Mondelinge geschiedenis
Daphné Maes
Agenda
Mondelinge geschiedenis 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Wat is mondelinge geschiedenis? Voorbereiding van het interview Interview zelf Het interview uitschrijven Behoud en beheer van de mondelinge bron Ontsluitingsmogelijkheden
1. Wat is mondelinge geschiedenis?
Mondelinge geschiedenis
• = het interviewen van getuigen om het verleden te (re)construeren en alles wat daarbij komt kijken (van zoeken van getuigen tot transcriptie interviews en ontsluiting ervan) • Niet alle interviews zijn mondelinge bronnen! • Doel: verhalen, tradities, gebruiken achterhalen
Mondelinge bron
• Het interview (de geluidsopname) • Alle randdocumenten: • • • • • •
Themalijst Vragenlijst Identificatiefiche Interviewfiche Overeenkomst Transcriptie: bandinhoudsfiche en uitgeschreven interview
Mondelinge bron versus klassieke historische bron
• Basisregels historische kritiek toepassen mogelijk: -ook vertrekken vanuit heldere probleemstelling -ook confronteren met andere sporen uit het verleden -zoeken naar representativiteit -controle resultaten is mogelijk
• Enige historische bron die een onderzoeker zelf maakt (creatieve samenwerking tussen respondent en onderzoeker) • Put uit de herinneringen van mensen -opletten voor vervorming (komt bij elke historische bron voor) -belangrijk om te weten hoe mensen het beleefde verleden een plaats geven • Wint terrein, ook bij academische wereld
Werking van het geheugen
• Door de historische context in herinnering te brengen kan het geheugen gestimuleerd worden • Afstand in tijd tussen gebeurtenissen en de herinnering wordt na verloop van tijd minder relevant • Routine vs herinnering • Reminiscentie-effect
• Herhalen heeft positief effect op geheugen: herinneren via anekdotes, foto's, reportages, ... • Herinneren van emotionele gebeurtenissen • Geheugen en datering • Collectief geheugen: De sociale context heeft een grote impact op de individuele herinnering. Het individuele geheugen is in dialoog met het collectieve geheugen.
2. Voorbereiding van het interview
Basisvragenlijst Deze basisvragenlijst werd opgesteld als een leidraad voor de interviewer. Deze vragen kunnen dienen als voorbeeld, ter inspiratie. Het is zeker niet de bedoeling dat u deze vragen uit het hoofd leert of ze één voor één afvuurt op uw getuige. Probeer vooraf op basis van deze lijst en rekening houdend met de kennis van je getuige, zelf een aantal vragen op te stellen. Hou zeker ook niet strikt vast aan je vooraf opgestelde lijst. Probeer het gesprek zo natuurlijk mogelijk te houden.
1. Vluchten of achterblijven? Het oorlogsbegin, mei 1940 •Herinner je je nog de 10e mei? Waar was je? Wanneer vernam je dat de oorlog begonnen was? •In hoeverre was je op de hoogte van de oorlogsdreiging? Wat waren de informatiekanalen (krant, radio, ouders, school,…)? •Was je getuige van oorlogsgeweld? •Waren er op dat moment familieleden of leerkrachten gemobiliseerd? Hoe ervoer je hun afwezigheid? •Hoe werd op het oorlogsbegin gereageerd? Bang, afwachten, bezorgd, enthousiast (uit zin voor avontuur)? Wat waren de verwachtingen (snel voorbij, winst van de Duitsers, steun van de Engelsen,…)? •Deden er verhalen de ronde over de houding van Duitse militairen tijdens de Eerste Wereldoorlog? •Sloeg jouw familie op de vlucht? Waarom? Waarom niet? •Moest je zelf vluchten of werd je opgeroepen omdat je tussen 16 en 35 jaar oud was? •Welke vluchtroutes werden afgelegd? •Welke vervoersmiddelen werden gebruikt? •Waaruit bestonden de contacten met de lokale bevolking onderweg? Hoe was de ontvangst (in Frankrijk of Engeland bijvoorbeeld)? •Welke herinneringen bestaan er nog over de intocht van de Duitsers? Welke indruk lieten ze na? Hoe waren ze gekleed? Zongen ze liederen? •Werd er door de bevolking, of door de kinderen, contact gezocht met de Duitse soldaten? Hoe verliepen deze eerste contacten? •Deelden de Duitse soldaten eten of spullen uit? Maakte je kennis met nieuwe producten?
