Miljoenennota 2006
14 Financiën
18 Justitie
15 Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
19 Economische Zaken
17 Verkeer en Waterstaat
22 Volksgezondheid, Welzijn en Sport
23 Sociale Zaken en Werkgelegenheid 28 Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu
29 Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 30 Onderwijs Cultuur en Wetenschap
Staatscourant 20 september 2005, nr. 182 Tekst: Pag. 14: Sarah Mollink, Pag. 15: Peter Wierenga, Pag. 17: Maurits van den Toorn, Pag.18: Barbara Nieuwenhuijsen, Pag. 19 en 30: Florentine van Lookeren Campagne,
Pag. 22: Stef van Delft, Pag. 23: Jeroen Zonneveld, Pag. 28: Cyriel van Rossum, Pag. 29: Debby Vermeulen
Foto: Rijksgebouwendienst/Christel Nijland, Foto’s pag. 15, 18 en 29: HH, Illustraties: Ymelda van Duin
FI
Overheidsfinanciën in rustiger vaarwater Financiën Omdat de dreigende ontsporing van de overheidsfinanciën is afgewend, komt er geen nieuwe bezuinigingsronde. Er is een pakket aan structuurversterkende investeringen vastgesteld, gefinancierd vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES). 42,5% van de aardgasbaten vloeit in het FES.
FES-uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Kennis, onderwijs en innovatie Milieu en duurzaamheid Mobiliteit, ruimte en wonen Prijscompensatie Totaal
1.060 730 340 200 2.330
Na een aantal economisch moeizame jaren, die vrijwel iedereen in zijn portemonnee heeft gevoeld, zijn de vooruitzichten beter. Het kabinet maakt in de Miljoenennota 2006 ruimte voor lastenverlichting, voor uitgaven die de koopkracht ondersteunen en via het Fonds Economische Structuurversterking (FES) voor investeringen in kennis, onderwijs, milieu en infrastructuur. Ook kan vanwege het bescheiden economisch herstel een lager begrotingstekort worden gerealiseerd dan in de vorige Miljoenennota nog werd verwacht: 1,8% van het bruto binnenlands product (bbp) in plaats van 2,1% bbp. De motor achter dit herstel is een lichte groei van de economie met 0,5%, die voor 2005 wordt verwacht. Voor 2006 wordt een economische groei van 2,5% verwacht, de hoogste groei sinds 2000. Het herstel komt vooral door een stijging van de export. Daarnaast geven de verbeterde winstgevendheid van bedrijven en hogere bedrijfsinvesteringen een positieve impuls aan het herstel. De bestedingen van particulieren nemen naar verwachting ook weer toe, mede dankzij de koopkrachtondersteuning van het
kabinet met een pakket van € 2,5 miljard aan koopkrachtondersteu€ 2 miljard nende maatregelen (€ bestaat uit lastenverlichtende maatregelen en € 0,5 miljard uit hogere uitgaven). In het voorjaar was al tot een pakket van € 1 miljard besloten. Dat was vooral bedoeld om negatieve inkomenseffecten bij de middeninkomens met kinderen te verminderen. Daar bovenop komt nu een extra pakket aan maatregelen van ruim € 1,5 miljard om de koopkracht van burgers zoveel mogelijk op niveau te houden en waar mogelijk te verbeteren. Alle belastingbetalers profiteren van de verhoging van de algemene heffingskorting met € 78. Voor werknemers daalt de premie voor de werkloosheidswet met ruim 0,5%, en voor deeltijders zelfs wat meer. Ook schaft het kabinet in 2006 het gebruikersdeel van de onroerendezaakbelasting (OZB) af. De accijns op autobrandstoffen blijft in 2006 op hetzelfde peil en wordt niet, zoals gebruikelijk is, verhoogd met de inflatie. Kennis, onderwijs en innovatie, milieu, duurzaamheid, mobiliteit, ruimte en monumenten krijgen een extra impuls dankzij de hoge olieprijs. In totaal heeft het kabinet dankzij de hogere aardgasbaten € 2,33 miljard hiervoor weten te reserveren via het Fonds Economische Structuurversterking (FES). In 2006 wordt van de € 2,3 miljard naar verwachting € 0,6 miljard
Collectieve sector 2006 Bedragen x € 1 miljard
115,1 97,3
Uitgaven totaal
76,4 57,3
198,4
191,5
43,8
Rijk (exclusief sociale zekerheid en zorg)
14
Sociale zekerheid
Zorg
Inkomsten totaal
Belastingen
Premies
besteed. Besloten is om windmolens op zee die nu gesubsidieerd worden buiten het FES, alsnog ten laste van het FES te brengen. Het gaat om een bedrag van in totaal € 1 miljard dat gespreid over de komende jaren tot uitbetaling komt. Dit voorkomt, samen met de rijksbijdrage, dat het afnemerstarief voor de elektriciteit dat burgers jaarlijks betalen de komende jaren omhoog gaat. De overheidsschuld neemt dit jaar nog toe. In 2006 stabiliseert de schuldquote (schuld uitgedrukt als percentage van het bbp op ruim 55% bbp. Het tekort ligt in 2006 nog boven de doelstelling die het kabinet aan het begin van de kabinetsperiode had. Die doelstelling is afgeleid van het begrotingssaldo dat nodig is om de schuld te laten dalen. Daarmee dalen ook de rentelasten en zo wordt de gewenste ruimte op de begroting gecreëerd om de kosten van de vergrijzing op te vangen. Begrotingsdiscipline blijft dus noodzakelijk, aldus minister Zalm van Financiën in een toelichting op de begroting.
Naast de uitgaven van het Rijk doet de overheid ook uitgaven voor sociale zekerheid en zorg. Het Rijk, de sociale zekerheid en zorg samen is de collectieve sector. De rijksuitgaven worden grotendeels betaald uit belastingen. De uitgaven voor sociale zekerheid en zorg worden voor het grootste deel gefinancierd uit de opbrengst van premies.
