Mondelinge geschiedenis als historische methode Historiek en mogelijkheden
Chantal Bisschop Centrum Agrarische Geschiedenis Brussel, 9 december 2014
Inhoudsopgave • • • •
Wat is mondelinge geschiedenis? Historiek en ontwikkeling Bijzonderheden en mogelijkheden Literatuurtips
Inhoudsopgave • Wat is mondelinge geschiedenis? • Niet • Wel
• Historiek en ontwikkeling • Bijzonderheden en mogelijkheden • Literatuurtips
Immaterieel cultureel erfgoed?
Mondelinge geschiedenis ≠ immaterieel erfgoed!
Methode bij uitstek om immateriële verleden meer tastbaar te maken en te onderzoeken
Mondelinge overlevering? Mondelinge geschiedenis
≠
Mondelinge overlevering
- verhaal is nieuw
- verhaal bestaat al
- onderzoeker is vragende partij
- ook los van onderzoekscontext
- verteller doet een verhaal over het eigen verleden
- verteller geeft een verhaal van de gemeenschap door
Wel overeenkomsten! - herinneren is een sociale gebeurtenis: wisselwerking tussen verteller en het publiek - iedere vertelling is maatschappelijk ingebed met ‘gedeelde’ kenmerken
Wat is mondelinge geschiedenis? • Activiteit het vertellen over het verleden en het luisteren naar die herinneringen
• Bron het product van de activiteit van vertellen en luisteren
• Geschiedverhaal het resultaat van een onderzoeksproces waarbij interviews gebruikt werden
• Methode een manier om antwoorden te vinden op een historische vraag
Inhoudsopgave • Wat is mondelinge geschiedenis? • Historiek en ontwikkeling • • • •
Buiten geschiedschrijving Recuperatie door historici 3 scholen België
• Bijzonderheden en mogelijkheden • Literatuurtips
Buiten geschiedschrijving
Begin historiografie
5e eeuw voor Christus
Herodotos & Thucydides
Maar buiten de positivistische geschiedschrijving
Ranke: „bloss zeigen wie es eigentlich gewesen“
Verleden reconstrueren
Objectieve historische kennis
Buiten geschiedschrijving
Sociologie
Interviews om leefwereld en identiteit van bepaalde groepen te bestuderen
Bv. F. Leplay, Ch. Booth, E. Vliebergh, W.I. Thomas & F. Znaniecki
Sociale journalistiek
Bv. H. Mayhew
Literatuur
Naturalistische romanschrijvers
Ch. Dickens, E. Zola
Buiten geschiedschrijving
Ontwikkelingspsychologie en psychiatrie
Biografische methode: inzicht in persoonlijkheidsontwikkling
Bv. Ch. Bühler
Taalkunde en volkskunde
Volksverhalen vastleggen
Bv. Grimm
Vormelijke eigenschappen van taal en gebruiken
Antropologie
Loop van 20ste eeuw: inhoud en betekenisgeving
Recuperatie door historici
Federal Writers’ Project USA
Meer aandacht voor eigentijdse geschiedenis
Ervaring WWII
Naaste elite ook bredere bevolking
Technologische innovaties (bandrecorder jaren 1940, cassetterecorders jaren 1960)
Scholen Mondelinge Geschiedenis 1.
Allan NEVINS (1890-1971): elite oral history To obtain, from the lips and papers of living Americans who have led significant lives, a fuller record of their participation in the political, economic and cultural life of the last sixty years.
• • • •
Grootschalig interviewproject na WOII (Columbia University) Talrijke biografieën (bv. Henry Ford, en J.D. Rockefeller) Elite oral history-> Angelsaksische en Scandinavische universiteiten -> jaren 1960 Europese continent 1966 Oral History Association
Scholen Mondelinge Geschiedenis 2.
Paul THOMPSON (1935- ): People’s history Oral history gives history back to the people. And in giving them a past, it also helps them towards a future of their own making.
• • • •
Context sociale emancipatiebewegingen Sociale geschiedenis van ‘onderuit’ Empowerment Britse Oral History Society (1973)
Scholen Mondelinge Geschiedenis 3.
