den Haag hoort bij deze museumles. Tip: Bestel het kunstprentenboek Een vaas voor de prinses (¤ 13,95) via bijgevoegd formulier.

 © Ingrid en Dieter Schubert, schets voor het kinderkunstboek Een vaas voor de prinses, 2012, Uitgeverij Leopold.

8

9

2 Nacht in het poppenhuis Wilhelmina gaat helemaal alleen uit logeren. Ze voelt zich klein en bang, totdat ze voor het deftige poppenhuis van haar tante staat: opeens is ze zo groot als een huis! Maar groot zijn is gevaarlijk; ze breekt de staart van de porseleinen hond. Stiekem wil ze hem lijmen, maar dan komt ze zomaar terecht in het huis van de poppen. Daar zijn de bewoners woedend: Wilhelmina wordt opgesloten. Lukt het haar om te ontsnappen en de hond te redden? Anna Woltz schreef een spannend verhaal, waarin het 18e-eeuwse poppenhuis in het Gemeentemuseum de hoofdrol speelt. Ooit behoorde dit toe aan Sara Rothé van Amstel. Zo’n poppenhuis in die tijd was niet bedoeld om mee te spelen. Het inrichten ervan was een liefhebberij van deftige dames. Zij lieten hun eigen interieur in miniatuur uitvoeren om mee te pronken. Wat voor soort kamers zijn er en welke voorwerpen horen daarbij? Hoe woonden en leefden mensen toen? Wilhelmina zal vast niet met de auto zijn gebracht toen ze kwam logeren, maar hoe dan wel? Aan de hand van het historische poppenhuis en het kinderkunstboek duiken we het verleden in. Vroeger en nu worden met elkaar vergeleken. Het poppenhuis is direct te herkennen in de prachtige illustraties van Thé Tjong-Khing. Tijdens de les richten de kinderen ook zelf poppenkamers in waarna er ook nog even fijn gespeeld kan worden.   Het kunstprentenboek Nacht in het poppenhuis van Anna Woltz & Thé TjongKhing — Gemeentemuseum Den Haag & Uitgeverij Leopold hoort bij deze museumles.

3  Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan voor: groep 2 t/m 4 (bij combinatiegroepen 1 - 2 uitsluitend kinderen van 5 jaar en ouder laten deelnemen) Leerkrachten van groep 3 en 4 raden wij aan te informeren of de klas deze museumles in het afgelopen schooljaar al heeft gevolgd! plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: het 18e-eeuwse poppenhuis van Sara Rothé van Amstel en de Stijlkamers duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Tijd, en Nederlands lesperiode: doorlopend

Tip: Bestel het kunstprentenboek Nacht in het poppenhuis (¤ 13,95) via bijgevoegd formulier.  © Thé Tjong-Khing, illustratie voor Nacht in het poppenhuis, 2011, Uitgeverij Leopold.

Wouter van Reek, bekend van de boeken en animatiefilms over Keepvogel, heeft een kunstprentenboek over Mondriaan gemaakt. Van Reeks ogenschijnlijk eenvoudige stijl sluit goed aan bij de composities van de wereldberoemde kunstenaar Piet Mondriaan. Zelfs nu nog ervaren we die als modern — hun tijd ver vooruit. Ook in dit nieuwe prentenboek figureren Keepvogel en hond Tungsten. Kijkvogel zoekt de toekomst en vraagt de weg aan Keepvogel. Volgens Tungsten hoef je de toekomst helemaal niet te zoeken, die komt altijd vanzelf. Maar Kijkvogel bedoelt een andere toekomst. Een toekomst vol met dingen die zo nieuw zijn dat nog niemand ze kent. Daarom moet hij snel verder. Zo komen Keepvogel en Tungsten terecht in het spoor van Kijkvogel die verdacht veel op Mondriaan lijkt... Ook de kinderen worden tijdens de museumles meegezogen in de wereld van Mondriaan & De Stijl. Iedereen ziet dat het Mondriaan gaat om vlakken & lijnen en de spannende soorten evenwicht die je daarmee maken kunt. We filosoferen over het begrip ‘tijd’. Vroeger, nu en later, hoe kun je je daar een voorstelling van maken? De kinderen gaan ook zelf beeldend wikken en wegen met horizontale lijnen en vlakken in primaire kleuren. Precies zoals Mondriaan zijn composities eerst testte met kleurvlakken op de wanden van zijn atelier.   Het kunstprentenboek Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan van Wouter van Reek — Gemeentemuseum Den Haag & Uitgeverij Leopold hoort bij deze museumles. Dit boek werd bekroond met een Zilveren Griffel 2012 en de internationale illustratieprijs De Gouden Appel. Tip: Bestel het kunstprentenboek Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan (¤ 13,95) via bijgevoegd formulier.

