Nummer
13
Nieuwsbrief
september 2002
Nieuwe bouwmaatstaven verpleging en verzorging bieden meer keuzevrijheid voor moderne zorgconcepten De huidige en toekomstige cliënt wenst zorg op maat, afgestemd op individuele behoeftes. Deze onomkeerbare maatschappelijke tendens leidt onder meer tot het opstellen van bouwmaatstaven die zorg op maat mogelijk maken. Een voorbeeld hiervan zijn de nieuwe bouwmaatstaven verpleging F LORENT V LAK
en verzorging die het Bouwcollege heeft opgesteld. “Vroeger waren bouwmaatstaven min of meer letterlijk voorschrift”, zegt drs. Florent Vlak van de raad van bestuur van VIVIUM zorggroep in Naarden en lid van de Werkcommissie Verpleging en Verzorging. “De nieuwe maatstaven V & V zijn echter meer resultaatgericht: het mogelijk maken van zorg op maat, die zowel past bij de verschillende doelgroepen als bij de specifieke zorgbehoefte die in een bepaalde instelling leeft.”
Mensen willen graag zo lang mogelijk thuis blij-
bestaan of in ieder geval de mogelijkheid wordt
den aandacht aan een kwalitatief optimale, op
ven wonen, tenzij het echt niet meer kan. Als zij
geboden sociale contacten op te bouwen en te
individuele wensen afgestemde zorgbouw.
een beroep moeten doen op verzorging of ver-
onderhouden. “Instellingen zullen steeds meer op
Daarbij is kleinschaligheid een belangrijk uit-
pleging, dan wensen zij in een woonomgeving te
de individuele wens aangepaste zorg moeten
gangspunt. In de bouwmaatstaven wordt onder-
leven die vervangend is voor hun eigen wijk en
bieden”, stelt Vlak. “Daarbij gaat het om een keu-
scheid gemaakt tussen individueel wonen (1 of 2
waarin de opgebouwde sociale relaties blijven
zemenu voor onder meer de deelgebieden behan-
personen), groepswonen (maximaal 7 bewoners)
deling, verzorging, verpleging, paramedische zorg
en afdelingswonen. (maximaal 10 bewoners).
en ontspanning. Vroeger bepaalden professionals
Deze woonvormen zijn doelgroepgericht:
wat goed was voor een cliënt. Dat is achterhaald.
individueel wonen is voor cliënten die slechts in
Het is onmogelijk geworden om met standaard-
beperkte mate zorg behoeven, groepswonen is
Deze Nieuwsbrief besteedt ruim aandacht aan de
zorgprogramma’s te werken. De individuele keuze-
voor mensen die meer zorg behoeven en de
recent goedgekeurde nieuwe bouwmaatstaven voor
mogelijkheid van cliënten is de dominante factor.
‘zwaarste’ groep is het meest gebaat bij afde-
verpleging en verzorging. Verder is een artikel gewijd
Dat geldt zowel voor de bebouwde omgeving als
lingswonen. Daarbij vind ik het persoonlijk van
aan de capaciteitsproblemen op afdelingen voor
voor zorg, behandeling en welzijn. Het gaat om
belang dat bij groeps- en afdelingswonen mensen
intensive care; het Bouwcollege bracht daar in juli
de levenskwaliteit, waarin juist de gebouwde
met dezelfde achtergrond (belangstelling,
een rapport over uit. Op de achterpagina treft u een
omgeving een belangrijke rol speelt. De nieuwe
opleiding, geografische afkomst) de mogelijkheid
voorbeschouwing aan op ons jubileumcongres van 10
bouwmaatstaven verpleging en verzorging beste-
geboden wordt bij elkaar te wonen.”
TEN GELEIDE
oktober in relatie tot het werkprogramma voor 2003.
