PERSBERICHT CULTUURCENTRUM MAASMECHELEN DUBBELTENTOONSTELLING - 20.09 t.e.m. 18.12 MOTA CAMPANIA – ROMEINEN MAASMECHELEN Unieke archeologische vondsten brengen het Maaslands verleden tot leven. >>JGR-VRZMLR<< – HANS LEMMEN Hedendaagse kunst geïnspireerd door het archeologisch verleden.
INHOUD PERSMAP Inleiding De tentoonstelling Mota Campania Organisatie Bruiklenen – Regionale werking Waarom is het archeologisch verleden van Mottenkamp ook voor onze tijd interessant? Hans Lemmen - >>JGR-VRZMLR<< De tentoonstelling inhoudelijk belicht Conclusie Educatieve omkadering en gidsen Facts & Foto’s
INLEIDING De geschiedenis van het Maasland is rijker dan vaak wordt gedacht. Enkele eerdere vondsten in Maasmechelen, evenals straat- en locatieaanduidingen als Heirstraat en Romeins Kamp, deden reeds een archeologisch verleden vermoeden. Vijf jaar geleden werd dit vermoeden bevestigd op de site van Mottekamp. Archeologen deden n.a.v. de voorbereidingen voor een woonproject op de site Mottekamp in Maasmechelen, enkele opmerkelijke ontdekkingen. Op een gigantische terrein van 7 ha, grenzend aan de E314, legden ze vondsten vrij van 75.000 jaar geleden tot 800 na Christus. De omvang, de perfecte staat van sommige voorwerpen en het unieke karakter is verbazingwekkend.
Foto - Studiebureau Archeologie BVBA
Foto’s - Michel Clerx
De archeologische vondsten omspannen een periode van de prehistorie tot de vroege middeleeuwen. Resten van 12 Romeinse woningen, 13 waterputten, een 30-tal graven en tal van voorwerpen zoals deukbekers, wrijfschalen en mantelspelden maken duidelijk dat Maasmechelen zeer lang geleden bewoond was en eveneens een belangrijk economisch knooppunt bleek. Het terrein Mottekamp, waar de archeologische vondsten ontdekt werden, heeft zijn naam zondermeer te danken aan de Romeinse aanwezigheid in Maasmechelen. Het Romeinse Mota betekent ‘artificiële verhoging met een versterking erop’. Deze betekenis vindt men ook terug in het middeleeuws Latijn. Kamp verwijst eerder naar het Romeinse Campus of Campania, wat ‘hooggelegen veld’ betekent. Omwille van het strategisch voordeel werden nederzettingen vaak gebouwd op een verhoogd plateau in het landschap. De tentoonstelling Mota Campania belicht welke rol deze site speelde binnen het Romeinse imperium.
Mottekamp was namelijk gelegen aan de Via Mosae, de Romeinse weg tussen Tongeren en Nijmegen die in de 3e eeuw na Christus deel uitmaakte van het gigantische Romeinse wegennetwerk dat op zijn toppunt 85.000 kilometer (!) lang was en het Maasland doorkruiste. DE TENTOONSTELLING MOTA CAMPANIA In de tentoonstelling Mota Campania - Romeinen in Maasmechelen worden deze archeologische vondsten nu voor het eerst aan het grote publiek getoond. Beeldend kunstenaar en tentoonstellingsmaker Mark Milissen creëerde een indrukwekkend, origineel interactief tentoonstellingsparcours dat de bezoeker in staat stelt in de huid van een archeoloog te kruipen en de site van Mota Campania te exploreren. Aan de hand van een goed uitgewerkte ontdekkingsfiche gaan zowel volwassenen als kinderen als archeoloog aan de slag. Hierbij volgend ze hetzelfde ontdekkingstraject (van grafveld naar bewoning, van dood naar leven) als de archeologen die Mota Campania opgroeven. Lectrr, overbekend van zijn fantastische tekeningen voor Man Bijt Hond, staat in voor de begeleidende animatiefilms in de tentoonstelling, die hij speciaal voor Mota Campania maakte. Hij zegt hierover: Behalve cartoonist ben ik ook een liefhebber van alles wat met geschiedenis te maken heeft. Als ik niet aan het tekenen ben, dan ben ik er over aan het lezen. Beide passies combineren was voor mij natuurlijk een soort van natte droom die uitkwam.
