Museum Meermanno Huis van het boek Jaarverslag 2015

Museum Meermanno | Huis van het boek Jaarverslag 2015

1

2

Museum Meermanno | Huis van het boek Jaarverslag 2015

31 maart 2016

3

4

Inhoudsopgave Voorwoord

7

Hoofdstuk 1: Bestuursverslag

11

1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.8.1. 1.8.2. 1.8.3. 1.8.4. 1.8.5. 1.9. 1.10. 1.11. 1.12.

11 11 12 13 13 13 13 17 17 31 39 42 45 47 48 48 49

Inleiding WNT verantwoording 2015 Samenstelling Raad van Toezicht Good Cultural Governance Bestuur en directie Financiële positie Prestatie-eisen Verrichte activiteiten Publieksfunctie Collectiefunctie Educatie Cultureel ondernemerschap Huisvesting Beleidsplan en subsidiebeschikking Continuïteit Eigen inkomsten Evaluatie 2015

5

6

Voorwoord Ter ondersteuning van het activiteitenplan 2017-2020 spraken vele instellingen en organisaties hun bereidheid uit zich als netwerkpartner te verbinden aan het in dit plan geïntroduceerde Huis van het Boek. Dat Meermanno zich ontwikkelt als netwerkinstelling blijkt zeker ook uit de in 2015 ontplooide activiteiten. Zowel de kleine als grote tentoonstellingen en activiteiten werden mede mogelijk gemaakt door samenwerking met o.a. de Universiteit van Amsterdam, het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten (KABK) te Den Haag en partners, zoals het Letterkundig Museum, de Stichting CPNB en, last but not least, de Koninklijke Bibliotheek (KB). Met de KB heeft Museum Meermanno de reeds bestaande succesvolle samenwerking op het gebied van tentoonstellingen voortgezet, in 2015 met de tentoonstelling over kookboeken ‘Aan tafel!’. Deze samenwerking zal in de komende jaren geïntensiveerd worden, waarover later meer. Voor een groeiend aantal studenten van universiteiten en hogescholen is een bezoek aan Meermanno inmiddels een vast onderdeel geworden van het curriculum. Het gaat om de opleidingen Book en Digital Media Studies (Universiteit Leiden), Conservation and Restoration of Cultural Heritage van de Universiteit van Amsterdam, Type and Media van de KABK en Typography & Graphic Communication van de University of Reading. Mede dankzij een particuliere schenking wordt jonge typografen en grafisch ontwerpers een podium geboden hun werk te tonen. In 2015 waren dat de studenten van het Plantin Instituut voor Typografie te Antwerpen. Met de lancering van de tweetalige website is een lang gekoesterde wens in vervulling gegaan. Het museum mag zich verheugen in belangstelling voor zijn internationale collectie van buitenlandse onderzoekers en studenten. Daarnaast is in 2015 de website responsief gemaakt en nu goed te benaderen op smartphone en tablet. Met deze twee acties en de intensieve inzet op social media stuurt het museum aan op een sterke uitbreiding op de online community. De website behaalde overigens in 2015 dankzij een Google Ad Grant het grootste aantal online bezoekers ooit. De zichtbaarheid van de collectie was in 2015 groot vanwege het hoge aantal bruiklenen aan collega-instellingen. 7

Een tweede wens die in 2015 uitkwam, was de renovatie en herinrichting van de educatiezolder, waarmee de kalligrafiewerkplaats en de drukkerij sinds september 2015 nu ook ieder weekend toegankelijk zijn voor het publiek. Ook kunnen er meer schoolgroepen worden ontvangen. Deze uitbreiding van het aanbod van het museum is geheel gefinancierd met geld uit fondsenwerving. Museum Meermanno kent al sinds 1964 een trouw ondersteunend netwerk: de Stichting Vrienden van Museum Meermanno. Deze heeft tot doel ‘het bevorderen van de bloei, in de meest uitgebreide zin des woords, van het Museum Meermanno’. Deze steun beperkt zich niet tot het aanvullen van het aankoopbudget en het financieren van het blad Leeslint, waarvan wij dit jaar het 25-jarig jubileum mochten vieren. De Stichting, met een aanzienlijk eigen vermogen, heeft zich gecommitteerd aan een financiële garantstelling, mocht de fragiele financiële situatie ontstaan door de korting van 25% op de subsidie daartoe aanleiding geven. Ter verdere borging van de continuïteit zal met grotere schenkingen, waaronder een legaat van ruim € 1 miljoen aan Museum Meermanno in 2014, prudent worden omgegaan. Zonder dit vermogen zelf aan te tasten, zal het rendement hiervan aangewend worden ten behoeve van de exploitatie, mocht dit onvermijdelijk zijn. Het zogenaamde fonds Cox-De Ronde is in een schenkingsakte geoormerkt voor het aankopen en exposeren van werk van jonge kunstenaars. Het fonds Boekengeluk, dat bestaat uit de opbrengsten van het crowdfundingsprogramma ‘Boek zoekt Vrouw’ en periodieke giften, komt ten goede aan de zichtbaarheid van de collectie. Met dit laatste fonds konden in 2015 de ontwerpen van Helmut Salden voor de Russische Bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot en een uiterst zeldzame atlas van China (een van de twee bekende exemplaren ter wereld) worden gerestaureerd en geconserveerd. Ook in natura ontving het museum een aantal belangrijke schenkingen. Zo werd op de valreep van 2015 een belangrijke collectie van ruim 115 uitgaven van de Italiaanse Officina Bodoni aan Museum Meermanno toebedacht. Museum Meermanno staat aan de vooravond van enige belangrijke veranderingen in zijn bestaan. In 2015 werden hiertoe de voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd. In 2016 wordt de bestuurlijke integratie met de Koninklijke Bibliotheek een feit. Daarbij komt Museum Meermanno onder toezicht van het Algemeen Bestuurscollege van de Koninklijke Bibliotheek, aangevuld met de algemeen directeur van deze

8

instelling. Vooruitlopend op deze bestuurlijke integratie heeft het Algemeen Bestuurscollege van de Koninklijke Bibliotheek de heer Eelco van Welie van nai010-uitgevers op 2 november 2015 gevraagd om het activiteitenplan 2017-2020 voor Museum Meermanno op te stellen. Dit plan diende voor 1 februari 2016 te worden ingediend bij het Ministerie van OCW. Op verzoek van de KB heeft de plaatsvervangend directeur van Museum Meermanno dit plan ingediend. Op 18 december 2015 werd de nieuwe Erfgoedwet in het Staatsblad gepubliceerd. Hierin is onder meer vastgelegd dat musea met een wettelijke taak hiervoor langdurig een vergoeding krijgen voor het beheer van zowel de museale gebouwen als voor de collectie. In het kader hiervan heeft de minister van OCW op 16 november 2015 het voornemen bekendgemaakt de Stichting tot Beheer van het Museum van het Boek met de zorg van de museale cultuurgoederen te belasten. De Stichting is van mening dat zij met de in het voornemen genoemde financiële middelen de wettelijke taak niet naar behoren zal kunnen vervullen en heeft op 18 december jl. bezwaar aangetekend tegen de hoogte van de financiële vergoedingen en de onderbouwing en toelichting daarop. De ernstige ziekte van directeur Maartje de Haan heeft grote invloed gehad op de organisatie. Ondanks haar enorme doorzettingsvermogen, werkkracht en optimisme, waarmee zij lange tijd in staat was om door te blijven werken, kon zij niet de energie geven die het museum van haar gewend was. Het gemis was extra groot door de grote veranderingen die Museum Meermanno in de komende jaren te wachten staan, waarvoor in 2015 de nodige voorbereidingen werden getroffen, zoals het opstellen van het activiteitenplan 2017-2020, de bestuurlijke fusie met de KB en de nieuwe beheersovereenkomst in het kader van de Erfgoedwet. Met name voor dit laatste heeft het museum vanuit de Koninklijke Bibliotheek ondersteuning gekregen in de persoon van Marg van der Burgh, die tot september 2015 de functie van plaatsvervangend directeur bekleedde. Het museum is er trots op dat het erin geslaagd is het jaar met een positief saldo af te sluiten. Met vereende krachten hebben de medewerkers, ondersteund door een team van vrijwilligers een goede prestatie neergezet. Hét boekenmuseum van Nederland ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet. Dhr. R. Tax Plaatsvervangend directeur/Hoofd Collectiebeheer

9

10

Hoofdstuk 1. Bestuursverslag 1.1. Inleiding Dit bestuursverslag is geschreven als verantwoording van de subsidie, die het Ministerie van OCW aan Museum Meermanno heeft toegezegd ten behoeve van het beheer en de exploitatie van het museumgebouw en de museale collectie.

1.2. WNT-verantwoording 2015 Per 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) ingegaan. Deze verantwoording is opgesteld op basis van de volgende op Stichting tot Beheer van het Museum van het Boek | Museum Meermanno-Westreenianum van toepassing zijnde regelgeving: het algemeen WNT-maximum. Het bezoldigingsmaximum in 2015 voor Museum Meermanno is € 178.000. Het weergegeven toepasselijke WNT-maximum per persoon of functie is berekend naar rato van de omvang (en voor topfunctionarissen tevens de duur) van het dienstverband, waarbij voor de berekening de omvang van het dienstverband nooit groter kan zijn dan 1,0 fte. Uitzondering hierop is het WNT-maximum voor de leden van Raad van Toezicht; dit bedraagt voor de voorzitter 15% en voor de overige leden 10% van het bezoldigingsmaximum. De leden van de Raad van Toezicht en de voorzitter ontvingen echter geen vergoeding van het museum. Bezoldiging topfunctionarissen

Leidinggevende topfunctionarissen bedragen x € 1 Functie(s)

Dhr. R. Tax

Mevr. M.K. de Haan

Mevr. M.K. de Haan

Plaats-vervangend directeur

Directeur

Directeur

17/12/2015 - 31/12/2015

1/1 - 31/12/2015

1/1 - 31/12/2014

0,8889

0,9444

0,9444

Gewezen topfunctionaris?

nee

nee

nee

(Fictieve) dienstbetrekking?

nee

nee

nee

ja

ja

ja

2073

86499

85043

Duur dienstverband Omvang dienstverband (in fte)

Zo niet, langer dan 6 maanden binnen 18 maanden werkzaam?

Bezoldiging Beloning Belastbare onkostenvergoedingen

-

-

-

Beloningen betaalbaar op termijn

228

10650

10918

Totaal bezoldiging

2302

97149

95961

WNT-maximum

7315

178000

230474

Toepasselijk WNT-maximum

6502

168103

217670

Motivering indien overschrijding

N.v.t.

N.v.t.

N.v.t.

11

De heer R. Tax, hoofd collectie beheer, betrad tevens de functie van plaatsvervangend directeur vanaf 17 december 2015. Het toepasselijk WNT-maximum bedraagt € 6.502.

1.3. Samenstelling Raad van Toezicht. Toezichthoudende topfunctionarissen De leden van de Raad van Toezicht hebben over 2015 geen bezoldiging ontvangen. De Raad van Toezicht bestond in 2015 uit de volgende functionarissen: Raad van Toezicht leden 2015

In dienst

Drs. W.J. Deetman, lid Raad van State (voorzitter)

1-1-2009

Mw. Dr. E.J.B. Knibbeler, algemeen directeur Koninklijke

1-1-2015

Uit dienst n.t.b.

Beloning n.v.t. n.v.t.

Bibliotheek (qq, permanent lid) Drs. C. van Dijkhuizen, CFO ABN AMRO (lid)

1-1-2005

n.b.t.

n.v.t.

Mevr. prof. dr. L. Kuitert, Leerstoel Boekwetenschap, UvA (lid)

1-1-2009

n.b.t.

n.v.t.