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
BZK
Inzet op herstel van vertrouwen Met verbetering van de veiligheid en de dienstverlening van de overheid wil BZK het vertrouwen van de burger herstellen. Maar of het openbaar bestuur nog op de schop gaat, is de grote vraag. Minister Pechtold mag komend jaar proberen om de bestuurlijke vernieuwing vlot te trekken. Volgend jaar zal zijn Burgerforum advies uitbrengen over het kiesstelsel. Wie weet is het parlement straks positiever over vernieuwing dan ministerpresident Balkenende. In Elsevier liet de premier onlangs weten dat hij het huidige kiesstelsel prima vindt, evenals de huidige positie van de minister-president in het staatsbestel, waarover ook nog een notitie moet verschijnen. Verder zal Pechtold in zijn resterende ambtsperiode ook de grondwetswijziging voor de direct gekozen burgemeester naar de Kamer sturen, maar hij ontbeert hiervoor de steun van de oppositie. Het zal dus moeilijk worden om de bestuurlijke vernieuwing uit het regeerakkoord tot stand te brengen. Gelukkig heeft de D66-bewindsman nog meer ijzers in het vuur. Om de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren wordt komend jaar het BurgerServiceNummer ingevoerd, op basis van het sofi-nummer. Uiteindelijk zullen burgers nog
maar één keer hun gegevens aan de overheid hoeven te verstrekken. Eind 2006 moet ook minimaal 60% van de overheidsdiensten elektronisch beschikbaar zijn. Tevens krijgen het paspoort en de identiteitskaart een chip met daarop een gezichtsscan. Dit biometrische kenmerk – kosten: € 55 miljoen – moet fraude bemoeilijken. De identiteitskaart zal niet duurder worden voor de burger, het paspoort wél. Met het verbeteren van de veiligheid in Nederland is het kabinet aardig op weg, zo bleek onlangs uit de criminaliteitscijfers. Vooral de geweldsdelicten – en dat zijn natuurlijk niet de minste – baren nog zorgen. Wapenbezit wordt daarom strenger gereguleerd. Verder zal minister Remkes nog een flinke dobber krijgen aan de reorganisatie van het politiebestel. Het kabinet neemt de aanbeveling van de commissie-Leemhuis om het beheer te centraliseren over, maar de hoofdcommissarissen en burgemeesters (korpsbeheerders) verzetten zich daar hevig tegen. De politie krijgt er komende jaren € 5 miljoen bij om meer agenten in dienst te nemen. De totale sterkte moet in 2006 op ruim 50.000 voltijdbanen komen en er moeten 40.000 extra zaken aangeleverd worden bij het OM. Voor de periode erna zullen nieuwe prestatieafspraken gemaakt worden. Het kabinet verwacht veel van de gemeenten, die hun regierol op het
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
gebied van veiligheid moeten waarmaken. Zij krijgen wettelijke bevoegdheden om de vestiging in bepaalde wijken te reguleren en zo overlast tegen te gaan. Tevens zijn ze onmisbaar bij het tegengaan van radicalisering en het bestrijden van terrorisme. Zowel Amsterdam als Rotterdam hebben hier al beleid voor ontwikkeld. Overigens was na de moord op Van Gogh en de commissie-Havermans al besloten om de AIVD en andere diensten uit te breiden. In totaal trekt het kabinet hiervoor € 100 miljoen extra uit, maar dat geld zit deels ook bij de Justitiebegroting. De overstromingen in New Orleans laten zien hoe belangrijk een effectieve rampenbestrijding is. Remkes is bezig met de invoering van het Beleidsplan crisisbeheersing, waarin de veiligheidsregio een belangrijke rol speelt. Alleen is nog steeds niet geregeld wie bij meningsverschillen tussen burgemeesters de knoop doorhakt, de Commissaris der Koningin of de burgemeester van de centrumgemeente. De provincies kijken intussen reikhalzend uit naar Remkes’ notitie over het middenbestuur. In ieder geval zullen nieuwe maatregelen standaard getoetst worden op ‘bestuurlijke drukte’. Ten slotte is het ook een cruciaal jaar voor de Antillen. De eilandbewoners hebben per referendum aangegeven dat ze een andere staatkundige structuur willen, met
Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen)
Politie 4.248 Grotestedenbeleid 351 Innovatie openbare 170 sector Brandweer en genees140 kundige hulp bij ongevallen en rampen Nationale veiligheid 126 Kwaliteit Rijksdienst 108 Koninkrijksrelaties
172
meer autonomie voor de afzonderlijke eilanden. Dit jaar nog komt er een conferentie hierover. Volgens verantwoordelijk minister Pechtold zijn stimulering van de Antilliaanse economie en versterking van de rechtshandhaving eveneens van groot belang. Het kabinet trekt daarom € 14 miljoen uit voor het plan Veiligheid in uitvoering.
