Mobiliteitsmanagement is het organiseren van slim reizen

Mobiliteitsmanagement is het organiseren van slim reizen Definitie mobiliteitsmanagement en aanverwante begrippen

Maart 2006

A 1

Mobiliteitsmanagement is het organiseren van slim reizen

Colofon

Opdrachtgevers

Kennisplatform Verkeer en Vervoer (KpVV) Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer (RWS-AVV)

Samenstelling

Goudappel Coffeng te Deventer

Eindredactie Vormgeving / productie Publicatie Contactpersonen

Marc Maartens te Rotterdam KpVV KpVV Friso Metz, KpVV [email protected] 010 282 5753 Willem Otto Hazelhorst,RWS-AVV [email protected] 010 282 5268

Deze notitie is kosteloos te bestellen via het KpVV-secretariaat: Postbus 1031 3000 BA Rotterdam tel 010 282 5000 fax 010 282 5023 e-mail: [email protected] www.kpvv.nl Deze publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met:

CROW www.crow.nl Kennisplatform Verkeer en Vervoer www.kpvv.nl Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer www.rws-avv.nl

SenterNovem/ Infomil www.senternovem.nl

Vereniging Mobiliteitsmanagement www.vm2.nl

2


Inhoudsopgave

1

Inleiding

5

1 1.1 1.2 1.3 1.4

Op weg naar een definitie Drie termen: spraakverwarring Redenen voor eenduidige definitie Van analyse tot communicatie Enkele knopen die zijn doorgehakt

7 7 7 7 8

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11

Definities en aanverwante begrippen Algemene definities Definitie mobiliteitsmanagement Toelichting op de definitie Spelers Mobiliteitsmanagement is samenwerken Mobiliteitsmanagement is ook ... Doelen Toepassingen Begrippen en reismotieven Aanverwante begrippen Aanbevolen afkortingen

Bijlage: maatregelen en instrumenten 1. Vervoerwijze en infrastructuur 2 Instrumenten en methodes

3


9 9 9 10 10 11 12 12 12 13 13 15 17 17 18

4


Inleiding

Deze notitie definieert mobiliteitsmanagement. Ook legt hij relaties met aanverwante begrippen als vervoermanagement, locatiebereikbaarheid en verkeersmanagement. De notitie bevat alleen de definitie van mobiliteitsmanagement en een toelichting op de ingrediënten. Verder schetst hij het karakter van het begrip. Verwacht geen beleidsvisie, actieplan of praktijkvoorbeelden.

Leeswijzer In hoofdstuk 1 leggen we uit waarom een definitie nodig is en hoe die tot stand is gekomen. In hoofdstuk 2 staan de definitie van mobiliteitsmanagement en de relaties met aanverwante begrippen. In de bijlage sommen we de maatregelen en instrumenten van mobiliteitsmanagement op.

Bedoeling Het doel van deze notitie is een eenduidige definitie van mobiliteitsmanagement: wat is het? Een voor iedereen bevredigende definitie is onmogelijk: daarvoor is het begrip te breed. Wij kiezen voor een korte en sterke definitie van één zin en één alinea. Die onderbouwen we met een toelichting. De notitie is bedoeld voor mensen die professioneel met mobiliteitsmanagement te maken hebben. Hij biedt bouwstenen om duidelijk over het begrip te kunnen communiceren. Partijen kunnen zelf elementen uit deze notitie gebruiken voor hun achterban. Deze publicatie is gezamenlijk ontwikkeld door: · CROW · KpVV · RWS-AVV · SenterNovem · VM2

Geraadpleegde organisaties ANWB, BRU, Communicatiewinkel, Dynavision, Ecorys-AVM, EVO, gemeenten Apeldoorn, Leiden en Utrecht, Goudappel Coffeng, Kamer van Koophandel Eemland, ministerie van Verkeer en Waterstaat, Mobiliteit op Maat, NHTV Tilburg, NHL Leeuwarden, provincies Limburg, Noord-Brabant, Noord-Holland en Zuid-Holland, Rabobank, Regio Twente, Reisinformatiegroep, Rijkswaterstaat Regionale Diensten, SWINGH, TNO en vakpers.

5


6


22

1

Op weg naar een definitie

1.1 Drie termen: spraakverwarring Begin jaren negentig komen in Nederland de eerste initiatieven met vervoermanagement van de grond. Het gaat daarbij om alternatieven voor solo-autogebruik in het woon-werkverkeer en zakelijk verkeer. Eind jaren negentig doet de term mobiliteitsmanagement z’n intrede. Die is ruimer en abstracter. Begin deze eeuw komt de aanverwante term locatiebereikbaarheid erbij. De termen worden vaak door elkaar gebruikt. Een inventarisatie leert dat er meer dan twintig definities circuleren van mobiliteitsmanagement en aanverwante begrippen. De definities variëren van abstract tot concreet en spreken elkaar soms tegen.