ACHTERGROND
Knelpunt bij kleinschaligheid
markt min of meer gedwongen werden hun huizen af te staan aan
Overigens is Vlak zich ervan bewust dat kleinschalige woonvoorzie-
gezinnen. Als eindpunt werden zij opgenomen in een verpleeghuis.
ningen zullen leiden tot hogere kosten, onder meer door een grote-
Die situatie is totaal veranderd: de huidige populatie in verzor-
re personele inzet. “Kleinschalig bouwen is in principe duurder”,
gingshuizen heeft behalve zorg ook vaak verpleging nodig.
zegt hij, “maar er zijn daardoor ook besparingen mogelijk.
In verpleeghuizen zijn alleen mensen opgenomen die intensieve
Een receptioniste is bijvoorbeeld niet meer nodig.
verpleging behoeven. Het zou mij niet verbazen als in de toekomst
Een probleem is de beschikbaarheid van personeel, dat in algemene
het onderscheid helemaal wegvalt. Daar moeten we met de bouw
zin wordt veroorzaakt door een afname van het aantal jongeren en
terdege rekening mee houden.”
een toename van ouderen. Daarnaast is er minder belangstelling voor een baan in de zorgsector, omdat het beeld is ontstaan dat er altijd geld tekort is, mensen keihard moeten werken en de salarissen laag zijn. Mijn ervaring is echter dat juist in kleinschalige woonvoorzieningen het vrij gemakkelijk is om aan personeel te komen, omdat mensen een grotere verantwoordelijkheid dragen en
“Ondernemerschap moet gefaciliteerd worden in
een band opbouwen met de cliënten, en vaak ook nabij hun eigen
wet- en regelgeving”
woonomgeving willen werken.”
Directeur drs. Mariëlle Rompa van Arcares vindt de nieuwe bouwmaatstaven V & V een stap in de goede richting, omdat ze
Meer mogelijkheden
meer cliëntgericht en flexibeler zijn dan vroeger. Zij zou echter
De nieuwe bouwmaatstaven zijn omgewerkt tot een kader waarbin-
liever een generieke aanpak van bekostiging van zorginstellin-
nen de initiatiefnemer eigen keuzes kan maken op het gebied van
gen voorstaan dan via een kleinschaligheidstoeslag. “Het is
ruimtelijke faciliteiten, afgestemd op de cliëntenpopulatie en de
beter om generieker te denken over het bekostigingstraject.
organisatievisie. Er kunnen creatieve oplossingen worden bedacht
Wij willen graag de werkelijke tarieven voor een bepaalde zorg-
en uitgevoerd om het kwaliteits- en welzijnsniveau op een hoog
zwaarte in kaart brengen. Dat is veel transparanter dan het
peil te brengen. Vlak weet uit ervaring dat er veel meer ruimte is
tarief- en indexeringssysteem zoals het nu gehanteerd wordt.
gekomen voor andere oplossingen: “Tijdens het ontwikkelen van het
Er is immers een kloof ontstaan tussen de huidige kwaliteit van
bouwplan voor ‘De Stichtse Hof’ in Laren hebben we bijvoorbeeld
de zorg en de zorg die de burger wenst. Het wordt tijd dat we
gekozen voor een kleine hal, zodat er geld overbleef voor onder
een écht besluit nemen over de financiering van de ouderen-
meer de bouw van een Grand Café, dat een belangrijke sociale func-
zorg, waardoor zorg op maat mogelijk wordt. Dat kan onder
tie is gaan vervullen. Ook konden we een atrium realiseren, dat bij-
meer door het scheiden van wonen en zorg. We zullen de regels
draagt aan de sfeer en de gebruiksmogelijkheden in de instelling.”
moeten aanpassen aan de ontstane situatie waarin mensen zo lang mogelijk thuis willen blijven wonen en de benodigde zorg op een gemakkelijke manier kunnen inkopen. Dit betekent dat
[
[
‘Het gaat om een kwalitatief optimale, op individuele wensen afgestemde zorgbouw’
het ondernemerschap moet worden gefaciliteerd in wet- en regelgeving. Interessant zijn in dit verband ook de zogenaamde woonzorgzones, waarin voor ouderen woningen zijn gebouwd met in de naaste omgeving een huisartsenpraktijk, een winkelcentrum en een zorginstelling. Dat zijn initiatieven die wij van harte steunen.”
