Missionaire. Agenda Werkschrift voor missie, ontwikkeling en vredeswerk. Vastenaktie 50 jaar. Interview met Jos van Gennip

Werkschrift voor missie, ontwikkeling en vredeswerk

Missionaire

Agenda

2009 - 4

• Vastenaktie 50 jaar • Interview met Jos van Gennip • De religieuzen en de klimaatcrisis • Geestelijke gezondheidszorg

missionaire agenda

2009 - 4

Van de redactie

Op het moment dat u dit laatste nummer van deze jaargang ontvangt, wordt in Kopenhagen de Wereldklimaatconferentie gehouden. Hier staat veel op het spel dat de toekomst van ons en onze kinderen en kleinkinderen heel direct raakt. Tegelijkertijd vind ik het moeilijk voor te stellen dat op veel plaatsen in de wereld de klimaatverandering al hard heeft toegeslagen. Voor ons in Nederland is het de vraag of we over vijftig jaar ons land nog droog kunnen houden. Voor mensen in Malawi is de vraag of de regen voldoende is om dit jaar een oogst te krijgen, en of de regen niet zo hard gaat, dat hij de oogst wegspoelt. Dat is wel even een ander perspectief. Daarom is het goed dat de Vastenaktiecampagne dit jaar aandacht besteedt aan dit punt. Maar voordat u daarmee aan de slag gaat, kunt u nog deelnemen aan activiteiten die direct met Kopenhagen te maken hebben. Meer hierover in de nieuwsrubriek.

In dit nummer aandacht voor de 50e Vastenaktie, de klimaatverandering in Malawi, een pleidooi van de Broeders van Liefde voor geestelijke gezondheidszorg in landen in het Zuiden, en een interview met Jos van Gennip, die pleit voor een dialoog tussen ministerie en organisaties enerzijds, en particuliere initiatieven anderzijds. De bijbelse overdenking is weer van zuster Lucineide, het liturgisch materiaal van de redactie van Berne, de beeldmeditatie is het werk van Vera van Jaarsveld, en de column is van Steven en Miriam Kleinveld. De steun die u heeft laten blijken voor de Missionaire Agenda is voor veel missionaire organisaties aanleiding geweest het blad ook in 2010 mee te blijven dragen. Daarom heeft het KNRbestuur besloten de uitgave van het blad voort te zetten. Hierbij wil ik u mijn hartelijke dank uitspreken voor de vele vrijwillige bijdragen.

Het kerkelijk collecterooster voor 2010 ziet er zo uit:

• 6, 7 februari, Memisa • 17 februari t/m 3 april, Vastenaktie • 17, 18 april, Mensen in Nood • 25 april, Roepingenzondag • 2 mei, Zondag Oosterse Kerken • 15 t/m 23 mei, Week Nederlandse Missionaris • 28, 29 augustus, Miva

• 19 t/m 26 september, Vredesweek • 9, 10 oktober, Wereldmissiedag voor kinderen • 23, 24 oktober, Wereldmissiedag • 7 november, Willibrordzondag • 27 november t/m 19 december, Adventsactie Solidaridad

Inhoud

Vastenaktie 50 jaar

pagina 3

Wij zijn rentmeesters namens God: interview met George Buleya

pagina 4

Stem uit het Zuiden: Reflecties bij de vastentijd

pagina 6

Suggesties voor Liturgie

pagina 7

Beeldmeditatie: De tijd

pagina 10

Geestelijke gezondheidszorg ook in het Zuiden broodnodig

pagina 12

Nederland Solidair: Jos van Gennip over de zelfdoeners

pagina 14

Boekbespreking: Tineke Ceelen – Hier en daar een crisis

pagina 16

Zuster Moeder Aarde: de religieuzen en de klimaatcrisis

pagina 17

Hongerdoek 2010

pagina 17

Nieuws / Berichten

pagina 18

Column: Spiegel, door Steven en Mirjam Kleinveld

pagina 20

pagina 2

Tom Boesten, hoofdredacteur

Vastenaktie 50 2010 Is voor Vastenaktie een jubileumjaar, want het is de vijftigste keer dat de actie wordt gehouden. Een mooi moment om terug te kijken naar wat er de afgelopen halve eeuw is gerealiseerd. En vooral ook om vooruit te kijken naar de manier waarop we het komend jaar invulling gaan geven aan de traditie van de vastentijd als periode voor soberheid, spiritualiteit en solidariteit. De campagne van 2010 zal een feestelijk tintje krijgen. Verschillende bekende Nederlanders zijn gevraagd hun gezicht te lenen aan onze campagne. Er komen speciale jubileummaterialen, een jubileumviering en verschillende mediamomenten. Klimaat

De Vastenaktiecampagne van 2010 staat in het teken van klimaat. Vastenaktie wil laten zien wat de gevolgen zijn in ontwikkelingslanden van de klimaatverandering. Mensen merken nu al aan den lijve wat klimaatverandering betekent: kortere maar vooral ook hevigere periodes van regen en langere tijden van droogte, grote overstromingen en lange droge periodes. Hierdoor mislukken oogsten en is hongersnood aan de orde van de dag. Één project

Vastenaktie heeft gekozen om één centraal jubileumproject in onze sobere etalage te zetten. Malawi, één van de armste landen in Zuidoost Afrika, kampt al jaren met de gevolgen van klimaatverandering. In het bisdom Mzuzu werkt een lokale organisatie, Cadecom (Catholic Development Commission), met steun van Vastenaktie aan een landbouwproject om gemeenschappen te leren andere landbouwtechnieken toe te passen. Zo kunnen ze overleven in periodes van hevige droogte. Andere technieken, maar ook andere gewassen en ander vee dat beter tegen de droogte kan. Mensen leren in groepsvorm met nieuwe landbouwtechnieken hun oogst te verbeteren om zo te overleven. Wandelen voor Malawi

Een van de jubileumactiviteiten is een serie sponsorwandelingen. Er vinden diverse wandeltochten plaats, verspreid over de veertigdagentijd en verspreid over het land. Zo is er altijd wel eentje ergens in de buurt.

Wandel mee met uw eigen parochie!

Wandelaars kunnen zich door hun familie, vrienden en bekenden laten sponsoren. Dat kan op een leuke en eenvoudige manier, via het internet. U kunt u individueel laten sponsoren, óf als groep. Daarna kiest u de wandeling van uw keuze, en nodigt u zoveel mogelijk mensen uit om te sponsoren. U geeft uzelf op bij de organisatoren van de wandeling. Wanneer u zich aanmeldt krijgt u een eigen persoonlijke internetpagina. Daar kunt u opgeven hoeveel geld u wilt gaan ophalen, en anderen uitnodigen u te sponsoren. Zodra er sponsorgeld binnenkomt, ziet u online een spaardoos vollopen. Vastenaktie heeft speciaal hiervoor de website www.sponsorwandeling.nl in het leven geroepen.Wandelen helpt niet alleen fit te blijven. U helpt bovendien boeren in Malawi die lijden onder de gevolgen van de klimaatverandering, een beter bestaan te krijgen. Vastenaktie en haar lokale partner Cadecom helpen boeren met o.a. landbouwtraining, nieuwe gewassen en irrigatie. Het programma is gericht op structurele hulp bij het voorkomen van voedselschaarste.

mgr. De Korte

Afwas Foto: Olaf Hammelburg

Margot Ribberink

Vasten voor Starters: Vastenaktie heeft een speciaal boekje gemaakt om mensen bekend te maken met vasten. Vasten gebeurt in diverse religies. Tegenwoordig vast men ook wel eens uit gezondheidsredenen. In dit boekje staan allerlei artikelen om mensen wegwijs te maken met vasten. Kijk op www.vastenaktie.nl voor meer informatie over deze uitgave en andere materialen en activiteiten.

