1
Conferentieverslag April 2009
Miniconferentie ‘Geregelde ruimte voor arbeidsmigranten’ 12 februari 2009, Short Stay Facility (Wielwijk), Dordrecht Opening: Susan Goedknegt, dagvoorzitter, opende de conferentie en gaf een korte toelichting op de aanleiding van de conferentie: “Het toenemende aantal arbeidsmigranten in Dordrecht heeft gevolgen voor de leefbaarheid in de wijken en buurten. Dit vraagt om betrokkenheid en structurele samenwerking van gemeente(n), woningbouwcorporaties, particuliere verhuurders, werkgevers, uitzendorganisaties, sociale diensten en bewoners. Een reden om met elkaar in gesprek te gaan, vindt initiatiefneemster Jacqueline van Dongen en bewoonster van de wijk Het Reeland. Zij en de gemeente Dordrecht organiseerden daarom samen deze miniconferentie ‘Geregelde ruimte voor arbeidsmigranten’. Het doel van deze miniconferentie is om de betrokken partijen te informeren over de actuele situatie rond arbeidsmigratie en actiepunten op te stellen voor de korte en lange termijn. De toonzetting is hierbij positief: Dordrecht heeft de leefbaarheid voor de huidige inwoners hoog in het vaandel staan, maar wil ook geregelde ruimte geven aan arbeidsmigranten. Jacqueline van Dongen pleit voor betere huisvesting voor arbeidsmigranten en betere verdeling van arbeidsmigranten over de wijken van Dordrecht.”
Interview met wethouder Aaike Kamsteeg Aaike Kamsteeg, wethouder Volkshuisvesting, Welzijn en Zorg van de Gemeente Dordrecht, tevens portefeuillehouder Wonen en Stedelijke Vernieuwing Drechtsteden, juicht het initiatief van Jacqueline toe. Hij vindt het belangrijk dat bewoners uitspreken wat er leeft in hun buurt. Uit reacties op de inspraakavonden in de wijken Het Reeland en Krispijn blijkt vaak een negatieve beeldvorming van (tijdelijke) arbeidsmigranten. Bewoners bespraken vooral de overlast die ze ervaren van de arbeidsmigranten die bij hen in het blok, buurt
of wijk wonen. De positieve kant, namelijk dat de arbeidsmigranten de Nederlandse economie helpen en daardoor nodig zijn in Nederland, bleef onderbelicht. De schatting is dat er 1.500 tot 2.000 arbeidmigranten uit Midden- en Oost Europese landen (MOElanden) gehuisvest zijn in Dordrecht. Hiervan staan er ongeveer 300 ingeschreven in het GBA. Dit aantal is exclusief de circa 250 personen die ingeschreven staan met een Duitse nationaliteit, waaronder zich ook mensen uit MOE-landen bevinden. Daarnaast wonen er ongeveer 500 tot 750 arbeidsmigranten in de omliggende steden. Vooral de metaalin-
dustrie in Dordrecht geeft aan een tekort aan mankracht te hebben en niet te kunnen putten uit plaatselijke arbeidskrachten. Het pendelsaldo (wonend in Dordrecht, maar werkend buiten Dordrecht) is nagenoeg nihil, dus de huisvesting voor deze arbeidsmigranten moet door Dordrecht geregeld worden. Of de arbeidsmigratie zal afnemen door de kredietcrisis is onbekend. We moeten de ontwikkelingen in de bouw en de beschikbaarheid van lokale arbeidskrachten in de toekomst afwachten. De wethouder wil de huisvesting niet op zijn beloop laten en verwacht dat er goede actiepunten
2
uit de conferentie zullen komen. Er moeten meer afspraken gemaakt worden met werkgevers, uitzendbureaus etc. over (tijdelijke) arbeidsmigranten uit de MOElanden. Er is veel geld gemoeid met deze tak van arbeid, maar er zijn ook regels die nageleefd moeten worden. Op dit moment zijn er nog geen misstanden zoals uitbuiting gemeld in Dordrecht, maar het is bekend dat in sommige huizen meer mensen wonen dan is toegestaan. Volgens de wethouder moet iedere partij zijn verantwoordelijkheid nemen in het huisvesten van arbeidsmigranten; de werkgevers, de organisaties die huisvesting regelen namens de werkgevers, en de gemeente zelf in de vorm van inburgeringcursussen en uitleg van rechten en plichten in Nederland.
Poolse onderhuurders’, ‘Weer verrast door Polen die blijven’: zijn koppen die dagelijks in de kranten te lezen waren. De media vormden de grootste informatiebron voor het onderzoek.
negatieve beeldvorming. Om deze problemen de baas te zijn, zorgden de overheden voor een probleemgerichte aanpak, handhaving op het gebied van wonen en werken en een goede samenwerking met andere verantwoordelijke partijen.
onze ogen er niet voor sluiten.
Toen ik in Dordrecht aankwam Magdalena Duijnhouwer-Kalocinska komt uit Polen. Zij is zes jaar geleden naar Nederland gekomen, nadat zij haar partner had Vergelijkend onderzoek ontmoet. Magdalena is betrokken De onderzoeksgroep startte een Gastheerschap, beeldvorming en bij het Nederlands-Pools centrum vergelijkend onderzoek door een samenwerking voor cultuur en educatie in literatuurstudie en een historische Na het onderzoek bracht de Rotterdam. Daarnaast heeft zij verkenning. De thema’s die hierin onderzoeksgroep advies uit aan de meegewerkt aan een voorlichtingscentraal stonden waren: ‘immigra- Rotterdamse overheid. Het advies film om Poolse arbeidsmigranten tiebeleid’, ‘arbeidsmarkt’, ‘huisves- bestond uit drie sleutelwoorden in hun eigen taal te informeren ting’, ‘inburgering en participatie’, die samenleving met de arbeidsover hun rechten als werknemer in ‘sociale zekerheid’, ‘beeldvorming’ migrant verder kan bevorderen. De Nederland. Deze film is uitgeen ‘openbare orde en criminaliteit’. gemeente moet ten eerste zorgen bracht op initiatief van de VIA De invulling van deze thema’s voor ‘goed gastheerschap’. (Vereniging van Internationale werd nader bekeken in de Arbeidsmigranten worden door Arbeidsbemiddelaars) samen met Bollenstreek en het Verenigd ons land uitgenodigd. De overheid de ABU (Algemene Bond UitzenKoninkrijk, waar de toestroom van moet er dan ook voor zorgen dat zij dondernemingen), NBBU (Nederarbeidsmigranten al eerder op welkom zijn en zich welkom landse Bond van Bemiddelings- en gang kwam. Hieruit bleek dat het voelen. Goed gastheerschap begint Uitzendondernemingen) en succes van de eerdere migraties te bij duidelijk beleid waarin de vakbond FNV Bondgenoten. Toen zij naar Rotterdam danken was aan de houding van de situatie en verantwoordelijkheden vertrokken… arbeidsmigranten. Ze zorgden voor duidelijk in kaart worden gebracht Magdalena vertelt hoe zij de Sinds vrij verkeer van werknemers hun eigen inkomen en gedroegen en goede wet- en regelgeving die situatie van de Poolse arbeidsmiuit de Europese Unie naar zich netjes. goed kan worden nageleefd en granten in Nederland van dichtbij Neder¬land mogelijk is, neemt het gehandhaafd. ervaart. Het raakt haar dat er in aantal arbeidsmigranten uit In de Bollenstreek werkten Bovendien moet de overheid erop Nederland een negatief beeld Midden- en Oost-Europa naar overheden goed met elkaar samen. toezien dat de beschikbaar bestaat over Polen. Zij vindt dat er Nederland toe. René Groen, Ze namen afstand van de negagestelde huisvesting, werk en veel geld aan haar landgenoten concerncontroller bij gemeente tieve beeldvorming rondom informatievoorzieningen degelijk wordt verdiend en dat sommigen Dordrecht, heeft voor de opleiding arbeidsmigranten en de profeszijn, zodat arbeidsmigranten onder zelfs worden uitgebuit. Zij is blij dat Master of Publications aan de sionals, bewoners en arbeidsmifatsoenlijke omstandigheden zij als Poolse is uitgenodigd voor Nederlandse School voor Openbaar granten werden goed geïnforkunnen verblijven. een conferentie over woonruimte Bestuur in Rotterdam, onderzoek meerd. In het Verenigd Koninkrijk voor arbeidsmigranten, zodat er gedaan naar dit onderwerp. Hij legde men juist de nadruk op het Ten tweede moet de overheid niet alleen over, maar ook met onderzocht de uitdagingen die economische nut van de arbeidsmeer energie steken in het Polen wordt gepraat. deze ontwikkeling met zich migrant. De overheid was zich ‘versterken van de positie van de meebrengt en bracht advies uit bewust van de beeldvorming en arbeidsmigrant’. De beeldvorming In Nederland werken veel over de mogelijkheden die lokale acteerde hier op. Er werd goed rondom de arbeidsmigrant is vaak laagopgeleide Polen. Sommige overheden hebben om hiermee geïnformeerd en gecommuniceerd negatief. Dit beeld moet worden arbeidsmigranten zijn echter om te gaan. met alle partijen die bij dit geneutraliseerd en naar het hoogopgeleid, maar werken hier vraagstuk betrokken waren. positieve worden omgezet. Als omdat zij in hun thuisland geen De aanleiding van het onderzoek laatste wordt de overheid geadviwerk kunnen vinden. In Polen was de Polentop op 11 december De conclusie uit dit vergelijkend seerd om ‘samenwerking te wonen ze in prettige, goed 2007 in Rotterdam. Hiervoor onderzoek is dat de eerdere realiseren’ met alle partijen die onderhouden huizen, terwijl ze in waren ruim honderd gemeenten arbeidsmigraties een economisch betrokken zijn bij dit vraagstuk. De Nederland genoegen moeten uitgenodigd om de problematiek succes waren. Er werden nauwegemeente draagt de verantwoornemen met kwalitatief slechte rondom arbeidsmigranten uit lijks uitkeringen verstrekt en er was delijkheid niet alleen. Elke partij huizen van huisjesmelkers. Het Midden- en Oost-Europa te weinig sprake van arbeidsverdrinmoet zijn eigen verantwoordelijkkomt ook vaak voor dat de Polen bespreken. Slechts 40 gemeenten ging, overlast en criminaliteit. heid dragen. Door actief samen te hun paspoort moeten inleveren en waren bij de top aanwezig. Anderzijds zorgden arbeidsmigran- werken kan de problematiek gechanteerd worden. Daarbij ‘Poolse chauffeurs gevaar op de ten voor druk op de woningmarkt, rondom arbeidsmigratie uit komen uitzendbureaus hun weg’, ‘College tegen uitbuiting hadden zij een geïsoleerde Midden- en Oost-Europa beter beloftes over huisvesting en het Polen’, ‘Huis uitgewoond door maatschappelijke positie en een worden aangepakt. We kunnen aanbod van arbeid vaak niet na.