Dr. S. Noorda, Voorzitter van de Vereniging v. Universiteiten

1-1-2010

n.b.t.

n.v.t.

1-1-2010

n.b.t.

n.v.t.

VSNU (lid) Mevr. drs. A. Portegies, uitgever Querido (lid)

De Raad van Toezicht kwam in 2015 vier maal bijeen voor overleg. Daarnaast had de directeur nog verschillende extra overleggen met de financiële en bedrijfskundige deskundige van de Raad van Toezicht, de heer Van Dijkhuizen, en de voorzitter, de heer Deetman. Deze bijeenkomsten vonden plaats in verband met de voorbereiding van de bestuurlijke fusie met de KB en het uitgebreide Due diligence-onderzoek dat de KB in 2015 liet volgen op het eerder instelde Due diligence-onderzoek naar de (financiële) situatie van het museum. Hiervoor moesten specifieke financiële stukken door mevrouw P. Toet, controller, overlegd worden. De heer Eddy Schuyer trad ook in 2015 op als adviseur van de Raad van Toezicht. Vanwege de ziekte van de directeur kwam de heer Deetman vanaf begin oktober regelmatig naar het museum voor overleg met de plaatsvervangend directeur en de controller, de medewerkers en het bestuur van de Stichting Vrienden. De leden van de huidige Raad van Toezicht treden terug op het moment dat de bestuurlijke integratie met de Koninklijke Bibliotheek een feit is.

12

1.4. Governance Code Cultuur Museum Meermanno hanteert de Governance Code Cultuur zoals in het Jaarverslag 2014 is beschreven.

1.5. Bestuur en directie De Stichting tot beheer van het Museum van het Boek/Museum Meermanno-Westreenianum kent één bestuurder/directeur en één plaatsvervanger met volledig mandaat: - Mevrouw drs. M.K. de Haan, directeur - De heer drs. R. Tax, /plv. directeur (vanaf 17 december 2015) en Hoofd Collectiebeheer. De bevoegdheden van de overige personeelsleden zijn vastgelegd in een delegatierooster. Voor een overzicht van het volledige personeelsbestand wordt verwezen naar de bijlage. Mevr. drs. Marg van der Burgh (niet in dienst van Museum Meermanno maar in dienst van de Koninklijke Bibliotheek) was t/m september 2015 plaatsvervangend directeur en bevoegd (zonder financieel mandaat). Zij gaf in 2015 ook leiding aan het Haalbaarheidsonderzoek naar de bestuurlijke fusie tussen KB en Museum Meermanno.

1.6. Financiële positie Hieronder volgen achtereenvolgens toelichtingen op het exploitatieresultaat van 2015, de financiële risico’s, de uitgangspunten voor het financieel beleid en de OCW-eisen in het kader van cultuurprofijt. Exploitatieresultaat

In 2015 bedraagt het exploitatieresultaat positief € 8.962. Dit resultaat is gedoteerd aan de algemene reserve. Voor een boekhoudkundige toelichting op het exploitatieresultaat wordt verwezen naar de jaarrekening (zie hoofdstuk 3).

1.7. Prestatie-eisen In het kader van de subsidieaanvraag voor de periode 2013-2016 werden de volgende uitgangspunten geformuleerd: 30.000 bezoekers gemiddeld per jaar 5.500 kinderen bezoeken in schoolverband gemiddeld per jaar 18,5-21,5 % eigen inkomsten

13

Aantal bezoekers

In 2015 heeft het Museum Meermanno 22.196 bezoekers in eigen pand ontvangen. 10% daarvan kwam niet uit Nederland, met name buitenlandse onderzoekers en studenten. Daarnaast trokken de reizende tentoonstelling over Willem I (7.420) en de tentoonstelling ‘Uitgelezen’ in Museum Gouda (8.833) veel extra bezoekers. De tentoonstelling ‘De verbeelders’ was een duo-tentoonstelling met het Letterkundig Museum. Deze trok 4.600 bezoekers aldaar. De satelliet tentoonstellingen die werden georganiseerd n.a.v. tentoonstellingen ‘De verbeelders’ en ‘Aan tafel!’ in de Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie en in de hal van de Koninklijke Bibliotheek werden ook door veel mensen bekeken. In de RKD waren dat 400 mensen. In de hal van de KB waren dat er 2.320. Het museum organiseerde tevens workshops op relevante beurzen en festivals. Deze werden bezocht door 986 belangstellenden. Ten slotte bezochten 190 mensen het symposium ‘De verbeelders’. Voor de bezoekers van de openbare bibliotheken en van de Koninklijke Bibliotheek hanteert het museum een percentage van 10% van het totale bezoek. Dit betekent een aantal van 24.749 externe bezoekers. Het totaal aantal bezoekers (46.945) ligt daarmee beduidend hoger dan het beoogde aantal van 30.000. 2009: 11.757 bezoekers 2010: 13.513 bezoekers 2011: 19.409 bezoekers 2012: 24.955 bezoekers 2013: 21.038 interne plus 1.409 externe is in totaal 22.447 bezoekers 2014: 23.382 interne plus 16.250 externe is in totaal 39.632 bezoekers 2015: 22.196 interne plus 24.749 externe is in totaal 46.945 bezoekers

Externe bezoekers Meermanno

Externe bezoekers Meermanno

beurzen en festivals

tentoonstellingen buiten MM

2014

687

16250

2015

370 (kind) + 616 (volw) + 190

7.420 (Willem 1) + 8.833 (Gouda) + KB

symposium ‘De verbeelders’

(2.320), LM (4.600) en RKD (400)

Hieronder volgt een overzicht van de samenstelling van de bezoekcijfers van 2009 t/m 2015. De terugloop in het aantal volwassenen dat het museum in groepsverband bezocht, heeft te maken met de afname in zakelijke verhuur van de museumzalen voor externe evenementen.

14

Jaar

Volwassenen

Kinderen/

Volwassenen

Kinderen/jeugd

groep

jeugd groep

Individueel

individueel

Totaal

Totaal 2009

1769

3316

6332

340

11757

Totaal 2010

2527

3339

7170

477

13513

Totaal 2011

3200

3967

11457

785

19409

Totaal 2012

3246

3026

17994

689

24955

Totaal 2013

2484

4507

12800

1247

21038

Intern 2014

4029

4138

13556

1659

23382

Extern 2014

16250

Totaal 2014

39632

Intern 2015

2728

3454

14738

1276

22196

Extern 2015

24749

Totaal 2015

46945

Bezoeken scholen en hoger onderwijs

De prognose van 5.500 bezoeken in schoolverband is in 2015 niet geheel uitgekomen. Dit heeft vooral te maken met een terugloop in het aantal groepen van de basisscholen. Dit is een trend in Den Haag die te maken heeft met het enorme aanbod. In 2015 zijn er bovendien minder groepen geweest van het Cultuurmenu. Ten opzichte van 2014 is het verschil ook te verklaren door het feit dat Museum Meermanno nu voorziet in een les voor groep 4 en dat daar minder groepen van zijn in Den Haag dan groepen 1 en 2, die het museum in 2013 en 2014 ontving. Het aantal studenten dat specifiek voor de collectie komt, laat een groei zien. 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2540

2524

3202

2602

2877

2827

2380

436

588

569

985

924

809

762

Studenten hoger onderwijs

409

349

809

601

1519

522

661

Totaal aantal bezoekers in

3385

3461

4580

4188

5320

4158

3803

Leerlingen uit het basisonderwijs Leerlingen uit het voortgezet onderwijs

schoolverband Eigen inkomsten

Het bedrag aan private fondsenwerving voor de educatiezolder ad € 79.000 in 2015 wordt vanaf 2016 als investering over tien jaar afgeschreven. Hier tegenover staan de private fondsen die overeenkomstig de afschrijving worden genomen. Het gemiddelde percentage gedurende de periode 2013-2015 bedraagt 49,1%. Over de jaren gemiddeld gezien wordt aan de eis van 19,5% ruimschoots voldaan. Zie 3.10.

15

2009:

8,1 %

2010:

13,5 %

2011:

24 %

2012:

26 %

2013:

28,9%

2014:

100% (zonder nalatenschap: 24,3%)

2015:

18,4%

Voorgenomen prestaties

Hieronder volgt een overzicht van voorgenomen prestaties. Registratiegraad en -kwaliteit Ten minste 95 procent van de objecten is geregistreerd. Alle geregistreerde objecten zijn voorzien van een inventaris- en standplaatsnummer; van alle objecten is de juridische status bekend. De aanbevelingen die de Erfgoedinspectie naar aanleiding van de bezoeken op 24 maart en 7 april 2015 heeft gedaan, zijn opgenomen in het nieuwe Collectieplan 2015-2018. Collectieplan Het collectieplan 2011-2014 ‘Boekwetenschap en bibliofilie’ (Koninklijke Bibliotheek/Museum Meermanno, 2010) is herschreven voor de periode 2015-2018. Hoewel beide instellingen al in een eerder stadium het collectiebeleid hebben afgestemd, zijn verdere afspraken over collectievorming en registratie zeer wel denkbaar. Veiligheidsplan Museum Meermanno beschikt over een integraal veiligheidsplan, dat in 2015 in samenspraak met externe adviseurs is doorgelicht. Zowel het calamiteiten- als het ontruimingsplan zijn verder aangescherpt en in overeenstemming gebracht met de huidige stand van zaken. Eigen prestatieafspraken

Museum Meermanno en Koninklijke Bibliotheek hebben in 2015 een integratie op bestuurlijk niveau voorbereid. Al in 2013 tekenden de Koninklijke Bibliotheek en Museum Meermanno een intentieverklaring. Hierin verklaarden zij te willen onderzoeken, hoe zij vanaf 2017 nog nauwer zouden kunnen samenwerken. In 2015 is door beide partijen intensief gewerkt aan de voorbereidingen van een bestuurlijke fusie. Dit behelsde een Haalbaarheidsonderzoek, een statutenwijziging, een Due diligence-onderzoek en frequent contact met het Ministerie van OCW. In 2016 zal de bestuurlijke integratie van Museum

16

Meermanno en de Koninklijke Bibliotheek een feit zijn. Het Algemeen Bestuurscollege van de KB, met hieraan toegevoegd de Algemeen Directeur van de KB, zullen de Raad van Toezicht van Museum Meermanno vormen. Gezamenlijke inspanningen De afgelopen twee jaar is bij Meermanno een deeltijdconservator gedetacheerd, die uit de KB afkomstig is. In de tentoonstellingsruimten van Meermanno zijn twee grote exposities te zien geweest met stukken uit beide collecties en gezamenlijke publiciteitscampagnes. ‘Vogels!’ in 2014 en ‘Aan tafel!’ in 2015 trokken veel publiek. Toekomst Deze integratie op bestuurlijk niveau van Nederlands enige boekenmuseum met de nationale bibliotheek van Nederland betekent een domein-overstijgende samenwerking. Samen verkennen beide instituten de mogelijkheden om in breed nationaal verband een sterk boek-, lees- en letterencluster op te bouwen.