15
VW
Betrouwbaar en voorspelbaar Komend jaar wordt een ‘doejaar’ in het inlopen van het achterstallig onderhoud aan de infrastructuur. Dat levert extra overlast op voor (vooral) de automobilist, maar het resultaat is een betrouwbaardere en voorspelbaardere reistijd. Enkele wegverbeteringen kunnen bovendien sneller worden uitgevoerd. In 2006 en 2007 valt de absolute piek in het onderhoud, beloofde minister Peijs van VW bij de presentatie van haar begroting. ‘Houen voor bouwen’ blijft onverminderd het motto van haar beleid. Eind 2006 zal 420 kilometer aan achterstallig wegonderhoud zijn ingelopen, en eind 2007 is 1300 kilometer gereed. Op het hoogtepunt zullen zestig projecten tegelijk in uitvoering zijn. Om de overlast te beperken zullen hele wegvakken zoveel mogelijk in één keer worden aangepakt en wordt het werk bij voorkeur in vakantieperiodes uitgevoerd. De minister belooft volgend jaar met een midterm review te komen om te bekijken of de beloftes waargemaakt zijn. Op één punt lukt dat in ieder geval niet: eind 2006 zullen niet de beloofde 300 kilometer plus- en spitsstrook gereed zijn, maar slechts 200 kilometer. Dit als gevolg van de uitspraken van de
Raad van State over luchtkwaliteit. Doordat het geld dat is gereserveerd voor de spoortunnel Delft pas na 2010 nodig is, komt er € 270 miljoen beschikbaar om een aantal wegprojecten te versnellen. Daardoor kan de wegverbreding van de A2 tussen Amsterdam en Utrecht drie jaar eerder worden voltooid en zijn de werken aan de rondweg Eindhoven een jaar eerder af. Ook de verbetering van de A4 tussen Burgerveen en Leiden is een tot twee jaar eerder klaar. Bovendien zullen nog in 2006 de A2-passage door Maastricht en de A4 MiddenDelfland (Delft – Schiedam) worden aanbesteed. Nieuw is dat Verkeer en Waterstaat in 2006 samen met provincies en gemeenten analyses gaat maken van de verkeerssituatie in negen stedelijke netwerken. Daarbij worden alle vormen van vervoer – vervoer over de weg, openbaar vervoer en vervoer over water – in hun onderlinge samenhang bekeken. ‘Dat gaat flink verder dan de Luteijn-aanpak,’ aldus minister Peijs. De analyses zullen worden gebruikt bij de evaluatie van de Brede Doeluitkering (het geld dat naar de decentrale overheden gaat voor het mobiliteitsbeleid). Ook nieuw is de ‘aanjaagbijdrage’ van € 300 miljoen voor gemeenten waar het spoor een belemmering vormt voor de stedelijke ontwikkeling. Door het spoor bijvoorbeeld verdiept te leggen kan de stedelijke
ontwikkeling worden gestimuleerd; gemeenten die voor een bijdrage uit deze pot in aanmerking komen zijn onder meer Bussum, Ede, Gouda, Haarlem, Harderwijk, Hilversum, Leiden, Tilburg en Woerden. Wat betreft de onderhoudssituatie bij het spoor geldt dat het herstelplan in uitvoering is. Zoals al eerder aangekondigd valt volgend jaar de beslissing over de tweede fase daarvan en de toekenning van de daarvoor geoormerkte € 914 miljoen. Op het gebied van water en de bescherming daartegen valt op dat er € 96 miljoen voor het verbeteren van de kustverdediging naar voren worden gehaald. Dit bedrag, dat beschikbaar is gekomen door onderuitputting elders in de VWbegroting, zal tot 2010 vooral worden gebruikt voor zandsuppletie; volgens staatssecretaris Schultz van Haegen blijft dat namelijk het beste middel bij een ‘zachte’ kust zoals de Nederlandse. Het bedrag is nog niet verdeeld over de verschillende kustsecties, de betrokken regio’s moeten volgend jaar met plannen komen. Aangezien honderd procent veiligheid niet bestaat, komt er ook meer aandacht voor de gevolgen van een dijkdoorbraak: nog eind dit jaar is het onderzoek daarnaar in zestien dijkringen gereed. Schultz blijft bij haar voornemen om bouwen in het winterbed van rivieren en zelfs ‘buitenduins’ mogelijk te maken, op plekken waar
Infrastructuurfonds
Uitgaven
Ontvangen
Hoofdwatersystemen Hoofdwegennet Spoorwegen Regionale, lokale infrastructuur Hoofdvaarwegennet Megaprojecten niet-verkeer en vervoer Megaprojecten verkeer en vervoer Overige uitgaven en ontvangsten Bijdrage andere begrotingen Rijk
473.648 2.542.951 1.775.840 327.108 452.210 86.054 644.583 50.114 -
6.156 32.764 38.200 22.732 33.988 40.215 6.216.245
Totaal
6.352.508
6.420.300
Uitgaven en ontvangsten x € 1000
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
Verkeer en Waterstaat Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Integraal waterbeleid 66 Optimale veiligheid 33 i.v.m. mobiliteit Beheersing veiligheids25 risico’s Betrouwbare netwer248 ken en acceptabele reistijd Mainports en logistiek 63 Kwaliteit leefomgeving 104 Weer, klimaat, seismolo42 gie, ruimtevaart Inspectie Verkeer en 102 Waterstaat Bijdragen Infrastruc6.215 tuurfonds en BDU Nominaal en onvoor984 zien Ondersteunen func202 tioneren VW
dat geen gevaar oplevert. Het ministerie onderzoekt of het mogelijk is met een speciale verzekering voor hoogwaterschade te komen.
17
JU
Terrorismebestrijding en meer tbs-capaciteit Justitie Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Rechtshandhaving en criminaliteitshandhaving Rechtspleging en rechtsbijstand Vreemdelingen Jeugd Integratie Overig
2.082
Nederlandse rechtsorde Internationale rechtsorde
16
1.210 831 754 319 198
2
18
Justitie gaat zich de komende jaren verder inzetten om de samenleving veiliger te maken. Minister Donner heeft daarom op de begroting voor 2006 extra geld gereserveerd voor terrorismebestrijding en uitbreiding van het aantal tbs-plaatsen. Daarnaast is er extra geld gereserveerd voor verbeteringen in het jeugdbeleid. In totaal staat er op de begroting van justitie voor 2006 voor ruim € 5,4 miljard aan uitgaven. Dat is € 100 miljoen meer dan op de begroting van 2005. Voor rechtshandhaving en criminaliteitsbestrijding wordt net als vorig jaar het meeste geld uitgetrokken, ruim € 2 miljard. Enkele van de belangrijkste intensiveringen zijn ook hier te vinden. Zo wordt er in 2006 ruim € 38 miljoen extra ingezet voor het creëren van 170 tbs-plaatsen, waaronder 70 longstay-plaatsen. Het extra bedrag moet vanaf 2007 oplopen tot € 50 miljoen. Dit moet uiteindelijk leiden tot 120 extra reguliere tbs-plaatsen en 140 extra plaatsen op de longstay. Hiermee komt het totale aantal tbs-plaatsen in 2007 op 1760. De uitbreiding van de gewone celcapaciteit ligt volgens het ministerie op schema. Volgens de planning
moeten er eind volgend jaar 15.800 cellen zijn, maar op dit moment is de sanctiecapaciteit al zodanig dat er in 2005 tot nu toe niemand vanwege een gebrek aan cellen vervroegd is vrijgelaten. Een deel van het geld dat bedoeld was om extra cellen te bouwen wordt nu gebruikt voor het vergroten van de tbs-capaciteit. Voor de aanpak van stelselmatige veelplegers is in 2006 € 9,4 miljoen extra beschikbaar, oplopend tot € 13,9 miljoen vanaf 2007. Terrorismebestrijding is verder een blijvend punt van aandacht. Voor 2006 heeft Justitie hiervoor € 37 miljoen beschikbaar, ruim € 7 miljoen meer dan vorig jaar. Dit geld is onder meer bestemd voor de nieuwe eenheid Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb), maar ook voor uitbreiding van de Eenheid bewaken en beveiligen (EBB) en van het landelijk parket en voor het intensiveren van het aantal telefoontaps en het beroep op tolken. Extra investeringen zijn er ook op het beleidsterrein Jeugd. Hiervoor is € 12 miljoen extra beschikbaar, oplopend tot € 13 miljoen in 2008 en volgende jaren. Dit bedrag is bedoeld om de toename van ondertoezichtstellingen (ots-zaken) en het beroep op de gezinsvoogdij te kunnen verwerken. Ook komt er extra geld voor de implementatie van het Deltaplan gezinsvoogdij dat moet leiden tot een kwalitatieve verbetering van de gezinsvoogdij. Daarnaast worden er extra mid-
delen ter beschikking gesteld om de criminaliteit onder allochtone jongeren aan te pakken. Minister Donner komt in zijn begroting niet tegemoet aan de vraag van de Raad voor de Rechtspraak om zijn bijdrage voor de rechterlijke macht fors te verhogen. De raad verwacht namelijk de komende jaren met aanzienlijk meer rechtszaken te maken te krijgen. Om de doorlooptijden niet te laten oplopen vraagt de raad de minister daarom voor 2005 een bedrag van € 799 miljoen en voor 2006 om € 840 miljoen. Het ministerie beslist echter anders: de raad krijgt voor 2005 € 773 miljoen en voor 2006 € 757 miljoen. Op de begroting van Justitie is nog geen geld gereserveerd voor een eventueel verbeterprogramma voor het Openbaar Ministerie. Als uit onderzoek blijkt dat daar een bedrag voor gereserveerd moet worden, zal daar een bedrag voor gereserveerd moeten worden, aldus Donner tijdens de toelichting op de begroting. ‘Vraag mij nog niet voordat ik weet waar het om gaat, waar dit bedrag vandaan moet komen.’
