Mobiliteit in het Onderwijs in Nederland

Deel IIIII Internationale Mobiliteit in het Onderwijs in Nederland

2006

n Colofon

Deze mobiliteitsmonitor is samengesteld onder verantwoordelijkheid van het Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs (EP), het Centrum voor Innovatie van Opleidingen (CINOP), en de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De coördinatie van de mobiliteitsmonitor 2006 is in handen van de Nuffic. Nuffic Postbus 29777 2505 LT Den Haag t

070 426 0231

f

070 426 0259

i

www.nuffic.nl

Hoewel de informatie in deze uitgave met de grootste zorg is samengesteld, kan de Nuffic niet instaan voor het feit dat de gegevens juist en/of volledig zijn. De informatie kan tussentijds gewijzigd zijn of aangepast. De Nuffic aanvaardt ter zake geen aansprakelijkheid. U wordt geadviseerd om in voorkomende gevallen de juistheid van de informatie zelf te verifiëren.

ISBN

Eindredactie

Bijdragen

90–5464–044–8 Eric Richters, Nuffic Anna Geertsma, CINOP | Wolter Blankert, Frank Smit, Martien Nijdam, EP | Eric Richters, René Nieuwhof, Elma Leidekker, Nuffic

Fotografie

Vormgeving en opmaak

Vertaling

Druk

www.istockphoto.com www.makingwaves.nl Renuka Wikramasinha, Afterwords Prints & Proms, Rotterdam

Internationale mobiliteit in het onderwijs in Nederland 2006

n Inhoud

Samenvatting en trends Deel I

Primair en voortgezet onderwijs

n

Mobiliteit in het primair en voortgezet onderwijs

4-5 6

Programmamobiliteit

7

Uitgaande mobiliteit

7

Inkomende mobiliteit

13

Deel II

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

14

n

Mobiliteit in beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Programmamobiliteit

15


16


24

Deel III

Hoger onderwijs

26

n

Mobiliteit in het hoger onderwijs

Diplomamobiliteit

33


33


34

Studiepuntmobiliteit

45


45


46

Programmamobiliteit

49


49


49

Annex: Lijst met afkortingen


55

n Samenvatting en trends

In het primair en voorgezet onderwijs vindt de mobiliteit van

Ondanks bijna een verdubbeling in de laatste 4 jaar is nog

leerlingen en docenten voor het grootste deel plaats in de

steeds slechts een heel klein percentage van de bve-

context van de nationale programma’s die worden gesponsord

leerlingen mobiel (0,58%). In vergelijking met andere landen zit

door het ministerie van OCW. Het gaat hier om de

Nederland hiermee in de middenmoot.

programma’s Buurlanden, Pluvo en Plato voor respectievelijk primair onderwijs, voortgezet onderwijs en docentenmobiliteit.

De mobiliteitsgroei zit vooral in het Leonardo programma, met

Binnen de, budgettair grotere, Europese programma’s is in de

meer dan een verdubbeling van het aantal leerlingen, docen

internationale schoolpartnerschappen een belangrijke rol weg

ten en jonge werkenden, sinds 2004. Deze toename vond

gelegd voor ict. Het gaat hier om de programma’s Comenius,

vooral plaats tussen 2004 en 2005. De toelage per leerling

voor primair en voortgezet onderwijs, en Grundtvig, voor

halveerde sinds 2004. Deze halvering werd gedeeltelijk

volwasseneneducatie.

gecompenseerd door financiële bijdragen van de scholen zelf

Het overgrote deel van de mobiliteit vindt plaats in het voort

en door stagevergoedingen aan leerlingen.

gezet onderwijs. 70% van de scholen doet mee en 10% van

Door verandering van registratiesysteem is nog niet van alle

de leerlingen in deze onderwijssector neemt gedurende de

leerlingen het bestemmingsland geregistreerd. Geschat wordt

schoolcarrière deel aan een internationale uitwisseling. Slechts

dat het Verenigd Koninkrijk, België, Frankrijk en Duitsland de

6% van de basisscholen doet jaarlijks beroep op één van de

belangrijkste bestemmingslanden zijn, terwijl er ook veel leer

subsidieprogramma’s.

lingen naar Finland, Portugal en Spanje gaan. Ook docenten kiezen vaak voor het Verenigd Koninkrijk. Tot en met 2004

De totale mobiliteit in het primair en voorgezet onderwijs is

waren de meeste leerlingen afkomstig uit de sectoren landen

gestegen ten opzichte van vorig jaar. In het voorgezet onder

bosbouw, groot- en detailhandel, en educatie. Docenten

wijs is sprake van gestage groei. De mobiliteit in het primair

kwamen hiernaast vooral uit de horeca sector. Sinds 2004 zijn

onderwijs laat grote schommelingen zien. Uit de cijfers blijkt

hierover geen gegevens bekend.

dat internationalisering in het primair onderwijs nog een bescheiden fenomeen is. Het belang van aandacht hiervoor

In het Duits-Nederlandse BAND project is sprake van een

binnen de lerarenopleidingen, wordt onderstreept.

herstel van het aantal deelnemende leerlingen en docenten, na een terugval in 2005. De terugval werd mogelijk veroor

Opvallend is de stabiliteit van landenkeuze, met Duitsland op

zaakt door veranderde toelatingscriteria. Economie en tech

een onbetwiste eerste plaats en Italië, met minder dan de helft

niek blijven de belangrijkste sectoren in dit programma.

van het aantal leerlingen, op de tweede. België heeft Frankrijk van de derde plaats verdrongen en Spanje, dat sterk opkomt,

De inkomende mobiliteit is in het kader van BAND in principe

heeft de vijfde plaats bereikt. Het aantal partnerschappen met

wederzijds: ongeveer net zoveel leerlingen en docenten

Britse scholen wordt vooral beperkt omdat Britse scholen de

komen binnen als dat er weggaan. Helaas wordt de

voorkeur geven aan partnerschappen met Italië, Spanje of

inkomende mobiliteit in het kader van het Leonardo da Vinci-

Frankrijk. Een opvallend groeiland is Turkije. De leerlingen

programma niet centraal geregistreerd (dit geldt ook voor het

uitwisseling is in de regel wederzijds. Bij Comenius school

ho). Uit gegevens van andere landen blijkt dat Nederland een

partnerschappen is dit ook het geval voor docenten, bij

belangrijk bestemmingsland is voor studenten uit Vlaanderen,

nascholing (Plato en Comenius) niet. Voor deze nascholing van

Estland, Letland, Luxemburg, Malta, Tsjechië en Zweden.

docenten is het Verenigd Koninkrijk de favoriete bestemming. In het hoger onderwijs is niet alleen sprake van programma Ook in het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie vindt

mobiliteit. Internationaal wordt onderscheid gemaakt tussen

de meeste mobiliteit plaats in het kader van programma’s, en

drie soorten mobiliteit: Bij diplomamobiliteit richt de student

vooral van het Europese Leonardo da Vinci programma. Dit is

zich op het behalen van een diploma, of graad, in het buiten

ook budgettair het belangrijkste programma.

land. Bij studiepuntmobiliteit is het doel om er, in het kader


van de studie thuis, studiepunten te behalen. Dit gebeurt

Uitgaande studiepuntmobiliteit vertoont een dalende tendens,

meestal door het volgen van een deelstudie of door het doen

die bij het hbo in 1998 begon en bij het wo in 2000. Zeker in

van een stage. De Nederlandse overheid, de Europese

het hbo, maar ook in het wo, wordt vooral tijdens de land

Commissie, de Verenigde Naties, buitenlandse overheden,

bouwstudie ervaring opgedaan in het buitenland.

hoger onderwijsinstellingen en tal van particuliere organisaties hebben programma’s opgezet om deze internationale

Het aantal studenten dat in het kader van een mobiliteit

mobiliteit van studenten en staf te stimuleren en te onder

programma naar het buitenland gaat neemt na een forse stij

steunen. De resulterende mobiliteit wordt ook wel programma

ging tot het jaar 2004/2005, naar het zich laat aanzien licht af,

mobiliteit genoemd.

en ligt momenteel rond de 6.350. Het aantal studenten dat in de context van een programma naar Nederland komt schom

Zowel uitgaand als binnenkomend is sprake van toegenomen

melt, ook na een stijging tot het jaar 2004/2005, rond de

diplomamobiliteit. Er waren tussen 2002/2003 en 2003/2004

9.800. 90% van de uitstroom en bijna 70% van de instroom

ongeveer 500 meer Nederlandse studenten ingeschreven in

gebeurt in de context van Europese programma’s, vooral het

het buitenland, terwijl het aantal buitenlanders in het Neder

Erasmus programma. Het Deltaprogramma van het ministerie

landse bekostigd onderwijs tussen 2005/2006 en 2006/2007

van OCW is het belangrijkste Nederlandse programma in

toenam met ongeveer 1.500. Belangrijke bestemmingslanden

termen van aantallen uitgaande studenten, terwijl het Nether

zijn het Verenigd Koninkrijk en België, op enige afstand

lands Fellowships Programme (NFP), van het ministerie van

gevolgd door Duitsland en de Verenigde Staten. Maar liefst

Buitenlandse Zaken, die rol voor de inkomende studenten

35% van de buitenlandse studenten komt uit Duitsland, op

vervult.

afstand gevolgd door China en België. Het aantal Chinese stu denten in het bekostigd onderwijs vertoont een lichte daling

Binnen het Erasmus programma is Spanje nog steeds het

sinds 2004/2005. De acute terugval van het aantal visum

belangrijkste land van bestemming en van herkomst. Frankrijk

uitgiftes aan Chinese studenten, tussen 2003 en 2005, zien we

passeerde het Verenigd Koninkrijk als bestemmingsland en

daarmee (nog) niet terug in de inschrijvingen in het bekostigd

staat nu op de tweede plaats. Zweden en Duitsland volgen op

onderwijs. Bijna 11% van de buitenlandse studenten uit de EU

plaats drie en vier. Als herkomstland staat Duitsland op de

komt uit de nieuwe EU landen.

tweede plaats, op de voet gevolgd door Frankrijk. Het aantal Poolse studenten steeg sterk en bracht het land voorbij het

Zowel wat betreft uitgaande als inkomende diplomamobiliteit

Verenigd Koninkrijk op de vijfde plaats, na Italië, dat al jaren

is de Nederlandse positie ten opzichte van andere landen

op vier staat.

gelijkgebleven. Het ligt in beide gevallen onder het EU gemid delde. De meeste buitenlandse studenten zijn geregistreerd in het CROHO vakgebied economie, 80% van de buitenlandse studenten zit in een bacheloropleiding, 61% volgt een oplei ding aan een hbo instelling en 56% van hen is vrouw. Hoewel de gegevens meestal dateren van voor de opening van Neso kantoren, gaat in alle gevallen een stijgend aandeel van de studenten uit die landen, naar Nederland. Eerste gegevens over werkelijke diplomamobiliteit, gebaseerd op de nationaliteit van de vooropleiding, duiden op een aanzienlijk aantal Nederlandse studenten dat voor het hoger onderwijs naar Nederland komt. Helaas is de betrokken regi stratie, hoewel formeel geregeld, nog onvoldoende consistent.

Samenvatting en trends

Deel I

Primair en voortgezet onderwijs

(bron: Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs)

n Mobiliteit in het primair en voortgezet onderwijs

In het primair en voorgezet onderwijs vindt ook ongesubsidieerde leerlingenuitwisseling plaats, maar het staat wel vast dat deze beperkt is van omvang. Deze rapportage beperkt zich daarom tot de mobiliteit in het kader van subsidieprogramma’s. Het gaat daarbij om uitwisseling van leerlingen als onderdeel van onderwijskundige samen werking tussen scholen of om studiebezoeken van leerkrachten. Het draait in de meeste gevallen om een buitenlands verblijf van een week. Culturele reizen naar Rome, Parijs, Berlijn en dergelijke vallen buiten het kader van deze publicatie. Het gaat hier om aanzienlijke aantallen leerlingen en docenten, maar exacte cijfers zijn niet bekend.