voor: groep 2 t/m 5 (bij combinatiegroepen 1 - 2 uitsluitend kinderen van 5 jaar en ouder laten deelnemen) plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: de tentoonstellingsvleugel Mondriaan & De Stijl duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Tijd, en Nederlands lesperiode: doorlopend NB. Voor groep 6 t/m 8 is er rondom de tentoonstelling Mondriaan & De Stijl de museumles Canon van Nederland: Mondriaan & De Stijl.

 © Wouter van Reek, illustratie voor Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan (uitsnede), 2011, Uitgeverij Leopold

10

11

4  Méér en mooi: verzamelen Zonder verzameling geen museum! Aan alle musea ligt een verzameling ten grondslag. Ieder mens houdt ervan. Als kind al raap je bijzondere schelpen of verzamel je hartstochtelijk alle voetbalplaatjes van de supermarkt. Thuisgekomen spoel je de schelpen af en sorteer je ze op kleur. En de plaatjes plak je soort bij soort in een plakboek. In het museum gaat het niet anders. Ook wij verzamelen bijzondere voorwerpen die goed worden verzorgd en bewaard voor nu en later. En die we trots laten zien aan anderen. Hangend aan de wand of opgesteld in vitrinekasten. Natuurlijk niet zomaar alles door elkaar, maar soort bij soort. Maar hoe komt een museum eigenlijk aan al die spullen? En hoe kun je ze het best bewaren en laten zien aan het publiek? Tijdens de les zien de kinderen voor­beelden uit verschillende collecties en doen ze kijkspelletjes waarin het vinden van verschillen en overeenkomsten centraal staat. Ook oefenen ze met het sorteren van voorwerpen die ze zelf – met echte museumhandschoentjes aan – mogen hanteren. Daarmee richten ze een vitrine in. Wat koop je wel en wat niet voor jouw museumverzameling?

5 Dimitri het draakje voor: groep 3 t/m 5 Leerkrachten van groep 4 en 5 raden we aan te informeren of de klas deze museumles in het afgelopen schooljaar al heeft gevolgd! plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: diverse tentoonstellingen toegepaste kunst duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Tijd

Het is niet voor niets dat juist een draak de hoofdrol speelt in deze museumles die gaat over de vier Elementen: vuur, water, lucht en aarde. Draken kunnen immers vuur spugen, zwemmen, vliegen en ze zwerven over de hele aardbol. Als eerste leren draakjes vuur spugen in groep 1 van de drakenschool. Een koud kunstje voor een beetje draak. Alleen Dimitri het draakje kan het niet. En hij zit al in groep 4! Hoe hij het ook probeert, er vliegen alleen maar druppels snot in het rond. Vanuit de verhaalfiguur Dimitri het draakje beleven de kinderen in het museum een verhaal rondom de vier Elementen — de bouwstenen van alles wat is op onze aarde. Bij iedere stop bij een kunstwerk of voorwerp voeren de leerlingen een kunstzinnige opdracht uit. Afgezien van de impuls die dit geeft aan hun creativiteit, leren zij van alles. Dat keramiek ontstaat vanuit aarde én vuur. Dat bij glas ook lucht hoort, want glas wordt geblazen. Dat kunstwerken die gaan over de zee horen bij water, maar net zo goed bij lucht. Ook zijn er tegenstellingen, want vuur houdt niet van water. En soms lukt het een niet zonder het ander, zo kan vuur niet zonder lucht. De kinderen oefenen in het kijken naar en vertellen over kunstwerken. Ze proberen erachter te komen welke raadselachtige creatie álle Elementen in zich heeft. Aan het einde van de dwaaltocht doen de kinderen een ontroerende ontdekking…