3
Ondanks de slechte omstandigheden waarin sommigen leven, redden de Polen zich hier best aardig. Ze zoeken elkaar regelmatig op en geven informatie aan elkaar door. Ze hebben echter betere en structurele begeleiding nodig. Veel misverstanden ontstaan door de taalbarrière en het gebrek aan kennis van de regels. Magdalena was betrokken bij de ontwikkeling van Infolinia, een Poolstalig informatiepunt in Rotterdam. Via de site kunnen Polen in hun eigen taal vragen stellen over de meest uiteenlopende zaken. Het gaat om hele praktische vragen, van onderwijsplicht (schoolgerechtigde leeftijd, schakelklassen), Nederlandse taallessen, huisvesting (betaalbare huizen), rechten als werknemer (onbetaalde overuren, arbeidscontract), verzekeringen (ziektekosten), tot ‘waar moet ik zijn voor kakkerlakkenbestrijding’ en ‘waar kan ik terecht met klachten over mijn lawaaiige Nederlandse buurman?’.
Dordtse situatie: bewoners aan het woord Jacqueline van Dongen, bewoonster van de wijk Het Reeland en initiatiefneemster van de conferentie, hield op de mini-conferentie het volgende betoog: Dordrecht, de Dordtenaren en de arbeidsmigranten
Magdalena ziet een oplossing in een aantal initiatieven, die de deelname van de Poolse arbeidsmigranten aan de Nederlandse samenleving gemakkelijker moeten maken. Zij vindt dat de gemeenten dergelijke initiatieven moeten betalen en ondersteunen, zoals: • Betere informatievoorziening geven aan Polen voor hun komst naar Nederland. • Een klachtenmeldpunt opstellen per telefoon of via persoonlijk contact, om bijvoorbeeld uitbuiting te kunnen aanpakken. • Gratis of betaalbare taallessen buiten werktijden faciliteren. • Een locatie toekennen waar Polen elkaar kunnen ontmoeten.
‘In Dordrecht zijn problemen ontstaan door het verhuren van met name particuliere woningen als tijdelijk onderdak voor arbeidsmigranten. Op steeds meer plekken in de stad, ook de meest onverwachte, steekt dit fenomeen de kop op. Dit is in veel steden een probleem, het is niet uniek voor Dordrecht. Wat wel uniek is, is dat Dordtse burgers het initiatief tot deze conferentie hebben ontwikkeld en uiteindelijk in samenwerking met de gemeente, deze middag is georganiseerd. Ik ben blij met een gemeente die zo een podium biedt tot brede kennisuitwisseling. Veranderingen in de bevolkingssamenstelling, verlies van sociale samenhang, verpaupering van wijken, klachten over overlast, de situatie van de arbeidsmigranten, zijn punten die mijn zorgen hebben aangewakkerd. De klachten over overlast zijn per definitie waar, om ze als kapstok te kunnen gebruiken voor verbeteringen. Want u of ik bepalen niet wat voor een ander overlast is en bagatelliseren leidt tot nog meer ergernis en onbegrip. Dat doet een wijk en de acceptatie van de arbeidsmigranten geen goed. Het heeft een naam: verminderde leefbaarheid. Leefbaarheid is een diffuus begrip. Ik wil dat begrip helder maken met de definitie: ‘geschikt om erin of ermee te leven’. Het drukt de relatie uit tussen een persoon of gemeenschap en de omgeving. De term ‘geschikt’ staat voor een minimum, bij een maaltijd zou je zeggen: ‘Het is een eetbare maaltijd’. We hebben allemaal het liefst een smakelijke maaltijd en als dat niet kan, willen we op zijn minst ‘best lekker’. Tot 17 juli 2008 had Dordrecht geen gronden om vergunningsaanvragen tot omzetting van een woning in een kamerverhuurpand te weigeren. Het was eigenlijk een kwestie van aanvragen, betalen, hebben en houden, want de vergunningen waren tot voor kort overdraagbaar en geldig voor onbepaalde termijn. Inmiddels zijn we op dit onderdeel goed op weg: 5% van de particuliere woningen per straat kan worden omgezet naar kamerverhuur, vergunningen staan op naam en zijn maximaal vijf jaar geldig. Bewoners, ik sprak ze overal: in de straat, in buurthuizen, in het park, in de supermarkt, bij hen thuis, op
4
het ijs en in de regen, waar dan ook, om te zien en te horen waar het echt over gaat. Ik ben gaan uitzoeken hoe andere gemeenten met huisvesting van arbeidsmigranten omgaan, door te bellen, mailen en te vragen. Verordeningen, onderzoeken, convenanten, boeken, bestemmingsplannen, een flinke berg leesvoer nam ik door om kennis te verzamelen. De migranten zelf sprak ik vooral op straat.
huisvuil niet in de containers past en de verloedering toeslaat, maar blijven grotendeels anoniem.
liere kamerverhuur, volgens de gemeente geen bedrijf. Een afvalcontract is er dan ook niet. De ex-buurman van M. werkt niet, hij zegt van de verhuur van panden best te kunnen leven.
kelde tijdelijke beheerder het eigenlijk niet over gehad. En het contract blijkt toch wel voor onbepaalde tijd te zijn, met een Voorbeelden van opzegtermijn van zes maanden. ‘wijkgebeurtenissen’: Eerder opzeggen kan, tegen De milieudienst komt in actie: flinke kosten. Dan maar die snijdt iedere zak naast de wijkcon- Oud en nieuw vergunning van 5000 euro en tainer open, vindt een adresdrager Een oud stukje Krispijn, particulier langer blijven verhuren? Wat en die persoon krijgt zijn bekeuring woningbezit. Even verderop is de doet u, als u twee hypotheken thuisgestuurd. Averechts, want de wijkvernieuwing in volle glorie moet betalen? Een verhuurtruc is: aankomen met je vuilnisgaande. Een aantal woningbezitmakelaar heeft belang bij het zak, de bovenste zak naast de ters verhuist naar een splinterverhuren van de woning, niet bij container zetten en die van jou nieuwe, onderhoudsarme woning. de verkoop. De bekende tips voor Voorafgaand aan deze conferen- erin. De wisseldagen van de Gekocht met een financieel het verhogen van verkoopkansen tie heb ik, op drie relevante migranten: zij hebben de opdracht gunstige constructie waar een van een woning: ruim de rommel plaatsen in de stad, wijkgerichte alles netjes achter te laten en woningcorporatie deel van op, trek de bedden glad, zet bewonersbijeenkomsten huisvuil op te ruimen, dat doen ze uitmaakt. De oude woning was bloemen neer en bak een gehouden, van en voor burgers. keurig. Container vol, of grof vuil, nagenoeg hypotheekvrij, maar wel appeltaart. Deze foto’s van een Daar wonen de mensen die de dan maar ernaast: een boete van verouderd en met achterstallig woning staan op de site van een discussie over de verminderde de milieudienst bereikt hen niet, onderhoud. Verhuur van deze makelaar. Er verblijven arbeidsleefbaarheid en de roep om die van de werkgever wel, want die woning, in kamers, als tijdelijk migranten. Is dit een serieuze beleid in gang hebben gezet. We kan worden ingehouden op het onderdak, levert na aftrek van alle poging tot verkoop? Voor wie nu hebben zeker niet alleen salaris. kosten nog steeds honderden denkt aan oude wijken in gesproken over ergernissen en euro’s per maand op. Een Dordrecht: deze woning staat in irritaties, maar vooral over wat Een gezin voegt boven- en beheerder neemt alles over, dus een relatief nieuwe wijk in burgers verwachten van de benedenwoning samen tot 1 weinig zorgen, geen gedoe met Papendrecht. Er staan in de gemeente, hoe zij hun eigen rol woning, de vergunning heeft 5000 makelaars en kijkers, iedere maand directe omgeving nog twee zien, welke eisen zij aan een euro gekost. Aan de overkant de netto huuropbrengst op de woningen al lang te koop, goede verhuurder willen stellen, wordt een huis sinds drie jaar bankrekening. Zorgeloos voor de ‘tijdelijk’ even verhuurd. over het toekomstbeeld van hun verhuurd, er verblijven steeds tijde- eigenaar, zorgelijk voor de buurt. wijk, hoe zij samenleven met de lijk acht arbeidsmigranten. Er is Terug naar Krispijn: het Vierkant arbeidsmigranten en of het geen kamerverhuurvergunning Huis te koop is een oud gedeelte van de wijk, tijdelijke onderdak wel of geen aangevraagd (die ook 5000 euro Een huiseigenaar heeft een met veel particulier woningbezit. kamerverhuur moet heten. kost), want het is maar ‘tijdelijk’, probleem: de huidige woning is In 2002 sturen bewoners met omdat het huis te koop staat. De nog niet verkocht, de volgende elkaar een brandbrief aan de De gewone man en de arbeidsvertrokken eigenaar heeft nog een wordt volgende week opgeleverd. gemeente over de veranderingen migrant zijn op de woonplek min kleine hypotheek van 211 euro per Dubbele hypotheek, onbetaalbaar. in de wijk en de wijze waarop of meer tot elkaar veroordeeld. maand. Er komen nooit kijkers. De Oplossing: tijdelijk panden gebruikt worden, de brief Wederzijdse irritaties en vraagprijs is stevig en nog nooit verhuren. Na twee