MIX MATCH MUSEUM
AMSTERDAM MUSEUM
amsterdammuseum.nl
MIX MATCH MUSEUM COLLECTIE, INSPIRATIE & PARTICIPATIE
MIX MATCH MUSEUM COLLECTIE, INSPIRATIE & PARTICIPATIE
INLEIDING INLEIDING Het Amsterdam Museum beheert een grote en veelzijdige collectie. Een klein deel hiervan staat opgesteld in de vaste presentatie van het museum, een ander deel wordt roulerend getoond, onder meer in tijdelijke exposities in binnen- en buitenland. Het merendeel ligt echter in de depots en blijft verborgen voor publiek. Hoewel de hele collectie online toegankelijk is en voor iedereen te raadplegen, is de sensatie van het originele object onvervangbaar. Online en offline op een actieve manier met elkaar verbinden: dat is de toekomst van musea. Doorgaans kiezen musea zelf, al dan niet met externe experts, welke objecten zij in tentoonstellingen tonen. Inmiddels worden steeds vaker bekende Nederlanders gevraagd een selectie te maken van favoriete objecten uit museumdepots. Maar wat wil het publiek zélf graag zien? Samen met andere musea ging het Amsterdam Museum de uitdaging aan in Mix Match Museum en liet publiek kiezen en combineren uit verschillende museale collecties. Mix Match Museum ontwikkelde zich tot een unieke samenwerking tussen het publiek en zes musea: het Amsterdam Museum, het Groninger Museum, het Kröller-Müller Museum, Museum Boerhaave, Museum TwentseWelle en het Van Abbemuseum. Publiek laten rondkijken in de inspirerende collecties van deze musea, dát is wat mogelijk werd gemaakt bij Mix Match Museum. Conservatoren maakten een selectie van 300 objecten uit hun collectie. De musea, die elk op hun eigen manier de Nederlandse rijkdom op het gebied van beeldende kunst, geschiedenis, techniek en erfgoed laten zien, werden op deze manier met elkaar verbonden. Gedurende vier maanden kon er gekozen worden via het online platform www.mixmatchmuseum.nl en kon ieder die dat wilde een tentoonstellingsvoorstel maken. De meest originele voorstellen zijn daadwerkelijk uitgevoerd en waren vanaf de Nationale Museumweek – die startte op 18 april 2015 – te zien in de deelnemende musea. In dit boekje staan 50 mooie, bijzondere of merkwaardige objecten afgebeeld en beschreven die het Amsterdam Museum selecteerde uit haar depots voor het Mix Match project. Ze zijn allemaal vervaardigd in de 19de eeuw, de IJzeren Eeuw. De keuze van het museum om objecten uit deze periode te kiezen is niet toevallig. Gelijktijdig met Mix Match Museum presenteerde het Amsterdam Museum een grote expositie De IJzeren Eeuw die met een gelijknamige NPO televisieserie
is geproduceerd en gepresenteerd. Deelnemers aan Mix Match Museum konden online een eigen tentoonstelling samenstellen en putten uit 19de-eeuwse objecten uit de collectie van het Amsterdam Museum en deze combineren met objecten uit diverse andere musea. Naast foto’s en beschrijvingen van de objecten die het Amsterdam Museum selecteerde voor Mix Match Museum, krijgt u in dit boekje een beeld van de vier tentoonstellingsconcepten die daadwerkelijk in het museum zijn gerealiseerd en van de manier waarop de samenwerking tussen deelnemers en het Amsterdam Museum verliep. Bonus bij het project was de soepele samenwerking achter de schermen tussen de verschillende musea. De “gunfactor” onderling was groot en op efficiënte wijze werden praktische zaken als bruikleenverkeer, verpakkingen en manieren van opstellen in korte tijd met elkaar afgestemd. Alle deelnemers aan Mix Match Museum wil ik bedanken voor hun bijdragen, in het bijzonder de vier samenstellers van de tentoonstelling in het Amsterdam Museum: Judith, Marga, de rare jonge tentoonstellers en Nina & Josephine. Daarnaast wil ik een aantal museummedewerkers bedanken. Annemarie den Dekker, teamleider conservatoren, was trekker en aanjager van het project. Samen met collega’s Paul Born, Patricia Bosboom, Judith van Gent, Hester Gersonius, Frans Oehlen, Marijke Oosterbroek, Nikki Pootjes en Inge Jolijn Schoone hebben zij met plezier en flexibele inzet aan dit participatieproject gewerkt. Tenslotte de stagiaires: zij zijn onbetaalbaar voor het museum; hulde aan Valerie Veenvliet die als een spin in het web heeft geholpen en Elianne de Waard die de vormgeving van de tentoonstelling verzorgde. Collectie vertelt een verhaal, collectie inspireert, met onverwachte en speelse combinaties tot gevolg!
Paul Spies, directeur Amsterdam Museum
Participatie Publieksparticipatie: wens van Nederlandse musea is om publiek en bezoekers meer en meer bij het museum, de werkzaamheden, de keuzes welke onderwerpen te behandelen en wat te exposeren te betrekken. De definitie van participatie wordt in Van Dale omschreven als “deelhebben aan” of “meedoen”. Hoe en op welke manier musea met publiek in gesprek gaan en publiek bij projecten betrekken verschilt. Ook bij het Mix Match project hebben de deelnemende musea hier ieder op een eigen manier invulling aan gegeven. Het Amsterdam Museum ziet het als een van haar kerntaken om een dialoog aan te gaan met haar publiek. Publieksparticipatie beperkte zich in het geval van Mix Match Museum niet tot het bedenken en indienen van een tentoonstellingsvoorstel. De inzenders van de geselecteerde tentoonstellingsconcepten zijn ook actief betrokken bij het realisatieproces: van vormgeving van de tentoonstellingsruimte, opstelling van de objecten tot zelf de inhoud bepalen van en het zelf inspreken van de audiotours. In filmpjes presenteerden de deelnemers zichzelf en lichtten hun tentoonstellingsconcept toe aan publiek.