Programmamobiliteit n


Het Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs voert de verschillende subsidie programma’s in deze sector uit. Daarbij gaat het om twee geldstromen. Een van de Europese Commissie en als aanvulling daarop, een van het Ministerie van OCW. Binnen de Europese programma’s Comenius, voor primair en voortgezet onderwijs, en Grundtvig, voor volwasseneneducatie, is de mobiliteit relatief beperkt. Bij het belangrijk ste onderdeel van deze programma’s, de multilaterale schoolpartnerschappen, verlopen de contacten voor een groot deel via ict. Van de ruim 33.000 aan Comenius deel nemende leerlingen en docenten, bezoeken ongeveer 4.000 daadwerkelijk het buiten land. Bij Grundtvig geldt dit voor ongeveer 400 van de ruim 1.000 deelnemende leerlingen en docenten. De leerlingenuitwisseling speelt zich dan ook voor een groot deel (91,1%) af binnen de nationale programma’s: Buurlanden voor het primair onderwijs en Pluvo voor het voort gezet onderwijs. Wel is de verblijfsduur bij bijna de helft van de Comenius-toekenningen relatief lang (twee weken), terwijl het bij Buurlanden soms maar om enkele dagen gaat. Bij de langere verblijfsduur binnen Comenius gaat het om ‘taalprojecten’. Voor taal verwerving levert een langer verblijf meer rendement op. Ook de docentenmobiliteit vindt voor het grootste deel (61,5%) plaats binnen de nationale programma’s Pluvo en Plato (het nationale programma voor docentenmobili teit). De resterende 38,5% van deze mobiliteit gebeurt binnen de genoemde Europese programma’s Comenius en Grundtvig. Opvallend is dat bijna 40% van de docentenmobiliteit zich afspeelt als onderdeel van de leerlingenuitwisseling (begeleidende docenten en voorbereidende bezoeken). Een omvangrijke leerlingenmobiliteit leidt dus automatisch tot een forse docentenmobiliteit. Dit is één van de verklaringen voor het achterblijven van het primair onderwijs.

Deel I: Primair en voortgezet onderwijs

De alleszins begrijpelijke geringe leerlingenmobiliteit daar doet één van de redenen voor docentenmobiliteit wegvallen. Het is lastig exact aan te geven hoeveel subsidiegeld gemoeid is met mobiliteit, omdat verschillende programma’s ook andere zaken financieren. Van het totale Comenius budget van € 2.765.819,- (2006) werd ruwweg tweederde deel aan mobiliteit besteed. Binnen de nationale programma’s was in 2006 hiermee een bedrag van € 2.488.535,- gemoeid. In totaal gaat het dus om een bedrag aan subsidies van ongeveer € 4.300.000. Door de scholen zelf (al of niet via ouderbijdragen) wordt daarnaast een vergelijkbaar bedrag gefourneerd. De totale hoogte van het budget is al jaren stabiel, omdat de subsidiemiddelen de laatste vijf jaar nauwelijks wijzigingen hebben ondergaan. In de grafieken en tabellen is voor deze sector geen onderverdeling gemaakt naar man-vrouw, omdat het hier gaat om twee vrijwel gelijke groepen. Grafiek I-01 Mobiliteit per programma, uitgesplitst naar leerlingen en docenten (inclusief docenten in opleiding), 2006 Grafiek I-02a Aantal leerlingen en docenten dat het buitenland heeft bezocht, naar schooltype, 2004-2006 Grafiek I-02b Aantal docenten dat het buitenland heeft bezocht, naar schooltype, 2006 Grafiek I-03 Uitgaande mobiliteit (leerlingen en docenten) naar schooltype, 2006

n Aanvullingen

Deelname, primair onderwijs Slechts 6% van de scholen doet per jaar een beroep op één van de subsidie programma’s. Gezien de leeftijd van de leerlingen is het niet verrassend dat de leer

Grafiek I-01

lingenuitwisseling zeer beperkt is. De verklaring voor de scherpe daling van 2004 naar

* Betreft: bilateraal (139), Arion (58),

2005 leek simpel. De nieuwe paspoortwet maakt het voor een basisschool vrijwel

Kans (36) en Raad van Europa (12).

onmogelijk met leerlingen naar het buitenland te gaan. Voor de intrede van deze wet volstond een eenvoudig papier met de namen van de leerlingen erop; nu dient elke leer ling te beschikken over een eigen identiteitsbewijs. Toch is in 2006 weer sprake van een stijging. Het is voorbarig om te concluderen dat ouders er nu kennelijk aan gewend zijn

Grafiek I-02 De totale mobiliteit is gestegen ten opzichte van vorig jaar. Zowel de leerlingenuitwisseling als de docenten

om een identiteitskaart voor hun kroost aan te schaffen. De cijfers zijn te wisselvallig om

mobiliteit in het voortgezet onderwijs

een analyse op te baseren.

vertoont een gestage groei. Het primair

Over de drie jaar genomen lijkt er sprake van een dalende tendens bij de docenten

onderwijs daarentegen, laat grote

mobiliteit binnen het primair onderwijs, ondanks de opleving in 2005. De reden hiervoor

schommelingen zien.

is dat het uitvallen van lessen steeds minder wordt getolereerd, terwijl vervangers lastig te krijgen zijn. Het vergt daarom veel organisatie om een leerkracht een hele week uit te

Ho verwijst naar lerarenopleiding Bve verwijst naar volwasseneneducatie

roosteren voor nascholing in het buitenland.

Grafiek I-03

Uit de cijfers blijkt zonneklaar dat de internationale mobiliteit binnen het primair onder

Uitgaande mobiliteit (leerlingen en

wijs een zeer bescheiden karakter draagt.

docenten) naar schooltype in 2006, in procenten van het totaal van 29.358 (indicatieve, afgeronde percentages; soms is sprake van gemengde groepen leerlingen, docenten kunnen binnen diverse schooltypes werkzaam zijn).


uitgaande mobiliteit

GRAFIEK I-02a

Mobiliteit per programma, uitgesplitst naar leerlingen en docenten (inclusief docenten in opleiding), 2006

30.000

30000

25.000

25000

20.000

20000

15.000

15000

35.000

35000

30.000

30000

25.000

25000

20.000

20000

15.000

15000

10.000

10000

0 PROGRAMMA

n n n n n n n

Comenius Grundtvig Pluvo Plato Buurlanden Overig* Totaal

0 LEERLINGEN

DOCENTEN

TOTAAL

1.933 90 19.188

2.235 286 2.134 1.763 176 131 6.725

4.168 376 21.322 1.763 1.484 245 29.358

1.308 114 22.633

0

n n n n n n

Po Vo Bve Ho Overige Totaal

961 1.735 20.352 4.149

326 1.209 28.995

681 28.584

1.544 1.138 20.517 4.472 425 617 572 73

706 29.358

8000

7.000

7000

6.000

6000

5.000

5000

4.000

4000

3.000

3000

2.000

2000 docenten

8.000

1.000

0

n n n n n

Po Vo Bve Ho Overige

Bron EP

GRAFIEK I-03

Aantal docenten dat het buitenland heeft bezocht, naar schooltype, 2006

5000

0

1.902 1.445 20.128 3.985

Bron EP

GRAFIEK I-02b

docenten

leerlingen

2006

docenten

5.000

leerlingen

5000

2004

5.000

2005

10000

docenten

10.000

Aantal leerlingen en docenten dat het buitenland heeft bezocht, naar schooltype, 2004-2006

leerlingen

GRAFIEK I-01

Uitgaande mobiliteit (leerlingen en docenten) naar schooltype, 2006

1000

0

1.138 4.472 425 617 73

n primair onderwijs n havo/vwo n vmbo n overig

Bron EP


9 60 25 6

Bron EP


GRAFIEK I-04

Mobiliteit van leerlingen en docenten uitgesplitst naar land van bestemming (volgorde naar docentenmobiliteit in 2006), 2005/2006

10.000

10000

9.000

9000

8.000

8000

7.000

7000

6.000

6000

5.000

5000

4.000

4000

3.000

3000

2.000

2000

1.000

1000

0

n n

0 DE

n

DE

UK

UK

IT

IT

BE

BE

FR

FR

ES

ES

DK

DK

PL

PL

MA

MA

TR

TR

CZ

CZ

FI

FI

SE

SE

NO

NO

HU

HU

Jaar

2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006

Leerlingen

7.016 7.199

912

836 2.414 2.502 1.796 1.813 2.279 1.716

837 1.326 1.410 1.243 1.287 1.348

Docenten

1.068

716

626

213

961

376

516

303

271

331

233

220

235

208

163

181

0

0

92

228

681

987

148

146

415

364

251

183

160

350

86

153

120

137

138

123

119

123

250

114

69

102

32

85

3000

3000 Bron EP

2500

2500

2000

2000

1500

1500

1000

1000

500

500

0

programma

0

mobiliteit

10


Deelname, voortgezet onderwijs Het overgrote deel van de mobiliteit speelt zich af binnen het voortgezet onderwijs. Het grootste deel van de scholen in deze sector, rond 70%, neemt er aan deel. Wel moet hieraan worden toegevoegd dat de intensiteit van deze deelname sterk kan verschillen. Van een grootschalige leerlingenuitwisseling waaraan een gehele klassenlaag deel neemt, tot enkele studiebezoeken van docenten. Ongeveer de helft van de vo-scholen organiseerde in 2006 een leerlingenuitwisseling, voor één of meer groepen. Van de totale leerlingenuitwisseling heeft 74% betrekking op havo-vwo en 26% op het vmbo, terwijl deze beide schooltypen ongeveer hetzelfde aantal leerlingen herbergen. Dat verschil is minder dramatisch dan het lijkt. Bij het havo-vwo vindt de uitwisseling vooral plaats in de bovenbouw, dus bij de leeftijdsgroep (16-18) die op het vmbo ont breekt. Wel wijzen de cijfers uit dat het achterblijven van het vmbo maar deels wordt gecompenseerd in het vervolgonderwijs (de bve-sector). Uitgaande van een buitenlands bezoek door ruim twintigduizend leerlingen, kan berekend worden dat ongeveer 10% van de leerlingen binnen het voortgezet onderwijs tijdens de schoolcarrière deelneemt aan een dergelijk bezoek.

Deelname, lerarenopleidingen en volwasseneneducatie Het Europees Platform richt zich verder op de lerarenopleidingen en op de volwassen eneducatie. Voor het eerst zijn deze sectoren in de grafiek l-02 (pag. 9) apart weergegeven; in 2004 en 2005 vielen zij binnen de categorie ‘overig’. De lerarenopleidingen zijn strategisch van groot belang om de internationale contacten binnen het primair en voortgezet onderwijs te bevorderen. Het Europees Platform richt zich speciaal op dat aspect. Daarom staan de programma’s Plato en Comenius open voor deze sector. Docenten kunnen er een beroep op doen voor nascholing in het buitenland, studenten om een deel van hun stage op een buitenlandse school te volgen. Studenten die een periode aan een buitenlandse opleiding studeren, maken gebruik van het Erasmus programma, dat beheerd wordt door de Nuffic (zie deel III). Bij de volwasseneneducatie gaat het om het Europese programma Grundtvig. Vooral de avo-sector (basiseducatie, avondlycea, volksuniversiteiten etc.) binnen de volwassenen educatie doet een beroep op dit programma en daarom is het ondergebracht bij het Europees Platform.

n Aanvullingen

Grafiek I-04 Mobiliteit van leerlingen en docenten uitgesplitst naar land van bestemming (volgorde naar docentenmobiliteit in 2006), 2005/2006

Grafiek I-04 Opvallend is de stabiliteit van landen keuze. De koplopers Duitsland en Italië hebben hun positie verder versterkt. Frankrijk is wat teruggevallen, terwijl Spanje een sterke toename vertoont. Van sterke schommelingen is sprake als de aantallen bescheiden zijn, vooral bij de docentenmobiliteit.


