Milieueffectenrapport voor de extractie van mariene aggregaten op het BDNZ

Milieueffectenrapport voor de extractie van mariene aggregaten op het BDNZ Zeegra VZW AWZ – Afdeling Kust en Maritieme T oegang 04/09332/BD - 05/10271/BD

Januari 2006

ECOLAS NV Lange Nieuwstraat 43 2000 Antwerpen

ECOLAS 04/09332/BD: MER Zand- en grindwinning op het BDNZ

Woord vooraf

WOORD VOORAF Milieueffectrapportage (m.e.r.) is een instrument om de doelstellingen en beginselen van het milieubeleid te helpen realiseren, namelijk het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief handelen. Het m.e.r.proces is een juridisch-administratieve procedure waarbij vóórdat een activiteit of ingreep (projecten, beleidsvoornemens zoals plannen en programma's) plaatsvindt, de milieugevolgen ervan op een wetenschappelijk verantwoorde wijze worden bestudeerd en besproken. De achterliggende grondgedachte suggereert dat het beter is om de voor het milieu schadelijke activiteiten (plannen en projecten) vanaf een vroeg stadium in de besluitvorming te ondervangen en bij te sturen. Dit milieueffectrapport wordt opgemaakt voor mariene aggregaatextractie (het winnen van zand en in mindere mate grind) door een aantal bedrijven die vertegenwoordigd zijn door Zeegra VZW en voor mariene aggregaat extractie door de Administratie Waterwegen en Zeewezen van de Vlaamse overheid.

i


Inhoud

INHOUD WOORD VOORAF............................................................................................................................. I INHOUD ........................................................................................................................................ III LEESWIJZER ...............................................................................................................................VIII LIJST MET AFKORTINGEN ............................................................................................................IX LIJST MET VERKLARENDE WOORDEN ......................................................................................XIII LIJST MET FIGUREN ................................................................................................................. XVII LIJST MET TABELLEN..................................................................................................................XXI LIJST MET BIJLAGEN.................................................................................................................XXV DEEL I: NIET- TECHNISCHE SAMENVATTING ................................................................................ I DEEL II: HOOFDRAPPORT .............................................................................................................. I 1

INLEIDING.............................................................................................................................1

1.1

Opgave van de initiatiefnemer ...............................................................................................1

1.2

Samenstelling van het team van Deskundigen........................................................................2

1.3

Beknopte voorstelling van de activiteiten................................................................................3

1.4

Toetsing aan de MER-plicht ...................................................................................................4

2

SITUERING EN JUSTIFIËRING VAN HET PROJECT .............................................................5

2.1

Beschrijving van de doelstellingen voor Zeegra VZW ...............................................................5

2.2

Beschrijving van de doelstellingen voor AWZ..........................................................................9

2.3

Ruimtelijke situering van de activiteiten ............................................................................... 10

3

JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN................................................15

3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3

Juridische randvoorwaarden ................................................................................................ 15 Toepasselijke nationale wetgeving ....................................................................................... 15 Toepasselijke EC richtlijnen ................................................................................................. 17 De internationale overeenkomsten en richtlijnen .................................................................. 19

3.2

Beleidsmatige randvoorwaarden en beleidsdoelstellingen...................................................... 20

3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3

Administratieve aspecten .................................................................................................... 23 Inhoud van het milieueffectenrapport .................................................................................. 23 Verloop van de procedure ................................................................................................... 24 Inhoud van de milieueffectenbeoordeling ............................................................................. 25

4

BESCHRIJVING VAN DE ACTIVITEITEN .............................................................................27

4.1 4.1.1 4.1.2

Algemene beschrijving van de activiteit................................................................................ 27 Algemene beschrijving van de activiteit voor Zeegra VZW ..................................................... 27 Algemene beschrijving van de activiteit voor AWZ – Afdeling Kust en AWZ – Afdeling Maritieme Toegang ............................................................................................................................ 27

4.2

Geplande fasering van de activiteit ...................................................................................... 28

4.3 4.3.1

Beschrijving van de verschillende activiteiten ....................................................................... 29 Sleephopperzuiger .............................................................................................................. 29

4.3.1.1

Bagger- of zandpomp........................................................................................................ 30 iii

ECOLAS 04/09332/BD: MER Zand- en grindwinning op het BDNZ 4.3.1.2 4.3.1.3 4.3.1.4 4.3.1.5