maanden is er spreekt van illegale pensions. De onzekerheden worden bij gebrek gezakt. De ‘te koop’ poster van de nog geen huurder gevonden, dit situatie is fors verergerd. aan beter tussen deze twee makelaar hangt als een vergeeld, kan anders met arbeidsmigranten. ‘Kamerverhuurmaffia’ is hier een geprojecteerd, omdat de triest vodje aan het zolderraam. Dan doen we dat. De buren wijkterm geworden. De Camptussenliggende schakels zich begrijpen de situatie. Er komen huyzenstraat is meer een niet of nauwelijks laten zien. De Meneer M. huurders, niemand heeft er last Kampeerhuizenstraat, hier schakels zijn degenen die, M. heeft al jaren een ateliertje aan van en hun auto’s passen precies wisselt ca. 30% van de ‘bewoeconomisch en financieel, huis, samen met zijn broer. Zij naast het huis op de oprit. En ners’ iedere drie tot vier belang hebben bij deze vorm van repareren kleding en maken huurinkomsten, een hele opluchmaanden. In bewonersaantallen huisvesting: de eigenaar als gordijnen, het is geen vetpot. Voor ting met een dubbele hypotheek. is dat een hele nieuwe straat per verhuurder van de woning, de hun bedrijfje betalen zij een Jaar. Bij de bakker om de hoek huurder/werkgever en vaak nog verplicht bedrag voor het ophalen Na vier maanden blijkt dat er een hangt tot ergernis van de buurt een beheerder/verhuurmakevan bedrijfsafval. De vroegere vergunning nodig is voor deze al tijden een advertentie van een laar. Onzichtbaar, maar met buurman van M. is verhuisd, maar vorm van verhuur, de hypotheekbedrijf dat woningen te huur veel invloed op de leefbaarheid heeft de woning aangehouden. Hij verstrekker toestemming moet vraagt. Met deze praktijkvooren het vastgoed in een wijk. Zij bezit inmiddels drie panden in de geven, de verzekeringen en beelden wil ik u laten nadenken weten allemaal dat in de wijken buurt. Er verblijven steeds tijdelijke brandveiligheid aangepast moeten over wie en wat mede de de parkeerdruk toeneemt, het arbeidsmigranten. Het is particuworden. Daar heeft de ingeschanegatieve beeldvorming van de
5
heid als kernbegrip, weg met het vage schimmenspel in de wijken. Geen kamerverhuur, maar zakelijk bieden van tijdelijk onderdak, zo heet het. Geen wonen, maar logies. Hoeveel panden in de wijk, voor hoeveel mensen, wie bezit de panden, wat mag/kan er wel, wat niet, voor hoe lang? Wie helpt bij problemen? Wie begeleidt de arbeidsmigranten? Wie heeft welke verantwoordelijkheden en vooral: wordt dat nageleefd en gehandhaafd? Dat zijn vragen en wensen die leven bij bewoners. Goed beheer, beperkte aantallen woningen, daadkrachtige handhaving van heldere afspraken, focus op behoud van het karakter van de buurt. Er is draagvlak voor kleinschalige huisvesting van arbeidsmigranten in de wijken, zolang het wordt ervaren als iets wat een wijk kan absorberen, niet als een sluipmoordenaar die de wijk overneemt.
arbeidsmigrant en de overlastverhalen voedt. De individuele arbeidsmigrant is het probleem niet. Wat is er gaande en wie is er echt verantwoordelijk??? Blijkbaar heeft Dordrecht een flink koophuizenbestand dat aantrekkelijk is voor de huisjesmelker. De arbeidsmarkt staat of stond onder druk, werkgevers vullen met arbeidsmigranten openstaande vacatures in. Deze werknemers hebben onderdak nodig. Hun eisen zijn meestal niet hoog: goedkoop onderdak heeft de prioriteit. Huurbescherming geldt voor de arbeidsmigranten niet. Voor een aantal
partijen is hier veel geld te verdienen. Al deze zaken komen samen in onze stad. Waarom juist zo sterk in bepaalde wijken? En waarom komen er steeds meer concentraties bij? Geen enkele gemeente bouwt doelbewust zijn eigen probleemwijken. Er is ook een vastgoedprobleem. Bewoners maken zich zorgen. Waar liggen omslagpunten in wijken, wat is de toekomst? En waarom heeft de gemeente de problemen, ook tot hun eigen spijt, lange tijd zo onderschat? Als ik iets geleerd heb van de bewoners in de wijken, dan is het wel dat Dordrecht geen echt kamerverhuurprobleem heeft, maar problemen met en door
U volgt zo twee van de vijf workshops. Stap tijdens de workshop regelmatig even uit uw eigen rol, stap eens in de schoenen van de wijkbewoner, stap eens in de schoenen van de arbeidsmigrant. Hoe voelt het? huisvesting van arbeidsmigranten De gemeente is nog bezig is met in particuliere woningen. Maatde probleemdefinitie, terwijl de regelen alleen gericht op kamerwijkbewoners al lang toe zijn aan verhuur lossen niet voldoende op. de oplossingsfase. Toen het De bewoners zijn duidelijk: iedere burgerinitiatief voor deze mogelijke vorm van uitbuiting conferentie werd geboren, was moet zoveel mogelijk de kop het voorstel om een werkconfeingedrukt worden. Woonwijken zijn rentie te organiseren. Ik zet u geen doorgangswijken, kamervergraag aan het werk en hoop op huur is geen goedkoop hotel veel goede, frisse ideeën zonder receptie. De tijdelijke waarmee de brug tussen migrant is geen bewoner, maar probleemdefinitie en oplossingen een verblijver: voeten in Dordtse degelijk en liefst een beetje rap klei, hoofd en hart blijven thuis. gebouwd kan worden. Veel Dat vraagt gerichte aanpak. succes en creatief denkvermogen toegewenst!’ Hoe zien bewoners dat? De gemeente behoort, in dit volkshuisvestelijke probleem, zelf de regierol te vervullen. Duidelijk-
6
Muzikaal optreden Na de workshops hervatten we de conferentie met een muzikaal optreden van Peter de Jong. Zijn lied gaat over de vooroordelen die er zijn over arbeidsmigranten.
Gewoon Een Dag (tekst en muziek geschreven door Peter de Jong) Gewoon een dag, een dinsdag in februari Het weer is niet bijzonder, gewoon maar zo gewoon ’s Ochtends word ik wakker Van een onverwachte autotoetertoon Ik kijk uit het raam, de ochtendschemer Doffe dreunen, vele voeten op de trap Van de 15 mannen naast mij moet de helft nu naar zijn werk Een nieuwe dag is opgestart Mijn zoon van vijf ligt in zijn bed Draait zich op z’n andere oor Hij vraagt is het al ochtend pap Ik zeg nee, slaap maar even door. Zoveel mensen in één huis is oorverdovend En dat kost 200 pp cash elke maand De huisbaas komt dat zelf maandelijks halen Nog even en dan slapen ze daar staand Als je zo wordt gebruikt dan word je razend Of misschien gewoon afstandelijk en vlak Maar om alle sores te vergeten Ga je ’s avonds even lekker uit je dak Mijn zoon ligt in zijn bed
Draait zich op z’n andere oor Hij vraagt is het al ochtend pap Ik zeg nee, slaap maar even door. Gewoon een avond, een dinsdag in februari Een automotor draait in de kou Ik ga naar buiten naar die pokkeherrie Twee jongens zeggen hé wat moet je nou Ze zitten in zo’n opgepimpte nepferrari Met zo’n turbo-uitlaat, een binky-toy Ze zeiden heb je last ga dan verhuizen Wat ik toen dacht is niet zo mooi Mijn zoon van vijf ligt in zijn bed Draait zich op z’n andere oor Hij vraagt is het al ochtend pap Ik zeg nee, slaap maar even door. Het spreekwoord luidt regeren is vooruitzien Voor het allerbeste eindresultaat Dus niet achteraf pleisters gaan plakken De wond is al ontstaan, je bent te laat En tolerantie ligt dicht bij desinteresse Een verwarde dirigent en een angstig koor En vraag je wordt er al voor ons gestreden Dan hoor je “slaap maar even door”. www.peterdejong.info
7
workshop. Alle aanwezigen kregen een andere rol toebedeeld. Een vastgoedbeheerder was bijvoorbeeld de arbeidsmigrant en de arbeidsmigrant een medewerker van de gemeente. Na de rollenverdeling werd een casus voorgelegd. Het inleven in de andere situatie was moeilijker dan gedacht. Het was complex om vanuit een andere rol de vraag te beantwoorden. Uit de workshop kwamen de volgende aandachtspunten naar voren:
Terugkoppeling uitkomsten workshop Na dit optreden roept de dagvoorzitter één voor één de sprekers van de workshops naar voren voor een kort interview over het verloop van en de belangrijkste uitkomsten van de workshops.
dagvoorzitter vraagt een toelichting op de belangrijkste punten die uit de workshop zijn gekomen. Meldpunt, goede handhaving, informatie in thuisland en goede registratie. Jacqueline licht toe dat duidelijk omschreven moet worden waar termen als ‘wonen’ en ‘logies’ voor staan. Niet alle arbeidsmigranten zijn ingeschreven of staan geregistreerd. Het samen leven wordt in de weg gestaan door het schimmenspel in de wijk, er zijn te veel schakels. Het samen leven in de wijk is beperkt, maar het is goed mogelijk om naast elkaar te leven. Er moet richting gegeven worden aan de particuliere verhuurders.