11

Bestemming De programma’s staan open voor alle landen van de Europese Unie, IJsland, Noorwegen en Turkije. Het programma Plato (docenten) biedt bovendien mogelijkheden voor contac ten met Marokko en daarnaast voor andere landen ‘als sprake is van een groot onder wijskundig belang’. Van die laatste mogelijkheid wordt mondjesmaat gebruik gemaakt, niet zichtbaar in de tabel. Zo hebben in 2006 vier schoolleiders China bezocht en een tiental schoolleiders en docenten Noord-Amerika. Het programma Kans, dat samenwerking binnen het Koninkrijk stimuleert, maakt studie bezoeken naar Aruba en de Nederlandse Antillen mogelijk. In 2006 ging het daarbij om 24 docenten of schoolleiders. Al sinds de start van de uitwisselingsprogramma’s is Duitsland het favoriete bestemmingsland. Redenen hiervoor zijn dat de kosten relatief laag liggen en dat vraag en aanbod in evenwicht zijn. Een Duitse partnerschool is dus, anders dan een Britse, tamelijk makkelijk te vinden. Daarnaast speelt een rol dat docenten Duits vaak zeer actief zijn om hun vak te verkopen. In het verleden is er een speciaal programma geweest, gericht op Duitsland, met als hoofddoel ‘de vooroordelen te bestrijden’. Dit programma is opgegaan in Pluvo, waarbinnen de betrokken scholen de uitwisseling voortzetten. In de grensstreek is men er verder goed van doordrongen dat contacten met Duitse scholen zinvol zijn. De bescheiden rol van het Verenigd Koninkrijk valt voor een belangrijke deel te verklaren uit het feit dat Britse scholen een rijke keus hebben bij het vinden van een partner school. Vanwege het grote belang van het Engels zijn Britse scholen razend populair in Europa. Bij zo veel keus geven de scholen daar meestal de voorkeur aan scholen in Italië, Spanje of Frankrijk. Partnerschappen met Britse scholen komen meestal tot stand via speciale relaties van schoolleiders of leerkrachten. Deze factoren gelden niet voor docentenmobiliteit. Nederlandse docenten worden met open armen ontvangen op nascholingsinstituten in het Verenigd Koninkrijk. Vanuit het groeiende tto (tweetalig onderwijs Engels-Nederlands), maar ook daarbuiten, bestaat er een grote behoefte om zich in het Verenigd Koninkrijk te laten nascholen. Ontdoet men de docentenmobiliteit van het element dat samenhangt met leerlingenuitwisseling (eerder is op dat verband gewezen), dan is het Verenigd Koninkrijk bij de docenten favoriet, al is het aantal in 2006 wat teruggelopen. Evenals de sectie Duits is ook de sectie Frans op veel scholen erg actief geweest op het terrein van uitwisseling en vele jaren heeft Frankrijk daardoor de tweede plaats ingenomen. Toch is dit land nu voorbijgestreefd door Italië en wordt het zelfs bedreigd door Spanje. De groeiende populariteit van Italië kent twee oorzaken. Nederlandse scholen liggen daar redelijk goed in de markt, waardoor het vinden van een partner school relatief vlot gaat. Daarnaast speelt de aantrekkelijkheid van het land een rol,

12


waarop het vak ckv graag inspeelt. Engels is bijna steeds de communicatietaal. Bij de contacten met Franse scholen daarentegen kan de communicatietaal problematisch liggen. De actieve secties Frans kunnen weinig enthousiasme opbrengen voor commu nicatie in het Engels, terwijl Franse scholen dit meer en meer vragen, tenminste op het niveau van de leerlingen. Het is immers de bedoeling dat beide partners het nodige opsteken. Als de huidige tendens doorzet, kan in de toekomst ook Spanje Frankrijk nog gaan passeren als land van bestemming. Spanje ligt goed bij de leerlingen en in veel gevallen is ook hier Engels de communicatietaal. Daarnaast is er een toenemend aantal scholen dat Spaans aanbiedt en juist in dat kader een Spaanse partnerschool zoekt. Omdat Spaans niet verplicht is, zijn de betrokken leerlingen er vaak erg voor gemotiveerd. Opvallend is dat Spanje om die reden al een aantal jaren de favoriete bestemming binnen Comenius-taalprojecten is (met een bezoek over en weer van twee weken). De tamelijk sterke en stabiele positie van België wordt voor een belangrijk deel ver klaard door de populariteit van Vlaanderen binnen het primair onderwijs. Ruim de helft van de aantallen is hierop gericht, terwijl het primair onderwijs verder een zeer beschei den positie inneemt. Wallonië en Brussel spelen een rol voor het voortgezet onderwijs bij contacten in het kader van het vak Frans. Een opvallend groeiland, althans in procenten, is Turkije. Deze kandidaat-lidstaat kan met alle programma’s volledig meedoen en doet dat met graagte. Het aanbod van Turkse scholen is groot, waardoor er geen land is waar het zo makkelijk is een partner school te vinden. De halvering van het aantal docenten naar Zweden heeft te maken met de hausse in bezoeken in 2005 om de ‘brede school’ daar te bestuderen. In 2006 werden minder initiatieven in die richting genomen omdat dit schooltype inmiddels al aardig ingeburgerd was in Nederland.

n


De leerlingenuitwisseling is steeds wederzijds, zodat het aantal leerlingen dat Nederland bezoekt in principe gelijk is aan het aantal uitgaande leerlingen. Bij de docenten mobiliteit gaat het deels om wederzijdsheid (Comenius-schoolpartnerschappen), deels om eenzijdige bezoeken (nascholing binnen Plato en Comenius). Bovendien zijn er speciale programma’s (nationaal en Europees) om buitenlandse delegaties in Nederland te ontvangen. In totaal hebben ruim 400 onderwijsmensen uit het buitenland in dit kader Nederland bezocht.


13

Deel II

Beroepsonderwijs en volwassenen educatie

(bron: CINOP)

n Mobiliteit in beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Het met bve aangeduide onderwijsveld omvat alle (opleidings)instellingen voor het middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie. Binnen dit veld is de laatste jaren geen actie ondernomen om zicht te krijgen op de mobiliteit buiten de programma’s. Vermoedelijk verloopt de meeste mobiliteit via de programma’s Leonardo da Vinci en het Bilateraal Austausch Programma Nederland-Duitsland (BAND). De rapportage richt zich hier dan ook op. Beide programma’s hebben betrekking op het middelbaar beroepsonderwijs. Van mobiliteit in de volwasseneneducatie zijn alleen gegevens bekend uit het Europese Grundtvig programma, dat wordt beheerd door het Europees Platform (zie deel I van dit rapport).

Programmamobiliteit Het programma Leonardo da Vinci, ingesteld door de Europese Commissie, richt zich op het bevorderen van innovatie en disseminatie van ervaringen in het beroeps onderwijs. Voor dit programma was in 2006 € 1.948.730,- beschikbaar voor leerlingen, € 665.420,- voor docenten en € 190.120,- voor jonge werkenden. In vergelijking met 2005 is dit een flinke budgetverhoging. Het Bilateraal Austausch Programma Nederland-Duitsland (BAND) is ingesteld door het ministerie van OCW in samenwerking met het Duitse Bundesministerium für Bildung und Forschung. Dit programma heeft als doel instellingen in het beroepsonderwijs een impuls te geven om bilaterale uitwisseling als vast onderdeel van de beroepsopleiding te ontwikkelen en internationale samenwerking een structurele basis te geven. Doelstellingen van de uitwisselingsprojecten zijn: n verbetering van vakinhoudelijke vaardigheden, sleutelkwalificaties en talenkennis; n bijdragen aan internationale samenwerking binnen het beroepsonderwijs; n stimuleren van tolerantie en openheid. Het ministerie van OCW heeft in 2006 aan dit programma een budget van € 150.000,toegekend. Het ministerie van LNV heeft dit aangevuld met € 39.750,-. In totaal was er voor de deelnemers aan de door CINOP beheerde mobiliteits programma’s een bedrag van € 2.994.020,- beschikbaar.

Deel II: Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

15

n


Totale deelname aan mobiliteitsprogramma’s De twee mobiliteitsprogramma’s voor het bve-veld zijn Leonardo da Vinci en BAND. Grafiek II-01 Aantal deelnemers Leonardo da Vinci en BAND, 2006

In totaal waren er in 2006 3.766 deelnemers in de twee mobiliteitsprogramma’s. Leonardo da Vinci heeft een veel grotere omvang dan BAND. Grafiek II-02 Proportionele deelname aan mobiliteitsprogramma’s bve

Het aantal leerlingen dat, binnen een programma, deelneemt aan internationale mobiliteit is in 2006 2.797. Het gaat echter nog steeds om een klein percentage van het totaal aantal leerlingen in het bve-veld (0,58%). In vergelijking met andere landen zit Nederland in de middenmoot. In sommige landen, zoals Cyprus (4,2%) en Finland (3,3%) is het percentage veel hoger, maar in veel landen ligt het percentage nog onder de 0,01%.

n

Leonardo da Vinci programma

Aantal projecten Leonardo da Vinci In 2006 waren er in het kader van Leonardo da Vinci 27 projecten voor leerlingen. Dit waren 16 innovatieve en 11 kleine projecten. Er waren 18 projecten, waarvan 2 taal projecten, voor docenten en 3 projecten voor jonge werkenden. Ten opzicht van 2005 is dit een lichte afname in aantal projecten voor de categorieën leerlingen en docenten. Voor de categorie jonge werkenden waren er in 2006 3 projecten in plaats van 2. Grafiek II-03 Aantal projecten Leonardo da Vinci

Aantal deelnemers Leonardo da Vinci Naast de gegevens over aantal projecten zijn er ook gegevens bekend over het aantal deelnemers voor de drie categorieën, leerlingen, docenten en jonge werkenden. Grafiek II-04 Aantal deelnemers Leonardo da Vinci

16



GRAFIEK II-01

GRAFIEK II-02

Aantal deelnemers Leonardo da Vinci en BAND, 2006

3.000

3000

2.500

2500

2.000

2000

1.500

1500

1.000

1000

500

500

0

n n Leerlingen n Docenten n Jonge werkenden

Proportionele deelname aan mobiliteitsprogramma’s bve

0 Leonardo da Vinci

BAND

2646 873 66

151 30 -

n n % deelname Deelname leerlingen aan programma’s Totaal aantal leerlingen bve

Bron: CINOP

2002

2003

2004

2005

2006

1,55

0,34

0,32

0,55

0,58

6.841

1.482

1.579

2.589

2.797

440.700

435.000

479.000

474.000

482.000

Bron: CINOP

programma mobiliteit


17

leonardo da vinci programma

GRAFIEK II-03

GRAFIEK II-04

Aantal projecten Leonardo da Vinci

Aantal deelnemers Leonardo da Vinci

3.000

3000

2.500

2500

2.000

2000

1.500

1500

1.000

1000

500


2002

2003

2004

2005

2006

69 12 3

19 15 1

23 17 1

30 21 2

27 18 3

500

0


Bron: CINOP

0 2002

2003

2004

2005

2006*

789 204 49

1.054 319 5

1.175 413 24

1.971 786 14

2.646 873 66

Bron: CINOP

leerlingen

18


n

Leerlingen

Het aantal leerlingen dat deelnam aan Leonardo da Vinci projecten is in 2006 sterk gestegen ten opzichte van 2005. Na 2002 zijn er minder projecten voor leerlingen, maar het aantal deelnemers per project is wel flink toegenomen. Het komt nu vaker voor dat meerdere ROC’s gezamenlijk één project aanvragen, wat ook betekent dat er meer leer lingen bij betrokken zijn. De kosten per deelnemer liggen iets boven de € 500,-, een halvering t.o.v. de kosten per deelnemer tot 2004. Een andere verklaring voor deze flinke toename in aantal leerlingen dat deelneemt aan een Leonardo da Vinci project is dat scholen nu vaker zelf financieel bijdragen aan mobiliteit of dat leerlingen een stage vergoeding krijgen. Hierdoor is er per deelnemer minder bijdrage nodig van Leonardo da Vinci, terwijl vroeger de scholen voor de leerlingen een maximale toelage van Leonardo da Vinci ontvingen. Er blijft dus budget over om meer leerlingen deel te laten nemen aan een project. Er zit een ruime variatie in de duur dat leerlingen naar het buitenland gaan. Veel leerlingen gaan 3-4 weken, terwijl er ook veel leerlingen voor een half jaar of zelfs een heel jaar naar het buitenland gaan.