lesperiode: doorlopend Deze museumles is voor Haagse scholen uitsluitend te boeken via het Cultuur­menu, een initiatief van de Stichting Gezamenlijke Projecten Haagse Musea. Voor inlichtingen, kijk op www.cultuurmenu.nl. Scholen van buiten Den Haag kunnen deze museumles rechtstreeks bij het Gemeentemuseum aanvragen.

voor: groep 4 plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: diverse tentoonstellingen moderne en toegepaste kunst duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Tijd en Natuur & Techniek lesperiode: doorlopend, vanaf medio oktober 2012

 M.C. Escher, Draak, 1952, houtgravure, collectie Gemeentemuseum Den Haag

12

13

nieuw  !

6 Van vetkuif tot petticoat In de jaren vijftig tintelde het modebeeld van plezier. De chic van Parijs bestond naast de vrijpostige rock’n rollmode van de jeugd. In deze periode, net na de oorlog, was er veel behoefte aan vrolijkheid. Filmsterren drukten hun stempel op de mode van toen. Dat alles is te zien op de spectaculaire modetentoonstelling. Tijdens deze museumles worden de leerlingen zich er bewust van dat kleding niet alleen praktisch is, maar ook een soort taal. Een middel om te laten zien wie jij bent en bij wie jij wil horen. Zou jij als je had geleefd in die tijd een hoed hebben gedragen of een vetkuif, een petticoat of een mantelpak? Toch verandert kleding door de tijd heen steeds een beetje, dat noemen we mode. Na een jaar of wat vinden we dat wat hip was plotseling ouderwets. En als het dan nog weer langer geleden is, laten ontwerpers zich juist weer inspireren door de mode van toen. De kinderen maken op zaal van hun favoriete kostuum een schets en krijgen in tweetallen zoekopdrachtjes. Ook doen ze aan de hand van stalen stof een stoffenen techniekenquiz. Wie kent er het verschil tussen borduursel en kant? Tussen zijde en katoen? Tussen haken en breien? Tenslotte experimenteren ze in tweetallen met een veelgebruikte ontwerptechniek van couturiers: mouleren. Mouleren is het draperen en met spelden vastzetten van stof op een pop of een model. Er staan speciaal voor de leerlingen levensgrote mouleerpoppen klaar en een kist vol textiel. Zo maken ze zelf een modeontwerp voor een filmster van nu — geïnspireerd door de Fabulous Fifties.

voor: groep 5 t/m 7 plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: de tentoonstelling Fabulous Fifties — Fabulous Fashion duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie, Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Tijd lesperiode: eind oktober 2012 t/m 3 februari 2013

 Jurk, ca. 1950 - 1955, nylon, plastic, Collectie Gemeentemuseum Den Haag. Foto: Alice de Groot

7 Dichter bij kunst Al kijkend, schrijvend, lezend, luisterend en zelf voorlezend maken de kinderen een dwaaltocht langs schilderijen en beelden. Als opwarmertje leest de museumdocent eerst mooie en grappige gedichten voor. De kinderen vertellen bij welke schilderijen ze die het best vinden passen. Ze brengen hun associaties onder woorden en leren deze door middel van eenvoudige opdrachten, die stap voor stap worden aangeboden, verwerken tot persoonlijke gedichtjes. We gebruiken laagdrempelige methoden met een maximaal effect om tot eigen poëzie te komen. Eerst samen een groepsgedicht verzinnen, later individueel. Een voor­­ beeld hiervan is ‘het elfje’ — een bijzonder vijfregelig versje van elf woorden. Rijmen is niet nodig, maar mag natuurlijk wel. Naar gelang het niveau en de wens van de kinderen gaat de moeilijkheidsgraad van het dichten daarna omhoog. Zoiets prachtigs als een rondeel blijkt zomaar haalbaar. De kinderen, juist ook diegenen met een anderstalige achtergrond, zullen aan het einde van de les verbaasd staan van hun eigen dichtkunst. Hoe draag je een gedicht mooi voor? Ook dat komt aan bod. Alle zelfgeschreven gedichten worden samengebracht in een klassenpoëziebundel die mee naar school gaat. Deze museumles draagt ook bij aan de Kerndoelen Nederlands en is zeer geschikt om in te bedden in een poëzieproject. In de uitgebreide bijbehorende lees- en verteltekst treft u hiervoor tips aan.

