MILIEUEFFECTENRAPPORT (STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT SEA) VOOR HET AFVALPLAN VAN NIRAS

MILIEUEFFECTENRAPPORT (STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT – SEA) VOOR HET AFVALPLAN VAN NIRAS ONTWERPREGISTER

Opdrachtgever:

NIRAS

Documentnummer: 5249-502-019-17 Versie:

17

Datum:

04/12/09

DOCUMENTINFORMATIE Titel

Milieueffectenrapport (Strategic Environmental Assessment – SEA) voor het Afvalplan van NIRAS

Subtitel

Ontwerpregister

Titel kort

SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister

Opdrachtgever

NIRAS

Documentnummer

5249-502-019-17

DOCUMENTVERANTWOORDELIJKHEID Datum Auteurs

Michèle Bauwens, Kristin Bluekens, Iris Catteeuw, Koen Couderé, Elisabeth Kuijken, Jo Rega, Hildegarde Vandenhove, Erna Van Echelpoel, Katelijne Verhaegen, Wouter Verheyen, Johan Versieren, Ewald Wauters

BESTANDSINFORMATIE Bestandsnaam

5249-502-019-17 Ontwerpregister

Aanmaakdatum

4-12-2009 10:52:00

Laatste bewaring

4-12-2009 12:10:00

Afdrukdatum

4-12-2009 13:25:00

04/12/09

INHOUD Inleiding .................................................................................................................................................. 1 1.

Context van het Afvalplan en de SEA ....................................................................................... 3 1.1

Wat is en doet NIRAS en wat is het Afvalplan? .................................................................... 3

1.2

Welke categorieën van radioactief afval worden in de SEA bestudeerd? .......................... 6

1.3

Welke principes hanteert NIRAS voor het beheer van radioactief afval? ............................. 8

1.4

Waarom een Strategic Environmental Assessment (SEA) voor de opmaak van het Afvalplan? ......................................................................................................................... 10

1.5

Waarom dit Ontwerpregister? ........................................................................................... 10

1.6

Wat is de wettelijke procedure voor de SEA en het Ontwerpplan? .................................. 11

2.

Een geïntegreerde SEA voor het afvalplan ............................................................................ 13

3.

Belangrijke methodologische aspecten ................................................................................. 17 3.1

3.2

3.3

4.

Het afwegingskader .......................................................................................................... 17 3.1.1

De vier dimensies voor het beheer van het radioactief afval op lange termijn ................................................................................................................ 17

3.1.2

Een brede visie op de als relevant te beschouwen effecten ............................. 20

3.1.3

Verschillende afwegingskaders en beheeropties voor korte en lange termijn ................................................................................................................ 20

3.1.4

Verband met andere relevante plannen of programma’s .................................. 22

Het proces ......................................................................................................................... 24 3.2.1

De SEA als eerste stap in een getrapt proces van milieueffectenbeoordeling.................................................................................. 24

3.2.2

Een proactieve maatschappelijke consultatie op initiatief van NIRAS ................ 26

3.2.3

De SEA als ondersteunend element in de formulering van antwoorden op vragen en bekommernissen van het publiek. .................................................... 27

De werkwijze ..................................................................................................................... 27 3.3.1

Radiologische impacts bij een impactbeoordeling op strategisch niveau ......... 27

3.3.2

Geen ruimtelijke afbakening .............................................................................. 28

3.3.3

Uitvoerbaarheid van verschillende te bestuderen opties. ................................. 29

3.3.4

Robuustheid en betrouwbaarheid ..................................................................... 29

3.3.5

Beoordeling van de beheeropties aan de hand van duidelijke criteria .............. 30

3.3.6

Een brede internationale kennisbasis en analogieën als basis voor de beoordeling ........................................................................................................ 31

3.3.7

Het belang van cumulatieve effecten ................................................................ 31

3.3.8

Grensoverschrijdende effecten.......................................................................... 32

Te beoordelen beheeropties .................................................................................................... 33 4.1

Niveau 1: beheeropties die in de SEA niet in detail bestudeerd zullen worden. .............. 33

SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister | 5249-502-019-17

i

4.2

4.1.1

Dumpen in zee .................................................................................................. 33

4.1.2

Berging in de zeebodem.................................................................................... 33

4.1.3

Berging in de ruimte .......................................................................................... 34

4.1.4

Berging in een ijskap ......................................................................................... 34

4.1.5

Berging in een subductiezone in de oceaan ..................................................... 34

4.1.6

Oppervlakteberging ........................................................................................... 34

4.1.7

Directe injectie ................................................................................................... 35

4.1.8

Rock melting ...................................................................................................... 35

Niveau 2: beheeropties die in de SEA in detail zullen bestudeerd worden ...................... 36 4.2.1

4.2.2

4.2.3 4.3 5.

Beheeropties die definitief kunnen worden ....................................................... 36 4.2.1.1

Actief beheer ...................................................................................... 36

4.2.1.2

Passief beheer ................................................................................... 37 4.2.1.2.1

Geologische berging ...................................................... 37

4.2.1.2.2

Berging in diepe boorgaten ........................................... 39

Niet-definitieve beheeropties ............................................................................. 40 4.2.2.1

Langdurige opslag in afwachting van een beslissing voor een beheeroptie die definitief kan worden ................................................ 40

4.2.2.2

Opslag in afwachting van de industriële toepassing van geavanceerde nucleaire technologieën ............................................. 40

De status quo-optie ........................................................................................... 41

Strategische keuzes over het langetermijnbeheer in andere landen................................ 42

Effectbeschrijving en –beoordeling op korte termijn ............................................................ 44 5.1

Overzicht ........................................................................................................................... 44

5.2

Impacts op de mens .......................................................................................................... 45 5.2.1

5.2.2

5.2.3

Deelaspect landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie ............................ 45 5.2.1.1

Afbakening werkveld .......................................................................... 45

5.2.1.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie, voor de korte termijn ............... 46

Deelaspect grondstoffen: effecten op bodem en water ..................................... 46 5.2.2.1


5.2.2.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op bodem en water, voor de korte termijn................................................................ 47

5.2.2.3

Waarschijnlijk niet significante effecten ............................................. 47

Deelaspect menselijke gezondheid ................................................................... 48 5.2.3.1

5.2.3.2

Luchtkwaliteit ...................................................................................... 48 5.2.3.1.1

Afbakening werkveld ..................................................... 48

5.2.3.1.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de lucht, voor de korte termijn ....................................... 48

5.2.3.1.3

Waarschijnlijk niet significante effecten ......................... 49

Effecten van geluidsoverlast .............................................................. 49 5.2.3.2.1

ii

5249-502-019-17 | SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister


5.2.3.2.2 5.2.3.3

Radiologische effecten ....................................................................... 50

5.2.3.4

Synthese: de effecten op de menselijke gezondheid voor de korte termijn........................................................................................ 51

5.2.3.5 5.2.4

5.2.5

5.2.6

5.2.7 5.3

6.

7.

Mogelijk significante effecten van geluidsoverlast van het Afvalplan, voor de korte termijn ........................ 49

5.2.3.4.1


5.2.3.4.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de menselijke gezondheid ............................................. 52

Waarschijnlijk niet significante effecten ............................................. 53

Deelaspect ethiek .............................................................................................. 53 5.2.4.1


5.2.4.2

Mogelijk significante ethische aspecten van het Afvalplan, voor de korte termijn .................................................................................. 54

Deelaspect sociale aspecten ............................................................................. 54 5.2.5.1


5.2.5.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de sociale aspecten, voor de korte termijn. ......................................................... 56

Deelaspect economie ........................................................................................ 56 5.2.6.1


5.2.6.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de economie, voor de korte termijn ......................................................... 56

Deelaspect beveiliging en safeguards............................................................... 57

Impacts op de natuur ........................................................................................................ 57 5.3.1

Afbakening werkveld ......................................................................................... 57

5.3.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de natuur, voor de korte termijn ....................................................................................................... 58

5.3.3

Waarschijnlijk niet significante effecten ............................................................. 58

Effectbeschrijving en –beoordeling op lange termijn ........................................................... 59 6.1

Overzicht ........................................................................................................................... 59

6.2

Impact op de mens ........................................................................................................... 60

6.3

Impact op de natuur .......................................................................................................... 61

6.4

Andere, niet beschouwde impacts voor de lange termijn ................................................. 61

Vorm en inhoud van het SEA rapport ..................................................................................... 63

Bijlage 1

Vragen, Bekommernissen en waarden voortkomend uit de maatschappelijke consultatie georganiseerd door NIRAS, voorafgaand aan opstellen van het Ontwerpplan en van het ontwerpregister van de SEA ................................................ 66

VOORNAAMSTE ONDERSCHEIDENDE VRAGEN .................................................................. 66 Technische en wetenschappelijke dimensie..................................................................... 66 Financiële en economische dimensie ............................................................................... 67 Milieu- en veiligheidsdimensie .......................................................................................... 67 Maatschappelijke en ethische dimensie ........................................................................... 68


iii

VOORNAAMSTE ALGEMENE VRAGEN ................................................................................... 69 Afval

........................................................................................................................... 69

Samenvoeging van het afval, combinatie van de opties .................................................. 69 Uitvoering .......................................................................................................................... 69 Wetenschappelijke en technische bases .......................................................................... 69 Financiering....................................................................................................................... 70 Veiligheid, controle, continuïteit van de expertise............................................................. 70 Relatief

belang van de verschillende maatschappelijke waarden en bekommernissen ............................................................................................... 71

Maatschappelijke onzekerheden ...................................................................................... 71 Billijkheid ........................................................................................................................... 71 Referentielijst ....................................................................................................................................... 72 Acroniemen .......................................................................................................................................... 77

iv


LIJST VAN FIGUREN Figuur 1:

Schematische indeling van het geconditioneerde radioactief afval .................................... 7

Figuur 2:

Procedure federale SEA ................................................................................................... 12

Figuur 3:

De verhoudingen tussen de verschillende types SEA ...................................................... 15

Figuur 4:

Verschil tussen de te bestuderen beheeropties voor korte en lange termijn .................... 22

Figuur 5:

Getrapte aanpak voor de beoordeling van de milieueffecten van een optie voor het beheer op lange termijn van afval van categorieën B en C (met aanduiding van beslissingen die ermee verbonden zouden kunnen zijn en hun respectievelijke timing) ............................................................................................................................... 25

Figuur 6:

Illustratie (draft) van het tijdsverloop op hoofdlijnen voor de beheeroptie “geologische berging” in België, op basis van de hypothese van berging in een weinig verharde kleiformatie ............................................................................................. 38

Figuur 7:

Illustratie (draft) van een tijdsverloop op hoofdlijnen voor de status quo beheeroptie ..... 42

Figuur 8:

Doelstelling en aspecten die bij de effectanalyse voor de korte termijn in beschouwing te nemen zijn............................................................................................... 44

Figuur 9:

Deelaspecten die bij de effectanalyse voor de kort termijn aan bod zullen komen als onderdeel van de beschrijving van de effecten op de mens ....................................... 45

Figuur 10:

Verband tussen ingrepen en sociale impacts ................................................................... 55

Figuur 11:

Doelstelling, subdoelstellingen, aspecten en criteria die bij de effectanalyse voor de lange termijn in beschouwing genomen worden............................................................... 60


v

LIJST VAN TABELLEN

vi

Tabel 1:

Contactgegevens van NIRAS ............................................................................................... 3

Tabel 2:

Overzicht van de verschillen tussen SEA en project-MER ............................................... 14

Tabel 3:

Indicatieve inventaris die rekening houdt met 50 jaar exploitatie van Doel 1 en 2 en Tihange 1 .......................................................................................................................... 23

Tabel 4:

Mogelijk significante effecten op landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie, voor de korte termijn ......................................................................................................... 46

Tabel 5:

Mogelijk significante effecten op bodem en water, voor de korte termijn ......................... 47

Tabel 6:

Waarschijnlijk niet significante effecten op bodem en water, voor de korte termijn ......... 48

Tabel 7:

Mogelijk significante effecten op de luchtkwaliteit, voor de korte termijn ......................... 49

Tabel 8:

Waarschijnlijk niet significante effecten op de luchtkwaliteit, voor de korte termijn.......... 49

Tabel 9:

Mogelijk significante effecten van geluidsoverlast, voor de korte termijn ......................... 50

Tabel 10:

Mogelijk significante effecten op de menselijke gezondheid, voor de korte termijn ......... 53

Tabel 11:

Waarschijnlijk niet significante effecten op de menselijke gezondheid, voor de korte termijn ............................................................................................................................... 53

Tabel 12:

Mogelijk significante effecten op ethisch vlak, voor de korte termijn ................................ 54

Tabel 13:

Mogelijk significante effecten op sociaal vlak, voor de korte termijn ................................ 56

Tabel 14:

Mogelijk significante effecten op de economie, voor de korte termijn .............................. 57

Tabel 15:

Mogelijk significante effecten op de natuur, voor de korte termijn.................................... 58

Tabel 16:

Waarschijnlijk niet significante effecten op de natuur, voor de korte termijn .................... 58

Tabel 17:

Structuur van het rapport, conform de bepalingen van Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006 ..................................................................................................................... 63


INLEIDING Voor u ligt het Ontwerpregister dat opgemaakt werd ter voorbereiding van het Milieueffectenrapport voor het Afvalplan [1] van NIRAS. Gezien het strategische niveau van het Afvalplan gebruiken we in het vervolg van dit document de internationaal aanvaarde term Strategic Environmental Assessment of SEA als we het over het milieueffectrapport of, meer algemeen, de beoordeling van de effecten hebben. De woorden “effecten” en “impacts” worden in dit document als synoniemen gebruikt. Het Ontwerpregister is de eerste stap in het wettelijke SEA-proces; het schetst de context en legt de reikwijdte, het detailleringniveau en de aanpak voor de SEA vast. Het opstellen van een Afvalplan is de invulling van een van de wettelijke verplichtingen van in casu het opstellen van een algemeen programma voor het beheer op lange termijn van radioactief afval. De Wet van 13 februari 2006 is van toepassing op dit programma, en deze regelgeving vereist de opmaak van een SEA en inspraak van het publiek.

NIRAS,

Het Afvalplan dat NIRAS momenteel voorbereidt zal hoofdzakelijk een voorstel van beheeroptie voor het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval (ook afval van de categorieën B en C genoemd) toelichten en onderbouwen. Op die manier zal de Regering over de nodige informatie beschikken om een principebeslissing te kunnen nemen rond de wijze waarop dit beheer moet worden aangepakt. Die principebeslissing vormt dan het kader voor concrete acties van NIRAS in de komende decennia, met als doel de voorgestelde beheeroptie verder te ontwikkelen. Een eerste versie van het Ontwerp van het Afvalplan (of Ontwerpplan) is op dit moment beschikbaar en wordt samen met dit Ontwerpregister ingediend bij het Adviescomité SEA. Op basis van de resultaten van de SEA kan de eerste versie van het Ontwerpplan nog verder aangevuld, verfijnd en waar nodig aangepast worden. De SEA is, in de context van het Ontwerpplan, een document waarin de milieueffecten van de verschillende opties voor het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval worden beschreven en beoordeeld. Naast de dimensie “milieu” komen nog drie andere dimensies aan bod: de ethische, de socio-economische en de technische. De resultaten van deze beoordeling helpen de keuzes die in het Ontwerpplan zullen worden gemaakt te onderbouwen, en vormen dus ook een belangrijke basis voor de principebeslissing die de Regering zou kunnen nemen met betrekking tot dit langetermijnbeheer. Dit Ontwerpregister baseert zich voor vorm en inhoud op de relevante bepalingen van de Wet van 13 februari 2006. Daarnaast houdt dit Ontwerpregister rekening met de resultaten van een maatschappelijke consultatie met betrekking tot het langetermijnbeheer van het afval van categorieën B en C die door NIRAS in het voorjaar van 2009 op eigen initiatief werd georganiseerd. In het kader van die consultatie hebben maatschappelijke groeperingen, deskundigen en geïnteresseerde burgers samen kunnen nadenken over het langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C en over de wijze waarop de verschillende beheeropties en hun milieueffecten beschreven en beoordeeld zouden moeten worden. De vragen en bekommernissen die daarbij aan bod zijn gekomen zullen zoveel mogelijk in de SEA in acht genomen worden.


1

Leeswijzer In Hoofdstuk 1 kan u lezen waarom en waarvoor het Afvalplan van NIRAS opgesteld wordt, welke de principes zijn die NIRAS hanteert in de opmaak van een Afvalplan, waarom er een SEA over het Afvalplan opgesteld wordt en hoe de SEA past in de besluitvorming rond het Afvalplan. Er wordt ook verduidelijkt wat de inspraakmogelijkheden zijn voor het publiek. In Hoofdstuk 2 vindt u meer informatie over SEA in het algemeen en over de keuze voor een geïntegreerde SEA voor het Afvalplan. In Hoofdstuk 3 worden de methodologische aandachtspunten die van belang zijn bij dit SEA-proces besproken. Hoofdstuk 4 beschrijft de in de SEA te beoordelen opties voor het beheer op lange termijn van hoogactief en/of langlevend radioactief afval. In Hoofdstuk 5 en Hoofdstuk 6 wordt aangegeven hoe de effecten beschreven en beoordeeld zullen worden, respectievelijk voor de korte en de lange termijn. In hoofdstuk 7 wordt tenslotte kort aangegeven hoe de structuur van het SEA rapport gerelateerd zal worden aan de elementen die volgens van de Wet van 13 februari 2006 in een SEA aan bod moeten komen. Om de leesbaarheid te vergemakkelijken wordt achteraan een lijst met een verklaring van acroniemen toegevoegd. Het Ontwerpplan en het voorliggende document zijn twee op zichzelf staande documenten. Bepaalde passages worden dus herhaald.

2


1.

CONTEXT VAN HET AFVALPLAN EN DE SEA In dit hoofdstuk wordt de werking van NIRAS en de context van de opmaak van het Afvalplan beschreven. Verder wordt verduidelijkt waarom er een SEA opgesteld wordt over het Afvalplan en hoe dit verweven is met de besluitvorming, nadat dit plan bij de Regering ingediend wordt.

1.1

Wat is en doet NIRAS en wat is het Afvalplan? is de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen en is de initiatiefnemer van het Afvalplan. De contactgegevens van NIRAS worden samengevat in Tabel 1. NIRAS

Tabel 1:

Contactgegevens van NIRAS

Naam

Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen (NIRAS)

Contactpersoon

Philippe Lalieux, Directeur Beheer op lange termijn

Adres

Kunstlaan 14, B-1210 Brussel

Telefoon

+32 (0)2 212 10 82

Email

[email protected]

Fax

+32 (0)2 218 51 65

Websites

http://www.nirond.be en http://www.niras-afvalplan.be

werd opgericht in 1980; haar werking is geregeld via het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 (Belgisch.Staatsblad – B.S. – 05/05/1981) “houdende bepaling van de opdrachten en de werkingsmodaliteiten van NIRAS”, zoals gewijzigd en aangevuld door diverse Koninklijke Besluiten. De hoofdtaak van NIRAS is het beheren op korte, middenlange en lange termijn van het radioactief afval en de overtollige verrijkte splijtstoffen in België. NIRAS

De werking van NIRAS wordt geregeld door de nationale en supranationale weten regelgeving, verdragen en afspraken (de belangrijkste hiervan worden in de kaders op de volgende bladzijden opgelijst). Aangezien

•

wettelijk verplicht is een algemeen programma te hebben voor het langetermijnbeheer van het radioactieve afval dat ze overneemt (artikel 2, § 3, 1. c) van het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981) [2];

NIRAS

•

de Europese richtlĳn 2001/42/EG van 27 juni 2001 betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s [3] de juridische notie introduceert van plannen en programma’s die opgesteld worden met het oog op de goedkeuring ervan door het parlement of de regering;

•

het onderzoeks-, ontwikkelings- en demonstratieprogramma (RD&D) van NIRAS op het vlak van langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C, dat in de lijn ligt van internationale aanbevelingen hieromtrent, een gevorderd stadium van ontwikkeling heeft bereikt [4]; SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister | 5249-502-019-17

3

•

•

in 2004 door haar voogdij onder meer belast werd met de voorbereiding en het aangaan van een maatschappelijke dialoog op elk niveau, en met de evaluatie van alle mogelijke strategieën op het vlak van langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C, zodat een beslissing kan worden genomen omtrent de uit te voeren beheeroplossing [5];

NIRAS

de Wet van 13 februari 2006 [6] het verband legt tussen de verplichting van NIRAS om een algemeen programma te hebben voor het langetermijnbeheer van radioactief afval dat het overneemt en de Europese richtlijn 2001/42/EG, door te bepalen dat de milieueffecten van dit algemene programma beoordeeld moeten worden, en dat het effectenrapport (strategic environmental assessment of SEA) eveneens een beoordeling omvat van de waarschijnlijke gevolgen van “redelijke vervangingsoplossingen”;

nam NIRAS het initiatief om in één enkel document, Afvalplan [1] genaamd, alle nodige elementen samen te brengen zodat de federale regering met kennis van zaken een principebeslissing kan nemen voor het langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C. Dat Afvalplan zal zowel aan de vereisten van het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 en de Wet van 13 februari 2006 als aan de vraag van 2004 van de voogdij beantwoorden. Volgens NIRAS zou de principebeslissing die het Afvalplan moet mogelijk maken op de volgende drie aspecten moeten slaan:

•

het te ontwikkelen type oplossing voor het langetermijnbeheer van het afval van categorieën B en C;

•

het geleidelijke, flexibele besluitvormingsproces, met de belangrijkste mijlpalen en een kalender, dat gevolgd dient te worden om de gekozen oplossing uit te voeren;

•

de manier waarop het maatschappelijk draagvlak, dat nodig is voor de stapsgewijze uitvoering van de gekozen oplossing, kan worden verkregen en in stand gehouden.

Een dergelijke principebeslissing is dus geen beslissing tot onmiddellijke uitvoering van een specifieke oplossing op een bepaalde site, maar wel de eerste stap van een geleidelijk en flexibel besluitvormingsproces. Naar alle waarschijnlijkheid zal er minstens een vijftiental jaar verlopen tussen de keuze van de te ontwikkelen oplossing en het begin van de eigenlijke industriële uitvoeringsactiviteiten. Deze periode moet met name toelaten om de technische en wetenschappelijke kennis te verfijnen via de voortzetting van onderzoek en ontwikkeling, die geleidelijk van aard zal veranderen en zal leiden tot de bevestiging van de verworvenheden, de voorbereiding van de industriële fase en de voorbereiding van de vergunningsaanvraagdossiers. Ten slotte heeft een dergelijke beslissing een voorwaardelijk karakter. Ze moet tijdens het besluitvormingsproces immers bevestigd worden door verschillende opeenvolgende beslissingen, als bevestiging dat ze kan worden uitgevoerd volgens de vereisten van veiligheid, uitvoerbaarheid en maatschappelijke aanvaardbaarheid. Het Afvalplan zal bijgevolg hoofdzakelijk een voorstel doen voor een principebeslissing met betrekking tot het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval (afval van categorieën B en C, zie par. 1.2). Zodra de regering een principebeslissing genomen heeft over het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend afval, zal NIRAS deze beslissing verder ontwikkelen en uitwerken en vervolgens concreet ten uitvoer brengen in een stapsgewijs besluitvormingsproces. Elke stap in dit proces moet maatschappelijk gelegitimeerd worden en goedgekeurd zijn door de bevoegde instanties.

4


Belangrijke wettelijke bepalingen met betrekking tot het langetermijnbeheer door NIRAS •

Wet van 8 augustus 1980 (B.S. 15/08/1980) betreffende de budgettaire voorstellen 1979-1980 (artikel 179 § 2).

•

Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 (B. S. 05/05/1981) houdende bepaling van de opdrachten en de werkingsmodaliteiten van NIRAS.

•

Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Resolutie 541/9-91/92 betreffende het gebruik van plutonium- en uraniumhoudende brandstoffen in Belgische kerncentrales en de opportuniteit van de opwerking van nucleaire brandstof, aangenomen op 22 december 1993.

•

Programma houdende diverse bepalingen van 12 december 1997 (B.S. 18/12/1997), hoofdstuk 3 inzake de inventaris van het nucleair passief.

•

Programmawet van 30 december 2001 (B. S. 31/12/2001) houdende vaststelling van het tarief en de betalingswijze van de bijdrage die de kosten van het opstellen en de bijwerking van de inventaris moet dekken (artikels 87 tot 94).

•

Wet van 2 augustus 2002 (B. S. 25/12/2002) houdende instemming met het Gezamenlijk Verdrag inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en inzake de veiligheid van het beheer van radioactief afval, gedaan te Wenen op 5 september 1997.

•

Koninklijk Besluit van 18 november 2002 (B. S. 3/12/2002) houdende regeling van de erkenning van uitrustingen bestemd voor de opslag, verwerking en conditionering van radioactief afval.

•

Wet van 31 januari 2003 (B.S. 28/02/2003) houdende de geleidelijke uitstap uit kernenergie voor industriële elektriciteitsproductie.

•

Wet van 11 april 2003 (B. S. 15/07/2003) betreffende de voorzieningen aangelegd voor de ontmanteling van de kerncentrales en voor het beheer van splijtstoffen bestraald in deze kerncentrales.

•

Wet van 15 april 1994 (B.S. 29/07/1994) betreffende de bescherming van de bevolking en van het leefmilieu tegen de uit ioniserende stralingen voortspruitende gevaren en betreffende het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle.

•

Koninklijk Besluit van 20 juli 2001 (B.S. 30/08/2001) houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen.

Internationale conventies, reglementering en aanbevelingen •

Non-proliferatieverdrag van kernwapens aangenomen door de Verenigde Naties op 12 juni 1968 en op 5 maart 1970 in werking getreden.

•

Verdrag van Londen (1972) of "Verdrag inzake de voorkoming van verontreiniging van de zee ten gevolge van het storten van afval en andere stoffen”.

•

Espoo-verdrag (1991) inzake milieueffectrapportage in grensoverschrijdend verband.

•

OSPAR-verdrag (1992) inzake de bescherming van het mariene milieu in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan.

•

Verdrag van Aarhus aangenomen op 25 juni 1998 inzake toegang voor het publiek tot milieu-informatie, inspraak bij het besluitvormingsproces en toegang tot de rechter voor milieuaangelegenheden


5

1.2

•

Gezamenlijk Verdrag inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en inzake de veiligheid van het beheer van radioactief afval, gedaan te Wenen op 5 september 1997.

•

Publication 81 (ICRP, 1998). Radiation Protection Recommendations as Applied to the Disposal of Longlived Solid Radioactive Waste, Ann. ICRP 28(4).

•

Publication 103 (ICRP 2007). The 2007 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection, Ann. ICRP 37(2-4).

•

IAEA (1996). International Basic Safety Standards for Protection against Ionizing Radiation and for the Safety of Radiation Sources, IAEA Safety series N° 115.

•

Richtlijn 2001/42/EG betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma's (P.B., L. 197, 21 juli 2001).

•

Richtlijn 96/29/Euratom van de Raad van 13 mei 1996 tot vaststelling van de basisnormen voor de bescherming van de gezondheid der bevolking en der werkers tegen de aan ioniserende straling verbonden gevaren.