Voor meer informatie kunt u bellen met de Servicedesk van Vastenaktie 070 – 31 36 100.

pagina 3

missionaire agenda

2009 - 4

Wij zijn rentmeesters namens God In gesprek met George Buleya Voor ons in Nederland is klimaatverandering vooral een probleem van de toekomst: hoe sterk gaat de zeespiegel stijgen? Lukt het onze kleinkinderen droge voeten te houden? In Malawi merkt de bevolking nu al aan den lijve dat het leven moeilijker wordt. Reden voor Vastenaktie om de jubileumcampagne te wijden aan de klimaatverandering in dit land in ZuidOost-Afrika. Op de startbijeenkomst in Den Bosch was de heer George Buleya, secretaris-generaal van de bisschoppenconferentie van Malawi, de hoofdspreker. De Missionaire Agenda interviewde hem. Akkers bewerken in groepsverband.

George Buleya is afkomstig van het platteland van Malawi en daardoor bekend met het landleven. Als secretaris-generaal coördineert hij het werk van de bisschoppenconferentie. Een van zijn taken is de commissie voor Gerechtigheid en Vrede. Deze commissie is intensief bezig met de gevolgen van de klimaatverandering. • Wat merkt u in Malawi van de klimaatverandering? Voor Malawi is de klimaatverandering geen theorie. Het gaat om mensenlevens. Wat wij ervan merken is dat het regenseizoen is veranderd. Vroeger begon die altijd half oktober. De regen viel tamelijk voorspelbaar, waardoor mensen wisten wanneer ze hun gewassen moesten planten. Er viel ook voldoende om een redelijke oogst te krijgen. Nu is dat allemaal anders. De regentijd begint pas half november en de regen valt heel verspreid. Je kunt er niet meer op rekenen. Wat ook is veranderd, is de hevigheid van de buien. Als het regent, is het vaak meteen noodweer. Overstromingen verwoesten de aanplant en spoelen vruchtbare grond weg. De ontbossing maakt dit nog erger, omdat de grond op de hellingen het water maar heel kort vasthoudt. • Wat is daarvan het effect op het leven van mensen? De landbouw in Malawi wordt zwaar getroffen door deze veranderingen. In een land waar 90% van de bevolking van die landbouw leeft, is dat dramatisch. Te weinig oogst betekent meteen honger en armoede. Daarbij maken de overstromingen de nood acuut. Mensen moeten op de vlucht voor het water. Ze verlaten dan massaal hun huizen en moeten worden opgevangen. In zo’n situatie is drinkwater weer een probleem. De gezondheidstoestand van de mensen verslechtert, er breken ziektes uit. Op zoek naar andere bronnen van inkomsten gaan vrouwen soms in de prostitutie werken, met als gevolg verspreiding van HIV/AIDS.

• Wat is het antwoord van de kerk hierop? De kerk in Malawi onderneemt diverse dingen. In eerste instantie noodhulp: wanneer het leven van mensen direct in gevaar is, staat de kerk klaar met opvang, voedsel en medische zorg. Voor de langere termijn heeft de kerk een speciale ontwikkelingscommissie (Cadecom). Deze probeert mensen te helpen zich aan te passen aan de omstandigheden. Cadecom heeft daarvoor een programma opgezet dat Disaster Risk Reduction (DRR – Vermindering Risico Rampen) heet. Daarin leert men de mensen voorbereid te zijn op rampen. Welke gewassen kun je verbouwen die minder water nodig hebben? Welk vee is beter bestand tegen droogte? Hoe kun je langer op een stuk grond blijven werken, zodat je niet nog een stuk bos moet kaalslaan? Welke alternatieven zijn er voor het gebruik van hout? Hoe voorzie je een overstroming en waar kun je jezelf en je vee op tijd in veiligheid brengen? Via het DRR-programma hoopt de kerk mensenlevens te redden en de bevolking te helpen zich aan te passen aan een ander, minder gunstig klimaat. Een derde manier waarop de kerk optreedt, is lobby op nationaal en internationaal niveau. De situatie moet op de politieke agenda blijven staan. Maatschappelijke organisaties in Malawi zijn intensief bezig met de klimaatverandering. Daar draagt ook de kerk aan bij.

waar Afrika gewoon te arm voor is. Het zou goed zijn als dat meer gedeeld wordt. • Wat hebben de bijbel en de sociale leer van de kerk ons hierover te zeggen? Als christenen zien we de wereld als schepping. Daar zit de kern. De rol van de mensheid is het rentmeesterschap. Wij mensen zijn verantwoordelijk voor de aarde. Niet omdat we de baas zijn, maar omdat we namens God het rentmeesterschap uitoefenen. Vanuit het evangelie, vanuit de navolging van Jezus Christus, komt daar de voorkeursoptie voor de armen bij. De rijken moeten opkomen voor de armen. We moeten ervoor waken dat het omgekeerde gebeurt: dat de rijken van deze wereld het leven van de armen nog moeilijker maken. De sociale leer tenslotte reikt ons aan dat we samen mens zijn met mensen overal ter wereld. Deze solidariteit houdt in dat er een keten van verantwoordelijkheid is: het lot van onze medemensen is met het onze verbonden. Veel mensen uit het Noorden reizen naar het Zuiden. Als ze niet alleen maar op het strand liggen of naar wilde dieren kijken, maar echt contact maken met de gewone mensen, kan die solidariteit een levende werkelijkheid worden.

George Buleya

Droogte

• Wat zouden wij in Nederland kunnen betekenen voor Malawi? Mensen moeten zich bewust zijn van de gevolgen van hun handelen. Ik heb het idee dat er op dat vlak in Nederland al veel is gebeurd, dat mensen weet hebben van zaken rond energieverbruik, het milieu en het klimaat. Verder kunnen ze positief bijdragen door te luisteren naar wat mensen uit het Zuiden te zeggen hebben. Wanneer het gaat om het steunen van projecten in Malawi, kun je denken aan irrigatie en het gebruik van zonne-energie. Er gebeuren veel goede dingen op kleinschalige manier, die je met Nederlandse steun verder zou kunnen helpen. Verder zou, op grotere schaal, ook moeten worden gewerkt aan toegankelijkheid van technologie. In Europa is heel veel mogelijk op het gebied van bijvoorbeeld duurzame energievoorziening,

pagina 5

2009 - 4

Stem uit het zuiden

missionaire agenda

Zuster Lucineide Lucineide dos Santos Pereira (38) is religieuze Ze werkte jaren o.a. met het pastoraat voor de vuilophalers. Sinds enige tijd woont deze jonge religieuze, afkomstig uit een volkswijk, in de metropool Recife. Ze is gekozen om van daaruit de congregatie te leiden.

pagina 6

Reflecties bij de vastentijd De veertigdagentijd is tijd van ontmoeting. Ontmoeting met Jezus, zoals de vrouw uit het evangelie een ontmoeting met Hem heeft. Ontmoeting met het ‘volk Gods’, onze medemens. Daarnaast de ontmoeting met de farizeeër en schriftgeleerde die ín ons zit. Via al deze ontmoetingen komen we misschien tot de ervaring van de ‘beslissende ontmoeting’ in ons leven. Jezus is dé mens, het grote voorbeeld. Hij staat voor de wijze mens, die nadenkt voor hij spreekt. Iemand met een blik vrij van vooroordelen en ideologieën, dogma’s en tradities, die alleen maar dienen om onrechtmatigheden in sociale relaties in stand te houden. Hij heeft geen haast om te antwoorden. Hij luistert, bukt, gebaart, vraagt, bukt nog eens, observeert, handelt en bevraagt. Hij ontvangt, geeft raad en maakt opmerkzaam. Welke (kerkelijke) leider doet dat op een soortgelijke manier en laat daarmee de moederlijke kant van God zien? Wat zou het mooi zijn als een dergelijke interactie – volgens dat model – in onze gezinnen plaats zou vinden. Dan zouden er minder jongeren zich in de wereld van de drugs begeven. Dan zouden er minder kinderen slachtoffer zijn van huiselijk geweld, minder mensen op straat leven en niet zoveel eenzame ouderen zijn. Dan zouden er zeker meer mensen zijn ‘met zin’ om opnieuw te beginnen. Maar vaak doen we net als farizeeën en schriftgeleerden. We binden zware manden op de hoofden van anderen. We stellen disciplinaire regels op, die een middel zouden moeten zijn, maar doel worden. In plaats van die regels zelf na te leven, doen we er prikkeldraad om heen en gaan we op zoek naar de overtreders van die Wet. Dan vraag ik me af: was de overspelige vrouw soms alleen? Waar zou de man zijn die overspel pleegde? En als er dan toch een aanklacht tegen haar wordt ingediend, heeft de vrouw dan geen recht op verdediging? Dit gaat zo maar door tot op de dag van vandaag. Er zijn zoveel gevallen van bedrog, ontrouw en ‘misverstanden’ tussen man en vrouw. De vrouw is de zondaar, doet het verkeerd, terwijl de man zoveel andere vrouwen kan hebben als hij wil. De vrouw is voor de rest van haar leven ongelukkig, wil ze niet als slecht gezien worden. Daarbij wordt ook nog eens het geloof vaak gebruikt om vrouwen te laten berusten in hun lijden. Jezus doet een definitieve uitspraak: ‘Wie zonder zonde is, mag de eerste