Overigens gelden wel basiskwaliteitseisen, zoals een minimale oppervlakte van een kamer of appartement, eisen waarmee ook een projectontwikkelaar, een woningbouwcorporatie of een architect zijn voordeel kan doen. Ook is de eis tot omkeerbaar bouwen opgenomen: met een betrekkelijk eenvoudige ingreep moeten van een verzorgingshuisappartement twee verpleeghuiskamers kunnen worden gemaakt en andersom. “In het bouwplan moet met omkeerbaar bouwen rekening worden gehouden als het gaat om de plaats van de bekabeling, de aanwezigheid van toiletten en draagmuren”, zegt Vlak. “Groot voordeel van omkeerbaar bouwen is behalve het kostenaspect vooral het welzijn van de cliënten. Als een verzorgingshuiscliënt een verpleeghuisindicatie krijgt, hoeft hij of zij niet naar een ander gebouw of zelfs naar een andere plaats te verhuizen, maar kan in de vertrouwde omgeving blijven wonen. Omkeerbaar bouwen speelt ook in op de trend van het steeds meer naar elkaar toegroeien van de sectoren verzorging en verpleging. Vroeger was er een duidelijk onderscheid tussen verzorging en verpleging: in de jaren vijftig en zestig waren bewoners van bejaardenhuizen eigenlijk mensen die met geringe hulp best zelfstandig hadden kunnen blijven wonen, maar door de krapte op de woning-
IC’s buiten gebruik door budgettaire en personele krapte Met enige regelmaat verschijnen berichten in de media over plaatsingsproblemen van vooral complexe patiënten op een afdeling voor intensive care. Uit onderzoek van het Bouwcollege blijkt dat de problematiek structureel is: er is sprake van overbelasting van IC-afdelingen in met name top-IC’s in algemene ziekenhuizen en in academische ziekenhuizen. “Deze IC-afdelingen worden bovendien vaak geconfronteerd met complexe patiënten”, zegt drs. Aart van de Vijsel van het Bouwcollege. “Er is overigens meestal geen sprake van een fysiek ruimte- of beddengebrek. De capaciteitsproblemen ontstaan voornamelijk omdat IC-plaatsen buiten gebruik moeten worden gesteld door budgettaire en/of personele krapte. Het aantal plaatsen zal op peil moeten worden gehouden door een financiële prikkel in te bouwen.” Samen met de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care hield het
Van de Vijsel. “We hebben daartoe een pragmatisch, objectief criteri-
Bouwcollege een enquête onder alle IC-afdelingen in Nederland, die
um voorgesteld, namelijk het aantal beademingsdagen. Op die manier
ook alle gereageerd hebben. Deze respons van 100% geeft aan dat de
wordt transparant wat de verschillen in zorgzwaarte zijn.
problematiek zeer serieus genomen wordt en het onderzoek krijgt
Een andere oorzaak is een onvoldoende doorstroming uit IC-voorzie-
daarmee een hoge mate van betrouwbaarheid omdat het niet geba-
ningen naar andere afdelingen. Een deel van de IC-capaciteit wordt
seerd is op een steekproef. “Uit het onderzoek bleek dat de proble-
daardoor gebruikt door patiënten die met medium care ook geholpen
matiek structureel is, wat impliceert dat een noodverband aanleggen
zouden kunnen worden. Dit houdt in dat de instroom van ‘echte’ IC-
niet zal helpen. De eerste oorzaak voor de problemen is het buiten
patiënten wordt belemmerd, omdat de uitstroom vertraagd wordt.