Stills uit de animatiefilms – copyright: Lectrr / ComicHouse.nl
ORGANISATIE De Gemeente Maasmechelen werkte voor de realisatie en wetenschappelijke ontsluiting van de expo Mota Campania intensief samen met de Musea Maaseik, die instond voor de wetenschappelijke begeleiding. De productie van de tentoonstelling was in handen van Cultuurcentrum Maasmechelen en de Diensten Erfgoed en Cultuur Maasmechelen. Mota Campania kreeg de gewaardeerde steun van
Cera, Cel Mijn-Erfgoed, Rotary Lanaken-Maasland, KBC Eisden-Maasmechelen en de Provincie Limburg.
BRUIKLENEN – REGIONALE WERKING Mota Campania vertelt niet enkel het verhaal van de historische bewoning van Mottenkamp Maasmechelen, maar legt eveneens linken met vroegere archeologische vondsten uit de bredere regio. Zo verleenden het Gallo-Romeins Museum Tongeren, het Thermenmusea Heerlen, Agentschap Onroerend Erfgoed en Stichting Erfgoed Stein hun medewerking aan Mota Campania via de bruikleen van archeologische stukken voor de tentoonstelling. Na de tentoonstelling Mota Campania worden de archeologische stukken van Mottekamp in bruikleen ondergebracht in het depot van de Musea Maaseik, waar de archeologische conservatie optimaal kan verlopen. WAAROM IS HET ARCHEOLOGISCH VERLEDEN VAN MOTTEKAMP OOK VOOR ONZE TIJD INTERESSANT? De archeologische vondsten op Mottenkamp waren onverwacht en ontsluieren een ver verleden voor de gemeente Maasmechelen dat 75 000 jaar teruggaat. Maasmechelen, vaak vereenzelvigt met zijn mijnverleden, was eeuwenlang bewoond. Eerst de prehistorische mens, daarna de Romeinen, waarvan een drukke verkeersader van het uitgebreide heirbanennetwerk door Maasmechelen liep, en daarna de Merovingers in de vroege middeleeuwen waarvan de aanwezigheid vandaag op basis van de vondsten uitgebreider is dan nu reeds werd blootgelegd. Deze archeologische sporen zijn voor Maasmechelen een onderscheidend element dat bijdraagt tot de uitstraling van de gemeente met sterke wortels in het verleden. De gemeente wil via de tentoonstelling Mota Campania zijn inwoners en deze van de bredere regio van het Maasland in contact brengen met een tot nu toe onbekend stukje van haar verleden. Maasmechelen bleek in een ver verleden namelijk een belangrijk economisch knooppunt en profileert zich vandaag als sterke leisure en shopping-gemeente. De cirkel blijkt rond.
HANS LEMMEN - >>JGR-VRZMLR<< De tentoonstelling >>JGR-VRZMLR<< van beeldend kunstenaar Hans Lemmen opent eveneens op zondag 20 september en is gelijklopend met Mota Campania te bezoeken in de tentoonstellingsBOX. Hans Lemmen (Venlo, °1959 –woont in Bilzen) vindt inspiratie voor zijn magisch-realistische werk dicht bij huis, tijdens zijn dagelijkse wandelingen met zijn hond in het glooiende, archaïsche landschap van de Nederlands-Vlaamse grensstreek. Hij is gefascineerd door de archeologische sporen die in onze regio te vinden zijn. Het werk van Lemmen wordt gedreven door een sterke interesse voor archeologie en de geschiedenis van het landschap. Het werk van Lemmen wordt gedreven door een sterke interesse voor archeologie en de geschiedenis van het landschap. Zijn magisch-realistische werk verbeeldt de aanwezigheid van prehistorische archeologische sporen en hun impact op de mens, zijn omgeving en de tijd. Een zekere romantiek is hem niet vreemd. Ik benoem de onttovering, ik compenseer wat ik mis. Mijn werk is als een tegengif, een troost voor de onttovering van de wereld die nog altijd doorgaat, stelde de kunstenaar in een interview. De tentoonstelling >> JGR-VRZMLR << plaatst archeologie in een artistieke context en is gelijktijdig te bezoeken met de expo Mota Campania. Kunstrecensent Fernand Haerden schrijft een boeiende beschouwing over deze kunstenaar en zijn werk.