1.8. Verrichte activiteiten 1.8.1 Publieksfunctie Vaste opstelling

Museum Meermanno is het oudste boekenmuseum ter wereld en het enige boekenmuseum van Nederland. Het heeft bovendien een originele negentiende-eeuwse museuminrichting. In Museum Meermanno is de eerste verdieping geheel gewijd aan de internationale collectie van Baron van Westreenen. De vitrines en de andere meubels, de ordening en de aankleding roepen de atmosfeer op van een negentiende-eeuwse museale omgeving. De achterzaal toont in een permanente opstelling de verzameling oudheden en andere voorwerpen die Van Westreenen bijeenbracht. De boekzaal, met de glazen vitrinekasten langs de wanden, en de houten lessenaarvitrines in het midden (waarin wisselende exposities van de bijzondere oude boekencollectie te zien zijn), herbergt een aanzienlijk deel van de collectie vroege drukken. In de opstelling ‘Van lood tot led’ wordt iedere vier maanden een wisselende selectie uit de boekgeschiedenis van 1850 tot de huidige digitale ontwikkelingen getoond. In de boekzaal wordt elke vier maanden een nieuwe selectie uit de oude collectie gepresenteerd, waarbij handschriften en vroege

17

drukken in wisselende thema-opstelling worden getoond. Dit jaar werd daarbij onder andere aandacht besteed aan de Goudse drukker Gheraert Leeu en werd tijdens de kookboekententoonstelling een selectie van handschriften en oude drukken getoond, met daarin afgebeeld tafel- en keukenscènes. Ook bij de ‘Bibliotheca Thurkowiana Minor’, een miniatuurbibliotheek met 1515 miniatuurboekjes, wordt elke vier maanden een nieuwe selectie tentoongesteld. De vaste opstellingen spelen een belangrijke rol in het educatieve programma van het museum.

Overzicht tentoonstellingen 2015

In 2015 werden drie grote tentoonstellingsprojecten georganiseerd: De verbeelders ‘De verbeelders’ met een overzicht van Nederlandse boekillustratoren in de afgelopen 100 jaar was een samenwerkingsproject met het Letterkundig Museum, met op beide locaties een tentoonstelling en als gastconservator Saskia de Bodt, hoogleraar illustratie aan de UvA. In de tentoonstelling in Museum Meermanno waren boeken, originele tekeningen en ontwerpschetsen te zien uit de collecties van de KB, Meermanno, het RKD en het Letterkundig Museum. De duo-tentoonstelling werd feestelijk geopend met een optreden van illustrator Wouter van Reek in de aula van de KB (220 gasten). De aansluitende borrel vond plaats in het LM. Bij de tentoonstelling verscheen een uitgebreide, gelijknamige publicatie bij Uitgeverij Vantilt en werd een uitverkocht symposium (190 deelnemers) georganiseerd door LM, KB, RKD en Museum Meermanno.

Dick Matena. Getekend leven Het tweede grote project ‘Dick Matena. Getekend leven’ was een overzicht van de veelzijdige loopbaan van striptekenaar Dick Matena. Aanleiding was de titel Levend Erfgoeddrager die Dick Matena in 2014 in Museum Meermanno ontving. Samenwerkingspartner was de Bijzondere collecties van de UvA. Voor deze tentoonstelling met vele originele tekeningen werd uit het persoonlijke archief van Dick Matena geleend, alsmede uit de verzamelingen van vele particulieren en uitgeverijen. Twee zeer deskundige particuliere verzamelaars traden op als gastconservator. De tentoonstelling werd geopend in de tuin van het museum waarbij de schrijfster Mensje van Keulen Dick Matena

18

toesprak. Bij de tentoonstelling gaf het museum de publicatie Dick Matena. Getekend leven uit met bijdragen van de gastconservatoren. Aan tafel! Een selectie van de mooiste en leukste kookboeken uit KB en Meermanno was in het najaar te zien in de tentoonstelling ‘Aan tafel! Een boekje open over eetcultuur’. Partners waren: het CPNB/ Het gouden kookboek, de Kookboeken7daagse/Kookboek van het jaar, Kookwinkel DOK Den Haag en theatergroep NTjong die een voorstelling met dezelfde titel in het museum uitvoerde. Janny van der Heiden, jurylid van het tv programma Heel Holland bakt, was jurylid van de publieksactie en gastconservator voor de expositie van persoonlijke kookboeken die werden uitgeleend door het publiek. Ook deze tentoonstelling werd feestelijk geopend in de aula van de KB. NTjong verzorgde een presentatie over hun gelijknamige theaterproject en Janny van der Heijden hield een toespraak, evenals collectiespecialist Anna Rademakers van de KB. Bij de tentoonstelling verscheen een agenda van Koninklijke Bibliotheek met talloze afbeeldingen van kookboeken. In verschillende ruimtes van het museum waren kleinere tijdelijke presentaties te zien. In de zomer toonde het museum in het kader van een project over de Romeinse Limes, ondersteund door de Provincie Zuid-Holland de tentoonstelling ‘Het raadsel van de Brittenburg’ met Romeinse vondsten uit de archeologische collectie van het museum. Sinds 2014 zijn er twee nieuwe tentoonstellingszalen geopend op de tweede verdieping: de Aanwinstenzaal, waarin nieuwe aanwinsten voor de moderne collectie worden uitgelicht, en de ‘Rode zaal’ (vanwege de rode vloer) waarin kleine thematentoonstellingen van moderne boeken plaatsvinden. Dit jaar waren dat de illustraties van Jan Jutte voor een heruitgave van de sprookjes van Andersen, de viering van 150 jaar Alice in Wonderland en een selectie van boeken letterontwerpen van studenten aan het Plantijn Instituut Antwerpen. Deze laatste tentoonstelling vond plaats in het kader van Jong Talent Meermanno. In het souterrain werd onder meer aandacht gegeven aan de jaarlijkse aanwinsten van de Best Verzorgde Boeken en aan de stichting Drukwerk in de marge, die dit jaar 40 jaar bestond. Ook werden de via crowd sourcing gekozen favoriete kookboeken uit privébezit getoond tijdens ‘Aan tafel!’.

19

20

Actuele zaken worden gepresenteerd in de halvitrine. In 2015 werd aandacht besteed aan: - werk van Bertram Weihs - werk van Cyrus Highsmith, de winnaar van de Gerrit Noordzij Prijs, een samenwerking van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, de Tiele Stichting en Museum Meermanno onuitgegeven werk van illustrator Marietje Witteveen dat werd ontdekt tijdens het onderzoek voor het boek en de tentoonstelling ‘De Verbeelders’ - de prijswinnaars van het Gouden Kookboek en het Kookboek van het Jaar. - Daarnaast werden uit eigen collectie in memoriams ingericht voor de recent overleden Kurt Löb, Piet Clement en Kees Thomassen. De verbeelders. Nederlandse boekillustratie in de twintigste eeuw

Zalen begane grond

Gastconservatoren: Saskia de Bodt (UvA) en Jeroen Kapelle (RKD)

Gegenereerde advertentiewaarde: € 176.884,-

Doelgroepen: boeken- en prentenboekenliefhebbers, gezinnen met kinderen.

17 januari t/m 17 mei 2015

Partner: Letterkundig Museum en Uitgeverij Vantilt Publicatie: De Verbeelders, door Saskia de Bodt en vele anderen.

Bezoekers: 8.985 Gheraert Leeu, drukker in

Boekzaal

Conservator: Erik Geleijns

Gouda en Antwerpen

Gegenereerde advertentiewaarde:

Ter gelegenheid van de tentoonstelling 6 januari t/m 17 mei 2015

€ 4.983,-

‘Uitgelezen’ in Museum Gouda.

Partner: Museum Gouda De Best Verzorgde Boeken 2013

Souterrain

24 januari t/m 10 april 2015

Selectie door jury van De Best Verzorgde Boeken.

Gegenereerde advertentiewaarde n.v.t.

Ter gelegenheid van een schenking aan het museum. Partner: CPNB/Stichting De Best Verzorgde Boeken

Sprookjes van Andersen getekend door Jan Jutte

Rode zaal

Conservator: Leonie Wingen Accenttentoonstelling over een van de toonaangevende illustratoren van vandaag, t.g.v. de tentoonstelling ‘De Verbeelders’.

31 januari t/m 14 juni 2015

Gegenereerde advertentiewaarde: € 1.997,-

Partner: uitgeverij Lemniscaat Private presses, uit de collectie Zomerdijk 7 februari t/m 14 juni 2015

Aanwinstenzaal

Conservator: Rickey Tax

Gegenereerde advertentiewaarde n.v.t.

Particuliere bruikleen naast eigen collectie van Museum Meermanno.

21

Drukwerk in de marge 40 jaar

Souterrain

Conservator: Rickey Tax

Gegenereerde advertentiewaarde n.v.t.

T.g.v. het 40 jarig bestaan van de Stichting, expositie samengesteld uit eigen collectie Museum Meermanno.

Mei t/m augustus 2015

Doelgroep: margedrukkers en bibliofielen. Dick Matena. Getekend

Zalen begane grond

Gastconservatoren: Rob van der Nol en

leven

Rob van Eijk

6 juni t/m 27 september

Met vele bruiklenen uit particuliere en

2015

openbare collecties.

Gegenereerde advertentiewaarde: € 36.769,-

Partner: Dick Matena, Bijzondere collecties Universiteit van Amsterdam.

Doelgroep: liefhebbers van strips en

Bezoekers: 6.282

tekenkunst.

Publicatie: Dick Matena. Getekend leven, uitgave Museum Meermanno Het raadsel van de

1 zaal begane grond

Conservator: Erik Geleijns

Brittenburg

Gegenereerde advertentiewaarde:

In het kader van een nationaal project 20 juni t/m 27 september

€ 3.610

over de Romeinse Limes.

2015 Partner: RMO, Leiden Doelgroep: archeologen, historici, geïnteresseerden in de Nederlandse en Romeinse geschiedenis. Alice in Wonderland 150 jaar

Rode Zaal

Conservator: Leonie Wingen Ter gelegenheid van de viering van 150 jaar Alice. Met bruiklenen uit een particuliere collectie.

27 juni t/m 1 november 2015

Doelgroepen: verzamelaars, liefhebbers van illustratie, gezinnen met kinderen. Aan tafel in de middeleeuwen

Boekzaal

Conservator: Erik Geleijns Afbeeldingen van tafelscènes uit handschriften en oude drukken.

22 september 2015 t/m 25 januari 2016

Bij tentoonstelling ‘Aan tafel!’ Het geliefde kookboek

Souterrain

Souterrain Jury: Janny van der Heijden, Anna

5 oktober 2015 t/m 31

Rademakers en Maartje de Haan

januari 2016 Keuze favoriete kookboeken van publiek

Bij tentoonstelling ‘Aan tafel!’

22

Gegenereerde advertentiewaarde: € 3.173,-

Aan tafel! Een boekje open Zalen begane grond

Conservatoren: Erik Geleijns, Ellen van

Gegenereerde

over eetcultuur

Oers, Anna Rademakers, Ellen van Schie

advertentiewaarde: € 379.451,-

10 oktober 2015 t/m 31

In samenwerking met de KB.

januari 2016

Partners: CPNB/Het gouden kookboek; Kookwinkel DOK; NT Jong

Doelgroepen: kookboekenliefhebbers, kookliefhebbers, cultureel geïnteresseerd publiek.

Bezoekers: 5.249 (in 2015) Tot de kern. Willemieke

Aanwinstenzaal

Gastconservator: Willemieke van den

Gegenereerde

van den Brink

Brink

advertentiewaarde n.v.t.

12 oktober 2015 t/m 10

Aanwinst voor de moderne collectie.

januari 2016 Inside/outside: Plantijn

Rode zaal

Instituut Antwerpen

Gastconservator: Frank Blokland (KABK

Gegenereerde

Den Haag)

advertentiewaarde: € 3.817,-

7 november 2015 t/m 21

Selectie van werk van de studenten aan de

februari 2016

opleidingen boek- en letterontwerpen.

Partner: Plantin Instituut Antwerpen

Doelgroep: liefhebbers van moderne typografie en boekontwerp, studenten.

Van lood tot led

Tentoonstellingszaal

Conservator: Rickey Tax

eerste verdieping Permanente opstelling,

Doelgroep: cultuurliefhebbers,

boeken elke 4 maanden

studenten grafische vormgeving en

gewisseld

boekenliefhebbers.