Luisa PASSERINI & Alessandro PORTELLI: (1979) “What makes oral history different” We should not ignore that the raw material of oral history consist not just of factual statements, but is pre-eminently an expression and representation of culture, and therefore includes not only literal narrations but also the dimensions of memory, ideology and subconscious desires. Passerini, 1979 • •
Niet reconstructie maar (inter-)subjectieve constructie van het verleden en de omgang ermee Memory paradox ( A. Thompson)
Mondelinge geschiedenis in België
Geen gestructureerd veld
Universiteiten, instellingen en organisaties
Grote fragmentatie
Verschillende onderzoekstradities
Mondelinge geschiedenis in België
1e golf: jaren 1970-1980
Universiteiten en industriële archeologen (MIAT) Universiteit Gent: prof. H. Balthazar & prof. B. De Wever KU Leuven: prof. L. Van Molle (MoSa)
Mondelinge geschiedenis in België
2e golf: samenwerking Universiteit Gent & VCV
=> Explosie van mondelinge geschiedenisprojecten + professionalisering - catch all term, verwarring ICE…
Inhoudsopgave • Wat is mondelinge geschiedenis? • Historiek en ontwikkeling • Bijzonderheden en mogelijkheden • • • • •
Persoonlijk en subjectief Intersubjectief Kritieken en antwoorden Geheugen en herinnering Betekenisgeving en interpretatie
• Literatuurtips
Persoonlijk en subjectief Oral history tells us less about events than about their meaning. A. Portelli
Oral sources tell not just what people did, but what they wanted to do, what they believed they were doing, and what they now think they did. A. Portelli
Persoonlijke betekenisgeving en beleving Ervaringen, herinneringen, meningen, acties, emoties
Een ontmoeting tussen verteller en interviewer Verteller
interviewer dialoog diepgaande uitwisseling samenwerking
Mondelinge bronnen = intersubjectief Interviewer en verteller maken SAMEN de bron Verteller
gedeelde autoriteit
historicus (M. Frisch)
Intersubjectieve performance Bewust van zijn! We should have an objective relation to our own subjectivity (V. Turner)
Geheugen en herinneringen Oral history is a telling of the past through the multiple lenses including that of the present. L. Abrams • •
• •
Geheugen = actief proces van betekenisgeving Verteller vertelt nooit hét verleden, maar wel het door hem hier en nu herinnerde verleden. Betekenis geven aan het verleden! Kunnen ons evenveel over heden als over het verleden vertellen
Betekenisgeving en interpretatie Informatiesoorten
Feiten
“ik ben geboren in 1939”
Handelingen
“elke ochtend ging ik naar de kerk”
Opvattingen
“echtscheidingen, ik vind dat niet goed”
Emoties
“ik ben daar nog altijd kwaad over”
Identiteiten
“die Italianen, die deden nooit iets”
Analyse
Inhoudelijk
wat?
Narratief
hoe?
Betekenisgeving en interpretatie Vier aandachtspunten bij het interpreteren van de vertelling
1.het ‘wat’ = de inhoud 2.het ‘wie’ = de rollen
4. het ‘hoe’ = de stijl
SCENARIO
3.het ‘waarom’ = de effecten de verteller is de regisseur van het scenario
Kritieken en antwoorden Kritieken
Antwoorden
Getuigen zijn onbetrouwbaar
Je geschiedverhaal is te vertrouwen wanneer je zelf open bent over je werkwijze
Mondelinge bronnen zeggen alleen maar iets over vandaag
De verhalen zeggen wél iets over het verleden
Getuigenissen zijn louter persoonlijk
Hoe persoonlijk ook, vertellingen worden sociaal gekneed
Verhalen bieden geen toegang tot de werkelijkheid daarbuiten
Ook de werkelijkheid buiten het verhaal bestaat uit verhalen
Intersubjectiviteit
≠ probleem = voorwaarde en kracht van mondelinge geschiedenis
Scholen Mondelinge Geschiedenis
Wat historici
zijn
zoeken
doen
Oude paradigma
afwezig
feiten
controleren
Nieuwe paradigma
aanwezig
betekenissen
interpreteren
Literatuurtips
Bleyen, J. en Van Molle, L. Wat is mondelinge geschiedenis? Leuven, 2012.