Welke categorieën van radioactief afval worden in de SEA bestudeerd? Radioactief afval is afkomstig uit diverse sectoren. Ongeveer 80% qua volume komt voort uit bedrijven die betrokken zijn bij de productie van elektriciteit uit kernenergie: in de eerste plaats de kerncentrales, maar ook fabrieken voor productie van kernbrandstof, installaties voor verwerking en conditionering van radioactief afval en onderzoeksinstellingen. Ook in de geneeskunde worden radioactieve stoffen gebruikt, o.a. voor diagnoses. In de voedingsindustrie worden bepaalde voedingsmiddelen gesteriliseerd door bestraling. Een andere industriële toepassing is de doorlichting van lasnaden om defecten op te sporen. Tenslotte leidt ook de ontmanteling van niet meer gebruikte nucleaire installaties tot de productie van radioactief afval [7], [8]. In zijn inventaris van radioactieve afvalstoffen houdt NIRAS rekening met het afval gegenereerd tijdens de werking en ontmanteling van de bestaande nucleaire installaties (commerciële kerncentrales1, onderzoeksreactoren, fabrieken voor productie van kernbrandstof, behandelings- en conditioneringinstallaties2, installaties voor de productie van isotopen, …) en met het afval afkomstig van medische, industriële en onderzoekstoepassingen, en dit zowel voor de historische, huidige en te voorziene activiteiten. Voor het geconditioneerd radioactief afval wordt een onderscheid gemaakt tussen de categorieën A, B en C. Categorie A afval omvat geconditioneerd laag- en middelactief afval met korte levensduur (halveringstijd3 in de grootte-orde van 30 jaar) en wordt hier niet verder besproken. In 1998 heeft de Regering gekozen voor een definitieve maar flexibele en omkeerbare oplossing. In 2006 werd beslist dat deze oplossing de vorm zal krijgen van een oppervlakteberging op het grondgebied van de gemeente Dessel. NIRAS werkt deze oplossing momenteel verder uit in het kader van een geïntegreerd project, waarbij het lokale draagvlak en het creëren van toegevoegde waarde onlosmakelijk met de technische oplossing verbonden zijn.

1

2

3

6

Zeven commerciële kerncentrales (Doel 1 (412 MWe, 1974), Doel 2 (454 MWe, 1975), Doel 3 (1056 MWe, 1982), Doel 4 (1041 MWe, 1985), Tihange 1 (1009 MWe, 1975), Tihange 2 (1055 MWe, 1983), Tihange 3 (1065 MWe, 1985)). Conditionering houdt in dat het afval o.a. geïmmobiliseerd wordt in bv. cement, glas of bitumen. De halveringstijd van een radionuclide is de tijd waarin de helft van de aanwezige radioactieve kernen gedesintegreerd zijn. Sommige nucliden, zoals uranium en plutonium, hebben een zeer lange halveringstijd.


Categorie B afval omvat geconditioneerd laag- en middelactief afval besmet met alfastralers met lange levensduur (halveringstijd van meer dan 30 jaar) in concentraties die te hoog zijn om in categorie A ingedeeld te worden, maar dat te weinig warmte afgeeft om deel uit te maken van categorie C. Afval van categorie C omvat al het geconditioneerd hoogactief afval, dat grote hoeveelheden bèta- en gammastralers bevat met korte en lange levensduur alsook grote hoeveelheden alfastralers met lange levensduur (halveringstijd van meer dan 30 jaar). Door zijn hoge activiteit geeft dit afval veel warmte af. Voor dit hoogactief en/of langlevend afval is een afscherming nodig gedurende honderdduizenden jaren om mens en milieu te beschermen. In België bevindt het langetermijnbeheer van het afval van categorie B en C zich op dit moment nog in het stadium van vergevorderd onderzoek en ontwikkeling; de regering heeft nog geen beslissing genomen over hoe het langetermijnbeheer moet gebeuren. In afwachting daarvan wordt het afval in kwestie voorlopig veilig opgeslagen.

Figuur 1:

Lage activiteit

Middellage activiteit

Hoge activiteit

Alhoewel de principebeslissing uitsluitend betrekking heeft op het langetermijnbeheer van radioactief afval van de categorieën B en C, zal het Afvalplan van NIRAS toch een overzicht geven van het langetermijnbeheer van alle types radioactief afval. De indeling van het geconditioneerde radioactief afval in 3 categorieën wordt in Figuur 1 schematisch weergegeven.

Korte halveringstijd

A

A

C

Lange halveringstijd

B

B

C

Schematische indeling van het geconditioneerde radioactief afval

Het categorie C afval is warmteafgevend afval. Aangezien radioactief afval van de categorieën B en C langlevende radionucliden bevat en beiden een beheer over vele duizenden jaren vereisen, worden ze in het zoeken naar een langetermijnbeheersysteem samen bekeken. Dit is in overeenstemming met de internationale aanbevelingen. In overeenstemming met de Wet van 31 januari 2003 (kernuitstap) en met de Resolutie van de Kamer van 22 december 1993 (moratorium op opwerking) worden de volumes van het afval van de categorieën A, B en C ingeschat met de gegevens die op dit ogenblik voorhanden zijn, in functie van 40 jaar exploitatie van de 7 commerciële reactoren, en al dan niet met toepassing van opwerking van de gebruikte brandstof [9]. Een eventuele opheffing van het moratorium op opwerking van de gebruikte brandstof heeft een belangrijke impact op het beheer op lange termijn van afval van de categorieën B en C, aangezien dit de volumes afval van categorie C drastisch wijzigt.

Categorie A afval: 69.900 m³

Categorie B afval: o

Met opwerking: 11.100 m³


7

o

Zonder opwerking: 10.430 m³

Categorie C afval: o

Met opwerking: 600 m³

o

Zonder opwerking: 4.500 m³

Het effect op de hoeveelheden afval van de recente beslissing om de oudste reactoren (Doel 1, 2 en Tihange 1) 10 jaar langer in exploitatie te houden, wordt verder toegelicht in par. 3.1.4., die de invloed van andere relevante plannen en/of programma’s op het Ontwerpplan behandelt.

1.3

Welke principes hanteert NIRAS voor het beheer van radioactief afval? Bij het beheer van radioactief afval volgt NIRAS een aantal leidende principes, die ook de basis vormen voor het Afvalplan. Deze zullen, naast de geldende federale wetgeving en EU-regelgeving rond Strategic Environmental Assessment (SEA), mee bepalend zijn voor de manier waarop het SEA voor het Afvalplan wordt opgevat. Hieronder worden de principes kort besproken. Deze worden verder toegelicht in het Ontwerpplan. In de eerste plaats zijn de beginselen die vastgelegd zijn in de Verklaring van Rio de Janeiro inzake milieu en ontwikkeling sturend [10]. Deze 27 beginselen leggen onder meer de nadruk op het belang van milieubescherming als voorwaarde voor duurzame ontwikkeling, op intergenerationele rechtvaardigheid, op deelname van de burgers, op het belang van een voorzorgsbenadering, op het voorkomen van milieu-impact over nationale grenzen heen, en op inzet van het instrument milieueffectrapportage voor het beoordelen van activiteiten die een nadelige invloed op het milieu kunnen hebben. In de principes van radioactief afvalbeheer van de IAEA (International Atomic Energy Agency) [11] vinden we uitgangspunten terug die sterk verwant zijn aan wat reeds in de Verklaring van Rio aan bod kwam. Zo stellen deze principes dat het milieu en de menselijke gezondheid moeten beschermd worden, over de nationale grenzen heen, niet alleen voor de huidige maar ook voor de toekomstige generaties. In het geval van radioactief afval is dit laatste aspect natuurlijk van uitzonderlijk belang, gezien de zeer lange tijd dat het afval nog schadelijk kan zijn; de principes van radioactief afvalbeheer benadrukken dan ook de noodzaak om de veiligheid van de installaties gedurende de volledige duur van het beheer te garanderen. De negen IAEA principes worden hieronder opgesomd4: 1. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat een aanvaardbaar niveau van bescherming van de menselijke gezondheid verzekerd wordt. 2. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat een aanvaardbaar niveau van bescherming van het leefmilieu geboden wordt. 3. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat rekening wordt gehouden met de effecten op de menselijke gezondheid en op het leefmilieu voorbij de nationale grenzen. 4. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat de voorspelde impact op de gezondheid van volgende generaties niet groter zal zijn dan het relevante niveau van impact dat vandaag als aanvaardbaar wordt beschouwd.

4

8

Bron: “Werken vanuit principes”. Document ter voorbereiding van de Dialogen van NIRAS (2009). Niet-officiële vertaling op basis van de oorspronkelijke IAEA-tekst.


5. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat er geen overmatige lasten worden gelegd op de volgende generaties. 6. Radioactief afval moet beheerd worden binnen een aangepast nationaal wettelijk kader, waarin de verantwoordelijkheden duidelijk toegekend zijn en waarin voorzien wordt in onafhankelijke regulerende functies. 7. Het voortbrengen van radioactief afval zal tot een haalbaar minimum beperkt worden. 8. De onderlinge afhankelijkheid van al de stappen van het voortbrengen en het beheren van radioactief afval moet afdoende in rekening gebracht worden. 9. De veiligheid van de installaties voor het beheer van radioactief afval moet gedurende de ganse duur van het beheer afdoende verzekerd worden. De veiligheidsprincipes [12] van de IAEA hernemen het beginsel dat “alle mensen en het leefmilieu, vandaag en in de toekomst, moeten beschermd worden tegen stralingsrisico’s”. Verder gaan de veiligheidsprincipes in op de verschillende verantwoordelijkheden met betrekking tot het garanderen van die veiligheid en op de noodzaak een maatschappelijk gunstige kosten-batenverhouding te hebben tussen enerzijds het risico van blootstelling aan ioniserende straling van een installatie en anderzijds het voordeel dat die installatie verschaft. De bescherming tegen risico’s van blootstelling aan ioniserende straling heeft als doel ervoor te zorgen dat geen enkel mens een onaanvaardbaar risico loopt. De principes van stralingsbescherming [13], [14] hernemen, onder meer, het principe dat blootstelling van mensen aan ioniserende straling zo laag moet zijn als redelijkerwijze haalbaar is, rekening houdende met economische en sociale factoren (optimalisatie- of ALARA-principe - As Low As Reasonably Achievable considering socio-economic factors), dat situaties waaraan een risico van ioniserende straling verbonden is maatschappelijk gezien meer voordelen dan nadelen moeten bieden, en dat blootstellingen beperkt moeten worden (dosislimieten en –beperkingen). De principes van intra- en intergenerationele billijkheid kunnen gezien worden als een bevestiging van principes die reeds eerder aan bod kwamen. Intragenerationele billijkheid houdt verband met de billijke verdeling van voor- en nadelen binnen een generatie. Concreet voor het beheer van radioactief afval heeft dit principe betrekking op de lasten die een bepaalde groep burgers binnen onze maatschappij vandaag draagt of zou dragen als gevolg van de beheeroptie die gekozen wordt. Het principe van intergenerationele billijkheid stelt hetzelfde, maar dan voor de toekomstige generaties: ook deze mogen geen disproportioneel deel van de lasten te dragen krijgen, en mogen als gevolg hiervan niet in hun ontwikkeling benadeeld worden. Het principe van concentratie en insluiting geeft aan dat concentratie en insluiting de aangewezen benadering voor het beheer van radioactief afval van de categorieën A, B en C is, in tegenstelling tot het principe van verdunning en verspreiding [11], [15]. De principes van actief en passief afvalbeheer [15] geven aan dat er twee verschillende manieren zijn om op een verantwoorde manier aan beheer van radioactief afval te doen, op een wijze die de hoger aangehaalde principes respecteert: hetzij op een actieve manier (waarbij de veiligheid en de bescherming van mens en milieu verzekerd worden op een wijze die voortdurend steunt op acties door de mens), hetzij op een passieve manier (waarbij de veiligheid en de bescherming van mens en milieu verzekerd worden zonder dat tussenkomst van de mens nodig is).


9

Tenslotte zijn er nog de principes van goed financieel beheer, die stellen dat gestreefd moet worden naar een kosteneffectieve veilige oplossing, en dat de financiering moet gezocht worden bij de veroorzaker van het afval.

1.4

Waarom een Strategic Environmental Assessment (SEA) voor de opmaak van het Afvalplan? In het toepassingsgebied van de Wet van 13 februari 2006 (Artikel 6 §1, eerste punt) wordt gesteld dat een milieueffectenbeoordeling met inspraak van het publiek vereist is voor “het algemeen programma voor het beheer op lange termijn van het radioactief afval, voorzien in artikel 2, § 3, van het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 houdende bepaling van de opdrachten en de werkingsmodaliteiten van de openbare instelling voor het beheer van radioactief afval en splijtstoffen”, zoals gewijzigd. Het Afvalplan van NIRAS (en in het bijzonder het Ontwerp Afvalplan of Ontwerpplan), dat de huidige invulling is van het algemeen programma voor het beheer op lange termijn van het radioactief afval, valt bijgevolg onder de plicht tot milieueffectrapportage op niveau van plannen en programma’s. Zoals eerder aangegeven benoemen we in voorliggend document deze milieueffectrapportage met de (internationaal gebruikte) term “Strategic Environmental Assessment” (SEA), omwille van de strategische aard van het Ontwerpplan. De Europese Richtlijn 2001/42/EG, waarvan de Wet van 13 februari 2006 de omzetting in Belgisch recht vormt, geeft het belang van de milieueffectbeoordeling en publieke inspraak (zie par.1.3) voor plannen en programma’s aan, als ze stelt dat “de milieueffectbeoordeling … een belangrijk instrument (is) voor de integratie van milieuoverwegingen in de voorbereiding (…) van bepaalde plannen (…), omdat zij garandeert dat reeds tijdens de voorbereiding (…) van die plannen (…) met de milieueffecten van de uitvoering daarvan rekening wordt gehouden”. De SEA zal rekening houden met de impact van het Ontwerpplan op het milieu. Het Afvalplan van NIRAS zal vervolgens aangepast en aangevuld worden op basis van de bevindingen van de SEA vooraleer het voorgelegd wordt aan de Regering. De SEA zorgt voor een integratie van de milieuoverwegingen, zoals gevraagd door de Europese richtlijn, door een beoordeling te maken van de milieueffecten, in de brede zin van het woord, van de verschillende opties die NIRAS in overweging neemt voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C.

1.5

Waarom dit Ontwerpregister? Artikel 10 van de Wet van 13 februari 2006 stelt onder meer: “Met het oog op het opmaken van het milieueffectenrapport werkt de opsteller van het plan of programma een Ontwerpregister uit met de informatie die het rapport moet bevatten (…).” Dit Ontwerpregister gaat dus, zoals gevraagd door de Wet, in op de reikwijdte en het detailniveau van de op te maken SEA. Daarnaast biedt het voorliggende Ontwerpregister meer toelichting over o.a. SEA in het algemeen, de context en doelstellingen van het Ontwerpplan, de vertaling van deze doelstellingen in de SEA, en de wijze waarop de beoordeling zal gebeuren. In het bijzonder wordt beschreven hoe er omgegaan wordt met het strategische karakter en de focus op ondersteuning van een principebeslissing.

10


Het Ontwerpregister wordt, zoals procedureel voorzien, voorgelegd aan het Adviescomité, dat op basis hiervan een advies formuleert over reikwijdte en detailniveau, rekening houdend met de huidige kennis en evaluatiemethodes, en met de inhoud en het detailniveau van het plan of programma5. Dit advies wordt door de opsteller van het plan meegenomen bij het opstellen van het definitief register, dat het kader vormt voor het opstellen van de SEA.

1.6

Wat is de wettelijke procedure voor de SEA en het Ontwerpplan? Het Ontwerpplan en het bijbehorende Strategic Environmental Assessment (SEA) staan in interactie met elkaar en volgen dus een geïntegreerd procesverloop. In een eerste fase werd een voorlopig document, het “Afvalplan in ontwikkeling” [16], opgesteld. Dit document werd ter beschikking gesteld van het publiek naar aanleiding van de maatschappelijke consultaties die NIRAS proactief in het voorjaar van 2009 organiseerde om vóór de officiële raadpleging de bekommernissen en vragen die leven bij het publiek inzake het beheer op lange termijn van het afval van categorieën B en C te kennen (zie par.3.2.2). Er is rekening gehouden met de resultaten van de maatschappelijke consultatie bij het opstellen van het voorliggende Ontwerpregister en het Ontwerpplan, die aan het Adviescomité voorgelegd worden. Na ontvangst van het advies van het Comité op het Ontwerpregister (begin 2010) wordt het Register gefinaliseerd en wordt de SEA opgesteld. Vermoedelijk vanaf half mei 2010 worden de SEA en het Ontwerpplan het voorwerp van een officiële raadpleging zoals voorzien door de Wet van 13 februari 2006 in Hoofdstuk V. Daarbij zal NIRAS het advies vragen van de bevolking in het algemeen, het Adviescomité, de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, de Gewestregeringen, en alle andere instanties die NIRAS relevant acht (met name het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle, FANC). Het Ontwerpplan wordt aangepast en verfijnd op basis van deze adviezen en van de belangrijke inzichten en aandachtspunten van de SEA. Het definitieve Afvalplan en de SEA zullen dan in het najaar van 2010 voorgelegd worden aan de Regering. De federale procedure voor een SEA wordt in de onderstaande figuur weergegeven.

5

Cf Artikel 10, §2 van de Wet van 13 februari 2006.


11

Figuur 2:

12

Procedure federale SEA


2.

EEN GEÏNTEGREERDE SEA VOOR HET AFVALPLAN In dit hoofdstuk wordt toegelicht welke verschillende benaderingen voor Strategic Environmental Assessment (SEA) er bestaan, en voor welke benadering in het kader van de opmaak van het Afvalplan gekozen is. Er bestaat niet één enkele methode om een SEA op te stellen. Een goed SEA-proces is aangepast aan en wordt gerealiseerd in functie van de context waarbinnen het plan wordt ontwikkeld. Kenmerkend aan een SEA is dat hij vroeg in het beslissingsproces van een plan wordt opgesteld. Dit levert een aantal voordelen op: •

Door een SEA op te maken worden milieugerelateerde aspecten van het plan tijdig zichtbaar gemaakt, waardoor een betere en beter onderbouwde beslissing kan genomen worden.

•

Door het uitvoeren van een systematische en grondige analyse van de planalternatieven (hier: de beheeropties voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C) kunnen die opties verbeterd en aangepast worden, in een interactief proces waarbij de opmaak van het Plan en de opmaak van de SEA elkaar aanvullen en inspireren.

•

Het SEA-proces draagt bij tot het informeren van de belanghebbenden en tot het faciliteren van samenwerking met de buurlanden.

Het is belangrijk te benadrukken dat een SEA geen uitgebreide versie van een MER (i.e. Milieueffectrapportage) op projectniveau is. SEA’s en project-MER’s verschillen fundamenteel in kenmerken. Essentieel verschil is dat een SEA toegepast wordt op strategische beleidskeuzes en veel vroeger in het beslissingsproces plaatsvindt dan een project-MER. Het aannemen van een plan of programma creëert het kader waarbinnen vervolgens projecten gerealiseerd kunnen worden, die eventueel zelf aan een milieueffectrapportage op projectniveau (of project-MER) kunnen onderworpen worden. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de opvallendste verschillen tussen een SEA en een project-MER.


13

Tabel 2:

Overzicht van de verschillen tussen SEA en project-MER

SEA

Project-MER

Van toepassing op beleidsinitiatieven, plannen en programma’s met een breed, langetermijn- en strategisch perspectief

Van toepassing op specifieke en relatief kortetermijn projecten

Vindt, in ideale omstandigheden, plaats in een vroeg stadium van de strategische planning

Vindt plaats in een vroeg stadium van de projectplanning eenmaal de parameters en randvoorwaarden vastgesteld zijn

Beschouwt een brede waaier van alternatieve scenario’s

Beschouwt een beperkte reeks projectalternatieven

Wordt doorgaans onafhankelijk van een specifieke projectontwikkelaar uitgevoerd

Wordt doorgaans voorbereid en/of gefinancierd door de projectontwikkelaars

De focus ligt op de implicaties van beslissingen inzake het beleidsinitiatief, plan of programma voor de toekomstige beslissingen op een lager niveau

De focus ligt op het verkrijgen van goedkeuring voor het project. Er zal zelden een terugkoppeling plaatsvinden naar het beleids-, plan- of programmaniveau

Een iteratief, meerstappen proces met permanente terugkoppelingsmomenten

Een goed gedefinieerd, lineair proces met een duidelijk begin- en eindpunt (van haalbaarheid tot projectgoedkeuring)

De inhoud en de vormvereisten van een SEA zijn vaak minder goed formeel/wettelijk vastgesteld

Het opstellen van een project-MER is onderworpen aan specifieke vereisten, zowel inhoudelijk als vormelijk

De nadruk ligt op het vinden van een evenwichtige verhouding tussen milieugerelateerde, sociale en economische aspecten in beleidsinitiatieven, plannen of programma’s

De nadruk ligt op het milderen van milieugerelateerde, sociale en economische impacts van het project

Bron: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO, 2006) [17]

Een ander fundamenteel verschil tussen meeste van de SEA's en project-MER's is het feit dat project-MER's meestal sitegebonden zijn. In een typisch SEA-proces worden de volgende fasen onderscheiden: •

Om te beginnen wordt de context voor de SEA vastgesteld. Daarbij wordt eerst en vooral nagegaan of een SEA moet opgemaakt worden voor het bewuste plan of programma. Dan worden de doelstellingen van de SEA vastgesteld (o.a. rol in het planningsproces) en worden de relevante actoren geïdentificeerd. Voor de SEA voor het Afvalplan van NIRAS zijn deze elementen vastgelegd in de Wet van 13 februari 2006.

•

Vervolgens wordt de reikwijdte en het detailniveau van de SEA vastgelegd. Voor de SEA voor het Afvalplan van NIRAS gebeurt deze oefening in dit Ontwerpregister.

•

In een volgende stap worden de te bestuderen alternatieven/opties geïdentificeerd6, De milieueffecten van de alternatieven/opties worden vervolgens beschreven en beoordeeld, en milderende maatregelen worden voorgesteld. Tenslotte wordt over het geheel een rapport opgemaakt.

•

De beslissingnemende partijen worden geïnformeerd over de bevindingen uit de SEA, dat op zichzelf nog geen beslissingen inhoudt, maar enkel objectief de milieueffecten beschrijft. Op basis hiervan wordt het plan gefinaliseerd.

6

14

Dit gebeurt ook reeds in dit Ontwerpregister, zie hoofdstuk 4.


•

Tot slot volgt (indien dit wenselijk blijkt) een fase van monitoring en evaluatie. Hierbij wordt nagegaan in hoeverre de gerapporteerde milieueffecten en aanbevelingen uit de SEA meegenomen werden in de besluitvorming over het plan of programma.

In de praktijk kan een SEA op verschillende manieren benaderd worden. Op basis van een analyse van een aantal cases in EU- en niet-EU-landen, in een studie voor het DirectoraatGeneraal Milieu van de Europese Commissies, onderscheidt IC Consultants Ltd (2001) [18] de volgende types SEA: •

SEA gebaseerd op project-MER. Dit type SEA is vaak een opgewaardeerde of uitgebreide vorm van project-MER. Het vergelijkt de voorkeursoptie en haar alternatieven met een nulalternatief. Er ligt vooral nadruk op de technische methodologieën en het doorlopen van een systematische procedure.

•

SEA gebaseerd op beleidsanalyse. Bij dit type SEA worden de impacts van een voorkeursoptie beoordeeld t.o.v. een aantal doelstellingen. Een nulalternatief wordt niet uitgewerkt en er wordt doorgaans weinig aan rechtstreekse maatschappelijke consultatie gedaan. Dit type SEA komt regelmatig voor bij ruimtelijke plannen en beoordelingen van aspecten met betrekking tot duurzame ontwikkeling.

•

Geïntegreerde SEA. Dit type SEA focust op een proces gedreven door doelstellingen en is een combinatie van de twee bovengenoemde types. Impacts worden beoordeeld tegenover zowel doelstellingen als een nulalternatief. Het proces wordt vroeg in de ontwikkeling van het beleid opgestart en onderzoekt verschillende mogelijkheden om de vooropgestelde doelstellingen te bereiken. Maatschappelijke consultatie is doorgaans een belangrijk onderdeel van de geïntegreerde SEA. Dit type SEA komt doorgaans voor in landen waar een uitgebreide milieugerelateerde wetgeving en beleid bestaat, zoals bv. in België.

•

Ad hoc SEA. Dit type SEA is een verzameling van onafhankelijke milieubeoordelingen en processen zoals conferenties, beoordelingscomités en milieurapporten. Er is geen systematisch overkoepelend proces, waardoor invloed uitgeoefend kan worden op het beleid.

Figuur 3 geeft de verschillende types SEA en hun onderlinge relaties weer.

Project-MER gebaseerd SEA

Beoordeling t.o.v. nulmeting Alternatieven

Beleidsanalyse gebaseerd SEA

Ad hoc SEA Geen systematisch proces

Publieke participatie

Beoordeling t.o.v. doelstellingen Indicatoren Monitoring

Geïntegreerd SEA

Figuur 3:

De verhoudingen tussen de verschillende types SEA

Bron: IC Consultants Ltd (2001) [18], voor de Europese Commissie, DG Milieu


15

De figuur toont ook hoe de SEA gebaseerd op project-MER en de SEA gebaseerd op beleidsanalyse gecombineerd kunnen worden om een geïntegreerd SEA te vormen. Theoretisch gezien is de geïntegreerde SEA het optimum waarnaar gestreefd dient te worden, aangezien dit type SEA de nadruk legt op een aantal belangrijke aspecten: •

Opstellen van de SEA in een vroeg stadium. Op die manier kan de SEA het ontwikkelings- en beslissingsproces voor het plan of programma voeden en beïnvloeden.

•

De beoordeling van de (beheer)opties tegenover zowel de doelstellingen als een nulalternatief.

•

Het in beschouwing nemen van alternatieve opties om aan de doelstellingen te voldoen. Op die manier wordt ervoor gezorgd dat milieugerelateerde overwegingen een invloed kunnen hebben op de selectie van een geprefereerde optie, vermits de alternatieve opties verschillende milieueffecten met zich mee zullen brengen.

•

Het belang van (vroegtijdige) maatschappelijke consultatie. Op die manier wordt er vanaf de start van het SEA-proces gefocust op probleemoplossing en het bouwen aan consensus. Bovendien wordt op die manier een stem gegeven aan de milieubelangen, eerder dan dat er enkel commentaar ontvangen wordt op voorgestelde oplossingen.

In de voorliggende SEA voor de opmaak van het Afvalplan van NIRAS wordt gestreefd naar een geïntegreerde SEA, waarbij de impacts voortvloeiend uit de beheeropties beoordeeld worden tegenover een combinatie van een nulalternatief en doelstellingen voor de toekomst. Hierbij worden zowel milieugerelateerde aspecten als economische, wetenschappelijke, technische, sociale en ethische aspecten beschouwd. Het SEA-proces voor de opmaak van het Afvalplan wordt bewust vroeg in de ontwikkelingsfase van het Afvalplan opgestart, zodat de SEA nog kan bijdragen tot een beter plan. Verschillende mogelijkheden (beheeropties) om de centrale doelstelling (zie par. 3.1.1) voor het Afvalplan te bereiken worden onderzocht. Maatschappelijke consultatie speelt in dit vroege stadium ook een belangrijke rol: NIRAS erkent het belang van inbreng van de verschillende maatschappelijke groeperingen en besteedt daarom veel aandacht aan de mogelijkheden tot inspraak, zoals eerder al besproken (zie par. 1.6 en 3.2.2).

16


3.

BELANGRIJKE METHODOLOGISCHE ASPECTEN Het voorliggende SEA-proces is (althans in België) uniek en verschilt op een aantal punten grondig van andere SEA-processen. Dit heeft aanzienlijke gevolgen voor de te volgen aanpak. Hierna worden een aantal belangrijke methodologische aandachtspunten belicht. We beschrijven achtereenvolgens een aantal aspecten van het afwegingskader, het proces en de werkwijze van de impactbeoordeling.