Bibliotheca Thurkowiana

Tentoonstellingszaal

Minor

tweede verdieping

Conservator: Rickey Tax

Doelgroep: boekenliefhebbers, Permanente opstelling ,

schoolgroepen.

boeken elke 4 maanden gewisseld

23

Pr/marketing. De kracht van samenwerken

Tentoonstellingscampagnes Het jaar 2015 stond in het teken van samenwerken. Zo was de voorjaarstentoonstelling ‘De verbeelders’ een samenwerkingsproject met het Letterkundig Museum. De publiciteitscampagne werd gezamenlijk met het LM opgezet, inclusief een samenwerking met de NS. Gastconservator was Saskia de Bodt van de Universiteit van Amsterdam. Ook het begeleidende symposium op 6 maart 2015 was een samenwerking van vele partijen: LM, KB, RKD en Museum Meermanno. De zomertentoonstelling ‘Dick Matena. Getekend leven’ leverde veel publiciteit op. Radio en kranten benaderden de kunstenaar veelvuldig voor interviews en vragen over de tentoonstelling en het begeleidende boek. De tentoonstelling werd ook extra onder de aandacht gebracht van de studenten van de KABK, die genoten van met name de vele originele tekeningen van Matena. De najaarstentoonstelling ‘Aan tafel!’ was een samenwerking met de KB. Voor de marketing en de pr werd met diverse partners samengewerkt: de Kookboeken7daagse, het CPNB, kookwinkel DOK in Den Haag richtte een etalage in, theatergroep NTjong, de Vrije Academie organiseerde een lezing en de Stichting Toekomstbeeld der Techniek organiseerde een workshop. Al deze partners namen de tentoonstelling mee in hun social media, digitale nieuwsbrieven en andere communicatie. Op de website van de KB werd de tentoonstelling op een aparte ‘Aan tafel!’-pagina aangekondigd, hetgeen 139.618 bezoeken genereerde met 94.231 unieke bezoekers. De voorjaarstentoonstelling ‘Uitgelezen’ in Museum Gouda ten slotte was een samenwerking met Museum Meermanno, Streekarchief Midden-Holland, Drukkerswerkplaats, Bibliotheek Gouda en Stichting De Best Verzorgde Boeken. Voor deze tentoonstelling over de boekdrukkunst en het boek verschafte Museum Meermanno niet alleen veel bruiklenen, maar leende het ook medewerker Petra Luijkx uit aan Museum Gouda als gastconservator. Doorlopend publieksonderzoek Museum Meermanno onderzoekt op diverse manieren zijn publiek. Er wordt onderzoek gedaan naar leeftijd, opleidingsniveau, waardering, maar ook naar ervaring en wensen. Online worden de reacties gemonitord via Google Analytics, Google

24

Alert, Crowd booster, Facebook statistieken, Bitly, YMLP, Tweet Deck en Klout. Individuele e-mails met reacties van het publiek evenals de reacties op Facebook en Twitter worden allemaal beantwoord. Museum Meermanno werkt met het betalingssysteem Quarto/ Questor, waarmee het de aantallen, leeftijden, kortingspassen en bestedingen van zijn publiek bijhoudt. Ook neemt het museum deel aan het benchmarksysteem Museana. Offline ontvangt het museum ook vele reacties van bezoekers en belangstellenden. Het museum voert een actief beleid om medewerkers in gesprek te laten treden met bezoekers. Dit gebeurt bij de balie, in de winkel en bij de verschillende activiteiten. Het gastenboek in de ontvangsthal wordt veel gebruikt. De medewerker Educatie en de museumdocenten krijgen veel feedback van scholen en groepen. Zo evalueert het Haagse Cultuurmenu alle schoolbezoeken en informeert het museum zelf naar de waardering van de scholen die het museum bezoeken buiten het Cultuurmenu om. Het museum organiseert daarnaast jaarlijks een publieksonderzoek naar de gegevens en wensen van de tentoonstellingsbezoekers. Op basis van deze onderzoeksgegevens formuleert het museum beleid of stuurt bestaand beleid bij om bestaande doelgroepen te bedienen en om nieuwe doelgroepen, zoals gezinnen, actiever te benaderen.

Website In 2015 is het beleid om meer websitebezoekers te genereren succesvol voortgezet: de website werd voor een groot deel vertaald in het Engels en achter de schermen responsief gemaakt, zodat hij begin 2016 internationaal geraadpleegd kan worden op verschillende (mobiele) devices. Door ook een Engelstalige twitter account op te zetten, speelt het museum in op de internationale belangstelling voor zijn internationale collectie. Dit zijn wetenschappers, toeristen en buitenlandse studenten. In 2016 wordt verder gewerkt aan de Engelse vertalingen.

Het totaal aantal websitebezoeken van de algemene website en de collectiewebsite voor middeleeuwse handschriften (‘Medieval illuminated manuscripts’, in samenwerking met de KB) komt in 2015 op 138.496 bezoeken en 93.412 unieke gebruikers. Hiervan is de algemene website www.meermanno.nl 116.703 keer bezocht met 78.666 unieke bezoekers (een toename van resp. 28.839 en 26.381

25

t.o.v. 2014) (bron: Google Analytics). Het museum behaalde hiermee een recordaantal websitebezoekers. Daarnaast werd de online catalogus 35.000 keer geraadpleegd. In 2015 ontving het museum een Google Grant en kon er een Adwords campagne worden opgezet. Deze inzet van Adwords heeft geleid tot een toename van 30% van het website-bezoek. Ook dit jaar is er weer actief ingezet op social media en met verschillende links worden veel bezoekers naar de website geleid. Betaalde en niet-betaalde online agenda’s zoals Dagjeweg.nl droegen daar ook aan bij. Social media ■

De tentoonstellingen, de randprogrammering en de collectie zijn

via de social media kanalen Facebook en Twitter onder de aandacht gebracht. Interactie werd gestimuleerd door vragen te stellen aan het publiek en retweets en likes werden gegenereerd door korte feitjes te vermelden, aantrekkelijk beeldmateriaal te gebruiken en kijkjes achter de schermen te geven. Het museum blijkt bij uitstek in staat met content zijn community te bedienen. Deze community is dan ook gegroeid en telt begin 2016 2500 volgers op Twitter (t.o.v. 1990 in 2014) en 2010 op Facebook (t.o.v. 1474 in 2014). ■

De (online) netwerken van de vele samenwerkingspartners

worden intensief benut. De najaarstentoonstelling ‘Aan tafel!’ was een samenwerking met de KB, maar ook met de Stichting Toekomstbeeld der Techniek, de tijdschriften Delicious en Seasons , NTjong en het CPNB. De publiekscampagne behelsde uiteraard ook een gezamenlijke social media- campagne met de KB. Hierin werden wekelijks de tentoonstelling en de aanvullende randprogrammering gepromoot. De KB telt ca. 9500 volgers op Twitter en ca. 3250 volgers op Facebook. ■

Met de lancering van kindernieuwsbrieven is het aantal

verstuurde digitale nieuwsbrieven en abonnees uitgebreid naar ruim 3.750. App Museum Meermanno heeft in 2015 een audiotour gemaakt over de geschiedenis van het museum en de vaste presentatie. De audiotour is als gratis app beschikbaar voor de bezoekers. Tevens is de audiotour via de website te luisteren en na te lezen. De audiotour is onderdeel van het gezamenlijke project ‘Cultuurstad aan zee’ waar een groot aantal Haagse musea aan meedoen, waaronder het Mauritshuis, Escher in het Paleis en het Louwmanmusem. Het project werd in november groots gelanceerd. De audiotours van alle deelnemende instellingen van Cultuurstad aan zee zijn via

26

dezelfde app te beluisteren. Gebruikers hoeven du slechts één app te downloaden en kunnen binnen deze app opzoek naar tours in Den Haag en de rest van Nederland en andere landen. De app heet izitravel, en heeft wereldwijd meer dan een miljoen gebruikers. Media-aandacht Met al deze tentoonstellingen, maar ook met de vele activiteiten trok Museum Meermanno veelvuldig de aandacht van de pers. De totale pr waarde in 2015 telde ruim een miljoen euro: € 1.136.121,- . (Een toename van maar liefst € 409.603 t.o.v. 2014.) De vertegenwoordigde waarde van de persberichten per tentoonstelling is opgenomen onder ‘Presentaties’. Dit is uiteraard exclusief de veelvuldige aankondigingen en besprekingen op talloze websites, online tijdschriften, tweets en facebook berichten en de aandacht op radio en tv. Het museum meet de advertentiewaarde voor gedrukte media via het abonnement op de Media Info Groep. Er vindt de afgelopen jaren een duidelijke verschuiving plaats naar online. Een abonnement om de online advertentiewaarde te meten, is te prijzig voor het museum. De online vermeldingen worden zoals aangegeven op verschillende manieren gemonitord. Museum Meermanno in 2015 veelvuldig op de radio (radio 1, radio 5, Den Haag FM, Amsterdam FM en Omroep West) en in enkele tv-programma’s geweest. Zo was Saskia de Bodt eind december 2014 aanwezig in het NTR-programma Kunststof waar ze sprak over de tentoonstelling ‘De verbeelders’. Ook waren er vele interviewaanvragen voor Dick Matena en was Janny van der Heijden te gast in het programma Landinwaarts en schreef ze haar blog bij Omroep Max over de tentoonstelling in Meermanno. Op 29 oktober was de uitzending van Hoe heurt het eigenlijk? van society-deskundige Jort Kelder waarvoor de opnames plaats hadden in het museum. In november werd het programma Hier zijn de Van Rossums opgenomen in Museum Meermanno. Deze aflevering werd op 8 januari 2016 uitgezonden. Activiteiten en evenementen

In het museum Museum Meermanno deed ook in 2015 met workshops en rondleidingen mee aan de landelijke Museumweek, de Open Monumentendagen en Struinen door Haagse tuinen. Bijzondere ontvangsten waren: ■

Twintig uitverkochte dansvoorstellingen door CaDance, i.s.m.

het Gilde Den Haag, getiteld ‘4x4 / the fellowship of the dance’ door

27

CaDance op bijzondere locaties rondom het statige Lange Voorhout, eind januari t/m april. ■

Lezing van Saskia de Bodt voor de Stichting Geschiedenis Kind-

en Jeugdliteratuur, 27 februari. ■

Twee bijeenkomsten rond de kunstenaarsboeken van Museum

Meermanno i.s.m. Kunstcentrum Stroom Den Haag, 18 feb en 15 april ■

Lezing en twee workshops door illustrator Jan Jutte ter

gelegenheid van de tentoonstelling over zijn werk en ‘De verbeelders’, 13 mei. ■

Lezing door Vrije Academie n.a.v. tentoonstelling ‘De

verbeelders’, 16 mei. ■

Lezing van Stichting Huis van Horus, 23 mei.