- 21 -
Zwangerschapskorset, ca. 1900 Onbekende vervaardiger Katoen, metaal, balein Schenking mevrouw E. de Leon-Binnewitt, 1974; inv.nr. KA 15172
Het korset behoorde lang tot de basis vrouwengarderobe. Zelfs zwangere vrouwen droegen er een! De buik werd gecamoufleerd, zwangerschap tonen was “not done”. Door de vetersluiting in dit korset kon de buik meegroeien. Na de bevalling deed het dienst als voedingskorset, de drukknopen konden de borst vrijmaken.
Horloge, ca. 1865 Onbekende vervaardiger, Parijs Goud, email, diamant, 4 x 3,5 cm Onbekende verwerving; inv.nr. KA 3619
Halverwege de 19de eeuw zijn er in Egypte spectaculaire opgravingen gedaan. Egyptische motieven werden internationaal populair in vormgeving. Dit sieraad in de vorm van een Egyptische prinses is zowel horloge als hanger. Een voorbeeld van double usage, waar men in de 19de eeuw gek op was.
Confectieatelier in de St. Willibrordusstraat, 1870 Hendrik Jan Wolter (1873-1952) Pastel, 83 x 98 cm Aankoop, 1972; inv.nr. TA 34592
Op de vele Amsterdamse confectieateliers werkten vooral meisjes en vrouwen. De confectie-industrie kwam in de tweede helft van de 19de eeuw op. Tekenaar Hendrik Jan Wolter heeft hier werkende vrouwen in het atelier in de Willibrordusstraat afgebeeld.
-7-
De tiende internationale hondententoonstelling, 1897 Onbekende vervaardiger Brons, 6, 2 x 3,6 cm; 46,48 gr. Ruil verzameling W.J.R. Dreesmann, 1969; inv.nr. PA 954
Het veredelen en fokken van rashonden resulteerde in de 19de eeuw tot een nieuw fenomeen: de hondententoonstelling. De - nog steeds bestaande - Koninklijke Nederlandse Kennelclub “Cynophila” organiseerde vanaf 1890 een lange reeks hondententoonstellingen. Deze bronzen penning memoreert de tiende internationale hondententoonstelling die zij in 1897 organiseerden in Amsterdam.
Armstoel met Amsterdams stadswapen, 1903 Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) Hout, leer, 135 x 65,6 x 71 cm Beurs van Berlage; inv.nr. KA 18933.1
De Beurs van Berlage, geopend in 1903, luidde de nieuwe tijd op het gebied van vormgeving in. Bouwmeester H.P. Berlage was verantwoordelijk voor het gebouw zelf, maar óók voor het interieur, van klokken, tapijten tot stoelen. De vormgeving van deze stoel uit de Beurs was baanbrekend: onopgesmukt en eenvoudig.
Korset, 1876-‘78 Onbekende vervaardiger Katoen, metaal, balein Schenking mevrouw S.A. Lopez Suasso-de Bruijn, 1890; inv.nr. KA 1186
Het korset is eeuwenlang het belangrijkste onderdeel van de garderobe van de welgestelde vrouw geweest. De gewenste mode vorm werd in de 17de en 18de eeuw verkregen door het keurslijf, in de 19de eeuw werd dat het korset met stevige baleinen. Het korset werd altijd over een hemd gedragen. -9-
Stoel, ca. 1870-'90 Onbekende vervaardiger Hout, zijde, 100 x 52 cm Onbekende verwerving; inv.nr. KA 6816
Deze vergulde 19de-eeuwse stoel heeft alle uiterlijke kenmerken van een 18de-eeuws model. Het is uitgewerkt in neoclassicistische Lodewijk XVIe stijl met rozetten en gekruiste pijlenbundels. Het verrassende nieuwe zit in het binnenwerk. Dat is opgebouwd rond stalen springveren, een 19de-eeuwse uitvinding die het zitcomfort vergroot.
- 11 -
Op het tweede gezicht
De tentoonstelling van Judith, 51 jaar Achter veel museumobjecten schuilen verhalen die je op het eerste oog niet ziet. Dat is wat Judith Kuiperi fascineert en wat ze bezoekers wil meegeven. Neem een kijkje in het dagelijks leven van de gewone vrouw in de 19de eeuw. De mooie jurken die we kennen uit deze periode, de lieve meisjes met hun blonde vlechten die werken in een confectie-atelier, wat lijkt het toch een mooie tijd! Maar stel je eens voor, hoe was het nou écht om vrouw te zijn in de 19de eeuw? Was het wel zo mooi en liefelijk als de objecten ons doen geloven? Op het tweede gezicht lijkt het dagelijks leven van vrouwen toch heel anders te zijn. Verplaats je eens in de meiden uit deze tijd. Hoe hard zij werkten, maar ook wat hun omgeving van hen verwachtte? Beknellende kleding, geen stemrecht: stel je eens voor… zo mooi en lieflijk als de objecten lijken, zo mooi was het leven niet.
De afgebeelde objecten zijn afkomstig uit de collecties van het Amsterdam Museum, Boerhave Museum, Museum TwentseWelle en het Van Abbemuseum.