Bestemmingslanden Sinds 2006 wordt er gebruik gemaakt van een ander registratiesysteem binnen Leonardo da Vinci. Hierdoor is nog niet van alle leerlingen geregistreerd naar welk land ze toe zijn gegaan. Van ongeveer eenvijfde van de leerlingen staat geregistreerd naar welk land ze gaan. Op basis van deze voorzichtige prognoses is te zien dat, net zoals in de afgelopen jaren, ook in 2006 het grootste deel van de leerlingen naar de ons omringende landen, Verenigd Koninkrijk, België, Frankrijk en Duitsland is gegaan. Redenen hiervoor zijn dat het dichtbij huis is, de taal is bekend (m.n. Engels en Duits) en de cultuurverschillen zijn relatief klein. Op basis van de eerste voorzichtige prognoses is te zien dat er ook in 2006 veel leerlingen naar Finland, Portugal of Spanje zijn gegaan. Buiten de top 4 landen zijn er in de afgelopen jaren steeds veel verschuivingen geweest naar landen waar leerlingen naar toe gaan.

Sectoren Tot en met 2004 zijn er gegevens bekend van de sector waaruit de leerlingen afkomstig waren. De grootste groepen leerlingen kwamen toen uit de sectoren: n Agrarisch en bosbouw n Groothandel en detailhandel n Educatie

n Aanvullingen

n Gezondheidszorg en sociaal en maatschappelijk werk n Dienstverlening n Productiewerk

Grafiek II-04 * De cijfers voor 2006 berusten op schattingen.


19

Verhouding mannelijke/vrouwelijke deelnemers Voor 2006 zijn er nog geen definitieve gegevens over de verhouding mannelijke/ vrouwelijke deelnemers. Afgelopen jaren waren er steeds iets meer vrouwen dan mannen die deelnamen.

n

Docenten

Ook het aantal docenten dat in het kader van Leonardo da Vinci naar het buitenland ging is aanzienlijk toegenomen in 2006. In 2005 ging het om 786 docenten, in 2006 waren het er 873. Binnen het beleid van Leonardo da Vinci programma vormen de docenten een prioriteit. Subsidies zijn toegenomen en er zijn succesvolle ervaringen opgedaan in de afgelopen jaren. Sinds 2001 is het voor docenten mogelijk om voor één week naar het buitenland te gaan. Vroeger was het alleen mogelijk om voor een periode van minimaal twee weken naar het buitenland te gaan. Scholen kunnen zo makkelijker inspringen op de afwezigheid van een docent gedurende één week en oplossingen vinden voor lessenuitval of het laten overnemen van taken.

Bestemmingslanden Voor docenten is het Verenigd Koninkrijk al jaren een veelgekozen bestemming binnen Leonardo projecten. Verder schommelt het percentage projecten per land elk jaar. Landen die in het ene jaar veelvuldig bezocht worden door docenten in het kader van een Leonardoproject worden het andere jaar veel minder bezocht of andersom. Voor 2006 zijn er nog nauwelijks cijfers beschikbaar van de bestemmingslanden van docenten. Van slechts 10% van hen is nu het land geregistreerd zodat hier geen definitieve uitspraken over gedaan kunnen worden.

docenten jonge werkenden

20


Sectoren Tot en met 2004 zijn er gegevens bekend van de sector waaruit de docenten afkomstig waren. De grootste groepen docenten kwamen toen uit de sectoren: n Agrarisch en bosbouw n Horeca n Groothandel en detailhandel n Educatie n Gezondheidszorg en sociaal en maatschappelijk werk

Verhouding mannelijke/vrouwelijke deelnemers Voor 2006 zijn er nog geen definitieve gegevens over de verhouding mannelijke/ vrouwelijke deelnemers onder de docenten. In het verleden waren er steeds meer mannelijke docenten dan vrouwelijke docenten die deelnemen aan een project binnen Leonardo da Vinci.

n

Jonge werkenden

Het aantal jonge werkenden dat deelneemt aan het Leonardo da Vinci programma is in 2006 flink toegenomen ten opzichte van 2005. In drie verschillende projecten waren er 66 deelnemers.

Bestemmingslanden Er zijn voor 2006 nauwelijks gegevens bekend over de landen waar jonge werkenden naar toe zijn gegaan in het kader van het Leonardo da Vinci programma.

Sectoren Er zijn voor 2006 nauwelijks gegevens bekend over de sectoren waaruit jonge werkenden afkomstig zijn, die deelnemen aan het Leonardo da Vinci programma.

Verhouding mannelijke/vrouwelijke deelnemers Voor 2006 zijn er nog geen definitieve gegevens over de verhouding mannelijke/ vrouwelijke deelnemers onder de jonge werkenden.


21

n

BAND programma

Aantal projecten BAND In 2006 zijn vanuit OCW 17 projecten en vanuit LNV 2 projecten voor leerlingen uitwisselingen goedgekeurd, samen 19 projecten. Vanuit OCW zijn 13 en vanuit LNV 2 projecten goedgekeurd voor voorbereidende bezoeken in het kader van goedgekeurde leerlingenuitwisselingen, of ter oriëntatie van nieuwe partnerschappen. Er waren in 2006, net zoals in 2005, geen projecten voor gastdocenten. In totaal waren er in 2006 34 projecten in het kader van het BAND-programma. Ten opzichte van het jaar 2005 is er een toename in aantal projecten op het gebied van leerlingenuitwisseling en voorbereidend bezoek. Grafiek II-05 Aantal projecten BAND

Sectoren Voor projecten op het gebied van leerlingenuitwisseling is te zien hoe deze zijn verdeeld per sector. In 2006 waren er voor economie (8) en techniek (7) de meeste projecten. Waarschijnlijk zijn opleiding in de economie en techniek wat meer op het buitenland gericht. Voor dienstverlening/gezondheidszorg/ onderwijs was er in 2006 maar één project en voor agrarisch waren er drie projecten. In de afgelopen jaren zijn er in bijna alle jaren de meeste projecten op het gebied van economie en techniek geweest. Grafiek II-06 Aantal projecten leerlingenuitwisseling per sector BAND

Aantal deelnemers BAND Het aantal leerlingen en docenten dat aan BAND deelneemt is in 2006 weer iets toe genomen ten opzichte van 2005. In 2005 had er zich een grote daling voorgedaan in aantal deelnemende leerlingen en docenten. Redenen hiervoor zouden zijn dat de toekenningscriteria strenger zijn geworden, bijvoorbeeld de voorwaarde dat project aanvragen innovatieve ontwikkelingen moeten hebben, waardoor er minder projecten in aanmerking kwamen voor financiering. Een andere belangrijke factor is het bilaterale karakter van het programma. Er moeten, in verband met wederzijdse financiering, ongeveer even veel Duitse als Nederlandse leerlingen deelnemen. Duitsland heeft een duaal leer-werksysteem wat inhoudt dat alle leerlingen ook in een bedrijf werken. Voor bedrijven is het lastiger om hun leerlingen/werknemers een tijdje te moeten missen tijdens een uitwisseling.Verhouding mannelijke/vrouwelijke deelnemers. Grafiek II-07 Deelname leerlingen en docenten aan BAND-projecten, 2002-2006

Er zijn geen gegevens beschikbaar over de verhouding mannelijke – vrouwelijke deelnemers binnen BAND.

22



GRAFIEK II-05

GRAFIEK II-06

Aantal projecten BAND

25

25

20

20

15

15

10

12

12

10

10

8

8

6

6

4

4

2

2

10

5

5

0

n n Leerlingen uitwisseling n Voorbereidend bezoek n Gastdocenten n Totaal aantal projecten

Aantal projecten leerlingenuitwisseling per sector BAND

0 2002

2003

2004

2005

2006

21

16

20

16

19

11

15

8

10

15

3 35

3 34

3 31

0 26

0 34

0

n n Economie n Dienstverlening/Gezondheidszorg/ n Onderwijs n Agrarisch n Totaal

0 2002

2003

2004

2005

2006

8

8

8

4

8

2

3

2

4

1

10 1 21

2 3 16

6 4 20

5 3 16

7 3 19

Bron: CINOP

Bron: CINOP

GRAFIEK II-07

Deelname leerlingen en docenten aan BAND-projecten, 2002-2006


n n Leerlingen n Docenten

2002

2003

2004

2005

2006

184 41

182 34

213 26

125 22

151 30

Bron: CINOP


23

n


Inkomende mobiliteit in het bve-veld wordt alleen gemonitord in het kader van het BAND programma en is gebaseerd op wederzijdse mobiliteit. Voor elk project is er één Duitse partner en één Nederlandse partner en het gaat dan om ongeveer evenveel inkomende als uitgaande leerlingen en docenten. Voor Leonardo da Vinci programma’s wordt inkomende mobiliteit niet centraal geregistreerd. Er zijn wel plannen om in de toekomst een gezamenlijke database voor heel Europa op te stellen. Op basis van een vergelijkende studie over mobiliteit in het bve-veld in 33 Europese landen (MoVEiT) is er wel een globale indruk te geven uit welke landen veel leerlingen naar Nederland komen in het kader van het Leonardo da Vinci programma. Per land is aangegeven wat de top 5 is van landen waar hun leerlingen naar toe gaan in de afgelopen jaren. Nederland komt 7 keer voor in deze top 5. Dit zegt echter niets over het absolute aantal leerlingen dat naar Nederland komt. Zo kunnen er bijvoorbeeld, in absolute aantallen, veel leer lingen uit Duitsland naar Nederland komen, maar als er nog meer Duitse leerlingen naar andere landen gaan staat Nederland niet in de top 5. Landen waaruit veel leerlingen naar Nederland gaan n België (Vlaanderen) n Estland n Letland n Luxemburg n Malta n Tsjechië n Zweden

24



25

Deel III

Hoger Onderwijs

(bron: Nuffic)

n Mobiliteit in het hoger onderwijs

Dit hoofdstuk bevat een overzicht van de studentenmobiliteit in het hoger onderwijs. De structuur van het hoofdstuk is als volgt: eerst wordt een inschatting gegeven van de totale uitgaande en inkomende mobiliteit. In het hoger onderwijs is sprake van drie soorten mobiliteit. Bij diplomamobiliteit richt de student zich op het voltooien van een studie in het buitenland en op het behalen van een diploma, of graad. Bij studiepunt mobiliteit gaat het erom in het kader van de studie thuis, studiepunten te behalen in het buitenland. Dit gebeurt meestal door het volgen van een deelstudie of door het doen van een stage. De overheid, de Europese Commissie, de Verenigde naties, buitenlandse overheden, hoger onderwijsinstellingen en tal van particuliere organisaties hebben programma’s gestart om deze internationale mobiliteit van studenten en staf te stimu leren en te ondersteunen. De resulterende mobiliteit wordt ook wel programmamobiliteit genoemd. Recente resultaten van de grootste mobiliteitsprogramma’s, gesponsord door de Nederlandse overheid en de Europese Commissie, en van een aantal kleinere programma’s, vormen een belangrijk derde deel van dit overzicht. Per onderdeel wordt steeds onderscheid gemaakt tussen uitgaande en inkomende mobiliteit, en worden een aantal aspecten hiervan, uitgelicht.