3.1

Het afwegingskader

3.1.1

De vier dimensies voor het beheer van het radioactief afval op lange termijn Bij de verschijning van het SAFIR 2-rapport [7], [19], dat de verworven wetenschappelijke en technische kennis inzake het langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C in België bundelde, en dankzij haar ervaring m.b.t. de participatie van lokale gemeenschappen in het kader van het bergingsproject voor afval van categorie A, wees NIRAS al op de beperkingen van een benadering die hoofdzakelijk steunt op de begrippen wetenschappelijke risicoevaluatie en preventie wanneer beslissingen moeten worden genomen in een situatie met tal van onzekere factoren [20]. In dergelijke situaties, zoals onder meer het langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C, krijgt de besluitvorming, die uiteraard op stevige wetenschappelijke argumenten moet berusten, ook een maatschappelijke dimensie. Naast de technische en wetenschappelijke dimensie moet het besluitvormingsproces dus ook rekening houden met de waarden die burgers nastreven. De notie van duurzame ontwikkeling Aangezien de term duurzaam tot verwarring kan leiden, is het nuttig deze te herdefiniëren in het kader van de specifieke situatie waarin hij gebruikt wordt [21]. Het begrip “duurzame ontwikkeling” verscheen voor het eerst in het rapport “Our Common Future”, ook het “Brundtlandrapport” genoemd en waarvan het de kern uitmaakt [22]. Dit rapport werd in 1987 door de Wereldcommissie voor Milieu en Ontwikkeling van de Verenigde Naties gepubliceerd en legt een eenduidig verband tussen economische groei, milieuproblemen, armoede en ontwikkeling. Duurzame ontwikkeling wordt hier opgevat als een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van vandaag zonder het vermogen van de toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in het gedrang te brengen. Duurzame ontwikkeling draait dus om een bewustwording van de verplichtingen van de huidige generatie ten aanzien van de volgende generaties. De begrippen duurzame ontwikkeling en intra- en intergenerationele billijkheid werden daarna overgenomen in de principes uiteengezet in de Verklaring over Milieu en Ontwikkeling van de Verenigde Naties die in 1992 in Rio de Janeiro werd afgelegd [10]. Onder de principes en noties die vaak worden geassocieerd met duurzame ontwikkeling [21], vinden we met name het voorzorgsbeginsel, de visie op lange termijn, het principe “de vervuiler betaalt”, de wens om geen onaanvaardbare lasten door te geven aan andere bevolkingen (in het bijzonder de minst bevoordeelde) of op de toekomstige generaties, en de maatschappelijke verantwoordelijkheid. België is de weg van duurzame ontwikkeling ingeslagen door de goedkeuring van de Wet van 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federale beleid inzake duurzame ontwikkeling [23].


17

is voorstander van geïntegreerde oplossingen met het oog op het langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C, m.a.w. oplossingen die de bescherming van mens en milieu waarborgen, waarbij technische, economische en maatschappelijke aspecten tegelijk en op evenwichtige wijze in aanmerking worden genomen en in overleg met alle belanghebbende partijen zijn uitgewerkt. Deze oplossingen worden “duurzaam” genoemd, in die zin dat ze rekening houden met de drie dimensies eigen aan duurzame ontwikkeling — milieu, mens en welvaart (dat niet alleen een economisch voordeel, maar ook maatschappelijk welzijn omvat) [24] — en met de technische en wetenschappelijke dimensie. Deze laatste is “transversaal” ten aanzien van de andere dimensies: ze legt immers de onmisbare grondslag, niet alleen voor het uitwerken van beheeropties en de evaluatie van hun economische, maatschappelijke en milieugevolgen, maar ook voor de betrouwbaarheid van die evaluatie. NIRAS

De technische en wetenschappelijke vooruitgang wordt erkend als één van de fundamenten van duurzame ontwikkeling in het algemeen [21] en van de milieuaspecten in het bijzonder, zoals aangegeven in het programma Agenda 21 “A Blueprint for Sustainable Development” dat goedgekeurd werd door de Conferentie van de Verenigde Naties over Milieu en Ontwikkeling in Rio de Janeiro (1992) en waarvan hoofdstuk 22 het primordiaal belang van een veilig en ecologisch rationeel beheer van radioactief afval herbevestigt [25]. Om de notie van duurzame ontwikkeling zoveel mogelijk te concretiseren, opteerde NIRAS in haar Afvalplan en bijbehorende SEA derhalve voor een evaluatie van de overwogen beheeropties op basis van de volgende vier dimensies:

De economische en financiële dimensie en de maatschappelijke dimensie, die in het bijzonder verwijzen naar de noodzaak om de financiering van het afvalbeheer te garanderen zonder de toekomstige generaties buitensporige lasten door te geven, maken eveneens integraal deel uit van het basisprincipe van een optimalisering van de bescherming van mens en milieu tegen ioniserende straling (ook ALARA-principe genoemd — As Low As Reasonably Achievable of zo laag als redelijkerwijze mogelijk), dat voorschrijft dat de waarschijnlijkheid van blootstelling, het aantal blootgestelde personen en de grootte van hun individuele doses zo laag mogelijk moeten worden gehouden, rekening houdend met economische en maatschappelijke factoren. Dit omvat derhalve ook een economische en een maatschappelijke component [14]. Dat het absoluut noodzakelijk is om deze vier dimensies in aanmerking te nemen en in te bouwen bij de evaluatie van de opties die worden overwogen voor het beheer van afval van categorieën B en C werd duidelijk aangegeven door alle deelnemers aan de maatschappelijke consultatie die door NIRAS voorafgaand aan de uitwerking van het Afvalplan en het SEA-ontwerpregister werd georganiseerd [26]. is zich evenwel bewust van het feit dat een duurzame ontwikkelingsbenadering het kader van het beheer van radioactief afval overstijgt vermits deze bijvoorbeeld een veel NIRAS

18


globaler beeld vereist van de impact van de overwogen opties en de instandhouding van de natuurlijke rijkdommen. Duurzame ontwikkeling en het voorzorgsbeginsel De Verklaring van Rio linkt het concept van duurzame ontwikkeling aan het voorzorgsbeginsel (Beginsel 15), dat een verband legt tussen situaties waarin risico’s worden genomen in aanwezigheid van grote onzekerheid en de wetenschappelijke en technische dimensie [officieuze vertaling van NIRAS]: “Teneinde het milieu te beschermen zullen staten naar hun vermogen op grote schaal de voorzorgsbenadering moeten toepassen. Daar waar ernstige of onomkeerbare schade dreigt, dient het ontbreken van volledige wetenschappelijke zekerheid niet als argument te worden gebruikt voor het uitstellen van kosteneffectieve maatregelen om milieuaantasting te voorkomen”. In de betekenis van actiebeginsel, dat zou kunnen worden vertaald als “Doe er in geval van twijfel alles aan om zo goed mogelijk te handelen” [27], houdt het voorzorgsbeginsel meer bepaald het volgende in [27], [28]:

•

multidisciplinaire en tegensprekelijke wetenschappelijke expertise (waarbij onzekerheid doorgaans niet synoniem is met een gebrek aan kennis, maar wel met het bestaan van complexe situaties met gevolgen op lange termijn), die de uitvoering van onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma’s veronderstelt die een risicoanalyse, risicobeperking en evaluatie van alternatieven mogelijk moeten maken;

•

een zo ruim mogelijk overleg, zo vroeg mogelijk, met alle betrokkenen, met inbegrip van het publiek in ruime zin, over de risico’s, hun evaluatie en hun aanvaardbaarheid;

•

een periodieke herevaluatie van de risico’s en onzekerheden op basis van de kennisevolutie.

Deze interpretatie strookt met de benadering van NIRAS, geconfronteerd met een milieuprobleem dat het gewone milieukader ruimschoots overstijgt. In het kader van haar Afvalplan en SEA zal NIRAS de risico’s evalueren en wetenschappelijke en maatschappelijke onzekerheden opsporen verbonden aan de verschillende opties die worden overwogen voor het beheer van afval van categorieën B en C om vervolgens aan de Regering die oplossing ter goedkeuring voor te leggen die het meest aangewezen lijkt om de schade te voorkomen die dit afval aan mens en milieu kan berokkenen. Ze zal herhaaldelijk de risico’s en onzekerheden beoordelen die verbonden zijn aan de oplossing die zal worden gekozen naarmate ze ontwikkeld wordt. In het kader van het ontwikkelingsproces van het Afvalplan en SEA worden verscheidene initiatieven voor maatschappelijke consultatie op touw gezet. De criteria die we gebruiken om de beheeropties te beoordelen zullen worden afgeleid uit de dimensies milieu en veiligheid, de financiële en economische dimensie en de maatschappelijke en ethische dimensie. De vierde dimensie (wetenschap en technologie) vormt een noodzakelijke informatiebasis om de beoordeling voor elk van de criteria te kunnen uitvoeren. Beheeropties waarvan de eigenschappen het best beantwoorden aan deze criteria zullen het best in staat zijn de centrale doelstelling te behalen, en zijn dus te verkiezen boven andere mogelijke beheeropties.


19

3.1.2

Een brede visie op de als relevant te beschouwen effecten Door aan te geven dat de SEA rekening zal houden met de vier dimensies die de opmaak van het Afvalplan sturen, wordt ook duidelijk dat de SEA zich niet zal beperken tot de studie van de effecten op het milieu sensu stricto. We stellen inderdaad een holistische benadering voor die rekening houdt met de vier dimensies van het Afvalplan. Concreet betekent dit dat, naast de klassieke milieuthema’s7, ook economische, maatschappelijke en ethische thema’s aan bod zullen komen. Bovendien zal bij de beoordeling van de aan deze thema’s gerelateerde effecten de kwaliteit van de wetenschappelijke en technische basis van de beheeropties mee in overweging moeten genomen worden. Ook de mate waarin de opties “robuust” zijn tegen niet te voorziene toekomstige evoluties (zie par. 3.3.4) is een aandachtspunt. Als we het over de verruiming van het afwegingskader hebben gaat het vooral over een verruiming van de visie op de relevante impacts die te maken hebben met de menselijke realiteit. De (overige) biologische en abiotische impactdomeinen worden immers al in voldoende mate gedekt door het “klassieke” afwegingskader dat met name in Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006 vermeld wordt. In hoofdstuk 5 en 6 wordt verder ingegaan op de wijze waarop bovenstaande thema’s vertaald worden naar criteria die de beoordeling van de verschillende beheeropties mogelijk maken.

3.1.3

Verschillende afwegingskaders en beheeropties voor korte en lange termijn Het Afvalplan en daarmee ook de SEA worden gekenmerkt door een uitzonderlijk lange tijdshorizon. Het duurt immers tienduizenden jaren (of veel meer) eer de radioactiviteit van het te beheren afval is verminderd. Al die tijd moet de beheeroptie in staat zijn de veiligheid van mens en milieu te waarborgen. Dit gegeven stelt bijzondere eisen aan de manier waarop wordt omgegaan met de effectbeoordeling in de SEA. De vraag hierbij is voor welk toekomstig moment de effectbeoordeling wordt uitgevoerd. De keuze van dit moment is belangrijk, aangezien de aard en de omvang van de effecten van de beheeropties zullen evolueren met de tijd. In de praktijk stellen wij voor een aparte analyse uit te voeren voor de korte termijn en de lange termijn. Bij elk tijdsbestek horen aparte aandachtspunten, beoordelingscriteria en werkwijzen. Met de “korte termijn” bedoelen we een periode van ongeveer 100 jaar volgend op de principebeslissing. Tijdens deze periode vindt de voorbereiding, bouw, exploitatie en eventuele sluiting en/of ontmanteling van de installaties voor langetermijnbeheer van radioactief afval plaats. Deze periode is dus een operationele periode waarin een reeks handelingen plaatsvinden, die een effect (radiologisch zowel als niet-radiologisch) op de omgeving kunnen hebben. Merk op dat dit ook geldt als er geen principebeslissing zou genomen worden (de zogenaamde status quo-optie), of als men er voor zou kiezen de beslissing met betrekking tot een oplossing die definitief kan worden voor onbepaalde tijd uit te stellen (zie hoofdstuk 4 voor meer details in verband met de te beoordelen beheeropties). Ook in die gevallen zijn immers een aantal acties nodig, al was het maar om de op dit moment bestaande mate van veiligheid en bescherming voor een langere tijd te bestendigen.

7

20

Met name deze omschreven in punt 6 van Bijlage II bij de Wet van 13 februari 2006.


Gezien het feit dat deze fase gekenmerkt wordt door talrijke en diverse activiteiten waarvan de milieu-impact op hoofdlijnen gekend is of te kennen valt, is het zinvol voor deze fase een beoordeling van de “klassieke” milieueffecten uit te voeren. Deze effecten kunnen gelijkgesteld worden aan deze die aangehaald worden in Bijlage II, punt 6, van de Wet van 13 februari 2006 namelijk de effecten op “Biodiversiteit, bevolking, gezondheid, fauna, flora, bodem, water, lucht, klimaatfactoren, materiële goederen, cultureel erfgoed, landschap”. Omwille van het gebrek aan detailuitwerking van de beheeropties en de onzekerheden met betrekking tot de locatie van implementatie zal de beoordeling van de genoemde kortetermijneffecten in deze fase (de strategische milieubenadering) in essentie een kwalitatieve beschrijving zijn, gebaseerd op een expertenoordeel (zie par. 3.3.6). Dit oordeel zal aan de beleidsmakers toelaten zich een correct beeld te vormen van de voor- en nadelen van elk van de beheeropties over de eerste honderd jaar, maar zal geen exacte begroting van de effecten inhouden. In de volgende fasen van de “getrapte aanpak” (zie par. 3.2.1), als de technische uitwerking en de mogelijke locatie(s) met meer precisie bekend zijn, zal het wel mogelijk zijn hier uitspraken over te doen. Met de “lange termijn” doelen we op een periode van tienduizenden tot zelfs honderdduizenden jaren. Hoewel we voor deze periode in onze regio nog wel kunnen uitgaan van geologische stabiliteit zijn vooral verdere uitspraken met betrekking tot de te verwachten maatschappelijke evoluties zinloos. Ook bepaalde natuurlijke evoluties (bv. op niveau van de biosfeer) zijn zeer moeilijk te voorzien. Een beoordeling van de effecten volgens de structuur van Bijlage II, punt 6, van de Wet van 13 februari 2006 is in deze context dan ook niet zinvol. Er zijn gewoon te veel onzekerheden, zowel met betrekking tot de omstandigheden die een impact kunnen genereren als met betrekking tot de menselijke en natuurlijke receptoren die die impact kunnen ondergaan. Er zal voor de lange termijn dan ook niet zozeer gekeken worden naar de impacts zelf, maar naar de waarschijnlijkheid dat deze impacts zich voordoen. Het toe te passen beoordelingskader zal dan ook verschillend zijn voor de korte respectievelijk lange termijn. Voor de korte termijn houden we onder meer rekening met de impactdomeinen beschreven in Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006, en we proberen de aard van die impacts zo volledig mogelijk te omschrijven (zie hoofdstuk 5). Voor de lange termijn is het beoordelingskader beknopter en kijken we vooral naar de waarschijnlijkheid dat de effecten zich voordoen (zie hoofdstuk 6). Er is nog een ander fundamenteel verschil tussen de korte en de lange termijn, dat te maken heeft met de voorspelbaarheid van het toekomstige beslissingstraject. Voor de korte termijn is het mogelijk de verschillende beheeropties op gelijke voet te beoordelen. We kennen immers, op hoofdlijnen, de aard, het beslissingstraject en de planning van de te nemen acties over de komende eeuw voor elk van de opties, inclusief in het geval de principebeslissing zou neerkomen op het vooruitschuiven van de beslissing met enkele decennia. Voor de korte termijn is het nog mogelijk zich min of meer een beeld te vormen van de natuurlijke autonome ontwikkelingen (d.w.z. de ontwikkelingen die zich ook zullen voordoen als het Afvalplan niet uitgevoerd wordt) die ons te wachten staan, en de effecten hiervan mee te nemen bij de beoordeling. Dit is minder evident voor de maatschappelijke evoluties, maar toch kunnen ook hier redelijke aannames gemaakt worden. Voor de lange termijn is het beslissingstraject echter onbekend. Bijna zeker is echter wel het gegeven dat verschillende beslissingen zullen genomen worden (of niet genomen worden, wat op hetzelfde neerkomt) die de verschillende nu voorgestelde opties zullen wijzigen,


21

aanpassen, verbeteren of ongedaan maken, met alle positieve of negatieve gevolgen van dien. Dit betekent dat het voor de lange termijn geen zin heeft zich vast te klampen aan de duidelijk omlijnde definities van de beheeropties zoals we ze op dit moment kunnen formuleren. De evaluatie voor de lange termijn beperkt zich dan ook tot een conceptuele vergelijking van de hoofdopties “passief beheer” en “actief beheer”8. De te beoordelen beheeropties zullen dan ook verschillend zijn voor de korte respectievelijk lange termijn. Voor de korte termijn bekijken we een aantal duidelijk omschreven beheeropties. Voor de lange termijn herleidt de keuze zich tot de principiële keuze tussen actief of passief beheer. Figuur 4 geeft zes voorbeelden van mogelijke beheertrajecten en geeft aan dat op lange termijn de fundamentele keuze deze tussen actief en passief beheer is. De beheeropties X en Y verwijzen naar mogelijke voorlopige beheerkeuzes in afwachting van een optie die definitief kan worden voor actief of passief beheer op lange termijn. Lange termijn

Korte termijn

Optie passief beheer Optie actief beheer Beheeroptie Y Beheeroptie X

Optie passief beheer

Beheeroptie X

Optie actief beheer

Beheeroptie X

Figuur 4:

3.1.4


Beheeroptie Y


Verschil tussen de te bestuderen beheeropties voor korte en lange termijn

Verband met andere relevante plannen of programma’s Volgens Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006 moet de SEA onder meer een schets bevatten van het verband van het plan van NIRAS met andere relevante plannen en programma’s. Voor wat betreft bestaande plannen en programma’s opgesomd in de bovenvermelde Wet is het voornaamste zo niet het enige verband, op dit moment van de principebeslissing, dat met het plan of programma inzake de productiemiddelen en de bevoorrading voor elektriciteit, voorzien in artikel 3, § 1, van de Wet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt. Voor dit plan is overigens ook een strategische milieueffectbeoordeling volgens de Wet van 13 februari 2006 opgemaakt [29], [30]. Tijdens de verdere stappen van de besluitvorming, die eventueel zullen leiden tot de keuze voor een bepaalde site (of sites) waar installaties voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorie B en C gerealiseerd worden, kunnen verbanden (en 8

22

Het verschil tussen actief en passief beheer wordt nader toegelicht in par. 4.2.1.


eventueel conflicten) opduiken met o.a. gewestelijke plannen of programma’s. We denken daarbij in de eerste plaats aan plannen die het ruimtegebruik in de gewesten regelen, zoals Gewestplannen in het Waals Gewest en Ruimtelijke Uitvoeringsplannen in het Vlaams Gewest. In dit vroege stadium van de besluitvorming is het echter niet zinvol hier dieper op in te gaan. Nauw verwant met de productiemiddelen voor de bevoorrading van elektriciteit is de beslissing om de exploitatieduur van drie kerncentrales te verlengen. Op 12 oktober 2009 besliste de ministerraad de exploitatieduur van de drie oudste kerncentrales van het Belgische nucleaire park (Doel 1, Doel 2 en Tihange 1) met tien jaar te verlengen. Deze beslissing moet nog worden omgezet in een juridische tekst. Tot dan blijft de Wet van 31 januari 2003 van toepassing. De beslissing van de ministerraad volgt op de overhandiging, op 30 september 2009, van het eindrapport van de groep GEMIX over de ideale energiemix voor België, waarin verschillende voorstellen worden geformuleerd m.b.t de voortzetting van kernenergie in België [8]. Deze groep van nationale en internationale experts diende de Regering, overeenkomstig de bepalingen van het Koninklijk Besluit van 28 november 2008 [31], één of meerdere scenario’s voor te stellen voor een ideale energiemix die voldoet aan zowel de vereisten op het vlak van bevoorradingszekerheid, competitiviteit en bescherming van het leefmilieu en het klimaat, als de kosten/baten van dit (of deze) scenario(’s) rekening houdend met deze vereisten. Ten gevolge van de beslissing om de exploitatieduur van de drie oudste centrales met tien jaar te verlengen, heeft NIRAS louter ter informatie een eerste evaluatie gemaakt van de impact van deze beslissing op de te beheren hoeveelheden radioactief afval (Tabel 3) [9]. Het is immers aan de betrokken producenten, in casu Electrabel en Synatom, om haar zo spoedig mogelijk hun eigen productievooruitzichten te bezorgen.

Tabel 3:

Categorie

Indicatieve inventaris die rekening houdt met 50 jaar exploitatie van Doel 1 en 2 en Tihange 1 Volume (m³)

A

70.900

B&C

Bij hervatting van opwerking

11.900

B&C

Bij stopzetting van opwerking

15.400

In tabel 3 zijn de 40 jaar exploitatie van de andere commerciële centrales, en alle andere producties inbegrepen [8], [9]. Het totale volume afval van categorieën B en C, gegeven dat de reactoren Doel 1 en 2 en Tihange 1 tien jaar langer in exploitatie blijven, wordt geschat op 11.900 m³ met opwerking en 15.400 m³ zonder opwerking [9]. Alhoewel de verlenging van de exploitatieduur van drie centrales een effect heeft op de volumes radioactief afval en op het moment waarop dit afval onder het beheer van NIRAS zal vallen, blijft de algemene aanpak van de uitvoering van de SEA ongewijzigd. De bijkomende afvalvolumes die voortvloeien uit de verlenging van de exploitatieduur van de drie kerncentrales waarop de beslissing van de ministerraad betrekking heeft, werden SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister | 5249-502-019-17

23

berekend aan de hand van de evenredigheidsregel (verhouding tussen het totale vermogen van de drie betrokken eenheden en het totale vermogen van het huidige nucleaire park). Ze houden enkel rekening met het exploitatieafval, dit is het afval afkomstig van de werking van de centrales. Er is immers geen enkele raming beschikbaar voor de mogelijk niet onbelangrijke afvalvolumes die geproduceerd zouden kunnen worden door de vernieuwing of vervanging van infrastructuur. De verlenging van de exploitatieduur van drie kerncentrales trekt de noodzaak van een principebeslissing op korte termijn op het vlak van langetermijnbeheer van het afval van categorieën B en C niet in twijfel, wel integendeel. In zijn aanbevelingen heeft de GEMIX immers aangegeven dat “al het nodige moet worden gedaan, rekening houdend met de technologische evolutie, om tot een definitieve oplossing te komen die vanuit maatschappelijk oogpunt aanvaardbaar is voor het beheer van radioactief afval van type B en C”. Ze heeft bovendien geen enkele impact op het geheel van de in overweging genomen beheersopties en op de gevolgde algemene aanpak voor de evaluatie van de milieu-effecten waarin is voorzien in het kader van het SEA. In het derde deel van het Ontwerpplan wordt onder andere het verband gelegd tussen het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C en een reeks open vragen van strategische, regelgevende of beleidsmatige aard die invloed kunnen hebben op het beheer. Naast het reeds vermelde Belgische energiebeleid gaat het onder andere om het al dan niet opheffen van het moratorium op opwerking van bestraalde splijtstof, over het statuut van bestraalde splijtstof, en over de beslissing om al dan niet in te grijpen op de bestaande installaties voor de opslag van afval.

3.2

Het proces

3.2.1

De SEA als eerste stap in een getrapt proces van milieueffectenbeoordeling Het Afvalplan is een strategisch document, en de bijhorende milieueffectenbeoordeling (de SEA) heeft dan ook een hoog strategisch gehalte. Concreet wil dit zeggen dat het Afvalplan en de SEA focussen op fundamentele verschillen tussen mogelijke beheeropties, zonder deze opties technisch in detail uit te werken of een uitspraak te doen met betrekking tot de plaats of plaatsen waar deze opties zullen geïmplementeerd worden. De mate waarin de opties technisch zijn uitgewerkt heeft uiteraard gevolgen voor het detailniveau waarmee de milieueffecten kunnen worden beschreven. Om die reden moet de milieueffectbeoordeling gezien worden als een proces in verschillende stappen, waarvan de SEA de eerste vormt. We benoemen de manier waarop dit proces vorm krijgt met de term “getrapte aanpak”. Het basisprincipe van de getrapte aanpak is eenvoudig: de milieueffectbeoordeling gebeurt in verschillende achtereenvolgende fasen, waarbij in elke fase de beoordeling qua detailniveau niet verder gaat dan wat mogelijk en verdedigbaar is gezien de mate van detail waarin het plan zelf is uitgewerkt en de beslissing die het plan moet ondersteunen. Dit betekent dus dat sommige onderdelen of niveaus van de beoordeling worden doorgeschoven naar latere (meer projectgerichte, minder strategische) stappen in de totstandkoming van een duurzame oplossing voor het beheer van radioactief afval van categorieën B en C. Dit betekent geenszins dat de beoordeling niet volledig of niet

24


nauwkeurig zou zijn: als alle fasen zijn afgewerkt, zijn het plan en zijn materialisatie immers in detail beoordeeld geweest. Een dergelijke getrapte aanpak in een SEA wordt specifiek toegelaten door Artikel 11 van de Wet van 13 februari 2006, dat stelt “(…) Wanneer het plan of programma deel uitmaakt van een hiërarchisch geheel mag, met het oog op het vermijden van een herhaling van de Milieueffectenbeoordeling, in het milieueffectenrapport rekening worden gehouden met het feit dat de effectenbeoordeling op een ander niveau van het hiërarchisch geheel zal worden uitgevoerd”. Bovendien stelt Bijlage II van dezelfde Wet dat het milieueffectenrapport (in dit geval de SEA) de gevraagde gegevens slechts hoeft te bevatten “rekening houdend met de huidige kennis en evaluatiemethoden, met de inhoud en precisiegraad van het plan of programma, met het stadium dat bereikt is in de besluitvormingsprocedure en met het feit dat sommige aspecten misschien betere in andere fasen van de procedure worden geëvalueerd om herhaling van de beoordeling te vermijden”. Figuur 5 verduidelijkt het principe van de getrapte aanpak.

DE GETRAPTE AANPAK VAN DE MILIEUEFFECTENSTUDIES Strategische Milieuefectenstudie SEA

Milieueffectenstudie voor de gekozen beheeroptie

Milieueffectenstudies op projectniveau

Afvalplan Evaluatie van van langetermijnlangetermijnbeheer beheeropties

Veiligheids - en haalbaarheidsdossier Optie gekend Evaluatie van verschillende inplantingsplaatsen en uitvoeringsvormen van beheerinstallaties

Principebeslissing (~ 2010)

Figuur 5:

Beslissing over locatie en uitvoeringsvorm (~2020 ?)

Vergunningsaanvraag Vergunningsaanvraag voor het project voor het project Locatie en technische Locatievan en de technische details installatie details van de installatie zijn bekend zijn gekend Uitvoeringsvarianten

Vergunningverlening ( ~?)

Getrapte aanpak voor de beoordeling van de milieueffecten van een optie voor het beheer op lange termijn van afval van categorieën B en C (met aanduiding van beslissingen die ermee verbonden zouden kunnen zijn en hun respectievelijke timing)

In het voorliggende SEA-proces ligt, zoals eerder gesteld, de nadruk op de ondersteuning van de principebeslissing. Projectspecifieke impacts, keuze van locaties of gedetailleerde technische ontwerpen zijn in dit SEA-proces dus nog niet aan de orde, maar komen wel aan bod in latere stappen van de getrapte aanpak.