- 21 -
Uil met uitgeslagen vleugels, 1912 Joseph Mendes da Costa (1863-1939) Gips, 37,5 x 33,5 x 11 cm Schenking Centraal Museum Utrecht, 2006; inv.nr. BA 4200
Beeldhouwer Joseph Mendes da Costa geldt als een van de vernieuwers van bouwsculpturen in het begin van de 20ste eeuw. Dit ornament is uitgevoerd in zandsteen en geplaatst in de gevel van een particuliere villa aan de Koningslaan in Amsterdam. Nieuw in zijn werk was het stileren van naturalistische bouwornamenten.
Driedelige japon, ca. 1873 Onbekende vervaardiger Katoen, machinale kant Schenking mevrouw S.A. Lopez Suasso-de Bruijn, 1890; inv.nr. KA 1115.1/3
Deze zomerse japon heeft door het gebruik van de katoenen stof een informele uitstraling. Modieus in deze periode waren de sleep en draperieën aan de achterzijde wat een “watervaleffect” van stof teweeg bracht. Dit silhouet wordt queue de Paris genoemd.
De Faam, ca. 1865 Jean-Joseph Jaquet (1822-1898) Zink, 87,2 x 34 x 36 cm Schenking Th. Dudok van Heel, 2001; inv.nr. BA 4163
Deze gevleugelde vrouwenfiguur stelt De Faam voor. Het symboliseert het vooruitgangsgeloof dat in de tweede helft van de 19de eeuw zijn kop opstak. Het is een replica van het beeld op de koepel van het paleis voor Volksvlijt in Amsterdam. Destijds een baanbrekend tentoonstellingsgebouw in hypermoderne materialen ijzer en glas.
- 15 -
De bouw van de Oosterdokssluis, 1831 Petrus Kiers (1807-1875) Olieverf op doek, 53 x 65 cm Onbekende verwerving; inv.nr. SA 1870
Petrus Kiers schilderde in 1831 de bouw van de Oosterdokssluis in Amsterdam. Een jaar daarvoor werd met de aanleg begonnen. Het Marine Dok maakte sinds de opening van het Oosterdok op 5 mei 1832 deel uit van het nieuwe havenbekken. De Oosterdokssluis bestond uit twee parallelle schutsluizen.
Tegeltableau Reinhold Meltzer, 1910 Haagse Plateelfabriek Rozenburg (1883-1917) Aardewerk, 105 x 60 cm Schenking Focke & Meltzer, 1979; inv.nr. KA 16267
Dit tegeltableau (plateelfabriek Rozenburg) memoreert het 50-jarig bestaan van Focke & Meltzer, een firma in luxe porseleinen en kristallen artikelen. Met de opkomende burgerij in de 19de eeuw groeide de klandizie. In 1885 opende een nieuwe zaak op de hoek Kalverstraat Spui van het beroemde architectenbureau Berlage & Sanders.
- 17 -
Waaier, 1883 Onbekende vervaardiger Hout, linnen, 31 x 4,5 cm Aankoop Antiekhandel Nicor, 1990; inv.nr. KA 19113
Op deze vouwwaaier uit 1883 staan koloniale paviljoenen van de Wereldtentoonstelling in Amsterdam uit datzelfde jaar afgebeeld. Gelegenheidssouvenirs zoals deze reclamewaaier vonden gretig aftrek bij publiek in de tweede helft van de 19de eeuw. Het was een nieuw fenomeen om een souvenir zoals waaiers als herinnering mee naar huis te nemen.
Wereldtentoonstelling van het hotel- en reiswezen, 1895 Onbekende vervaardiger Verguld koper, 3 cm; 11,18 gr. Ruil verzameling W.J.R. Dreesmann, 1969; inv.nr. PA 2165
In 1895 vond in Amsterdam de Wereldtentoonstelling over het internationale hotel- en reiswezen plaats. Blikvanger waren een grote papier maché olifant en een reuzenkoffer. Het toerisme ontwikkelde zich in de tweede helft van de 19de eeuw tot een bloeiende bedrijfstak. Reisbureaus verschenen. Deze draagpenning was een souvenir van de Wereldtentoonstelling.
- 19 -
Kleurige vormen
De tentoonstelling van Josephine en Nina, beiden 12 jaar groep 8, Basisschool de Achthoek, Amsterdam De objecten met rechte lijnen en kleur trokken Nina en Josephine het meeste aan. Al deze objecten uit verschillende Nederlandse musea passen bij elkaar, maar eigenlijk ook weer helemaal niet. In de objecten worden dezelfde kleuren en vormen gebruikt. Zo zijn ze hetzelfde maar toch ook heel erg anders. Het is voor het eerst dat ze zo bij elkaar getoond worden. De kleuren springen er uit bij deze abstracte kunst. Dat maakt ook dat deze werken toch één geheel vormen. Al die kleuren en vormen bij elkaar, dat is toch wel anders dan de meeste schilderijen! De energie van deze werken spat ervan af, en hopelijk zorgen ze zelf voor een vrolijke glimlach!
De afgebeelde objecten zijn afkomstig uit de collecties van het Groninger Museum, het Kröller-Müller Museum en het Van Abbemuseum.
- 21 -
De eerste stoomboot op het IJ, ca. 1816 Nicolaas Baur (1767-1820) Paneel, 53,5 x 74 cm Aankoop, 1967; inv.nr. SA 26004
Op dit schilderij van Nicolaas Baur is de feestelijke ontvangst van de eerste stoomraderboot in de haven van Amsterdam (24 september 1816) te zien. Koning Willem I kwam er speciaal voor naar de hoofdstad. Amsterdam had echter geen belangstelling voor een lijndienst met dit nieuwe Engelse vaartuig.