DE TENTOONSTELLING INHOUDELIJK BELICHT Romeins en Merovingisch grafveld. Onderzoek, uitgevoerd door Studiebureau Archeologie tussen oktober 2010 en maart 2012, leverde een aantal unieke vondsten op uit de periode 3500 v. Chr. en 800 n. Chr. Naast bewoningssporen uit verschillende perioden, legden de archeologen een Romeins en een Merovingisch grafveld bloot.
Grafinventaris van een Romeins graf – foto: Studiebureau Archeologie BVBA
Het Romeins grafveld (1ste eeuw v.C. - 4de eeuw n.C.) bleek goed bewaard gebleven. Het verborg diverse soorten aardewerk. Deze variatie aan aardewerk geeft de verfijning van de Romeinse samenleving aan, haar vakmanschap en haar handelskunst. Aardewerk speelde dan ook een belangrijke rol in het dagelijkse leven van de Romeinen, maar ook in het hiernamaals. De drie graven die in de tentoonstelling worden gepresenteerd, dateren uit 1ste eeuw v.C. tot de 4de eeuw n.C. Het grafveld is dus lange tijd in gebruik gebleven. Het overgrote deel van de ontdekte graven bestaat uit brandrestgraven, waarbij de crematieresten verzameld en in de grafkuil geplaatst werden via uitstrooiing van de as of het bewaren ervan in een urn of in vergankelijk materiaal, zoals textiel. Daarnaast kon men ook bijgaven in het graf deponeren. Uitzonderlijk is er ook een beenderpakgraf waarin zowel resten van crematie als de brandstapel aanwezig zijn, maar geen bijgiften. Op het einde van de Romeinse periode wordt men geconfronteerd met het christendom. Vanaf dan worden de doden niet meer gecremeerd en geraken bijgaven in onbruik. Pas in tweede helft van de 20ste eeuw worden crematies in christelijke kringen weer gangbaar. Er werden 28 crematiegraven aangetroffen. In 17 graven werden sporen gevonden van verbrand dierlijk bot, verbrande plantenresten en zelfs verbrande deegpasta, vermoedelijk van een offerkoek. In sommige graven werden ook persoonlijke bezittingen van de overledene gevonden. Graf 100 is het meest volledige brandrestgraf van Mota Campania. Archeologen ontdekten een beker, kommetje en deukbeker in geverniste of geverfde waar. Er werd ook een gehavende munt aangetroffen die in de Romeinse periode werd meegegeven aan de dode als symbolische vergoeding voor de veerman Charon. De crematieresten werden vermoedelijk in een vergankelijk materiaal begraven. Onderzoek wees uit dat dit het graf was van een jonge vrouw van 20 à 25 jaar. Opmerkelijk is dat de helft van de bijgaven verbrand is. Dit wijst op de aanwezigheid van voorwerpen op de brandstapel, die typerend waren voor deze vrouw. De onverbrande voorwerpen werden na de crematie bijgezet in het graf als hulpmiddelen voor haar leven in het hiernamaals. Niet alle bijgaven werden echter verbrand. Een scheermes, beugelschaar en een kleine scharnierfibula (foto) met inlegwerk en dierenkopje waren bij hun vondst zo goed als intact. Het rijkste graf bevatte bijzonder veel serviesresten, waaronder een wrijfschaal, bord, kruik en kruikamfoor.