1.2 Redenen voor eenduidige definitie 1. De spraakverwarring rond het begrip werkt contraproductief: als niemand weet waar het over gaat, wordt het lastig om er iets mee te bereiken. Daarnaast ontstaat er steeds meer vraag naar effectrapportages: wat levert mobiliteitsmanagement op? Het is lastig vergelijken en beoordelen als iedereen er wat anders onder verstaat. 2. Het kabinet wil meer werk maken van mobiliteitsmanagement. In de Nota Mobiliteit staat dat mobiliteitsmanagement deel gaat uitmaken van MIT-verkenningen en netwerkanalyses. Het Rijk wil zakelijke afspraken maken met het bedrijfsleven over de inspanningen en resultaten op dit gebied. Overheden kunnen werkgevers en publiekstrekkers daarbij aanspreken op hun verantwoordelijkheden. Er zijn plannen om mobiliteitsmanagement dwingender op te leggen via wetten en regels. 3. Partijen willen af van de vrijblijvendheid rond het gebruik van het begrip mobiliteitsmanagement. Met name overheden hebben behoefte aan een helder begrippenkader.

1.3 Van analyse tot communicatie Deze notitie is samengesteld na een analyse van de spraakverwarring en een raadpleging van veel partijen en bevat de meest actuele inzichten. Aan de hand van deze inventarisatie hebben de kenniscentra binnen de Kennisalliantie Mobiliteitsmanagement (CROW, KpVV, RWS-AVV, SenterNovem en VM2) vastgesteld welke elementen wel en niet tot mobiliteitsmanagement behoren. Criteria zijn vooral ‘de meeste en zwaarste stemmen gelden’ en ’gebruik van de begrippen in de praktijk’. Afwijkende meningen zijn beoordeeld en gewogen. Ook het Platform Mobiliteitsmanagement staat achter de strekking van deze notitie. Goudappel Coffeng heeft een communicatieplan opgesteld. Daarin staat wie de doelgroepen zijn en hoe die partijen de boodschap het beste kunnen doorgeven aan hun achterban.

7


Secundaire doelgroepen

Primaire doelgroepen Aanbieders van vervoer en mobile diensten Reizigers Decentrale

Werkgevers en

overheden

publiekstrekkers

Koepel/ en belangenorganisaties Rijksoverheid Kennisorganisaties, Adviesbureaus en VCC´s Onderwijsinstellingen (Vak)pers

1.4 Enkele knopen die zijn doorgehakt We versterken de bestaande termen en kiezen niet voor nieuwe. · Mobiliteitsmanagement gaat over personenvervoer en niet over goederenvervoer. · Vervoermanagement is een onderdeel van mobiliteitsmanagement en geen synoniem. · Locatiebereikbaarheid is ook geen synoniem van mobiliteitsmanagement, maar een resultaat van locatiegerichte inspanningen. Goederenvervoer is wél onderdeel van locatiebereikbaarheid.

8


2.

Definities en aanverwante begrippen

2.1 Algemene definities Overheid Organisatie die namens de inwoners beleid maakt en uitvoert (Rijk, provincies, stadsregio’s, gemeenten, waterschappen). Publiekstrekker Locatie of voorziening die bezoekers of klanten trekt (attractiepark, strand, bedrijf, evenement, winkelcentrum, ziekenhuis). Verkeer Verplaatsen van vervoermiddelen voor personen of goederen (over de weg, rail, het water, door de lucht) plus voetgangers. Vervoer Verplaatsen van personen of goederen met vervoermiddelen. Voor-, zij- en achterdeur Beeldspraak voor vervoerstromen naar een locatie of voorziening: bezoekers en klanten komen via de voordeur, personeel en relaties via de zijdeur en goederen via de achterdeur. Werkgever Organisatie die personeel in dienst heeft (bedrijf, instelling, overheid).

2.2 Definitie mobiliteitsmanagement In één zin Mobiliteitsmanagement is het organiseren van slim reizen1. In één alinea Mobiliteitsmanagement is het organiseren van slim reizen. Aangezien de auto niet alle problemen kan oplossen, wordt de reiziger geprikkeld alternatieven te gebruiken als fiets, openbaar vervoer, gebruik van P+R, of telewerken. Eisen en wensen van mensen die zich verplaatsen staan centraal, en het draait om oplossingen op maat. Overheden, werkgevers, publiekstrekkers en aanbieders van mobiliteitsdiensten organiseren samen de voorwaarden waarbinnen reizigers slimme keuzes kunnen maken.