voor: groep 5 t/m 8 Leerkrachten van groep 6 t/m 8 raden we aan te informeren of de klas deze museumles in het afgelopen schooljaar al heeft gevolgd! plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: diverse tentoonstellingen beeldende kunst duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Nederlands lesperiode: doorlopend, vanaf medio september 2012

14

15

nieuw  !

8 Hoe klinkt kubisme? Tijdens deze museumles maken de kinderen kennis met vier belangrijke stromingen in de schilderkunst: impressionisme, pointillisme, expressionisme en kubisme. Aan de hand van schilderijen op zaal onderzoeken ze verschillen in kleur en manier van schilderen. Daar waar de impressionisten hun penselen op een losse manier gebruikten, braken de pointillisten de kleuren op in kleine puntjes die je oog zelf kan mengen. De expressionisten verhevigden de kleuren vanwege de gevoelswaarde, in tegenstelling tot de kubisten die het palet dempten tot grijze tinten. De kinderen leren deze verschillen aan de hand van spel- en kijkopdrachten te zien en onder woorden te brengen. Door de verftoetsen en de kleuren op je in te laten werken kun je je ook voorstellen welke klanken hier het beste bij zouden passen. Tijdens deze museumles worden de verfstreken op schilderijen en de klanken van muziekinstrumenten met elkaar verbonden. In kleine groepjes brengen de kinderen een scala aan eenvoudige muziekinstrumenten tot klinken. Wat voor soort geluid brengt ieder instrument voort en bij welk schilderij passen de klanken goed? Is dit hét geluid voor de schetsmatige toets van het impressionisme of de precieze puntjes van het pointillisme? Alle mensen hebben een intuïtief gevoel voor kleuren en klanken en vooral bij kinderen is er niet veel voor nodig om dit op te roepen. Deze museumles hoort zowel bij beeldende vorming als muziekonderwijs.

voor: groep 6 en 7 plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: diverse tentoonstellingen beeldende kunst duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie lesperiode: doorlopend, vanaf voorjaar 2013

9 Canon van Nederland: Mondriaan & De Stijl Binnen de historische Canon van Nederland is niet voor niets één venster gewijd aan de periode van De Stijl, waarvan Piet Mondriaan (1872 - 1944) een van de meest vooraanstaande leden was. Mondriaan is wereldberoemd en zijn invloed op de beeldende kunst en vormgeving werkt tot op de dag van vandaag door. De kunstenaars van De Stijl gebruikten uitsluitend rood, geel en blauw en de ‘niet-kleuren’. Ze gingen uit van rechte lijnen en hoeken. Kunst moest niet langer de werkelijkheid weergeven, maar de weg wijzen naar een nieuwe tijd. Het Gemeentemuseum bezit de grootste collectie werken van Mondriaan ter wereld en heeft een permanente tentoonstellingsvleugel gewijd aan Mondriaan en De Stijl. Tijdens deze museumles kijken de leerlingen naar Mondriaan vanuit het perspectief van een kind uit de tijd van de kunstenaar zelf. De hoofdpersoon Linus uit de jeugdroman Mister Orange komt in New York bij Mondriaan over de vloer. Hij kijkt zijn ogen uit in het atelier dat wit en ruim is en waar kunst wordt gemaakt die ongekend is. Dit verhaal over jongensdromen, superhelden en de kracht van verbeelding voert de leerlingen naar de laatste periode uit het leven van de kunstenaar — de wereldstad New York waar Mondriaan naartoe vlucht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op deze manier krijgen de kinderen op een meeslepende manier inzicht in zowel deze periode uit de geschiedenis als in de kunst van Mondriaan die vooruitwees naar een nieuwe moderne tijd. In het museum krijgen de kinderen zelfstandig uit te voeren opdrachten; vanuit zelf ontdekken leer je immers het meest!   De jeugdroman Mister Orange van Truus Matti — Uitgeverij Leopold & Gemeentemuseum Den Haag hoort bij deze museumles. Dit boek werd bekroond met een Zilveren Griffel 2012 TIP: Bestel de jeugdroman Mister Orange (¤ 14,95) met bijgevoegde formulier.