Beker Paleis voor Volksvlijt, 2de helft 19de eeuw Onbekende vervaardiger Glas, 13,7 cm Aankoop, 1997; inv.nr. KA 19795
Op deze souvenirbeker is het - in 1864 ingewijde - Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam afgebeeld. Het tentoonstellingsgebouw was een gedurfde constructie van ijzer en glas. In 1929 brandde het af. Halverwege de 19de eeuw wilden mensen een aandenken meenemen na een geslaagd uitje: het souvenirwezen kwam hierdoor tot bloei.
Costume Parisien, nr. 2110, 1822 Onbekende vervaardiger Gravure, 18 x 11,4 cm Legaat mevrouw S.L.G. Willet-Holthuysen, 1895; inv.nr. A 56007
Gedurende de 19de eeuw werden er tijdschriften uitgegeven die zich wijdden aan de laatste mode voor zowel vrouwen als mannen. Losse, met de hand ingekleurde gravures gaven de mode van het heden en de nabije toekomst weer. Deze modeprent uit het losbladige tijdschrift Costume Parisien, toont de actuele mannenmode. - 23 -
Japon, 1870-‘75 Onbekende vervaardiger Katoen, mul Aankoop, 1968; inv.nr. KA 13820
In de late 19de eeuw veroveren vrouwen uit de gegoede burgerij meer bewegingsvrijheid. Het “erop uit trekken” , de natuur in en wandelen, wordt populair. Daagse kleding wordt wat sportiever, zoals deze zomerjapon, waar aan de binnenzijde banden zijn bevestigd om de rok op te trekken tijdens wandelingen.
- 25 -
Met de tram, ca. 1875-1900 Onbekende vervaardiger Papier, 42,5 x 55,9 cm Schenking mej. G.H. Springer, 1973; inv.nr. A 13634
Het bordspel deed in de 19de eeuw zijn intrede in familiekring. Het gelukkige huisgezin werd gepropageerd en gestimuleerd. Gezellig rond de tafel met de familie een bordspel doen hoorde daar bij. Op dit spel staat de tram centraal. De introductie van de paardentram betekende een revolutie van het openbaar vervoer.
Lijfje, ca. 1865-'70 Onbekende vervaardiger Katoen, zijde Schenking mevrouw S.A. Lopez Suasso-de Bruijn, 1890; inv.nr. KA 1099.1
Sinds de prehistorie is textiel geverfd met natuurlijke kleurstoffen. Tijdens de industrialisatie kwam daar verandering in. In de 19de eeuw werden nieuwe heldere kleuren verkregen door textiel te verven met nieuw ontwikkelde synthetische kleurstoffen. Deze felblauwe tournurejapon (waarvan de rok ontbreekt) is daar een goed voorbeeld van.
Fabrieksmeisje, 1905 Joseph Mendes da Costa (1863-1939) Gips, 44,5 x 29,4 x 29,3 cm Schenking Centraal Museum Utrecht, 2006; inv.nr. BA 4176
Dit is een voorstudie voor een gevelsculptuur aan het gebouw van een verzekeringsmaatschappij aan het Amsterdamse Damrak. Het hypermoderne betonskelet van het gebouw (architecten J.F. Staal en J.A. Kropholler) was niet zichtbaar. De gevels werden bekleed met kostbare steensoorten en gevelsculpturen van de beeldhouwer Joseph Mendes da Costa. - 27 -
Mix Match Museum online Wat hebben een borstprothese en een typemachine met elkaar te maken? Wat doen een outfit van Comme des Garçons en een roze koffieservies en een horloge samen in één ruimte? En wie zijn de rare, jonge tentoonstellers? Op deze vragen kreeg je antwoord in de tentoonstelling Mix Match Museum in het Amsterdam Museum. Vier deelnemers aan het project zagen hun droom werkelijkheid worden: de tentoonstellingen die zij bedachten, werden echt uitgevoerd. Voordat het zover was kreeg publiek vier maanden lang de gelegenheid om uit 300 objecten, afkomstig uit zes musea, een keuze te maken. De deelnemende musea selecteerden ieder 50 objecten uit eigen collectie die samen gebundeld werden op de website www.mixmatchmuseum.nl. Samen gaven de objecten een dwarsdoorsnede van collectie Nederland. In deze webomgeving werd bezoekers gevraagd hun favoriete objecten te selecteren, voorzien van een motivatie waarom deze objecten bij elkaar te groeperen in een tentoonstelling. Ook werd deelnemers gevraagd in welke van de musea zij het liefst hun expositie gerealiseerd wilden zien. De musea gaven op de site - via blogs, filmpjes en interviews – en via social media inzicht in de gang van zaken rond het maken van tentoonstellingen. Zo kreeg publiek een blik achter de schermen: conservator, restaurator, documentalist, medewerkers social media en medewerker marketing & communicatie kwamen aan het woord en vertelden over hun werkzaamheden rond tentoonstellingen.
- 29 -
99-delig servies, 1840-'60 Onbekende vervaardiger, Frankrijk Porselein, keramiek Onbekende herkomst; inv.nr. KA 6480 t/m KA 6578
De decoratie op dit Franse servies is een combinatie van een nieuwe en een bestaande techniek. Het fleurig gekleurde decor is aangebracht met behulp van transfer decor techniek: een soort plakplaatje met zwarte contour. Deze decors werden vervolgens (traditioneel) handmatig ingekleurd. Deze Engelse uitvinding werd elders in Europa overgenomen.