De schriftgeleerden en de farizeeën kwamen met een vrouw die betrapt was op echtbreuk. Ze brachten haar voor Jezus en zeiden: ‘Meester, deze vrouw is op heterdaad betrapt op echtbreuk. Mozes heeft ons in de wet voorgeschreven zulke vrouwen te stenigen. Hoe staat U daar tegenover?’ Met deze vraag wilden ze Hem op de proef stellen, om te zien of ze een aanklacht tegen Hem konden indienen. Maar Jezus bukte zich om met zijn vinger op de grond te schrijven. Toen ze op een antwoord bleven aandringen, keek Hij op en zei: ‘Wie van u zonder zonde is, moet dan maar als eerste een steen op haar werpen.’ En weer bukte Hij zich om op de grond te schrijven. Zij echter trokken na die woorden weg, de een na de ander, te beginnen met de oudsten, zodat Hij alleen achterbleef met de vrouw daar vóór Hem. Jezus keek op en vroeg haar: ‘Waar zijn ze gebleven, vrouw? Heeft niemand u veroordeeld?’ ‘Nee Heer, niemand’, antwoordde ze. Waarop Jezus zei: ‘Ik veroordeel u ook niet. Ga nu maar, en zondig voortaan niet meer.’ Joh. 8, 3-11 Willibrordvertaling © Katholieke Bijbelstichting, ‘s-Hertogenbosch

steen gooien.’ En toen was het stil, heel stil. Je hoorde alleen nog het geluid van stenen die op de grond gelegd werden, en wegstervende voetstappen. Een vrouw alleen, met een snelkloppend hart. Hoofd omlaag. Jezus herkent de menselijke breekbaarheid. Een blik, weinig woorden. Hij ontvangt, geeft raad en maakt opmerkzaam. Hij geeft haar vrede terug en de mogelijkheid om opnieuw te beginnen. Een ‘definitieve’ ontmoeting als deze zou iedereen ooit moeten hebben. Maak daarom van deze veertig dagen een vruchtbare tijd van ontmoetingen. Ontmoetingen met God, met jezelf en je echte innerlijk. Verzoenende ontmoetingen met al je broers en zussen, met de natuur en heel de kosmos. Omarm de farizeeër, de zondige mens in jou. Sta op en ga op weg naar Jezus. Hij zal je ontvangen en Hij zal de ‘beslissende ontmoeting’ in jouw leven laten gebeuren. De vastentijd is een tijd van beslissende ontmoetingen, waarin nieuw leven gewekt wordt. Ik wens iedereen een goede vastentijd. Opgetekend door Paul ten Hacken, redactielid Missionaire Agenda

Vieren & doen We vieren met enige regelmaat – dagelijks, wekelijks, maandelijks – liturgie. Heel veel is voorgegeven, veel is herhaling, en dat is goed want herhaling leidt tot verdieping. Zo kan liturgie ons door de tijd dragen en ook een ruimte creëren waarin we thuiskomen: bij ons zelf, bij God en bij elkaar. Tegelijkertijd vraagt iedere tijd om een nieuwe invulling en nieuwe vormen. Daarom zoeken mensen in de eigen context naar een actualisering van vorm en inhoud. Ook dat is goed. Want zo wordt de liturgie een gebeuren van herhaling én vernieuwing en vieren we ‘levende liturgie’. Om liturgie levend te houden en te ontwikkelen moet er overlegd worden. En zeker als er iets bijzonders is zoals nu Vastenaktie, is er overleg nodig. In de praktijk komt het er op neer dat we heel wat vergaderen. Niet alleen omwille van goede liturgie, maar ook omwille van goed beleid, van een goed tijdschrift, van nieuwe acties, …

Bij al dat vergaderen kan de nadruk op organisatorische zaken ons wel eens aanvliegen. Soms verlies je een beetje het gevoel waar je het eigenlijk voor doet. Om dit gevoel niet de overhand te laten krijgen zouden we de vergaderingen ook anders kunnen beginnen. Daartoe geven we in deze rubriek suggesties voor vergaderopeningen. Wie de vergadering opent met een lied, met een gebed of een woord ter bezinning zal merken dat de hele vergadering anders verloopt. De verstilling aan het begin is een onderbreking van onze drukte, een relativering van al onze inspanningen om de deadlines te halen, een kans om een lege ruimte in het midden te scheppen en onze eigen belangen (onze eigen belangrijkheid!) in te voegen en onder te ordenen. We worden uit onze beslommeringen gehaald en doen zelf wat we voor anderen allemaal bedenken: we vieren en danken onze God voor het leven.

De Schepper eren en de schepping behouden Vastenaktie heeft dit jaar als thema: Behoud van de schepping. De vijf zondagen in de Veertigdagentijd hebben ieder een eigen kleur die is gekoppeld aan dit thema. De vijf vergaderopeningen die u hieronder vindt, zijn afgestemd op de vijf zondagen. Iedere vergaderopening heeft dezelfde bouwstenen: een lied, een (bijbel)tekst, een impuls, een gebed en het Onze Vader. Als liedsuggestie stellen we voor om bij iedere opening een strofe van het wissellied van Vastenaktie zingen. Het lied werd speciaal voor dit jubileumjaar geschreven door Sytze de Vries en gecomponeerd door Dirk Zwart. De melodie is op te vragen bij Vastenaktie (www.vastenaktie.nl) De strofen sluiten aan bij de thematiek van de zondagen. Dit lied neemt ons mee in het vieren en doen: de tekst en de melodie doen ons de Schepper eren, maar diezelfde tekst vraagt ook onze concrete inzet voor de schepping. 1. Eerbied voor de Schepper Opening

Lied

Refrein: O Bron van alle leven, uit U vloeit de liefde voort! Liefde is dauw, die vruchtbaar maakt, Liefde is water dat zuiver smaakt. Maak de aarde tot uw bedding, tot zij vol van liefde raakt! 1. Godlof om heel dit leven: de goede aarde, vaste grond, de lucht, waarin ik ademhaal, het vuur, waarin uw warmte straalt, het water, zuiver en gezond, ons goddelijk gegeven!

Genesis 2,4-7 Impuls

God gaf ons de aarde in handen. Overwegen wij een moment in stilte wat wij in de afgelopen dagen gedaan hebben. Hebben onze handen naar vermogen gedragen en verdragen wat nodig is om de schepping te behouden? Gebed

God en Schepper, U betrekt ons bij het werk van uw handen. U weet hoe wij breken en bouwen. Schenk ons op dit moment uw geest, opdat in ons spreken en doen onze eerbied en uw liefde zichtbaar wordt, zoals in Jezus, uw Zoon en onze voorganger. Amen. Onze Vader …

Suggesties voor Liturgie

Geloofd o Allerhoogste, geloofd algoede Heer, aan U komt alle lof toe, aan U zij alle eer.

Tekst

pagina 7

missionaire agenda

2009 - 4

2. Het Licht van de schepping doet allen leven

3. Bekeer u, omwille van het behoud van leven

Opening

Heer onze God, wij hebben zo onze eigen gedachten vastgehouden dat we niet leeg genoeg zijn om uw zuiverende werking te ondergaan. Wij vertrouwen op uw barmhartigheid.