voor: groep 6 t/m 8 Leerkrachten van groep 7 raden we aan te informeren of de klas deze museumles in het afgelopen schooljaar al heeft gevolgd! plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: de tentoonstellingsvleugel Mondriaan & De Stijl duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Tijd, en Nederlands lesperiode: doorlopend NB. Voor groep 1 t/m 5 is er rondom de tentoonstelling Mondriaan & De Stijl de museumles Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan.

16

17

10 Pas op! Vallende kleuren Van alle beeldaspecten is ‘kleur’ ongetwijfeld voor kinderen (en veel volwassenen) het meest aantrekkelijk. Het is om deze reden dat we bij deze les — kleur — als uitgangspunt gebruiken om samen met de kinderen de kunstgeschiedenis te exploreren. Hoe kun je het tintelen van licht op doek vastleggen en welke rol speelt kleur daarbij? Hoe gingen schilders om met kleur in verschillende tijden? Gebruikten zij kleur op een naturalistische manier — om alles precies weer te geven zoals men vond dat het ‘echt’ was? Of ging het om het geven van een indruk van wat buiten te zien was? Welke kunstenaars zochten naar kleuren die een intens gevoel moesten oproepen? En wie maakten er gebruik van de symbolische betekenis van kleuren? Aan de hand van kijk- en doeopdrachten komen de leerlingen hier achter. Waar we op zaal uitgaan van de kunstzinnige aspecten van kleur is het in het Museumatelier juist de natuurkundige en theoretische kant van kleur die centraal staat. Kunstschilder en -docent Johannes Itten stelde een beroemde theorie over kleur op. Wat hebben kleur en licht met elkaar te maken? In kleine groepjes doen de leerlingen aan de hand van een werkboekje zelf een aantal proefjes, onder andere met de speciaal voor het museum ontworpen experimenteerbak.

nieuw  !

11  Kop op joh! voor: groep 6 t/m 8 Leerkrachten van groep 7 en 8 raden we aan te informeren of de klas deze museumles in het afgelopen schooljaar al heeft gevolgd! plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: de semipermanente tentoonstelling Ontdek het Moderne duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Natuur & Techniek lesperiode: doorlopend

Er komen iedere dag heel veel mensen naar het museum. Maar sommigen zijn er altijd. Die zijn dan vastgelegd in verf op doek, bijvoorbeeld Charley Toorop. Soms zijn portretten net echt en zou je iemand op straat vast en zeker herkennen. Andere keren lijken ze minder precies, maar zeggen ze iets over het karakter van mensen. Tijdens deze museumles bekijken we portretten, zelfportretten en figuurstukken — schilderijen en beelden — en bespreken we de verschillen. Wat valt er allemaal aan je eigen gezicht te ontdekken: van wenkbrauwen, neusvleugels tot oorschelpen. Er zijn uitstekende delen waar het licht op valt en naar binnen liggende delen waar juist de schaduw is. Hoe laat je dat zien in een tekening? Ook wordt er ingegaan op de interpretatie van portretten. Kijkt Edith, de vrouw van Egon Schiele, nou juist verlegen of brutaal en hoe laat een schilder in een zelfportret zien dat hij trots is op zijn beroep? In het museumatelier leren de kinderen een zelfportret schilderen. Met schilderskiel aan, een spiegel bij de hand en een doekje op een tafelezel leren ze de beginselen van de portretschilderkunst. Hé, je ogen zitten in het echt veel lager in je gezicht dan je had gedacht!

voor: groep 6 t/m 8 plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: de semipermanente tentoonstelling Ontdek het Moderne duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie lesperiode: doorlopend

18

19

nieuw  !