1

9

Met dank aan VM2.


2.3 Toelichting op de definitie Bij één zin · organiseren (actief woord): bij mobiliteitsmanagement moet je zaken regelen en samenwerken · slim (realistisch en positief woord): oplossingen bieden voordelen voor verschillende partijen · reizen (praktisch woord): je hebt het over alle vervoerwijzen en reismotieven. Bij één alinea · slimme keuzes: je geeft mensen controle over hun reisgedrag en laat hen in hun waarde · beïnvloeden gedrag: wensen van mensen staan centraal, maar maatregelen (honing en azijn) sluiten aan bij belangen van overheden, werkgevers, publiekstrekkers en aanbieders.

2.4 Spelers aanbieders mobiliteitsdiensten -

afspraken

afspraken

reizigers

overheden

afspraken

werkgevers & publiekstrekkers

Reizigers De reizigers staan centraal. De optelsom van hun eisen en wensen vormt de vraag naar vervoer. Uit onderzoek blijkt dat reizigers hun vervoerwijze of vertrekmoment niet altijd rationeel kiezen. Hoe dan ook: reizigers kiezen zelf. Zowel overheden, werkgevers en publiekstrekkers als aanbieders van mobiliteitsdiensten bepalen het scala waaruit reizigers kunnen kiezen. De psychologie van de mens en de beïnvloeding van reisgedrag zijn cruciaal bij mobiliteitsmanagement. Maatregelen die gedrag beïnvloeden kunnen verschillen: de ene keer honing, de andere keer azijn. Voordelen van mobiliteitsmanagement voor reizigers: eerder aankomen, minder stress, nuttiger reistijd.

10


Overheden Steeds meer overheden beseffen dat mobiliteitsproblemen om bredere oplossingen vragen. Samenwerking binnen de organisatie en met andere organisaties wint aan belang. Gemeenten, regionale overheden en Rijk hebben verschillende rollen. Op al deze bestuurslagen is een goede samenhang nodig met beleidsterreinen als milieu, ruimtelijke ordening, economie en sociale zaken. Een sleutelrol is weggelegd voor organisaties die invloed hebben op verkeer en vervoer: werkgevers, publiekstrekkers en aanbieders van mobiliteitsdiensten. Overheden hebben een dubbelrol: ze zijn zelf ook werkgever. Voordelen van mobiliteitsmanagement voor overheden: passender binnen maatschappelijke voorwaarden, effectiever beleid, lagere infrastructuurkosten. Werkgevers en publiekstrekkers Werkgevers en publiekstrekkers hebben belang bij een goede bereikbaarheid voor hun bezoekers, klanten, personeel, relaties en goederen. Ook arbeidsvoorwaarden, kosten en maatschappelijke verantwoordelijkheid maken dat bedrijven mobiliteit vaker op de agenda zetten. Als bedrijven tegen een serieus probleem oplopen, zullen ze dat willen aanpakken. Een werkgever vindt bijvoorbeeld de kosten van de parkeerplaatsen te hoog. Of een evenementenorganisator wil voorkomen dat bezoekers door verkeerschaos voortijdig naar huis terugkeren. Voordelen van mobiliteitsmanagement voor werkgevers en publiekstrekkers: betere bereikbaarheid, minder parkeerproblemen, effectievere reistijd, lagere kosten, gezondere werknemers. Aanbieders van mobiliteitsdiensten Vervoerbedrijven verzorgen in opdracht van regionale overheden het openbaar vervoer. Daarnaast groeit het aantal andere aanbieders van mobiliteit. Denk aan Greenwheels, OV-fiets, Regiotaxi of Reisinformatiegroep. Samen bieden zij een scala aan mogelijkheden plus communicatie met potentiële gebruikers. De uitdaging is het creëren van een aanbod dat aansluit bij de wensen van mensen die zich verplaatsen. Voordelen van mobiliteitsmanagement voor aanbieders van mobiliteitsdiensten: slimmere producten, meer klanten, hogere marges.