gebruik moeten stellen van IC-plaatsen, omdat de huidige systematiek
De oorzaak is dat soms de overgang van intensive care naar een
van de budgettering ongunstig is voor de IC-afdelingen: ziekenhuizen
gewoon ziekenhuisbed te groot is. Bij twijfelgevallen kiest men
krijgen een jaarlijks bedrag dat verdeeld moet worden over de ver-
terecht voor een langer IC-verblijf, wat de uitstroom uiteraard niet
schillende afdelingen. Daardoor ontstaat de merkwaardige situatie dat
bevordert. Een oplossing zou kunnen zijn, dat er naast IC-plaatsen
ziekenhuizen die hun IC-capaciteit ter beschikking stellen zich finan-
ook medium care wordt gerealiseerd. Deze step-down-voorziening kan
cieel in eigen vlees snijden. De opname van een complexe IC-patiënt
een deel van de verstopping verhelpen, waardoor meer patiënten die
is immers erg duur en ziekenhuizen kunnen in hun interne budget
intensieve zorg nodig hebben, geholpen kunnen worden.”
moeilijk ruimte vinden om voldoende intensieve zorg aan te bieden. prikkel in de budgettering van ziekenhuizen in te passen”, zegt
[
‘Pas een positieve financiële prikkel voor ziekenhuizen in’
[
“Daarom stellen we voor op korte termijn een positieve financiële
Verdelingsprobleem Behalve leegstand, financiële krapte en onvoldoende mogelijkheden voor doorstroming naar medium care speelt het probleem van een tekort aan beademingsplaatsen. Dat is terug te voeren tot een verdelingsprobleem over de verschillende soorten IC’s. “We onderscheiden drie IC-typen al naar gelang de zorgzwaarte van de patiënten”, zegt Van de Vijsel. “In principe zou de bestaande beademingscapaciteit in de landelijke behoefte van die verschillende types moeten kunnen voorzien, maar de verdeling over de verschillende typen IC’s is niet goed. Op termijn is echter een uitbreiding van beademingsplaatsen in top-IC’s van algemene ziekenhuizen en in academische ziekenhuizen noodzakelijk. Het Bouwcollege heeft berekend dat tot 2010, mede door de toenemende vergrijzing, een uitbreiding van 10 tot 20 % nodig is. Deze kunnen meestal binnen de reeds aanwezige fysieke capaciteit gerealiseerd worden door het operationeel maken van plaatsen die nu buiten gebruik zijn, en voor het overige deel door plannen die reeds in ontwikkeling of uitvoering zijn.” Verantwoordelijkheidsgebieden Om een doelmatig gebruik van de schaarse en dure IC-capaciteit te A ART
VAN DE
V IJSEL
bevorderen stelt het Bouwcollege voor 6 à 7 regionale verantwoor-
AGENDA BOUWCOLLEGE Het Bouwcollege vergadert op 7 oktober naar verwachting over onder meer de volgende signaleringsrapporten: • verbetering van de privacy in verpleeghuizen • de boekwaardeproblematiek in de sector verpleging en verzorging Verder worden de volgende bouwmaatstaven (nieuwbouw en bestaande voorzieningen) vastgesteld: • revalidatiecentrum • binnenmilieu en installatietechniek Ook worden de Kengetallen 2002 vastgesteld; daarbij gaat het om de jaarlijkse actualisatie van de zogeheten kengetallen voor investerings- en exploitatiegevolgen van planning- en bouwbeslissingen. Ten slotte komen een aantal documenten aan de orde die te maken hebben met de interne planning voor 2003, te weten het werkprogramma, de begroting en het vergaderschema.
WWW.BOUWCOLLEGE.NL In deze rubriek vindt u actuele informatie over de website van het A RTHUR
VAN
Z ANTEN
Bouwcollege. De website bevat onder andere recente, te downloaden publicaties, persberichten, komende symposia en cursussen, agenda’s van verga-
delijkheidsgebieden te vormen. De IC-afdelingen in zo’n gebied zijn
deringen van het Bouwcollege en zijn commissies, relevante wet- en regel-
dan samen verantwoordelijk voor de opname van acute patiënten.
geving en vacatures. Daarnaast is er een rubriek Bouwcollege in de media.