12 Impressionisme voor beginners Als er één stroming in de beeldende kunst is die algemeen bekend en geliefd is, dan is het het Franse impressionisme. Dat was in het laatste kwart van de 19e eeuw wel anders. De impressionistisch schilderende kunstenaars werden verguisd vanwege hun moderne kunstopvattingen en hun schilderijen geweigerd op de officiële kunsttentoonstellingen. De impressionisten probeerden in de buitenlucht de werking van het licht op de dingen te schilderen, dit onder invloed van de tijd van de dag, het jaargetijde en het weer. En dat was nieuw. Daarbij gebruikten zij een schetsmatige schildertechniek, die wij in onze tijd juist zo aantrekkelijk en sfeervol vinden. Kladschilders waren het, zo vond men toen, die onaffe schilderijen presenteerden. Toch zou de scheldnaam ‘impressionisten’ uiteindelijk aangenomen worden als aanduiding van deze belangrijke en invloedrijke groep schilders. Met trots presenteert het Gemeentemuseum in het voorjaar van 2013 een grote tentoonstelling van de Franse impressionist Gustave Caillebotte (1848 - 1894), die tot stand kwam dankzij internationale samenwerking. Voor iedereen, maar zeker ook voor Haagse scholieren, een bijzondere kans om kennis te maken met het impressionisme. Om gevoel te ontwikkelen voor deze stijl maken de kinderen op zaal schetsen naar beschouwing van schilderijen van Caillebotte. Eenmaal in het museumatelier leggen zij hun eigen impressies vast in verf waarbij zij toepassen wat zij hebben geleerd.

voor: groep 6 t/m 8 plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: de tentoonstelling Gustave Caillebotte duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie lesperiode: midden februari t/m 20 mei 2013

nieuw  !

13 Ogen open: Ja Natuurlijk! Wat is eigenlijk het verschil tussen natuur en cultuur? En wat ben je zelf? Is de natuur goed en de mens slecht? Hier laat de beeldende kunstmanifestatie Ja Natuurlijk met veel humor zijn licht over schijnen. Beroemde hedendaagse kunstenaars als Damien Hirst nemen deel aan de manifestatie die niet ophoudt bij de museummuren maar overloopt naar de tuin. En waar gaan al die hippe raadselachtige kunstwerken eigenlijk over? De museumles Ogen open: Ja Natuurlijk! stimuleert de groene intelligentie van kinderen. Door de leerlingen met een fotocamera en een set actieve opdrachten op pad te sturen worden de kinderen zich bewust van hun eigen consumptiegedrag en denken zij na over de ingewikkelde relatie tussen mens en natuur. Dat dat niet alleen maar serieus is, wordt al snel duidelijk, want je huisdier ontwerp je zelf, Facebook en Hyves is waar je je vrienden ontmoet en schimmels blijken je beste vriend te zijn. Kijken, denken, verwoorden, discussiëren en fotograferen: houd die ogen open dus! Deze verrassende museumles draagt bij aan een onderzoekende houding ten opzichte van natuur en cultuur.

voor: groep 7 en 8 plaats: binnen en buiten GEM, museum voor actuele kunst en Fotomuseum Den Haag (gesitueerd naast het Gemeentemuseum Den Haag) hoort bij: de beeldende kunst­ manifestatie Ja Natuurlijk duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld: Ruimte en Natuur & Techniek lesperiode: vanaf medio maart 2013

 Gustave Caillebotte, Un réfuge Boulevard Haussmann (uitsnede), 1880

Ja Natuurlijk is een initiatief van Stichting Niet Normaal en het Gemeentemuseum Den Haag.