25

In deze volgende stappen zal de gekozen optie meer in detail uitgewerkt moeten worden en is een afweging aan de orde met betrekking tot locatie- en/of uitvoeringsvarianten. In deze afweging zullen naast veiligheids- en haalbaarheidsaspecten ook milieuoverwegingen meegenomen worden (geïntegreerde “safety and feasibility case”). Daarbij zullen allicht o.a. de effecten op de korte termijn uitgebreider beschreven en beoordeeld kunnen worden, waar mogelijk in kwantitatieve termen. In een laatste stap, eens de locatie en de technische details van de gekozen beheeroptie gekend zijn, moet een project-MER de keuze tussen eventuele uitvoeringsvarianten ondersteunen en onderbouwing bieden voor de vergunningverlening (o.a. nucleaire en milieuvergunningen). Ook na de verlening van een oprichtings- en exploitatievergunning zullen de radiologische en niet-radiologische milieu-impacts verder beoordeeld worden, bijvoorbeeld op het moment van de herzieningen van de vergunningen en tijdens het regelmatig opvolgen en controleren van de installaties.

3.2.2

Een proactieve maatschappelijke consultatie op initiatief van NIRAS Omdat de initiatiefnemer het nut en het belang erkent van een tijdige inbreng vanuit de verschillende geledingen van de maatschappij bij het nemen van de beslissing, organiseerde NIRAS in het voorjaar van 2009 op eigen initiatief een maatschappelijke consultatie voorafgaand aan het opstellen van het Ontwerpplan en de SEA. Deze consultatie had als doel de bevolking op de hoogte te brengen van het feit dat NIRAS een Afvalplan wenst op te maken en om het Ontwerpregister en het Ontwerpplan mee vorm te geven, op basis van de ideeën, vragen en bekommernissen die leven bij het publiek rond de problematiek van het beheer op lange termijn van het hoogactief en/ou langlevend radioactief afval. Als input voor de maatschappelijke consultatie werden een aantal documenten en presentaties ter beschikking gesteld die de relevante achtergrondinformatie samenvatten. Individuele burgers konden via de specifieke website van NIRAS (www.niras-afvalplan.be) deze documenten raadplegen en hun mening geven. In het kader van deze maatschappelijke consultatie werd er een interdisciplinaire conferentie georganiseerd, bestemd voor vakdeskundigen en wetenschappers uit diverse disciplines, alsook acht Dialogen, waaraan maatschappelijke groeperingen en geïnteresseerde burgers konden deelnemen. Gedurende de consultatie hebben de deelnemers de mogelijkheid gehad om hun vragen en bekommernissen over het beheer op lange termijn van het hoogactief en/of langlevend radioactief afval uit te spreken. Een synthese van de vragen en bekommernissen die gesteld werden is in Bijlage 1 weergegeven volgens de classificatie van de 4 hierboven beschreven dimensies [26]. Het volledige rapport van de consultatie is beschikbaar op de website. De resultaten van dit proces werden mee in overweging genomen bij de opmaak van het Ontwerpregister en het Ontwerpplan. In de SEA zal bij de beoordeling van de verschillende beheeropties in de mate van het mogelijke rekening gehouden worden met de vragen en bekommernissen die in de loop van de dialogen aan bod gekomen zijn. Er zal een duidelijk verband gelegd worden tussen deze vragen en de elementen van de beoordeling die er een antwoord op verschaffen. Bijkomend heeft NIRAS aan de Koning Boudewijnstichting de organisatie van een onafhankelijk participatief proces toevertrouwd (dat de vorm aanneemt van een Burgerforum), met als thema het besluitvormingsproces met betrekking tot het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend afval. De samenstelling is door de Stichting gekozen om de diversiteit van de huidige Belgische samenleving te weerspiegelen.

26


Dit Burgerforum zal einde 2009 / begin 2010 plaatsvinden, en de resultaten ervan zullen meegenomen worden in de opmaak van het Ontwerpplan en het Afvalplan [32]. Zowel de maatschappelijke consultatie als het Burgerforum worden door onafhankelijke comités gestuurd en beoordeeld.

3.2.3

De SEA als ondersteunend element in de formulering van antwoorden op vragen en bekommernissen van het publiek. Voor de strategische evaluatie van de mogelijke beheeropties op de korte en lange termijn werd, op basis van de geldende regelgeving en goede praktijken ter zake, een wetenschappelijke methodologie ontwikkeld. Deze wordt verder toegelicht in hoofdstuk 5 en 6. Daarnaast en complementair aan deze evaluatie zal de opmaak van een SEA antwoorden kunnen bieden op sommige belangrijke vragen en bekommernissen die uit de maatschappelijke consultatie naar voor gekomen zijn (zie par. 3.2.2). Dit zal gebeuren d.m.v. het opstellen van een samenvattende tabel in matrixvorm waarin deze vragen en bekommernissen, gestructureerd volgens de 4 hierboven reeds besproken dimensies, beantwoord worden voor elke optie.

3.3

De werkwijze

3.3.1

Radiologische impacts bij een impactbeoordeling op strategisch niveau De SEA heeft betrekking op een plan voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C, en het ligt dan ook voor de hand dat, naast “klassieke” impacts, ook radiologische impacts zullen meegenomen worden. De radiologische impacts waarmee in de effectbeoordeling op strategisch niveau zal rekening gehouden worden zijn de volgende: •

Voor de korte termijn, die voor de meeste opties samenvalt met de operationele fase (transport van het radioactief afval, (her)conditionering van het afval, bouw van de installaties, actieve exploitatiefase en eventuele sluiting en/of ontmanteling) houden we rekening met de radiologische impacts op de mens die te wijten zijn aan deze verschillende opeenvolgende acties of subfasen.

•

Voor de lange termijn houden we rekening met de radiologische effecten die uitgaan van het geborgen of opgeslagen radioactief afval, zowel onder “normale” omstandigheden als in geval van verstorende of accidentele gebeurtenissen. We brengen hierbij zowel de effecten op de mens als de effecten op natuur in rekening.

Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling dat in het kader van de SEA specifieke dosisberekeningen zullen gebeuren naar mens of natuur9. De strategische aard van de studie, de generieke beschrijving van de beheeropties en de onzekerheid met betrekking tot de locatie of locaties waar de beheeroptie vorm zou krijgen, dragen er allemaal toe bij te besluiten dat dosisberekeningen in dit kader haalbaar noch wenselijk zijn. De resulterende gegevens zouden hoe dan ook zeer moeilijk te interpreteren zijn in termen van een beleidsbeslissing, en grote onzekerheid zou bestaan over de werkelijke betekenis van verschillen tussen de beheeropties onderling.

9

Uiteraard zal dit wel gebeuren in latere fasen van de besluitvorming, zie verder en par. 3.2.1.


27

Dit betekent echter niet dat er zal voorbij gegaan worden aan bestaande kennis en inzichten. Er bestaat inderdaad een zeer uitgebreide kennisbasis met betrekking tot de radiologische effecten van de behandeling, het transport, de opslag en de berging van radioactief afval, en dit zowel voor wat de impact op de mens als de impact op fauna en flora betreft. Daarnaast bestaan er reeds veiligheidsdossiers opgemaakt in andere landen voor specifieke projecten, al dan niet sitegebonden, die zich in een vergevorderde fase bevinden. In België bestaat er op dit moment een belangrijke kennisbasis rond het langetermijnbeheer van het afval van categorieën B en C (zie bv. [7]). Deze kennisbasis zal uiteraard gebruikt worden om het expertenoordeel te onderbouwen en te stofferen. Waar cijfergegevens bestaan in de literatuur zullen ze gebruikt, geduid en geïnterpreteerd worden. Als kwantitatieve uitspraken kunnen gedaan worden met voldoende mate van nauwkeurigheid en betrouwbaarheid, en dit in gelijke mate voor elk van de beheeropties, zullen deze uiteraard ook gebruikt worden. Naast deze kwantitatieve informatie zal informatie over (of een evaluatie van) de robuustheid van de beheeropties een belangrijk evaluatie-element vormen. De mate waarin niet volledig te voorziene interne fysische evoluties (zoals bijvoorbeeld het degraderen van de barrières), externe fysische evoluties (zoals klimaatverandering of tektonische activiteit) en maatschappelijke evoluties een negatieve invloed kunnen uitoefenen op de elementen die de veiligheid op lange termijn ondersteunen, dient meegenomen te worden in de kwalitatieve evaluatie van de radiologische impacts van de beheeropties. Uiteraard zullen dosisberekeningen wel gebeuren in het kader van latere beoordelingen, als de principebeslissing zich vertaalt in een concreet (locatiegebonden) project (zie par. 3.2.1). In dat stadium zullen relevante indicatoren gehanteerd worden die toelaten de radiologische impact van de installatie op mens en milieu op te volgen en te beoordelen. Voor de huidige SEA zal onder meer rekening gehouden worden met de relevante leidraden op het vlak van de algemene veiligheidsprincipes en veiligheidsstrategie voor het beheer op lange termijn van radioactief afval die het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) momenteel opstelt.

3.3.2

Geen ruimtelijke afbakening Het feit dat deze SEA betrekking heeft op een principebeslissing brengt met zich mee dat er geen scherpe ruimtelijke afbakening van het plangebied of effectgebied kan gegeven worden. Een eventuele beslissing over de locatie van een installatie voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C is op dit moment immers nog niet aan de orde. Enkele beheeropties stellen indirect wel eisen aan de locatie – zo impliceert geologische berging de aanwezigheid van een geschikte geologische laag10 – maar in geen enkel geval leidt dit tot precieze uitspraken over waar die optie geïmplementeerd zou moeten worden in het kader van het Afvalplan. Het ontbreken van een ruimtelijke afbakening gegeven heeft voornamelijk gevolgen voor de beoordeling voor de korte termijn; voor de lange termijn houden we immers enkel rekening met de waarschijnlijkheid dat er zich bepaalde onaanvaardbare effecten zouden voordoen, zonder dit te verbinden aan een bepaalde locatie. Er zijn verschillende manieren denkbaar om met het ontbreken van een ruimtelijke afbakening om te gaan bij de beoordeling van de impacts.

10

28

Meer over de beheeropties en hun beperkingen vindt men in Hoofdstuk 4.


De onzekerheid omtrent de ontvangende omgeving kan opgevangen worden door te werken met type-omgevingen11 [15]. Deze dienen uiteraard reeds zo goed mogelijk aangepast te zijn aan de ruimtelijke vereisten verbonden aan een bepaalde beheeroptie. Ook eerder uitgevoerde veiligheidsevaluaties voor deze beheeropties kunnen informatie leveren, bv. over de minimale afstand tot een woonzone zodanig dat het (radiologische) risico aanvaardbaar blijft. Dit kan dan verder aangevuld worden met aannames die de omgeving in een dergelijke mate van detail typeren dat een voldoende basis gelegd wordt voor de beschrijving en beoordeling van de effecten. Er dient evenwel over gewaakt te worden dat de type-omgeving voldoende generiek blijft, zodat gevolgtrekkingen een brede relevantie behouden. Een andere oplossing om met de onzekerheid over de omgeving om te gaan is het werken met niet-locatiegebonden criteria12. Zo kan men voor de effectgroep lucht de emissies van de installatie beschouwen (d.w.z. uitgestoten hoeveelheid of concentratie van polluenten) in plaats van de immissie (d.w.z. resulterende concentratie in het ontvangende milieu). Als complementaire benadering voor de evaluatie van de onzekerheden gebonden aan de afwezigheid van ruimtelijke afbakening, zal in de SEA ook een eerste beoordeling van de voorwaarden voor de uitvoerbaarheid van de verschillende opties uitgevoerd worden (zie par. 3.3.3).

3.3.3

Uitvoerbaarheid van verschillende te bestuderen opties. De verschillende opties zullen beoordeeld worden op basis van de factoren die bepalend zijn voor de keuze van een site waar de verschillende types installaties voor het beheer op lange termijn van afval van categorieën B en C zouden kunnen gevestigd worden. De (rand)voorwaarden die hiermee samenhangen, kunnen verschillen per beheeroptie: zo zullen er vanuit wetenschappelijk en technisch oogpunt meer beperkingen zijn voor een site waar geologische berging geïmplementeerd wordt dan voor een site waar een installatie voor opslag komt. Het gebrek aan precieze gegevens over het ontwerp van de installaties voor de verschillende beheeropties zal opgevangen worden door te werken met typeconcepten. Zo’n typeconcept bestaat uit een beschrijving op hoofdlijnen van de ingrepen, constructies (gebouwen, installaties, …) en andere eigenschappen die specifiek zijn voor een bepaalde optie, rekening houdend met de eisen en beperkingen verbonden aan de realisatie van die optie in een Belgische context. In het kader van de SEA zal voor elk van de bestudeerde beheeropties een typeconcept uitgewerkt worden. Voor de status quo-optie zal de tijdsduur van “geen beslissing” geëvalueerd worden (verzadiging van de huidige opslagcapaciteit, veiligheidsvereisten, …).

3.3.4

Robuustheid en betrouwbaarheid De onmogelijk precies te voorziene natuurlijke en maatschappelijke evoluties op middellange, lange en zeer lange termijn brengen een hoge mate van onzekerheid met zich mee. We moeten bij de analyses in de SEA toch rekening houden met deze onzekerheden. Als we dat niet doen, en uitgaan van onze bestaande zekerheden en van ons huidig vertrouwen in onze maatschappelijke structuren en onze technologische kennis, kan dit

11

12

Specifiek voor de radiologische impacts op de biosfeer kunnen deze type-omgevingen gelijkgesteld worden aan de referentie-biosfeer zoals bv. gedefinieerd in de IAEA aanbevelingen. Zie par. 3.3.5 voor een definitie en een toelichting van de eigenschappen van in de SEA te gebruiken criteria.


29

ertoe leiden dat we, ongewild, toekomstige generaties opzadelen met gebeurtenissen en impacts waartegen ze niet gewapend zijn. Onzekerheid is een gegeven, en de mate waarin de verschillende beheeropties worden blootgesteld aan de onzekerheid verbonden met externe evoluties (natuurlijke en maatschappelijke) is voor alle opties dezelfde. Wat echter verschilt, is de mate waarin die onzekerheid gevolgen heeft voor de goede werking van de optie zelf en voor de te verwachten impacts (niet in het minst de radiologische) en bijgevolg voor de relatieve geschiktheid van de bestudeerde opties. De mate waarin een optie minder of meer beïnvloed wordt door onzekerheid kunnen we aanduiden met de term robuustheid. De robuustheid is dus een intrinsieke eigenschap van de beheeroptie. Met de term “robuustheid” doelen we niet enkel op resistentie tegen fysische en technische instabiliteit, hoewel die zeker een belangrijke component vormen van wat we hier met robuustheid bedoelen. Robuustheid gaat ook, in belangrijke mate, over resistentie tegen maatschappelijke instabiliteit. Een oplossing is dus “robuust” als onze beoordeling ervan weinig beïnvloed wordt door fysische, technische en maatschappelijke instabiliteit. De zekerheid waarmee we kunnen stellen dat een optie “stabiel” blijft tot in de verre toekomst (en dus “robuust” is) is nauw verbonden met het vertrouwen dat we kunnen stellen in die optie. Ook al kennen we de mate van te verwachten instabiliteit niet (en dat geldt zeker voor de maatschappelijke stabiliteit), dan nog moet het mogelijk zijn een uitspraak te doen over de mate waarin de verschillende oplossingen kunnen voldoen aan onze beoordelingscriteria (op het vlak van milieu, veiligheid, maatschappij, ethiek, economie, …) bij omstandigheden waarbij deze stabiliteit niet gegarandeerd is. Oplossingen die hier het best toe in staat zijn, zijn het meest “robuust”. De robuustheid van een bepaalde beheeroptie onder wijzigende omstandigheden is rechtstreeks gerelateerd aan de betrouwbaarheid van de beoordeling van de te verwachten effecten die we maken in de SEA. Als alle andere variabelen constant zijn, zal de betrouwbaarheid van die beoordeling vooral afhangen van de mate waarin de beheeroptie waarop de beoordeling betrekking heeft robuust is. Een voorafgaande evaluatie van de robuustheid van de beheeropties is dus een essentieel onderdeel van de SEA. Die evaluatie moet het mogelijk maken een uitspraak te doen over de betrouwbaarheid van onze effectbeoordeling. De betrouwbaarheid van de beoordeling is uiteraard ook afhankelijk van de bestaande kennisbasis (zie par. 3.3.6).

3.3.5

Beoordeling van de beheeropties aan de hand van duidelijke criteria De beschrijving en de beoordeling van de effecten gebeuren aan de hand van criteria. Een criterium is een meetbare en reproduceerbare uitdrukking voor een bepaalde impact. Goede criteria voldoen aan enkele voorwaarden:

30

•

Ze worden door de verschillende betrokken partijen aanvaard als relevant in de specifieke context van hun gebruik. Er zal in dit SEA-proces dus gekozen worden voor criteria die zinvol zijn op het niveau van een principebeslissing. Criteria die naar verwachting geen invloed zullen hebben op de principebeslissing worden geweerd, maar kunnen eventueel in een latere fase van de getrapte aanpak wel meegenomen worden. Bij het nagaan van de relevantie wordt steeds de afbakening van de effectbeschrijving en –beoordeling in deze SEA voor ogen gehouden, met name het feit dat er een verschil is tussen de korte en de lange termijn en dat de locaties waar de eventuele opslag- of bergingsinstallaties komen niet gekend zijn.

•

Ze zijn meetbaar, d.w.z. per beheeroptie kunnen er gegevens van kwalitatieve of kwantitatieve aard ingevuld worden. In het voorliggende geval zal het voornamelijk gaan om kwalitatieve gegevens. In deze fase van de getrapte aanpak kan immers niet gesteund worden op gedetailleerd cijfermateriaal, onder andere omdat de locatie en de


technische uitvoering van de beheeropties nog niet aan de orde zijn. Kwantitatieve gegevens zullen aan belang winnen naarmate het beslissingsproces vordert en naarmate de milieueffectrapportage verschuift naar de volgende niveaus in de getrapte aanpak. •

Ze zijn eenvoudig te interpreteren. Deze voorwaarde is extra belangrijk gezien de strategische aard van deze SEA.

In hoofdstukken 5 en 6 van dit document worden de criteria die in het kader van de effectbeoordeling zullen ingezet worden in meer detail omschreven.

3.3.6

Een brede internationale kennisbasis en analogieën als basis voor de beoordeling Gegeven het feit dat we op een strategisch niveau werken en vertrekken van beheeropties waarvan de details nog in latere fasen moeten uitgewerkt worden, wordt in deze SEA geen poging gedaan om de grootte van de impacts te berekenen of in te schatten aan de hand van modellen. Elke poging daartoe zou een vals gevoel van nauwkeurigheid geven, een nauwkeurigheid die op dit moment niet voor alle opties kan gehaald worden, en die in wezen ook niet nodig is om een principebeslissing te kunnen nemen. De beschrijving en de beoordeling van de effecten in de SEA zal dan ook gebaseerd zijn op een expertenoordeel. Het expertenoordeel zal steunen op en onderbouwd worden door de zeer uitgebreide kennisbasis die gedurende de voorbije decennia op internationaal niveau is opgebouwd met betrekking tot de verschillende beheeropties. Hierbij moet opgemerkt worden dat op internationaal niveau veruit de meeste aandacht gegaan is naar geologische berging. De overige beheeropties hebben niettemin het voorwerp uitgemaakt van hetzij verkennende onderzoeksprogramma’s of van strategische afwegingen ten opzichte van geologische berging (zie hoofdstuk 4). Als gevolg van een jarenlange intense samenwerking op internationaal niveau (in de schoot van onder andere de IAEA, de Europese Unie en de OESO) en door multilaterale contacten met beheerinstanties voor radioactief afval in tal van andere landen heeft NIRAS (en via NIRAS ook de deskundigen die de SEA uitvoeren) toegang tot deze kennisbasis, die zich overigens ook voor een groot deel in het publiek domein bevindt. Aan de hand van deze studies en van analogieën met vergelijkbare eerder en/of elders bestudeerde plannen en/of met reeds bestaande gelijkaardige installaties zal het mogelijk zijn een wetenschappelijk gefundeerd expertenoordeel uit te spreken, zonder in deze fase van de studie te moeten overgaan tot het uitvoeren van specifieke modelberekeningen, waarvan de bruikbaarheid, gezien de strategische aard van deze oefening, toch terecht in vraag zou kunnen gesteld worden. Voor zover de analogieën relevant cijfermateriaal leveren, zal dit uiteraard wel gebruikt worden. Merk op dat het expertenoordeel betrekking heeft op de impacts van de verschillende beheeropties, maar in de SEA niet resulteert in een globale voorkeursrangschikking of in een uitspraak met betrekking tot de keuze voor een bepaalde voorkeursoptie. Die uitspraak zal wel gebeuren in het Afvalplan, ter voorbereiding van de principiële keuze die door de Regering zal gemaakt worden.

3.3.7

Het belang van cumulatieve effecten Het bestuderen van de cumulatieve effecten komt het resultaat van de milieueffectrapportage ten goede: de bredere scope en meer geïntegreerde aanpak laten toe om vroeg in het beslissingsproces overwegingen i.v.m. milieu en duurzame ontwikkeling mee te nemen. In het kader van de studie van cumulatieve effecten is het echter niet de SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister | 5249-502-019-17

31

bedoeling alle mogelijk te bedenken cumulatieve effecten te beschrijven, doch zich te richten op deze die het meest relevant zijn voor mens en milieu. Cumulatieve effectanalyse zal zeker relevant zijn in de beoordeling van de kortetermijnfase van het Afvalplan. Een belangrijke vraag is bijvoorbeeld hoe de omwonenden beïnvloed zullen worden door het geheel van ingrepen in de opeenvolgende fasen van het beheer: terreinonderzoeken, bouw van de beheersinstallatie, exploitatie en (afhankelijk van de gekozen beheeroptie) sluiting en/of ontmanteling. Aangezien de “korte” termijn van de operationele echter reeds vrij lang duurt (ongeveer 100 jaar), zal hier rekening gehouden moeten worden met aanzienlijke onzekerheden. Andere belangrijke cumulatieve effecten zijn verbonden aan een gecentraliseerd beheer van radioactief afval in België. De meeste van de activiteiten in verband met het beheer op korte en middellange termijn van afval van categorieën A, B en C en de toekomstige bergingsinstallatie voor categorie A afval zijn gecentraliseerd op de sites van Mol en Dessel (in het noordoosten van België). Wanneer een optie voor gecentraliseerd beheer in uitvoering gebracht wordt, zal de radiologische impact van de nieuwe installatie een cumulatief effect hebben gegeven de reeds bestaande installaties. De huidige regelgeving op het vlak van stralingsbescherming [33] neemt cumulatieve effecten van gecentraliseerd beheer in acht; zo is bijvoorbeeld de toegelaten dosis afkomstig van een specifieke installatie slechts een fractie van de totale reglementaire dosislimiet voor de bevolking. De impact van het cumulatieve effect van een klassieke industriële verontreiniging die een radiologische component bevat zal ook bestudeerd worden. Aangezien in de SEA voor de opmaak van het Afvalplan vooral gebruik zal gemaakt worden van kwalitatieve beoordelingen (er zullen bijvoorbeeld geen dosisberekeningen gebeuren) zal de beschouwing van cumulatieve effecten ook kwalitatief zijn.

3.3.8

Grensoverschrijdende effecten Het Afvalplan en de SEA worden opgesteld met als doel een gefundeerde strategische beslissing te kunnen nemen. Er worden nog geen zones (of sites) aangeduid waar één of ander langetermijnbeheersysteem kan geïmplementeerd worden. De evaluatie van mogelijke opties zal uitgevoerd worden op een zeer kwalitatieve wijze en op een generiek niveau zonder locatiespecifiek te zijn. Daarom kunnen in deze fase geen grensoverschrijdende effecten bestudeerd worden. Dit wordt mede gemotiveerd door artikels 6, 1. iv en 13, 1. iv van het Gezamenlijk Verdrag [34] inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en inzake de veiligheid van het beheer van radioactief afval (Wet van 02/08/2002). Artikel 6, 1. iv en 13, 1. iv stellen duidelijk dat m.b.t. de keuze van de vestigingsplaats van geplande faciliteiten voor het veilig beheer van bestraalde splijtstof of van radioactief afval, de Verdragsluitende Partijen elkaar raadplegen, voor zover zij gevolgen van die faciliteiten zouden kunnen ondervinden, en desgewenst algemene gegevens over de installatie verstrekken aan die Verdragsluitende Partijen teneinde hen in staat te stellen om zelf eventuele effecten van de faciliteit op hun eigen grondgebied te evalueren vanuit het oogpunt van veiligheid. Toch zal NIRAS de Europese lidstaten proactief informeren m.b.t. het opstellen van een SEA in het kader van de opmaak van het Afvalplan. Op basis van de uitgedrukte interesse kan vervolgens een meer gerichte informatie-uitwisseling georganiseerd worden. Eventuele ontvangen opmerkingen van de lidstaten zullen in rekening genomen worden.

32


4.

TE BEOORDELEN BEHEEROPTIES De Wet van 13 februari 2006 stelt duidelijk dat de SEA niet alleen het plan zelf moet beoordelen, maar ook de redelijke alternatieven van dit plan. In dit hoofdstuk worden dan ook de alternatieve beheeropties voor langlevend en/of hoogactief afval (categorie B en C) besproken, inclusief de nuloptie of status quo-optie. De bespreking van de niveau 1 opties steunt voornamelijk op documenten van NIREX [35], Dutton et al. [36], en LISTO [37], maar ook op andere referenties.

4.1

Niveau 1: beheeropties die in de SEA niet in detail bestudeerd zullen worden. In de volgende paragrafen worden, omwille van de volledigheid, kort een aantal beheeropties beschreven die ofwel in strijd zijn met internationale verdragen of Belgische wetgeving, ofwel te hoog technologisch risico opleveren, ofwel onvoldoende garantie van veiligheid op lange termijn bieden. Deze beheeropties worden om die redenen niet verder bestudeerd in het Afvalplan of de SEA. Over het niet geschikt of wenselijk zijn van deze opties bestaat overigens een brede internationale consensus. De SEA zal toch, waar nodig, meer kennis vergaren om het feit dat deze opties niet bestudeerd worden verder te onderbouwen.

4.1.1

Dumpen in zee Bij het dumpen in zee worden containers met radioactief afval vanuit een schip in volle zee losgelaten en zinken ze naar de zeebodem. Op grote diepte (enkele kilometers) kunnen ze imploderen onder de druk van de waterkolom, waarna hun radioactieve inhoud zich in zee verspreidt. België heeft tussen 1960 en 1982 laagradioactief afval (categorie A) in de Atlantische Oceaan gedumpt [38]. Dumpen in zee is niet toegelaten door het wettelijk en beleidsmatig kader in België. Ten eerste heeft België het Verdrag van Londen uit 1972 ondertekend en geratificeerd (op 12 juni 1985). Het Verdrag, voluit de “Convention on the Prevention of Marine Pollution by Dumping of Wastes and Other Matter”, is bedoeld om het mariene milieu te beschermen en verbiedt onder andere het dumpen in zee van hoogactief radioactief afval. In 1983 werd een moratorium ingesteld voor het dumpen van laagactief afval, en na heel wat studiewerk werd het moratorium door de partijen bij het Verdrag in 1993 omgezet in een verbod op het storten in zee van om het even welk radioactief afval [39]. Daarnaast heeft België ook het OSPAR-verdrag uit 1992 geratificeerd. Dit verdrag heeft als doel om het mariene milieu in de noordoostelijke Atlantische Oceaan te beschermen en sluit het storten van radioactief afval in zee uit [40].