God van licht, geef ons nieuwe ogen om de aarde als een kostbaar goed te zien. Lied

Refrein + strofe 2 2. Ooit heeft uw mond gesproken; toen werd het licht, en het was goed! Dat blijft herhaald en zonneklaar is Christus als de kandelaar, waarop het brandt in volle gloed, met liefde aangestoken. Tekst

Het licht, Gods witte licht, breekt zich in kleuren: kleuren zijn daden van het licht dat breekt. Het leven breekt zich in het bont gebeuren, en mijn ziel breekt zich als ze woorden spreekt. (fragment uit Het Licht in Verzamelde gedichten, Martinus Nijhoff)

Impuls

Welke woorden laten het Licht doorbreken? Verzamel ieders woorden op een flap en geef deze flap een plaats in de vergaderruimte waar iedereen het goed kan zien. Aan het einde van de vergadering wordt nog een kort moment teruggekeken: hoe hebben deze woorden in de vergadering geklonken? Gebed

God en Schepper, soms breekt uw Licht in iemand door en daarvoor danken wij U. Wij bidden U: schenk ons geduld om het uit te houden als het donker is; schenk ons levensmoed om vonken van uw Licht op te delven en wees in deze bijeenkomst het Licht in ons midden, dat wij zicht krijgen op wat ons in uw Geest te doen staat. Amen. Onze Vader …

pagina 8

Opening

Lied

Refrein + strofe 3 3. Wij dorsten om te weten waar Gij U door ons vinden laat. Geef ons een nieuwe, vaste geest, dat die met nieuwe ogen leest, hoe Gij zelf ons te wachten staat in wie worden vergeten. Tekst

Nooit is er zo geleden zelfs niet tijdens de pest, als in de eeuw van heden, sedert het westen eenmaal begonnen is over de schreef te gaan, het vergiftigt de bronnen van het bestaan, het heeft zich over de aarde heen uitgestrekt, niet als een vader die leven wekt en niet als een Elia over die dode zoon, maar wreed als een ziedende lavastroom. In Winter en later van G. van der Graft

Impuls

Wij zijn ons er van bewust dat ons hart vaak onzuiver is en onze handen niet schoon. Dit beïnvloedt ons handelen. Maar we kunnen altijd omkeren. Deel met elkaar ieder één moment waarop in de afgelopen week of maand de richting veranderde: wat was de aanleiding van dit keerpunt? Gebed

Uw woorden, Heer, ze zijn volmaakt, ze zijn een bron van leven. Zij wekken mij tot bekering,

want zoals U bij mij blijft in de nacht, zo leidt uw hand mij naar wegen van liefde en trouw. Uw goedheid en uw geduld met mij zijn een voortdurende aanleiding om U te loven: eer aan U, Vader, Zoon en heilige Geest. Amen. Onze Vader …

4. Wie terugvindt wat verloren is, houdt de schepping in ere Opening

God, in het leven van uw Zoon zien wij ten diepste wie U wilt zijn: een God die redt, uit het duister en de dood. Aan U vertrouwen wij ons toe. Lied

Refrein + strofe 4 4. De vreugde van het vinden heeft in uw hart de overhand. Te redden wat verloren gaat, omarmen wie terzijde staat, opent uw Rijk, ons vaderland, het thuis van uw beminden! Tekst

Terugvinden wat verloren is, redden wat verloren gaat: het heeft te maken met Gods mededogen. Hoe dit in ons kan werken vertelt onderstaand fragment uit een preek van Harrie Brouwers. ‘In de meest onmenselijke, godvergeten situaties kan God verschijnen in het mededogen van mensen. In uitzichtloze ellende kan er ineens iemand zijn wier hart beroerd wordt door het lot van een ander. Ineens is het niet meer ieder-voor-zich, maar springt een goddelijke vonk over. In het verbeten vechtende beest wordt een geest van mededogen wakker en er ontstaat een gebed. Misschien is het wel hetzelfde: mededogen en gebed. Daarmee is het mysterie van God niet verklaard. Zijn afwezigheid maakt het leven tot een hel. Maar een uitweg is er ook. Mededogen. Daarin gloort het begin van God.’ (In Een woord te veel. Preken voor het C-jaar met verhalen voor kinderen.)

Impuls

Neem een moment van stilte om te bezinnen op onderstaande de vragen: Wat ben ik verloren? Wie ben ik verloren? Wie heeft mij gevonden? Wie heb ik gevonden?

Gebed

God en Schepper, U wilt er zijn voor iedere mens. Daarom bidden wij U speciaal voor mensen die verloren dreigen te gaan. Wij vragen uw hulp om ook hier elkaar te behoeden voor de diepe val in het niets. Wij openen ons voor uw liefde die ons draagt en met elkaar verbindt, in de geest van Jezus, uw Zoon en onze Redder. Amen. Onze Vader …

5. Geloof in nieuwe kansen voor ieder schepsel Opening

Uw naam willen wij noemen, Heer onze God, uw daden gedenken, dag aan dag. Lied

Refrein + strofe 5 5. Ooit uit uw hand geboren blijven wij leven in uw licht. Leid ons met liefdes overmacht, herschep opnieuw de eerste dag als vaste grond en vergezicht voor wie U toebehoren! Tekst

Jesaja 43, 19-21 Impuls

Vertel elkaar een concrete gebeurtenis die u ziet als (de aanzet van) een nieuw begin en hoe daarin volgens u God geëerd wordt. Gebed

God en Schepper, wij verlangen ernaar uw naam te heiligen in woord en daad. U schenkt ons daartoe vele levenskansen en we ontvangen iedere dag als een nieuwe kans uit uw hand. Wil ons daarin nabij blijven opdat wij doen wat gedaan moet worden: recht doen aan de kleinsten en elkaar eren als mens van U. Zoals ons voorgaat, Jezus, Messias, uw Zoon en onze broeder. Amen. Onze Vader …

pagina 9

de tijd ontglipt me zoals het zand dat tussen mijn vingers door glijdt

de tijd staat stil abrupt en onverwachts schijnbaar stilgezet door zichzelf

onverwachte momenten vliegen voorbij en verdwijnen in het niets

de ruimte

beeldmeditatie

die bestaat

pagina 10

tussen seconden is moeilijk te grijpen

de tijd die bestaat tussen seconden glijdt voorbij

ontglipt als een dief in de nacht

pagina 11

missionaire agenda

2009 - 4

Geestelijke gezondheidszorg ook in het Zuiden broodnodig

Vroeger zwervend op straat, nu koffieverkoper

Opvang in tehuis (Yamoussoukro, Ivoorkust)

Psychische ziektes zijn geen welvaartskwalen die alleen in rijke landen voorkomen. Over de hele wereld leven er mensen die geestelijke gezondheidszorg nodig hebben. Maar net als zoveel zaken is ook die zorg ongelijk verdeeld. De Broeders van Liefde hebben een lange traditie van werk op dit gebied. Zij hebben dit vroeger in Nederland en België gedaan, maar zijn nu nog steeds bezig in het Zuiden. Broeder dr. René Stockman nam in september deel aan een internationale conferentie over dit onderwerp in Athene. Broeder Stockman is naast generale overste van de Broeders van Liefde ook voorzitter van de Global Action Against Poverty. Er zit een duidelijk verband tussen de onderwerpen geestelijke gezondheidszorg en armoedebestrijding. Vanwege armoede wordt aan miljoenen patiënten in het Zuiden goede zorg ontzegd. Omgekeerd leidt het ziek zijn van zo veel mensen tot weer grotere armoede, doordat veel menselijke kracht en talenten onbenut blijven. De conferentie in Athene was een van de eerste gelegenheden om het belang van geestelijke gezondheidszorg in het Zuiden onder de aandacht te brengen. Groot gezondheidsprobleem, weinig zorg

Wereldwijd lijden enorm veel mensen aan psychische ziektes: depressies, allerlei neuroses en psychoses. De Wereldgezondheidsorganisatie schat hun aantal op 450 miljoen. De meesten

pagina 12

van hen wonen in landen in het Zuiden. Alleen al in India zijn er naar schatting 70 miljoen mensen met psychiatrische problemen. De strijd om het bestaan die veel armen dagelijks voeren vanwege rampen, geweld, gebruik van alcohol en drugs, draagt bij aan het ontstaan van deze aandoeningen. Nog steeds krijgen de meesten van hen niet de zorg die ze nodig hebben. (In India bijvoorbeeld krijgt 90% van deze mensen geen behandeling.) Deze mensen krijgen vaak geen basisgezondheidszorg, ook al kunnen velen onder hen geholpen worden met betaalbare medische en psychosociale behandelingen. De redenen voor het ontbreken van zorg zijn niet alleen gebrek aan middelen en personeel. Ook het feit dat geestelijke gezondheidszorg geen integraal deel is van de basisgezondheidszorg, speelt een belangrijke rol. Dat betekent dat er te weinig aandacht voor is, dat er te weinig kennis is en dat nieuwe behandelmethodes niet doordringen. Daar komt nog bij dat er vaak een zwaar stigma is verbonden aan psychische ziektes. Dit stigma leidt ertoe dat velen van hen elke dag weer onaanvaardbare schendingen van hun mensenrechten ondergaan. De leefsituatie van psychiatrische patiënten is slecht en ze worden sterk gediscrimineerd.