“Om dat te kunnen realiseren is het noodzakelijk dat er goede afspraken worden gemaakt over de overplaatsing van patiënten”,
Op dit moment wordt uw aandacht gevraagd voor de rapporten die in de
zegt Van de Vijsel. “Bovendien moet middels goede ICT-toepassing
laatstgehouden vergadering van het Bouwcollege - op 8 juli - zijn vastge-
continu inzicht gegeven worden in de actuele vrije plaatsen.”
steld, waaronder de inmiddels goedgekeurde bouwmaatstaven voor verpleging en verzorging (Recent verschenen, Persberichten en Publicaties). Binnenkort
Stuurgroep
- zodra deze zijn goedgekeurd - zult u ook de nieuwe bouwmaatstaven voor
De IC-problematiek is vorig jaar in de Tweede Kamer aan de orde
verslavingszorg aantreffen evenals de Bouwkostennota 2002 (zie hierna).
gesteld en de minister heeft een stuurgroep ingesteld om een pro-
Via de website zult u op de hoogte worden gehouden van de voortgang.
gramma van eisen op te stellen om de problemen op te lossen. In de stuurgroep zijn alle betrokken partijen vertegenwoordigd, waaronder de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC). Drs. Arthur van Zanten, internist-intensivist van het Gelderse Vallei
GOEDKEURING BOUWKOSTENNOTA EN BOUWMAATSTAVEN VERSLAVINGSZORG VERDAAGD
Ziekenhuis in Ede, is namens de NVIC vertegenwoordigd in de stuurgroep, die maandelijks vergadert. “Het Bouwcollege-rapport heeft de
De minister heeft begin deze maand laten weten zijn goedkeuring van de
problematiek inzichtelijk gemaakt”, zegt Van Zanten. “We wisten al
op 8 juli door het Bouwcollege vastgestelde nieuwe bouwmaatstaven voor
dat het ontbreken van een positieve financiële prikkel één van de
verslavingszorg met vier weken op te schorten. Van dit recht maakt de
oorzaken was, maar dat het probleem deels wordt veroorzaakt door
minister ook gebruik ten aanzien van de in de Bouwkostennota 2002 opge-
verdelingsvraagstukken was voor ons een verrassing.
nomen bouwkostenkengetallen; dit impliceert dat ook de publicatie van de
In de stuurgroep worden de aanbevelingen van het Bouwcollege
Bouwkostennota met (maximaal) vier weken wordt uitgesteld.
uiterst serieus genomen en eigenlijk ben ik er zeker van dat ze door ons zullen worden overgenomen. Een additionele financiële prikkel is juist in de top-IC’s van algemene ziekenhuizen en in academische ziekenhuizen nodig om meer IC-bedden operationeel te krijgen. Het College Tarieven Gezondheidszorg heeft dit signaal
BOUWCOLLEGE BEGINT MET MONITORING GEBOUWEN GEHANDICAPTENSECTOR
inmiddels opgepakt, wat een positieve ontwikkeling is. Ook het
Al eerder (in mei jl.) werd in deze Nieuwsbrief aandacht besteed aan het
instellen van regionale verantwoordelijkheidsgebieden lijkt me erg
monitoren, het in kaart brengen van de kwaliteit en kwantiteit van de
belangrijk om tot afstemming tussen de verschillende IC’s te komen.
gebouwen in de intramurale gezondheidszorg, waarbij jaarlijks een zorgsec-
In de toekomst zullen de zwaarste patiënten in de grote ziekenhuizen
tor aan de beurt gaat komen. In tegenstelling tot waar het toen naar uitzag,
behandeld gaan worden, met daarnaast kleinere satelliet-IC’s van een
zal echter niet gestart worden met de geestelijke gezondheidszorg maar met
iets lager zorgniveau. Daarbij is het transport van de meest acute
de gehandicaptenzorg. De aanpak - met uitbesteding van het veldonderzoek
patiënten een belangrijk aandachtspunt. De inzet van mobiele IC-
aan een extern bureau en inschakeling van een begeleidingscommissie -
units speelt daarbij een cruciale rol. Verder zullen ook meer IC-ver-
blijft dezelfde en heeft de instemming van de koepelorganisatie VGN. Het
pleegkundigen en intensivisten moeten worden opgeleid.”
onderzoek zou vóór de zomer van 2003 moeten kunnen worden afgerond.