mobiliteits programma’s


27


28


aantallen studenten per land < 100 n n 100 - 200 n 200 - 500 n 500 - 1.000 n 1.000 - 2.000 n 2.000 - 4.000 n 4.000 - 8.000 n > 8.000

Europa Azië Afrika Noord Amerika Latijns Amerika Australië Stille Oceaan Total


150 49.750

200

inkomende mobiliteit 34.500 10.250 2.050 1.050 1.750

18.250

1.900

uitgaande mobiliteit 16.100 50

inkomende mobiliteit

totale

mobiliteit

29

n


Nederlandse studenten in het buitenland Hoeveel Nederlandse studenten zijn er momenteel voor een diploma of voor studie punten in het buitenland? Uit gegevens van de OESO en van Europese mobiliteits programma’s blijkt dat het in 2003/2004 om minstens 18.250 studenten ging: 15.500 in de EU en 2.750 daarbuiten. Van de 15.500 waren 10.250 ingeschreven bij een hoger onderwijsinstelling in een ander EU land en waren 5.250 studenten op weg in het kader van het Europese Erasmus of het Leonardo da Vinci programma. Studenten buiten het centraal geregistreerde onderwijs zijn niet meegeteld, evenmin als overige studiepunt mobiele studenten en stagiairs. In verband met deze gegevens is het te verwachten dat het aantal Nederlandse studenten in het buitenland momenteel de 20.000 zeker gepasseerd is. Grafiek III-01 Nederlandse studenten in het buitenland

n


Buitenlandse studenten in Nederland Ook het aantal buitenlandse studenten dat voor een hoger onderwijsdiploma of voor studiepunten in Nederland is valt alleen in te schatten op basis van zeer uiteenlopende gegevensbronnen. Het totale aantal buitenlandse studenten komt op ongeveer 49.750 studenten en laat een stijging zien ten opzichte van het studiejaar 2005/2006 (op basis van herziene cijfers voor 2005/2006). Uitgaande van een totale studentenpopulatie van 560.328 in 2005/2006 en 571.799 in 2006/2007, steeg het percentage buitenlandse studenten van 8,3% naar 8,7%. Grafiek III-02 Buitenlandse studenten in Nederland

Volledigheidshalve wordt vermeld dat het ook hier om een benadering gaat. Stagiairs en studenten in andere uitwisselingsprogramma’s dan het Erasmus programma zijn door

n Aanvullingen

gebrek aan gegevens buiten beschouwing gebleven. Grafiek III-01 In 2003/2004 waren er minstens 18.250 Nederlandse studenten in het buitenland, een stijging van 750 studenten vergeleken met 2002/2003. Dit jaar zullen er minstens 20.000 Nederlandse studenten in het buitenland zijn. Grafiek III-02 Het totaal aantal buitenlandse studenten nam met 3.250 toe tot 49.750.

30



GRAFIEK III-01

Nederlandse studenten in het buitenland

40.000

40000

30.000

30000

20.000

20000

10.000

10000

0

n n In bekostigd buitenlands onderwijs EU n In bekostigd buitenlands onderwijs buiten EU n In EU beursprogramma’s Totaal

0 02/03

03/04

9.750

10.250

2.750

2.750

5.000

5.250

17.500

18.250 Bron: OESO, Nuffic


GRAFIEK III-02

Buitenlandse studenten in Nederland

60.000

60000

50.000

50000

40.000

40000

30.000

30000

20.000

20000

10.000

10000

0

n n Niet EU25/EER + studenten nieuwe visa n Niet EU25/EER + studenten verlengde visa n EU25/EER+ studenten bekostigd n EU25/EER+ studenten niet bekostigd (ca.) n Erasmus

0 05/06

06/07

7.250

8.000

8.750

9.500

20.750

22.000

3.000

3.500

6.750

6.750 Bron: CFI, IND, Nuffic

Deel III: Hoger onderwijs

31


GRAFIEK III-03

GRAFIEK III-04

Nederlandse studenten in het buitenland voor een diploma

13.000

13000

12.800

12800

12.600

12600

12.400

12400

12.200

12200

12.000

12000

11.800

11800

11.600

11600

11.400

11400

11.200

n n Studenten

3.500

3500

3.000

3000

2.500

2500

2.000

2000

1.500

1500

1.000

1000

500

11200 99/00

00/01

01/02

02/03

03/04

12.466

11.820

11.899

12.465

12.886

Bestemmingslanden

500

0

n n n n n n n

VK België Duitsland VS Spanje Frankrijk

0 99/00

00/01

01/02

02/03

03/04

2.559 2.692 2.079 1.616 941 586

2.468 2.623 1.915 1.610 879 470

2.206 2.652 1.852 1.791 942 486

2.359 2.764 1.880 1.672 977 658

3.262 3.078 1.876 1.505 207 616

Bron: OESO 2007

TABEL III-05

Vergeleken met andere landen

Totaal aantal studenten in eigen land, 2003-2004

Nederland België

Aantal studenten ingeschreven in ander land

%

543.396

12.886

2,4%

386.110

11.481

2,6%

2.330.457

62.541

2,7%

Denemarken

217.130

7.080

3,3%

Finland

299.888

10.029

3,3%

Duitsland

Zweden Totaal 19 EU landen VS Japan

Bron: OESO 2007

429.623

14.673

3,4%

16.812.729

429.664

2,6%

16.900.471

43.205

0,3%

4.031.604

60.798

1,5%

diploma mobiliteit

Bron: OESO 2007

32


Diplomamobiliteit n


Na een afname rond het jaar 2000 vertoont het aantal Nederlandse studenten dat in het buitenland is ingeschreven nu weer een stijging. Grafiek. III-03 Nederlandse studenten in het buitenland voor een diploma

Bestemmingslanden Wanneer Nederlanders voor een complete studie (diplomamobiliteit) naar het buitenland gaan, is hun gastland in driekwart van de gevallen een ander EU-land. De meeste Nederlandse studenten zijn te vinden in het Verenigd Koninkrijk, gevolgd door België en Duitsland. Opvallend is de stijging in het Verenigd Koninkrijk, dat naar de eerste plaats is gestegen, en in België. Mogelijk dat de grote afname in Spanje het gevolg is van registratie perikelen. Grafiek. III-04 Bestemmingslanden

Vergeleken met andere landen In vergelijking met het buitenland is ten aanzien van uitgaande mobiliteit de positie van Nederland gelijkgebleven ten opzichte van vorig jaar. Negatieve verschillen met andere landen zijn wel kleiner geworden. Grafiek. III-05 Vergeleken met andere landen


33

n


De groei van het aantal buitenlandse studenten dat in het Nederlands bekostigd hoger onderwijs is geregistreerd, lijkt af te vlakken. Grafiek. III-06 Buitenlandse studenten in het bekostigd Nederlands hoger onderwijs

Herkomstlanden Van de studenten die regulier zijn ingeschreven in het bekostigd hoger onderwijs, is Duitsland met afstand nog steeds het belangrijkste herkomstland. 35% van de buitenlandse studenten komt uit Duitsland. Grafiek. III-07 Herkomstlanden diplomamobiliteit, top 3 Grafiek. III-08 Herkomstlanden diplomamobiliteit, top 4 t/m 8

Na een paar stabiele jaren is er weer een toename van het aantal Turkse studenten. Van de nu twaalf nieuwe EU-landen zien we tussen 2005/2006 en 2006/2007 een daling in het aantal Hongaarse studenten, van 352 naar 234, en in het aantal Poolse studenten. Uit de overige nieuwe EU landen neemt het aantal nog steeds toe. In totaal vormt de groep studenten uit de nieuwe EU-landen nu bijna 11% van het totaal van de buitenlandse studenten uit de EU in Nederland. Niet in de grafiek staan het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Frankrijk, die met een redelijk stabiel aantal van tegen de 790 studenten, op een gedeelde 9de plaats staan. De vorig jaar genoteerde sterke afname van het aantal inreisvisa (MVV’s) aan o.a. Chinese en Indonesische studenten zien we niet in die mate terug in de inschrijving in het bekostigd onderwijs. De verklaring daarvoor is dat de CBS/CFI cijfers ook herinschrijvingen betreft, terwijl inreisvisa alleen betrekking hebben op de nieuw binnenkomende studenten. Veel studenten nemen deel aan opleidingen waaraan geen bekostiging en geen reguliere inschrijving is verbonden. Het zou kunnen dat in de particuliere sector de daling sterker zichtbaar is. Overigens zien we in de laatste IND cijfers een afvlakking van de daling en misschien zelfs het begin van een kentering.

n Aanvullingen Grafiek III-06 De stijging binnen de diplomamobiliteit is slechts ten dele het gevolg van een werkelijke stijging en is mede te danken aan een steeds betere telling van grensmobiele studenten: van studenten die in bijvoorbeeld Duitsland blijven wonen, terwijl ze in Nederland studeren. Voorheen vielen deze studenten in de categorie studenten met onbekende nationaliteit.

34



GRAFIEK III-06

Buitenlandse studenten in het bekostigd Nederlands hoger onderwijs

40.000

40000

35.000

35000

30.000

30000

25.000

25000

20.000

20000

15.000

15000

10.000

10000

5.000

5000

0

n n Totaal

0 03/04

04/05

05/06

06/07

26.808

31.668

35.374

36.865

Bron: CBS/CFI

GRAFIEK III-07

GRAFIEK III-08

Herkomstlanden diplomamobiliteit, top 3

14.000

14000

12.000

12000

10.000

10000

8.000

8000

6.000

6000

4.000

4000

2.000

2000

0

n n Duitsland n China n België

1.200

1200

1.000

1000

0 02/03

03/04

04/05

05/06

06/07

5.572 2.078 1.974

7.242 3.376 2.228

9.213 3.903 2.237

11.898 3.835 2.176

12.971 3.493 2.087

Bron: CBS/CFI Deel III: Hoger onderwijs

Herkomstlanden diplomamobiliteit, top 4 t/m 8

800

800

600

600

400

400

200

200

0

n n n n n n

Indonesië Marokko Suriname Turkije Polen

0 02/03

03/04

04/05

05/06

06/07

847 797 766 461 299

1.059 935 916 555 471

1.118 1.081 996 666 649

1.101 909 915 683 880

1.049 1.033 922 848 827

Bron: CBS/CFI

35


GRAFIEK III-09

4.000

4000

3.500

3500

3.000

3000

2.500

2500

2.000

2000

1.500

1500

1.000

n

natuurlijke omgeving natuur techniek gezondheidzorg economie recht gedrag en maatschappij taal en cultuur Totaal