20

21

nieuw  !

14 Junior masterclass Marilyn Monroe, Pablo Picasso, Piet Mondriaan en John F. Kennedy: het is slechts een greep uit de lange lijst van beroemdheden die voor de camera van de Amerikaanse fotograaf Arnold Newman (1918 - 2006) hebben gestaan. Newman is een van de belangrijkste portretfotografen van de 20ste eeuw. Typerend voor zijn benadering is het omgevingsportret. Hij plaatste mensen in hun eigen omgeving om op die manier meer van hun leven en karakter te laten zien. Op de tentoonstelling zijn de meest beroemde portretten samengebracht die tijdens de museumles zullen worden opgenomen in het beeldgeheugen van de kinderen. Tegelijkertijd maken zij kennis met een aantal belangrijke figuren uit de vorige eeuw. Ook oefenen de kinderen zelf met het in zwart-wit fotograferen van elkaar. Net als Newman wordt het geen ‘gewoon portret’, maar een omgevingsportret. In tweetallen gaan zij uiteen om voor elkaar de meest passende plek in de ruimte te vinden en attributen te kiezen die iets zeggen over hun klasgenoot. Iedereen maakt wel eens foto’s, maar om een echt bijzonder resultaat te krijgen is er veel waar je op moet letten. Wat dacht je van: compositie, standpunt, scherpte, diepte en licht-donkercontrast? Door goed te kijken naar foto’s van Arnold Newman en zelf te oefenen gaan deze begrippen leven. En belangrijker nog, ervaren de kinderen de zeggingskracht van foto’s. Het beeldmateriaal wordt na afloop van de les op een cd-rom gezet en naar de school gestuurd.

voor: groep 7 en 8 plaats: Fotomuseum Den Haag (gesitueerd naast het Gemeentemuseum Den Haag) hoort bij: tentoonstelling Arnold Newman — Masterclass duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Natuur & Techniek lesperiode: eind oktober 2012 t/m 13 januari 2013

 Arnold Newman, Robert Doisneau, photo­grapher, New York (uitsnede), 1981. Gelatin silver print © 1981 Arnold Newman / Getty Images

15 Het mooiste museum Bij deze museumles gaat het om bouwkunst. Gebouwen zijn zo vanzelfsprekend, dat je bijna vergeet dat over ieder detail ooit is nagedacht. De kinderen verplaatsen zich in de gedachten van een beroemde architect: Hendrik Petrus Berlage — de bouwmeester van het Gemeentemuseum Den Haag (1935). Moet je bij het ontwerpen van een museum aan andere dingen denken dan bij een woonhuis? Natuurlijk. Er moeten lange wanden zijn voor de schilderijen. Licht is natuurlijk heel belangrijk. Een museum is er om fijne uren in door te brengen. Dus bijzonder moet het er in ieder geval zijn. De ene helft van de museumles staat in het teken van zelfstandig onderzoeken aan de hand van opdrachten. In kleine groepjes gaan de kinderen op ontdekking uit. Ieder tweetal wordt voorzien van een tas vol attributen waarmee het gebouw bestudeerd kan worden, bijvoorbeeld een meetlint, een waterpas, een lichtmeter en een kleurenwaaier. Aantekeningen en schetsen worden gemaakt in het speciale Berlage-werkboek. De andere helft van de les bestaat uit het zelf ontwerpen van een gebouw op de computer. Speciaal voor de leerlingen is er het digitale ‘ontwerpspel Berlage’. In kleine groepjes staat hen een notebook ter beschikking. Op het scherm zie je het museum eerst in helikopterperspectief, waarna het gebouw plotseling uiteenvalt in blokken. Door met de muis onderdelen te verslepen, te plakken, te draaien of te vergroten en misschien wel een andere kleur te geven, ontwerp je zelf een museum. De resultaten kunnen later op school worden gedownload.

voor: groep 7 en 8 Leerkrachten van groep 8 raden we aan te informeren of de klas deze museumles in het afgelopen schooljaar al heeft gevolgd! plaats: Gemeentemuseum Den Haag hoort bij: het museumgebouw van Hendrik Petrus Berlage duur: 75 minuten sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie en Rekenen/Wiskunde lesperiode: doorlopend

22

nog méér te bieden kinderkunstboeken

kindertentoonstellingen

contact

Het Gemeentemuseum Den Haag & Uitgeverij Leopold brengen sinds 2010 kunstboeken voor kinderen uit. Deze reeks onderscheidt zich doordat het zelfstandige inspirerende prentenboeken (4+) en jeugdromans (9+) zijn over kunst en kunstenaars en geen traditioneel-educatieve uitgaven.