4.1.2

Berging in de zeebodem Bij berging in de zeebodem wordt het afval geborgen in de sedimenten die de zeebodem bedekken. Technisch gezien kan dit gebeuren door het afval, in kogelvormige containers geplaatst, uit een schip los te laten, waardoor het zich vanzelf enkele meters diep in de sedimenten begraaft, of door het afval neer te laten in vooraf aangelegde boorgaten. Over berging in de zeebodem is heel wat onderzoek gebeurd, maar deze optie is niet in de praktijk verder ontwikkeld en wordt nu algemeen als onaanvaardbaar beschouwd [41].


33

Wettelijk en beleidsmatig wordt deze optie beschouwd als even problematisch als de optie “dumpen in zee”. Ze is overigens ook in strijd met het Verdrag van Londen [39] en het OSPAR-verdrag [40].

4.1.3

Berging in de ruimte Berging in de ruimte houdt in dat men het radioactief afval door middel van een raket lanceert in de ruimte, zodanig dat het in een hoge baan om de aarde terechtkomt of zelfs ontsnapt aan het zwaartekrachtveld van de aarde. Deze optie werd vooral in de Verenigde Staten onderzocht in de jaren 1970. Deze optie is in strijd met het Ruimteverdrag uit 1967, voluit het “Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, Including the Moon and Other Celestial Bodies”, geratificeerd door België op 30 maart 1973. Het Ruimteverdrag werd aangenomen omwille van bekommernissen m.b.t. de bewapeningswedloop, maar houdt ook in dat de Staten “harmful contamination” van hemellichamen moeten vermijden [42]. Nog afgezien daarvan worden de kosten en de risico’s van berging in de ruimte algemeen onaanvaardbaar geacht.

4.1.4

Berging in een ijskap Bij berging in een ijskap is het idee dat het radioactief afval zich door warmteafgifte een weg naar beneden smelt. Als het smeltwater opnieuw bevriest boven het afval, vormt zich een natuurlijke barrière. Geschikte, voldoende dikke ijskappen zijn enkel te vinden in Groenland en Antarctica, maar Denemarken laat geen berging van radioactief afval in Groenland toe, zodat in de praktijk alleen Antarctica in aanmerking zou komen. Het Antarctisch Verdrag uit 1959 verbiedt echter het bergen van radioactief afval in Antarctica, vanuit de opvatting dat dergelijke kwetsbare natuurlijke gebieden gevrijwaard moeten worden [43]. Aangezien België het Antarctisch Verdrag geratificeerd heeft, is berging in een ijskap in Antarctica voor ons land uitgesloten als beheeroptie. Bovendien stelt het Gezamenlijk Verdrag [34] inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en de veiligheid van het beheer van radioactief afval in art. 27.2 duidelijk dat een Verdragsluitende Partij geen vergunning verleent voor de overbrenging van haar bestraalde splijtstof of radioactief afval ten behoeve van opslag of berging naar een bestemming ten zuiden van 60 graden zuiderbreedte.

4.1.5

Berging in een subductiezone in de oceaan Subductiezones zijn gebieden op de oceaanbodem waar één tektonische plaat onder een andere schuift. In deze variant op de berging in zee of in de zeebodem wordt het radioactief afval op de dalende plaat van een subductiezone geplaatst, zodat het meegetrokken wordt in de diepte van de aardkorst. Er is over deze optie enig onderzoek gebeurd, maar ze is niet in de praktijk verder ontwikkeld en wordt nu algemeen als onaanvaardbaar beschouwd. Wettelijk en beleidsmatig gezien verschilt deze optie niet van de scenario’s “dumpen in zee” of “berging in de zeebodem”, zodat ze voor België niet in aanmerking komt.

4.1.6

Oppervlakteberging Oppervlakteberging bestaat erin geconditioneerd radioactief afval definitief te bergen in een speciaal daartoe gebouwde installatie, aan de oppervlakte of op enkele meters diep. Een

34


dergelijke installatie bestaat typisch uit betonnen modules waarin de colli’s opgeslagen worden. Deze modules zijn afgeschermd van regen en afstromend water (en, indien nodig, grondwater) door een waterdichte isolatie. Vergelijkbare systemen worden gebruikt voor berging van laag- en middelactief kortlevend afval (categorie A afval van NIRAS) [38]. De Safety Guide “Classification of Radioactive Waste” [44] van het IAEA beschouwt oppervlakteberging niet als een voldoende veilige methode voor het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval. Hierover is er een brede internationale consensus.

4.1.7

Directe injectie Directe injectie is enkel toepasbaar op vloeibaar radioactief afval. De techniek houdt in dat men dit vloeibare afval niet immobiliseert, zoals doorgaans gebeurt, maar rechtstreeks injecteert in een geschikte gesteentelaag op grote diepte. De laag zelf moet poreus zijn om de vloeistof te kunnen opvangen, maar moet ook van de biosfeer afgesloten zijn door ondoordringbare lagen. Bovendien moet de stroomsnelheid van het grondwater in de poreuze laag zeer klein zijn. Deze techniek werd reeds toegepast op twee sites in Rusland; zo’n 10 miljoen kubieke meter vloeibaar afval werd geïnjecteerd in poreuze zandsteen op ca. 400 meter diepte, afgedekt met een weinig doorlatende kleilaag. Ook in de VS werd in de jaren 1970 slibvormig radioactief afval geborgen door injectie, maar dit werd stopgezet naar aanleiding van onzekerheden i.v.m. de migratie van de radionucliden. Ook de publieke bezorgdheid over de veiligheid van deze techniek speelde hierbij een rol [45]. Voor België is directe injectie als beheeroptie uitgesloten op basis van het Koninklijk Besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van ioniserende stralingen (ARBIS). Artikel 34.1 van het ARBIS stelt inderdaad dat de lozing van vloeibare radioactieve afvalstoffen in de bodem verboden is. Ook internationaal bestaat er een brede consensus dat directe injectie de bescherming van mens en milieu niet garandeert.

4.1.8

Rock melting Rock melting is enkel toepasbaar voor hoogactief afval dat veel warmte afgeeft. Ofwel wordt vloeibaar of slibvormig afval rechtstreeks in de ondergrond geïnjecteerd, ofwel wordt het geconditioneerde afval in een boorgat geplaatst. In beide gevallen smelt het gesteente rond het afval door de hitte, waardoor het afval onder invloed van de zwaartekracht nog verder naar beneden zakt. De container kan hierbij zwaar beschadigd raken. Wanneer het afval afgekoeld is, stolt het gesteente errond en vormt het een natuurlijke inkapseling. Voor deze optie zou graniet het meest geschikt zijn als gastgesteente. Om graniet te kunnen doen smelten, moet het afval een temperatuur van meer dan ca. 1200°C hebben. Slechts voor een kleine fractie van het afval is dit het geval; reeds geconditioneerd (verglaasd) afval bereikt doorgaans deze temperatuur niet. De variant waarbij vloeibaar afval rechtstreeks geïnjecteerd wordt, is in elk geval in België uitgesloten op basis van het ARBIS (zie par. 4.1.7). De variant waarbij het afval zich in een container bevindt, houdt vooralsnog onoverkomelijke technische beperkingen in: er bestaat geen ontwerp van een container die tijdens de plaatsing de zeer hoge temperatuur van het afval kan weerstaan. Er bestaat ook op internationaal vlak geen kennisbasis over “rock melting”, en in de landen van de EU en de OESO wordt “rock melting” niet in aanmerking genomen als een aanvaardbare beheeroptie.


35

4.2

Niveau 2: beheeropties die in de SEA in detail zullen bestudeerd worden De beheeropties die in de SEA in detail zullen bestudeerd worden kunnen ingedeeld worden in volgende categorieën: •

Beheeropties die definitief kunnen worden, hetzij actief, hetzij passief

•

Niet-definitieve beheeropties

•

De status quo-optie

Op de volgende bladzijden worden elk van deze categorieën en de beheeropties die er deel van uitmaken meer in detail besproken. Met uitzondering van de status quo-optie kunnen elk van deze opties zowel in een nationaal als in een internationaal kader beschouwd worden. Een nationale optie wordt, per definitie, gerealiseerd in België. Een multinationale optie kan zowel in België als in het buitenland gerealiseerd worden, rekening houdend met het principe van de wederkerigheid. Dit zou kunnen gebeuren in het kader van een multinationaal beheerakkoord dat dan zou moeten afgesloten worden tussen verschillende landen.

4.2.1

Beheeropties die definitief kunnen worden Er bestaan verschillende opties die definitief kunnen worden voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C. Volgens de beheerstrategie die wordt toegepast kunnen we twee benaderingen onderscheiden: actief en passief beheer. Bij actief beheer steunt de veiligheid en de bescherming van mens en milieu voortdurend op menselijke acties. Dit betekent dat het afval “permanent” (in de praktijk: zolang bescherming nodig blijft) opgeslagen wordt in speciaal daartoe ontworpen installaties, met bijbehorende controlemechanismen en herconditionering van het afval indien nodig. Bij passief beheer worden de veiligheid en de bescherming van mens en milieu verzekerd zonder dat op termijn nog tussenkomst van de mens nodig is. Controle wordt bij passief beheer niet nodig geacht – wat niet wil zeggen dat controle niet mogelijk zou zijn. In de volgende paragrafen worden de verschillende beheeropties die definitief kunnen worden meer in detail beschreven.

4.2.1.1 Actief beheer In overeenstemming met de internationale consensus op dit vlak beschouwt NIRAS slechts één mogelijke actieve beheeroptie die definitief kan worden: de zogenaamde “eeuwigdurende opslag” [46]. Bij deze optie wordt het afval “voor eeuwig” opgeslagen in speciaal daartoe ontworpen installaties met bijbehorende controlemechanismen (“eternal stewardship”). Het gaat dus niet om de steeds vereiste voorlopige opslag of om het afwachten van een beslissing over het beheer op lange termijn. Er kunnen verschillende varianten van eeuwigdurende opslag onderscheiden worden: opslag aan de oppervlakte, net onder de oppervlakte, of ondergronds. Dit concept kan gezien worden als een voortdurende herhaling, over honderdduizenden jaren, van steeds nieuwe etappes van herconditionering en opslag, die elkaar met een interval van 100 à 300 jaar opvolgen. Zelfs opslaggebouwen gebouwd volgens de beste 36


beschikbare ingenieurstechnieken kunnen immers niet intact blijven over een tijdspanne van vele duizenden jaren. Ook bij opslag net onder de oppervlakte zal periodiek onderhoud nodig zijn, bijvoorbeeld voor het vervangen of repareren van de galerijwanden, de schachten. De verpakking van het afval, de uitrusting voor de behandeling van het afval, de bedrading of de software voor monitoring en controle, … moeten ook onderhouden en, indien nodig, vervangen worden. De hoeveelheid afval neemt bij elke opeenvolgende fase toe, aangezien bij de ontmanteling van de te vervangen gebouwen en installaties en bij de herconditionering van het radioactief afval zelf ook radioactief afval kan ontstaan. Merk op dat onderhoud, monitoring en controle ook vereisen dat de daarvoor nodige kennis en knowhow steeds naar toekomstige generaties doorgegeven worden. Verder zullen voor renovatie ook telkens de nodige financieringsmechanismen beschikbaar moeten zijn. Een kenmerk van eeuwigdurende opslag is dat het afval steeds teruggehaald kan worden. Als de beleidskoers zou veranderen (bv. toch opnieuw kiezen voor opwerking van bestraalde splijtstof, of integendeel toch kiezen voor een passieve beheersvorm) of als er nieuwe technologieën zouden ontwikkeld worden, kan men dus (een deel van) het afval terugnemen en beheren volgens deze gewijzigde keuzes en/of inzichten. De kwestie van terugneembaarheid is een belangrijk punt (geweest) in de publieke debatten over beheer van radioactief afval in andere landen. Enerzijds kan men stellen dat terugneembaarheid het moeilijker maakt om de veiligheid op lange termijn te garanderen (terugname kan immers ook gebeuren door mensen met minder goede bedoelingen) en dat men de toekomstige generaties hiermee niet mag opzadelen; anderzijds geeft terugneembaarheid die toekomstige generaties wel de kans om hun eigen keuzes te maken omtrent het beheer.

4.2.1.2 Passief beheer Rekening houden met de internationale consensus die hierrond bestaat beschouwt NIRAS twee mogelijke passieve beheeropties die definitief kunnen worden: geologische berging en berging in diepe boorgaten. 4.2.1.2.1

Geologische berging Bij geologische berging wordt het radioactief afval op een diepte van enkele honderden meters in een speciaal ontworpen installatie geplaatst, omgeven door een verpakking en door buffermateriaal. Na de fase van exploitatie wordt de bergingsinstallatie afgesloten en is actief beheer niet nodig. De veiligheid van mens en milieu berust dan enerzijds op de kwaliteit van de kunstmatige barrières (de verpakking van het afval en de barrières van de installatie) en anderzijds op de eigenschappen van de natuurlijke barrière (de geologische gastformatie). Op lange termijn degraderen de kunstmatige barrières en verzekert de gastformatie de retentie van de radionucliden. Volgende figuur geeft in enkele hoofdlijnen het tijdsverloop voor deze optie weer.


37

Figuur 6:

Illustratie (draft) van het tijdsverloop op hoofdlijnen voor de beheeroptie “geologische berging” in België, op basis van de hypothese van berging in een weinig verharde kleiformatie

Terugneembaarheid ligt bij diepe geologische berging minder voor de hand dan bij actieve beheeropties (zie par. 4.2.1.1). Soms wordt een soort tussenoplossing met een uitgesproken fasering ontwikkeld om een periode met terugneembaarheid te integreren in het concept van diepe geologische berging (o.a. “Adaptive Phased Management” in Canada [47] en gefaseerde diepe geologische berging in het Verenigd Koninkrijk [48], zie par. 4.3). Op termijn wordt diepe geologische berging echter een concept waarbij terugneembaarheid niet meer voorzien is. Een eerste vereiste voor diepe geologische berging is een geschikte geologische gastformatie. De eigenschappen die een dergelijke gastformatie moet hebben, staan beschreven hoofdzakelijk in de publicaties van het IAEA over veiligheidsvereisten voor geologische berging [15] en over de selectie van sites voor geologische berging. Hieronder worden deze eigenschappen samengevat:

38

•

De gastformatie moet voldoende diep liggen en voldoende groot in omvang zijn. De voorkeur gaat naar homogene, gemakkelijk te karakteriseren formaties.

•

De gastformatie mag geen groot risico op natuurlijke veranderingen hebben. Zo mag de zone slechts een geringe tektonische, seismische en vulkanische activiteit vertonen. De formatie moet ook bestand zijn tegen klimatologische veranderingen.

•

Indringing van grondwater brengt het grootste risico op verspreiding van radionucliden naar het milieu met zich mee. Daarom moet gezocht worden naar een gastformatie met weinig grondwater en lage stroomsnelheden. Breuken e.d. vormen potentiële routes voor grondwaterstroming en zijn te vermijden.


•

De gastformatie moet goede eigenschappen qua retentie van radionucliden hebben (bv. door sorptie op het gesteente).

Verschillende types gesteenten komen in principe in aanmerking, in het bijzonder kristallijne gesteenten (graniet, …), zoutgesteenten en kleien. Klei bestaat in verschillende gradaties van hardheid, van weinig verharde kleien tot verharde kleien en zelfs schiefer. In het buitenland (voornamelijk in Frankrijk en Zwitserland) is harde klei onderzocht als gastformatie voor diepe geologische berging. De kleiformaties in België die voldoende diep liggen (typisch enkele honderden meters) en dik genoeg zijn, zijn de Boomse Klei en de Ieperiaanse Kleien in het noorden van de provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Antwerpen. In de Belgische context zullen in de SEA alle verschillende mogelijkheden bekeken worden, met inbegrip van de andere mogelijkheden dan weinig verharde klei. In ons land wordt door NIRAS en het SCK•CEN13 reeds sinds de jaren ’70 onderzoek uitgevoerd naar diepe geologische berging. In het ondergrondse laboratorium HADES (gelegen in Mol op 224 meter diepte) worden onder andere de vereisten aan de kunstmatige en natuurlijke barrières en hun gedrag bestudeerd. De stand van het onderzoek naar de Boomse Klei is samengevat in het rapport SAFIR 2 [19], dat een “peer review” door het Nuclear Energy Agency (NEA) van de OESO onderging [4]. Rekening houdend met de resultaten van SAFIR 2 en de NEA peer review is NIRAS ervan overtuigd dat de Boomse Klei geschikt is als gastformatie voor diepe geologische berging. Over de Ieperiaanse Kleien is eveneens onderzoek uitgevoerd, met Doel als referentiesite voor geologische verkenning door boringen, maar de kennis staat nog lang niet op hetzelfde niveau als voor de Boomse Klei. De Ieperiaanse Kleien liggen dieper dan de Boomse Klei en vertoont ten dele eigenschappen die gelijkaardig zijn met die van de Boomse Klei, maar er zijn ook enkele verschillen: de Ieperiaanse Kleien hebben een minder goede mechanische sterkte, zouter water in de poriën, meer breuken en een minder goede capaciteit tot het verspreiden van warmte [49]. 4.2.1.2.2

Berging in diepe boorgaten Bij deze optie worden afvalcontainers van enkele meters lang en 50 tot 100 cm diameter op elkaar gestapeld in een smal boorgat van enkele kilometers diep. Tussen elke twee containers komt buffermateriaal. Op zo’n grote diepte zou de container snel bezwijken onder de druk van de rotsen, zodat het gesteente zelf na enige tijd de enige barrière zou vormen tussen het radioactief afval en het milieu. Daar staat tegenover dat het grondwater op enkele kilometers diepte praktisch stilstaat en chemisch stabiel is. Radionucliden die in het grondwater terechtkomen, zouden door radioactief verval onschadelijk zijn tegen de tijd dat ze de oppervlakte bereiken [50], op voorwaarde dat een geschikte locatie uitgekozen is zonder snelle transportroutes naar de oppervlakte toe. In verscheidene landen werd onderzoek uitgevoerd naar berging in diepe boorgaten, met name in Zweden sinds de jaren 1980 [50]. De technologie voor de boringen is op dit moment nog niet in gebruik, maar de nodige kennis is aanwezig om ze te ontwikkelen. In België is de ondergrond op enkele kilometers diepte tot nu toe nog niet door middel van boringen onderzocht [51]. Dit impliceert dat er praktisch niets geweten is over de aanwezigheid van geschikte geologische formaties voor berging in diepe boorgaten in ons land.

13

SCK•CEN: StudieCentrum voor Kernenergie – Centre d’Etude pour l’Energie Nucléaire


39

4.2.2

Niet-definitieve beheeropties Bij niet-definitieve beheeropties word de keuze voor een beheeroptie die definitief kan worden voor een onbepaalde tijd uitgesteld. Wel wordt het beheer zo georganiseerd dat in afwachting van een optie die definitief kan worden de veiligheid van mens en milieu te allen tijde gegarandeerd blijft. NIRAS beschouwt, conform de internationaal bestaande consensus, twee verschillende niet-definitieve beheeropties voor afval van categorieën B en C: 1.

Langdurige opslag in afwachting van een beslissing voor een beheeroptie die definitief kan worden.

2.

Opslag in afwachting van de industriële toepassing van geavanceerde nucleaire technologieën.

4.2.2.1 Langdurige opslag in afwachting van een beslissing voor een beheeroptie die definitief kan worden Deze beheeroptie houdt in dat het radioactief afval wordt opgeslagen in aangepaste installaties, voor een periode van 100 tot 300 jaar. De bedoeling is dat de toekomstige generaties ten laatste na afloop van deze periode een beslissing zullen nemen over de vraag hoe het beheer van het afval verder gezet moet worden. De langdurige opslag impliceert dat opslaginstallaties moeten ontworpen en gebouwd worden (aan de oppervlakte, enkele meters onder de oppervlakte, of op grotere diepte). Deze installaties moeten in staat zijn de bescherming van mens en milieu te verzekeren gedurende de opslagperiode, aan de hand van controles, periodiek onderhoud en regelmatige verificatie van de integriteit van de containers en van het afval zelf. Tijdens deze volledige periode berust de bescherming van mens en milieu dus in belangrijke mate op menselijke handelingen. Deze niet-definitieve beheeroptie stemt overeen met de eerste fase van eeuwigdurende opslag (zie par. 4.2.1.1).

4.2.2.2 Opslag in afwachting van de industriële toepassing van geavanceerde nucleaire technologieën Deze optie houdt in dat men nu nog geen beslissing neemt over de lange termijn, maar besluit te wachten op nieuwe technologie. Concreet gaat het om geavanceerde nucleaire cycli waarbij bestraalde splijtstof gescheiden wordt in verschillende deelstromen die dan apart en op geoptimaliseerde wijze beheerd kunnen worden [37], [52], [53]. De belangrijkste fracties van bestraalde splijtstof voor geavanceerd beheer zijn enerzijds de actiniden en anderzijds de fissieen activatieproducten. Elk van deze fracties vraagt een specifieke aanpak, die hieronder kort beschreven wordt. De actiniden hebben doorgaans een zeer lange levensduur en zijn op lange termijn bepalend voor de radiotoxiciteit van de bestraalde splijtstof. Voor een beperkte periode bepalen ze ook de warmteafgifte van de bestraalde splijtstof. Ze hebben nog een energetische waarde en kunnen dus in principe hergebruikt worden in nucleaire brandstof. Geavanceerd actinidenbeheer komt neer op het afscheiden en recycleren in nucleaire brandstof van één of meer type(s) actiniden. Voor de niet gerecycleerde reststroom wordt zo het volume, de radiotoxiciteit en de warmteafgifte gereduceerd. Deze fractie wordt dan verder beheerd conform de praktijken voor hoogactief en/of langlevend afval. Fissie- en activatieproducten zijn energetisch niet meer bruikbaar. Enkele langlevende fissieen activatieproducten zijn bepalend voor het radiologische risico op lange termijn in het geval van geologische berging, onder andere omwille van hun mobiliteit in geologische

40


formaties. Om de hoeveelheid langlevende fissieproducten in het ultieme afval te verminderen, zou in principe transmutatie toegepast kunnen worden, d.w.z. omzetting door kernreacties in minder schadelijke nucliden en/of nucliden met een veel kortere levensduur. Dit vereist echter (reactor)technologie die nu nog niet operationeel is, en zelfs met de geschikte reactoren is de techniek slechts haalbaar (en dan nog met een laag rendement) voor een kleine fractie van de fissieproducten. Sommige fissieproducten geven ook veel warmte af. Deze elementen kunnen afgescheiden (dit kan tegelijk met de afscheiding van actiniden) en opgeslagen worden. De reststroom van het afval geeft dan minder warmte af, wat het beheer vergemakkelijkt. Vanuit het perspectief van afvalbeheer is het voordeel van geavanceerd beheer dat de fracties met de grootste radiotoxiciteit en warmteafgifte afgezonderd worden, zodat de resterende fractie gemakkelijker te behandelen is en minder gevaar betekent voor mens en milieu. Een ander motief om geavanceerd beheer toe te passen is echter verbonden met energievoorziening: de actiniden kunnen immers gerecycleerd worden in de vorm van nucleaire brandstof. Als de actiniden niet energetisch ingezet worden, moet hiervoor net zoals voor de restfractie een oplossing die definitief kan worden gevonden worden, wat het voordeel qua radiotoxiciteit en warmteafgifte natuurlijk teniet doet. De nieuwe generaties reactoren kunnen de reeds bestaande bestraalde splijtstof niet verwerken. Daarvoor moeten geavanceerde opwerkingsprocessen ontwikkeld worden. Deze reactoren zullen ten vroegste vanaf 2030-2040 operationeel zijn. De bestraalde splijtstof die tot dat moment geproduceerd wordt, blijft ultiem afval waarvoor dus beheer op lange termijn nodig zal zijn. Een keuze voor geavanceerd beheer van actiniden en bepaalde fissieproducten vereist dat men kiest voor een (deels) gesloten nucleaire brandstofcyclus, waarbij de nuttige fracties van de bestraalde splijtstof gerecycleerd worden. Een keuze voor geavanceerde nucleaire cycli impliceert tevens een engagement op langere termijn voor elektriciteitsproductie door kernenergie. Bovendien moet men niet alleen nieuwe reactoren ontwikkelen, maar ook nieuwe brandstof, nieuwe opwerkingsprocessen, enzovoort. Deze optie vereist vroeg of laat een nieuwe beslissing over het langetermijnbeheer van het reeds bestaande en voorziene afval, dat niet verder behandeld kan worden in geavanceerde nucleaire cycli. Daarenboven is er ook het afval dat door deze geavanceerde nucleaire cycli onvermijdelijk zal geproduceerd worden en waarvoor het type beheer op lange termijn moet bepaald worden.

4.2.3

De status quo-optie Deze optie houdt in dat men beslist om geen beslissing te nemen over het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C; de principebeslissing wordt dus voor onbepaalde tijd uitgesteld. Deze optie komt in de praktijk neer op het voortzetten van de huidige opslag en impliceert dus dat de huidige beheeractiviteiten worden verder gezet: periodiek nazicht van de containers, herconditioneren van het afval wanneer nodig, controles en periodiek onderhoud van de installaties. De duur hiervan wordt beperkt door de levensduur van de huidige installaties en de snelheid waarmee ze opgevuld raken. Als de levensduur van de bestaande installaties voor tijdelijke opslag verstreken is of als de hoeveelheid afval te groot zou worden, dan zullen de installaties gerenoveerd moeten worden of zullen nieuwe


41

opslaginstallaties gebouwd moeten worden. Men kan op dat moment uiteraard ook kiezen voor een beheeroptie die definitief kan worden. In de SEA wordt deze optie beschouwd als de “nuloptie”, dit is de optie die als vergelijkingsbasis dient voor de beoordeling van de effecten van de andere beheeropties. Merk op dat de definitie van een nulalternatief enkel zin heeft voor de “korte termijn” (orde 100 jaar). Vroeg of laat (bv. op het moment dat de opslaginstallaties vol zullen zijn) zal men wel opnieuw de vraag moeten stellen welke beslissing men wil nemen over het langetermijnbeheer. Het concept “nuloptie” is dus niet van toepassing op de lange termijn. De huidige tijdelijke opslag is per definitie niet ontworpen voor de lange termijn: de levensduur van de bestaande installaties is 50 à 100 jaar. Er bestaat ook internationaal een brede consensus dat het voortzetten van tijdelijke opslag geen oplossing is voor de lange termijn (zie onder andere de genomen beslissingen in Canada [47], Zweden [54], Finland [55] en het Verenigd Koninkrijk [56], [57]). Toekomstige generaties zullen immers de opslaginstallatie steeds nauwgezet moeten beheren en controleren en de nodige institutionele maatregelen nemen. De locaties voor dergelijke installaties werden niet met het oog op de lange termijn geselecteerd; bij drastische veranderingen (bv. stijging van de zeespiegel) kunnen ze minder geschikt worden of kan het beheer veel moeilijker worden. Nog belangrijker is dat men er niet zonder meer van kan uitgaan dat de maatschappij op lange termijn voldoende stabiel blijft en over de know-how en de middelen beschikt om tijdelijke opslagplaatsen veilig te beheren. Figuur 7 geeft op hoofdlijnen het tijdsverloop voor deze optie weer.