Als eerste is Gert Nobel, manager Short Stay Facility in Dordrecht aan het woord. Hij was inhoudelijk spreker bij workshop 2 ‘Goed verhuren doen we zo’. Tijdens de workshop is er gesproken over het instellen van een keurmerk voor woningcorporaties. Hierover willen de verschillende partijen graag verder praten. Een goede communicatie en transparantie zijn hierbij belangrijk. Ook is er gesproken over een meldpunt en informatiepunt voor huurders en verhuurders. De werkgevers van arbeidsmigranten zijn ook verantwoordelijk voor een goede huisvesting van hun werknemers. Er is een opening voor verdere gesprekken tussen woningcorporaties en particuliere verhuurders. Henny Bos, workshopleider Voor workshop 4 ‘Samenleven: bij workshop 3 met of naast elkaar?’ wordt Jacque- ‘Sociaal beheer’ line van Dongen naar voren heeft met een geroepen. Samen met Arend van rollenspel Grootheest was zij inhoudelijk invulling gegeven spreker bij deze workshop. De aan deze
• Er moet een centraal meldpunt komen voor bewoners en arbeidsmigranten. • Er moet duidelijke regelgeving komen op goed beheer en handhaving. • Er moeten goede afspraken gemaakt worden met alle partijen, zoals bewoners, politie, huisvesting, woningcorporaties en arbeidsmigranten. Deze regels moeten ook nageleefd worden. De dagvoorzitter vraagt Frans Suykerbuyk, spreker in de workshop ‘Huisvesting nu en in de toekomst’ om een korte toelichting. De belangrijkste conclusie van deze workshop is dat je als
gemeente gebruik moet maken van de speelruimte in de wet- en regelgeving. Door een convenant te sluiten met koepelorganisaties in de uitzendbranche, zoals VIA, ABU en NBBU, is er meer mogelijk dan sommige gemeenten denken. Gebruik het convenant als instrument, om het vraagstuk handen en voeten te geven. Een convenant kan in een kort tijdbestek worden gesloten, in vier of vijf maanden tijd. Langzaam maar zeker zijn ook andere gemeenten met deze samenwerking gestart. Workshop Samenwerken en Communicatie, inhoudelijk spreker Margreet Boer. Om een betere samenwerking en communicatie met arbeidsmigranten te krijgen, is het belangrijk dat arbeidsmigranten voorlichting in hun eigen taal krijgen. De informatie van de gemeente naar de burgers toe moet verbeteren en vanuit de burgers moet er één aanspreekpunt komen voor de gemeente. Door een stichting op te richten van alle betrokken partijen, krijg je een betere communicatie. Gouden tip: blijf op een positieve manier met elkaar in gesprek.
8
Afsluiting Ter afsluiting van de conferentie worden de twee initiatiefnemers, Aaike Kamsteeg en Jacqueline van Dongen, naar voren geroepen voor een reactie op de conferentie. Jacqueline vindt dat de aanwezigen veel betrokkenheid, enthousiasme en inzet hebben getoond. Er is veel informatie uitgewisseld door de verschillende partijen die aanwezig waren. Jacqueline blijft het proces positief kritisch volgen en hoopt dat er met de uitkomsten van de conferentie ook wat gedaan wordt. ‘Ik heb passie voor de stad en heb er vertrouwen in dat het goed komt,’ sluit zij af. Aaike Kamsteeg hoopt op meer inbreng van de burgers. Ze
zouden zich vragen moeten stellen als ‘Naast wie woon ik?’ en ‘Wie komt er naast mij wonen?’ Bewoners hebben belang bij leefbare buurten. Commerciële partijen hebben hier weer zakelijk belang bij. Bij de gemeente gaat het bij uitstek om het algemeen belang, zoals leefbaarheid en arbeidsvoorwaarden. De eigen verantwoordelijkheid moet bij de juiste partij liggen. Tussen grote partijen wordt een convenant afgesloten over beheer, zodat er een dekkend netwerk van afspraken is. Helaas zijn particuliere verhuurders ongrijpbaar voor het convenant. Het is en blijft belangrijk om ook met hen afspraken te maken en op die manier de rol als overheid
te vervullen. De werkgevers zijn ook verantwoordelijk voor hun werknemers. Er staan genoeg zaken op de agenda waar hard aan gewerkt moet worden om resultaten te boeken. Door afspraken met relevante partijen te maken hopen wij als gemeente geen problemen te krijgen met handhaving. De ontwikkelingen gaan langzaam, de buurtbewoners zien weinig vooruitgang. Door afspraken te maken hopen we het aantal handhavingen terug te brengen. Jacqueline heeft de conferentie afgedwongen en wij zijn door haar aan het denken gezet. Met de overhandiging van een fles wijn en fotoboek van Dordrecht sluit Aaike Kamsteeg de conferentie af.
9
Workshop 1 Huisvesting nu en in de toekomst Inhoudelijk sprekers: Anneke Miedema, projectmanager VIA (Vereniging van Internationale Arbeidsbemiddelaars) Frans Suykerbuyk, adviseur Volkshuisvesting gemeente Bergen op Zoom
Anneke Miedema is projectmanager bij de Vereniging van Internationale Arbeidsbemiddelaars (VIA). De VIA is opgericht voor bedrijven die zich bezighouden met uitzenden, detacheren, werven en via projectmanagement inzetten van buitenlandse werknemers. De VIA houdt zich bezig met het versterken en verbeteren van het imago van internationale arbeidsbemiddelaars. Bedrijven die lid worden van de VIA krijgen eerst de status aspirant-lid. Als zij binnen een jaar het SKIA- certificaat (European Legal Labour Certificate) behalen, zijn zij volwaardig lid. Het SKIAcertificaat kan overigens door alle werkgevers die arbeidsmigranten
huisvesten behaald worden. De VIA heeft 38 leden en bemiddelt jaarlijks zo’n 45.000 tot 50.000 arbeidsmigranten. Het merendeel van de arbeidsmigranten komt uit Polen en is werkzaam in de productie en logistiek. Een klein percentage werkt in de landen tuinbouw. 12% van de arbeidsmigranten werkt in andere branches, zoals de zorg, bouw en metaaltechniek. Certificaat Door het SKIA-certificaat kwalificeren werkgevers die arbeidsmigranten huisvesten zich. Zij staan voor een goede en veilige huisvesting van hun medewerkers en voor een goed salaris. Ook zorgen zij voor
goed en veilig vervoer, goede medische zorg en kunnen zij beëdigde vertalers inschakelen om de medewerkers te ondersteunen. Daarnaast is het 24 uur per dag mogelijk om misstanden te melden. Organisaties die in het bezit zijn van het SKIA-certificaat worden jaarlijks gecontroleerd. Onafhankelijke controleurs doen jaarlijks onderzoek naar de woonruimte van de arbeidsmigranten. De wettelijke norm voor logies is 5 m2. SKIA-werkgevers, waaronder dus alle VIA-leden, houden een norm van 10 m2 aan. Vergunningenstelsel De ontwikkelingen in de internationale arbeidsbemiddeling laten zien dat er steeds meer arbeidsmigranten uit Midden- en OostEuropese landen komen. In Nederland is het vergunningenstelsel voor uitzendbureaus afgeschaft. Hierdoor kan iedereen een uitzendbureau starten, waardoor er landelijk inmiddels 10.000 uitzendbureaus zijn. Er zijn 2.000 uitzendbureaus specifiek voor arbeidsmigranten uit
Midden- en Oost-Europa. Hiervan zijn er slechts 300 – 500 bonafide. Er is een verschuiving zichtbaar van malafide naar bonafide uitzendbureaus. Dit komt onder andere door de Stichting Normering Arbeid, de uitbreiding van de ketenaansprakelijkheid, waardoor ook de inlener aansprakelijk is voor de leefomstandigheden van de werknemer, controles van de Arbeidsinspectie en door de SNCU, die de naleving van de uitzendCAO controleert. Daarnaast weten de arbeidsmigranten inmiddels wat hun rechten zijn, waardoor zij kritischer en mondiger worden. Door de kredietcrisis zien we helaas ook weer een verschuiving van bonafide naar malafide uitzendbureaus. Alle prijzen staan onder druk, waardoor het inhuren van goedkope en illegale arbeid weer toeneemt. Klachten over malafide organisaties worden doorgegeven aan bevoegde instanties, zodat ingegrepen kan worden.