- 31 -
Beker met deksel, zgn. Artisbokaal, 1863 Pieter Pieterse (1821-1903) Zilver, 49,8 cm Schenking, 1964; inv.nr. KA 10393
Het 19de-eeuwse Amsterdam heeft veel te danken aan particuliere initiatieven van de gegoede burgerij. De oprichting van dierentuin Artis is hiervan een voorbeeld. Burgerinitiatieven werden beloond met dure gelegenheidscadeau ’s. In 1863, tijdens het 25-jarig jubileum, kreeg de oprichter/directeur G.F. Westerman (1808-1890) deze bokaal vervaardigd door de firma Bonebakker aangeboden.
Vaas met deksel, ca. 1808 Onbekende vervaardiger Porselein, 106,5 x 40 cm Aankoop, 1960; inv.nr. KA 8116.1/2
Nijverheidstentoonstellingen waren een typisch 19de-eeuws fenomeen. De eerste in Nederland was in 1808 (Amsterdam). Deze vaas, beschilderd met Amsterdamse stadsgezichten, is het grootste stuk Hollands porselein dat ooit werd gemaakt. Dit pronkstuk (meer dan één meter hoog) werd vervaardigd voor de Nijverheidstentoonstelling in 1808 door de firma Dommer & Co.
Bouwterrein, ca. 1900 George Hendrik Breitner (1857-1923) Olieverf op doek, 53 x 92,5 cm Bruikleen Rijksmuseum Amsterdam, 1999; inv.nr. SB 6368
Amsterdam breidde zich omstreeks 1900 razendsnel uit. George Hendrik Breitner was gefascineerd door de moderne stad. Hij schilderde de bouwwerkzaamheden vele malen. Hier zijn we waarschijnlijk in de buurt van de Overtoom. Een paard sleept een heipaal naar de bouwput. Een andere paal wordt de grond in geslagen met een stoomheimachine.
- 33 -
Legpuzzel, 1904 Onbekende vervaardiger Papier, multiplex, hout, 14,4 x 9,6 cm Schenking, 1984; inv.nr. KA 18026
Deze legpuzzel is gemaakt uit een ansichtkaart van de jongensbinnenplaats van het Amsterdamse Burgerweeshuis (het huidige Amsterdam Museum). Onderwijzer Jan Stam legt de spelregels van korfbal uit. Korfbal was omstreeks 1900 nieuw. Jongens en meisjes sporten in een gemengd team. Stam toont hiermee zijn moderne ideeën over onderwijs en opvoeding.
Shawl, ca. 1860 Onbekende vervaardiger Wol, 208 x 196 cm Aankoop, 1965; inv.nr. KA 12764
Vanaf 1860 werd het mogelijk Kasjmir sjaals, zoals dit exemplaar, machinaal te vervaardigen. Hierdoor werden ze voor een groter publiek toegankelijk en betaalbaar. Vóór die tijd werden met de handgemaakte sjaals – een tijdrovende en daardoor kostbare klus – alleen door dames uit de elite gedragen.
Hanglamp American Hotel, ca. 1900 Willem Kromhout (1864-1940) Geelkoper, 146 cm Aankoop, 1993; inv.nr. KA 19281
Willem Kromhout is één van de vernieuwers van de Nederlandse bouwkunst omstreeks 1900. Zijn bekendste schepping is het American Hotel aan het Leidseplein uit 1902. De architect ontwierp ook de elektrische lichtarmaturen. Een eigen centrale leverde stroom. Deze hanglamp van geel gepatineerd koper heeft tot de oorspronkelijke inrichting behoord. - 35 -
Opening Mix Match Museum
17 april 2015, Schuttersgalerij, Amsterdam Museum Alle Mix Match Museum tentoonstellingen in de zes musea openden hun deuren voor publiek bij aanvang van de Nationale Museumweek, die startte op 18 april 2015. De tentoonstelling in het Amsterdam Museum opende feestelijk op 17 april. Samenstellers en online deelnemers aan het project waren uitgenodigd om met vrienden en familie samen het glas te heffen in de schuttersgalerij. Teamleider conservatoren en projectleider Annemarie den Dekker trad op als gastvrouw en de tentoonstellingsmakers lichtten op het podium aan het overige publiek toe wat zij voor ogen hadden met hun Mix Match Museum tentoonstellingen. Museummedewerker en jury-lid Frans Oehlen legde uit waarop bij het selecteren van de tentoonstellingsconcepten werd gelet. Elke deelnemer mocht een openingslint doorknippen in de kleur van zijn of haar tentoonstelling en daarmee werd Mix Match Museum in het Amsterdam Museum officieel geopend.
- 21 -
Lessenaar, 1902-'03 Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) Mahoniehout , 145,5 x 72 cm Beurs van Berlage; inv.nr. KA 18952
Deze lessenaar van H.P. Berlage komt uit de safe deposit van de Beurs van Berlage, waar klanten hun kostbaarheden opborgen. De Beurs, geopend in 1903, toonde een nieuwe vormgeving. De sobere stijl van deze lessenaar, zonder versiering en tierelantijnen, staat bekend als de zogenaamde Nieuwe Kunst stroming.
Japon, ca. 1865 Onbekende vervaardiger Wol Onbekende herkomst; inv.nr. KA 1067.1/2
In de tweede helft van de 19de eeuw kregen vrouwen meer bewegingsvrijheid. Ze gingen bijvoorbeeld uit wandelen en winkelen. Deze wollen japon in modieus blauw uit was - vergeleken met de voorgaande periode - comfortabeler. De japon kon gedragen worden tijdens een wandeling of een picknick.