Figuur 7:

4.3

Illustratie (draft) van een tijdsverloop op hoofdlijnen voor de status quo beheeroptie

Strategische keuzes over het langetermijnbeheer in andere landen De wijze waarop men tot de keuze voor een beheeroptie op lange termijn gekomen is (of wil komen), verschilt van land tot land. In alle landen werd (of wordt) de keuze gemaakt op basis van onderzoek en afwegingen van beheeropties, meestal onder verantwoordelijkheid van de

42


agentschappen voor afvalbeheer (maar met reviewing door de bevoegde overheden, bv. de nucleaire autoriteit). De beslissingsprocessen in de verschillende landen leidden tot gelijkaardige conclusies of bewegen minstens in dezelfde richting: er bestaat internationaal een brede consensus over diepe geologische berging als te verkiezen optie voor het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval [58]. Sommige landen hebben dit zelfs in hun wetgeving vastgelegd (Zwitserland [59], [60], [61], Japan [62], Finland [55], Frankrijk [63], [64]). De concrete uitwerking van diepe geologische berging verschilt wel van land tot land, afhankelijk van o.a. de geologie. Een eerste diepe geologische berging voor categorie B afval is reeds operationeel sinds eind jaren ‘90 in een zoutlaag in Carlsbad, New Mexico (Verenigde Staten) [65]. Finland is het enige EU-land waar na uitvoerig onderzoek nu een installatie voor diepe geologische berging gebouwd wordt, in Olkiluoto bij Eurajoki, in de buurt van een bestaande nucleaire installatie [66]. In Zweden werd in de loop van de zomer 2009 een keuze gemaakt tussen twee sites, Oskarshamn en Forsmark, die in detail onderzocht zijn [67]. Forsmark werd gekozen. Frankrijk heeft in 2006 voor geologische berging in een kleilaag gekozen [64] en zeer recent heeft Duitsland het programma voor geologische berging in een zoutkoepel in Gorleben hervat [68]. Tenslotte dient vermeld dat in samenwerkingsverbanden of onderzoeksprojecten naar multinationale beheeroplossingen (bv. binnen de EU het SAPIERR II project) diepe geologische berging ook doorgaans als referentieoptie voor de lange termijn beschouwd wordt [69], [70]. Daarnaast zijn er ook landen die nog geen beslissing hebben genomen met betrekking tot het langetermijnbeheer van radioactief afval (Bulgarije, Italië) of die beslist hebben de beslissing hierrond uit te stellen en in afwachting daarvan het afval veilig bovengronds op te slaan voor langere tijd (Spanje, Nederland14). Meer details in verband met de strategische keuzes in andere landen en de wijze waarop deze keuzes gemaakt werden, zullen in de SEA verstrekt worden.

14

In Nederland werd recent (oktober 2009) echter een onderzoeksprogramma naar geologische berging in Boomse Klei opgestart.


43

5.

EFFECTBESCHRIJVING EN –BEOORDELING OP KORTE TERMIJN In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe de beschrijving en beoordeling van de effecten op korte termijn (grootte-orde 100 jaar) van de verschillende beheeropties zal gebeuren. Hierbij wordt verder gebouwd op de methodologische uitgangspunten van Hoofdstuk 3.

5.1

Overzicht Voor de effectanalyse op de korte termijn gaan we uit van de eerder vermelde (zie par. 3.1.1) centrale doelstelling dat de duurzame bescherming van mens en natuur moet gegarandeerd blijven. Voor de natuur onderscheiden we drie aspecten, die tegelijk ook beoordelingscriteria zijn: ecotoopverlies, verstoring en versnippering. De mens wordt gekarakteriseerd door een aantal verschillende aspecten, die we alle in beschouwing moeten nemen als we een volledig overzicht van de mogelijk relevante effecten willen behouden. Deze aan de mens gerelateerde aspecten zijn respectievelijk het landschap, grondstoffen, de menselijke gezondheid, ethische aspecten, sociale aspecten, de economie en beveiliging en safeguards. Andere indelingen zijn uiteraard mogelijk, maar de hier voorgestelde indeling, die voorgesteld wordt in Figuur 8, omvat het geheel van impacts die voor de effectanalyse van de korte termijn relevant zijn.

landschap grondstoffen mens

gezondheid ethiek sociale aspecten

duurzame bescherming

economie beveiliging en safeguards

verlies van ecotopen natuur

verstoring versnippering

Figuur 8:

44

Doelstelling en aspecten die bij de effectanalyse voor de korte termijn in beschouwing te nemen zijn


Deze thema’s omvatten de “klassieke” milieu-effectthema’s zoals ze ook in Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006 voorkomen, maar blijven hier niet toe beperkt. Met name de sociale aspecten, het aspect “beveiliging en safeguards” en de aspecten ethiek en economie vormen een verbreding van het afwegingskader. Voor elk van de aspecten van de mens kunnen in een volgende stap effecten en beoordelingscriteria gedefinieerd worden. Dit wordt verduidelijkt op de volgende bladzijden, per deeldomein. Figuur 9 geeft een overzicht van de aspecten die besproken worden en die dus ook in de SEA zullen bestudeerd worden.

structuur en relaties

landschap

perceptieve kenmerken erfgoed bodem

grondstoffen

water luchtkwaliteit

gezondheid

geluidshinder radiologische effecten

mens

ethiek

intergenerationele rechtvaardigheid intragenerationele rechtvaardigheid toegankelijkheid

sociale aspecten

leefbaarheid/kwaliteit leefomgeving risicoperceptie sociaal welzijn

economie

kosten socio-economische impact

beveiliging en safeguards

Figuur 9:

Deelaspecten die bij de effectanalyse voor de kort termijn aan bod zullen komen als onderdeel van de beschrijving van de effecten op de mens

5.2

Impacts op de mens

5.2.1

Deelaspect landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie

5.2.1.1 Afbakening werkveld Het deelaspect landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie bestudeert de effecten van de in het Afvalplan voorziene activiteiten op erfgoed en landschap. De beoordeling omvat zowel de fysieke als de fysionomische aspecten ervan en moet relevant zijn met betrekking SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister | 5249-502-019-17

45

tot hun natuurwetenschappelijke, (cultuur)historische en esthetische waarden die samen ook de “belevingswaarde” bepalen. Methodologisch worden bouwkundig erfgoed, archeologische vindplaatsen, landschappen en andere cultuurhistorische waarden als objecten beschouwd, d.w.z. meestal duidelijk begrensde entiteiten die in hun geheel of in hun samenstellende delen blootstaan aan ingrepen en milieueffecten. Hier kan deze benadering niet worden gevolgd. Er bestaat immers onvoldoende duidelijkheid over de exacte inplantingsplaats om de objecten te kunnen identificeren en waarderen. Er wordt voor gekozen om te vertrekken vanuit de ingrepen die de verschillende beheeropties voor radioactief afval met zich kunnen meebrengen. De beoordeling beperkt zich m.a.w. tot het uitvoeren van een ingreep-effectanalyse. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen drie grote aspecten: landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie. Deze driedeling betekent echter geenszins dat deze aspecten los van elkaar zouden staan. De samenhang tussen deze aspecten is één van de uitgangspunten van de benadering.

5.2.1.2 Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie, voor de korte termijn De mogelijk significante effecten voor de korte termijn worden kort besproken in de onderstaande tabel.

Tabel 4:

Mogelijk significante effecten op landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie, voor de korte termijn

Effect Structuur- en relatiewijzigingen: het kan gaan om verstoring van het reliëf en de hydrografie, veranderingen in het ecologisch functioneren van het landschap, verstoring van cultuurhistorische structuren of functionele versnippering van het actuele gebruik. Verlies van erfgoedwaarde: verlies van landschappelijke structuur, van bouwkundig erfgoed en van archeologisch erfgoed. Dit effect wordt sterk beïnvloed door veranderingen in economische, sociale, politieke en juridische omstandigheden. Wijziging van perceptieve kenmerken: wijziging van visuele aspecten van het landschap en van de waardering van kwaliteit en gebruikswaarde.

5.2.2

Deelaspect grondstoffen: effecten op bodem en water

5.2.2.1 Afbakening werkveld Binnen het deelaspect grondstoffen onderscheiden we de bodem, de ondergrond en het oppervlaktewater.

46

•

Tot het aspect “bodem” behoren de bovenste ondiepe bodemlagen (samen slechts enkele meters dik) die van belang zijn voor flora en fauna.

•

Tot het aspect “ondergrond” (geologie en hydrogeologie) behoren de diepere ondergrond en het grondwater.

•

Tot het aspect “oppervlaktewater” oppervlaktewater en watergebruik.


behoren

de

watersysteemcomponenten

Ruimtelijk gezien omvat het studiegebied voor de aspecten bodem en water in principe de bodem, de ondergrond, het grondwater en de oppervlaktewaterlichamen in het volledige grondgebied van België, hoewel dit zal afhangen van de beheeroptie. Voor diepe geologische berging wordt bijvoorbeeld in de praktijk gezocht naar geschikte gastformaties (zie par. 4.2.1.2.1); men zal dus gebonden zijn aan gebieden in België waar dergelijke gastformaties bestaan op voldoende diepte en met een voldoende dikte. Gaat het daarentegen om bovengrondse eeuwigdurende opslag, dan speelt de aard van de bodem en de ondergrond een veel kleinere rol voor de keuze van een inplantingsplaats. Op de korte termijn (tot ca. 100 jaar) zal gekeken worden naar de effecten op bodem en water in de constructie- en exploitatiefase.

5.2.2.2 Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op bodem en water, voor de korte termijn De mogelijk significante effecten voor de korte termijn worden kort besproken in de onderstaande tabel.

Tabel 5:

Mogelijk significante effecten op bodem en water, voor de korte termijn

Effect Effect op grondwaterstand en –stromingen: door tijdelijke of blijvende ingrepen in de constructiefase, bv. slibwanden (hydraulische barrières) en bemaling, kan het grondwaterpeil dalen. Daardoor kunnen ook patronen van grondwaterstroming veranderen. Vorming van hydraulisch contact tussen verschillende aquifers: dit kan leiden tot veranderingen in peil, stromingsregime en samenstelling van het grondwater in de aquifers en verhoogt het risico op verontreiniging. Niet-radiologische verontreiniging door olie, additieven of materialen gebruikt bij constructie en exploitatie van de installatie. Bodemverstoring: vooral wijziging van het bodemprofiel, maar ook wijziging in bodemgebruik tijdens de constructiefase, structuurwijziging, verdroging en risico op verontreiniging. Dit kan tot effecten leiden op fauna en flora, landschap en mens. Grondverzet: dit criterium beperkt zich niet tot het volume van het grondverzet, maar houdt ook rekening met de kwaliteit van de grond, met de balans uitgraving – aanvulling en met het potentieel voor hergebruik van de grond. Grootschalig grondverzet is steeds ongunstig vanuit het perspectief van bodembescherming. Verdroging door toenemende verharding: verharde oppervlakte verhindert infiltratie van hemelwater en zorgt zo voor een verdroging van de bodem.

5.2.2.3 Waarschijnlijk niet significante effecten In de onderstaande tabel worden een aantal effecten weergegeven die naar verwachting niet significant zullen zijn in de milieueffectrapportage over het Afvalplan.


47

Tabel 6:

Waarschijnlijk niet significante effecten op bodem en water, voor de korte termijn

Effect

Waarom niet significant?

Effecten verbonden met de productie van afvalwater

Waarschijnlijk gaat het enkel om huishoudelijk afvalwater (geen proces- of koelwater) in beperkte hoeveelheden. De verschillen tussen de beheeropties zullen niet zo groot zijn.

Effecten verbonden met de uitvoeringswijze van de werkzaamheden

Tijdelijk Gemakkelijk te milderen Geen belangrijke impact op het gehele watersysteem

5.2.3

Lokale effecten op het oppervlaktewater (bv. verhoogde turbiditeit, daling van de waterstand) tijdens de werkzaamheden

Tijdelijk

Impact van accidentele (niet-radiologische) bodemverontreiniging tijdens exploitatie

Omkeerbaar en te milderen

Geen belangrijke impact op het gehele watersysteem

Deelaspect menselijke gezondheid De menselijke gezondheid kan beïnvloed worden door tal van factoren. In de SEA bestuderen we met name de effecten op de luchtkwaliteit, de effecten van geluidsoverlast en de radiologische effecten. Deze verschillende aspecten worden op de volgende bladzijden één voor één beschreven. Vervolgens wordt beschreven hoe tot een synthese wordt gekomen die toelaat een algemene uitspraak te doen met betrekking tot de effecten van de beheeropties op de menselijke gezondheid.

5.2.3.1 Luchtkwaliteit 5.2.3.1.1 Afbakening werkveld Binnen het deelaspect luchtkwaliteit worden specifieke parameters inzake luchtkwaliteit beschouwd die bij de realisatie van het Afvalplan beïnvloed kunnen worden. De radiologische effecten worden hier niet meegenomen. Vooral de impact van de constructiefase (werfmachines, manipulatie van uitgegraven materiaal) en de transporten van radioactief afval naar de beheersinstallatie (uitlaatgassen) zijn van belang. Naar individuele stoffen wordt dan ook aandacht besteed aan NO2, fijn stof (PM2,5 en PM10) en wegwaaiend en neervallend stof. Andere stoffen worden minder relevant geacht en worden dan ook enkel summier besproken. Dit betreft o.a. SO2, CO en CO2. Het studiegebied voor het aspect luchtkwaliteit zal afgebakend worden als een nader te bepalen perimeter rond de beheersinstallatie. 5.2.3.1.2 Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de lucht, voor de korte termijn De mogelijk significante effecten voor de korte termijn worden kort besproken in de onderstaande tabel.

48


Tabel 7:

Mogelijk significante effecten op de luchtkwaliteit, voor de korte termijn

Effect Emissies van stof en NO2 als gevolg van werfverkeer, opwaaiend stof en transport van afval naar de beheersinstallatie. Impact van emissies van stof en NO2 op luchtkwaliteit: de emissies hebben naargelang waar ze ontstaan een invloed op de luchtkwaliteit.

5.2.3.1.3 Waarschijnlijk niet significante effecten In de onderstaande tabel worden een aantal effecten weergegeven die naar verwachting niet significant zullen zijn in de milieueffectrapportage over het Afvalplan.

Tabel 8:

Waarschijnlijk niet significante effecten op de luchtkwaliteit, voor de korte termijn

Effect Emissies van SO2 en CO

Waarom niet significant? Geen problemen verwacht t.a.v. luchtkwaliteit Voor SO2: ook geen problemen verwacht voor het behalen van de reductiedoelstellingen uit de richtlijn over 15 de nationale emissieplafonds

Emissies van CO2

Geen lokaal effect

Verzurende emissies (NOx en SOx)

Naar verwachting beperkt gezien het type ingrepen

5.2.3.2 Effecten van geluidsoverlast 5.2.3.2.1 Afbakening werkveld Onder het aspect geluidsoverlast wordt de geluidsverstoring onderzocht die voortgebracht wordt door de ingrepen die door het Afvalplan voorzien worden. Gezien de aard van het plan zal het voornamelijk gaan om het geluid afkomstig van de constructiewerkzaamheden en van de transporten van afval naar de installatie. Het studiegebied voor het aspect geluidsoverlast zal afgebakend worden als een nader te bepalen perimeter rond de beheersinstallatie en de transportroutes. 5.2.3.2.2 Mogelijk significante effecten van geluidsoverlast van het Afvalplan, voor de korte termijn De mogelijk significante effecten voor de korte termijn worden kort besproken in de onderstaande tabel.

15

Richtlijn 2001/81/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2001 inzake nationale emissieplafonds voor bepaalde luchtverontreinigende stoffen. Publicatieblad L 309 (27/11/2001), blz. 22.


49

Tabel 9:

Mogelijk significante effecten van geluidsoverlast, voor de korte termijn

Effect Geluidsverstoring in de constructie- en exploitatiefase: de voornaamste oorzaken zijn de werkzaamheden bij de constructie (o.a. werfmachines) en de transporten van afval naar de beheersinstallatie.

5.2.3.3 Radiologische effecten Voor de korte termijn spreken we voor alle beheeropties over een "actief beheer", met toezicht en controle, waarbij de radiologische impact op zowel arbeiders als het publiek bekeken dient te worden. Voor de beoordeling van de effecten op de mens zal gebruik gemaakt worden van bestaande studies voor analoge beheerinstallaties. Het uitvoeren van specifieke dosisberekeningen is gezien de strategische aard van de studie geen realistische benadering. Op basis van de bestaande studies zal voor de verschillende beheeropties getracht worden de dosis in te schatten die een “kritisch persoon” ondergaat ten gevolge van de verschillende activiteiten tijdens de kortetermijnfase. Hiervoor worden de verschillende (mogelijke) verspreidingswegen van de radio-isotopen in rekening gebracht. Aandachtspunten hierbij zijn onder meer: •

Het bepalen van de radiologische bronterm

•

Het bepalen van de verspreidingswegen (bodem, water, lucht) en het gedrag van de radio-isotopen

•

Een correcte beschrijving van de (type-)omgeving (zie par. 3.3.2)

•

Het definiëren van de kritische persoon

Gezien de vele onzekerheden en de strategische aard van de beoordeling zal hierbij steeds gebruik worden gemaakt van conservatieve hypotheses. In tegenstelling tot een klassiek MER worden in een nucleair MER meestal ook de ongevallen van externe oorsprong behandeld (bv. overstroming, vliegtuigval, …). Hoewel we hier met een SEA te maken hebben en dus met een uitermate strategische beoordeling zal het aspect van externe ongevallen toch ook mee betrokken worden (op kwalitatieve wijze) bij de beoordeling van de radiologische effecten. Een uitgebreide lijst van mogelijke externe risico’s wordt o.a. gegeven door de IAEA: vliegtuigval, brand, explosie, toxische gassen, overstroming, corrosieve gassen en vloeistoffen, elektromagnetische interferentie, extreme wind en extreme meteorologische omstandigheden. Gezien het feit dat de risicobronnen in de buurt van een installatie continu aan verandering onderhevig zijn, en gezien het feit dat de locatie van de installatie niet gekend is, zal slechts op generieke en kwalitatieve wijze met deze risico’s kunnen rekening gehouden worden. De evaluatie zal dus gebeuren op basis van een (door uitgebreide literatuur ondersteund) expertenoordeel.

50


5.2.3.4 Synthese: de effecten op de menselijke gezondheid voor de korte termijn In onderstaande paragrafen wordt de menselijke gezondheid globaal bekeken. Daarbij wordt aangegeven hoe de hierboven beschreven aspecten (lucht, geluid en radiologische effecten) geïntegreerd worden in een globale beoordeling. 5.2.3.4.1 Afbakening werkveld De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) omschrijft gezondheid als volgt: “de complete toestand van fysiek, mentaal en sociaal welbevinden en niet enkel de afwezigheid van ziekte of ongemak”. Deze definitie is erg ruim en laat als dusdanig geen objectieve kwantificatie toe, noch voor het heden, noch voor de toekomst. De menselijke gezondheid wordt immers bepaald door een veelheid van factoren en parameters zoals erfelijke belasting, menselijke gedragspatronen (met name eet-, drink-, rook-, slaapgewoonten enz.), sociale en economische leefomstandigheden, kwaliteit van de leefomgeving (buurt), veiligheid in de leefomgeving, kwaliteit van het leefmilieu. Het zou onmogelijk zijn om in de SEA een objectieve evaluatie te maken van het voorkomen van al deze gezondheidsbepalende factoren en parameters en op basis daarvan een zinvolle uitspraak te doen over de gezondheidstoestand van de bevolking in de omgeving van een willekeurig gekozen locatie. De factoren en parameters zijn immers te talrijk. De inwerking (blootstellingsgraad) van alle hierboven genoemde externe parameters, het aanvoelen en de rechtstreekse of onrechtstreekse gevolgen ervan zijn voor elk individu verschillend. Gegevens over de individuele gezondheidstoestand van de mensen zijn tenslotte confidentieel en dus evenmin beschikbaar. Daarom zal bij de beoordeling van het aspect gezondheid eerder getracht worden de invloeden op en risico’s voor de menselijke gezondheid eerder globaal te benaderen. Het gaat hierbij om het aangeven van: •

Risico’s op aantasting van de fysieke gezondheidstoestand. Hierbij is er sprake van blootstelling. Er kan daarbij al dan niet sprake zijn van hinderbeleving. Hinder veronderstelt meestal zintuiglijke waarneembaarheid. Gezondheidseffecten kunnen echter ook optreden zonder dat er sprake is van zintuiglijke waarneembaarheid. Het kan gaan om ziekteverschijnselen (ziekte of vatbaarheid voor ziekte, aangeduid met de term morbiditeit), in het slechtste geval om sterfte (mortaliteit).

•

Risico’s voor aantasting van de psychische gezondheidstoestand. Hierbij is er niet steeds sprake van blootstelling in de strikte betekenis. De psychische gezondheidstoestand en de daaruit voortvloeiende psychosomatische effecten kunnen beïnvloed worden door factoren die weinig of niets te maken hebben met blootstelling, maar wel met de manier waarop de mens de geplande ingrepen ervaart.

Waar het gaat om blootstelling kunnen in theorie verschillende routes (pathways) worden beschouwd: •

Inhalatie: inademing van verontreinigde lucht

•

Ingestie: opname van voedsel of water door de mond

•

Dermaal contact (contact via de huid)

•

Blootstelling aan geluidsemissies

•

Blootstelling aan licht, warmte en niet-ioniserende straling

•

Irradiatie: blootstelling aan ioniserende straling


51

Niet elk van deze routes is even relevant. Opdat er sprake zou kunnen zijn van concrete blootstelling, moet er eerst ook sprake zijn van specifieke chemische, fysische of biologische actoren waaraan de receptoren worden blootgesteld. Er moet dus sprake zijn van verspreiding vanuit één of meerdere milieucompartimenten. Input vanuit de abiotische milieudisciplines (lucht, bodem en water, geluid) is dan ook onontbeerlijk voor de evaluatie van de risico’s voor de gezondheid. Waar het gaat om de manier waarop de mens de ingrepen ervaart, worden volgende bepalende aspecten beschouwd: •

Risicobeleving (onzekerheid, onveiligheidsgevoel) (zie par. 5.2.5, sociale aspecten)

•

Bestaan van een maatschappelijk draagvlak

•

Communicatie met de bevolking

•

Controle- of opvolgingsmogelijkheden voor de bevolking

De evaluatie van deze mogelijke blootstellingsroutes en andere aspecten moet toelaten een genuanceerde uitspraak te doen over het bestaan van risicofactoren die de gezondheidstoestand van de mens mede kunnen bepalen. Het studiegebied voor het aspect menselijke gezondheid kan a priori niet ruimtelijk afgebakend worden. Het zal uiteraard geconcentreerd worden op potentiële of typische locaties voor beheersinstallaties en de ruime omgeving ervan ter hoogte van het maaiveld, binnen een straal van minstens 1 km. Dit studiegebied zal echter, voor zover dit nodig blijkt, minstens uitgebreid worden tot het grootste van de gebieden waar zich relevante effecten zouden voordoen in andere milieucompartimenten (lucht, bodem en water, geluid). Bovendien worden ook de verkeersroutes waarlangs regelmatige transporten van het te beheren afval zullen plaatsvinden aan een risico-evaluatie onderworpen. Gezondheid is een toestand die per definitie moet gelden voor een zo lang mogelijke periode. De gemiddelde levensduur van een mens schommelt rond de 80 levensjaren. Er dient echter ook rekening gehouden te worden met de komende generaties. De gezondheidseffecten op korte termijn zijn te associëren met de constructie- en exploitatiefase (bv. stof- of geluidshinder door de werkzaamheden, risico’s bij het transport van radioactief afval). Een inschatting of evaluatie van de risico’s over een termijn van enkele decennia (termijn < 50 jaar) is in principe mogelijk, uitgaande van een aantal hypotheses of aannames m.b.t. normale of waarschijnlijke ontwikkelingen binnen het studiegebied. Voor de langere termijn (termijn enkele eeuwen) zijn gedetailleerde uitspraken niet meer mogelijk vanwege de grote onzekerheden met betrekking tot de menselijke aanwezigheid en activiteiten binnen het studiegebied. 5.2.3.4.2 Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de menselijke gezondheid De mogelijk significante effecten worden kort besproken in de onderstaande tabel.

52


Tabel 10:

Mogelijk significante effecten op de menselijke gezondheid, voor de korte termijn

Effect Effecten van blootstelling door inhalatie: vooral NOx en fijn stof zijn hier van belang. Dit effect is relevant in de constructie- en exploitatiefase. Immissie (concentratie in de lucht) wordt ingeschat binnen het deelaspect luchtkwaliteit. Effecten van blootstelling aan geluid: het gaat om hinder, slaapverstoring, stress, vermindering van cognitieve prestaties en gehoorschade. Dit effect is relevant in de constructie- en exploitatiefase. Radiologische effecten, in de normale situatie en bij ongevallen. Effecten niet gerelateerd aan blootstelling: gebrek aan informatie en communicatie naar bevolking toe kunnen leiden tot psychische aandoeningen en psychosomatische aandoeningen.

5.2.3.5 Waarschijnlijk niet significante effecten In de onderstaande tabel worden een aantal effecten weergegeven die naar verwachting niet significant zullen zijn in de milieueffectrapportage over het Afvalplan.

Tabel 11:

5.2.4

Waarschijnlijk niet significante effecten op de menselijke gezondheid, voor de korte termijn

Effect


Effecten van blootstelling door dermaal contact

Naar verwachting niet aan de orde

Effecten van blootstelling aan licht, warmte en niet-ioniserende straling

Naar verwachting niet aan de orde

Deelaspect ethiek

5.2.4.1 Afbakening werkveld Ethiek is een brede discipline die betrekking kan hebben op alle aspecten van de menselijke activiteiten. Specifiek het langetermijnbeheer van radioactief afval roept heel wat ethische vragen op. Ethiek is dan ook bij tal van beslissingsprocessen in andere landen een belangrijk aandachtspunt geweest. In de SEA voor het Afvalplan focussen we, naar analogie met deze ervaringen en steunend op de omvangrijke literatuur die rond dat onderwerp bestaat, voor de korte termijn op twee thema’s: •

Intragenerationele rechtvaardigheid: dit principe houdt verband met de billijke verdeling van voor- en nadelen binnen één generatie. Concreet voor het beheer van radioactief afval heeft dit principe betrekking op de lasten die een bepaalde groep burgers binnen onze maatschappij vandaag draagt of zou dragen als gevolg van de beheeroptie die gekozen wordt. Deze billijke verdeling heeft betrekking op gelijkheid tussen zowel geografisch als sociaal afgebakende groepen van mensen. Het houdt ook in dat wie de lasten van de beheerinstallatie(s) draagt ook in evenredige mate zou moeten kunnen genieten van bepaalde voordelen.

•

Intergenerationele rechtvaardigheid heeft eveneens betrekking op de billijke verdeling van voor- en nadelen, maar dan over de generaties heen. De vraag die daarbij kan SEA Afvalplan NIRAS – Ontwerpregister | 5249-502-019-17

53

gesteld worden is in welke mate wij enerzijds lasten (financiële lasten, gezondheidsrisico’s e.d.) kunnen overdragen, en anderzijds de keuzevrijheid van de na ons komende generaties (over hoe zij wensen om te gaan met het radioactief afval van onze generatie) mogen beperken. Intergenerationele rechtvaardigheid is uiteraard een belangrijk gegeven als we over de lange termijn spreken, maar ook voor de (relatief) korte termijn die we hier beschouwen is het principe relevant; we spreken tenslotte toch over drie à vier generaties die na ons komen. De effecten tijdens de operationele fase zijn weliswaar minder onzeker dan die over de lange termijn, maar in te verwachten omvang naar alle waarschijnlijkheid niet geringer. Bovendien is onze (emotionele en genetische) verbondenheid met de paar generaties die ons direct opvolgen veel groter dan die met generaties van mensen die binnen honderdduizenden jaren zullen leven.