■

Donateursmiddag voor deelnemers crowdfundingsactie ‘Boek

zoekt vrouw’, 31 mei ■

Ontvangst met lezing en rondleiding voor de Miniature Book

Society, 8 augustus ■

Romeinse familiedag. Om de Romeinse collectie van het

museum ook voor kinderen toegankelijk en levend te maken organiseerde het museum i.s.m. ‘Beleef het verleden’ op 4 juli een Romeinse familiedag in de tuin van het museum. Na een speelse lezing over het oude Rome werden de kinderen in de tuin gedrild door een echte Romeinse officier. ■

Haagse Museumnacht. Deze zesde Museumnacht in Museum

Meermanno stond in het teken van de Romeinen, ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Het raadsel van de Brittenburg’. Museumnachtbezoekers konden zich laten verwennen in een Romeinse spa, zich laten fotograferen verkleed als Romein, deelnemen aan een Romeins kookworkshop en Latijn voor Dummies leren. Verder kon men deelnemen aan een rondleiding door de tentoonstelling door archeologe Eline Verburg. De museumnacht trok 565 bezoekers onder wie veel jongeren en expats. ■

Presentatie over uitgave van buidelboek door Harry Knoors van

Atelier De Ganzenweide in combinatie met een presentatie van het originele 15de-eeuwse buidelboek van Museum Meermanno, 18 september ■

Egyptologendag, georganiseerd door Leiden University, Institute

for Area Studies Egyptologie, 24 oktober. ■

Workshop Spruitjespapier scheppen in het kader van

internationaal kunstfestival De Betovering, eind oktober ■

‘How we made’, bijeenkomst op 1 november waarbij fotograaf/

curator Rob Moores en vormgever Sybren Kuiper vertelden over het maken van het boek Life is Strange, een eigenzinnige publicatie met beelden uit de meer dan twaalf miljoen foto’s tellende Collectie Spaarnestad van het Nationaal Archief. De reeks zal in 2016 verder

28

worden uitgezet en wordt mede mogelijk gemaakt door de Vrienden van Museum Meermanno. ■

Lezing Stichting Huis van Horus en Mehen, 14 november

Juryvergadering, diner en ontvangst Stichting Gouden ganzenveer, 9 november ■

Vier theatervoorstellingen ‘Aan tafel!’ door NTjong, op 28 en 29

november Zakelijke ontvangsten Ook waren er verschillende zakelijke partijen die vergaderden in het museum, al dan niet gecombineerd met een rondleiding en lunch of borrel. Het museum ontving o.a.: het Genootschap Onze Taal, Ministerie van Infrastructuur en Milieu: Staf Deltacommissie, het Stripschap, Provincie Zuid-Holland: Netwerktafel Erfgoedlijn Limes Zuid-Holland, Haag Wonen, FMO, Provincie Zuid-Holland: Concernafdeling Financiële en Juridische Zaken, Genootschap Belle van Zuylen, Uitgeverij U2pi t.g.v. de boekpresentatie van Mily Weisglas-Kaufmann. Workshops Bij de wisseltentoonstellingen worden aparte educatieve activiteiten voor individuele kinderen ontwikkeld. In de meivakantie van 2015 werd het souterrain van het museum ingericht als illustratieatelier en werden verschillende illustratieworkshops georganiseerd. In de zomer van 2015 konden kinderen in de museumtuin Romeins schatgraven in samenwerking met Stichting de Vakantiepas. In de herfstvakantie werd er volop ‘Spruitjes papier’ geschept in samenwerking met Festival de Betovering. Bij de kookboekententoonstelling zijn er diverse workshops geweest zoals ‘Recept tekenen’, ‘Koken in de toekomst’ en ‘Stroop kalligrafie’. Deze activiteiten worden in de schoolvakanties ook veel door BSO’s bezocht. Buiten het museum Buiten de muren nam het museum deel aan verschillende evenementen, zoals de Week van het Schrift in Boekhandel Scheltema (met workshop), de Kinderboekenparade in het Letterkundig Museum (met workshop), het Uitfestival (met workshop), Grand Conclave van de Miniature Book Society in Amsterdam, de Kinderboekenmarkt (met workshop) in het Atrium van het Stadhuis. Ook op de Boekkunstbeurs in Leiden, de Beurs voor kleine uitgevers in Paradiso en op de Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair waren vertegenwoordigers van Meermanno aanwezig.

29

30

Museum Meermanno maakt deel uit van de werkgroep Gerrit Noordzijprijs, samen met de KABK en de Tiele-Stichting. Op vrijdag 4 maart werd de prijs uitgereikt aan Cyrus Highsmith in de aula van de KABK. Tevens werd de tentoonstelling over het werk van de vorige laureaat Karel Martens in de KABK geopend. Symposium ‘De verbeelders’ op 6 maart. Samenwerking Koninklijke Bibliotheek, het Letterkundig Museum, Museum Meermanno en het RKD, onderwerp: Nederlandse boekillustratie in de twintigste eeuw. Aanleiding hiervoor was het in november 2014 gepresenteerde boek De Verbeelders van Saskia de Bodt en de gelijknamige duo-tentoonstelling in het Letterkundig Museum en Museum Meermanno. Het hoofd collectiebeheer leverde een inhoudelijke bijdrage over de collectie aan drie afleveringen van de Literaire Brunch in de Koninklijke Schouwburg. Activiteit

2013

2014

2015

Beurzen en festivals extern

12

8

7

Bibliotheek/leeszaal bezoeken

40

79

90

Rondleidingen

93

58

70

Speciale( kinder)programma’s

40

53

81

Speciale ontvangsten

50

72

76

2

2

2

17

24

31

Vrienden activiteiten/dagen Workshops volwassenen

1.8.2 Collectiefunctie Collectieplan

Bij het opstellen van het collectieplan 2011-2014 was niet te voorzien dat in de periode 2013-2016 de exploitatiesubsidie met 25% zou worden gereduceerd. De afdeling collectie heeft personeel en uren moeten inleveren, wat onvermijdelijk consequenties heeft gehad voor de uitvoering van de in het collectieplan 2011-2014 geformuleerde ambities. Ook het aankoopbudget werd gereduceerd. Niettemin heeft het museum m.b.v. vrijwilligers het grootste deel van de registratie van nog in Adlib in te voeren objecten uitgevoerd. Prioriteit is gegeven aan de meer omvangrijke collecties, met name boeken en ex libris. Door de beperktere inzet van professionele registrators is de registratie van deze collecties wel minder gedetailleerd. In het kader van het meerjarig onderzoek naar het beheer en behoud van de Rijkscollectie heeft de Erfgoedinpectie op 24 maart

31

en 7 april een inspectie uitgevoerd. In haar rapportage concludeert de inspectie dat het museum creatieve oplossingen heeft gezocht en gevonden voor verhoging van de zichtbaarheid van het museum en voor de instandhouding van de collectie, maar dat de financiële situatie zorgelijk blijft. De aanbevelingen van de Inspectie zijn verwerkt in het Collectieplan 2015-2018. Bij het opstellen van dit plan kan de op handen zijnde bestuurlijke integratie met de KB van invloed zijn. Hoewel beide instellingen al in een eerder stadium het collectiebeleid hebben afgestemd, zijn verdere afspraken over collectievorming en registratie zeer wel denkbaar.

Informatie, registratie en onderzoek

Er is een duidelijke groei waarneembaar in het aantal presentaties en colleges voor studenten en collega’s uit binnen- en buitenland. Hieronder: ■

Studenten restauratie en conservering van de Universiteit van

Amsterdam ■

Mediëvisten van de Universiteit van Groningen

■

Bachelor studenten Boekwetenschap van de Rijksuniversiteit

Leiden ■

Kunsthistorici van de Universiteit van Utrecht

■

Vrienden van Museum Gouda

■

De personeelsvereniging van de Koninklijke Bibliotheek

■

Studenten Graphic Design van de University of Missouri St.

Louis ■

Studenten van de University of Reading

■

Studenten van het Ashram College

■

The Miniature Book Society

■

Studenten van de Open Universiteit

■

Letterenstudenten van de Hogeschool van Amsterdam

■

Vrienden van het Musée Royal de Mariemont

■

Jury van de Gouden Ganzenveer

■

Genootschap Scriverius

■

Master studenten Type and Media van de Koninklijke Academie

van Beeldende Kunsten.

De conservator oude collectie organiseerde een speciale ontvangst voor prof. Xiaofeng Tang, hoogleraar cartografie aan de Universiteit van Beijing, die belangstelling toonde voor een mogelijk unieke kaart van Beijing uit het einde van de achttiende eeuw in de collectie.

32

Meer dan 120 individuele onderzoekers bezochten de leeszaal voor de consultatie van ruim 850 objecten. Veelvuldig deden derden per brief, email, telefoon of in persoon een beroep op de afdeling Collectie om informatie te verschaffen over stukken uit de collectie. Deze vragen vormden regelmatig een aanleiding om een klein onderzoek in te stellen. De mediatheek heeft 50 externe aanvragen afgehandeld. In totaal werden meer dan 1000 scans geleverd. De online catalogus werd ruim 35.000 maal bezocht (Bron: Adlib).

Registratie

Naast de registratie van ruim 280 recente aanwinsten, is de invoer van nog niet in Adlib aanwezige werken voortgezet. In totaal zijn 4185 beschrijvingen in Adlib toegevoegd. ■

De in 2014 begonnen catalogisering van de collectie negentiende-

eeuwse veilingcatalogi is bijna voltooid ■

Er werden 284 catalogi ingevoerd

■

De beschrijving van een handschrift, een zestiende-eeuws

getijdenboek uit het kartuizerklooster Sint-Sophia (Vught), werd toegevoegd aan de catalogus ■

in 2015 is de invoer van de ruim 1350 voorwerpen uit de collectie

van de baron Van Westreenen begonnen. Naar verwachting wordt deze in 2016 afgesloten. ■

Inmiddels is ca. 75% van de signaturen van de incunabelen van

het museum te vinden in de internationale Incunabula Short-Title Catalogue (ISTC) van de British Library. ■

Met de invoer van de collectie Rueter (2868 stuks) is de collectie

ex libris vrijwel geheel in Adlib vastgelegd. Hiermee is vrijwel de gehele collectie ex libris van het museum, met ruim 300.000 stuks een van de grootste collecties ter wereld, vindbaar in de online catalogus. ■

In de archieven database werden 43 dossiers toegevoegd,

waaronder het archief van Sub Signo Libelli. ■

De registratie van de gelegenheidsdozen van Stichting Drukwerk

in de Marge werd dit jaar afgerond. Digitalisering

Ruim 1000 scans werden aan het digitale archief toegevoegd. Twee microfilms (van de handschriften 10 B 17 en 10 C 31) werden gedigitaliseerd.

33

N.a.v. de restauratie en conservering van de eerste druk van Guang yutu, een zestiende-eeuwse atlas van China, is deze uiterst zeldzame uitgave (een van de twee bekende exemplaren ter wereld) geheel gedigitaliseerd. In 2015 is de digitalisering van het archief van Jan van Krimpen voorbereid. De letterontwerpen, correspondentie, ontwerpen voor uitgaven, etc. worden in 2016 gedigitaliseerd in samenwerking met Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. In 2012 verscheen een nieuwe inventaris van de familiearchieven die in Museum Meermanno bewaard worden. In Een wereld van verzamelaars en geleerden schetste oud-conservator Jos van Heel ook de geschiedenis van de naamgevers van het museum en publiceerde hij een lijst van hun publicaties. In vervolg hierop werd in het najaar 2015 een begin gemaakt met de projectaanvraag bij Bureau Metamorfoze van de Koninklijke Bibliotheek voor de digitalisering van deze archieven. Dennis Schouten inventariseerde als vrijwilliger in de laatste maanden van het jaar de schade. De daadwerkelijke projectaanvraag wordt in het voorjaar van 2016 bij Bureau Metamorfoze ingediend.

Conservering en restauratie

Bij wijze van pilot voor de restauratie en berging van het archief van Helmut Salden werden 57 ontwerpen en drukproeven m.b.t. de Russische Bibliotheek (SAL 1-57) gerestaureerd, opgezet op gebufferd karton en geborgen in een overslagprentendoos. Daarnaast werden een tiental kleinere werken gerestaureerd en geconserveerd. Handschrift 10 F 51 werd voorzien van een omslagdoos. Deze werkzaamheden werden geheel bekostigd uit het fonds Boekengeluk. Om hem te kunnen afvaardigen naar de tentoonstelling ‘Asia’ in Amsterdam in het Rijksmuseum en het Peabody Essex Museum (Salem, Massachussetts) werd de eerste druk van Guang yutu, een zestiende-eeuwse atlas van China (ook wel: ‘Atlas Couplet’) gerestaureerd. Hierbij werden scheuren en lacunes gerepareerd en aangevuld en waar nodig eerdere reparaties met westers papier verwijderd. Het boekblok werd na digitalisering weer in de (eveneens gerestaureerde) perkamenten band gezet. De restauratie was mogelijk dankzij een financiële bijdrage van het Rijksmuseum en het fonds Boekengeluk van Museum Meermanno.

