Museum Rotterdam Reset 40-45.NU Het ontstaan van het OVMR Het OorlogsVerzetsMuseum Rotterdam (OVMR) is een klein museum met een groot verhaal. Begonnen in 1985 op Katendrecht, als kleine verzameling van een particulier, en sinds 2008 uitgegroeid tot een officieel erkend museum met een maatschappelijke en educatieve rol in Rotterdam. Daar zijn wij trots op.
Het OVMR wil zich nu gaan ontwikkelen tot een modern educatief museum. Hier gaan kinderen uit heel Nederland leren en vooral ook ervaren wat het betekent wanneer een stad gebombardeerd wordt, wanneer je vervolgd en onderdrukt wordt. Het ervaren is tegenwoordig immers een belangrijk onderdeel van het leerproces. Achtergrond In 1995, vijftig jaar na de bevrijding was men over het algemeen de mening toegedaan dat er voor het laatst op grote schaal zou worden herdacht. Men was ervan overtuigd dat met het uitsterven van de generatie die de Tweede Wereld oorlog hadden meegemaakt de belangstelling snel zou afnemen. Niets blijkt minder waar. Nederland kent op dit moment ongeveer 80 musea waar aandacht aan het thema tweede Wereldoorlog wordt besteed maar 40% van deze musea of herinneringscentra zijn ontstaan na 2000! Vooral jonge generaties zijn op zoek naar persoonlijke verhalen en willen historische plekken zien. Zoals tot voor kort de collectie werd gepresenteerd met veel feiten, documenten en teksten spreekt niet meer aan. Nu de afstand tot de oorlog toeneemt is er meer behoefte aan authenticiteitsbeleving. Men wil iets ervaren. De bezoeker (voornamelijk scholieren) identificeert zich nu meer met voorwerpen die met de oorlog verbonden zijn. Het project Rotterdam Reset 40-45.NU probeert een evenwicht te bieden tussen emotie en sensatie aan de ene kant en verantwoorde informatie aan de andere kant. Doelstelling: Focus op het bombardement Tijdens het bombardement van 14 Mei op Rotterdam vielen 900 dodelijke slachtoffers, 24.000 woningen werden vernietigd, 32 kerken werden in de as gelegd en 80.000 Rotterdammers werden dakloos. Vergelijk je deze cijfers met het bombardement op Dresden, 25.000 doden in een nacht, Hamburg 42.000 doden of Hiroshima meer dan 90.000 doden dan kan je je misschien afvragen waar Rotterdammers zich druk om maken. Dat is historische relativiteit. De groep die het heeft meegemaakt is inmiddels klein en wordt steeds kleiner. Desondanks is het bombardement voor Rotterdammers nog steeds een levende geschiedenis, een geschiedenis die Rotterdam in fysiek opzicht heeft veranderd en haar zelfbeeld en toekomstvisie diepgaand heeft beïnvloed. Voor Rotterdammers valt er weinig te relativeren. Het heeft nl. lang geduurd voor het fysieke gat van Rotterdam werd gevuld. Het verhaal van Rotterdam wordt meestal zijdelings verteld, terwijl de impact van het bombardement van 14 Mei 1940 van grote betekenis is en zal blijven.