2.5 Mobiliteitsmanagement is samenwerken Bij mobiliteitsmanagement is samenwerken essentieel. Overheden kunnen eisen stellen aan hun openbaar vervoer. Of ze kunnen afspraken maken met evenementenorganisatoren of werkgevers over de aanpak van verkeersproblemen. Dat gaat het soepelst als de partijen inzien dat ze baat hebben bij bepaalde oplossingen. Dwingender vormen winnen aan belang: een gemeente kan bijvoorbeeld in het kader van een milieuvergunning eisen stellen aan het verkeer en vervoer naar een bedrijf. Ook kunnen werkgevers zelf afspraken maken met vervoerbedrijven of particuliere vervoerders over zaken als bedrijfs- en evenementenvervoer.

11


2.6 Mobiliteitsmanagement is ook ... · · · · ·

... een andere manier om verkeersproblemen te helpen oplossen ... maatwerk ... operationeel én strategisch ... korte én lange termijn ... praktisch en zakelijk.

2.7 Doelen Overheden · bereikbaarheid · economie · milieu en leefbaarheid · veiligheid en rechtvaardigheid · gezondheid en welzijn. Werkgevers en publiekstrekkers · bereikbaarheid (als dat winst en continuïteit vergroot) · gezonde bedrijfsvoering (productiviteit, vervoerkosten, ziekteverzuim) · maatschappelijk verantwoord ondernemen, imago · voldoen aan wetten en regels. Aanbieders van mobiliteitsdiensten · winst en continuïteit.

2.8

Toepassingen

Lokaal · bedrijventerreinen · corridors · evenementen · kantorengebieden · scholen · stadscentra · toeristische trekkers · vrijetijdslocaties · wegwerkzaamheden · winkelcentra · woongebieden · ziekenhuizen.

12


Regionaal · bovenlokale bedrijventerreinen, evenementen, ziekenhuizen · samenhang auto, fiets en openbaar vervoer (fietsenstallingen, P+R terreinen, transferia en reisinformatie). Nationaal · belastingen · financiële instrumenten · innovatie · wetten.

2.9 Begrippen en reismotieven woonwerk

zakelijk

woon-

sociaal-

school

recreatief

goederen

vervoermanagement mobiliteitsmanagement locatiebereikbaarheid verkeersmanagement

geen indeling naar reismotief, wel naar type voertuig

2.10 Aanverwante begrippen Vervoermanagement Vervoermanagement is de zorg van werkgevers voor het woon-werkverkeer en het zakelijk verkeer van werknemers. Vervoermanagement richt zich dus vooral op individuele werkgevers en op werknemers. Bij mobiliteitsmanagement zijn meer partijen uit de driehoek (zie 2.4) betrokken en gaat het om gebieden, zoals bedrijventerreinen, stadscentra, recreatiegebieden en woonwijken. Mobiliteitsmanagement dient meer doelen dan vervoermanagement. Vervoermanagement is dus een onderdeel van mobiliteitsmanagement. Het oorspronkelijke doel van vervoermanagement is het verminderen van vermijdbaar individueel autogebruik. Het blijkt dat werkgevers én overheden hier zonder een directe aanleiding niet warm voor lopen. In de praktijk blijkt dat men elkaar weten te vinden als er een duidelijke aanleiding is. Locatiebereikbaarheid We spreken van locatiebereikbaarheid als bij (her)ontwikkeling van bedrijventerreinen, kantorenparken, scholencomplexen of ziekenhuizen mobiliteit en bereikbaarheid onderdeel zijn van de plannen. Dat gaat zowel over ‘voordeuren, zijdeuren als achterdeuren’ (zie 2.1). Mobiliteitsmanagement is een element van locatiebereikbaarheid. Locatiebereikbaarheid is vooral een doel. Een ander verschil met mobiliteitsmanagement is dat mobiliteitsmanagement over personenvervoer gaat: locatiebereikbaarheid besteedt ook aandacht aan goederenvervoer.

13


Vanuit de gedachte dat er eerst ruimtelijke ordening is en dan pas mobiliteit ontstaat, plaatsen we de verschillende begrippen op een as (zie illustratie). In het begin speelt de locatiekeuze. Bij locatiekeuzes kan verkeer en vervoer deel uitmaken van afwegingen. Dat valt buiten locatiebereikbaarheid of mobiliteitsmanagement: de locatie is bij de laatste twee een gegeven. Locatiebereikbaarheid kan leiden tot een ander Programma van Eisen voor de ruimtelijke ordening in het gebied. Zo kan het leiden tot een andere inrichting van de lokale infrastructuur of een betere situering van bedrijven die veel parkeerruimte nodig hebben. Een effectieve inzet van deze instrumenten leidt tot een betere bereikbaarheid op zo’n locatie. Dat is positief voor de overheid, werkgevers, vastgoedontwikkelaars en -beheerders.