34

Schenkingen in natura

In 2015 zijn in totaal ruim 850 boeken en archivalia geschonken. Naar aanleiding van de 23e Grand Conclave van de Miniature Book Society werden tien miniatuurboeken geschonken. De exlibriscollectie werd o.a. uitgebreid met 22 exlibris van beeldend kunstenaar Gerard van Rooy. Uit de nalatenschap van H. JansenEbing werden prenten en exlibris van Tranquilo Maragoni, Jaroslav Lukavsky en Zoltan Ven, een kleine honderd boeken en enige documentatie geschonken. Verder werden archivalia rond Emile Puettmann, letters en stempels ontworpen door S.H. de Roos en archivalia rond de uitgave Stripmakers in the picture van Alexandra Verburg en Rob van Bavel. Uit het archief van uitgeverij Van Oorschot werden enkele bandstempels, films voor omslagen, proefdrukken en enige bandontwerpen van Helmut Salden en Nicolaas Wijnberg geschonken en uit het archief van uitgeverij Boucher 35 clichés en bandstempels.

Zichtbaarheid van de collectie

In het museum Een belangrijk deel van de collectie van Baron Van Westreenen ( ruim 1100 voorwerpen en ruim 3350 boeken) staat permanent op zaal. Van de collectie van het Museum van het Boek zijn permanent twee kabinetten op zaal: het zogenaamde Kelmscott-kastje (incl. 69 boeken) en het Nieuwenhuiskabinet (inclusief 19 boeken). Gezien de kwetsbaarheid van het materiaal is het noodzakelijk de getoonde boeken en archiefstukken elke drie maanden te wisselen. Vanwege de grote omvang (circa 500.000 voorwerpen) van de collectie en de beperkt beschikbare ruimte kan slechts een klein percentage van de collectie getoond worden aan het publiek. In totaal zijn naast de permanent getoonde werken ca. 1000 objecten voor het algemene publiek zichtbaar geweest. Online De collectie van Meermanno is op verschillende manieren online te zien. Alle miniaturen uit de ca. 250 middeleeuwse handschriften van het museum zijn opgenomen en doorzoekbaar in de Medieval Illuminated Manuscripts-website van de Koninklijke Bibliotheek (www.kb.nl/manuscripts). In de rubriek ‘Boek van de Maand’ op de website wordt maandelijks een stuk uit de collectie getoond. Teksten en afbeeldingen uit die rubriek worden overgenomen door www.historiek.net.

35

Bruiklenen aan tentoonstellingen elders Uit de bruiklenen (48) aan instellingen in binnen- en buitenland rond zeer uiteenlopende onderwerpen als grafische vormgeving in de Tweede Wereldoorlog of de import van Aziatische kunstschatten in de Gouden Eeuw blijkt het internationale belang van de collecties. De tentoonstelling rond de zeventiende-eeuwse afzetter Dirk Jansz van Santen was zonder de inbreng van Meermanno niet mogelijk geweest. Voor de tentoonstelling ‘Je ziet ze vliegen’ in het Dordts Partriciërshuis te Dordrecht (29-8-2014 tot en met 4-1-2015) werd uitgeleend: ■

Cornelius Nozeman en Martinus Houttuyn, Nederlandsche vogelen,

Dl. III, Amsterdam 1770-1809 (D 002.23) Voor de tentoonstelling ‘Uitgelezen’ in het Museum Gouda (15 februari tot en met 17 mei 2015) werden uitgeleend: ■

Boeck datmen hiet dat Scaecspel / Jacobus de Cessolis. – Ter Goude :

G. Leeu, 1479 (MMW 1 C 1) ■

Van Marien rosencransken of quodlibetum van die

waerachticheyt des broederschaps van onser Vrouwen hoet of souter des Maghets Maria. / Michael Francisci de Insulis. - Ter Goude : Geraert Leeu, 1484 (MMW 1 F 16) ■

Leo Vroman tekenaar / [concept, research en samenst. Nienke

Huizinga ... et al.]. - Amsterdam : Uitgeverij Weesperzijde, 2010. (bb ned 2010.18) ■

Geest van papier = Spirit of paper / Peter Gentenaar. - Leiden :

Uitgeverij Compres, 2004 (bb ned 2004.9) ■

Opa / Paul de Reus. - Amsterdam : Uitgeverij van Waveren, 2005

(bb ned 2005.20a) ■

Sheila Hicks. Weaving as metaphor / Arthur C. Danto, Joan Simon ;

ed. Nina Stritzler-Levine. - New Haven [etc.] : Yale University Press, 2006 (bb ned 2006.7) ■

Ben Joosten : tussen brons en lood / met bijdr. van: Ger Luijten ... [et al]

; ed. by Henk Hoeks. - Nijmegen : In de Walvis, 2010 (bb ned 2010.7) Voor de tentoonstelling ‘Goed Fout, grafische vormgeving in collaboratie en verzet’ in de tentoonstellingsruimten van Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam (9 april tot en met 6 september 2015) werden uitgeleend: ■

Brief van Annie Suiker aan Helmut Salden, 1943

■

Omslagontwerp van Helmut Salden voor J. Campert, Slordig beheer

Voor de tentoonstelling ‘H.N. Werkman, leven en werk (18821945)’ in het Groninger Museum te Groningen (10 april tot en met 1 november 2015) werden uitgeleend:

36

■

H.N. Werkman, Sjablonen voor de uitgave Sabbatgesänge (GV 3076)

Voor de tentoonstelling ‘Paul Schuitema, beeldend innovator’ in het Raadhuis De Pauw te Wassenaar (16 mei tot en met 28 juni 2015) werden uitgeleend ■

Etiket Dutch cleared bellies bacon (ONT 335)

■

Programma Herdenkingsavond Auschwitz (ONT 339)

■

Brochure Toledo Berkel snelwegers (ONT 326)

■

Tentoonstellingsbrochure De mens den mens een wolf (ONT 340)

Voor de tentoonstelling ‘Design Derby: Nederland-België (18152015)’ in het Museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam (20 juni tot en met 13 september 2015) werd uitgeleend: ■

SHV 1896-1996 / red. Paul Fentener van Vlissingen, Irma Boom,

Johan Pijnappel. - Utrecht : SHV, 1996 (bb ned 1996.46) Voor de tentoonstelling ‘Ferdinand Bordewijk’ in het Letterkundig Museum / Kinderboekenmuseum (15 september tot en met 20 december 2015) werden de volgende werken van Bordewijk uitgeleend: ■

Bint : roman van een zender, De Gemeenschap, 1934 (K 091 I 040)

■

Blokken, De Gemeenschap,1931 (K 091 G 054)

■

De doopvont : roman, Nijgh & Van Ditmar,1952 (K 091 G 038)

■

Eiken van Dodona, Nijgh & Van Ditmar,1946 (K 091 E 053)

■

Fantastische vertellingen, Uitgeverij W.L. & J Brusse,.,1919-1924 (A

011 A 012) ■

Haagse mijmeringen, Gravenhaagsche Boekhandelaars

Vereeniging,1954 (K 086 B 126) ■

Karakter : roman van zoon en vader, Nijgh & Van Ditmar,1938 (K 091 E

050) ■

Knorrende beesten, De Gemeenschap, 1933 (K 091 G 047)

■

Noorderlicht : roman, Nijgh & Van Ditmar,1948 (K 091 I 041)

■

Rood paleis : ondergang van een eeuw, Nijgh & Van Ditmar,1936 (K 091

B 066) ■

Straatnamen, Avalon Pers,1984 (pp ned Avalon 1984.06)

Voor de tentoonstelling ‘Asia in Amsterdam’ in het Rijksmuseum te Amsterdam (15 oktober 2015 tot en met 18 januari 2016) werd uitgeleend: ■

Luo Hongxian, Guang yutu (‘Atlas Couplet’), China, ca. 1555-1558

(MMW 115 B 1) Voor de tentoonstelling ‘New Types: Three pioneers of Hebrew Graphic Design’ in het Israel Museum te Jerusalem (20 oktober 2015 tot en met 31 januari 2016) werden de volgende ontwerpen van Henri Friedlaender uitgeleend:

37

38

■

Blad kalligrafie: “Und verloren sei uns der Tag wo nicht einmal

getanzt wurde!” (F 38 A 41) ■

Blad kalligrafie: “Daniel 8.23-25” (F 39 A 41)

■

Blad kalligrafie: Klaagliederen 3 (F 39 A 6)

■

Nieuwjaarsgroet, 1925 (F 25 C 2)

■

Blad ‘Als nun Jaakob allein zurück blieb…’ (F 27 D 1)

Voor de tentoonstelling ‘Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw’ in de tentoonstellingsruimten van Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam (29 oktober 2015 tot en met 14 februari 2016) werden uitgeleend: ■

Atlas Maior, Amsterdam, J. Blaeu, 1662-1665: 4 delen:

Noordpoolgebied, Noorwegen, Denemarken (40 A 1), Zweden (40 A 2), Italië (41 A 2), Amerika (41 C 1); ■

Stedenboek Italië, Savoye I, Amsterdam, J. Blaeu, 1682 (42 B 2) en

Savoye II, Amsterdam, J. Blaeu, 1682 (42 C 1); ■

Petrus Cunaeus/ Willem Goeree, De Republyk der Hebreen,

Amsterdam, 1683-85, 3 delen (7 H 1-3); ■

Jan Luyken, Prentenbijbel, Amsterdam, Arents en Van der Sijs, 1739

(D 21 A 20); ■

Crispijn van de Passe, Blomhof (Hortus Floridus), Utrecht, 1614 (5 E 18);

■

Boethius, De Consolatione Philiosophia, Gent, Arent de Keysere,

1485. (1 A 2); ■

Jac. de Theramo, Der sonderen troest. Haerlem, Jacob Bellaert, 1484. (1 C 7);

■

Passiecyclus, ca. 1500 (9 N 36 )

■

W. Rolevinck/J. Veldener, Fasciculus temporum, Utrecht, J.

Veldener, 1480, 2 exemplaren (1 C 48 en 1 C 47)

1.8.3 Educatie Verbouwing activiteitenzolder en inzet vrijwilligers leidt tot meer capaciteit en levendigheid

De educatie in Museum Meermanno richt zich op kinderen, in het bijzonder op scholen. Daarnaast is er een educatief aanbod voor volwassenen die in groepsverband het museum bezoeken. In de zomer van 2015 kon de activiteitenzolder door middel van een succesvolle fondsenwerving grondig worden verbouwd. Hierdoor kunnen er beduidend meer mensen ontvangen worden. De capaciteit van de zolder is toegenomen van 40 plaatsen naar 100. Voor de verbouwing waren de drukkerij en het scriptorium alleen open voor groepsbezoek op afspraak. Vanaf september 2015 zijn beide in de weekends opengesteld voor de individuele bezoeker. Op zaterdag wordt daar doorlopend de workshop ‘Schrijven als een monnik’ aangeboden. Er is een animatiefilm gemaakt ter introductie op de les kalligrafie in het scriptorium. Met name gezinnen weten Meermanno steeds beter te vinden. 39