Tweehonderd jaar ervaring

De congregatie van de Broeders van Liefde is al vanaf haar stichting, zo’n tweehonderd jaar geleden, opgekomen voor mensen met psychische problemen. De broeders hebben deze mensen al opgevangen, verzorgd en behandeld in een tijd dat ze meestal aan hun lot werden overgelaten. Wel is in de loop van die tijd hun werkwijze veranderd. Lange tijd was ook hier de zorg niet geintegreerd in de basisgezondheidszorg. Patiënten werden opgenomen in inrichtingen, maar daarmee werden ze wel uit de maatschappij weggehaald. Stigmatisering speelde ook in Europa. Pas in de laatste decennia van de twintigste eeuw veranderde dit. Toen werd de geestelijke gezondheidszorg een integraal deel van de algemene zorg en bleven psychiatrische patiënten zo veel mogelijk functioneren binnen de samenleving. In die tijd ontwikkelden de Broeders van Liefde een eigen charter ter verdediging van de rechten van patiënten in de geestelijke gezondheidszorg. De Broeders leveren tegenwoordig niet alleen zorg, maar bestrijden ook discriminatie. Werkwijze

Momenteel heeft de congregatie projecten in zes Afrikaanse landen (Congo, Rwanda, Burundi, Tanzania, Ivoorkust en Zuid-Afrika) en vier Aziatische (India, Sri Lanka, Indonesië, de Filippijnen). Die werken volgens vijf basisprincipes: • het project moet worden opgezet binnen de lokale cultuur • lokale mensen moeten in staat worden gesteld het werk te dragen door opleiding en door het delen van verantwoordelijkheid • de aandacht gaat bij voorkeur uit naar de meest verlatenen • het gaat niet alleen om individuele hulp, maar ook om een structurele aanpak en om beleid • er moet een mentaliteit van gelijkwaardigheid heersen: er is geen plaats voor kolonialisme, paternalisme of superioriteitsgevoel Wanneer de Broeders van Liefde een project opzetten, gaat het om meer dan opvang en behandeling van patiënten. Ze werken volgens vijf strategische lijnen: a) verandering van de mentaliteit van de omgeving; b) integratie van de zorg voor psychiatrische patiënten in de algemene gezond-

heidszorg; c) ontwikkeling van therapieën en behandeling van diverse ziektes; d) opleiding van lokale werkers; e) het ontwikkelen van een sterke internationale structuur. Van wezenlijk belang is dat de lokale gemeenschap het werk gaat dragen, en dat het niet iets blijft van buitenstaanders. Daarom werken de Broeders altijd zo veel mogelijk samen met andere partijen: bestaande medische centra, het lokale bestuur, kerken, andere organisaties. Vandaar ook dat het opleiden van lokale werkers een speerpunt is. Alleen als de lokale gemeenschap het werk draagt, kan het vruchtbaar zijn. Er is nog veel te doen om psychiatrische zorg wereldwijd te bevorderen. Om daar aan te werken is de Movement for Global Mental Health opgericht. Dit is een wereldwijd netwerk van ruim 800 personen en 60 organisaties die de kwaliteit van het leven van mensen met psychische problemen willen verhogen. Het uiteindelijke doel is de verbetering van het lot van psychiatrische patiënten. Goede zorg voor hen en het respecteren van hun mensenrechten moet overal ter wereld mogelijk worden.

Behandeling

Patiënte

Indonesië

Global Action Against Poverty

De organisatie Global Action Against Poverty, waar broeder Stockman voorzitter van is, tracht structurele armoede in de wereld te bestrijden door het organiseren en verbeteren van onderwijs en gezondheidszorg met een bijzondere aandacht voor geestelijke gezondheidszorg en zorg voor personen met functionele beperkingen. De organisatie heeft eveneens oog voor nieuwe of andere menselijke behoeften. De organisatie steunt ten volle de toepassing van de VN-resoluties met betrekking tot mensenrechten zonder enige vorm van discriminatie zoals daar zijn discriminatie op grond van functionele beperkingen, ras, huidskleur, geslacht, taal, religie, traditie, politieke of andere overtuigingen, nationale, etnische of sociale afkomst, wettelijke of sociale status, leeftijd, bezit of afstamming.

Meer informatie over dit onderwerp vindt u op www.brothersofcharity.org of op www.globalactionagainstpoverty.org. Ook kunt u mailen naar [email protected].

pagina 13

missionaire agenda

2009 - 4

Ministerie en organisaties moeten in dialoog met zelfdoeners Interview met Jos van Gennip

Nederland solidair

Jos van Gennip is al 45 jaar ‘getuige en deelgenoot’ van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking en de ontwikkelingen op dit terrein en zeer betrokken bij het gebeuren. Momenteel is hij voorzitter van de NCDO. De Missionaire Agenda sprak met hem over de gevolgen van de plannen van minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking voor de kleine particuliere initiatieven. Het huidige subsidieloket (NCDO) gaat verdwijnen, en de particuliere initiatieven vragen aan de politiek om in deze situatie aandacht te hebben voor hun werk.

pagina 14

Van Gennip: Er is een nieuwe grote beweging ontstaan van de ‘zelfdoeners’ op het terrein van ontwikkelingssamenwerking. Daarbij komen twee stromingen bij elkaar. Op de eerste plaats is er een stroom die al 150 jaar bestaat, waarbij een groep betrokken katholieken geld inzamelde voor een lokale missionaris. Merkwaardig genoeg heeft deze betrokkenheid van de plaatselijke bevolking de missionaris overleefd. Talloze MOVgroepen, maar ook gemeentes hebben een contact overzee en dragen financieel bij aan bijvoorbeeld een ziekenhuisje. We moeten daarbij niet onderschatten de gebeurtenissen 20 jaar geleden bij de val van de Muur. De Nederlandse regering wist nauwelijks wat er zich afspeelde achter het IJzeren

Gordijn. Maar er liepen al allerlei kerkelijke contacten. Al voor de grenzen helemaal open waren, gingen auto’s vol ingezamelde materialen richting voormalig Oostblok om mensen daar bij te staan in hun eerste behoeften. Het getuigde van een beter gevoel voor wat er leefde onder de bevolking dan dat de Nederlandse overheid had. Ten tweede worden jongere mensen tijdens hun reizen en door de mogelijkheden van internet geconfronteerd met armoede en achterstand in het Zuiden. Ze keren terug van hun reis en willen daadwerkelijk ‘iets’ doen. Ze beginnen vaak op zichzelf, al dan niet geïnspireerd door een zeker wantrouwen tegenover de grote particuliere organisaties (Cordaid, ICCO, HIVOS en Oxfam-Novib). Momenteel is de schatting dat het om zes- à zevenduizend zelfdoenersprojecten gaat voor een bedrag van € 9 miljoen per jaar. • Wat vindt u van deze trend? Die is positief om twee redenen: a) burgers maken eigen keuzes in onze tijd van toegenomen emancipatie, zelfbewustzijn en toegenomen kennis; b) het oordeel of het goed of slecht is, laat men niet afhangen van wat instituties menen. Uit onderzoek blijkt dat het tot drie uitwassen kan leiden: hobbyisme, meesturen vanuit de houding ‘ik weet het beter’, en ontwikkelingstoerisme. Versplintering, een vierde bezwaar wat wel eens gehoord wordt, vind ik een minder groot probleem. Aan deze bezwaren kunnen de particuliere initiatieven tegemoet komen als er een wil is om aan een aantal centrale basisregels te voldoen:

• wees assisterend in plaats van overheersend; • realiseer je altijd dat de aanbiedende en de vragende partij niet gelijkwaardig zijn; • investeer in de institutionele versterking van het project. Een particulier initiatief zal zich van deze noties bewust moeten zijn en daarbij systematisch de vraag blijven stellen naar samenwerking en verbondenheid met de lokale samenleving. Door aan deze basisregels te voldoen kan het bezwaar van gebrek aan professionaliteit worden ondervangen. NCDO biedt op dit terrein ondersteuning aan door cursussen en advisering. Minister Koenders heeft de NCDO gevraagd om met dit aanbod aanwezig te blijven, ook na het verdwijnen van het subsidieloket. • Wat betekent het verdwijnen van het subsidieloket? Ik ben niet zo bang dat er gesnoeid zal worden in de gelden voor de particuliere initiatieven. Een grote vraag die speelt is: wie neemt de rol van NCDO / Wilde Ganzen in de toekomst over ten aanzien van de beoordeling van de particuliere initiatieven? Particuliere initiatieven willen zaken doen met een club die hen begrijpt, die niet te bureaucratisch en afstandelijk is. Bij de keuze voor een opvolger van NCDO / Wilde Ganzen zit daar een grote zorg. De overheid zal een aanbesteding doen en maakt een keuze uit het aanbod van bestaande clubs. Het kan ook zijn dat er een nieuwe instantie wordt opgericht. Één van de kwetsbaarheden van de particuliere initiatieven is, dat sommige onvoldoende uitgaan van de lange termijn. NCDO stimuleert de particuliere initiatieven om de counterparts een perspectief van enkele jaren te geven. Het is geen eenmalige injectie, maar een partnerschap van meerdere jaren. NCDO vindt dit essentieel in de hulp van particuliere initiatieven en vindt daarom dat eenzelfde eis aan de Nederlandse overheid mag worden gesteld. De overheid zal de particuliere initiatieven de kans moeten bieden om met een meerjarig perspectief te werken. De beslissing van de minister om het subsidieloket weg te halen bij de NCDO, komt eigenlijk te vroeg, omdat er nog geen andere structuur is. Dat creëert grote onzekerheid. Het is te hopen, dat tengevolge van al deze ontwikkelingen de be-

trokkenheid van de ‘zelfdoeners’ niet tussen wal en schip valt. In essentie kan die ertoe bijdragen, dat globalisering niet alleen als bedreiging wordt gezien, maar een kans biedt om iets te doen en bij te dragen aan een humane wereld. Mensen zoeken een handelingsperspectief. • Hoe verhoudt dat zelfdoen zich tot het werk van de grote organisaties en het ministerie? Dit hoeft absoluut niet in strijd te zijn met de cultuur van assisteren van de grote organisaties. Zij zouden dit kunnen omarmen en integreren in hun werk. De huidige crisis in de internationale solidariteitsbeweging is mede ontstaan doordat de grote organisaties onvoldoende aandacht hebben besteed aan de relatie met de eigen samenleving. Die dialoog tussen organisaties en de Nederlandse samenleving kan een centraal punt worden in de komende tijd. Voor de medewerkers van organisaties en het ministerie betekent het dat ze aanwezig zullen moeten zijn in de parochies en op bijeenkomsten. Er is een spanning ontstaan over hoe organisaties moeten werken. De overheid eist professionalisering, en vult dat in als controle en het kunnen verantwoorden van projecten. Grote organisaties zijn gedwongen om zeer goede en gemotiveerde mensen in een keurslijf te persen van boekhouden. Het besef dat het vertrouwen van het publiek een centraal punt is, is er bij vele grote organisaties helaas nog onvoldoende. Particuliere initiatieven kunnen inspiratie putten uit ‘de missionaris als rolmodel’ (zie Internationale Samenwerking nr. 8, oktober 2009), waarin de missionaris lof wordt toegezwaaid voor de pragmatische, zoekende aanpak samen met de lokale mensen. Van Gennip hoopt dat minister Koenders overtuigd is dat het een dialoogsituatie is waarin hij zit met de particuliere initiatieven, en niet alleen een beoordelende situatie. Particuliere initiatieven vragen zich af: waar zijn onze gesprekspartners bij de overheid? De ziel moet terugkomen in de grote organisaties en bij de overheid. We zijn allemaal samen partij en deelgenoot in het proces van ontwikkelingssamenwerking: het ministerie, de organisaties en de vele particuliere initiatieven.

pagina 15

missionaire agenda

2009 - 4

Bespreking: Hier en daar een crisis ‘Bij de eerste aanblik van de stad Balakot de volgende ochtend, geloof ik niet wat ik zie. De ravage is niet te bevatten. Geen huis staat overeind, wegen zijn gescheurd, of helemaal verdwenen, de centrale brug is enkele meters verschoven. Rijdende auto’s en vrachtwagens werden tijdens de aardbeving getroffen door omvallende woningen. Een huis dat vroeger drie verdiepingen telde, lijkt onbeschadigd, maar heeft nu nog slechts twee verdiepingen, het gebouw zakte een hele etage de grond in. Een man deelt papieren mondkapjes uit. Militairen spuiten een desinfecterend middel over de ingestorte woningen. Het duurt even voor het tot me doordringt dat het niet dat desinfecterende goedje is dat zo stinkt. De stank is van de ontbindende lichamen onder het puin. Een jonge vrouw zit op de brokstukken, ze omarmt een plastic tas. Ze huilt niet, praat niet, lijkt niks of niemand op te nemen. Stil staart ze voor zich uit. Iemand vertelt dat ze op de restanten van een school zit, geen kind is levend uit de klaslokalen gekomen.’ Aan het woord is Tineke Ceelen. Zij doet verslag van haar reis naar het noorden van Pakistan dat in 2005 getroffen is door een zware aardbeving, waarbij 80.000 mensen de dood vonden en meer dan drie miljoen mensen dakloos werden. Ceelen is directeur van de Stichting Vluchteling, bekend van het gironummer 999. Eerder werkte ze voor Memisa, de Stichting Nederlandse Vrijwilligers en het Rode Kruis. In totaal zeventien jaar is zij actief in de internationale hulpverlening en is zij in vrijwel alle landen geweest die getroffen zijn door natuurrampen en oorlogen. En altijd zijn het de gewone mensen die het meest lijden. Ze kunnen niet weg, ze zijn alles kwijt, ze zijn ontheemd, verkracht, radeloos.

Tineke Ceelen: Hier en daar een crisis 2009 prijs € 15,00.

pagina 16

Ze heeft het werk van de hulporganisaties zien veranderen onder invloed van de grotere professionalisering, de steeds snellere communicatiemiddelen, de hogere veiligheidseisen en de groeiende druk van het kritischer publiek. Ze erkent dat er misstanden zijn, het is tenslotte mensenwerk, maar vindt ook dat veel mensen nauwelijks weet hebben van de omstandigheden waarin hulporganisaties moeten werken, de dilemma’s waarvoor zij komen te staan en de pijnlijke keuzes die ze moeten maken. Met de bedoeling meer zicht te geven op de praktijk van de hulpverlening, heeft Ceelen een boek geschreven: ‘Hier en daar een crisis. Achter de schermen van de internationale hulpverlening’. Het is een persoonlijk boek met verhalen van ontmoetingen met mensen in de ergste noodgebieden van Somalië, Soedan, Tsjaad en andere landen, van confrontaties met geweld dat ook haar leven bedreigde, van irritaties over de onmacht en soms ook het falen van de hulp. Hoewel deze verhalen je raken en zeker ook meer zicht geven op de praktijk van de hulpverlening, blijven het toch te veel impressies. De analyse ontbreekt, waardoor ook het antwoord op de door Ceelen zelf aangehaalde vraag: ‘Helpt hulp eigenlijk wel?’, niet echt duidelijk wordt. Toch is het een aanbevelingswaardig boek, omdat het een treffend beeld geeft van het werk van mensen die bereid zijn onder zeer moeilijke omstandigheden anderen te hulp te schieten.