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
EZ
Economie: beter weer op komst Minister Brinkhorst van Economische Zaken mag zich graag de tweede milieuminister in het kabinet noemen. Zijn begroting richt zich inderdaad op het verbeteren van het klimaat. Om precies te zijn: het concurrentieklimaat, het innovatieklimaat en het ondernemersklimaat. Maar ook windmolens in zee krijgen extra geld. Het gaat voor het eerst sinds jaren weer beter met Nederland, maar het land moet zich nu hervinden na de zeer lange periode van economische neergang, zo stelt de begroting. Door het open karakter van de economie heeft Nederland extra te lijden gehad van schokken op de oliemarkt en valutamarkt. Als gevolg van de relatief hoge arbeidskosten is de Nederlandse concurrentiepositie verslechterd. Via drie sporen – het stimuleren van de concurrentie, het bevorderen van innovatie en het versterken van het ondernemerschap – moet de economie weer gaan draaien. Brinkhorst sluit met zijn programma nauw aan bij de Europese economische agenda. Om de concurrentie te bevorderen wordt er een Consumentenautoriteit opgericht en worden de bevoegdheden van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit uitgebreid. De splitsing van de energiebedrijven verhoogt de concurrentie tussen energieproducenten en moet leiden tot een beter werkende energiemarkt in Europa. Het extra geld uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) gaat in overeenstemming met het Paasakkoord voor vijftig procent naar innovatie, kennis en onderwijs. Toponderzoek krijgt € 141 miljoen en voor de innovatievouchers, die van pilot eindelijk omgezet worden in een echt programma, komt € 60 miljoen beschikbaar. Kenmerkend voor het innovatiebeleid is de nadruk op het MKB. Kleine technostarters worden de markt opgeholpen met behulp van € 12 miljoen uit het FES voor seed-capital fondsen. Naar Amerikaans voorbeeld wordt met behulp van een SBIR-regeling het innovatieve MKB betrokken bij het uitvoeren van publiek onderzoek. Na een experiment hiermee in 2005 wordt ook dit programma definitief in 2006. Het ondernemingsklimaat moet vooral opklaren door verlichting van de administratieve lastendruk. Na een recent advies van de Taskforce Vergunningen zal het komende jaar worden gewerkt aan versimpeling van procedures en schrappen van vergunningen. Beter gebruik van ICT, onder andere door het online aanbieden, invullen en verzenden van formulieren, moet de communicatie met de overheid
voor het bedrijfsleven makkelijker maken. Ook hier is er aandacht voor het MKB: door middel van een borgstellingsregeling moet het MKB gemakkelijker toegang krijgen tot kredieten. Een miljard euro is in het FES gereserveerd voor subsidies aan windmolens in zee. Maar, zo zegt Brinkhorst: ‘Ik ben niet ideologisch als het gaat om energie.’ Het gaat hem om duurzaamheid en dat kan ook biomassa of zonneënergie zijn. Kernenergie heeft wat hem betreft zowel voor- als nadelen. Duurzaamheid blijkt ook uit extra geld voor de € 400 miljoen uit het luchtkwaliteit (€ € 250 FES) en energiebesparing (€ miljoen). Ondanks, of misschien wel vanwege het Nederlandse ‘nee’ tegen de Europese grondwet wijst minister Brinkhorst in de begroting op de baten van Europese integratie. In de eerste tien jaar van de interne markt zijn in heel Europa 2,5 miljoen banen gecreëerd. De invoering van de euro heeft geleid tot tien procent extra groei van de buitenlandse handel gemiddeld over alle eurolanden. Nederland handelsland heeft echter nog sterker geprofiteerd met zeventien procent extra handel. Een subtiel pleidooi voor de dienstenrichtlijn ontbreekt in dit hoofdstuk niet, hoewel dat gebeurt met de kanttekening dat het omstreden ‘land van oorsprongsbeginsel’ nadere afbakening behoeft.