Scharnierfibula - Foto Meinder Milissen
De diverse Romeinse graven bevatten heel wat verbrande botresten die door antropologen werden onderzocht. Op het grafveld van Mota Campania werden met zekerheid 14 vrouwen en 10 mannen begraven. Van drie personen kon men het geslacht niet bepalen en in de resterende graven vond men onvoldoende botmateriaal. De inwoners van Mota Campania werden gemiddeld tussen de 20 en 40 jaar oud en niet ouder dan 50 jaar. Kindersterfte kwam voornamelijk voor bij kinderen onder de 7 jaar. Naast de ontdekking van het Romeinse grafveld werden ook sporen gevonden van een Merovingisch grafveld met inhumatiegraven. De overledene werd dus niet meer verbrand, maar begraven. Ook stootte men op diverse bijgaven zoals glazen kralen, een tuitpot en een prachtige vergulde mantelspeld (foto). Deze speld is een zeer uniek stuk met een bronzen basis waarop een dunne laag goudlegering met koper werd aangebracht. Als afwerking werden er stukjes kopergroene en bruinrode glaspasta ingezet. De mantelspeld van Mottekamp is uitzonderlijk omdat het de onderzoekers nieuwe inzichten geeft over de kennis en kunde van de Merovingische edelsmeden in het Maasland.
Merovingische mantelspeld - Foto Meinder Milissen
12 ROMEINSE WONINGEN
Studiebureau Archeologie BVBA
110 meter ten noorden van het grafveld lag de Romeinse nederzetting. Er zijn 12 Romeinse woningen in houtbouw ontdekt op Mottekamp. De wanden werden gemaakt uit vlechtwerk van takken en bestreken met leem. Soms kon een deel van de wand ook dichtgemaakt worden met planken. De oriëntatie van deze gebouwen verliep parallel met de richting van de huidige Heirweg of de voormalige Via Mosae. De grootte van dit woonareaal is vergelijkbaar met een landelijke nederzetting. Pas in de tweede helft van de 2de eeuw komt hier verandering in. Vanaf dan bouwden de inwoners woningen met een stenen fundering. In Mota Campania werden er zo 5 woningen van dit type ontdekt. De woningen zijn dateerbaar op het einde van de 2de eeuw-begin 3de eeuw n.C. Archeologen vermoeden dat ze bijgebouwen zijn van een groter villacomplex. De lokale inwoners hadden de gewoonte om grote tweeschepige woonstalhuizen te bouwen, waarin de dieren, maar ook zijzelf woonden. De invloed van de Romeinen zorgde voor een evolutie in de woningen. Zo krijgt men vanaf de Romeinse periode kleinere woningen, losse woonhuizen en spijkers of stallen, geconcentreerd rond een hoofdgebouw. Dit nieuwe nederzettingstype noemt men een villa. Dit fenomeen ziet men ook duidelijk bij de vijf woningen op Mottekamp. De archeologen vermoeden dat deze kleinere woningen slechts bijgebouwen zijn van een groter villacomplex. Tussen de vijf gevonden funderingen kon men één gebouw duidelijk identificeren als een spijker. Dit is een gebouw voor graanopslag, geconstrueerd op hoge palen om het te beschermen tegen ongedierte en vocht. In een tweede gebouw werd er een grote, onregelmatige, bruine vlek ontdekt, gevuld met metalen voorwerpen, waaronder enkele beitels. Archeologen interpreteren dit als een huis waar bewoners ambachtelijke activiteiten hebben uitgeoefend. AARDEWERK Het aardewerk dat tussen de bewoningssporen gevonden werd, is zeer gevarieerd. Aardewerk was een alledaags gegeven binnen een wooncontext en in de buurt van de huizen en in de waterputten trof men dan ook talloze scherven van diverse soorten aardewerk aan. De verschillende potten werden gebruikt voor allerlei activiteiten; typische vormen zijn bijvoorbeeld kruiken, wrijfschalen (mortaria), maar uiteraard ook kook- en voorraadpotten (dolia). Het meeste aardewerk werd geproduceerd in het Maasland, maar werd in de 2de en 3de eeuw n. Chr. ook uit Tienen en Tongeren en verder weg uit het Rijnland, Keulen en het Eifelgebied ingevoerd. Daarnaast blijft de invoer van het kwaliteitsvol Romeins aardewerk standhouden. Een kleine 10% van het gevonden aardewerk op Mottekamp bestaat uit terra sigillata (gestempeld aardewerk), wat wijst op een eerder civiel karakter van de nederzetting.