Inhuldiging van Koningin Wilhelmina, 1898 Bart van Hove (1850-1914); Wilhelm Achtenhaven (1866-na 1903) Zilver, 6 cm; 106,22 gr Ruil verzameling W.J.R. Dreesmann, 1969; inv.nr. PA 2380
In 1898 werd Wilhelmina ingehuldigd als koningin. Nederland was volop in beweging: de economie bloeide, er werd gesloopt en gebouwd. De jonge Wilhelmina stond symbool voor een moderne eeuw van vooruitgang met nieuw gedachtengoed. Deze officiële inhuldigingspenning is gemaakt ter gelegenheid van haar inhuldiging. - 39 -
De gasfabriek van de Amsterdamsche Pijp-gaz Compagnie, ca. 1840-‘50 Jacobus Pelgrom (1811-1861) Olieverf op doek, 79 x 101 cm Aankoop, 1997; inv.nr. SA 41315
Op dit schilderij van Jacobus Pelgrom is de gasfabriek van de Amsterdamsche Pijp-gaz Compagnie afgebeeld. De moderniteit van de gasfabriek wordt benadrukt door het zicht op windmolens, symbolen van een voorbije tijd. De fabriek stond tussen 1829 en 1887 aan de Schans, de latere Marnixstraat en produceerde gas voor verlichting.
Vierdelige japon, ca. 1890-‘95 Onbekende vervaardiger Zijde Schenking, 1966; inv.nr. KA 12973.1/6
Tot in de 19de eeuw werd textiel geverfd met natuurlijke kleurstoffen, daarna zijn synthetische kleurstoffen ontwikkeld. Deze japon dankt de helderrode kleur aan synthetische kleurstoffen. Ze waren goedkoper te maken waardoor andere verftechnieken mogelijk werden. Het kleurenpalet werd breder en al snel vervingen ze de natuurlijke kleurstoffen.
Tafel, 1912 Abraham Salm (1857 - 1915) Essenhout, 76,1 x 60,2 x 60,2 cm Schenking, 2003; inv.nr. KA 21824
Dit tafeltje, gemaakt door architect Abraham Salm, stamt uit de tijd van de nieuwe Amsterdamse bouwkunst van de late 19de en vroege 20ste eeuw. Salm ontwierp zowel gebouwen als interieurs. De robuuste vormgeving is beïnvloed door het werk van architect H.P. Berlage, grondlegger van het moderne bouwen in Nederland. - 41 -
Station bij de Beurs te Rotterdam, 1877 Johann Georg Hameter (1838-1885) Foto, 60 x 42,3 cm Legaat mevrouw S.L.G. Willet-Holthuysen, 1895; inv.nr. FA 948
In rap tempo werden Nederlandse steden in de tweede helft van de 19de eeuw aangesloten op het spoorwegnet. Stationsgebouwen in uiteenlopende stijlen verschenen. Nieuwe techniek werd moeiteloos gecombineerd met neoclassicistische stijlelementen. Op deze foto staat het net opgeleverde stationsgebouw met ijzeren overkapping bij de Beurs in Rotterdam.
Dubbele crinoline, ca. 1865 Onbekende vervaardiger Katoen, metaal Schenking mevrouw S.A. Lopez Suasso-de Bruijn, 1890; inv.nr. KA 1131
Vanaf 1830 zijn wijde rokken in de mode. Hiervoor dragen vrouwen vele onderrokken. Een oplossing om de zware stoffenvracht te dragen is de uitvinding van de hoepelrok in 1856 (crinoline), met metalen hoepels. Deze latere crinoline uit ca. 1865 heeft en omvang van maar liefst 3,5 meter!
- 43 -
Regenboog
De tentoonstelling van Marga, 52 jaar Marga, politicologe en frequent museumbezoekster, gaf haar tentoonstelling de titel Regenboog. Kleur stond centraal, dat was de verbindende factor tussen de objecten die Marga selecteerde. Kleur in het leven en in de kunst, zoals een loodgrijze lucht waar zich plots een prachtige regenboog aftekent. Het grijze leven wordt volgens Marga namelijk niet vanzelf gezellig, jij moet de slingers ophangen. Kleur komt overal voor in ons leven. In eten, in ons werken, in kleding en in vermaak: kleur speelt overal een grote rol. Dus vooruit, kleur erin! Het wordt heus niet gelijk een kermis. Gewoon een beetje pit erin, grijs worden we vanzelf!
De afgebeelde objecten zijn afkomstig uit de collecties van het Amsterdam Museum, het Groninger Museum, het Kröller-Müller Museum en het Van Abbemuseum.
- 21 -
Armband, 1867 Onbekende vervaardiger Goud, email Onbekende verwerving; inv.nr. KA 3444
Deze kostbare armband, met inscriptie “Exposition 1867”, combineert horloge én sieraad ineen. Het is gekocht op de Parijse Wereldtentoonstelling van 1867 waar landen het nieuwste op gebied van kunstnijverheid en techniek presenteerden. Het mee naar huis nemen van (kostbare) souvenirs werd door de Wereldtentoonstellingen in de late 19de eeuw populair.
Heiwerk in de Van Diemenstraat, 1897 George Hendrik Breitner (1857-1923) Olieverf op doek, 100 x 150 cm Bruikleen Stedelijk Museum Amsterdam, 1999; inv.nr. SB 6343
Tegen het einde van de 19de eeuw werd in Amsterdam, in een ring om de oude stad, een groot aantal nieuwe woonwijken gebouwd. De schilder Georg Hendrik Breitner heeft deze stadsuitbreidingen veelvuldig vastgelegd. De hier afgebeelde heiwerkzaamheden vonden plaats in de Van Diemenstraat.
- 47 -
- 21 -
Tournure, ca. 1880 Onbekende vervaardiger Katoen, metaal Schenking, 2000; inv.nr. KA 20547
Rokken met draperieën aan de achterkant waren modieus in de late 19de eeuw. Het effect werd bereikt door een tournure, een steunrok onder de bovenkleding. Makkelijk zitten was het niet, daarom werd rond 1887 een opklapbare tournure zoals deze in de handel gebracht. Voorzichtig gaan zitten werkte het beste.