Probleemstelling
• Wat zijn de doelstellingen van ons onderzoeksproject? • Zijn deze doelstellingen realistisch? (tijd/budget)
Wie gaan we interviewen?
• Hoeveel getuigen en met welk profiel? • Gemaakte selectie moet representatief zijn in verhouding met de hele groep van mogelijke respondenten. Afhankelijk van de onderzoeksvragen kunnen economische positie, leeftijd, geslacht, politieke en religieuze overtuiging, e.a. daarbij selectiecriteria zijn • -> lijst in tabelvorm maken! • Zoektocht naar getuigen: zelf rondvragen, samenwerken met specifieke verenigingen of instellingen; oproep best zo persoonlijk mogelijk.
Onderzoek naar de context
• Literatuur • Ander bronnenmateriaal: -archief -foto’s -krantenknipsels -video’s -statistieken -objecten -…
Themalijst
• Is een overzicht van tijdens het interview te behandelen onderwerpen • Alle opgesomde thema’s moeten effectief besproken worden • Wordt verder uitgewerkt in een vragenlijst met concrete vragen. De vragenlijst moet soepel gehanteerd worden en fungeert dus meer als leidraad. Dat bepaalde vragen niet (letterlijk) aan bod kwamen is dus niet erg, zolang de themalijst maar werd afgewerkt.
Vragenlijst
• • • •
Vertaalt de themalijst in concrete vragen Per thema voorbeeldvragen De vragen kunnen leidraad zijn tijdens gesprek Wordt soepel gehanteerd
Identificatiefiche
• Mondelinge getuigenis kan pas mondelinge bron zijn indien voldoende gegevens over getuige gekend zijn: inzicht in de sociale positie en zo voor toekomstige onderzoekers ook bruikbaar • Naam, leeftijd, gezinssituatie, opleiding, beroepsleven, … eventueel bijkomende gegevens afhankelijk van onderwerp interview vb. lidmaatschap verenigingen
Overeenkomst
• Vastleggen wederzijdse rechten en plichten noodzakelijk • Auteursrechten • Minimaal toestemming om interview binnen project vrij te gebruiken belangrijk; later gebruiken interview nuttig • Rechten en privacy getuige: vb. bepaalde passages niet of anoniem vrijgeven: ethische gedragscode, getuige krijgt de publicatie als dank • Eventueel mondeling
Contact getuige
• OPROEP opstellen • Telefonisch: afspraken tijd/plaats, uitleg doel, vragen getuige • Confirmeren per mail/brief?
3. Interview zelf
Opname
• • • •
Tape-recorder Minidisc Digitale geluidsopname Video
• Goede geluidskwaliteit is belangrijk! • Eerst uitesten!
Opnameapparatuur: • Gebruik bij voorkeur digitale solid recorders (vb. TASCAM DR-1, Marantz) • Bij digitale geluidsopname is het formaat van belang (geen digitale compressietechniek zoals mp3, dit kan tot kwaliteitsverlies van de originele bron leiden. Neem op in een niet-gecomprimeerd formaat zoals wave)
TASCAM DR-1 of DR-07
• Gratis te ontlenen bij Heemkunde Vlaanderen (mits waarborg en op voorhand aanvragen / telkens voor 1 maand / volgens beschikbaarheid / Nederlandstalige handleiding / contractje) -> zie website www.heemkunde-vlaanderen.be • Met 4 GB kan je 3u22 opnemen • Ingebouwde microfoon staat ingesteld • Opladen batterij met computer via kabeltje • Opladen interview op computer via geheugenkaart of kabeltje
Marantz
• Binnenkort uit te lenen bij Erfgoedcel Aalst!