Economische Zaken Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Goed functionerende 66 economie en markten Sterk innovatiever560 mogen Concurrerend onder251 nemingsklimaat Doelmatige en duur290 zame energiehuishouding Internationale econo128 mische betrekkingen Economische analyses 11 en prognoses Statistieken 169 Elektronische commu80 nicatie en post Totaal 1.555
Investeringsimpuls 2005 van het Fonds Economische Structuurversterking (FES) Totaal € 2330 miljoen Milieu/duurzaamheid € 730 miljoen Reservering prijscompensatie FES € 200 miljoen
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
Kennis/innovatie/onderwijs € 1060 miljoen
Mobiliteit/ruimte/monumenten € 340 miljoen
19
VWS
Jaar van de waarheid voor zorgstelsel Volksgezondheid, Welzijn en Sport Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Preventie en gezond62 heidsbescherming Curatieve zorg 18.710 Geneesmiddelen, 4.903 medische technologie en transplantaten Geestelijke gezond3.721 heidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke opvang AWBZ-brede zorg 1.908 Gehandicaptenzorg 6.189 en hulpmiddelen Verpleging, verzor11.466 ging en ouderen Beheer zorgverzeke230 ringen Aanvullende post 448 Eigen betalingen AWBZ Eigen betalingen Zorgverzekeringswet Totaal bruto zorguitgaven
1.800 2.100
47.638
Voor de bewindslieden van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wordt 2006 een cruciaal jaar. Wordt Hoogervorsts zorgverzekering een succes en zal het Ross lukken de Wet maatschappelijke ondersteuning door de Tweede en Eerste Kamer te loodsen? Hoogervorst heeft zijn politieke lot verbonden aan het nieuwe zorgstelsel: wanneer dit onverhoopt in een chaos ontaardt, treedt hij af. ‘Dat is dus niet bij de eerste de beste hick up,’ stelde hij deze week nog maar eens voor de duidelijkheid. ‘Want er zullen ongetwijfeld de nodige hobbels en onverwachte moeilijkheden opduiken.’ Zo ongeveer op de helft van deze kabinetsperiode blikt Hoogervorst ook terug op de al behaalde resultaten. Hij stelt tevreden vast dat de stijging van de zorguitgaven een knik heeft laten zien. Daar waar de uitgaven tot 2003 gemiddeld met 5% per jaar stegen, is deze stijging vanaf dat jaar teruggebracht tot 1,7% (de zorguitgaven zijn in 2006 begroot op € 48 miljard). Dat is volgens hem vooral te danken aan het geneesmiddelenconvenant, waardoor de prijzen voor generieke medicijnen zijn gedaald, en aan convenanten die zijn afgesloten met de ziekenhuissector en met de
zorgaanbieders in de AWBZ-sector: die zijn meer gaan produceren bij gelijkblijvende kosten. Daarnaast is het voor de afvlakking van de stijgende zorgkosten volgens Hoogervorst ook ‘niet onbelangrijk’ gebleken dat er meer eigen bijdragen zijn ingevoerd en dat ook enigszins is gesnoeid in het verzekerde pakket. Door deze maatregelen is de premielast voor iedereen ook minder sterk gegroeid. De nieuwe zorgverzekering gaat op 1 januari 2006 in: er is geen onderscheid meer tussen ziekenfonds en particulier en verzekeraars zullen met elkaar moeten concurreren om de klanten. Hierdoor verandert er voor velen ook nogal wat op de loonstrook: mensen die nu in het ziekenfonds zitten gaan meer premie betalen, ongeveer € 92 per maand. Daar staat tegenover dat ze geen inkomensafhankelijke ziekenfondspremie meer hoeven te betalen, terwijl ook de AWBZ-premie daalt. Verder is er de fiscale compensatie in de vorm van de zorgtoeslag: daarvoor is in 2006 ruim € 2,6 miljard gereserveerd. Dat bedrag zal in 2010 zijn opgelopen tot bijna € 3,5 miljard. Particulier verzekerden gaan een lagere ziektekostenpremie betalen, maar ontvangen geen tegemoetkoming meer van de werkgever voor ziektekostenpremie. Ook zij betalen een lagere AWBZ-premie. Hoogervorst beklemtoonde deze week dat de meeste mensen (‘niet iedereen’ )
erop vooruitgaan in het nieuwe stelsel. De verhalen dat mensen die zorgtoeslag ontvangen dit geld massaal zullen besteden aan andere zaken dan aan de zorgpremie, noemde hij ‘idioot’. ‘Mensen gooien hun zorgverzekering echt niet zomaar te grabbel, ik ben niet bang dat de zorgtoeslag opgaat aan patat met mayonaise.’ Staatssecretaris Ross zal het komend jaar alles op alles moeten zetten om de Wet maatschappelijke ondersteuning aanvaard te krijgen. Doel is dat gemeenten verantwoordelijk worden voor welzijns- en zorgtaken die nu nog voor een deel in de AWBZ zitten. Voor verpleeghuizen heeft de staatssecretaris € 80 miljoen extra in petto voor de zwaarste categorie patiënten. Voor de jeugdzorg is € 33 miljoen extra beschikbaar voor tijdelijke crisisopvang van jongeren.
Zorglasten burger geremd Bruto zorglasten per jaar van modale alleenverdiener met kinderen + € 552
Werkelijk
€ 3852
€ 5580 1999
22
Zonder maatregelen
€ 6240 2003
2006
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
szw
En dan nu de uitvoering Nu de hervorming van de sociale zekerheid goeddeels is neergedaald in wetgeving, gaan minister De Geus en staatssecretaris Van Hoof hun focus richten op de uitvoering. Zij noemen 2006 dan ook het jaar van ‘werk in uitvoering’. Voor volgend jaar staan er een aantal ingrijpende wijzigingen op stapel, die gevolgen krijgen voor arbeidsongeschikten en werklozen. De maatregelen zullen daarnaast vooral de uitvoerders van de werknemersverzekeringen bezighouden. Als de Eerste Kamer ermee akkoord gaat, wordt met ingang van 1 januari 2006 de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) van kracht, ter vervanging van de WAO. De belastingvoordelen voor VUT en prepensioen verdwijnen per dezelfde datum. Daarvoor in de plaats komt de levensloopregeling voor het financieel overbruggen van verlofperiodes. In 2006 gaat het kabinet verder de Werkloosheidswet (WW) en het ontslagrecht herzien. Werkgevers krijgen volgend jaar te maken met een gecombineerde inning van belasting en premies door de Belastingdienst. In het aantal regels gaan de bewindslieden van SZW stevig schrappen, onder meer door de Arbowet en de Arbeidstijdenwet te
vernieuwen. Tot slot komt er een nieuwe Pensioenwet met het bijbehorend Financieel Toetsingskader. Met deze hervormingsagenda, waarmee het kabinet bij zijn aantreden in 2003 van start ging, is het een flink eind gevorderd. Kern van die agenda is het streven naar nieuwe evenwichten: tussen werkenden en niet-werkenden, tussen lonen en productiviteit, tussen inkomsten en uitgaven, en tussen flexibiliteit en zekerheid. ‘Meer mensen aan het werk’ en ‘werk boven inkomen’ staan daarbij in de beleidsagenda centraal. Uiteindelijk is daarvan het doel om te komen tot een solide en solidaire samenleving. ‘De bevolking kan ons afrekenen op de resultaten,’ voegde minister De Geus daaraan toe in een toelichting bij de begroting van zijn ministerie. Uitvoerders bij het UWV, het CWI, de Belastingdienst en de gemeenten moeten dit beleid met behulp van de recente en komende wetgeving in praktijk brengen. De Geus: ‘De zorgvuldigheid, met oog voor het individu en de menselijke maat staan bij de uitvoering voorop. Komend jaar ga ik elke week aandacht besteden aan de uitvoering door een bezoek te brengen aan een van de uitvoerende organisaties.’ De bewindsman zal daarbij onder meer letten op de voortgang die gemaakt wordt in de samenwerking tussen alle uitvoeringsorganisaties. Deze samenwerking moet vooral regionaal gestalte krijgen.