Er werden eveneens restanten aangetroffen die verwijzen naar klederdracht en sieraden van bewoners. De kleding werd afgewerkt met gordels en fibula’s of mantelspelden. Dames genoten van extra’s zoals kettingen, armbanden, oorbellen, haarspelden. De Romeinen hechtten veel belang aan een goede lichaamsverzorging. In Mota Campania ontdekten archeologen een sierlijk glazen flesje met een doorschijnende oranjebruine kleur gemengd met een witte massa om een marmereffect te verkrijgen. Dit voorwerp werd reeds vervaardigd met de glasblaastechniek. De glaskwaliteit verwijst naar een productie in het oosten van het Romeinse Rijk. In het flesje werd parfum of badolie bewaard.
Glazen flesje - foto Meinder Milissen
13 WATERPUTTEN Water was een kostbaar bezit. Bewoners hadden immers voor vele dagelijkse activiteiten water nodig. Stromend water was niet altijd in de nabijheid voorhanden, waardoor men gedwongen was om waterputten aan te leggen. In Mota Campania werden tijdens de opgraving 13 waterputten ontdekt die een combinatie zijn van houten en stenen constructies. Stenen waterputten kwamen meestal in rijkere omgevingen voor omdat het materiaal aangevoerd moest worden. In Mota Campania was natuursteen echter in overvloed aanwezig. PAARD IN PUT Romeinen waren erg bijgelovig. Ze voerden rituelen uit als het deponeren van offergaven tijdens de aanleg van een waterput of een woning. Als men een erf verliet, werd er een verlatingsritueel uitgevoerd. Bij deze waterput werd een paard geofferd, waarvan de archeologen het volledige skelet terugvonden. Dit deed men o.m. om het water in de waterput onbruikbaar te maken. Voor een archeoloog zijn waterputten zeer interessant omdat er vaak voorwerpen in terug te vinden zijn. In deze putten zijn maar liefst 428 potten, een stuk van een houten kam, een mantelspeld (fibula) en een bronzen belletje gevonden, naast resten van 21 verschillende soorten gewassen, zoals gierst, koriander, wal- en hazelnoot.
CONCLUSIE Archeologen hebben op Mottekamp veel sporen blootgelegd en onderzocht. De schaal van de archeologische vondsten was tot nu toe ongezien in Maasmechelen en bevestigt de aanwezigheid van o.m. de Romeinen van de 1ste eeuw tot in de 4de eeuw n.Chr. Archeologen stootten op maar liefst 30 graven, 12 huizen en 13 waterputten. In de eerste fase herkent men nog een duidelijke lokale invloed in de huizen. Vanaf de tweede helft van de 2de eeuw valt een verandering in de bouwstijl op, die veel meer Romeinse invloeden vertoont en de indruk wekt hier met de bijgebouwen van een villacomplex te worden geconfronteerd. Mota Campania was vanaf de beginperiode duidelijk georiënteerd op de
Via Mosae, waarlangs heel wat soldaten, handelaars en reizigers passeerden. Mota Campania fungeerde zondermeer als een rustplaats voor deze mensen. Op basis van de huidige vondsten denken archeologen dat ze met een eenvoudige landelijke nederzetting te maken te hebben, die mogelijk ook dienst gedaan heeft als statio of stopplaats. Reizigers kregen er de gelegenheid om te overnachten, zichzelf en hun paarden te laten verzorgen, zich te bevoorraden en ambachtslui of zelfs een dokter te raadplegen. De grootte van de nederzetting en de komst van reizigers en soldaten zorgden voor de introductie van meerdere Romeinse elementen zoals munten, aardewerk, een uitgebreider smaakpalet in de keuken, ingevoerde kruiden zoals koriander, de overgang naar een meer verfijnde kleding- en levensstijl en het