1
Wie in Rotterdam van nu loopt, ervaart nog steeds de gevolgen van het Mei-bombardement. Het verhaal van het bombardement op Rotterdam is een scharnierpunt in de moderne geschiedenis van onze stad maar ook van Nederland en vervult een brugfunctie om nieuwe Nederlanders, ook buiten Rotterdam, deelgenoot te maken van een sterk aanwezig collectief geheugen. Rotterdam Reset biedt daarmee ook de mogelijkheid om de jongste generaties van niet-Nederlandse herkomst deelgenoot te maken van dat recente verleden. Tot nu toe is de herdenking van WO11 vooral iets van de witte Nederlanders die het “echt” hebben meegemaakt en hun nazaten die het via de familie verhalen overgeleverd hebben gekregen. Het bombardement- en dan met name wat het betekent als je stad wordt vernietigd, je familie wordt gedood-is een universeel thema. Overal worden steden gebombardeerd, dagelijks zien we vluchtelingen die de stad vanwege oorlogsgevaar achter zich laten. Rotterdam Reset stelt zich ten doel om het verhaal van Rotterdam een nationale en internationale betekenis te geven. Rotterdam Reset zal vanuit hedendaags perspectief de vraag stellen: Wat kunnen we leren van het bombardement van Rotterdam en wat betekent het om in een stad te leven die verwoest is. Waarom werd Rotterdam gebombardeerd? Waarom leren we niet van de geschiedenis en worden er nog altijd steden en dus burgers getroffen door doelbewuste bombardementen? Het gaat daarbij niet alleen om de verwoesting en de verschrikkingen die zich als universeel thema laten uitdiepen, maar ook om de keuzes die daarna zijn gemaakt: waarom is de stad niet gerestaureerd op het oude stadsplan, maar gekozen om een nieuwe stad te maken? Waren er alternatieven? Hoe pakken mensen de draad weer op? Nieuwe Inrichting Het OVMR wil zich nu gaan ontwikkelen tot een modern educatief museum. Het museum onderscheidt zich van de vele andere verzetsmusea in ons land door specifiek aandacht te besteden aan het bombardement. Hier leren en ervaren kinderen van de leeftijdsgroep tussen de 10 en 14 jaar uit heel Nederland wat het betekent wanneer een stad gebombardeerd wordt en wanneer je daarna vervolgd en onderdrukt wordt. Nu de generatie die ‘de oorlog’ heeft meegemaakt langzaam wegvalt wordt de behoefte aan instellingen waar kennis over de Tweede Wereldoorlog wordt geboden groter. De jongere generaties, maar ook toeristen en andere geïnteresseerden willen weten wat er is gebeurd, waarom het centrum van Rotterdam is zoals het is en hoe dat zo gekomen is. Op dat gebied hebben wij veel te bieden, met een collectie waar aan bijna ieder voorwerp een Rotterdams verhaal is verbonden. Wij willen de presentatie van deze collectie nog beter toegankelijk maken voor de nieuwe generatie door er dus een element van beleving aan toe te voegen. Wij hebben de geschiedenis als vertrekpunt, maar onze lessen gaan over bewustwording, de betekenis van vrede en veiligheid en de rol die elk individu speelt in de samenleving. In de nieuwe presentatie is veel ruimte voor eigen inbreng van de bezoekers. De bezoeker hoort en ziet hoe Rotterdam er in 1939 uit zag. Na de experience van het bombardement volgen de leerlingen een traject door het museum en ontdekken de leerlingen met behulp van audiovisuele middelen de verhalen achter de voorwerpen en kunnen ze hun eigen verhaal er aan toevoegen. Door in de nieuwe opstelling een mix van presentaties te maken waarbij steeds een ander leertype uitgangspunt is, heeft iedereen de kans om te leren op een manier die het best bij hem past. Hiervoor hebben wij het concept Rotterdam Reset 40-45.nu ontwikkeld. Rotterdam Reset zal vanuit Rotterdam een belangrijke aanvullende functie vervullen op het bestaande aanbod van Oorlogs- en Verzetsmusea en Herinneringscentra in Nederland.
2
Programma Het hele programma bestaat uit vier onderdelen: De Resetbus, het bombardement en de verhalen, de interactieve bouwplaats en de dilemma’s. De Resetbus Omdat het voor scholen en klassen vaak moeilijk is op eigen gelegenheid naar het centrum te komen, zetten wij een speciale bus in die de leerlingen brengt en haalt. De bus is zodanig ingericht dat de les al begint bij het instappen. De reis wordt vervolgens gebruikt om de impact van het bombardement van Rotterdam verder te illustreren. Tijdens de route, langs belangrijke plekken in de binnenstad, leren de leerlingen anders naar hun stad te kijken. Leerlingen die van buiten de regio Rotterdam komen kunnen met de bus worden opgehaald van het Centraal Station Rotterdam. Buiten schooltijden en in de schoolvakanties staat de bus ook ter beschikking voor groepen toeristen en andere belangstellenden. Het mes snijdt met de Resetbus aan twee kanten: de bereikbaarheid wordt vergroot en daarmee gaat het aantal bezoekers omhoog. Deze rondrit is een unieke toevoeging aan het programma Schetsontwerp OorlogsVerzetsMuseum Rotterdam 27 nov 2013
Experience: het bombardement. Eenmaal in het museum aangekomen komen ze in de ontvangstruimte waar op de hele wand gebombardeerde steden geprojecteerd zijn samen met portretten van kinderen uit die landen naast beelden van het gebombardeerde Rotterdam.