Abrams, L. Oral History Theory. Londen, 2010. Aerts, K. en Wouters, N. (red.) Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, themanummer Mondelinge geschiedenis in België: naar een onderzoeksmodel voor de (de-)constructie van collectieve herinnering, verschijnt eind 2014. Beyers, L. Iedereen zwart. Het samenleven van nieuwkomers en gevestigden in de mijncité van Zwartberg, 1930-1990. Amsterdam, 2007. Bisschop, C. ‘Praten over beha's. Vrouwen over hun lichaam en identiteit’, Jaarboek voor vrouwengeschiedenis. 28 (2008) 104-123. Bisschop, C. Meer dan boer alleen. Een geschiedenis van de Landelijke Gilden, 1950-1990. Leuven, verschijnt in 2015. Bisschop, C. ‘Een verhaal van mensen en structuren. Interviewen over rurale organisaties’, in: Aerts, K. en Wouters, N. (red.) Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, themanummer Mondelinge geschiedenis in België: naar een onderzoeksmodel voor de (de)constructie van collectieve herinnering, verschijnt eind 2014.
Literatuurtips
Bleyen, J. Doodgeboren. Een mondelinge geschiedenis van rouw. Amsterdam, 2012. Bleyen, J. ‘Praten over seks? Theoretische kwesties in verband met oral history.’ In: W. Dupont & H. De Smaele (red.), Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, themanummer Hedendaagse geschiedenis van de seksualiteit in België, 2008, 323-347. De Wever, B. en François, P. Gestemd verleden: mondelinge geschiedenis als praktijk. Brussel, 2003. De Wever, B., Rzoska, B. en Crul, C. (red.) DVD. Van Horen Zeggen. Mondelinge geschiedenis in de praktijk, Brussel, 2005. De Witte, N. e.a. Leren van horen zeggen. Draaiboek voor een vakoverschrijdend project mondelinge geschiedenis in het secundair onderwijs. Berchem, 2012. Frisch, M. A shared authority: essays on the craft and meaning of oral and public history. Albany, 1990, Neal, S. en Walters, S., ‘Strangers asking strange questions? A methodological narrative of researching belonging and identity in English rural communities’, Journal of Rural Studies. 22 (2006) 2, 177-189. Passerini, L. ‘Work ideology and consensus under italian fascism. In : R. Perks & A. Thomson (red.) The oral history reader. Londen en New York, 1998.
Literatuurtips
Portelli, A. ‘What makes oral history different’, in: R. Perks en A. Thomson (red.), The Oral History Reader. Londen en New York, 1998, 63-74. Seldon, A. en Pappworth, J. By word of mouth: Elite oral history. Londen, 1983. Van Horen Zeggen III: Haalbaarheidsstudie naar een innovatieve applicatie voor de ontsluiting van mondelinge bronnen. Gent (Universiteit Gent – IBBT) 2007. Beschikbaar op: http://www.faronet.be/files/pdf/pagina/van_horen_zeggen_III.pdf. Van Molle, L. ‘Luisteren naar het verleden: het gebruik van mondelinge bronnen’, in: C. Vancoppenolle en B. Sas (red.), Een succesvolle onderneming : handleiding voor het schrijven van een bedrijfsgeschiedenis. (Algemeen rijksarchief en rijksarchief in de provincëen. Studia 104). Brussel, 2005, 147-165. Vande Winkel, R. Mondelinge, historische bronnen in Vlaanderen. Eindverslag onderzoeksproject “Van Horen Zeggen” (I) Mondelinge, historische bronnen bewaren en ontsluiten. Gent, 2004. Wouters, N. Mondelinge Geschiedenis in België. Eindrapport oktober 2012. Brussel, 2012. Yow, V., ‘'Do I like Them Too Much?': Effects of the Oral History Interview on the Interviewer and Vice-Versa’, The Oral History Review. 24 (1997) 1, 55-79.
www.HetVirtueleLand.be
[email protected]