10
Norm stellen Arbeidsmigranten blijven nu en in de toekomst nodig, omdat Nederland vergrijst. We zullen blijvend (vak)mensen uit het buitenland nodig hebben. In Scandinavië zijn de arbeidsomstandigheden voor arbeidsmigranten beter geregeld, waardoor de vakmensen daar naartoe trekken. Een modern migratiebeleid is nodig om arbeidsmigratie aantrekkelijk te houden. Goed georganiseerde gastvrijheid komt tot stand door een samenwerkingsverband tussen brancheverenigingen, uitzendbureaus en gemeenten met als doel: arbeidsmigranten een thuis te bieden! In de Gemeente Westland is de SKIA-norm verplicht. Ook in een groot aantal gemeenten in Brabant is de SKIA-norm inmiddels ingevoerd in het gemeentelijke beleid. Het stellen van een norm geeft een richtlijn en er kan volgens goede voorwaarden gehandhaafd worden.
granten. Om de knelpunten op te lossen moet er voldoende kwantitatieve en kwalitatieve huisvesting komen. Huisvestingssituaties die in strijd zijn met de regelgeving moeten opgespoord worden. Het ministerie van VROM, de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) en de koepelorganisaties binnen de uitzendbranche willen inzicht krijgen in de huisvesting van arbeidsmigranten. Binnen de huidige wet- en regelgeving zit speelruimte, als gemeente moet je hier gebruik van maken. We moeten op zoek naar de mogelijkheden en niet alleen kijken naar de beperkingen. De wet- en regelgeving biedt voldoende mogelijkheden om samen met werkgevers illegale huisvesting aan te pakken.
Presentatie Frans Suykerbuyk In de regio West Brabant is een convenant gesloten tussen zes gemeenten en de koepelorganisaties uitzendbranche (VIA, NBBU en ABU) over de huisvesting van arbeidsmigranten. Frans Suykerbuyk legt in zijn presentatie uit wat de voordelen van het sluiten van een convenant zijn. De verwachte huisvesting is onvoldoende in beeld, omdat niet precies bekend is hoeveel arbeidsmigranten er (zullen) zijn. Er zijn verschillende vormen van huisvesting, zoals woningen, hostels, pensions en campussenBij de buurtbewoners heerst vaak een verkeerde beeldvorming van arbeidsmigranten. Door deze mensen bij de huisvesting te betrekken, kun je de voor- en nadelen goed beargumenteren.
Convenant Frans Suykerbuyk geeft voorbeelden van illegale huisvesting die hij in Bergen op Zoom is tegengekomen: zolderruimten, koelcellen, zeecontainers en fietsenkelders. De gemeente is in deze gevallen verantwoordelijk voor de arbeidsmigranten die in deze locaties verblijven. Hij pleit voor een convenant tussen gemeenten (regionaal) en koepelorganisaties in de uitzendbranche (ABU, NBBU en VIA). Met alleen het toepassen van de regelgeving kom je er niet, er zijn goede afspraken nodig. Met het sluiten van een convenant mogen de leden van de koepelorganisaties arbeidsmigranten huisvesten. Beheer en toezicht blijft hierbij belangrijk en zij moeten zich aan een aantal voorwaarden houden, zoals het voeren van een administratie waaronder het bijhouden van een nachtregister, het vooraf vaststellen van procedures voor klachten en het aanvragen van vereiste (bouw)vergunningen.
Speelruimte binnen wet- en regelgeving Er zijn onvoldoende huisvestingsmogelijkheden voor arbeidsmi-
Om het proces goed beheersbaar te houden, houdt de gemeente een vinger in de pap. Zowel binnen de gemeente als de uitzendbran-
che wordt een persoon aangesteld die 7 dagen per week, 24 uur per dag bereikbaar is. Deze persoon ziet toe op de hygiëne, (brand) veiligheid, beheert de klachtenprocedure, stelt een communicatieplan op en voert het uit. Logies of huishouden De arbeidsmigranten verblijven vaak op basis van logies in Nederland, dit betekent dat het merendeel van de migranten hier logeert. Op het moment dat vrouw en kinderen ook naar Nederland komen, spreken we van een huishouden. Arbeidsmigranten die met acht personen in een huis verblijven, vormen geen huishouden. Er is nl. geen onderlinge verbondenheid tussen deze personen. Voor logies geldt een wettelijke norm van 5 m². Aan het huisvesten van meerdere arbeidsmigranten in een woning zitten een aantal nadelen vast. Het gaat ten koste van de bestaande woningvoorraad, de omwonenden zijn er vaak niet gelukkig mee en er is risico op concentraties van arbeidsmigranten in bepaalde gebieden.
convenant met de overkoepelende uitzendorganisaties en de gemeente. De problemen zijn op deze manier goed te hanteren en zelfs te voorkomen. Reacties/vragen naar aanleiding van workshop 1 • Grote groepen arbeidsmigranten moeten in een omgeving geplaatst worden waar ruimte is voor ontspanning en recreatie, zodat er geen overlast en verveling ontstaat. • De regels kunnen worden afgedwongen op het moment dat er een bestemmingsplan gewijzigd moet worden. De wijziging van een bestemmingsplan kan ook tijdelijk zijn, zodat eventuele aanpassingen van de ruimte weer teruggebracht kunnen worden in originele staat. Investering wordt dan rendabel en interessant.
Reacties/vragen naar aanleiding van workshop 2 • Er wordt dieper ingegaan op het begrip huishouding. Er is pas sprake van een huishouding als er een onderlinge verbondenheid is door middel van een huwelijk of De gemeente Bergen op Zoom een samenlevingscontract. hanteert de volgende beleidsricht- • Handhaving van de regels lijn. Huisvest de arbeidsmigranten gebeurt door het driewekelijks in in bestaand stedelijk gebied met de avonduren controleren van een mix van functies. Dus in een reeds eerder ontruimde panden. straat waar woningen, kantoren, De bonafide organisaties worden winkels en horeca aanwezig zijn en gefaciliteerd in mogelijkheden. De waar voldoende mogelijkheden zijn malafide organisaties worden voor het creëren van extra tegengewerkt bij bijvoorbeeld het parkeerruimte. Op deze manier verkrijgen van vergunningen of bij voorkom je ook overconcentratie. het wijzigen van een bestemVoor het aanpassen van een mingsplan. Het convenant wordt kantoorruimte of loods naar een uitgebreid met naburige gemeenlogiesfunctie, is een vergunning ten om verplaatsing van het nodig. Maak gebruik van de probleem te voorkomen. panden die te koop staan en die • Toegelicht wordt dat het niet aangepast hoeven te worden. convenant niet 100% afdwingbaar Een goede en zorgvuldige is, maar door onderlinge vrijwillige communicatie naar omwonenden afspraken is handhaving mogelijk. is noodzakelijk. Wie niet wil tekenen, is wellicht malafide en behoeft dus meer Het slotadvies van Frans Suykercontrole. buyk luidt: Pas de wet- en regelgeving toe en sluit een
11
Verantwoordelijkheid nemen Een deel van de overlast die arbeidsmigranten veroorzaken ligt ongetwijfeld bij de verhuurders zelf, die het niet altijd even boeiend vinden wat er in hun Inhoudelijk spreker: Gert Nobel, manager Short Stay panden gebeurt, áls ze maar Facility, Dordrecht maandelijks de huur ontvangen. Dat werd gesteld door een Wat is goed verhuurderschap? Hoe meteen ook het verschil duidelijk particulier verhuurder die wél kunnen we arbeidsmigranten maakt tussen woningcorporaties verantwoordelijkheid durft te netjes huisvesten en welke rol en particuliere verhuurders. “De nemen. “Ik beschouw het als mijn spelen woningcorporaties en insteek van een woningcorporatie taak om deze mensen netjes te particuliere verhuurders hierin? In is totaal anders dan die van een huisvesten in degelijke en veilige twee workshops gingen zo’n dertig particuliere eigenaar-verhuurder”, panden. Ook de communicatie vertegenwoordigers van verschilreageerde de eigenaar van een met de buren en de gemeente vind lende belangengroepen op zoek aantal panden in Dordrecht die ook ik belangrijk. Bij mij mogen naar antwoorden op deze vragen. aan arbeidsmigranten worden buurtbewoners altijd aankloppen Het ideeënrijke debat werd verhuurd. “Ik versta onder goed als ze klachten hebben. Er zijn afgesloten met de bemoedigende verhuurderschap dat een pand echter ook particuliere verhuurders woorden: “Laten we niet over het technisch in orde is. die de woningen alleen maar vol onderwerp blijven praten, maar De verantwoordelijkheid van de stoppen. Toch vind ik het te ver aan de slag gaan!” verhuurder gaat over het pand, gaan om afspraken te maken over niet over de randvoorwaarden.” In de arbeidsomstandigheden van Woningcorporatie Woonbron dat kader werd erop gewezen dat mijn huurders. Het allerbelangrijkverhuurt in Dordrecht 75 woninwoningcorporaties niet alleen ste is dat mensen zich prettig gen op tijdelijke basis aan meer mogelijkheden maar ook een voelen in hun woning.” arbeidsmigranten. Ze zijn gesitugrotere sociale verantwoordelijkeerd in complexen die gerenoveerd heid hebben dan particuliere Kwaliteitslabel nodig? moeten worden of die op de verhuurders. Voor hen is de Veel deelnemers aan het debat slooplijst staan. “We knappen deze samenwerking met bonafide willen de verhuurder/eigenaar van woningen op, meubileren ze en uitzendbureaus dus ook een een pand kunnen aanspreken op verhuren ze aan uitzendbureaus”, kwestie van imago. zijn verantwoordelijkheden. aldus Gert Nobel van Woonbron. Daarvoor moet je wel weten wie “Ons beleid op dit terrein wijkt niet Een medewerker van verhuurma- het aanspreekpunt is in een pand. af van de reguliere verhuur van kelaar Rots-Vast noemde een “Dat is bij corporaties geen enkel woningen. Het gaat uitsluitend om convenant met de uitzendsector probleem, maar particuliere gehele complexen en dus niet om slechts een gedeeltelijke oplossing verhuurders zijn soms niet