3
Daarna gaan ze naar de collectie ruimte. Blikvanger van deze ruimte wordt het open depot: een enorme glazen vitrine die de bezoekers geheel omringt en waarin alle objecten van het museum liggen uitgestald.
4
Centraal in de zaal (collectieve ruimte/open depot ) komt een werktafel waaraan ca. 30 personen kunnen plaatsnemen. Het tafelblad bestaat geheel uit touchscreens, die afwisselend een gezamenlijk beeld kunnen tonen of per werkplek als console kunnen dienen. Na binnenkomst gaan de bezoekers aan de lange tafel zitten waar ze een introductie film krijgen te zien.
5
Op de muren zijn de Mei dagen van 1940 geprojecteerd met vijf verschillende portretjes van mensen uit die tijd met ieder een voorwerp uit de collectie.
NAAR ’40 SFEER
5
Onbezorgde meidagen mengen zich met aanwijzingen van oorlogsdreiging Mobilisatie, inval, parachutisten
GELUID
toespraak Mussert / Hitler? GELUID
- radioberichten, - stadsgeluiden, - ver geweervuur
BEELD WAND
- gemobiliseerde soldaten in het straatbeeld - parachutes in silhouet
PERSONAGES + COLLECTIE + LOCATIE
6
Vier tot vijf personages worden geintroduceerd, verschillende leeftijden, ieder gekoppeld aan een collectiestuk en een plek. Nadruk op het dagelijkse, kleine.
BEELD TAFEL
kaart met plek
6
Langzaam verandert de sfeer van vreedzaam naar dreiging en komen de bommenwerpers overvliegen. Maximale inzet van audio-visuele middelen leiden tot een realistische en heftige ervaring waar de leerlingen letterlijk wakker geschud worden. De bezoeker beleeft dan intensief en in korte tijd (7 minuten) het bombardement van 14 mei 1940.
INTRO PERSONAGES
8 BEELD WAND
portretten
VERHALEND
personages in geluid en te lezen op tafel
VUURZEE
15
“De brand verandert alles.“ “Vanuit het duister gaat alles branden, suggestie dat de ruimte zelf brandt.“
7
En voelt de impact van wat hij of zij dagelijks aan oorlogsbeelden op TV voorbij ziet komen. Daarbij is het nadrukkelijk de bedoeling een link te leggen naar het leven van de jongeren zelf. Het museum wil via het verhaal van de oorlog jongeren laten nadenken over hun eigen leven, en omgekeerd via hun eigen ervaring het verhaal van de oorlog inzichtelijk en relevant maken. Daarna beginnen we met de wederopbouw. Nadruk ligt daarbij op de veerkracht van de stad en haar inwoners.
Schetsontwerp OorlogsVerzetsMuseum Rotterdam 27 nov 2013
8
De Verhalen: Heden en verleden Ieder object is een verhaal over een keuze. In de nieuwe opstelling wordt een nieuwe generatie op allerlei verschillende manieren geconfronteerd met verhalen over keuzes van Rotterdammers tijdens de bezettingstijd. Al die verhalen worden steeds opgehangen aan een object.
2. Verhalen ontdekken met de tablets • •
Iedere groepje, bestaand uit vier leerlingen, pakt een tablet Groepen gaan naar de rondgang - de open depot vitrine – om presentaties van andere leerlingen bij objecten te ontdekken
Schets van de ervaring: Leerlingen halen per groep één tablet uit het dockingstation in lades in de tafel en lopen de zaal uit naar het open depot. Op de tablet openen ze de verhalen-app. Bij ieder object waar een verhaal over is, staat een merkteken. Als je de tablet er op richt start een presentatie. Je kan kiezen uit presentaties van andere leerlingen en de ‘echte’ tekst van het museum. Een klokje op de tablet geeft aan wanneer dit onderdeel afgelopen is.