In 2015 werden ook de voorbereidingen getroffen om de drukkerij op zondagmiddag open te kunnen stellen. De Korrex proefpers werd gerestaureerd zodat ook deze pers ingezet kan worden bij programma’s en demonstraties. Een essentiële bijdrage aan het succes van de activiteitenzolder is echter de pool van vrijwilligers die museum via zijn achterban wist te bereiken. Dit zijn drukkers die bereid zijn als vrijwilliger hun ambachtelijke kennis over te dragen aan de bezoekers. Naast de multifunctionele ruimte op zolder, speelt ook de Lettertuin nog steeds een belangrijke rol in de educatie van het museum. Programma-aanbod: combinatie theorie en praktijk Er worden verschillende educatieve programma’s, rondleidingen en arrangementen aangeboden. De programma’s hebben altijd een inhoudelijke component die direct te maken heeft met de collectie van het museum. Een programma bestaat uit een theoretisch en een praktisch gedeelte. Daarbij ontdekt de bezoeker met een speurtocht of een interactieve rondleiding het museum en past hij de kennis toe in het praktijkgedeelte waarbij het ambacht daadwerkelijk zelf uitgeprobeerd wordt. Zo kunnen jong en oud leren kalligraferen met een ganzenveer, papier scheppen, drukken, Turks marmeren, of een pop-up boek maken, een linoleum snede of een ets. Cultuurmenu en andere scholen In 2015 zijn 77 groepen ontvangen voor het Cultuurmenu, in totaal 1857 leerlingen, een belangrijk deel van het totale aantal groepen. Het Cultuurmenu is een aanbod vanuit de Stichting Gezamenlijke Projecten Haagse Musea voor groepen 1 t/m 8 van het basisonderwijs. Haagse musea bieden een gezamenlijk programma aan voor het Haagse onderwijs, waarbij iedere groep een museum bezoekt met een les die aansluit bij het schoolcurriculum. In 2014 ontwikkelde en realiseerde Museum Meermanno een nieuw programma voor de komende drie jaar. Dit programma over verzamelen heet ‘Ik zou je het liefste in een doosje willen doen’ is speciaal ontwikkeld voor de groepen vier van het Haagse basisonderwijs. Behalve het aanbod via het Haagse Cultuurmenu is er een breed programma-aanbod, incl. programma’s op maat, voor groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs, studenten en voor volwassenen.

40

Digitaal De educatie-link van de website www.meermanno.nl maakt onderdeel uit van het educatieve programma. Bezoekers kunnen informatie opzoeken over rondleidingen en arrangementen en deze direct online boeken. Intern kan de website gebruikt worden voor het bijhouden van de boekingen, het reserveren van data en het bijhouden van de bezoekersaantallen. De website is direct gelinkt aan de museumsite. 2009 Leerlingen

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2.540

2.524

3.202

2.602

2.877

2.827

2.380

436

588

569

985

924

809

762

409

349

809

601

1.519

522

661

3.385

3.461

4.580

4.188

5.320

4158

3.803

uit het basisonderwijs Leerlingen uit het voortgezet onderwijs Studenten hoger onderwijs Totaal aantal bezoekers in schoolverband Bezoeken scholen Het aantal kinderen dat via school het museum bezoekt is enigszins teruggelopen. Dit is een trend in Den Haag die te maken heeft met het enorme aanbod. In 2015 zijn er bovendien minder groepen geweest van het Cultuurmenu. Ten opzichte van 2014 is het verschil ook te verklaren door het feit dat het museum nu voorziet in een les voor groep 4 en dat daar minder groepen van zijn in Den Haag dan groepen 1 en 2, die het museum in 2013 en 2014 ontving. Voortgezet onderwijs Eind van 2015 zien we een groei van het aantal groepen uit het voortgezet onderwijs dat zich doorzet in 2016. In het schooljaar 14/15 heeft Meermanno 676 leerlingen uit het Voortgezet Onderwijs ontvangen, in het schooljaar 15/16 lijkt zich dat minimaal te gaan verdubbelen. Het museum heeft zich in de afgelopen beleidsperiode actief beziggehouden met deze groep. Het blijkt dat behalve het standaardaanbod, ‘programma’s op maat’ die tegemoetkomen aan de wensen van de school succesvol zijn. Scholen vragen vaak om aansluiting bij het vak CKV, Nederlands (literatuurdag) of geschiedenis (thema middeleeuwen). Vooral de flexibiliteit van het museum wordt door de scholen op prijs gesteld en beloond met herhaalbezoek. Zeker 70 % van het aantal scholen dat Meermanno bezoekt, komt het jaar daarop weer terug.

41

Studenten Na een aanvankelijke terugloop vanwege het doorberekenen van kosten aan de studenten in 2014 is er in 2015 een toename van het aantal studenten WO die ontvangen worden door de twee conservatoren en de museumdocenten. Het museum stelde het beleid om kosten aan de studenten door te berekenen bij omdat het zeer hecht aan de relatie met het hoger en wetenschappelijk onderwijs. In 2014 heeft Meermanno 522 studenten ontvangen, in 2015 waren dat er 661. Kinderactiviteiten Meermanno organiseert steeds meer workshops en activiteiten voor individuele kinderen. Het museum ziet veel kinderen die bij elke activiteit terugkeren. Ook is er in de publiciteit meer nadruk gekomen op de activiteiten voor individuele kinderen bij de verschillende tentoonstellingen. Elke maand wordt een speciale kindernieuwsbrief verstuurd naar bijna 1000 abonnees. Het aanbod is gevarieerd en wordt per tentoonstelling toegespitst op het onderwerp van de tentoonstelling. Beurzen en festivals Museum Meermanno was aanwezig bij diverse beurzen en festivals. Bij een aantal daarvan verzorgden de medewerkers workshops voor de bezoekers.

1.8.4 Cultureel ondernemerschap Museum Meermanno ontving in 2015 financiële steun voor verschillende projecten van de volgende fondsen en overheden: Prins Bernhard Cultuurfonds Zuid-Holland, Fonds1818, Stichting ‘s-Gravenhaagse Ondersteuningsfonds voor Boekhandelaren en Uitgevers, Stichting Boschhuysen, VSB-fonds, Provinciehuis ZuidHolland. Zie ook 3.7.3. 2015 was het laatste jaar van de vijfjarige sponsorovereenkomst met CB logistics (voorheen Centraal Boekhuis) vanwege de wijziging in beleid van dit bedrijf. Het is het museum helaas nog niet gelukt een opvolger te vinden voor deze belangrijke sponsor. Het museum doet succesvol een beroep op zijn achterban met de crowdfundingsactie ‘Boekt zoekt vrouw, man en bedrijf’ en de online versie ‘Boekje zoekt jou’. Ook kent het museum een aantal donateurs die meerjarige giften aan het museum hebben vastgelegd. Deze giften komen ten goede aan het fonds Boekengeluk waarmee restauratie- en conserveringswerkzaamheden worden bekostigd.

42

2015

2014

€

€

Sponsoractie ‘Boek zoekt vrouw, man en bedrijf’ en ‘Boekje zoekt jou’

11.038

12.392

Periodieke giften

19.500

21.000

Totaal

30.538

33.392

Museum Meermanno stuurt alle donateurs van de actie ‘Boek zoekt vrouw’ een fraai certificaat met de titel van het geadopteerde boek. De mensen die meer dan 250 euro betalen, ontvangen ook een uitnodiging voor een informele kijkmiddag waar de conservatoren de door hen geadopteerde boeken tonen op de hand en vragen beantwoorden. Ook de mensen die periodieke giften doen en zich voor langere tijd aan het museum hebben verbonden, ontvangen een uitnodiging voor deze bijzondere ontvangst. Zakelijke verhuur In 2014 heeft het museum de functie van accountmanager evenementen wegens reorganisatie helaas moeten wegbezuinigen. Desondanks ontvangt het museum nog regelmatig ‘zakelijke’ partijen. Het museum ziet hierin nog steeds een goede kans om inkomsten te genereren. Vrijwilligers Museum Meermanno startte in 2011 een vrijwilligersorganisatie. Inmiddels mag het museum zich verheugen over een pool van 17 actieve vrijwilligers. Zij verrichten diverse ondersteunende werkzaamheden waaronder hulp bij collectieregistratie, organisatie evenementen, bezetting van de museumwinkel, het onderhoud van de tuinen, de vertaling van tentoonstellings- en websiteteksten en de verslaglegging van de vergaderingen. In 2015 werd ook een pool samengesteld met drukkers die hun kennis van het ambacht over willen dragen aan het publiek. Zij zijn iedere zondagmiddag actief in de museumdrukkerij. Door de inzet van deze vrijwilligers kan het museum ondanks de kleine bezetting extra activiteiten ontwikkelen.

Vrienden De Stichting Vrienden Museum Meermanno is op 6 maart 1964 opgericht en heeft tot doel: ‘Het bevorderen van de bloei, in de meest uitgebreide zin des woords, van het Museum Meermanno, ondergebracht in de Stichting tot beheer van het Museum van het boek/Museum Meermanno-Westreenianum te Den Haag’. Museum Meermanno geeft in samenwerking met de Vrienden het tijdschrift Leeslint uit dat in 2015 25 jaar bestond. Ter gelegenheid

43

44

hiervan is een dubbeldik jubileumnummer verschenen met vele tekstbijdragen van de Vrienden. Per 31 december 2015 heeft de Stichting Vrienden Museum Meermanno 855 begunstigers en een eigen vermogen van € 256.717. Overzicht van de begunstigers van de Stichting Vrienden Museum Meermanno: 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Vriend

691

649

712

634

620

531

522

Begunstiger

119

146

188

236

249

252

247

Vriend voor het leven

40

45

54

66

73

79

86

850

840

954

936

942

862

855

Totaal

1.8.5 Huisvesting Erfgoedwet Met ingang van 1 januari 2017 wordt de bestaande beheersovereenkomst tussen het Ministerie van OCW en Museum Meermanno opgezegd en treedt een nieuw stelsel in het kader van de Erfgoed wet in werking. Op grond van deze wet wordt het museum voor onbepaalde tijd een financiële vergoeding verstrekt, die bestaat uit een component voor de huisvestingslasten en een component voor de kosten die gemaakt worden voor het beheer van de collectie. Op 16 november 2015 ontving Museum Meermanno een brief van het Ministerie van OCW, met betrekking op de bekostiging in het kader van de Erfgoedwet. In reactie op dit voornemen heeft Museum Meermanno op 18 december een zienswijze ingediend, waarin wordt uiteengezet dat de voorgenomen jaarlijkse vergoedingen voor beheer van de collectie en huisvestingslasten ontoereikend zijn. Voor beheer van de collectie werd € 100.000 toegekend. Voor de huisvestingskosten werd een bedrag van € 312.119 per jaar toegekend, opgebouwd uit een vergoeding voor instandhouding van het gebouw ter hoogte van € 234.138 en een vergoeding voor kosten van het Rijksvastgoedbedrijf ter hoogte van € 77.98. In de zienswijze wordt uiteengezet dat de werkelijke kosten voor beheer van de collectie € 534.975 bedragen. De kosten voor instandhouding bedragen volgens een door ToornendPartners opgesteld onderhouds- en instandhoudingsplan minstens € 312.526 (zie hieronder). De werkelijke kosten die het Rijksvastgoedbedrijf doorberekent, zijn nog niet bekend, daar de huurcontracten per 1 januari 2017 nog niet zijn vastgesteld. Tevens wordt door Museum Meermanno in de zienswijze aangestipt dat bij brief 31 mei 2006 aan de begroting structureel