1.2000

12000

1.0000

10000

8.000

8000

6.000

6000

4.000

4000

2.000

2000

500

0

n n onderwijs n landbouw,

Buitenlandse studenten in het bekostigd hbo, per CROHO vakgebied

1000

500

n n n n n n

GRAFIEK III-10

Buitenlandse studenten in het bekostigd wo, per CROHO vakgebied

0 05/06

06/07

52 928

51 968

1.115 1.872 866 3.650 711 2.863

1.244 2.023 933 3.562 853 3.129

1.538 13.595

1.699 14.462

0

0

n n onderwijs n landbouw,

05/06

06/07

1.109 1.025

1.179 810

n n n n

2.528 1.960 8.909 2.037

2.513 2.058 9.562 2.047

4.211 21.779

4.234 22.403

natuurlijke omgeving techniek gezondheidzorg economie gedrag en maatschappij

n taal en cultuur Totaal

Bron: CFI

GRAFIEK III-11

Bron: CFI

GRAFIEK III-12

Buitenlandse studenten in het bekostigd onderwijs, naar geslacht, 2006/2007

14.000

14000

12.000

12000

10.000

10000

8.000

8000

6.000

6000

4.000

4000

Buitenlandse studenten in het bekostigd onderwijs, per fase, 2006/2007

2.000

2000

0

n n man n vrouw n Totaal

0 HBO

WO

9.701 12.702 22.403

6.598 7.864 14.462

n n n n n

Bron: CBS

36

06/07

bachelor master ongedeeld vervolgopleiding Totaal

29.403 5.790 816 856 36.865

Bron: CFI


Vakgebieden In het bekostigd wo zijn vooral de vakgebieden Economie en Gedrag & maatschappij populair. Grafiek III-09 Buitenlandse studenten in het bekostigd wo, per CROHO vakgebied

In het bekostigd hbo gaat het om het groeiende vakgebied Economie. In het hbo vakgebied Landbouw is sprake van een sterke afname van het aantal buitenlandse (vooral Chinese) studenten. Grafiek III-10 Buitenlandse studenten in het bekostigd hbo, per CROHO vakgebied

Verhouding mannelijke/vrouwelijke studenten De man-vrouw verhouding is in de laatste jaren veranderd. In 1998/1999 was de verhouding nog 54% man tegen 46% vrouw. Met een omslagpunt in het jaar 2000/2001 was deze verhouding vorig jaar precies omgekeerd. Het aandeel vrouwelijke studenten is sindsdien verder gegroeid en de verhouding is nu, 2006/2007, 56% vrouwelijke tegenover 44% mannelijke studenten. De meerderheid van de buitenlandse studenten staat ingeschreven in het hbo (61%). In 1998/1999 was de meerderheid ingeschreven in het wo (54%). Grafiek III-11 Buitenlandse studenten in het bekostigd onderwijs, naar geslacht, 2006/2007

Fase De meeste buitenlandse studenten in het bekostigd onderwijs doen een bachelor opleiding. Grafiek III-12 Buitenlandse studenten in het bekostigd onderwijs, per fase, 2006/2007


37

Vergeleken met andere landen Het percentage buitenlandse studenten in het Nederlandse bekostigd hoger onderwijs ligt lager dan het EU gemiddelde. In buurlanden en andere EU-landen zoals Denemarken en Zweden is dit percentage vaak zelfs veel hoger. Polen komt daarentegen met 0,4% op de laatste plaats in de EU. De relatieve positie van Nederland ten opzichte van andere landen bleef de laatste jaren gelijk. Grafiek III-13 Vergeleken met andere landen

In het algemeen zal in de toekomst sprake zijn van een hoger percentage buitenlandse studenten – we zien in de nationale data voor het huidige academisch jaar 2006/2007, dat 6,4% van hen een buitenlandse nationaliteit heeft – maar dit hoeft de relatieve positie van Nederland ten opzichte van andere landen niet te veranderen. In het verleden zagen we namelijk dat de groei in Nederland ook, en in gelijke mate, plaatsvond in andere landen. Overigens zij opgemerkt dat door sommige landen, hoewel dit niet de bedoeling is, studiepuntmobiliteit wordt meegeteld. Dit vertekent uiteraard het beeld.

Mobiliteit uit visaplichtige landen Op 1 mei 2004 is de EU met tien nieuwe landen uitgebreid. De onderdanen van de nieuwe lidstaten hebben sindsdien geen MVV meer nodig. De duizend-plus studie MVV’s die in 2002 nog werden afgegeven aan studenten uit deze landen verdwenen uit de IND statistiek. Dit veroorzaakt de terugval tussen 2003 en 2004 in grafiek III-14. Vanwege toetreding tot de EU zullen studenten uit Bulgarije en Roemenie vanaf dit jaar geen MVV meer nodig hebben. In 2006 werden nog 357 MVV verzoeken van deze studenten ingewilligd. Grafiek III-14 Aantal ingewilligde MVV’s voor studie en aanvullende examens

Herkomstlanden In vergelijking met vorig jaar valt op dat de afname uit China stabiliseert. De redenen voor de afname in de laatste jaren liggen deels in China (capaciteitsvergroting van het

n Aanvullingen

onderwijs binnen China), deels in Nederland (nadruk op kwaliteitseisen door invoering Neso-certificaat, streven naar heterogene samenstelling van studentenpopulatie, verho ging collegegelden).

Grafiek III-13

Ethiopië steeg met een toename van iets meer dan 20% van de elfde tot de achtste plaats. Toenames van meer dan twintig procent zien we ook in de aantallen uit Bulgarije

In het hiernaast aangegeven percentage buitenlandse studenten in Nederland is

en India, afnames van meer dan twintig procent bij studenten uit Nepal (-70%) en

een groot deel van de grensmobiele

Rusland.

studenten, dat eerder niet geteld werd,

Grafiek III-15 Afgegeven studievisa (MVV), naar herkomstland

meegenomen. Zonder deze correctie zou het percentage evenals vorig jaar op 3,9% zijn uitgekomen. Naar verwachting zal de achterstand ten opzichte van andere EU landen in de komende jaren nog enigszins ingelopen worden.

38



TABEL III-13

GRAFIEK III-14

Vergeleken met andere landen

Totaal aantal studenten, 2003/2004

Aantal studenten met buitenlandse nationaliteit

%

Nederland

543.396

26.808

4,9%

België

386.110

37.091

9,6%

Duitsland

2.330.457

260.314

11,2%

Denemarken

217.130

17.160

7,9%

Finland

299.888

7.915

2,6%

Zweden Totaal 19 EU landen VS

429.623

36.458

8,5%

16.812.729

1.166.569

6,9%

16.900.471

572.509

3,4%

Japan

4.031.604

117.903

2,9%

Australië

1.002.998

199.284

19,9%

Aantal ingewilligde MVV’s voor studie en aanvullende examens

9.000

9000

8.000

8000

7.000

7000

6.000

6000

5.000

5000

4.000

4000

3.000

3000

2.000

2000

1.000

1000

0

n n aantal

0 2003

2004

2005

2006

8.535

5.921

6.268

6.682

Bron: IND

Bron: OESO 2007

GRAFIEK III-15

Afgegeven studievisa (MVV), naar herkomstland

2.800

2800

2.400

2400

2.000

2000

1.600

1600

1.200

1200

800

800

400

400

0

n n n n n n n n n n n

Rusland Vietnam Ethiopië Nepal Bulgarije India Pakistan Indonesië Turkije China

0 2003

2004

2005

2006

257 301 157 99 153 208 23 523 161 2.566

195 230 118 105 126 144 56 451 240 1.621

186 144 136 316 164 228 320 421 425 1.293

150 164 171 185 223 296 310 447 468 1.270 Bron: IND


39


GRAFIEK III-16

n n n n

Aantal studenten en stagiairs van buiten de EU/EER+

afgegeven inreisvisa in 2006 (incl. stage) afgegeven eerste verblijfsvergunningen aan niet-visaplichtigen verlengingen van bestaande verblijfsvergunningen wijzigingen van bestaande vergunningen Totaal

6.908 1.207 8.027 1.499 17.641

Bron: IND

diploma mobiliteit

40


Totalen Voor sommige nationaliteiten is geen MVV vereist, maar wel een verblijfsvergunning na aankomst in Nederland. Dit geldt voor Amerikanen, Japanners, Canadezen, Australiërs en Nieuw-Zeelanders. 1.207 studenten en stagiairs uit deze landen hebben in 2006 een eerste verblijfsvergunning aangevraagd, een verdubbeling ten opzichte van 2005. Het gaat hierbij met name om Noord Amerikanen (799), Japanners (171) en Canadezen (124). Grafiek III-16 Aantal studenten en stagairs van buiten de EU/EER+

Uit het aantal afgegeven studievisa blijkt dat er in 2006 8.115 studenten en stagiairs uit niet-EU/EER+ landen naar Nederland zijn gekomen voor een periode van drie maanden of langer. Dit zijn er 900 meer dan in 2005. Daarnaast werden 8.027 bestaande verblijfsvergunningen voor studie verlengd en werden er 1.499 naar dit doel gewijzigd. In totaal waren er dus 17.641 studenten of stagiairs met een nationaliteit van buiten de EU/EER+ in Nederland, op basis van de gegevens van de IND. Vorig jaar werden naar studie gewijzigde verblijfsvergunningen buiten beschouwing gelaten. De groep bestond toen uit 568 personen. Deze groep meegeteld was er tussen 2005 en 2006 een stijging van 1.220 studenten en stagiairs met een nationaliteit van buiten de EU. Zoals we hierboven zagen is ongeveer de helft van de toename afkomstig uit de VS, Japan, Canada, Australië en Nieuw Zeeland. Uiteraard is er ook een grote groep EU-studenten en stagiairs die in 2006 naar Nederland zijn gekomen. Deze komen echter niet voor in de statistieken van de IND, aangezien zij niet verplicht zijn een verblijfsvergunning aan te vragen.

n Aanvullingen Grafiek III-16 In 2006 kwamen 8.115 studenten en stagiairs uit niet-EU/EER+ landen naar Nederland, 900 meer dan in 2005. Daarnaast werden 8.027 bestaande verblijfsvergunningen voor studie verlengd, 650 minder dan vorig jaar. Er werden 1.499 vergunningen naar dit doel gewijzigd. In totaal waren er dus 17.641 studenten of stagiairs met een nationaliteit van buiten de EU/EER+ in Nederland.


41

Studenten uit Neso landen Nuffic beheert een aantal Netherlands Support Offices (Neso’s) ter ondersteuning van het Nederlands hoger onderwijs in het buitenland. Het betreft kantoren in China, Taiwan, Indonesië, Vietnam en Mexico. Kantoren in Rusland, Thailand, Zuid Korea, Brazilië, en Maleisië zijn gepland. India en het Midden Oosten worden overwogen. Grafiek III-17 Studenten uit Neso-landen in Nederlands bekostigd hoger onderwijs

Het Nederlandse aandeel van het aantal studenten uit (toekomstige) Neso-landen dat in OESO landen studeert, stijgt. Grafiek III-18 Uitstroom uit Neso-landen

Nationaliteit versus mobiliteit Uit beschikbare data kon studentenmobiliteit tot nu toe alleen worden afgeleid uit informatie over nationaliteit. We spreken daarom nog van “buitenlandse studenten”. Omdat steeds meer studenten met een andere nationaliteit voor langere tijd in het land van registratie wonen en er soms zelfs geboren zijn, is nationaliteit niet langer een sluitend criterium voor mobiliteit in het kader van hoger onderwijs. Dit jaar zijn voor het eerst gegevens beschikbaar over de nationaliteit van het middelbare schooldiploma van deelnemers aan het hoger onderwijs. Is de middelbare school in een ander land door lopen, dan wordt aangenomen dat de student specifiek voor het hoger onderwijs naar Nederland kwam en daardoor inderdaad een bijdrage levert aan internationalisering doelstellingen. Interessant is dat met deze informatie ook Nederlandse studenten in beeld komen die na een buitenlandse middelbare school naar Nederland kwamen voor het hoger onderwijs. In plaats van buitenlandse studenten wordt daarom gesproken van “internationale studenten”. Grafiek III-19 Aantal studenten met een buitenlandse middelbare schoolopleiding, naar nationaliteit

Opgemerkt wordt dat deze statistiek niet sluitend is: ook in 2006/2007 is er nog een grote groep van 29.830 studenten, waarvan onbekend is waar zij hun vooropleiding deden. Zouden zij allen een buitenlandse vooropleiding gedaan hebben, wat niet waar schijnlijk is, dan zou het totaal aantal studenten met een buitenlandse vooropleiding, en

n Aanvullingen

daarmee de mobiliteit, zelfs meer dan verdubbelen (van 26.743 tot 56.573). Een meer consistente registratie is van belang.