te kamers verspreid door de gevoor het probleem. Rots-Vast sluit bereiken”, aldus een raadslid. Is het meente. Welke mensen er precies alleen contracten af met bedrijven een goed idee om een kwaliteitslawonen, weten we niet.” en dus niet met particuliere bel te ontwikkelen voor verhuurhuurders. “We merken dat 60 ders? Delta Metaal is hier voor. Goed verhuurderschap procent van de arbeidsmigranten “Hierdoor zou ik als werkgever Hoewel Woonbron nauwelijks rechtstreeks uit het buitenland zeker weten dat ik geen problemen klachten over overlast ontvangt, is komen. Door een convenant te met de huisvesting krijg.” de corporatie volgens Nobel bereid sluiten met uitzendbureaus los je nog een stap verder te gaan. “We het probleem slechts gedeeltelijk Strenger beleid? vinden het belangrijk dat arbeidsop.” “Vergunningen moeten ook migranten op hun werk goed ingetrokken kunnen worden”, worden behandeld. Onder goed Een vertegenwoordiger van de opperde een beleidsmedewerker verhuurderschap versta ik ook de uitzendbranche bevestigde: bij de gemeente Dordrecht. Streng exclusieve samenwerking met “Daarvoor moet je bij de inlenende beleid kan echter alleen succesvol betrouwbare uitzendbureaus. bedrijven zijn.” Een raadslid van de zijn als het ook goed gehandhaafd Misschien moeten we een gemeente Dordrecht vond het idee wordt. Daarop wezen bewoners die convenant met deze partijen te ver gaan: “Waar en hoe iemand overlast ondervinden van hun afsluiten.” Niet iedereen is echter werkt, behoort tot de privé-sfeer buitenlandse buren. “Het duurt bereid deze stap te zetten, wat van mensen.” vaak veel te lang voor er actie
Workshop 2
Goed verhuren doen we zo
wordt ondernomen. Als je kwaliteitsnormen invoert, moet het ook een politieke keuze zijn om voldoende capaciteit te creëren voor de handhaving van dit beleid. Daarbij gaat het om de samenwerking tussen gemeente, politie en justitie.” Woningen geschikt? Uit de discussie bleek tevens dat niet alle woningen even geschikt zijn voor kamerverhuur. “Veel particuliere woningen zijn gebouwd voor families”, zei een ander raadslid. “Er zitten ook vaak te veel huurders in. Daar beginnen de problemen.” Deze mening werd niet door iedereen gedeeld. “Ik zie het verschil niet tussen een familie met drie kinderen en vijf Polen in één huis”, verdedigde een particulier verhuurder zich. “Ook voel ik me niet verantwoordelijk voor eventuele parkeeroverlast in de wijk waarin mijn woningen staan.” Vooral in de oudere wijken met smalle straten ontstaat al snel parkeerdruk. Raadslid gemeente Dordrecht: “Goed verhuurderschap betekent ook dat we durven zeggen dat sommige straten en wijken in Dordrecht gewoon niet geschikt zijn voor particuliere verhuur.” De gemeente heeft sinds december 2008 voor de hele stad op dit vlak een nieuwe beleidsregel. In delen van het Reeland en Oud-Krispijn geldt dat maximaal 5% van de particuliere woningen kamergewijs mag worden verhuurd. Dat vonden enkele deelnemers aan de discussie niet ver genoeg gaan. “We moeten beter kijken wat een wijk aankan. Misschien moeten we wel verbieden dat die 5% naast elkaar liggen.” Meldpunt nodig De oprichting van een meldpunt voor buurtbewoners én migranten vonden de meeste deelnemers een goed idee. Een van de aanwezige raadsleden heeft zelf grote problemen gehad met Poolse buren die onder slechte omstan-
12
digheden werkten, met als gevolg dronkenschap en overlast. “Wanneer je als verhuurder of buurtbewoner merkt dat mensen op hun werk slecht worden behandeld, moet je daar iets mee kunnen. Er moet een meldpunt komen voor de buurtbewoners en de arbeidsmigranten zelf.” Hoewel het onwaarschijnlijk is dat arbeidsmigranten bij een meldpunt zullen gaan klagen over hun werkgever werd het idee door de andere deelnemers omarmd. “Ik zou niet weten welke mensen er naast me wonen”, vertelde een bewoner. “Maar als ik overlast heb, wil ik weten waar ik dat kan melden. Je zou zo’n meldpunt ook kunnen inrichten als informatiecentrum voor de buitenlanders.” Een meldpunt kan schrijnende situaties voorkomen, zei een bewoner die namens zijn buurman deelnam aan de workshop. “Mijn buurman heeft al jaren overlast van acht Polen die naast hem wonen. Hij heeft alle instanties benaderd, tevergeefs. Nu heeft hij het opgegeven en z’n eigen woning te koop gezet. Je moet als burger ergens terechtkunnen met je problemen.” Samenwerken met bedrijven De deelnemers vinden dat bedrijven die buitenlanders in dienst nemen moeten zorgen voor goede arbeidsomstandigheden. “Als het bedrijfsleven geen verantwoordelijkheid neemt, gaat het fout”, zei hierover de directeur van een huisvestingsbedrijf. “Gelukkig merk ik dat steeds meer bedrijven de woning eerst komen keuren voor ze er hun mensen onderbrengen.” “Bij Delta Metaal vinden we goede huisvesting belangrijk”, reageerde de vertegenwoordiger van deze werkgever. “We halen veel vakmensen uit Oost-Europa. Het gaat om hoogopgeleide specialisten die een goed salaris krijgen. Sommige willen zelfs in Nederland
blijven wonen. Ik wil me als werkgever kunnen profileren door goed werk aan te bieden, maar ook goede huisvesting. Onze sector wil dit samen met de gemeente, de woningcorporaties en andere partijen goed regelen. Zo zetten we Drechtsteden als economische regio sterk op de kaart.” Grote complexen? Los van de verbetering van bestaande huisvestingsmogelijkheden werd ook het idee geopperd nieuwe woongelegenheid te creëren. “Tegenwoordig komen heel veel buitenlanders in één keer naar Nederland, wat te maken heeft met wetswijzigingen. Enkele jaren geleden kwamen ze nog gedoseerd. Als de arbeidsmigratie meer gefaseerd zou lopen, had je deze problemen niet. Misschien moeten gemeente en woningcorporaties wel grote complexen bouwen, puur voor deze groepen.”
Workshop 3 Sociaal beheer Inhoudelijk spreker: Henny Bos, zelstandig ondernemer en werkzaam voor Woonbron
Arbeidsmigranten worden vaak gehuisvest in woningen die uitzendorganisaties bij een sociale of particuliere verhuurder huren. Goed sociaal beheer is hierbij van essentieel belang. De beheerder kan er namelijk voor zorgen dat verhuurde panden op een fatsoenlijke manier worden bewoond, de juiste bewoner(s) worden aangesproken bij overlast én ook dat de bewoner, de arbeidsmigrant, bij vragen een aanspreekpunt heeft. In de praktijk wordt sociaal beheer nog weinig toegepast, want hoe richt je sociaal beheer in, wie is waar verantwoordelijk voor, welke rol speelt de verhuurder en de uitzendorganisatie en hoe zorg je voor draagvlak bij de omwonenden?
van Dordrecht, die zich nauw betrokken voelt bij het onderwerp.
Met een creatief spel dwong Henny de deelnemers uit hun eigen rol/functie te treden en te kijken door de ogen van een andere betrokken partij. Tijdens de workshops werden de groepen in duo’s opgedeeld en de rollen van de arbeidsmigrant, de buurtbewoner, de verhuurder, de politie en de gemeente, opnieuw aan de duo’s toebedeeld. Henny fungeerde als quizmaster en legde de deelnemers een aantal casussen voor. Elk duo moest vanuit haar nieuwe rol een antwoord formuleren, waarna alle antwoorden plenair werden Tips van de deelnemers besproken en bediscussieerd. Het • Regie van een probleem doel van de workshop was om vaststellen samen tot nieuwe inzichten te • Niet blijven praten, maar aan de Creatief spel komen, knelpunten bij de kop te slag! Henny Bos werkt al een aantal jaar pakken en concrete actiepunten • Betrek werkgevers en arbeidsmi- als sociaal beheerder. In haar dage- voor de gemeente te formuleren. granten bij het probleem lijkse rol beheert ze een groot • Maak goede afspraken en leg ze aantal complexen dat voor Dagelijkse praktijk contractueel vast in duidelijke tijdelijke huisvesting wordt In de dagelijkse praktijk lopen alle huurovereenkomsten gebruikt. Als sociaal beheerder partijen tegen knelpunten aan. houdt ze vinger aan de pols, vangt Daarom heeft Henny een aantal Wat is goed verhuurderschap? ze signalen op uit de wijk en houdt praktijkvoorbeelden in casussen • Als verhuurder bereikbaar zijn ze contact met alle betrokken verwerkt en vier van deze casussen voor bewoners en buren partijen zoals de bewoners, de aan de deelnemers voorgelegd. • Verantwoordelijkheid nemen omwonenden, de corporatie, maar voor het pand, de bewoners en de bijvoorbeeld ook de wijkagent. 1. De gemeente wil inzicht in het omgeving aantal buitenlandse werknemers • Goede afspraken maken en Henny heeft haar kennis en die in hun gemeente wonen en/of contractueel vastleggen ervaring gebruikt om invulling te werken. Hoe komt de gemeente • Het pand goed onderhouden geven aan de workshop Sociaal aan de juiste informatie? • Communiceren met de buurt beheer. Diverse partijen namen 2. In de woning naast je wonen • Grote wooneenheden voor deel, waaronder de Algemene arbeidsmigranten. Hardwerkende arbeidsmigranten bouwen Bond voor Uitzendorganisaties, de mensen die ’s ochtends om 5.30 • Transparantie gemeente Dordrecht, Milieudienst uur naar hun werk gaan. Maar de • Invoeren van een kwaliteitslabel Zuid-Holland Zuid, gemeente trap kraakt, de voordeur klemt en voor verhuurders Hendrik-Ido-Ambacht, Zwijndrecht wordt iedere keer hard dichtgesla• Meer taallessen aanbieden: Pools en Papendrecht, verhuurgen. Je kunt het niet uitleggen aan voor Nederlanders en Nederlands bemiddelaar Rots-Vast, buurtbede bewoners, omdat je de taal niet voor Polen woners en een Poolse inwoonster spreekt. Tot wie kan je je richten?