Koffiefilterkan op komfoor, 1825 Jean Theodore Oostermeijer (1791-1827) Zilver, hout, 37,2 x 28,9 x 13,6 cm Schenking, 2002; inv.nr. KA 20963
Deze kofiefilterkan uit 1825 van de zilversmid Jean Theodore Oostermeyer is een voorbeeld van een nieuw type kan, waarin de koffie met behulp van een filtersysteem werd gezet. Bij het oudere model kraantjeskan – zonder filters - zonk de koffiedrab op de bodem, wat veelal leidde tot een verstopt kraantje.
Brand van de suikerfabriek Het Paardehoofd, 1845 Pierre Tetar van Elven (1828-1908) Olieverf op paneel, 23,5 x 30 cm Aankoop, 1983; inv.nr. SA 38941
Zonder brandstof kon een suikerfabriek niet draaien. Brand was dan ook het lot van menige raffinaderij. Daarin had de invoering van stoomketels geen verandering gebracht. Op 19 oktober 1845 sloeg het noodlot toe voor I.H. Rupe & Zoon. Hun fabriek aan de Keizersgracht nabij de Westermarkt ging verloren. Op het terrein verrees in 1853 de O.L.Vrouwekerk. - 51 -
Laarsjes, ca. 1870-‘80 Onbekende vervaardiger Leer, katoen Schenking mevrouw S.A. Lopez Suasso-de Bruijn, 1890; inv.nr. KA 1379
Na ca. 1830 komen naast zijden en fluwelen schoentjes voor de welgestelde dames ook laarsjes in de mode. Halverwege de 19de eeuw kwam de massaproductie op gang en konden niet alleen rijke dames, maar ook werkende dienstbodes zich laarsjes permitteren. Dit mooie paar met elastiek is in uitstekende conditie bewaard gebleven.
Jardinière, 1904 Jan Eisenloeffel (1876-1957) Verguld zilver, email, chalcedoon, topaas, malachiet, koper, 11,1 x 20,9 cm Aankoop, 1980; inv.nr. KA 16713
Deze zilveren jardinière of plantenbak is een voorbeeld van de Nieuwe Kunst in de Nederlandse edelsmeedkunst. Rond 1900 speelde Jan Eisenloeffel hierin een pioniersrol. Zijn vroege ontwerpen hebben een strakke vormgeving en sobere, geometrische versieringen. Een schok voor het grote publiek, dat gewend was aan overdadige ornamentiek.
- 53 -
Mystery Objects
De tentoonstelling van Danie, Dette, Femke, Fien, Roemer en Yasser, allen 11 jaar groep 7, Basisschool de Achthoek, Amsterdam Ze noemen zich “de rare tentoonstellers”: Danie, Dette, Femke, Fien, Roemer en Yasser willen mensen verassen en vrolijk maken in een museum. Deze tentoonstelling is voor mensen die nieuwsgierig zijn naar oude, bijzondere objecten die vooral gebruikt werden voor het uitvoeren van beroepen. Tegenwoordig vinden we ze heel raar of kennen we ze niet, maar vroeger waren ze heel gewoon. Al die bijzondere spullen, wat zijn dat eigenlijk? Op het eerste gezicht zie je het niet, maar als je beter kijkt dan wordt het duidelijk. Al deze objecten hadden een doel en zien er vooral heel bijzonder uit. Verwonder je over hun functie en materialen. Verras jezelf door uit te zoeken wat al deze bijzondere objecten nou eigenlijk voorstellen. En vooral geniet van deze mysterieuze apparaten en hun verhalen! De afgebeelde objecten zijn afkomstig uit de collecties van Museum Boerhave, Museum TwentseWelle en het Van Abbemuseum.
- 21 -
Catharina Josephina den Tex-Biben (1858-1889), 1882 Thérèse Schwartze (1851-1918) Olieverf op doek, 142 x 89 cm Aankoop, 1991; inv.nr. SA 40872
De opdracht voor dit portret van Cato Biben volgde op de definitieve doorbraak van schilderes Thérèse Schwartze in 1881. Vanaf dat jaar werd zij een veelgevraagd portretschilder bij vooraanstaande families. Schwartze dankte haar populariteit aan haar toegankelijke stijl van schilderen: een goede gelijkenis gecombineerd met een vlot penseel.
- 57 -
Elfdelig koffieservies, ca. 1870-'80 Onbekende vervaardiger Porselein Schenking, 1993; inv.nr. KA 19325.1/11
Dit koffieservies is gedecoreerd met gefotografeerde Amsterdamse stadsgezichten. Ze zijn met een speciaal procedé op het roze porselein aangebracht. Rond 1860 - de begintijd van de fotografie - was het nieuwe medium volop in ontwikkeling. Moderne toepassingen staken de kop op, waaronder plaatsing op andere materialen zoals porselein.
Reformjapon, ca. 1905 Onbekende vervaardiger Katoen, metaal Schenking, 1998; inv.nr. KA 20012
Deze reformjapon staat voor een nieuwe comfortabele mode. In 1899 werd de Nederlandse Vereniging voor Verbetering van Vrouwenkleding opgericht. Het korset werd verbannen. Kleding gaat de natuurlijke, gezonde vorm van het lichaam volgen. Het verschil met het bestaande modebeeld was groot. De reformjapon werd spottend “hobbezak” genoemd.