Grafiek III-18 * OESO publiceert geen data over studenten uit Taiwan. Grafiek III-19 Het aantal werkelijk mobiele studenten, met een buitenlandse of Nederlandse (of onbekende) nationaliteit, lijkt vergeleken met vorig jaar constant te blijven. Het aantal studenten waarvan onbekend is waar zij de vooropleiding hebben geno ten is echter nog te groot voor zekere uitspraken.

42



GRAFIEK III-18

Studenten uit Neso-landen in Nederlands bekostigd hoger onderwijs

5.000

5000

3000

2.000

2000

1.000

1000

0

China Taiwan Indonesië Vietnam Mexico

0 00/01

01/02

02/03

03/04

04/05

05/06

06/07

410 18 530 34 23

813 33 569 58 20

2.078 33 847 233 64

3.376 52 1.059 366 101

3.903 63 1.118 443 122

3.835 84 1.101 422 151

3.493 97 1.049 329 144

Bron CBS/CFI

GRAFIEK III-19

400.000

400000 3,0%

350.000

350000 2,5%

300.000

300000

250.000

2,0% 250000

200.000

200000 1,5%

150.000

150000 1,0%

100.000

100000

50.000

0,5% 50000

4000

3.000

n n n n n n

Uitstroom uit Neso-landen*

% in Nederland

4.000

naar OESD landen

GRAFIEK III-17

0

0 0,0% 00/01

01/02

02/03

03/04

n n n n n

China Indonesië Vietnam Mexico

124.000 26.615 8.110 14.074

175.164 31.181 10.274 18.228

258.281 30.043 12.570 20.130

337.929 26.674 15.641 23.374

n n n n

China Indonesië Vietnam Mexico

0,33% 1,99% 0,42% 0,16%

0,46% 1,82% 0,56% 0,11%

0,53% 2,31% 1,11% 0,15%

0,58% 2,62% 1,05% 0,22% Bron: OESO 2007

Aantal studenten met een buitenlandse middelbare schoolopleiding, naar nationaliteit

30.000

30000

25.000

25000

20.000

20000

15.000

15000

10.000

10000

5.000

5000

0

n nationaliteit n Nederlandse n buitenlandse n onbekende Totaal

0 05/06

06/07

8.026 18.506 505 27.037

7.614 18.051 1.078 26.743

Bron: CFI/CBS


43


GRAFIEK III-20

Percentage relevante* uitgaande studiepuntmobiliteit

n n hbo n wo

97/98

98/99

99/00

00/01

01/02

02/03

03/04

04/05

22,9 30,7

25,0 32,6

24,1 34,1

22,0 35,4

16,9 33,9

15,8 31,9

17,1 31,9

15,1 27,8

Bron: ROA

studiepunt mobiliteit

44


Studiepuntmobiliteit n


Elk jaar doet het ROA onderzoek naar de arbeidsmarktervaringen van afgestudeerden. Hiertoe worden zij ongeveer anderhalf jaar na afstuderen geënquêteerd. In deze enquête wordt ook gevraagd naar buitenlandervaring gedurende de studie. De betrokken mobiliteit wordt studiepuntmobiliteit genoemd. Grafiek III-20 Percentage relevante uitgaande studiepuntmobiliteit

Het percentage wo studenten dat mobiel is gedurende de studie, vertoont recent een vrij sterke daling terwijl het percentage hbo studenten weer terugzakt naar ongeveer 15%. Bovenstaande grafiek vertoont een ontwikkeling die helaas meer vragen oproept dan beantwoord. Uitgaande van het feit dat de mobiliteit gedurende de studie meestal plaatsvindt een jaar of anderhalf voor afstuderen werd eerder wel verband gelegd tussen de economische hoogconjunctuur en de vanaf 1997/1998 dalende hbo mobiliteit. Maar dan zou in latere jaren weer sprake moeten zijn van een mobiliteit stijging. Wellicht is de recente teruggang in wo mobiliteit te vroeg om een gevolg van de invoer van het BaMa stelsel genoemd te kunnen worden.

n Aanvullingen Grafiek III-20 * Tot 2000/2001: totaal minus 15%, in 2004/2005: totaal minus 12%

bij

benadering de groep die voor 3 maanden of langer wegging. Aan de tussenliggende cohorten werd specifiek de vraag gesteld of de periode 3 maanden of langer in beslag nam.


45

Vakgebieden Meer dan 40% van de wo afgestudeerden Landbouw, Techniek en Gezondheidszorg waren mobiel gedurende de studie. Dit gold voor 30% van de afgestudeerden Economie, Taal & Cultuur, Natuur en voor minder dan 20% van de afgestudeerden Rechten en Gedrag & Maatschappij. Hbo afgestudeerden Landbouw waren, met tegen de 50%, uitzonderlijk mobiel gedurende de studie. Hbo afgestudeerden Economie en Taal & Cultuur vormen met ongeveer 20% een middenmoot. De mobiliteit in de overige vakken ligt rond de 10%. Grafiek III-21a Percentage studiepuntmobiliteit, naar vakgebied, wo Grafiek III-21b Percentage studiepuntmobiliteit, naar vakgebied, hbo

Deze uitkomsten vertonen duidelijke verschillen met de gegevens van het Erasmusprogramma. In tegenstelling tot de hoge deelnamepercentages bij techniek, gezond heidszorg en landbouw heeft het Erasmus-programma juist de hoogste deelnemersaantallen bij bedrijfskunde, sociale wetenschappen en onderwijs. Blijkbaar zijn studenten uit bepaalde vakgebieden vaak buiten het Erasmus-programma om mobiel. Hoogstwaarschijnlijk betreft het hier in veel gevallen buitenlandse stages in plaats van buitenlandse studieperiodes. Met name bij technisch en landbouwkundig hoger onderwijs is een stage een gebruikelijk studieonderdeel.

Verhouding mannelijke/vrouwelijke studenten Uit het ROA-onderzoek blijkt dat mannelijke en vrouwelijke afgestudeerden gedurende de studie vrijwel in gelijke mate mobiel waren in zowel hbo als wo. Grafiek III-22 Percentage afgestudeerden met buitenlandervaring, naar geslacht, 2004/2005

Omdat er in 2004/2005 in zowel hbo als wo meer vrouwen dan mannen afstudeerden, was het aantal vrouwen dat mobiel was hoger dan het aantal mannen. In het hbo was 60% van het aantal afgestudeerden dat mobiel was vrouw, in het wo 54%.

n


De enige informatie over inkomende studiepuntmobiliteit, dus van studenten die voor studie of stage naar Nederland komen in het kader van hun studie in het buitenland, is afkomstig uit het beheer van beurzenprogramma’s. Mobiliteit buiten deze programma’s om, of beter: buiten de bekende beurzenprogramma’s om, blijft buiten beeld. Voor de zogenaamde programmamobiliteit wordt verwezen naar het volgende hoofdstuk. De Nuffic beheert verschillende mobiliteitsprogramma’s die gericht zijn op uitstroom van Nederlandse studenten en instroom van internationale studenten.

46



GRAFIEK III-21a

GRAFIEK III-21b

Percentage studiepuntmobiliteit naar vakgebied, wo

n n Landbouw n Techniek n Gezondheidszorg n Economie n Taal & Cultuur n Natuur n Rechten n Gedrag en Maatschappij

02/03

03/04

04/05

68,2 48,7 42,4

65,9 48,2 42,3

55,8 45,3 42,9

37,4 37,7 35,4 21,6 24,3

38,4 36,3 35,1 22,6 24,3

31,9 31,6 29,8 19,8 18,2

n n n n n

Landbouw Economie Taal & Cultuur Gezondheidzorg n Techniek n Onderwijs n Gedrag en Maatschappij Bron: ROA

GRAFIEK III-22

Percentage studiepuntmobiliteit naar vakgebied, hbo

02/03

03/04

04/05

53,3 26,6 24,9 12,2

50,6 28,1 Nd 13,3

48,3 25,8 17,4 13,8

15,1 13,2 9,5

15,1 13,82 10,1

11,9 10,5 8,49

Bron: ROA

Percentage afgestudeerden met buitenlandervaring, naar geslacht, 2004/2005

n n man n vrouw

hbo

wo

16 18

32 31

Bron: ROA


47


GRAFIEK III-23

GRAFIEK III-24

Totale uitgaande programmamobiliteit (door Nuffic beheerde programma’s)

Uitstroom in het kader van Europese programma’s

7.000

7000

8.000

8000

6.500

6500

6.000

6000

6.000

6000

4.000

4000

5.500

5500

2.000

2000

5.000

n n aantal

0

5000 02/03

03/04

04/05

05/06*

05/07**

5.620

5.925

6.492

6.424

6.328

n n Erasmus n Leonardo

0 02/03

03/04

04/05

05/06*

06/07**

4.241 783

4.388 881

4.742 1.139

4.623 1.139

4.623 1.139

Bron: Nuffic

Bron: Nuffic

GRAFIEK III-25

GRAFIEK III-26

Uitstroom in het kader van Nederlandse en buitenlandse programma’s

n n Culturele Verdragen n Delta n HSP-TP n Talenten programma n VISIE n VSB n Overige**

02/03

03/04

04/05

05/06

06/07*

91

81

95

74

74

117 0 35

181 0 48

219 0 43

291 0 35

200 60 0

118 168 67

134 181 31

0 175 79

0 181 81

0 191 41 Bron: Nuffic

48

Uitstroom mobiliteitsprogramma’s, naar sponsor, 2005/2006

n n NL Overheid n EU n Particulier Totaal

05/06

481 5.762 181 6.424

Bron: Nuffic


Programmamobiliteit n


In het algemeen nam het aantal bursalen sinds 2004/2005 iets af. Dit is het gevolg van een geringe afname in het Erasmusprogramma. Grafiek III-23 Totale uitgaande programmamobiliteit (door Nuffic beheerde programma’s)

Nederlandse studenten die met een beurs naar het buitenland gaan, doen dit in de meeste gevallen in het kader van de twee Europese programma’s: Erasmus en Leonardo da Vinci. De vorig jaar verwachte stijging was gebaseerd op het aantal aanvragen dat altijd hoger is dan wat uiteindelijk gerealiseerd wordt. Dit jaar was het aantal aanvragen gelijk aan dat van vorig jaar (5.600). Grafiek III-24 Uitstroom in het kader van Europese programma’s

Daarnaast zijn er nationale en buitenlandse programma’s: – Het aflopende DELTA-programma is in omvang nog het grootste programma.

n Aanvullingen

– Het Talentenbeurs-programma werd opgevolgd door het HSP-TP programma. – Het VISIE-programma wordt sinds 2003/2004 uitgefaseerd (alleen toekenningen zijn

Grafiek III-23 * schatting Leonardo deelname.

geteld). Grafiek III-25 Uitstroom in het kader van Nederlandse en buitenlandse programma’s

** schatting Leonardo en Erasmus deelname.

Bijna 90 % van het aantal uitstroombeurzen wordt uitgekeerd in het kader van een Europees mobiliteitsprogramma.

Grafiek III-24 * schatting Leonardo deelname. ** schatting Leonardo en Erasmus deelname.