13
3. De wijkagent wordt gebeld door bewoners van een portiek. Beneden in de berging ligt een man zijn roes uit te slapen en het lijkt erop dat deze man zijn intrek in de berging heeft genomen. De man is eerder weggestuurd, maar komt iedere keer weer terug. Hij heeft boven in de flat gewoond met drie arbeidsmigranten. Hij blijkt ontslagen te zijn en geen werk meer te hebben. Hoe gaat de wijkagent hiermee om? 4. Het is lekker weer en een groep van tien Poolse mannen zit tot diep in de nacht buiten te praten en drinkt daarbij een stevige borrel. Hoe leg je uit dat de buren dit als storend ervaren? Ook als dit ‘maar’ één keer in de twee weken plaatsvindt? Onpartijdige partij De deelnemers deden actief mee en probeerden zich zo goed mogelijk in te leven in hun nieuwe rol. Nadat een casus was voorgelegd, overlegden de duo’s goed met elkaar, waarna een antwoord werd geformuleerd. Het was lastig om daadwerkelijk antwoord te geven op de vragen die werden
gesteld. De professionele partijen wezen elkaar aan. Geen van de partijen nam de verantwoordelijkheid. Niemand kon aangeven of goed beargumenteren waarom een andere partij ergens voor verantwoordelijk moest zijn. In de praktijk zijn arbeidsmigranten en omwonenden hiervan de dupe. Henny geeft aan dat er een onpartijdige sociaal beheerder aangewezen moet worden die de belangen van alle professionele en niet-professionele partijen behartigt. Deze beheerder fungeert als contactpersoon voor alle partijen. Hij is verantwoordelijk voor de plaatsing in de woningen en de nodige vergunningen en houdt een duidelijke lijst bij van alle bewoners en degenen die aangesproken kunnen worden. Niet alle arbeidsmigranten spreken een taal waarin de sociaal beheerder kan communiceren. Henny geeft ook aan dat je niet altijd elkaars taal hoeft te spreken om elkaar te kunnen begrijpen. Veel Polen spreken bijvoorbeeld Duits. ‘We moeten ‘met’ elkaar praten en niet ‘over’ elkaar’, licht
Henny toe. De partijen geven aan dat een bemiddelaar die verschillende talen spreekt, wenselijk is. Gastheerschap Tijdens de discussie kwam ook het gastheerschap van de gemeente Dordrecht ter discussie. Arbeidsmigranten worden vaak met een te grote groep in te kleine en onveilige ruimtes gehuisvest. Hier moeten duidelijke richtlijnen voor komen, die ook gehandhaafd moeten worden. Bovendien worden arbeidsmigranten zelden geïnformeerd over bij wie ze terecht kunnen en wat ze wel en niet mogen doen. Doordat ze de taal niet spreken ontstaat er overlast, miscommunicatie en een slechte beeldvorming. In Rotterdam heeft men een centraal meldpunt opgericht waar arbeidsmigranten terecht kunnen met alle soorten vragen. De vragen kunnen hier in de eigen taal worden gesteld en beantwoord. Op deze manier hebben de arbeidsmigranten een vraagbaak waar ze altijd terecht kunnen. Ook de buurtbewoners hebben behoefte aan een
centraal punt waar ze vragen en klachten kunnen deponeren. Ze weten immers niet wie ze aan moeten spreken bij overlast en vragen. Er moet één centraal meldpunt komen voor zowel arbeidsmigranten als omwonenden, zodat alle informatie op één centraal punt binnenkomt. De partijen zijn het erover eens dat Dordrecht veel van Rotterdam kan leren. Actiepunten Naar aanleiding van de discussies zijn er drie actiepunten geformuleerd voor de gemeente: 1. Een centraal meldpunt inrichten voor zowel de omwonenden als de arbeidsmigrant. De vragen moeten in de eigen taal gesteld en beantwoord kunnen worden. 2. Goed beheer, duidelijke regelgeving, toezicht en handhaving van de regels. 3. Goede afspraken maken met alle betrokken professionele en niet-professionele partijen. De afspraken zwart-wit naleven en handhaven.
14
Workshop 4 Samenleven: met of naast elkaar? Inhoudelijk sprekers: Jacqueline van Dongen, bewoonster van de wijk Het Reeland en initiatiefneemster van de miniconferentie. Arend van Grootheest, clusterleider bij Woonactief (onderdeel van de Dordtse Welzijnsorganisatie (DWO) en gespecialiseerd in bewonersondersteuning.
De gemeente Dordrecht wil arbeidsmigranten niet alleen huisvesten, maar ziet ook graag dat de inwoners van de stad met hen samenleven. Wat zijn de wensen van de inwoners en arbeidsmigranten op dit gebied? Wat kun je verwachten van de inwoners en de arbeidsmigranten? Wat betekenen de tijdelijkheid van het verblijf van de arbeidsmigranten en de taalbarrière voor de toekomst van een woonwijk? Deze vragen stonden centraal tijden de twee workshops over het thema samenleven. Huisvesting Arend van Grootheest concludeert dat er veel ten nadele is veranderd in de directe leefomgeving van de Dordtenaren. Reden hiervoor is de komst van vooral tijdelijke arbeidsmigranten. Dit vindt hij niet alleen een probleem van bewoners en arbeidsmigranten, maar ook van de gemeente. Arend behandelt een aantal vragen over gecertificeerde uitzendbureaus, verhuurbemiddelaars en sociaal beheer. De discussie en de daaruit volgende conclusies en actiepunten gingen vooral over twee soorten huisvesting: - Huisvesting via woningbouwcorporaties en verhuurbemiddelaars. Zij zijn de eigenaar van het pand, controleren het maximale aantal inwoners per woning, zien toe op de veiligheid van de woning, zijn verantwoordelijk voor het sociale beheer en het onderhoud en beschikken over een klachtenbu-
reau met een tolk. Ondanks deze voordelen hebben zij helaas nauwelijks binding met de buurt en zijn zij vooral gericht op kamerverhuur. - Huisvesting via particuliere verhuur. Vaak is de eigenaar van het pand niet bekend. Hij kan daardoor ook niet getraceerd en verantwoordelijk gesteld worden. Het is niet bekend hoeveel panden deze eigenaar heeft, hoeveel mensen in een pand wonen (vaak overbewoning), en er is geen controle op veiligheid van de woning. Er wordt nauwelijks onderhoud aan de woning gepleegd. Een wethouder van Zwijndrecht stelt dat particuliere verhuurders vaak zelf niet weten aan welke eisen hun pand moet voldoen. Zij hebben zelf ook baat bij het in stand houden van hun pand. Een bewoner merkt op dat voor arbeidsmigranten zonder werk- of verblijfsvergunning, illegale/ particuliere woningen vaak goedkoper zijn. Zij willen hier voor een korte periode werken en weinig uitgeven, dus berusten ze in slechte huisvesting. Tijdens de rondvraag is aan alle deelnemers aan deze workshop gevraagd wanneer particuliere kamerverhuur in feite als bedrijfsmatige activiteit zou kunnen worden aangemerkt. De meningen hierover liepen licht uiteen. Maar unaniem stelde men, dat het verhuren van een volledige woning, door de eigenaar aangekocht ten behoeve van kamerverhuur, als een kamerverhuurbedrijf
zou moeten worden aangemerkt. Aan de deelnemers werd de volgende vraag gesteld: ‘Hoeveel procent van de verhuuropbrengsten denkt u, dat de particuliere verhuurder uitgeeft aan sociaal beheer? Hoe zou dat bij corporaties zijn?’ Dit is lastig in te schatten, maar de deelnemers zijn het erover eens dat bij goed sociaal beheer het samenleven beter blijkt te verlopen. Samenleven? Aan de ene kant heerst een gevoel van medelijden met de arbeidsmigranten, omdat ze in slechte omstandigheden wonen, vaak van huis moeten wisselen en daarbij vaak onverzekerd (ziektekosten) en onbeschermd zijn. Aan de andere kant is er het gevoel van irritatie als ze in de directe leefomgeving te lawaaiig zijn of hun huisvuil naast de vuilcontainer op straat moeten zetten door het teveel aan huisgenoten. Daarnaast speelt de taalbarrière een belangrijke factor in miscommunicatie met arbeidsmigranten. Een algemene frustratie van de deelnemers is bovendien dat er in de wijken geen contactpersoon is voor calamiteiten. Soms gaat het om vernieling in of aan de woning, ruzie tussen arbeidsmigranten, of om een brand waarbij men niet weet hoeveel mensen er nog in de woning aanwezig zijn, omdat het aantal huurders en de eigenaar onbekend is. Conclusie De vragen die tijdens deze workshop behandeld zouden worden, zijn indirect aan bod gekomen. De discussie was vooral gericht op huisvesting van arbeidsmigranten en niet zozeer op het met of naast arbeidsmigranten leven. Naast de taalbarrière, is het verloop van de tijdelijke arbeidsmigranten vaak te groot om goed contact te krijgen. De buurtbewoners willen eerst een betere leefomgeving voor de arbeidsmigranten en voor henzelf,
voordat leven met elkaar aan de orde is. Vastgesteld is dat deze mogelijkheden altijd beperkt blijven door de korte verblijfsduur van de migranten. Of, zoals een wethouder van Zwijndrecht het stelde ‘De middelen goed organiseren en combineren met een sociaal programma.’ Actiepunten 1. De arbeidsmigranten weerbaar maken door goede informatie over hun rechten en plichten. Dit kan al in hun eigen land of bij aankomst in Nederland, ook al zijn ze hier voor een korte periode. 2. Goede registratie van bewoners/ arbeidsmigranten in de huurpanden: wie en hoeveel mensen wonen er? 3. Registratieplicht van de werknemers door het bedrijf/ uitzendbureau dat arbeidsmigranten in dienst heeft. 4. Bekendmaking van eigenaren van panden, particulier of bedrijfsmatig, aan de buurt met contactgegevens voor direct contact bij klachten en calamiteiten. 5. Instellen van een ‘buurtregisseur’ die particuliere woningen kan regulieren. 6. Centraal meldpunt voor klachten en calamiteiten, liefst met een (Poolstalige) tolk. 7. Opvolging van klachten van de buurt. 8. Goede handhaving in de buurten.