In de zaal naast het museumatelier organiseert het Gemeentemuseum doorlopend intieme tentoonstellingen voor gezinnen met kinderen en liefhebbers van prentenboeken. De originele illustraties uit de kinderkunstboeken worden er speels gecombineerd met kunst uit de collectie van het museum. Ook valt er in iedere tentoonstelling van alles te doen en natuurlijk te zien en te lezen.

De afdeling Educatie is voor vragen, suggesties en overleg bereikbaar op werkdagen tussen 8.30 - 16.00 uur, t. 070 3381120 of per e-mail: [email protected]

kinderactiviteiten vrije tijd

     Gemeentemuseum Den Haag Stadhouderslaan 41 www.gemeentemuseum.nl

Onze kinderkunstboeken zijn te koop bij de museum­winkel en bij (kinder)boekwinkels. Ook kunt u het bij­gevoegde formulier invullen, dan ontvangt u uw bestelling per post op school of thuis.

Beschikbare titels     Meneer Kandinsky was een schilder (4+) van Daan Remmerts de Vries (Zilveren Griffel 2011)     De koningin die niet kon kiezen (4+) van Annemarie van Haeringen     Ensor de grote maskerade (4+) van Marije Tolman,     Keepvogel en kijkvogel in het spoor van Mondriaan (5+) van Wouter van Reek (Gouden Appel 2011, Zilveren Griffel 2012)     Mister Orange (9+) van Truus Matti (Zilveren Griffel 2012)     Nacht in het poppenhuis (5+) van Anna Woltz & Thé Tjong-Khing     Calder — de draad van Alexander (4+) van Sieb Posthuma      Een vaas voor de prinses (4+) van Ingrid en Dieter Schubert

Het Gemeentemuseum Den Haag is gratis toegankelijk voor kinderen t/m 18 jaar! Iedere schoolvakantie zijn er vakantieworkshops of open ateliermiddagen. Kijk voor het programma op www.gemeentemuseum.nl. Ook zijn er doorlopend gratis kindertours beschikbaar bij de informatiebalie.

nieuwsbrief Educatie Wilt u op de hoogte worden gehouden van ál onze activiteiten, kinderboeken en lesmaterialen? Dan kunt u zich via de website www.gemeentemuseum.nl bij ‘jeugd’ abonneren op de gratis digitale nieuwsbrief Educatie.

Adressen

      Fotomuseum Den Haag Stadhouderslaan 43 www.fotomuseumdenhaag.nl      GEM, museum voor actuele kunst Stadhouderslaan 43 www.gem-online.nl

Wonderkamers Vanaf het voorjaar 2013 is Wonderkamers — helemaal vernieuwd — weer open! Dompel je onder in het verhaal, neem deel aan de museumgame en richt virtueel je eigen minimuseum in met kunst die je tijdens het spel hebt weten te winnen. Dat kan in Wonderkamers, de enige interactieve tentoonstellingsvleugel in een kunstmuseum, speciaal voor kinderen en andere mensen met fantasie.

© Gemeentemuseum Den Haag programma en brochure: sector Educatie foto’s: museumlessen: Najib Nafid, Den Haag en Anouk Gielen, Rotterdam afbeeldingen prentenboeken en illustraties: © Uitgeverij Leopold, Amsterdam en de genoemde illustratoren vormgeving: afdeling Foto&Vorm wijzigingen voorbehouden uitgave: Gemeentemuseum Den Haag, juli 2012