Een goede samenwerking in de keten van werk en inkomen zal ook de ‘administratieve rompslomp’ verminderen. Om ervoor te zorgen dat elke organisatie in deze keten niet telkens opnieuw dezelfde gegevens van uitkeringsgerechtigden uitvraagt, gaat het kabinet in 2007 in de wet vastleggen dat dit slechts eenmaal mag gebeuren. Daarnaast komt er een digitaal klantdossier, waarvan alle uitvoerenden te allen tijde gebruik kunnen maken. In de kabinetsvisie op de sociale zekerheid staat de eigen verantwoordelijkheid van mensen voorop. ‘Wie nog kansen heeft op de arbeidsmarkt, moet die benutten,’ verklaarde staatssecretaris Van Hoof. Dat betekent onder andere dat iemand pas een beroep op een uitkering kan doen, als alle mogelijkheden om een baan te vinden, zijn uitgeput. Maar ook bij een uitkering moet alles gericht zijn op een spoedige terugkeer op de arbeidsmarkt. Van Hoof: ‘In beginsel willen we niemand met een uitkering thuis laten zitten.’ Daarom komen de bewindslieden van SZW met een voorstel voor zogeheten ‘participatiebanen’ voor mensen in de bijstand. Gemeenten kunnen hen dan met behoud van uitkering inzetten voor maatschappelijk nuttige taken. ‘Anders dan bij de Melkertbanen zijn de participatiebanen bedoeld als opstapje naar een reguliere baan en krijgen de betrokkenen niet meer dan hun uitkering,’ lichtte Van Hoof
Sociale Zaken en Werkgelegenheid Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Sociale fondsen en spaarfonds AOW Activerend arbeidsmarktbeleid Reïntegratie Sociale werkvoorziening Arbeid en zorg Inkomensbescherming met activering Inkomensbescherming met activering bij arbeidsongeschiktheid Overige inkomensbescherming Tegemoetkoming specifieke kosten (kinderbijslag, thuiswonende gehandicapte kinderen, asbestslachtoffers) Overige
8.649 363 1.775 2.212 923 4.765 1.718
329 3.301
334
toe. Volgens de staatssecretaris is hier sprake van een doorbraak, omdat zowel de Raad voor Werk en Inkomen als de Tweede Kamer achter deze plannen staan.
Koopkrachtontwikkeling 2006 Verandering in % (modaal = ca. € 30.000 bruto)
Alleenverdiener Tweeverdiener met kinderen met kinderen
Tweeverdiener zonder kinderen
Alleenstaande
Alleenstaande ouder
Sociale minima
5,25
AOW alleenstaand
AOW zonder kinderen 5,5
3,25 2 0,75 Modaal
0 2x Modaal 2x modaal modaal en half en half modaal modaal
0,5
0,25
Modaal 2x modaal en en modaal modaal
1,0
0,75
0,5
1,0
0,5 0 0 Minimum- Modaal 2x Minimum- Modaal Paar + Alleen- Alleen- Sociaal Sociaal AOW met loon modaal loon kinderen staande staande minimum/ minimum €10.000 ouder AOW met € 5000
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
0,5
0,5
23
VROM
Een grote zak geld tegen vuil verkeer Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Bevordering goed wer12 kende woningmarkt Op peil brengen woning54 voorraad Betaalbaarheid woning- 1.902 markt (huurtoeslag e.d.) Optimalisering ruimte11 lijke afweging Gebiedsontwikkeling en 33 Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur Bestrijding klimaatveran47 dering en luchtvervuiling Milieubeleid water en 157 bodem Milieubeleid bebouwde 35 omgeving Verkleining risico’s stof19 fen, afval, straling en GGO’s Versterking (internatio87 naal) milieubeleid Externe veiligheid 13 Handhaving en toezicht 63 Rijkshuisvesting en 98 architectuur
Het milieubeleid was nog nooit zo sterk op mobiliteit gericht als dit begrotingsjaar. Het kabinet trekt honderden miljoenen uit voor de strijd tegen NOx, CO2 en fijn stof. Net als vorig jaar eisen de CO2-uitstoot en de slechte luchtkwaliteit de meeste aandacht op. En omdat het verkeer de hardnekkigste boosdoener blijkt in beide dossiers, heeft de VROM-begroting ook dit jaar een sterke link met mobiliteit. Van Geel heeft voor luchtkwaliteitsbeleid dit begrotingsjaar veel meer geld op zak dan een jaar geleden. Vorig jaar was hiervoor € 200 miljoen uit de aardgasbaten (de zogenaamde FES-gelden) gereserveerd, in juni dit jaar maakte minister Zalm staatssecretaris Van Geel blij met een verhoging tot 300 miljoen en vorige maand kwam daar nog een schep à 100 miljoen bovenop, vooral bedoeld voor lokale stedenbouwkundige maatregelen. Van het FES-geld wordt een kwart geïnvesteerd in fiscale voordelen omwille van een versnelde vervanging van het vrachtwagenpark door schone trucks, een kwart in de subsidiëring van roetfilters voor nieuwe busjes en taxi’s en een kwart in subsidiëring van het ‘befilteren’ van auto’s, locomotieven en zware machines die al rondrijden, en binnenvaartschepen. Zo’n € 80 miljoen
komt te recht bij gemeenten (lokaal beleid), de overige € 20 miljoen steekt de staatssecretaris in aardgastechnologie voor bussen, vuilnisauto’s en voertuigen van algemeen nut. Ook het klimaatbeleid heeft een sterke focus op verkeer en vervoer. De belangrijkste wapenfeiten die het kabinet in die hoek op zijn naam wil brengen zijn een (blijvende) accijnsvrijstelling voor biobrandstoffen met ingang van volgend jaar en een bijmengverplichting voor pomphouders à 2% per 2007. Aan welke biobrandstoffen dat voordeel zal worden toegekend is nog niet bekend. De klacht dat zo’n voordeel neerkomt op subsidiëring van Duitse en Franse boeren (koolzaad, raapzaad, etc.) wuift Van Geel weg als irrelevant: ‘Ik subsidieer hun liever dan een olieboer in Bahrein.’ De staatssecretaris heeft € 60 miljoen FES-geld klaarliggen om de geboorte van een tweede generatie (nog klimaatvriendelijker) biobrandstoffen te bespoedigen. Ook het langer openhouden van Borssele is een grote stap in het klimaatbeleid, vooral omdat het kabinet besloten heeft om het geld dat als schadevergoeding had moeten worden betaald aan de exploitanten van de centrale in geval van sluiting, te besteden aan extra CO2reductie-inspanningen, waaronder ondergrondse opslag van het broeikasgas, energiebesparing en het aanboren van duurzame energie-