De nationale programma’s van het ministerie van OCW vormen de basis voor bijna 8% van de uitstroombeurzen; de particuliere sponsor VSB neemt de overige bijna 3% voor zijn rekening. Grafiek III-26 Uitstroom mobiliteitsprogramma’s, naar sponsor 2005/2006

Grafiek III-25 * 2006/2007 schatting. ** De rubriek Overige omvat: Culturele Verdragen-Instituten, Europees Universitair Instituut Florence, IAESTE (sinds 2004/05, tot 2006/2007), Tinbergen Scholarship Programme (tot 2002/2003) en het Japan Prizewinners Programme (tot 2002/2003). De schommelingen in deze rubriek komen door het in- en uitfaseren van een aantal programma’s.


49

n


Het aantal instroombursalen schommelt rond de 9.800. Grafiek III-27 Totale inkomende programmamobiliteit

Het Europese Erasmus programma is ook bij de instroom het belangrijkste mobiliteits programma. De deelname hieraan stabiliseert. Grafiek III-28 Instroom in het kader van Europese programma’s

Bij de Nederlandse programma’s is de instroom het grootst in het kader van ontwikkelings-samenwerking (MHO etc, per 2003/2004 vervangen door NFP) Het Huygens programma wordt opgevolgd door het HSP-HP programma Het IAESTE programma werd per 2006-2007 beëindigd. Grafiek III-29 Instroom in het kader van Nederlandse programma’s

Bij de UN en buitenlandse programma’s valt de groei op bij de nieuwe programma’s: IFP, HEC en Bolashak. Grafiek III-30 Instroom in het kader van UN en buitenlandse programma’s

n Aanvullingen Grafiek III-27 * schatting Erasmus en Leonardo, ** schatting iha Grafiek III-28 * European Development Programme, tot 2004/2005; Jean Monet Fonds, vanaf 2002/2003. ** inschatting Leonardo en Erasmus. *** inschatting JMF, Leonardo en Erasmus.

50



GRAFIEK III-27

GRAFIEK III-28

Totale inkomende programmamobiliteit

10.000

10000

9.800

7.000

7000

6.800

6800

6.600

6600

6.400

6400

6.200

6200

9800

9.600

9600

9.400

n n aantal

Instroom in het kader van Europese programma’s

6.000

9400 02/03

03/04

04/05

05/06*

06/07**

9.682

9.874

9.793

9.929

9.727

n n Erasmus n Leonardo n EDF* JMF*

6000 02/03

03/04

04/05

05/06**

06/07***

6.355 28 6

6.733 14 24

6.842 16 51

6.842 16 48

6.842 16 0

Bron: Nuffic

GRAFIEK III-29

GRAFIEK III-30

Instroom in het kader van Nederlandse programma’s

3.500

3500

3.000

3000

2.500

2500

2.000

2000

1.500

1500

1.000

1000

500

Instroom in het kader van UN en buitenlandse programma’s

500

0

n n MHO SPP RBP SBP TSP USB n NFP n Delta n HSP-HP n Huygens n Libertas n IAESTE

Bron: Nuffic

0 02/03

03/04

04/05

05/06

2.139

416

958

1.446 1.053

1.364 1.291

1.937 785

183

180

152

146

40

38

06/07

1.532 1.000 160 25 5

Bron: Nuffic Deel III: Hoger onderwijs

n n n n n

IAEA NUSF Bolashak HEC IFP

02/03

03/04

04/05

05/06

06/07

13

8

17

17 4 19 77

19 13 49 66

20

Bron: Nuffic

51

Instroom, naar sponsor Ook bij instroom zijn de Europese mobiliteitsprogramma’s, met bijna 70% van het totaal aantal beurzen, het grootst in omvang. De Nederlandse overheid financiert bijna 30% van de instroombeurzen. Bijna 20% komt voor rekening van het ministerie van Buiten landse Zaken en bijna 10% wordt door het ministerie van OCW bekostigd. Het aantal door OCW gesponsorde internationale studenten is de laatste jaren gezakt naar het niveau van vijf jaar geleden, terwijl het aantal door Buitenlandse ZakenOntwikkelingssamenwerking verstrekte beurzen weer naar eerdere niveaus steeg. Overigens is de ene beurs de andere niet: die van de Nederlandse overheid zijn in het algemeen veel hoger dan de Europese Erasmusbeurzen. Het gaat bij de Nederlandse beurzen vooral om kwaliteit in plaats van kwantiteit. Bij veel ontwikkelingssamen werkingsprogramma’s is bovendien vaak, soms zelfs vooral, geld gereserveerd voor de lokale ontwikkeling van het hoger onderwijs. Hierdoor zijn ook programmabudgets moeilijk met elkaar te vergelijken. Grafiek III-31 Instroom mobiliteitsprogramma’s, naar sponsor, 2005/2006

Mobiliteitsprogramma’s naar type onderwijs Het grootste deel van de programmamobiliteit is gericht op de bevordering van studiepuntmobiliteit. Hierbij haalt de student, in principe, studiepunten in het gastland, in het kader van de studie in eigen land. Een klein deel van de programmamobiliteit heeft het volgen van een complete studie in een ander land, ofwel diplomamobiliteit, als doel. Er zijn maar heel weinig mobiliteits programma’s voor Ph.D.- studenten. Grafiek III-32 Programmamobiliteit, naar type onderwijs, 2005/2006

52



GRAFIEK III-31

GRAFIEK III-32

Instroom mobiliteitsprogramma’s, naar sponsor, 2005/2006

Programmamobiliteit, naar type onderwijs, 2005/2006

12.000

12000

10.000

10000

8.000

8000

6.000

6000

4.000

4000

2.000

2000

0

n n n n n n

Sponsor

05/06

NL OCW NL BUIZA EU UN Particulier Totaal

969 1.937 6.906 17 100 9.929

n n DiplomaBachelor’s n DiplomaMaster’s n Ph.D. n StudiepuntBachelor’s n StudiepuntMaster’s n Anders/overig Totaal Bron: Nuffic

0 uitstroom

instroom

146

540

223

691

31 4.124

73 5.910

676

950

1.185 6.385

1.707 9.871 Bron: Nuffic

Programma mobiliteit


53

erasmus mobiliteit

GRAFIEK III-33

Deelname Erasmusprogramma

8.000

8000

7.000

7000

6.000

6000

5.000

5000

n

Erasmus-mobiliteit

Erasmus is met afstand het meest omvangrijke mobiliteits programma, zowel bij de instroom als bij de uitstroom. Daarom volgt een aparte uitwerking in dit hoofdstuk.

Erasmus – Omvang mobiliteit 4.000

4000

Het aantal inkomende Erasmus-studenten ligt structureel hoger dan het aantal uitgaande Erasmus-studenten.

3.000

3000

2.000

2000

Zowel bij inkomende als bij uitgaande mobiliteit is het aantal, na een stijging sinds 2002/2003, opnieuw gestabiliseerd. Grafiek III-33 Deelname Erasmusprogramma

n n Inkomend n Uitgaand

01/02

02/03

03/04

04/05

05/06

6.140 4.244

6.355 4.241

6.733 4.388

6.842 4.742

6.785 4.623

Bron: Nuffic

GRAFIEK III-34

Eramus bestemmingslanden (100 of meer Erasmus studenten), 2002-2006

1.000

1000

800

800

600

600

400

400

200

200

0

n n n n n

02/03 03/04 04/05 05/06

3000 54

2500

0 ES

FR

UK

SE

DE

FI

IT

DK

BE

NO

AT

IR

TR

804 907 926 823

523 543 536 590

687 635 617 546

402 389 425 449

407 391 408 388

217 275 309 301

267 256 306 270

140 158 183 194

184 184 205 180

103 140 123 137

92 98 115 118

106 88 103 105

60 100

3000 Bron: Nuffic

2500


Erasmus bestemmings- en herkomstlanden Een populair bestemmingsland is niet altijd ook een belangrijk herkomstland binnen Erasmus. Spanje scoort in beide categorieën desondanks het hoogst. De daling naar het Verenigd Koninkrijk zet door. Frankrijk is vooral hierdoor als bestemmingsland op de tweede plaats gekomen. Grafiek III-34 Erasmus bestemmingslanden (100 of meer Erasmus studenten), 2002-2006

Erasmus bestemmings- en herkomstlanden Bij de herkomstlanden van Erasmus-studenten in Nederland nemen Spanje, Duitsland en Frankrijk nog altijd de topposities in. Het aantal Poolse Erasmus-studenten is sterk gestegen.

n Aanvullingen

Polen heeft de vijfde plaats overgenomen van het Verenigd Koninkrijk. Turkije doet voor het eerst mee in 2004/2005. Grafiek III-35 Erasmusherkomstlanden (100 of meer Erasmus

Grafiek III-35

studenten), 2002-2005

GRAFIEK III-35

* geen recentere data beschikbaar.

Erasmus herkomstlanden (100 of meer Erasmus studenten), 2002-2005

1.400

1400

1.200

1200

1.000

1000

800

800

600

600

400

400

200

200

0

n n 02/03 n 03/04 n 04/05

0 ES

DE

FR

IT

PL

UK

FI

BE

PT

CZ

SW

AT

HU

1.149 1.263 1.198

857 862 905

827 891 850

527 607 519

292 294 405

437 365 381

346 377 378

391 377 335

184 250 228

161 203 226

235 236 226

197 215 205

136 145 162

3000 2500


TR

DK

GR

NO

135

149 117 117

104 106 110

77 78 106

3000 Bron: Nuffic

2500

55

n Lijst met afkortingen

Arion AOC avo BAND BISON bve BuZa CBS CFI CINOP Comenius CROHO DELTA EER EP Erasmus EU Grundtvig havo hbo ho Huygens IAESTE ict IB-Groep IND Leonardo da Vinci LNV MVV Neso NFP NPT Nuffic OCW OESO OS PLATO PLUVO po ROA ROC tto VISIE vmbo vo VSB vwo wo

56

algemene reizen met een instructief karakter op onderwijsgebied Agrarisch Opleidings Centrum algemeen vormend onderwijs Bilateraal Austausch programma Nederland-Duitsland Beraad Internationale Samenwerking Onderwijs Nederland beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Ministerie van Buitenlandse Zaken Centraal Bureau voor de Statistiek Centrale Financiën Instellingen (OCW) Centrum voor Innovatie van Opleidingen Europees actieprogramma, is deel van Socrates/Lifelong Learning Programme Centraal Register Opleidingen Hoger Onderwijs (IB-Groep) Dutch Education: Learning at Top level Abroad Europese Economische Ruimte Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs Europees actieprogramma voor het ho, is deel van Socrates/Lifelong Learning Programme Europese Unie Europees actieprogramma, deel van Socrates/Lifelong Learning Programme hoger algemeen voortgezet onderwijs hoger beroepsonderwijs hoger onderwijs Nederlands mobiliteitsprogramma voor het ho International Association for the Exchange of Students for Technical Experience informatie en communicatie technologie Informatie Beheer Groep Immigratie- en Naturalisatie Dienst Europees actieprogramma voor beroepsopleidingen Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Machtiging tot Voorlopig Verblijf Netherlands education support office Netherlands Fellowship Programmes Netherlands Programme for the Institutional Strengthening of Post-secondary Education and Training Capacity Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ontwikkelingssamenwerking Promotie Lerarenmobiliteit, Arbeidservaring en Training in het Onderwijs (po vo) Programma voor Leerlingenuitwisseling in het Voortgezet Onderwijs (vo) primair onderwijs Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt Regionaal Opleidings Centrum tweetalig onderwijs (Nederlands Engels) Volledige Internationale Studie In Europa voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs voortgezet onderwijs Verenigde SpaarBanken (financiert een ho-mobiliteitsprogramma) voorbereidend wetenschappelijk onderwijs wetenschappelijk onderwijs


Mobiliteit in het Onderwijs in Nederland

Recommend Documents