Baljapon, 1895 Onbekende vervaardiger Fluweel, struisvogelveren Schenking, 1940; inv.nr. KA 1187
Deze opvallende gele japon van fluweel en afgezet met struisvogelveren is gedragen door Marie van Someren Brand-Zoethout. Nieuw in deze tijd was de felle kleur van de japon: dankzij moderne verftechnieken kon dit worden verkregen. Modieus in deze periode was de smalle taille: bij deze japon slechts 54 centimeter! - 59 -
De Amstel bij de uitspanning Lokhorst, 1885 Eduard Alexander Hilverdink (1846-1891) Olieverf op doek, 68 x 98,5 cm Schenking, 1975; inv.nr. SA 35905
In 1885 schilderde E.A. Hilverdink een roeiwedstrijd op de Amstel. Roeien als georganiseerde sport was toen in opkomst, vooral bij de gegoede burgerij. Het oude en nieuwe tijdperk zijn naast elkaar afgebeeld. Aan de kade is een trekschuit afgemeerd, en op de achtergrond het stoomtreintje van de Rijnspoorweg.
Fotoalbum met portretfoto's, ca. 1850-'95 Onbekende vervaardiger Leer, koper, steen, karton, 15,2 x 12,5 x 5,2 cm Legaat mevrouw S.L.G. Willet-Holthuysen, 1895; inv.nr. FA 1333.1
Het verzamelen van kleine portretfoto’s was in de 19de eeuw een trend. De handel speelde hier op in met albums, zowel eenvoudige als luxe exemplaren. Dit kostbare album uit ca. 1865 is bezet met groene malagiet steen. Het heeft toebehoord aan Louisa Willet-Holthuysen, echtgenote van de Amsterdamse kunstverzamelaar Abraham Willet.
Elisabeth ‘Sisi’ (1837-1898), ca. 1860 Ludwig Angerer (1827-1879) Albuminedruk, 9,8 x 6,1 cm Legaat mevrouw S.L.G. Willet-Holthuysen, 1895; inv.nr. FA 1333.6
Dankzij de ontwikkeling van de fotografie werd het verzamelen van kleine fotoportretten in tweede helft van de 19de eeuw een rage. Ze werden in albums bewaard. Bijvoorbeeld deze van keizerin Elisabeth van Oostenrijk, bijgenaamd Sisi. Foto’s van royalty’s, politici en kunstenaars werden verzameld. Ook familieportretten waren populair. - 61 -
Wist je dat... - er in het totaal 669 tentoonstellingsideeën zijn ingestuurd via de website www.mixmatchmuseum.nl - er van deze 669 inzendingen ruim 100 speciaal voor het Amsterdam Museum zijn gemaakt - het Amsterdam Museum via filmpjes in onder andere het depot en het restauratieatelier het publiek een blik gunde achter de schermen - de samenstellers bij de inrichting op zaal aanwezig waren - er een aparte Mix Match Museum thema website is die ook na de tentoonstelling in de lucht blijft en waarop wordt verteld over werkzaamheden achter de schermen: hart.amsterdammuseum.nl/ mixmatchmuseum - de zes musea gezamenlijk het transport van de objecten hebben geregeld en dat één vrachtwagen twee rondjes Nederland heeft gereden om de objecten op de verschillende plekken op te halen en af te leveren - de samenstellers hun eigen audiotours hebben bedacht en ingesproken - er in totaal 24 verschillende ideeën in de zes musea zijn uitgevoerd - het Amsterdam Museum vier tentoonstellingen realiseerde - de jongste deelnemers die een eigen tentoonstelling mochten maken 11 jaar zijn - het Amsterdam Museum in totaal 35 objecten toonde - hiervan vier objecten uit het Van Abbemuseum kwamen, vijf uit het Groninger Museum, vier objecten uit TwentseWelle, vier objecten uit het Kröller-Müller Museum, acht uit Museum Boerhaave en de overige negen objecten uit het Amsterdam Museum - een van de samenstellers zó geïnspireerd is geraakt dat ze graag vaker tentoonstellingen wil maken
- 63 -
VERANTWOORDING VERANTWOORDING
Mix Match Museum werd mogelijk gemaakt door Stichting DOEN met een bijdrage van de BankGiro Loterij.
Algemeen directeur Nina van Tellingen van Stichting DOEN over Mix Match Museum: “Zes toonaangevende Nederlandse musea vonden elkaar in Mix Match Museum, waardoor mensen op een bijzondere manier bij musea en hun collecties betrokken werden en hun collecties opnieuw ontdekt konden worden. Wij vinden het een voorbeeld voor de hele museale wereld en hopen dat het veel navolging krijgt”.
www.mixmatchmuseum.nl Meer informatie over het Mix Match Museum project in het Amsterdam Museum op de themawebsite: hart.amsterdammuseum.nl/mixmatchmuseum Meer informatie over de collectie van het Amsterdam Museum: collectie.amsterdammuseum.nl
Tekst: Eindredactie: Tekst: Fotografie: Redactie: Ontwerp: Druk: Fotografie: Uitgave: Ontwerp: ISBN: Druk:
Annemarie den Dekker Judith van Gent en Annemarie den Dekker Caro Bonink, René Gerritsen, Monique Vermeulen Edo Mulder Booxs B.V. Leerdam Amsterdam Museum © 2015 978-90-71361-16-6
Jaar: Uitgave:
Amsterdam Museum © 2013
Dit boekje is onderdeel van een reeks collectieboekjes die het Amsterdam Museum vanaf 2013 uitgeeft. * Dit boekje is onderdeel van en reeks collectieboekjes die het Amsterdam Museum vanaf 2013 uitgeeft. De boekjes zijn in de webwinkel collectieboekjes.amsterdammuseum.nl te bestellen. - 64 -