15
Workshop 5 Samenwerken & Communicatie Inhoudelijk spreker: Magreet Boer, coördinator beleid gemeente Westland.
Margreet de Boer is binnen de gemeente Westland adviseur op het gebied van huisvesting voor arbeidsmigranten. Zij houdt zich bezig met de implementatie van het beleid ‘Tijdelijk wonen in de gemeente Westland’, alsmede met het onderzoeken van structurele oplossingen. Margreet begeleidt onder meer een pilot tijdelijke huisvesting in het buitengebied en onderhoudt contacten, zowel intern als extern.
zijn, stelt Margreet de Boer. Alleen wanneer partijen goed samenwerken en communiceren, kan het probleem met al zijn facetten worden aangepakt. Wanneer we kijken naar de vestiging van arbeidsmigranten, kunnen we de volgende partijen onderscheiden: arbeidsmigranten, gemeente, bewoners, corporaties, verhuurders, werkgevers, uitzendorganisaties, beheerders enzovoorts. Deze partijen hebben uiteenlopende belangen. Alleen wanneer de Samenwerken en partijen elkaar begrijpen, ontstaat communicatie draagvlak voor het gezamenlijke Samenwerking en communicatie doel, de weg erheen en de rollen zijn onmisbaar bij een complex van de betrokken partijen in het thema als de vestiging van arbeids- proces. Wanneer een proces migranten waar verschillende eenmaal gestart is, is het belangbelangengroepen bij betrokken rijk elkaar op de hoogte te houden
en kennis en ervaringen uit te wisselen. Zo kunnen de gewenste resultaten geboekt en bestendigd worden. Het is belangrijk hier aan de voorkant van het proces afspraken over te maken. Aansprakelijkheid Naar aanleiding van deze aandachtspunten hebben vertegenwoordigers van een bewonerscomité een aantal vragen. Zij vroegen zich af wie er aansprakelijk is en bij wie zij terecht kunnen als zij overlast of hinder ervaren van buitenlandse werknemers die in panden bij hun in de straat wonen. Blijft de particuliere verhuurder aansprakelijk of is dat het uitzendbureau en welke rol speelt de gemeente hierbij? Voor de bewoners is het vanwege de taalbarrière haast niet mogelijk om de huurders op hun gedrag aan te spreken. Ook is er sprake van een snelle doorstroming bij de bewoners. Bewoners worden niet geïnformeerd over panden waar arbeidsmigranten komen te wonen. Ook
wordt er om onduidelijke redenen oogluikend toegestaan dat de 5% norm voor bewoning van panden wordt overschreden. Hierdoor ontstaan voor omwonenden problemen met parkeren, geluidshinder en huisvuil. Er vertrekken mensen uit de straat of wijk vanwege de hinder. Door de vele partijen die bij de huisvesting van arbeidsmigranten zijn betrokken, wordt het zoeken naar oplossingen bemoeilijkt. Het gemeentelijk loket dat aanspreekpunt is voor zaken over de huisvesting van arbeidsmigranten is bij de meeste bewoners niet bekend.Volgens de bewoners worden de problemen onvoldoende onderkend, waardoor de noodzaak om met elkaar in contact te treden en te werken aan oplossingen onvoldoende aanwezig is. Het duurt vaak drie maanden voordat er iets met de meldingen of klachten van overlast wordt gedaan.
16 Deelnemende organisaties: • Bewoners van Dordrecht en omliggende
gemeenten
Afspraken Een vertegenwoordiger van de NBBU (Nederlandse Bond van Bemiddelings- en Uitzendondernemingen) gaf aan dat goed beleid staat of valt met de handhaving van afspraken die gemaakt zijn met de bonafide uitzendbureaus. Deze uitzendbureaus hanteren normen met betrekking tot arbeid en huisvesting waar alle betrokken partijen zich aan dienen te houden. De NBBU stelt dat de werkgever die is aangesloten bij een overkoepelende brancheorganisatie, aangesproken kan worden op het gedrag van de huurders. Zij houden toezicht op de arbeidsomstandigheden en huisvesting van de werknemers en spreken de werknemers direct aan als er zaken niet in orde zijn. Zij hebben een bemiddelaar in dienst die de taal van de werknemer spreekt. Voor werkgevers die niet zijn aangesloten bij een overkoepelende brancheorganisatie zou een boetesysteem ingesteld moeten worden, dat resulteert in uitsluiting. Dit systeem wordt toegepast wanneer men zich niet aan de regels houdt bij het in dienst hebben van illegaal verblijvende arbeidskrachten of het ontduiken van regels over huisvesting en arbeidsomstandigheden. De moeilijkheid is dat veel van de arbeidsmigranten niet bij bonafide uitzendbureaus zijn ingeschreven en daarom niet of nauwelijks te traceren of aan te spreken zijn. Ze hebben vaak contact gelegd met malafide bureaus uit het land van herkomst, waar geen afspraken mee te maken zijn.
Beheerder De rol van de beheerders van de panden is niet duidelijk. Waarom kunnen bewoners niet direct met de beheerder klachten opnemen? Beheerders hebben immers alle informatie over de (extra) bewoning van de panden? Waarom plaatst men geen sticker op de deur van de verhuurde panden? En waarom informeert men de omwonenden niet welke panden wanneer bewoond gaan worden? De Rots-Vast Groep, specialist op het gebied van huurwoningen en beheer van woonruimte, onderzoekt de mogelijkheid om een stichting op te richten waar alle betrokken partijen bij zijn aangesloten. Deze stichting stelt regels vast waaraan men zich moet houden. Vervolgens wordt een meldpunt ingesteld waar de klachten van de stichting in behandeling worden genomen. De spanningen die er lijken te bestaan bij de diverse betrokken partijen, gemeenten, bewoners en uitzendbureaus, bemoeilijken de oprichting van een dergelijke stichting. Er moeten eerst bruggen worden geslagen en onderzocht worden welke partijen er zijn en wat de vragen en behoeften zijn.
over de handhaving van de regels. Er zijn al convenanten gesloten met de gemeenten Katwijk, Westland en Bergen op Zoom. Aan het eind van de workshop werden verder de volgende kernbegrippen geformuleerd:
• De Twern • FNV • Gemeentes Dordrecht, Alblasserdam, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht, Zwijndrecht • HomeFlex • Interstede • NBBU
• Met alle partijen om de tafel zitten • Terugkoppelen met/door alle partijen • Oprichting van een stichting met alle betrokken partijen • Follow-up en handhaving moeten strak worden geregeld • Arbeidsmigranten in hun eigen taal op de hoogte brengen van wet- en regelgeving • Gemeente moet de bewoners beter informeren • Vanuit bewoners een vast aanspreekpunt instellen • Quick Wins: wie zijn verantwoordelijk voor de verhuurde panden? Wat zijn de behoeften?
• Progrez • Politie Zuid Holland Zuid • RotsVast • Vastgoedbeheer • Vereniging Woningcorporatie Drechtsteden • WMO Adviesraad Dordrecht • Particuliere verhuurders • ACG Geskus • Brandweer Dordrecht • COLO • Delta Metaal • Dordrechtse Ondernemingsvereniging • Drechtzorg • IHC DregdersBV • Kamer van Koophandel • Krispijn Wonen • Makelaardij Delta BV • Nouwen Makelaardij • OZP • Provincie Zuid Holland • R - K Parochie • Sociale Dienst Drechtsteden • Turkse Ondernemingsvereniging Dordrecht • Waltman & Co • Werkgevers Drechtsteden • Woonactief • Woonbron
Conclusie Er moeten afspraken gemaakt worden met gemeenten en corporaties over huisvesting en arbeidsomstandigheden. Deze afspraken moeten in zogenaamde convenanten worden vastgelegd. In het convenant staat ook beschreven welke maatregelen er worden genomen als er van de regels wordt afgeweken. De gemeente moet de regie voeren
• Ooms Drechtsteden • Direct Wonen • Q Makelaars BOG B.V.
• Stichting Protestantse Zorggroep Crabbenhof • Kaburgh-Beheer • VIA
Gemeente Dordrecht Spuiboulevard 300 Postbus 8 3300 AA Dordrecht www.dordrecht.nl