Ruimtelijke ordening

Verkeer en vervoer

Locatiebeleid Locatiebereikbaarheid Mobiliteitsmanagement Vervoermanagement

Keuze locatie

(Her)ontwikkeling locatie

Voldoen aan mobiliteitsbehoefte

(Dynamisch) verkeersmanagement Verkeersmanagement is het beïnvloeden van vraag en aanbod in het verkeer naar tijd en plaats met als doel een zo goed mogelijk functionerend systeem. Bij verkeersmanagement ligt de nadruk dus op het wegverkeer. Mobiliteitsmanagement gaat over het verplaatsingsgedrag: reismotieven en vervoerwijzen. Verkeersmanagement gaat over ander gedrag; het beïnvloedt de routekeuze, het reistijdstip en het rijgedrag. Die beïnvloeding gebeurt onder meer door verkeersinformatie. Er zijn slimme combinaties mogelijk tussen mobiliteitsmanagement en verkeersmanagement, bijvoorbeeld route-informatie die verwijst naar een P+R terrein.

toepassing

lokaal

vervoermanagement mobiliteitsmanagement locatiebereikbaarheid verkeersmanagement

14


regionaal

nationaal

Goederenvervoer Mobiliteitsmanagement én vervoermanagement gaan in de praktijk over personenvervoer en niet over goederenvervoer. Bij locatiebereikbaarheid is het wél een thema. Voor goederenvervoer zijn aparte stimuleringsprogramma’s, zoals Transportbesparing, Logistieke Innovatie en Efficiency, Stedelijke Distributie, Visie Agrologistiek en TMS-zelfscan voor bedrijven. Bij het in kaart brengen van knelpunten is aandacht nodig voor zowel personenvervoer als goederenvervoer.

2.11 Aanbevolen afkortingen MM mobiliteitsmanagement VVM vervoermanagement (D)VM (dynamisch) verkeersmanagement

15


16


Bijlage: Maatregelen en instrumenten

Bij mobiliteitsmanagement hangen maatregelen en instrumenten af van het probleem, de locatie, het beeld, het doel en de doelgroep. Een indeling:

1. Vervoerwijze en infrastructuur 1.1 Vervoerwijze · lopen · fiets (privé, OV-fiets) · auto (solo) · carpoolauto, vanpoolauto en andere efficiënt gebruikt voertuig (EGV’s) met twee of meer inzittenden · deelauto · OV over de weg: Regiotaxi, bus, tram · OV over rail: metro, light rail, trein, HST · OV over water: ferry, veer · OV door de lucht: vliegtuig.

1.2 Gebruik van infrastructuur (niet aanleg) · weg · doelgroepstroken (ook eventueel bij op- en afritten) o busbanen o EGV-stroken o vrachtwagenstroken · fietspaden · rail · water.

1.3 Overstappunten en voorzieningen · P+R terreinen, transferia · carpoolplaatsen, EGV-locaties · fietsenstallingen.

17


1.4 Parkeren · auto · fiets · doelgroepen (deelauto, EGV).

1.5 Snijvlak mobiliteit en ruimtelijke ordening · sociaal veilige inrichting · autoluwe inrichting · verkeersprestatie op locatie (VPL).

2. Instrumenten en methodes 2.1 Analyse en onderzoek · · · ·

herkomst-bestemming (mobiliteitspatronen) veiligheid milieu kwaliteit (monitors).

2.2 Telewerken en flexwerken · · · ·

later naar je werk een dag niet naar je werk structureel thuiswerken elders werken.

2.3 Beprijzen en belonen · · · · · · ·

kilometerheffing, tol parkeertarieven OV-tarieven kosten reisinformatie kosten voorzieningen op parkeerterreinen arbeidsvoorwaarden (fiscale maatregelen voor mobilisten) beloningen van werkgever, overheid of aanbieder.

18


2.4 Reisinformatie · verkeers- en reisinformatie naar vervoerwijze (ook multimodaal) · verkeers- en reisinformatie naar tijd o lang voor de reis (enkele weken tot een dag) o kort voor de reis (een dag tot enkele minuten) o tijdens de reis (vertragingen, omleidingen) · verkeers- en reisinformatie naar plaats.

2.5 ICT · bij infrastructuur (route-informatie, tolsystemen) · in voertuig (navigatie, veiligheid) · voor openbaar vervoer (OV-chipkaart).

2.6 Evaluatie en monitoring 2.7 Marketing en promotie

19


20


Mobiliteitsmanagement is het organiseren van slim reizen

Recommend Documents