5.2.4.2 Mogelijk significante ethische aspecten van het Afvalplan, voor de korte termijn De mogelijk significante ethische aspecten voor de korte termijn worden kort besproken in de onderstaande tabel.

Tabel 12:

Mogelijk significante effecten op ethisch vlak, voor de korte termijn

Effect Intragenerationele rechtvaardigheid, uitgedrukt door de mate waarin de lasten voor het beheer van radioactief afval op billijke wijze verdeeld zijn over de verschillende bevolkingsgroepen en de verschillende geografische regio’s, of door de mate waarin de gedragen lasten voor een bepaalde deelpopulatie significant reduceerbaar of compenseerbaar zijn. Intergenerationele rechtvaardigheid, uitgedrukt door de mate waarin:

5.2.5

•

Lasten worden overgedragen

•

Keuzevrijheid wordt overgedragen

Deelaspect sociale aspecten

5.2.5.1 Afbakening werkveld De relatie tussen het Afvalplan en sociale impacts dient als volgt beschouwd te worden. Beheer van radioactief afval veroorzaakt biofysische en/of sociale veranderingsprocessen. Deze veranderingen resulteren vervolgens onder meer in sociale effecten, te weten werkelijke en gepercipieerde effecten die worden ervaren door mensen op individueel en collectief niveau.

54


Ingreep

Biofysische veranderingen

Sociale veranderingsprocessen .

2de orde

2de orde direct

Biofysische impacts Figuur 10:

. indirect

Sociale impacts

Verband tussen ingrepen en sociale impacts

Bron: Becker & Vanclay, 2003 [71]

Sociale effecten zijn alle sociale en culturele gevolgen van de opslag of berging van radioactief afval op de bevolking. Het gaat daarbij om effecten die de manier beïnvloeden waarop mensen leven, werken, recreëren, zich tot elkaar verhouden, zich organiseren en algemeen zich gedragen als leden van de samenleving [71]. Een voorbeeld van een sociaal veranderingsproces is onder meer het onteigenen van woningen ten gevolge van de inrichting van een site voor de opslag of berging van radioactief afval. De sociale impacts die daar uit volgen zijn dan bijvoorbeeld het verlies aan sociale cohesie, de vermindering van het mentale welzijn van de bewoners, etc. De sociale effecten die worden bekeken zijn zowel de gedragsmatige als de belevingseffecten, niet enkel de zogenaamde imaginaire of subjectieve effecten. Een voorbeeld hiervan is de risicoperceptie van de bevolking. Dit is een belevingseffect waaraan het emotionele en fysieke welzijn van een individu verbonden is. De risicoperceptie van een individu volgt uit de sociale constructie van de werkelijkheid door dat individu en is dus de beleefde realiteit voor dat individu en niet zomaar een imaginair idee. Eventuele effecten op de menselijke fysiek worden niet bekeken binnen de sociale aspecten. Ze worden wel meegenomen binnen de het aspect gezondheid. Het studiegebied voor de sociale aspecten concentreert zich in de eerste plaats op de site waar het radioactief afval beheerd zal worden en tot een ruimere (bovengrondse) perimeter daarrond. Aangezien de locatie van de site nog niet vaststaat, zullen aannames gemaakt moeten worden, bv. in termen van bevolkingsdichtheid rond de site. Ten tweede zal er ook de corridor waarlangs het transport naar deze locatie gebeurt in aanmerking genomen worden; ook hiervoor zijn aannames nodig. Ten derde zal het studie ook nog een zeer ruime blik werpen op de niet-locatiespecifieke sociale effecten. Het tijdsperspectief dat gehanteerd zal worden, is in de eerste plaats dat van de korte termijn, vermits de effecten op de sociale aspecten primair verbonden zijn met de constructie en exploitatie van de bergings- of opslaginstallaties. Een deel van deze effecten zullen zich uiteraard ook op langere termijn verderzetten.


55

5.2.5.2 Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de sociale aspecten, voor de korte termijn. De mogelijk significante effecten voor de korte termijn worden kort besproken in de onderstaande tabel.

Tabel 13:

Mogelijk significante effecten op sociaal vlak, voor de korte termijn

Effect Functiewijziging op en rond de locatie van de beheersinstallatie. Functies kunnen verdwijnen, beperkt worden, toenemen, mogelijk gemaakt worden of gecreëerd worden. Dit effect is relevant in de constructie- en exploitatiefase. Impact op de bereikbaarheid: hoe wordt de mobiliteit beïnvloed voor de verschillende vervoersmodi (auto, openbaar vervoer, fiets, voetgangers)? Impact op de risicoperceptie: beleving van het risico door individuen en groepen. Dit hoeft geen eenduidig verband te hebben met het objectieve gezondheidsrisico. Het hangt ook af van persoonlijke kenmerken als geslacht, opleidingsniveau, kennis over radioactief afval e.d. Impact op het sociaal welzijn: invloed op het dagelijks functioneren van het individu in de sociale setting. Dit heeft te maken met o.a. sociale netwerken en cohesie, gemeenschapsidentificatie, sociale differentiatie en ongelijkheid, en sociale spanning. Impact op de leefbaarheid en de kwaliteit van de leefomgeving: vertaling van objectieve hinderaspecten naar sociale impacts en invloed op dagelijks functioneren

5.2.6

Deelaspect economie

5.2.6.1 Afbakening werkveld Het deelaspect economie zal uitgewerkt worden aan de hand van een (ruwe) raming van de kosten en een bepaling en waardering van overige economische effecten, zoals tewerkstelling. Voor de economische effecten is de locatie niet erg bepalend; het gebrek aan een scherpe ruimtelijke afbakening zal dus naar verwachting geen problemen met zich meebrengen. De economische aspecten zijn in grote mate toe te wijzen aan de constructie- en exploitatiefase en kunnen dusdanig aan een concrete tijdsperiode (korte termijn) verbonden worden.

5.2.6.2 Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de economie, voor de korte termijn De impact op de economie zal zich vertalen in de kosten verbonden aan de beheeropties. Hierbij kan een opsplitsing gemaakt worden (bv. bouw, exploitatie, onderhoud, sluiting, transport van radioactief afval naar de installatie). Merk op dat, afhankelijk van de beheeroptie, de kosten geheel of gedeeltelijk op de korte termijn gedekt moeten worden. Daarnaast wordt ook de socio-economische impact in de betreffende regio mee in rekening gebracht. Andere economische aspecten meenemen is denkbaar, maar op dit strategische niveau zou dit weinig nieuwe informatie opleveren. In maatschappelijke kosten-batenanalyses wordt soms een economische waardering van de gezondheidsrisico’s voor huidige en toekomstige 56


generaties opgemaakt. Nog afgezien van het feit dat hiervoor cijfergegevens nodig zijn die op dit niveau niet beschikbaar zijn, zou dit slechts neerkomen op het uitdrukken, in andere eenheden, van effecten die ook reeds onder het deelaspect “gezondheid” worden besproken. De mogelijk significante effecten voor de korte termijn worden kort besproken in de onderstaande tabel.

Tabel 14:

Mogelijk significante effecten op de economie, voor de korte termijn

Effect Kosten voor constructie, exploitatie en (afhankelijk van de beheeroptie) sluiting en/of ontmanteling. Op de kosten worden ook telkens onzekerheidsmarges berekend a.d.h.v. onzekerheden in de technologische kennis en in de uitvoering van het project zelf. Socio-economische impact: verandering in economische bedrijvigheid in de regio, tewerkstelling, effecten op gemeentefinanciën e.d.

5.2.7

Deelaspect beveiliging en safeguards Het deelaspect “beveiliging en safeguards” heeft, voor de korte termijn, betrekking op de volgende elementen: 1.

Het voorkomen van het ontvreemden van radioactief materiaal. De beheeropties zullen beoordeeld worden op de mate waarin er op kan vertrouwd worden dat radioactief afval tijdens de activiteiten die samengaan met de korte termijn (transport, conditionering, voorlopige of definitieve opslag, berging, …) niet wordt ontvreemd voor ongeoorloofde, niet-gedeclareerde of niet-vredelievende vormen van gebruik.

2.

De kwetsbaarheid voor terroristische en andere aanslagen tijdens de activiteiten die samengaan met de korte termijn (transport, conditionering, voorlopige of definitieve opslag, berging, …).

Volgens het non-proliferatieverdrag [72] moet elk land dat over nucleaire installaties voor vredelievend gebruik beschikt zich schikken naar de safeguards van de IAEA, deze toepassen en laten controleren. Deze safeguards moeten in principe garanderen dat aan de eisen hierboven beschreven in punt 1 wordt voldaan.

5.3

Impacts op de natuur

5.3.1

Afbakening werkveld De impactanalyse voor de natuur heeft voor de korte termijn enkel betrekking op de nietradiologische effecten. Radiologische effecten zijn voor de korte termijn waarschijnlijk niet onderscheidend, en in elk geval relatief onbelangrijk in vergelijking met de (potentiële) effecten op de mens. Op de korte termijn primeren bovendien de niet-radiologische effecten op de natuur als gevolg van de constructie- en exploitatiewerkzaamheden, terwijl de radiologische aspecten zich normaliter pas op lange termijn zullen manifesteren. Voor de niet-radiologische aspecten kijken we in hoofdzaak naar de constructiefase en de exploitatiefase en in mindere mate naar de fase na de sluiting van de installatie, voor zover


57

deze nog binnen de korte termijn (ongeveer 100 jaar) valt. De effecten op de natuur worden bestudeerd met de volgende doelstellingen in gedachten: •

Maximaal behoud van waardevolle ecotopen en habitats, in het bijzonder de beschermde gebieden op regionaal en Europees niveau (criterium: verlies van ecotopen).

•

Vrijwaren van ecologische corridorfuncties (criterium: versnippering).

•

Vrijwaren van habitatkwaliteit door minimale verstoring (criterium: verstoring).

Een scherpe afbakening van het studiegebied is nog niet mogelijk. Om de belangrijkste ecosysteemvarianten en soorten mee te nemen die in het gebied kunnen voorkomen, kan een typelandschap beschouwd worden. Hierin zijn heidegebieden, vennen, moeras- en watergebieden, waterlopen, gras- en weideland en bosecosystemen relevant. Mariene ecosystemen worden in eerste instantie niet beschouwd.

5.3.2

Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de natuur, voor de korte termijn De mogelijk significante effecten worden kort besproken in de onderstaande tabel.

Tabel 15:

Mogelijk significante effecten op de natuur, voor de korte termijn

Effect Verlies van ecotopen: enerzijds is dit het directe effect van ruimtebeslag, anderzijds kan het ook indirect optreden als gevolg van verstoring van de bodem of het watersysteem. Het verlies kan tijdelijk of permanent zijn. Het doet zich vooral voor in de constructie- en exploitatiefase, maar kan eventueel daarna nog doorwerken. Versnippering: verdelen van leefgebieden in kleinere eenheden door gebieden die niet geschikt zijn als habitat of migratieroute. Dit effect doet zich voor in de constructie- en exploitatiefase, maar kan eventueel daarna nog doorwerken. Verstoring omvat alle effecten die de habitats minder geschikt maken. Dit effect is een gevolg van licht, lawaai, verontreiniging, ruimtebeslag e.d. Dit effect is enkel relevant in de constructie- en exploitatiefase.

5.3.3

Waarschijnlijk niet significante effecten In de onderstaande tabel worden een aantal effecten weergegeven die naar verwachting niet significant zullen zijn in de milieueffectrapportage over het Afvalplan.

Tabel 16:

58

Waarschijnlijk niet significante effecten op de natuur, voor de korte termijn

Effect


Verzuring


Eutrofiëring



6.

EFFECTBESCHRIJVING EN –BEOORDELING OP LANGE TERMIJN In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe de beschrijving en beoordeling van de effecten op lange termijn voor de verschillende beheeropties zal gebeuren. Hierbij wordt verder gebouwd op de methodologische uitgangspunten van Hoofdstuk 3.

6.1

Overzicht Voor de effectanalyse op de lange termijn gaan we, net zoals voor de kort termijn, uit van de doelstelling dat de duurzame bescherming van mens en natuur te allen tijde moet kunnen gegarandeerd blijven. De impact op mens en natuur moet dus zo klein mogelijk gehouden worden. Gegeven de onzekerheid die met de lange termijn samenhangt, zowel voor wat betreft de evolutie van de omgeving als de evolutie van de beheerinstallaties, ziet het beoordelingskader er hier fundamenteel anders uit dan bij de korte termijn. Enerzijds vangen we de onzekerheid op door als beoordelingscriteria niet meer te spreken van effecten, maar van de waarschijnlijkheid dat die effecten zich voordoen. Aangezien we geen idee hebben van de maatschappij of de natuurlijke omgeving waarmee we binnen enkele honderdduizenden jaren te maken zullen hebben, heeft het verder ook geen zin meer een poging te doen de effecten op de deelaspecten bodem, water en landschap in rekening te brengen, net zo min als het zin heeft de economische en sociale aspecten binnen dit tijdsbestek mee in overweging te nemen. De relevante deelaspecten die thuishoren onder de mens herleiden zich dan ook als de menselijke gezondheid en de ethiek. De effecten op de menselijke gezondheid worden, zoals hierboven aangegeven, geëvalueerd door de waarschijnlijkheid dat ze zich voordoen te beoordelen. Binnen de ethische dimensie is de intragenerationele rechtvaardigheid niet realistisch meer te bespreken, zodat deze dimensie zich herleidt tot het begrip intergenerationele rechtvaardigheid. Figuur 11 geeft schematisch weer op basis van welke criteria we de beheeropties gaan beoordelen, en hoe deze criteria gerelateerd zijn aan de doelstelling.


59

beveiliging en safeguards

waarschijnlijkheid van blootstelling gezondheid mens

duurzame bescherming

mogelijkheid tot interventie

intergenerationele rechtvaardigheid

ethiek

natuur

doelstelling

Figuur 11:

6.2

mogelijkheid tot monitoring en controle

subdoelstelling

waarschijnlijkheid van blootstelling

aspecten

criteria

Doelstelling, subdoelstellingen, aspecten en criteria die bij de effectanalyse voor de lange termijn in beschouwing genomen worden

Impact op de mens Voor de impact op de mens wordt een onderverdeling gemaakt tussen gezondheid, ethiek en beveiliging en safeguards. Elk degelijk beleid inzake gezondheid stoelt op twee sleutelbegrippen: in de eerste plaats preventie en vervolgens, waar nodig, een gerichte en zo effectief mogelijke interventie. De impact van het Afvalplan op de menselijke gezondheid zal dan ook benaderd worden vanuit deze twee invalshoeken. Preventie beoogt per definitie het voorafgaandelijk tegengaan van elke vorm van blootstelling. De mate waarin het risico voor de menselijke gezondheid op een adequate en duurzame manier beheerst kan worden, is sterk bepalend voor de kwaliteit van een preventiebeleid. Het luik preventie zal in de SEA dan ook benaderd worden door de waarschijnlijkheid te beoordelen dat personen die zich in de omgeving van de beheersinstallatie bevinden aan een dosis ioniserende straling blootgesteld worden die schade aan de gezondheid kan veroorzaken. Bij de beoordeling van deze waarschijnlijkheid worden de verschillende middelen en methoden voor preventie en risicobeheersing bestudeerd voor elk van de beschouwde beheeropties. Niet enkel technische of technologische middelen zijn hierbij van belang; ook de overdracht van kennis over het langetermijnbeheer van radioactief afval speelt een rol. Verder bepalen de mogelijkheid tot monitoring en controle en de mogelijkheid tot daadwerkelijke interventie in hoeverre men gericht kan ingrijpen indien er toch een bedreiging voor de menselijke gezondheid zou ontstaan. Ook deze parameters worden ingeschat aan de hand van de eigenschappen van de beheeropties.

60


Merk op dat het detailniveau dat in deze strategische fase aan de orde is niet toelaat om radiologische dosissen te bepalen, laat staan om aan de hand van dosis-effectrelaties (die overigens ook niet altijd voorhanden zijn) met enige nauwkeurigheid de effecten op de menselijke gezondheid te beschrijven en te beoordelen. Het ethische aspect, hier vertaald als intergenerationele rechtvaardigheid, geeft bij uitstek invulling aan de lange termijn waarop het beheer zich zal afspelen. Een eerste element hierbij is de mate waarin lasten overgedragen worden naar de toekomstige generaties. Het kan hierbij gaan om financiële lasten, maar ook om de noodzaak tot het bewaren en doorgeven van kennis en know-how of de noodzaak tot het doorlopen van bijkomende beslissingsprocessen. Er is echter gekozen voor een globaal criterium (d.w.z. overdracht van lasten, zonder opdeling) omdat de verschillende soorten lasten samengaan. In de beschrijving van de effecten van de beheeropties zal uiteraard dieper ingegaan worden op de verschillende soorten lasten die overgedragen worden, maar voor de beoordeling zou een opsplitsing geen bijkomende informatie leveren. Een ander element van intergenerationele rechtvaardigheid is de mate waarin de beslissingen van de huidige generatie aan de toekomstige generaties nog de mogelijkheid overlaten om hun eigen beslissingen te nemen. Hierbij kan men bijvoorbeeld nagaan in hoeverre de principiële keuze nog omkeerbaar is of in hoeverre er op lange termijn een claim gelegd wordt op het ruimtegebruik op de beheerssite. Het deelaspect beveiliging en safeguards heeft, voor de lange termijn, betrekking op de kwetsbaarheid van de beheeroptie voor terroristische en andere aanslagen en met de mogelijkheid van ontvreemding of ongeoorloofd hergebruik van radioactief materiaal.

6.3

Impact op de natuur Impact op de natuur vormt de tweede criteriumgroep. Naar analogie met de werkwijze bij de impact op de menselijke gezondheid wordt ook hier de waarschijnlijkheid voor blootstelling aan ioniserende straling beschouwd. Stralingsdosissen zullen hier immers evenmin bepaald kunnen worden, en dosis-responsrelaties zijn voor niet-menselijke organismen nog minder goed uitgewerkt dan voor de mens. De waarschijnlijkheid voor blootstelling zal dus ook in algemene termen beoordeeld worden, los van een specifieke planten- of diersoort.

6.4

Andere, niet beschouwde impacts voor de lange termijn Een effect dat in de hierboven beschreven criteriaboom niet of nauwelijks aan bod komt, is de impact op het gebruik van de ruimte door de mens. Het is duidelijk dat de beheeropties een zekere ruimtelijke impact zullen hebben. De eventuele ruimteclaim op lange termijn wordt meegenomen onder de criteriumgroep intergenerationele rechtvaardigheid. In een later stadium van de getrapte aanpak kan wel gekeken worden naar manieren om de site zodanig te selecteren en in te richten dat de inplanting bijdraagt tot de doelstelling van het beheer. Hierbij is onder andere de aanwezigheid van grondstoffen in de bodem van belang: gebieden die op lange termijn in aanmerking komen voor ontginning vormen bijvoorbeeld een groter risico voor diepe geologische berging dan andere omwille van de mogelijke verstoring van de natuurlijke en/of kunstmatige barrières. Anderzijds is bovengrondse opslag gevoelig voor mogelijke herbestemming van het bodemgebruik. Historisch stabiele locaties en landgebruik zijn hier wellicht te verkiezen. Belangrijk daarbij is de vaststelling dat in België de meeste landschappen niet ouder zijn dan de Middeleeuwen en grotendeels het gevolg zijn van menselijk ingrijpen. Daarnaast kunnen de locatie en de inrichting een rol spelen in het bewaren van de herinnering over de


61

aanwezigheid van radioactief afval op de site. De nood aan en de mogelijkheden voor dergelijke keuzes zijn afhankelijk van de beheeroptie.

62


7.

VORM EN INHOUD VAN HET SEA RAPPORT De SEA zal de informatie bevatten die voorgeschreven wordt door Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006. Deze bijlage stelt meer bepaald het volgende: “Het milieueffectenrapport bevat de gegevens die redelijkerwijs kunnen geëist worden, rekening houdend met de huidige kennis en evaluatiemethoden, met de inhoud en precisiegraad van het plan of programma, met het stadium dat bereikt is in de besluitvormingsprocedure en met het feit dat sommige aspecten misschien beter in andere fasen van die procedure worden geëvalueerd om herhaling van de beoordeling te vermijden. In dit rapport worden de vermoedelijke aanzienlijke milieueffecten als gevolg van de uitvoering van het plan of het programma, alsmede de redelijke alternatieven die rekening houden met de doelstellingen en het geografische toepassingsveld van het plan of het programma, geïdentificeerd, omschreven en geëvalueerd. De nuttige informatie over de milieueffecten van de plannen en programma’s die op andere besluitvormingsniveaus of krachtens andere wetgevingen ingewonnen wordt, kan gebruikt worden om de vereiste gegevens te verstrekken.” De bijlage geeft vervolgens een opsomming van de in het milieueffectenrapport te verstrekken gegevens. In onderstaande tabel hernemen wij deze lijst, en geven telkens aan wat dit concreet betekent voor de SEA van het Afvalplan. Ook wordt aangegeven in welke mate deze gegevens reeds (deels) vervat zitten in dit Ontwerpregister.

Tabel 17:

Structuur van het rapport, conform de bepalingen van Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006

Bepaling in Bijlage II

Plaats in Ontwerpregister

Plaats in SEA

1° een schets van de inhoud en de belangrijkste doelstellingen van het plan of programma en het verband met andere, relevante plannen en programma’s;

Dit is opgenomen in dit Ontwerpregister (zie par. 1.1, par. 3.1.4 en hoofdstuk 4).

Dit punt zal opnieuw aan bod komen in de SEA.

2° de relevante aspecten van de bestaande situatie van het milieu en de mogelijke ontwikkeling daarvan als het plan of programma niet wordt uitgevoerd;

De bestaande toestand van het milieu is in dit Ontwerpregister niet beschreven, gezien de niet-locatiegebonden aard van het Afvalplan (zie par. 3.3.2). Wel wordt in par. 4.2.3 aangegeven wat de implicaties zijn van het niet uitvoeren van het Plan.

Dit punt zal aan bod komen in de SEA. Door de nietlocatiegebonden definities van de beheer-opties zal de beschrijving generiek zijn (type-omgevingen).

3° de milieukenmerken van gebieden waarvoor de gevolgen aanzienlijk kunnen zijn;

Zie bovenstaand punt.

Zie bovenstaand punt.

4° alle bestaande milieuproblemen

Gezien het niet-

Dit punt wordt verder


63

64



Plaats in SEA

die relevant zijn voor het plan of programma, met inbegrip van met name milieuproblemen in gebieden die vanuit milieuoogpunt van bijzonder belang zijn, zoals gebieden die op grond van de Richtlijnen 79/409/EEG en 92/43/EEG zijn aangewezen;

locatiegebonden karakter van de wijze waarop de beheeropties op dit moment gedefinieerd zijn zal niet op specifieke gebieden kunnen ingezoomd worden.

uitgewerkt in de SEA. Gezien het nietlocatiegebonden karakter van de wijze waarop de beheeropties op dit moment gedefinieerd zijn, zullen geen specifieke gebieden in detail bestudeerd kunnen worden.

5° de doelstellingen ter bescherming van het milieu, welke relevant zijn voor het plan of programma, alsook de wijze waarop met deze doelstellingen en andere milieuoverwegingen rekening is gehouden bij de voorbereiding van het plan of programma;

In dit Ontwerpregister wordt verwezen naar de 4 dimensies die aan de basis liggen van het Afvalplan en de SEA, en van de bijhorende centrale doelstelling (zie par.3.1.1 ).

In de SEA zal voor zover relevant dieper ingegaan worden op de verschillende normeringen (milieukwaliteitsnormen e.d.) en uitgangspunten waaraan de beoordeling voor de verschillende beheeropties kan getoetst worden.

6° de mogelijke aanzienlijke milieueffecten, bijvoorbeeld voor de biodiversiteit, bevolking, gezondheid van de mens, fauna, flora, bodem, water, lucht, klimaatfactoren, materiële goederen, cultureel erfgoed, met inbegrip van architectonisch en archeologisch erfgoed, landschap en de wisselwerking tussen bovengenoemde elementen;

Een uitgebreid overzicht van de mogelijk aanzienlijke milieueffecten is terug te vinden in dit Ontwerpregister (zie hoofdstuk 5 en 6.) Merk op dat de hier beschouwde effecten verder gaan dan wat gevraagd wordt door punt 6 van Bijlage II van de Wet van 13 februari 2006.

In de SEA zal verder onderzocht worden in welke mate de aangegeven milieueffecten “aanzienlijk” zijn.

7° de voorgenomen maatregelen om aanzienlijke negatieve effecten op het milieu van de uitvoering van het plan of programma te voorkomen, te beperken of zoveel mogelijk teniet te doen;

In dit Ontwerpregister komen beschermingsmaatregelen die eigen zijn aan de beheeropties aan bod (zie hoofdstuk 4). Bijkomende maatregelen kunnen nog niet beschreven worden, aangezien eerst de omvang van de effecten moet duidelijk zijn.

In de SEA zullen de milderende maatregelen beschreven kunnen worden, op basis van een analyse van de omvang van de effecten.

8° een schets van de redenen voor de selectie van de onderzochte alternatieven en een beschrijving van de wijze waarop de beoordeling is uitgevoerd, met inbegrip van de moeilijkheden die bij het verzamelen van de vereiste informatie zijn ondervonden, zoals technische tekortkomingen of ontbrekende kennis;

De redenen voor de selectie van de beheeropties komt aan bod in hoofdstuk 4. De aanpak van de effectbeoordeling wordt beschreven in hoofdstuk 5 en 6. Over de moeilijkheden bij het verzamelen van de vereiste informatie kan op dit moment nog niets gezegd worden.

De methodologie van effectbeoordeling en de moeilijkheden bij het verzamelen van de informatie komen uitgebreid aan bod in de SEA.




Plaats in SEA

9° een beschrijving van de voorgenomen monitoringsmaatregelen overeenkomstig artikel 16;

Dit is in de fase van het Ontwerpregister nog niet relevant.

Dit punt komt uitgebreid aan bod in de SEA.

10° een niet-technische samenvatting van de in de bovenstaande punten verstrekte informatie

Dit is in de fase van het Ontwerpregister nog niet relevant.

De niet-technische samenvatting zal een van de belangrijkste elementen van de SEA zijn, in het kader van de rol ervan bij de publieke raadpleging.

Rekening houdend met zijn rol in de publieksraadpleging voorzien in artikel 14 van de Wet van 13/2/2006 zal er over gewaakt worden dat de inhoud van de SEA wetenschappelijk juist is maar ook begrijpelijk voor een ruim publiek. Om dit te bereiken zal de SEA bestaan uit: •

een compacte hoofdtekst bestemd voor een “geïnteresseerd publiek”;

•

technische en wetenschappelijke bijlagen ter ondersteuning, voor een publiek van specialisten;

•

een niet-technische samenvatting voor het grote publiek

Verder zal er over gewaakt worden dat de beoordeling van de impacts in de brede zin van het woord (ethiek, economie, …) duidelijk te onderscheiden is van de beoordeling van de impacts opgelijst in Bijlage II, punt 6 van de Wet, om de lezing en beoordeling door het Adviescomité te vergemakkelijken.