45

een bedrag van € 111.000 is toegevoegd in verband met integrale veiligheidszorg. Het is Museum Meermanno onduidelijk of en in hoeverre deze structurele toezegging – die verband houdt met de noodzaak om permanent aanvullende veiligheidsmaatregelen te treffen - onderdeel uitmaakt van de ingevolge de Erfgoedwet toe te kennen subsidie voor collectiebeheer hetzij huisvestingslasten. Onderhouds- en instandhoudingsplan Met behulp van een door OCW in 2014 toegekende bijdrage werd bureau Toornend Partners verzocht een meerjarig onderhoudsplan op te stellen, dat op 10 december werd opgeleverd. Dit plan heeft een horizon van 40 jaar en bevat zowel het regulier preventief onderhoud als de vervangingsinvesteringen bij einde levensduur. Bij het onderzoek van ToornendPartners werd geen conditiemeting uitgevoerd, en zijn de in het Boei-rapport van juli 2014 genoemde gebreken niet opgenomen als achterstallig onderhoud. Naar verwachting zijn de door Toornend berekende onderhoudskosten van 312.526 Euro derhalve te laag ingeschat. Voor het vaststellen van de concrete onderhoudskosten specifiek voor de locaties Museum Meermanno moet een bouwkundig onderzoek plaats vinden. Klimaatinstallatie In de zomer van 2014 raakte de luchtbehandelingskast (LBK) t.b.v. de klimaatbehandeling in het koetshuis defect. Om temperatuur en relatieve luchtvochtigheid te regelen zijn enige noodmaatregelen getroffen, waaronder het plaatsen van ontvochtigers. Naar aanleiding hiervan werd eind van dat jaar besloten de klimaatinstallatie aan te passen. Deze aanpassing zou in twee fases plaatsvinden. In 2015 werd hiervoor door OCW € 46.000 toegekend. Februari 2015 is door het Rijks Vastgoed Bedrijf (RVB) begonnen met fase 1 van de werkzaamheden, die in april 2015werden afgerond. Hierbij werd ook een ontvochtiger geïnstalleerd. In de maanden oktober en november werd de koel- en verwarmingsinstallatie vervangen. Problemen met de relatieve luchtvochtigheid hielden aan. Mede na interventie van de Erfgoedinspectie en OCW, werd (wederom) een noodoplossing getroffen: in beide depots werden ontvochtigers geplaatst. In januari 2016 is de derde fase ingegaan, het plaatsen van een na-verwarmer. Gebouwbeheersysteem In 2014 is het gebouwbeheersysteem (GBS) defect geraakt, waardoor het klimaat in de depots niet meer gemonitord en geregeld kon worden. Tijdens het vervangen van de koelinstallatie is ook deze in april 2015 door het RVB vervangen.

46

Tuinmuur en bordes pand 31 16 maart heeft het RVB de restauratie van de 18de-eeuwse tuinmuur tussen het museum en de Turkse ambassade en het bordes met hekwerk aan de voorkant van Prinsessegracht nr. 31 opgestart. Het bordes werd op 29 oktober opgeleverd. Restauratie van de tuinmuur werd een maand na aanvang na een overleg van het RVB met externe adviseurs stilgelegd. Het advies was de muur vóór restauratie eerst te laten drogen. Eind 2015 werden de leiperen verplaatst, zodat begin 2016 ter droging een tent over de muur kon worden geplaatst. Souterrain In 2014 werden vochtproblemen geconstateerd in het souterrain van Prinsessegracht nr. 30. In samenspraak met het museum werd het achterstallig onderhoud aan en restauratie van het souterrain en het tuinbordes, waarvoor in 2014 geld was gereserveerd, doorgeschoven naar 2015. In oktober 2015 gaf het RVB te kennen dat de werkzaamheden opnieuw werden doorgeschoven naar 2016. Invalidenlift De invalidenlift in de Lettertuin/achterkant pand 31 is in augustus 2015 afgekeurd door het Rijksvastgoedbedrijf en de installateur Kone. RVB verwacht dat deze in mei 2016 wordt vervangen. Schoonmaak tentoonstellingszalen Op 16 en 23 maart zijn door twee conserveringsmedewerkers van de firma Helicon vitrines, kasten en objecten in de tentoonstellingszalen op de eerste verdieping gereinigd. De schilderijen in de centrale hal van nummer 30en de beide depots in het koetshuis werden ook schoongemaakt. Onderhoud vloeren Gefaseerd in januari (eerste verdieping) en mei (beletage) zijn alle houten vloeren van de museumzalen gereinigd en in de was gezet.

1.9. Beleidsplan en subsidiebeschikking De OCW-subsidieaanvraag voor de periode 2013-2016 dient te worden gezien als een gecondenseerd beleidsplan. In de diverse onderdelen van de aanvraag, zoals de prestatieafspraken, de meerjarenbegroting en de toelichting daarop ligt het beleid voor de periode 2013-2016 verankerd.

47

1.10. Continuïteit In de jaarrekening is uitgegaan van de duurzame voortzetting van de activiteiten. Museum Meermanno ontvangt voor 2016 voor het laatste jaar subsidie op grond van de cultuurnotaperiode 2012-2016. De Raad voor de Cultuur heeft aangegeven dat dit het laatste subsidietijdvak zou zijn waarvoor Museum Meermanno zelfstandig subsidie zou ontvangen, voor de periode vanaf 2017 is structurele samenwerking vereist. In 2014 is door Museum Meermanno samenwerking gezocht met de Koninklijke Bibliotheek (KB) en hiertoe is een intentieovereenkomst afgesloten. In 2015 hebben nadere verkenningen plaatsgehad omtrent een bestuurlijke integratie van Museum Meermanno met KB na 2015. Eind 2015 is door de RvT akkoord gegaan met de statutenwijziging van Museum Meermanno waarbij de rol van toezichthouder zal worden ingevuld door het bestuur van de KB met toevoeging van de algemeen directeur van de KB. Na goedkeuring van de statuten door het ministerie OCW en definitieve besluitvorming door KB zal de bestuurlijke integratie geformaliseerd worden door de statutenwijziging. De huidige RvT zal op dat moment aftreden. Museum Meermanno heeft na de integratie voldaan aan de eisen van de Raad voor de Cultuur. Vanaf 1 juli 2016 doet naar verwachting de nieuwe Erfgoedwet haar intrede. Museum Meermanno krijgt als beheerder van cultureel erfgoed vanaf 2017 een structurele bijdrage voor het beheer en instandhouding van de collectie. Voor overige taken vindt financiering plaats door middel van een vierjarige instellingssubsidie. Voor de periode 2017-2020 is de subsidie inmiddels zelfstandig aangevraagd, in samenspraak met de KB. Besluitvorming omtrent subsidietoekenning vindt voor de zomer 2016 plaats. Door OCW is aangegeven dat de musea die vallen onder de Erfgoedwet, bij een kwalitatief goede aanvraag, minimaal 90% van de huidige subsidie kunnen tegemoet zien.

1.11. Eigen inkomsten De eigen inkomsten voor 2015 kunnen als volgt worden gespecificeerd: 2009: 8,1 % 2010: 13,5 % 2011: 24 % 2012: 26 % 2013: 28,9% 2014: 100% (zonder nalatenschap: 24,3%) 2015: 18,4%

48

De eigen inkomsten kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Subsidiebedrag OCW

Realisatie

Realisatie

Realisatie

Realisatie

Realisatie

Realisatie

Realisatie

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

€

€

€

€

€

€

€

1.781.398

1.758.802

1.794.488

1.856.595

1.428.108

1.453.753

1.458.236

64.244

94.021

209.596

285.420

230.677

235.714

206.653

Eigen inkomsten: Directe inkomsten

Donaties acties

0

8.400

104.654

35.277

29.853

33.392

30.538

Particulieren/ vriendenverenigingen

61.254

23.700

28.528

59.725

30.200

54.200

18.200

1.100.000

12.769

Nalatenschap Boekestein Private fondsen

19.658*

110.038

87.552

104.586

121.801

30.561

0

Totaal

145.156

236.159

430.329

485.008

417.531

1.453.867

268.160

Percentage eigen inkomsten

8,1

13,5

24,0

26,0

28,9

100,0

18,4

Het bedrag aan private fondsenwerving voor de educatiezolder ad € 79.000 in 2015 wordt vanaf 2016 als investering over tien jaar afgeschreven. Hier tegenover staan de private fondsen die overeenkomstig de afschrijving worden genomen. Het gemiddelde percentage gedurende de periode 2013-2015 bedraagt 49,1%. Over de jaren gemiddeld gezien wordt aan de eis van 19,5% ruimschoots voldaan.

1.12. Evaluatie 2015 Het museum sluit het jaar 2015 af met een positief saldo. Dit goede resultaat is mede te danken aan de extra bijdrage die het museum ontving van OCW voor de communicatiemiddelen van twee grote tentoonstellingen die het museum samen met het Letterkundig Museum en de KB organiseerde. Het geld dat voor de derde tentoonstelling ‘Vlaamse manuscripten’ werd toegekend, is gereserveerd. Deze tentoonstelling is met het oog op de bestuurlijke integratie met de KB verschoven naar 2017. Ook was de winkelverkoop goed en wist het museum zijn workshops kostendekkend te organiseren. Daarnaast bezuinigde het museum op de collectie-aankopen op eigen middelen. De Stichting Vrienden bekostigde daarentegen een aantal belangrijke aankopen. Ook is er minder geïnvesteerd in algemene middelen en zijn de afschrijvingen daardoor gedaald. Rectificatie jaarrekening 2014

Voortvloeiend uit de indiening van het jaarverslag 2014 heeft het Ministerie van OCW haar commentaar gegeven op de jaarrekening 2014 in een brief d.d. 5 november 2015, ref.nr. 819686.

49

1.

Het Ministerie van OCW heeft opgemerkt dat een andere

berekeningsmethode toegepast dient te worden voor de reservering van de teveel ontvangen huursubsidie. Door toepassing van de juiste methode vloeit een bedrag van € 24.472 terug naar het exploitatieresultaat. Het exploitatieresultaat 2014 bedroeg negatief € 5.005 en komt na correctie uit op positief € 19.467. 2. Voortvloeiend uit het positieve saldo dient een dotatie aan bestemmingsfonds OCW 2013-2016 plaats te vinden van € 9.511. Het restant resultaat 2014 zijnde € 9.956 wordt gedoteerd aan de algemene reserve. 3.

Tevens is opgemerkt dat een bedrag van € 20.000 gepresenteerd

dient te worden onder de ‘overige bijdragen uit publieke middelen’ in plaats van onder de ‘structurele subsidie OCW’. 4. Het eigen inkomstenpercentage inclusief de nalatenschap Boekestein bedraagt 100%; exclusief de nalatenschap 24,3%. Frictiekosten In 2014 zijn de functies managementassistente en accountmanager evenementen wegbezuinigd. Museum Meermanno bood voor 24 maanden een suppletie aan op de WW-uitkering, tot 85% van het laatstverdiende brutosalaris, maandelijks te voldoen. In 2015 betaalde het museum bovengenoemde suppletiekosten. Het restant frictiekosten kon zonder toestemming van OCW worden besteed (zie mail van OCW d.d. 10 maart 2015). Dit resterende bedrag is besteed aan juridische bijstand, de reorganisatie van de organisatie en opleidingen die met het oog op de bestuurlijke unie met de KB zijn gevolgd door drie werknemers. Veiligheidszorg Mede naar aanleiding van de aanbevelingen van de Inspectie Cultuurbezit werd de Facilitaire Dienst uitgebreid met een extra beveiliger. Hiervoor kon gebruik gemaakt worden van structurele uitbreiding van de subsidie in het kader van de integrale veiligheidszorg. Hieruit kon ook geput worden voor het aanpassen van veiligheidsvoorzieningen en onderhoud klimaatbeheersing. Onduidelijk is of deze structurele uitbreiding na 2016 gehandhaafd blijft.

50

Ondertekening bevoegd gezag: Datum: 31 maart 2016 Dhr. R. Tax Plaatsvervangend directeur/Hoofd Collectiebeheer

51

52

53

54