Zuster, Moeder Aarde Internationale religieuzen geven brochure uit over milieucrisis Missionarissen hebben de afgelopen decennia vooral aandacht besteed aan sociale gerechtigheid. Het milieu kreeg minder aandacht. Daar is de laatste jaren verandering in gekomen. De milieucrisis treft allen, maar de armsten lijden het meest onder de gevolgen. Zusters, paters en broeders over de gehele wereld beseffen dat de zorg voor de schepping het fundament en hart is van hun missie. Daarom bracht de werkgroep Justice, Peace and Integrity of Creation van de Unies van Vrouwelijke en Mannelijke Religieuzen te Rome in april 2009 een brochure uit over de milieucrisis. Het CMBR heeft de brochure vertaald en aangepast aan de Nederlandse situatie. De Nederlandse titel luidt ‘Zuster, Moeder Aarde’, naar een strofe uit het Zonnelied van Franciscus van Assisi. De Konferentie Nederlandse Religieuzen heeft de klimaatverandering tot jaarthema voor 2010 gemaakt.

Het eerste deel geeft een overzicht van de toestand van onze planeet aarde, speciaal van enkele brandende kwesties. Het tweede deel biedt theologische en ethische overwegingen. Het laatste deel is geschreven door Guy Dilweg, een van de bewoners van het Franciscaanse Milieuklooster Stoutenburg. Hij geeft praktische tips hoe je stappen kunt nemen om milieuvriendelijker te leven. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor je lichaam en niet te vergeten voor je ziel. Door de gehele tekst heen zijn gebeden opgenomen en korte berichten over concrete milieuprojecten wereldwijd.

‘Zuster, Moeder Aarde’ telt 40 pagina’s. Oorspronkelijke uitgave USG/UISG Rome. Nederlandse bewerking door Jan Brock, Guy Dilweg, Gerard Moorman. De prijs is € 6, inclusief verzending. Besteladres: CMBR. Postbus 111, 5201 AC ‘s-Hertogenbosch. Tel.: 073 – 69 21 321. E-mail: [email protected]

Hongerdoek over zorg voor de schepping Ook in de komende vastenperiode is er veel aandacht voor de zorg voor de schepping. Het Hongerdoek 2009 / 2010 heeft als titel: ‘Behoud de Schepping, opdat allen kunnen leven’. Het is van de hand van de Nigeriaanse kunstenaar Tony Emekwa Nwachukwu. Met zijn schildering

roept hij op om meer aandacht te hebben voor Gods schepping. Het materiaal dat hoort bij het hongerdoek is te bestellen of te downloaden via Vastenaktie plaza: www.vastenaktie.nl/plaza. U kunt ook bellen: 070 - 31 36 100. In het Duits is er veel informatie te vinden op de site van Misereor: www.misereor.de

pagina 17

missionaire agenda

2009 - 4

Tweede Bijzondere Synode voor Afrika

Tweehonderd Afrikaanse bisschoppen kwamen in oktober in Rome bijeen voor een synode met als thema: Verzoening, gerechtigheid en vrede voor Afrika. In de slotverklaring gaven de bisschoppen een kijk op het Afrika van vandaag. Zij constateren dat we in een wereld leven vol tegenstellingen en crises. Afrika wordt zwaar getroffen door de gevolgen van ‘beslissingen en activiteiten van mensen die geen oog hebben voor het gemeenschappelijke welzijn (...)’. De belangen van buitenlandse machten en bedrijven worden vaak op misdadige wijze gesteund door plaatselijke leiders. Van de andere kant hoeft Afrika niet te wanhopen. Met Gods zegen gebeuren er goede dingen: oorlogen die beëindigd zijn, beter bestuur in sommige landen, meer voorspoed. ‘Waar de omstandigheden goed zijn, hebben de Afrikanen bewezen dat zij in staat en competent zijn om iets te bereiken.’ De synode wil een bijdrage zijn aan verzoening, gerechtigheid en vrede in Afrika. ‘Velen gaan gebukt onder lijden en velen gaan eraan ten onder: we hebben geen tijd te verliezen.’ (Bron: Catholic Information Service for Africa) Klimaattop Kopenhagen – activiteiten in Nederland

Van 7 tot 18 december 2009 vindt in de Deense hoofdstad Kopenhagen een grote klimaatconferentie plaats. Tijdens deze klimaattop moet door wereldleiders worden beslist over de uiteindelijke inhoud van het nieuwe internationale klimaatverdrag, dat het Kyoto-protocol dient te vervangen. In aanloop naar deze top wordt op tal van plaatsen aandacht gevraagd voor de zorg voor de Aarde. De Internationale Caritasorganisaties waar het Nederlandse Cordaid deel van uitmaakt, zijn gestart met de campagne Climate Justice, om de rijke industrielanden op te roepen hun verantwoordelijkheid te nemen. U kunt mee doen aan de online actie op www.cordaid.nl. Door u in te schrijven op de website en zo symbolisch een plant in het veld te plaatsen roept u politiek leiders op om te werken aan een internationale overeenkomst om de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering aan te pakken. De campagne Beat the Heat houdt op 12 december een grote manifestatie in Utrecht. Hoogtepunt zal zijn het vertrek van de Kopenhagen Express, de grootste rijdende petitie ter wereld. Iedere Nederlander kan zijn of haar persoonlijke boodschap aan de politiek leiders in Kopenhagen meegeven. Meer informatie: www.beattheheat.nl. Zie ook www.hier.nu.

Nieuws / Berichten

AIDS-conferentie in Rome

pagina 18

In de derde week van oktober werd in Rome een grote AIDS-conferentie gehouden. De bijeenkomst was een samenwerkingsverband tussen Caritas, de koepel van 161 kerkelijke hulporganisaties en de ambassade van de Verenigde Staten bij het Vaticaan. Het ging met name over AIDS en kinderen. Samenwerking van kerkelijke instellingen met andere organisaties is vaak moeizaam, maar als het om kinderen gaat, gewenst en ook goed mogelijk. Naar moeders en kinderen, erkenden de medische organisaties, hebben kerkelijke werkers vaak ook veel meer lijnen. Medicijnen speciaal voor kinderen die ook nog betaalbaar zijn, zijn er nog steeds niet. Ook daar moet snel iets aan gedaan worden, zo kregen de farmaceutische industrieën te horen. Uitgebreidere informatie: www.dederdekerk.nl Missie vanuit Zuid-Brazilië

De Braziliaanse Missiesecretariaten en de parochiële MOV-groepen moeten beter georganiseerd worden. Dat was een van de besluiten van een in september gehouden regionale ontmoeting in São Leopoldo, in Zuid-Brazilië. Bisdommen en congregaties brachten 60 missionaire werkers bij elkaar om stil te staan bij de realiteit en de prioriteiten van de missionaire actie in eigen land, bisdom en parochie. Zo moet er meer aandacht komen voor de missionaire dimensie in het grote evangelisatieproject, dat momenteel in Brazilië loopt. En seminaristen zouden meer gestimuleerd moeten worden om deel te nemen aan cursussen van het landelijke Culturele Missiecentrum in

Brasilia, zodat er meer missionarissen komen. De Portugeessprekende Afrikaanse landen Mozambique en Angola hebben de Braziliaanse kerk daarom verzocht. En ook in het Amazonegebied, Brazilië’s eigen ‘derde wereld’, zijn hard missionarissen nodig ter vervanging van de buitenlanders en de verdere opbouw van de kerkgemeenschappen daar. Bron www.dederdekerk.nl Charter for Compassion gelanceerd

Wereldwijd is op 12 november jl. het zogenaamde Charter for Compassion gelanceerd. Het Charter is een initiatief van de bekende Britse schrijfster Karen Armstrong. Zij is een vurig pleitbezorger van dialoog en ontmoeting. Volgens haar hebben de verschillende religieuze en ethische tradities gemeen dat zij allemaal een belangrijke rol toekennen aan het begrip ‘Compassie’. In de praktijk vinden zij elkaar in de volgende Gulden Regel: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.’ Meer informatie: www.charterforcompassion.org en www.mozeshuis.nl Campagnes voor ontwapening en geweldloosheid