65

BIJLAGE 1 VRAGEN, BEKOMMERNISSEN EN WAARDEN VOORTKOMEND UIT DE MAATSCHAPPELIJKE CONSULTATIE GEORGANISEERD DOOR NIRAS, VOORAFGAAND AAN OPSTELLEN VAN HET ONTWERPPLAN EN VAN HET ONTWERPREGISTER VAN DE SEA

De voorafgaande maatschappelijke consultatie die in het voorjaar van 2009 door NIRAS werd georganiseerd heeft heel wat vragen opgeleverd die de bekommernissen en waarden van de deelnemers m.b.t. het langetermijnbeheer van het afval weerspiegelen. Deze vragen behoren tot twee categorieën:

onderscheidende vragen, die kunnen helpen bij de analyse van en de keuze uit de verschillende opties voor het beheer van afval van categorie B en C. Deze vragen preciseren en vervolledigen de vragen die NIRAS als werkbasis voor de maatschappelijke consultatie had voorgelegd [16].

vragen die meer algemene bekommernissen en waarden uitdrukken, en niet meteen toelaten een keuze uit de verschillende beheeropties te maken. Toch verdienen ze eveneens behandeld te worden - op de juiste detailniveaus - in het Ontwerpplan en/of de SEA. Ze geven immers een beeld van het referentiekader dat de deelnemers aan de maatschappelijke consultatie belangrijk vinden bij het nemen van een principebeslissing over het langetermijnbeheer van afval van categorie B en C.

De volledige lijst van de vragen is opgenomen in het eindrapport van de voorafgaande maatschappelijke consultatie [26]. Deze bijlage vormt het resultaat van een poging om de vragen te bundelen op basis van het idee dat ze uitdrukken, en om de de belangrijkste vragen, bekommernissen en waarden te belichten.

VOORNAAMSTE ONDERSCHEIDENDE VRAGEN De onderscheidende vragen werden geordend volgens de vier dimensies die ten grondslag liggen aan de geïntegreerde evaluatie. Met het oog op de transparantie is elke vraag aangevuld met enkele referenties (tussen haakjes en volgens de in [26] gebruikte codering) van de vragen, bekommernissen of waarden die ze bundelt. De door NIRAS als werkbasis voor de maatschappelijke consultatie voorgelegde vragen, die niet opgenomen zijn in [26], werden toegevoegd onder de referentie [16].

Technische en wetenschappelijke dimensie

66

•

Welke types installaties zijn vereist voor de uitvoering van deze optie? (D IV/7)

•

Aan welke criteria moeten de sites waar deze optie zou kunnen worden uitgevoerd, voldoen? (IDC VI/2) (D IV/7)

•

Vergroot de uitvoering van deze optie de globale hoeveelheid te beheren radioactief afval? (D VIII/7)

•

Kan deze optie worden toegepast voor alle afval van categorie B en C (of slechts voor een deel ervan)? (D IV/5)

•

In welke mate biedt deze optie de mogelijkheid afval van categorie B, categorie C en bestraalde kernbrandstof apart en volgens hun specifieke karakter te beheren? (IDC I/7)


(IDC I/10) •

Kunnen de onzekerheden betreffende de hoeveelheid te beheren afval, de kenmerken ervan en het tijdschema voor de tenlasteneming door NIRAS de keuze van deze optie beïnvloeden? (D VII/4)

•

Welk tijdschema wordt voorzien voor de uitvoering van deze optie? (D I/15) (D I/2)

•

Is deze optie voldoende gekend (in België en het buitenland) om een gegronde principebeslissing te kunnen nemen? (IDC I/6) (IDC I/4) (IDC II/6) (D I/7). Wordt deze optie ondersteund door internationale aanbevelingen? [16]

•

Is deze optie flexibel vanuit technisch en wetenschappelijk standpunt bekeken? Kan ze worden aangepast aan andere hoeveelheden en/of types afval dan momenteel voorzien? Biedt ze de mogelijkheid rekening te houden met latere technologische evoluties (nieuwe materialen, enz.)? (IDC II/7) (D VI/6)

•

Laat deze optie het terugnemen van het afval toe? Gedeeltelijk of volledig? Gedurende welke periode? (IDC VI/3)

Financiële en economische dimensie •

Hoeveel bedraagt de totale kostprijs van deze optie (inclusief onderzoek)? Met welke precisie kan de kostprijs worden geraamd (welke kosten kunnen niet worden geraamd omdat er op dat vlak nog te veel onzekerheden bestaan)? (D VIII/4) (IDC III/1)

•

Biedt deze optie de mogelijkheid zowel de kosten als de risico’s maximaal te beperken? (IDC IV/3)

•

Dekken de momenteel voorziene financieringsmechanismen de redelijkerwijs te voorziene kosten verbonden aan deze optie? Zullen de voorzieningen toereikend en beschikbaar zijn voor de verschillende fasen van de uitvoering van de optie? Welke financiële risico’s impliceert de uitvoering van deze optie voor toekomstige generaties? Vereist deze optie een langdurige financiering? (IDC IV/7)

•

Hoeveel bedragen de kosten van het ‘worst case scenario’ voor elke optie? Zijn de financiële middelen toereikend voor de risico’s en voor eventuele extreme gebeurtenissen? (IDC V/12) (IDC IV/5)

•

Zou de uitvoering van deze optie het gebruik van bepaalde nog niet geëxploiteerde natuurlijke rijkdommen kunnen hypothekeren? (IDC VI/10)

Milieu- en veiligheidsdimensie •

Hoe kwetsbaar is deze optie bij blootstelling aan natuurrampen? Aan klimaatveranderingen? Aan terrorisme? Aan maatschappelijke veranderingen (oorlog, invoeren van een dictatuur, enz.)? (D I/13) (D IV/7) (D VIII/3)

•

Moeten de installaties verbonden aan de optie worden gecontroleerd om de veiligheid van mens en milieu op korte, middellange en lange termijn te verzekeren? Zo ja, gedurende welke periode? Kan deze optie op korte, middellange en lange termijn worden gecontroleerd? Welke mogelijke correctieve maatregelen bestaan er voor elk van de opties bij problemen? (D I/11) (IDC I/6)


67

•

Vergemakkelijkt deze optie de naleving van de eisen van het Non-proliferatieverdrag - of niet? (IDC II/8) (IDC II/5) (online)

•

Bij uitvoering van deze optie, waarvan is de veiligheid van mens en milieu dan in hoofdzaak afhankelijk op korte, middellange en lange termijn en op kleine, middelgrote en grote ruimtelijke schaal? (D I/9)

•

Welke mogelijke belangrijke milieueffecten heeft de uitvoering van de optie op korte, middellange en lange termijn? (D I/6)

•

Vereist de uitvoering van deze optie heel wat vervoer van radioactieve stoffen op korte, middellange en lange termijn? (D II/9)

•

Stoelt de veiligheid van mens en milieu op de overdracht van kennis bij uitvoering van deze optie? Zo ja, hoe kan deze kennisoverdracht dan worden verzekerd? (D II/7) (D IV/10)

•

Welke zijn de belangrijkste onzekerheden op veiligheidsvlak die aan deze optie verbonden zijn? [16]

•

Leidt de uitvoering van deze optie op termijn tot de verbetering van de huidige situatie inzake afvalbeheer? [16]

•

Welke kritikaliteitsrisico’s houdt deze optie in? (IDC II/5)

Maatschappelijke en ethische dimensie

68

•

Hoe kan het goede langetermijnbeheer voor de verschillende opties worden gegarandeerd? (D II/3) (D I/11)

•

Is deze optie flexibel/omkeerbaar op beslissingsniveau? Tot welk stadium van de uitvoering? Kan ze bij problemen worden aangepast? (IDC II/4) (D I/I) (D VII/4)

•

Laat deze optie een solidaire intragenerationele (federaal-lokaal, …) tenlasteneming van het afvalbeheer toe? (D I/14) Moeten er compensaties worden voorzien? Voor wie? Gedurende welke periode? (D I/8) (D III/7) (D IV/3)

•

Garandeert deze optie minimale lasten voor de toekomstige generaties samen met een maximale keuzevrijheid? (IDC VII/3) (D VIII/6)

•

Stemt deze optie overeen met het huidige Belgische wettelijke en institutionele kader? [16]

•

Zou deze optie kunnen leiden tot het verschuiven van het probleem van het afvalbeheer naar minder bevoordeelde landen? (D V/12)

•

Kan deze optie op het Belgische grondgebied worden uitgevoerd? (D VII/2) Welke speelruimte biedt de optie wat de lokalisatie betreft? Is er slechts één enkele site mogelijk of zijn er verscheidene sites mogelijk? (D I/3)

•

Maakt deze optie een sluitend beheersysteem mogelijk? [16]

•

Zouden de maatschappelijke onzekerheden m.b.t. deze optie de veiligheid van mens en milieu kunnen beïnvloeden? [16]


VOORNAAMSTE ALGEMENE VRAGEN Als resultaat van het synthesewerk zijn de voornaamste vragen die algemene bekommernissen en waarden uitdrukken samengevoegd onder een aantal trefwoorden.

Afval •

Hoe kan het volume van het afval aan de bron tot een minimum worden beperkt?

•

Kan NIRAS afval weigeren omdat gemeend wordt dat de kenmerken van het afval van die aard zijn dat de veiligheid van mens en milieu niet kan worden gegarandeerd? Wat gebeurt er in dat geval met het betreffende afval?

•

Hoe waarschijnlijk is het dat het huidige ‘ultieme afval’ binnen enkele decennia als (hulp)bron wordt gezien? Dient er rekening gehouden met deze mogelijkheid bij het nemen van een beslissing over het afvalbeheer?

Samenvoeging van het afval, combinatie van de opties •

Zijn de huidige criteria voor het categoriseren van het afval naar behoren gedefinieerd?

•

Waarom zou men het beheer van het afval van categorie B en C als geheel overwegen? Welke voor- en nadelen zouden er verbonden zijn aan het afzonderlijk beheren van het afval van categorie B en dat van categorie C?

•

Waarom per se één enkele optie? Kan er geen combinatie van opties worden overwogen?

Uitvoering •

Welke multinationale en/of internationale partnerships kunnen voor de uitvoering van een optie worden overwogen? Met welke controle?

•

Waarom niet eerst een pilootinstallatie voor het minst problematische afval uitvoeren en daaruit conclusies trekken voor het beheer van het andere afval?

•

Welke risico’s lopen de omwonenden? Welke mogelijkheid bestaat er voor de evacuatie van de burgerbevolking (noodplannen)?

Wetenschappelijke en technische bases •

Kan de warmte die door de bestraalde kernbrandstof en het afval van categorie C wordt afgegeven, worden teruggewonnen?

•

Hoe kan de levensduur van het afval worden verkort en hoe kan de gevaarlijkheid ervan worden verminderd? Kunnen innoverende oplossingen (recycleren, verminderen van de gevaarlijkheid, enz.) worden voorzien? Worden er reeds voldoende O&O-inspanningen geleverd om tot deze mogelijke innovaties te komen? Zullen er in de toekomst voldoende O&O-inspanningen worden geleverd?

•

Hoe wordt de flexibiliteit of de aanpasbaarheid van de verschillende opties beoordeeld volgens de technologische vooruitgang?


69

•

Hoe worden de wetenschappelijke en technische keuzen die aan een optie ten grondslag liggen, gevalideerd?

•

Kan de keuze van een beheeroptie niet leiden tot minder investeringen in wetenschappelijk onderzoek? Hoe kan men zich tegen dit perverse effect wapenen?

Financiering •

Kan NIRAS de prijs van het afval volledig onafhankelijk van de afvalproducenten bepalen?

•

Houdt het tarief dat door de producent voor het beheer van zijn afval wordt betaald rekening met: (i)

de flexibiliteit (hoeveelheid en type afval, tijdschema voor de tenlasteneming, tijdschema voor de uitvoering van een optie, nieuwe technologische opportuniteiten, nieuwe maatschappelijke beslissingen, enz.)?

(ii)

de eventuele terugneembaarheid van het afval? Gedurende welke periode?

(iii)

de financiële compensaties om de intragenerationele billijkheid te verzekeren?

(iv)

het toezicht en de controle? Gedurende welke periode?

(v)

de risico’s verbonden aan een belangrijk uitvoeringsprobleem? (Bijvoorbeeld, bij geologische berging, de val van een supercontainer waardoor een schacht moet worden gesloten om radioactieve lekken te vermijden en de constructie van een tweede bergingsinstallatie noodzakelijk is.)

(vi)

de risico’s verbonden aan de insolventie van een afvalproducent?

•

Is het momenteel bestaande financiële model voldoende veilig en betrouwbaar om de duurzaamheid van de beheerfondsen te garanderen? Hoe kan het gebruik van de fondsen worden beschermd en hoe kunnen garanties worden geboden m.b.t. de beschikbaarheid van deze fondsen op het juiste ogenblik? Zijn er andere financieringsmechanismen mogelijk dan degene die momenteel worden gebruikt? Welke zijn dat dan?

•

Hoe wordt het beheer van het radioactieve afval gefinancierd in de andere landen die over een kernprogramma beschikken? (Wie betaalt wat, wanneer, aan wie, met welk doel?)

Veiligheid, controle, continuïteit van de expertise

70

•

Stelt het ontbreken van een principebeslissing problemen op veiligheids- en milieuvlak?

•

Welke (menselijke en financiële) middelen zijn vereist voor de controle van de installaties?

•

Hoe kan de controle (en de financiering ervan) op lange termijn worden gegarandeerd?

•

Hoe kan de expertise worden bewaard? Hoe kan de kennisoverdracht worden verzekerd? Hoe kan de aanwezigheid van een bergingsite worden aangegeven? Hoe kunnen de toekomstige generaties over het radioactiviteitgevaar worden geïnformeerd?


Welk internationaal partnership kan worden overwogen om deze controles / het bewaren van de expertise te verzekeren?

Relatief belang van de verschillende maatschappelijke waarden en bekommernissen •

Welk belang moet bij de keuze van een optie aan elk van de dimensies worden toegekend?

•

In welke mate wordt er bij de evaluatie van de opties rekening gehouden met de minderheidsvisies?

•

Hoe kan er rekening worden gehouden met de meningen van een grote groep personen afkomstig uit uiteenlopende disciplines?

Maatschappelijke onzekerheden •

Hoe kan er bij de keuze van een optie rekening worden gehouden met de resterende onzekerheden verbonden aan de evolutie van de samenleving?

•

Hoe kan men zich ervan vergewissen dat de maatschappelijke grondslag binnen enkele decennia voldoende zal zijn om de gekozen optie uit te voeren? Welke hoofdwaarden zal de samenleving op dat moment aankleven en in welke mate zullen ze het afvalbeheer beïnvloeden?

Billijkheid •

In welke mate moet de gekozen optie definitief zijn? Mogen we toekomstige generaties de mogelijkheid ontzeggen een ‘betere’ optie uit te voeren?

•

Is het ethisch verantwoord de toekomstige generaties te verplichten ons afval ten laste te nemen?

•

Over welke periode kan de intergenerationele billijkheid zich uitstrekken?

•

Hoe kan transparantie voor iedereen worden gegarandeerd (op het niveau van de onzekerheden, de kosten, enz.) om met kennis van zaken een beslissing te nemen?


71

REFERENTIELIJST

72

[1]

NIRAS (2009), Ontwerpplan. Ontwerpplan voor het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend afval. Versie bestemd voor de eerste overhandiging bij het SEAAdviescomité, december 2009.

[2]

Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 houdende bepalingen van de opdrachten en de werkingsmodaliteiten van de openbare instelling voor het beheer van radioactief afval en splijtstoffen. B.S., 5 mei 1981.

[3]

Richtlĳn 2001/42/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 juni 2001 betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s. Publicatieblad nr. L 197, 21 juli 2001.

[4]

OECD – NEA (2003), SAFIR 2: Belgian R&D Programme on the Deep Disposal of High-level and Long-lived Radioactive Waste: An International Peer Review.

[5]

Brief van de voogdijminister van NIRAS aan NIRAS, Dossier langetermijnbeheer afval van de categorieën B en C, MV/DO/19.11.04-017276, 19 november 2004.

[6]

Wet van 13 februari 2006 betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s en de inspraak van het publiek bij de uitwerking van de plannen en programma’s in verband met het milieu. B.S., 10 maart 2006.

[7]

NIRAS (2001), Technisch overzicht van het SAFIR 2-rapport: Safety Assessment and Feasibility Interim Report 2. Rapport NIRAS 2001-05 N.

[8]

GEMIX groep (2009), Wat is de ideale energiemix voor België tegen 2020 en 2030? Eindverslag 30 september 2009.

[9]

NIRAS (2009), Estimation au 31/12/2008 des volumes de déchets radioactifs conditionnés attendus dans le cadre du programme de référence et en cas de prolongation de la durée de vie des centrales électronucléaires. Nota 2009-2416.

[10]

UN (1992), Report of the United Nations Conference on Environment and Development (Earth Summit), Rio de Janeiro (Brasil), 3 – 14 June 1992, A/CONF.151/26 (Vol. I).

[11]

IAEA (1995), The Principles of Radioactive Waste Management. Safety Series No. 111-F, Vienna.

[12]

IAEA (2006), Fundamental Safety Principles. Safety Fundamentals No. SF-1, Vienna.

[13]

ICRP (1998), Publication 81, Radiation Protection Recommendations as Applied to the Disposal of Long-lived Solid Radioactive Waste. Ann. ICRP 28(4).

[14]

ICRP (2007), Publication 103, The 2007 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection. Ann. ICRP 37(2-4).

[15]

IAEA (2006), Geological Disposal of Radioactive Waste: Safety Requirements. IAEA Safety Standards Series No. WS-R-4, Vienna.


[16]

NIRAS (2009), Afvalplan in ontwikkeling. Werkdocument voor de maatschappelijke consultatie georganiseerd door NIRAS in het voorjaar van 2009.

[17]

OECD (2006), Applying Strategic Environmental Assessment, Good Practice Guidance for Development Co-operation. DAC Guidelines & Reference Series.

[18]

ICC (2001), SEA and Integration of the Environment into Strategic Decision-Making, Main Report, Volume 1, for European Commission Directorate General Environment.

[19 ] NIRAS (2001), SAFIR 2: Safety Assessment and Feasibility Interim Report 2. Rapport NIRAS 2001-06 E. [20]

NIRAS (2001), Naar een duurzaam beheer van het radioactief afval — Context van het Safir 2 Rapport, Rapport NIRAS 2001-07 N.

[21]

LONDO (2009), Duurzame ontwikkeling — Een multidisciplinaire visie. Acco.

[22]

UN (1987), Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. Transmitted to the General Assembly as an Annex to document A/42/427 — Development and International Co-operation: Environment.

[23]

Wet van 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federale beleid inzake duurzame ontwikkeling. B.S., 18 juni 1997.

[24]

UN (2002), Report of the World Summit on Sustainable Development, Johannesburg (South Africa), 26 August – 4 September 2002, A/CONF.199/20**.

[25]

UN (1992), Programme Agenda 21 « A Blueprint for Sustainable Development », United Nations Conference on Environment and Development (Earth Summit), Rio de Janeiro (Brasil), 3 – 14 June 1992.

[26]

DLC (2009), Rapport Maatschappelijke Consultatie, Beheer op lange termijn van hoogactief en langlevend afval. Een consultatie georganiseerd door het NIRAS in het voorjaar van 2009.

[27]

Kourilsky, P. (2002), Du bon usage du principe de précaution. Ed. O. Jacob.

[28]

EC (2000), Mededeling van de Commissie over het voorzorgsbeginsel. COM(2000)1.

[29]

FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie (2009), DG Energie & Federaal Planbureau (2009), Ontwerp van studie over de perspectieven van electriciteitsbevoorrading 2008-2017.

[30]

ARCADIS (2009), Strategische milieubeoordeling van de studie over de perspectieven van electriciteitsbevoorrading 2008-2017. FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, 29 juin 2009.

[31]

Koninklijk Besluit van 28 november 2008 tot aanstelling van een groep van experts betreffende de energiemix van België. B.S., 2 december 2008.

[32]

Koning Boudewijnstichting (2009), Hoe beslissen over het langetermijnbeheer van hoogradioactief en langlevend afval? Informatiebrochure voor de deelnemers aan het Publieksforum.


73

74

[33]

Koninklijk Besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen. B.S., 30 augustus 2001.

[34]

Wet van 2 augustus 2002 houdende de instemming met het Gezamenlijk Verdrag inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en inzake de veiligheid van het beheer van radioactief afval, gedaan te Wenen op 5 september 1997. B.S., 25 december 2002.

[35]

NIREX (2005), The viability of a phased geological repository concept for the longterm management of the UK’s radioactive waste. NIREX Report N/122.

[36]

Dutton, M., Hillis, K., Stansby, J., Kennett, L., Seppälä, T., Macias, R. M., Röhlig, K.J., Haverkate, B., O’Sullivan, P. J., Mrskova, A., Pritrský, J., Diaz-Terán, J. A., Valdivieso Ramos, J. M., Morén, L., Hugi, M., Zuidema, P., Breen, B. (2004), The comparison of alternative waste management strategies for long-lived radioactive wastes. EUR 21021 EN, Luxemburg.

[37]

LISTO (2008), Comparative Assessment of Long-Term Waste Management Options for High-Level and/or Long-Lived Radioactive Waste in Belgium. Volume II – Exploring the path towards long-term radioactive waste management: available options for longterm radioactive waste management.

[38]

NIRAS (1994), De oppervlakteberging, op Belgisch grondgebied, van laagactief afval en afval met korte halveringstijd: synthese en aanbevelingen. Rapport NIRAS 94-04.

[39]

IMO (1972), Convention on the Prevention of Marine Pollution by Dumping of Wastes and Other Matter, 1972 London Convention and 1996 Protocol Thereto.

[40]

OSPAR Commissie (1992), Verdrag inzake de bescherming van het mariene milieu in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan, 22 september 1992.

[41]

OECD – NEA (1988), Feasibility of Disposal of High-Level Radioactive Waste into the Seabed.

[42]

UN (1967), Treaty on Principles Governing the Activities of States in het Exploration and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies, 27 januari 1967.

[43]

UN (1959), Antarctisch Verdrag, 1 december 1959.

[44]

IAEA (1994), Classification of Radioactive Waste, A Safety Guide. A publication within the Radwass Programme, Safety Series No. 111-G-1.1, Vienna.

[45]

Cheung, Y. (2004), Direct Injection. CoRWM Document No 623. NNC Limited, commissioned by the CoRWM.

[46]

IAEA (2003), The Long Term Storage of Radioactive Waste: Safety and Sustainability. A Position Paper of International Experts. Vienna.

[47]

NWMO (2005), Choosing a Way Forward: The Future Management of Canada’s Used Nuclear Fuel.


[48]

DEFRA, BERR (2008), Managing Radioactive Waste Safely: A Framework for Implementing Geological Disposal. A white paper by Defra, BERR and the devolved administrations for Wales and Northern Ireland.

[49]

Van Marcke, P., Laenen, B., Wouters, L. (2005), The Ypresian Clays as Possible Host Rock for Radioactive Waste Disposal: An Evaluation. Rapport NIRAS TR-2005-01.

[50]

KASAM (2007), Deep boreholes: an alternative for final disposal of spent nuclear fuel? Report from KASAM’s question-and-answer session on 14-15 March 2007.

[51]

NIRAS (2007), Description of the crystalline rocks occurring in Belgium. Nota 20071405.

[52]

OECD – NEA (2008), Nuclear energy outlook. Rapport NEA No. 6348.

[53]

OECD – NEA (2006), Advanced Nuclear Fuel Cycles and Radioactive Waste Management. Rapport NEA No. 5990.

[54]

KASAM (2007), Nuclear Waste State-of-the-Art Report 2007 – responsibility of current generation, freedom of future generations. Main report from the Swedish National Council for Nuclear Waste (KASAM).

[55]

POSIVA Oy (1999), The final disposal facility for spent nuclear fuel: environmental assessment report.

[56]

CoRWM (2006), Managing our Radioactive recommendations to Government. CoRWM Doc 700.

[57]

DEFRA (2006), Response to the Report and Recommendations from the Committee on Radioactive Waste Management (CoRWM) by the UK Government and the devolved administrations.

[58]

OECD – NEA (2008), Moving forward with geological disposal of high-activity radioactive waste – a collective statement of the NEA RWMC.

[59]

Der Schweizerische Bundesrat (2004), Kernenergieverordnung von 10. Dezember 2004, art. 5, Sachplan geologische Tiefenlager, gestützt auf Artikel 101 Absatz des Kernenergiegesetzes vom 21. Märtz 2003 (KEG), SR 732.1.

[60]

Wildi, W., Appel, D., Buser, M., Dermange, F., Eckhardt, A., Hufschmied, P., Keusen, H.-R., Aebersold, M. (2000), Disposal Concepts for Radioactive Waste : Final Report. Expert Group on Disposal Concepts for Radioactive Waste (EKRA) on behalf of the Federal Department for the Environment, Transport, Energy and Communication.

[61]

Aebersold, M. (2007), Sachplan Geologische Tiefenlager: Entwurf Konzeptteil. Bundesamt für Energie (BFE), Abteilung Recht und Sicherheit.

[62]

NUMO (2007), The NUMO Structured Approach to HLW Disposal in Japan. Staged Project Implementation at Volunteer Sites Utilising a Requirements Management System.

[63]

République Française (1991), Loi n° 91-1381 du 30 décembre 1991 relative aux recherches sur la gestion des déchets radioactifs (« loi Bataille »). JORF n° 1 du 1 janvier 1992.

Waste

Safely:

CoRWM’s


75

76

[64]

République Française (2006), Loi n° 2006-739 du 28 juin 2006 de programme relative à la gestion durable des matières et déchets radioactifs.

[65]

Bataille, C., Birraux, C. (2005), Looking after the Longer Term : An Act in 2006 on the Sustainable Management of Radioactive Wastes. Parliamentary Office for Scientific and Technological Assessment. National Assembly No. 2159, Senate No. 250.

[66]

STUK – Radiation and Nuclear Safety Authority, http://www.stuk.fi.

[67]

SKB (2007), Site investigation Oskarshamn & Forsmark 2002-2007.

[68]

CDU, CSU und FDP (2009): Wachstum, Bildung, Zusammenhalt. Koalitionsvertrag 17. Legislaturperiode.

[69]

Boutellier, C., McCombie, C. (2006), Multinational repositories: ethical, legal and political/public aspects. Int. J. Nuclear Law, Vol. 1, No. 1, p. 36-48.

[70]

Sumerling, T. (2008), Safety and Security of Regional Repositories, Strategic Action Plan for Implementation of European Regional Repositories: Stage 2 (SAPIERR II). European Commission.

[71]

Becker, H. A., Vanclay, F. (2003), The International Handbook of Social Impact Assessment, Conceptual and Methodological Advances.

[72]

IAEA (1968), Treaty on the non-proliferation of nuclear weapons.


ACRONIEMEN BERR

: Department for Business, Enterprise and Regulatory Reform, UK

CoRWM

: Committee on Radioactive Waste Management, UK

DEFRA

: Department for Environment, Food and Rural Affairs, UK

DLC

: Direct Learning Center

EC

: Europese Commissie

FANC

: Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle

IAEA

: International Atomic Energy Agency

ICC

: Imperial College Consultants Ltd

IMO

: International Maritime Organization

KASAM

: Swedish National Council for Nuclear Waste

LISTO

: Independent Nuclear Strategy Consulting Partnership

NEA

: Nuclear Energy Agency of the OECD

NIRAS

: Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen

NIREX

: Nuclear Industry Radioactive Waste Executive, UK

NWMO

: Nuclear Waste Management Organization, CA

NUMO

: Nuclear Waste Management Organization of Japan

OECD

: Organization for Economic Co-operation and Development

SAFIR

: Safety Assessment and Feasibility Interim Report, NIRAS

SKB

: Swedish Nuclear Fuel and Waste Management Company

STUK

: Finnish Radiation and Nuclear Safety Authority

UN

: United Nations


77

MILIEUEFFECTENRAPPORT (STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT SEA) VOOR HET AFVALPLAN VAN NIRAS

Recommend Documents