De objecten worden dus de nieuwe hoofdrolspelers in de nieuwe opstelling. Op het eerste gezicht alledaagse voorwerpen zullen worden geladen met emotionele en historische waarde. Via deze bonte verzameling van vertellingen ontstaat een beeld van het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam. Maar tegelijkertijd zullen de bezoekers ontdekken hoe moeilijk het is om te kiezen tussen leven en dood, tussen menselijkheid en je eigen veiligheid. Het is dan ook een confrontatie met je eigen levenshouding(ethiek): wat is voor jou belangrijk?
9
De collectie is gepresenteerd in de glazen vitrines en door middel van een tablet kunnen de leerlingen een voorwerp uit de collectie oproepen.
Dit zijn alledaagse voorwerpen uit de bezettingstijd, daar horen ze een verhaal bij en kunnen eventueel hun eigen verhaal toevoegen. Zo hebben deze objecten een historische waarde gekregen. Er zullen meerdere leerstijlen als uitgangspunt genomen worden: Leren door te denken, door te doen, door te dromen en door te beslissen.
4. Onderzoek en bedenken presentatie •
De bezoekers gaan samen presentaties maken, aan de tafel en op werkplekken in de rondgang langs depot
Schets van de ervaring: De groepjes bedenken wat voor soort presentatie ze willen maken. Het lesprogramma biedt verschillende presentatiemogelijkheden. Met behulp van de tafel, de tablet en de objecten opstelling kunnen ze extra materiaal verzamelen en meer over hun onderwerp te weten komen. Ze kunnen historische foto’s en films opzoeken, maar bijvoorbeeld ook zelf gaan filmen. Op de tafel gaan ze een presentatie ‘monteren’. Hiervoor moeten ze blokken op een tijdslijn plaatsen en deze voorzien van geluid.
10
Interactieve Bouwplaats Hier werken en bouwen de jongeren aan hun toekomst en aan de toekomst van de stad. Ze ‘bouwen’ aan vrede en democratie en krijgen gereedschap en machines: oorlogverkenners, monumentenwielen, democratieschijven, machtsorteerders, conflictrollen, spijtbuizen, vooroordelenbalans, vrijheidzoekers, zondebokkenmolens, tolerantiemeters, enz. Met behulp van dit gereedschap vindt waarden-ontwikkeling en waarden-communicatie plaats. De deelnemers werken plm. 40 minuten op de bouwplaats. Vragen, opdrachten en instructie worden gestructureerd aangeboden met behulp van een tablet. De tablet ‘stuurt’ de bezoeker. Op basis hiervan wordt het certificaat samengesteld dat een uitstekend middel is om op school/jeugdwerk een constructieve follow up te geven. Voor deze verwerking worden docenten/begeleiders lessuggesties aangeboden. Met deze interactieve methodiek is veel ervaring opgedaan door de Stichting Vredeseducatie in Utrecht. In binnen- en buitenland zijn de afgelopen jaren een 20-tal circuits ontwikkeld en recent heeft men ervaring opgedaan met het werken met tablets. Dilemma’s Tenslotte worden de jongeren geconfronteerd met een aantal dilemma’s Hoe moeilijk is het om te kiezen tussen leven en dood, tussen twee kwaden, tussen het denken aan anderen en je eigen veiligheid. Ze worden geconfronteerd met zichzelf: “wat zou jij doen en wat is voor jou belangrijk?”
Partners Voor Rotterdam Reset 40-45.NU hebben wij samengewerkt met een aantal ontwerp bureau’s en leerlingen van een aantal scholen uit Rotterdam en omgeving Bureau Tinker is verantwoordelijk voor de beleving van het bombardement en de lesstof in de bus. Studio Louter heeft met de leerlingen het verhalen programma ontwikkeld. OPERA Amsterdam zorgt voor de vormgeving van al deze ruimtes. Stichting Vredeseducatie heeft jarenlange ervaring met educatie op het gebied van oorlog en vrede. Zij hebben de Interactieve Bouwplaats ontwikkeld. Het OVMR is regiocoördinator voor het Veteraneninstituut (VI) en mag programma’s van het VI aan jongeren presenteren. Eén van de presentaties is de jongeren te confronteren met dilemma’s. Aanvullend kunnen veteranen hun ervaringen vertellen; van de Tweede Wereldoorlog en Nederlands Indië tot Irak en Afghanistan.
11