Op diverse plaatsen in de wereld voeren de missionarissen van de SVD campagne voor ontwapening. De Poolse pater Bernard Latus werkt in één van de meest gewelddadige plaatsen in de wereld: St. Kitts in de Caraïben. Op plaatsen waar weer iemand is vermoord, houdt hij een gebedsdienst en roept de gangsters op tot de bekering van hun hart. In het bisdom Bangued op de Filippijnen roept bisschop Leopoldo Jaucian svd de privé-milities op hun wapens in te leveren. Hij eist ook een krachtig optreden tegen wapendracht zonder vergunning. ‘De kerk zal de preekstoel, het radiostation, het weekblad en de scholen gebruiken om de mensen op te roepen hun wapens in te leveren’, sprak hij. Mijnbouw bedreigt milieu en mens

In Manggarai op het Indonesische eiland Flores zijn verschillende ondernemingen begonnen met goud- en mangaanontginning zonder vergunning. Dat blijkt uit een studie van de commissies Gerechtigheid en Vrede van de SVD-missionarissen en de Franciscanen. In februari 2009 alleen al exporteerden ze 500 ton mangaan! Deze mijnbouw vernietigt de landbouw, die 50% van de plaatselijke economie uitmaakt. Zij heeft een vernietigend effect op het milieu. De mijnuitbaters oefenen druk uit op de boeren om hun gronden af te staan tegen valse beloften. De commissies van de religieuzen vragen daarom de plaatselijke overheid dringend om geen vergunningen te geven, de gronden te laten saneren en compensaties te eisen voor de landroof van de boeren. Vredesdag over Israël - Palestina

Op 12 september jl. werd de Nationale Vredesdag voor de Religieuzen gehouden. Ruim 300 vrouwen en enkele mannen kwamen samen in het Piersoncollege in Den Bosch. Het onderwerp van de dag was het conflict tussen Israël en de Palestijnen. Ghada Zeihan van United Civilians for Peace hield een indrukwekkend verhaal, waarin zij erop wees dat het onmogelijk is neutraal te zijn in dit conflict. Een vreedzame actie waaraan mensen gemakkelijk kunnen meedoen, is de actie Plant een Olijfboom. De religieuzen in Den Bosch brachten geld voor 24 olijfbomen bij elkaar. Voor informatie zie www.plant-een-olijfboom.nl. Informatiebijeenkomst Jongeren en Missie

Jongeren tussen 18 en 30 die een keer voor enkele maanden naar Afrika, Azië of Latijns-Amerika willen gaan, zijn uitgenodigd voor een informatiebijeenkomst van Jongeren en Missie. De bijeenkomst wordt gehouden op 16 december van 18.30 tot 21.00 uur in Den Bosch (Walpoort 12). Meer informatie op www.jongerenenmissie.nl.

Aankondigingen

17–24 januari: Week van Gebed voor de Eenheid van Christenen. Thema: Jij bent mijn getuige. 4 februari: Studiemiddag over vreemdelingendetentie van het Netwerk Religieuzen voor Vluchtelingen. Meer informatie binnenkort op www.knr.nl/solidariteit. 17 februari: Aswoensdagwake bij Grenshospitium Schiphol-Oost, georganiseerd door Religieuzen voor Vluchtelingen en Catholic Worker, zie www.schipholwakes.nl 5 maart: Wereldgebedsdag van christenvrouwen wereldwijd. Dit jaar voorbereid door vrouwen uit Kameroen. Meer informatie www.wereldgebedsdag.nl 8 maart: Wereldvrouwendag

pagina 19

2009 - 4

Column

missionaire agenda

Steven Kleinveld Steven en Mirjam Kleinveld werden enkele jaren geleden door Jongeren en Missie voor een halfjaar naar Kenia uitgezonden. Zij werkten op het Oyugis Integrated Project in het westen van dat land. Men heeft hier veel te maken met HIV en AIDS.

Spiegel Colofon De Missionaire Agenda is een werkschrift voor werkgroepen met een missie en verschijnt viermaal per jaar: maart, juni, september, december. Het is een uitgave van de Konferentie Nederlandse Religieuzen in samenwerking met Uitgeverij Abdij van Berne. ISSN: 1389-5192. Parochies ontvangen twee gratis exemplaren, waarvan één voor de missie- of MOV-groep. U vrijwillige bijdrage voor de Missionaire Agenda kunt u storten op rekeningnummer 1072107 ten name van Uitgeverij Abdij van Berne (Heeswijk) onder vermelding van “Missionaire Agenda”. Vragen om extra abonnementen is mogelijk. Redactie: Tom Boesten (hoofdredacteur), Kees Dekkers, Willie Gardien, Paul ten Hacken, Martin Hoondert. Redactieadres: KNR, Postbus 111, 5201 AC ’s-Hertogenbosch, [email protected] www.knr.nl/solidariteit Abonnementenadministratie: Drukkerij Berne Postbus 27, 5473 ZG Heeswijk missionaire-agenda@ drukkerijberne.nl

Vele westerlingen die wel eens in Afrika zijn geweest, weten wel hoe het leven daar verloopt. Als je hen moet geloven gaat het zo: Afrikaanse mannen zitten onder een boom te hangen en de vrouw zorgt voor het huishouden, de kinderen en het eten. Als er weinig werk in de buurt is vervelen de mannen zich en het enige waar ze dan aan denken is seks of debatteren met andere mannen… Toen Mirjam en ik in Kenia waren, raakten we een keer aan de praat met een jong stel dat al een tijdje een relatie met elkaar had. Dat gaf een heel ander beeld van Afrikanen. Zij vertelden dat ze zich eerst wilden laten testen op HIV, voordat ze doorgingen met hun relatie. Want, zo vertelden ze: elke Afrikaan zal altijd zeggen dat hij negatief is, want hij heeft toch veilige partners gehad? Veel mensen willen zich niet testen, omdat de kans aanwezig is bij een positieve test dat je wordt verstoten uit je familie of stam (vooral vrouwen lopen die kans). Voor dit stel was een HIV-test de manier om te bewijzen dat ze trouw en loyaal zijn aan elkaar en de waarheid spreken tegen elkaar. Over en weer waren we verbaasd. Wij waren juist verbaasd dat het testen op HIV/Aids in het alledaagse leven zo’n grote rol had gekregen en dus de samenleving op die manier beïnvloedde. Het Afrikaanse stel vond het raar dat Mirjam en ik niet hadden getest, zodat wij dus anderen of el-

kaar ook kunnen besmetten. Zo kregen we een spiegel voorgehouden: waar baseren wij ons vertrouwen eigenlijk op? Wat mij ook is bijgebleven na een aantal gesprekken met Keniaanse jongeren, zijn hun beelden van Westerse mensen. Als je hen moet geloven ziet het leven in het Westen er uit zoals in de westerse tv-programma’s ‘The Bold and the Beautiful’, die elke dag op de Afrikaanse tv-zenders worden uitgezonden. Uit deze series komt bijvoorbeeld het beeld dat blanke mannen heel attent, romantisch en monogaam zijn. De vrouwen echter zijn erg gericht op het verleiden van mannen. Komt een Afrikaanse man een blanke vrouw tegen, hoef je die maar aan te raken en dan gaat ze met je mee, want zo gaat dat volgens deze tv-series… Eigenlijk zeggen deze bizarre verhalen alles over hoe wij elkaar bekijken. Op reis naar een andere cultuur kijk je met de culturele bril waarmee je bent opgegroeid. Maar omgekeerd kijken de Afrikanen ook naar ons met de culturele bril waarmee zij zijn groot geworden. Onbevooroordeeld kijken is niet mogelijk, je kunt er wel naar streven als je op reis gaat. Ik heb in ieder geval mijn beeld bijgesteld en waarschijnlijk deden de Afrikaanse jongeren die ik heb ontmoet hetzelfde. En hoe kijk jij?