Interviewtechnieken
• Waar? rustige omgeving waar getuige op gemak is, liefst zonder andere mensen erbij • Vooraf : • • • • • •
opnamemateriaal testen, beeldmateriaal vooraf vragen aan getuige, eerst invullen identificatiefiche, kort bedoeling gesprek uitleggen, beter te vroeg starten met opnemen, zeg dat je op einde overeenkomst zal afsluiten
Tijdens interview
• • • • • • • •
Heldere vragen stellen, liefst open vragen Van algemeen naar specifiek Gevoelige vragen niet in begin Vragenlijst bijhebben, soepel hanteren Niet te snel van onderwerp veranderen Kijk naar gedrag getuige, let op jouw gedrag Moedig de getuige niet-verbaal aan Pas taal en spreeksnelheid aan
• Schrijf niet te veel op: rechtstreeks contact is belangrijk • Getuige moet meeste aan het woord zijn • Geef niet je eigen mening • Wanneer te veel wordt afgeweken van onderwerp wel getuige onderbreken: terug een concrete vraag stellen • Maximum 2 uur à 2,5 uur
achteraf
• Bedanken aan einde gesprek! • Overeenkomst invullen • Losse babbel achteraf (maar vermijd belangrijke informatie alleen dan nog mee te krijgen)
Ethische code van de interviewer
• Geef informatie over de doelstellingen van het onderzoek • Geef informatie over de verschillende stappen van het project en de rol van interviews daarbij • Benadruk dat iedereen vrij is te antwoorden, weigeren is mogelijk, clausuleren of onder embargo plaatsen van stukken kan, anoniem blijven is ook mogelijk • Hou de respondenten op de hoogte van later gebruik van de interviews
• Geef uitleg over hun rechten • Waak erover dat de verspreiding van de interviews strookt met de wensen van de getuigen • Hou het interview vertrouwelijk tot de getuige de overeenkomst tekent • Neem de afspraken op in de overeenkomst
4 Het interview uitschrijven
• • • • • •
Opname eerst op computer zetten en kopie maken Alle relevante documenten samen opslaan Transcriptie = omzetten interview in geschreven tekst Tijdsintensief: voor 1 uur opname 8 à 9 uur werk Best door interviewer zelf nuances gaan wel verloren: opname zelf is ook belangrijk! • Balanceren tussen dicht bij origineel en toch vlot leesbaar
• Volledig uitschrijven voorkeur: interview efficiënt ontsloten voor onderzoeker en toekomstige onderzoekers (leessnelheid is 3 X hoger dan luistersnelheid) • Bij gebrek aan tijd/geld: enkel passages transcriberen met relevantie eigen onderzoek, voor andere passages te ontsluiten: opstellen uitgebreide inhoudsopgave (bandinhoudsfiche) en ev. samenvatting over elk onderwerp (gekoppeld aan tellerstand!)
•
BANDINHOUDSFICHE • Begin- en eind- Thema s • tellernummer ( alfabetisch ) • van elk getrans• cribeerd fragment • Kant 1: 366-383 Blaton (1) • Kant 2: 312-327 Blaton (2) • Kant 2: 610-630 Celibaat • Kant 1: 573-598 Eeuwige geloften • Kant 2: 443-451 Functies • Kant 1: 598-660 Kloosterleven (1) (in vgl. met noviciaat) • Kant 2: 309-380: Kloosterleven (2) (oversten, geestelijke leiders) • Kant 1: 081-121 Kloosterregels (1) • Kant 1: 517-556 Kloosterregeld (2) • Kant 1: 661-695 Kloosterregels (3)/Congo/sessies/taal • Kant 1: 252-272 Pensioen • Kant 1: 295-440 Postulaat • Kant 1: 295-440 Postulaat • Kant 1: 504-516 Professie (1) • Kant 1: 557-597 Professie (2) • Kant 2: 042-143 Professionele activiteiten (1): Congo/sessies • Kant 2: 180-308 Professionele activiteiten (2): sessies • Kant 2: 381-450 Professionele activiteiten (3): Congo/taal • Kant 2: 450-532 Professionele activiteiten (4) (werk vs. Spiritualiteit)
Voorbeeld:
Viering 75 jaar Chiro
00:17 – 04:56
Invullen identificatiefiche
05:09 – 06:57
Achtergrond van ouders