drijven van handel (import-export). De statio gelegen naast de Via Mosae, in de nabijheid van de Maas, leidde tot een langzame maar duidelijke romanisering van dit stukje Maasland. Toch blijven er nog steeds vragen onbeantwoord. De aanwezigheid van een villacomplex uit de tweede helft van de 2de eeuw blijft momenteel een vermoeden. Archeologen ontdekten reeds de bijgebouwen van waarschijnlijk een villacomplex. Een grotere landbouwnederzetting gestructureerd volgens Romeinse normen, zou Mota Campania uiteraard een extra dimensie geven. Een link van Mota Campania met de nog niet gelokaliseerde Romeinse stad Feresne kunnen archeologen op basis van de huidige vondsten echter niet volledig uitsluiten. De naburige velden rond Mottekamp hebben duidelijk nog niet al hun geheimen prijsgegeven …
EDUCATIEVE OMKADERING & GIDSEN Bezoek Mota Campania met of zonder gids U kunt er een unieke ontdekkingstocht voor het gezin of de vereniging van maken waarbij u al of niet een goed geïnformeerde gids onder de arm kunt nemen. Zowel volwassenen als kinderen kunnen met prikkelende tools (o.a. een ontdekkingsfiche) aan de slag gaan. Een individueel bezoek is gratis. Een bezoek met gids kost 50 euro voor max. 25 personen. Op zaterdag 17 oktober en zondag 29 november vindt er een begeleid bezoek met gids plaats voor individuele bezoekers. Snel reserveren is aangewezen. Het aantal plaatsen is beperkt. Aanvangsuur: 13.30 uur. Duur: 60 minuten. Deelnameprijs: 5 euro, 2 euro (-18 jaar). Op zaterdag 17 oktober kan u aansluitend op het bezoek aan de expo deelnemen aan de workshop Romein in 1 uur (deelnameprijs: 1 euro, duur 50 minuten). Op zondag 29 november vindt na de rondleiding de workshop Romeins koken plaats (deelnameprijs: 2 euro, duur 50 minuten). Inschrijven voor bezoek met gids eventueel in combinatie met de workshop is noodzakelijk en kan via
[email protected]. Bezoek Regionaal Archeologisch Museum te Maaseik Ontdek de schatten van het Maasland. Onderzoek kleding, voeding en bewapening van toen en combineer dit met een bezoek aan de ontdekkingskamer van het Regionaal Archeologisch Museum waar het publiek zelf kunnen experimenteren. Toegangsprijs: 1 euro. Gids is gratis Ook scholen kunnen een uitgebreide educatieve omkadering aanvragen. Er is de mogelijkheid om een gids aan te vragen, deel te nemen aan diverse workshops op maat, een archeoloog in de klas uit te nodigen of een bezoek te brengen aan het archeologisch museum te Maaseik. Meer info hierover vindt u in de infofolder over Mota Campania.
FACTS & FOTO’S Tentoonstellingsperiode:
20 september t.e.m. 18 december 2015 Openingsuren:
maandag tot vrijdag van 9 tot 12 uur en van 13 tot 20 uur zaterdag van 10 tot 12 uur en van 14 tot 17 uur (gesloten op zondag en op 26/09, 03/10, 10/10, 02/11, 11/11, 12/12) Partners: De expo is het resultaat van een samenwerking tussen de gemeente Maasmechelen, de Musea Maaseik, Cultuurcentrum Maasmechelen, Dienst Erfgoed Maasmechelen, Cultuurdienst Maasmechelen. Sponsors: Cera, Cel Mijnerfgoed, KBC Eisden- Maasmechelen, Rotary Lanaken-Maasland, Provincie Limburg. Perscontact: Cultuurcentrum, Eef Proesmans –
[email protected] – 089/76 97 98 – www.ccmaasmechelen.be Musea Maaseik, Anja Neskens –
[email protected] - 089 56 05 45 www.museamaaseik.be
Foto’s in hoge resolutie kunnen opgevraagd worden bij
[email protected] – 089/76 97 72
Promotiemateriaal: Folder Mota Campania Postkaart Mota Campania Seizoensbrochure CC Maasmechelen