ACTUEEL
Thema’s jubileumcongres aftrap voor Werkprogramma 2003 Net als vorig jaar heeft het Bouwcollege in zijn Werkprogramma 2003 gekozen voor een aantal centrale thema’s. In 2003 zullen dat zijn: de kwaliteit van de bouwkundige zorginfrastructuur, de wachtlijstproblematiek, de ontwikkeling van het Bouwcollege als expertisecentrum en deregulering. Tijdens het jubileumcongres zal veel aandacht worden besteed aan de kwaliteit van de bouwkundige zorginfrastructuur en innovatieve ontwikkelingen die daarmee samenhangen.
Behalve de vaste onderzoeken (monitoring) die
2004 hun vervolg zullen krijgen. Deze prijsvragen
concepten en ICT samen ook gevolgen zullen heb-
het Bouwcollege houdt rondom de kwaliteit van
zijn bedoeld als een stimulans voor innovatieve
ben voor de ontwerpkeuze bij grote bouwprojec-
de bouwkundige zorginfrastructuur, mag van het
ontwikkelingen.
ten. Niet alle ziekenhuizen maken dezelfde keuze
Bouwcollege als expertisecentrum ook verwacht
Met name tijdens de workshops in het middagpro-
en dat maakt het erg interessant.
worden dat het een bijdrage levert aan het stimu-
gramma van het jubileumcongres worden thema’s
Het Bouwcollege werkt aan een nieuwe bouw-
leren van innovatie. Op het jubileumcongres zal
behandeld die met deze ontwikkelingen te maken
maatstaf voor het algemeen ziekenhuis, een soort
de start worden aangekondigd van een drietal
hebben. In de sector ziekenhuizen speelt dat
paraplunotitie, waarin de relatie tussen zorgcon-
prijsvragen, die achtereenvolgens in 2003 en
patiëntenlogistiek, organisatievorm, nieuwe zorg-
cept, organisatie en ontwerpkeuze in kaart zal worden gebracht. Bij de workshop over de gehandicaptensector staat de toekomst van de hoofdlocatie centraal, een onderwerp dat ook terugkomt in het Werkprogramma 2003. Een belangrijke vraag is: welke functies heeft een hoofdlocatie in de toekomst als het beleid van vermaatschappelijking en deconcentratie wordt doorgezet. Daarnaast zijn er vragen rondom vastgoedzaken, bijvoorbeeld: wordt het instellingsmanagement een projectontwikkelaar als op de hoofdlocatie gewone woningbouw wordt gerealiseerd in het kader van omgekeerde integratie? U kunt nog steeds inschrijven voor het jubileumcongres, dat op 10 oktober in het Congresgebouw in Den Haag gehouden zal worden. Het aanmeldingsformulier vindt u in de speciale flyer die we in juni bij Nieuwsbrief 12 hebben uitgebracht en op onze website www.bouwcollege.nl. U kunt echter ook telefonisch een formulier aanvragen.
COLOFON Deze nieuwsbrief is een uitgave van: College bouw ziekenhuisvoorzieningen Postbus 3056, 3502 GB Utrecht Bezoekadres: Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht E-mail:
[email protected] Internetsite: www.bouwcollege.nl Telefoon: 030-2983100 Fax: 030- 2983299 Redactie: Peter van Beek, Han Hoes Vormgeving: ColorScan, Voorhout Druk: Wilco bv, Amersfoort ISSNnummer: 1570-4254