bronnen. Die inspanningen zullen evenveel CO2 uit de lucht moeten houden als de centrale zelf al doet: 1,4 megaton, vergelijkbaar met de reductie die alle windmolens in 2020 met elkaar realiseren. De staatssecretaris heeft niet bepaald de indruk dat de urgentie van stappen in het klimaatdossier ten volle wordt erkend. ‘Ik scherp de energieprestatie-eisen voor nieuwbouw aan, krijg ik talloze wethouders op mijn nek. Ik wil de energiebedrijven verplichten tot energiebesparing, schiet de Kamer het af,’ verzuchtte Van Geel bij de presentatie van de VROM-begroting. De burger vindt een schoner milieu een belangrijk issue, maar het draagvlak voor maatregelen is zowel bij burgers als bij bedrijfsleven niet om over naar huis te schrijven. Hoe de kloof tussen ambities en wat mogelijk is moet worden overbrugd is dan ook de hamvraag tijdens de discussiebijeenkomsten die Van Geel sinds deze zomer houdt om inspiratie op te doen voor zijn Toekomstagenda Milieu, de opvolger van het NMP4, die in februari uitkomt.
Additionele uitgaven bij verschillende projecten
2006
2007
2008
Renovatie Ridderzaal Beveiliging Binnenhofterrein Slotfase masterplan Eerste Kamer Klimaatinstallatie depotgebouw TK Plenaire zaal Tweede Kamer Aangepast programma van eisen meldkamer Tweede Kamer Renovatie klimaatinstallatie AZ Herbouw Catshuis Noordeinde 70 -72 Omzetting leenfaciliteit naar inputbudget RvS
1702 1277 1543 851 2660 500 851 2362 3718 -
1596 213 851 1799 2423
213 5107
Bedragen x € 1000
28
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
LNV
Korenwolf kan zijn koffers pakken De bouwsector kan opgelucht ademhalen. De roemruchte korenwolf en knoflookpad zullen niet meer zo snel bouwplannen stilleggen, want LNV schoeit het natuurbeleid op een nieuwe leest. Er wordt niet langer voor elke bedreigde soort een eigen plan gemaakt. ‘We redeneren voortaan vanuit het gebied, niet meer vanuit het beestje,’ aldus minister Veerman bij de presentatie van de LNV-begroting 2006. Van de 36.000 planten- en diersoorten die in Nederland voorkomen, is 3% zeldzaam of bedreigd. Om hen te beschermen gaat LNV niet langer plannen maken die zich specifiek op één soort richten, maar pakketten van maatregelen voor een groot aantal bedreigde soorten binnen eenzelfde regio. Dankzij deze ‘geïntegreerde gebiedsgerichte aanpak’ worden de procedures voor het verlenen van vergunning en ontheffingen eenvoudiger. Bedrijven en natuurbeherende organisaties weten voortaan vooraf waar ze aan toe zijn als ze in een gebied aan de slag willen. Ook de planten en dieren profiteren van het nieuwe beleid want, zo redeneert de minister, er zal meer draagvlak komen voor natuurbescherming en het beleid wordt gemakkelijker te handhaven.
Het nieuwe beleid betekent wel dat sommige dieren hun koffers zullen moeten pakken als er in hun leefgebied ontwikkelingen op de rol staan. Veerman: ‘Als er een soort zit op plaats x wil dat nog niet zeggen dat die soort op plaats x moet blijven zitten. Natuurlijk moeten we de korenwolf in Nederland beschermen, maar je kunt je afvragen of dat per se precies op die plek moet waar hij aangetroffen wordt.’ Voor het behoud van de biodiversiteit wordt sinds vijftien jaar gewerkt aan een netwerk van natuurgebieden, de Ecologische Hoofdstructuur. Komend jaar zal met het oog op de EHS ruim 3800 hectare worden aangekocht en 6300 hectare worden ingericht. Net als in de afgelopen twee jaar doet Veerman ook komend jaar weer een beroep op boeren en andere particuliere grondeigenaren om mee te werken aan de realisatie van de EHS door middel van agrarisch en particulier natuurbeheer. Die oplossing is volgens Veerman goedkoper dan het Rijk gronden aan te laten kopen en vergroot bovendien de maatschappelijke betrokkenheid bij natuur. Omdat 85% van de Nederlanders in verstedelijkt gebied woont, is het ook belangrijk dat er direct in en om de stad groen te vinden is. Veerman verwacht veel van rood voor groenconstructies (de aanleg van natuur wordt dan gefinancierd door bijvoorbeeld de verkoop van woningen), maar trekt ook zelf € 53 mil-
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
joen uit. Speciaal voor de aanleg van een aaneengesloten netwerk van wandel- en fietspaden en vaarroutes heeft hij € 5 miljoen apart gezet. Daarnaast is er € 19 miljoen voor de twintig nationale landschappen die het Rijk heeft aangewezen. ‘Handen uit de mouwen’ is Veermans motto voor 2006. In de afgelopen tijd zijn veel plannen gemaakt die komend jaar uitgevoerd moeten worden. Een voorbeeld daarvan is de mestwetgeving. Hadden de boeren net onder de knie hoe ze de formulieren van het oude Minas-systeem moesten invullen, wordt alles weer anders. De boeren mopperen nu nog, maar Veerman verwacht dat ze op termijn dankbaar zullen zijn, want het nieuwe mestbeleid zorgt voor 40% minder papieren rompslomp. LNV heeft het terugdringen van de regeldruk goed in de vingers. De 25% lastenvermindering die het kabinet nastreeft, heeft het ministerie inmiddels gehaald. Veerman gaat nu voor de 30%.