06:58 – 07:43
Aansluiting bij de Chiro
08:01 – 09:40
Lokalen en speelterrein
09:41 – 13:00
Uniform en speelkledij: evolutie en vorm
13:01 – 13:56
Zingen en liederen
14:00 – 15:22
Rituelen en groeten
15:24 – 15:58
Gewest- en verbondavonden
15:59 – 17:50
Bivak: rituelen
17:51 – 18:40
Bivak: locaties
18:41 – 22:19
Kampvuur
22:22 – 24:50
Leiding - engagement
24:56 – 25:44
Cursussen
• Computerprogramma’s om uit te schrijven: Quick time, Mediaplayer, Audacity (vertraagd afspelen en ruis onderdrukken), … voorkeur voor: Express Scribe • Gratis te downloaden • Geluid afspelen en tekstverwerker in één programma
• Eventueel gebruik van voetpedalen
5 Behoud en beheer van de mondelinge bron
Bewaring op digitale dragers: • Bewaar digitale geluidsbestanden op de harde schijf van je computer (op minidisc of digitale tape) (niet op opnametoestel laten staan) • Bewaar een kopie op DVD en USB-stick (CD-roms hebben niet het eeuwige leven) • Bewaar de verschillende kopieën op verschillende plaatsen • Zet je bestanden regelmatig over naar andere dragers • Werk enkel met een kopie (voor transcriptie vb.) zodat je geen waardevolle informatie per ongeluk wist
• Sla relevante documenten (identificatiefiche, vragenlijst, ingescand contract, gedigitaliseerd beeldmateriaal, …) samen met de audio-opname (digitaal) op zodat deze steeds makkelijk terug te vinden zijn.
• Bezorg een kopie van de interviews en randdocumenten aan een archief (men beschikt daar over de nodige kennis en middelen om in te staan voor een goede bewaring op lange termijn en de bron is consulteerbaar voor andere onderzoekers). Er wordt een schriftelijke afspraak gemaakt. Er worden clausules opgesteld inzake gebruik (kopiëren, uitlenen, verhuren, verkopen, commerciële vertoning, …). Denk aan afspraken met getuige en gedragscode interviewer.
6 Toepassingen van mondelinge geschiedenis
Inhoudelijke verwerking:
• vooraf opgestelde onderzoeksvragen kunnen nu beantwoord worden a.h.v. info uit de getuigenissen • Structureer de informatie! • Verwijs steeds duidelijk naar de bron waarvan de informatie afkomstig is!
Ontsluitings- en presentatiemogelijkheden:
• Aanvulling archiefcollectie • Uitgeven van uitgeschreven interviews • Boek (vb. Het geheugen van een stadswijk, Grieken in Limburg, Erfgoedgids Koude oorlog in de Kempen) • Brochure (vb. Brusselse Turken van Familiekunde Vlaanderen) • Artikel
• Tentoonstelling/museum (vb. Sport: fait(es) divers http://www.heemkunde-vlaanderen.be/?p=1509 ) • Website / dvd (vb. www.verhalenbankbrugge.be, DVD ijzerzandsteengroeves in Noord-Hageland, http://www.madeinaalst.be/levensverhalen/82aalsterse-turken ) • Toneelstuk/vertelavond/stadswandeling (vb. Theatermakershuis De Queeste met kamp Waterschei, vb. vertelavonden Schitterend geslepen ivm Kempens diamantverleden, vb. geleide wandeling met sleutelfiguren in de mijnstreek)
• Radio/televisie (vb.HK op de radio: Amalia van Solms, werkgroep dialecten) • Onderwijs (vb. Stemmen op schrift: een halve eeuw Sint-Lodewijkscollege Lokeren (1940 - 1990), 50 jaar werk in het Waasland (1945-1995) ) • Vertelnamiddag/avond (vb. Briljante verhalen www.schitterendgeslepen.be )
• Op locatie? • Infobord ter plaatse (~ Volksverhalenroute Langemark-Poelkapelle)
Meer info • DVD Van horen zeggen -> FARO www.faronet.be • www.erfgoedcelwaasland.be Tips voor erfgoedzorgers >> Mondelinge Geschiedenis >> Praktische tips en voorbeelddocumenten • www.soldatenlaarzenenkauwgom.be >> downloads >> interviews • Vragen, hulp, begeleiding:
[email protected], www.heemkunde-vlaanderen.be