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Kennis en innovatie Natuur Duurzaam ondernemen Landschap en recreatie Voedselkwaliteit en diergezondheid Agrarische ruimte Reconstructie
29
861 434 292 142 106 52 51
OCW
Rust, ruimte en ‘Begeisterung’ Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Uitgaven (bedragen x € 1 miljoen) Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Hoger beroepsonderwijs Wetenschappelijk onderwijs Studiefinanciering Cultuur Onderzoek en wetenschap
Kerngetallen
7.797 6.687 2.886 1.824 3.367 3.085 770 869
Terwijl minister Van der Hoeven de afgelopen twee jaar vooral de rust in onderwijsland probeerde te herstellen, ging staatssecretaris Rutte aan de slag met een ‘Begeisterungsagenda’. Ondertussen werkt staatssecretaris Van der Laan aan de achterstanden in de monumentenzorg. Schooluitval en innovatie: thema’s die de hele onderwijssector raken, vindt Van der Hoeven. Hoewel ze haar belofte heeft gehouden om geen ‘grand design’ op de onderwijswereld los te laten en de scholen meer ruimte heeft willen geven, wil ze deze thema’s juist wel in onderlinge samenhang aanpakken. In eerste instantie echter wordt 2006 het jaar van de docent, die meer ruimte moet krijgen om naar eigen inzicht te handelen, aldus Van der Hoeven. Meer ruimte voor de ‘onderwijsprofessional’ vertaalt zich onder andere in een lump sum voor het onderwijs. Scholen krijgen geld voor personeel in plaats van geld per formatieruimte. Dat betekent dat scholen hun eigen beleid en bestedingspatroon kunnen bepalen en meer maatwerk kunnen leveren. Schooluitval krijgt een hoge prioriteit. Ten opzichte van 2002 wil het ministerie het aantal schoolverlaters met dertig procent verminde-
Primair onderwijs
Voortgezet onderwijs
ren in 2006 en met vijftig procent in 2010. Nog dit jaar worden plannen gepresenteerd om gegevens over leerlingen die uitvallen beter te registreren via het persoonsgebonden nummer. Om uitval te voorkomen moet het vmbo aantrekkelijker worden en moet het mogelijk worden op het vmbo een mbo-1 diploma te halen. Door die overstap makkelijker te maken hoopt het ministerie uitval op dit punt te verminderen. Het Paasakkoord laat onderwijs en onderzoek stevig meeprofiteren van de aardgasbaten. De helft van die extra inkomsten gaat naar OCenW. Zowel in 2006 als in 2007 komt er € 150 miljoen voor brede scholen en beroepspraktijklokalen in het vmbo en voortgezet speciaal onderwijs. Kabinetsbreed wordt er € 100 miljoen geïnvesteerd in de grootschalige onderzoeksinfrastructuur. Het aantal afgestudeerden in de bèta- en technische richtingen blijft constant. Het ministerie neemt daar geen genoegen mee en verhoogt de inspanningen met behulp van € 25 miljoen innovatiemiddelen. Er wordt onderzocht of extra studiegeld leerlingen kan prikkelen om toch voor een bètastudie te kiezen. ‘Stormachtig’, omschrijft staatssecretaris Rutte zijn eerste jaar op het ministerie. Ondanks alle kritische reacties op zijn oproep van vorig jaar om meer bevlogenheid in het
Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie
hoger onderwijs zet hij zijn ‘Begeisterungsagenda’, zijn streven om kwaliteit en inspiratie in het hoger onderwijs te brengen, gewoon door. ‘Het thema begint aan te slaan,’ heeft hij gemerkt. Een ambitieuzere agenda is ook nodig om te kunnen concurreren met Azië en de Verenigde Staten. De voorgenomen Wet op het Hoger Onderwijs biedt daarom niet alleen meer ruimte aan de docent, maar zal ook aandacht besteden aan zijn niveau. Goede docenten komen de kwaliteit van het onderwijs immers ten goede. Ook de docenten in het beroepsonderwijs zullen zich moeten bijspijkeren. Samen met staatssecretaris Van Gennip van Economische Zaken is Rutte bezig geweest om ondernemers voor de klas te krijgen om de ondernemingszin bij scholieren wakker te maken. De extra inkomsten uit de aardgasbaten wil hij steken in extra lesmateriaal en stages voor docenten, zodat zij kennis kunnen maken met het bedrijfsleven en die kennis uit de praktijk aan hun klas kunnen overbrengen. Net als Rutte heeft ook staatssecretaris Van der Laan van Cultuur de weg naar het ministerie van Economische Zaken gevonden. Zij werkt nu aan een brede visie op cultuur en economie die in november moet verschijnen. Ook brengt de staatssecretaris de monumentenzorg onder de aandacht. Er wordt € 100 miljoen extra voor restauratieachterstanden uitgetrokken.
HBO
Instellingen
Leerlingen/studenten
Personeel
Aantallen
Aantallen x 1000
Aantal fte's x 1000
WO
Uitgaven Per leerling/student
7625
1661
129
€ 4700
656
909
82
€ 6100
58
453
37
€ 5600
43
350
24 *
€ 5300
12
212
39 *
€ 5600
Cijfers van 2004, * cijfers van 2003
30
Staatscourant nr. 182, dinsdag 20 september 2005