4.3.2 4.3.2.1

Inhoud

Zuigbuis met sleepkop....................................................................................................... 30 Zeefinstallatie met stortkokers ............................................................................................ 31 Jetpomp......................................................................................................................... 31 (Zelf)losinstallatie ............................................................................................................. 32

Schepen actief op het Belgische deel van de Noordzee ......................................................... 32 Technische karakteristieken van de gebruikte schepen............................................................. 32

4.3.3 4.3.4

Beschrijving van de zandexploitatie op zee........................................................................... 34 Het lossen van zand............................................................................................................ 35

4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3

Gebruik aan hulpbronnen en emissies/residuen .................................................................... 36 Brandstof ........................................................................................................................... 36 Afvalproductie .................................................................................................................... 36 Antifouling en corrosiebescherming ..................................................................................... 36

5

BESCHRIJVING VAN DE BESTUDEERDE ALTERNATIEVEN................................................37

5.1

Uitvoeringsalternatieven...................................................................................................... 37

5.2 5.2.1

Technologische alternatieven .............................................................................................. 40 Steekzuiger versus sleepzuiger ............................................................................................ 40

5.2.1.1

5.2.2 6

Vergelijking van sleepzuiger versus steekzuiger...................................................................... 40

Snelheid van varen ............................................................................................................. 42

REFERENTIESITUATIE, EFFECTBESCHRIJVING EN –BEOORDELING PER DISCIPLINE ..43

6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.2.1 6.1.2.2 6.1.2.3 6.1.2.4

6.1.3 6.1.3.1 6.1.3.2

6.1.4 6.1.4.1 6.1.4.2 6.1.4.3

Bodem ............................................................................................................................... 43 Beschrijving van de methodiek............................................................................................ 43 Beschrijving van de referentiesituatie................................................................................... 43 Geologische bouw ............................................................................................................ 43 Historische noot ............................................................................................................... 44 Geomorfologie ................................................................................................................. 45 Chemische samenstelling ................................................................................................... 50

Autonome ontwikkeling....................................................................................................... 52 Algemeen ....................................................................................................................... 52 Aandachtspunt : Kwintebank .............................................................................................. 53

Effectbeschrijving en -beoordeling ....................................................................................... 54 Inleiding ......................................................................................................................... 54 Sedimentbudgettering – Verhoogde golfwerking..................................................................... 55 Sedimentologische wijzigingen............................................................................................ 56

6.1.5 6.1.6 6.1.7

Leemten in de kennis.......................................................................................................... 58 Mitigerende maatregelen en compensaties ........................................................................... 58 Monitoring.......................................................................................................................... 58

6.2 6.2.1 6.2.2

Water ................................................................................................................................ 59 Beschrijving van de methodiek ............................................................................................ 59 Beschrijving van de referentiesituatie................................................................................... 59

6.2.2.1 6.2.2.2 6.2.2.3 6.2.2.4 6.2.2.5 6.2.2.6

6.2.3 6.2.3.1 6.2.3.2 6.2.3.3

6.2.4 6.2.4.1 6.2.4.2 6.2.4.3

Hydrografie ..................................................................................................................... 59 Hydrodynamica................................................................................................................ 59 Natuurlijk sedimenttransport op het Belgische Continentaal Plat................................................. 61 Turbiditeit en zwevend stof ................................................................................................ 61 Temperatuur................................................................................................................... 62 Chemische karakterisering van het zeewater.......................................................................... 62

Autonome ontwikkeling....................................................................................................... 68 Algemeen ....................................................................................................................... 68 Hydrodynamica................................................................................................................ 68 Waterkwaliteit ................................................................................................................. 68

Effectbeschrijving en -beoordeling ....................................................................................... 69 Inleiding ......................................................................................................................... 69 Invloed van de zandwinningen op de hydrodynamica en het sedimenttransport ............................ 69 Waterkwaliteit ................................................................................................................. 73 iv

ECOLAS 04/09332/BD: MER Zand- en grindwinning op het BDNZ 6.2.4.4

Inhoud

Besluit ............................................................................................................................ 74

6.2.5 6.2.6 6.2.7


6.3 6.3.1 6.3.2

Lucht en Klimaat ................................................................................................................ 77 Beschrijving van de methodiek............................................................................................ 77 Beschrijving van de referentiesituatie................................................................................... 77

6.3.2.1 6.3.2.2

Beschrijving van de actuele kwaliteit van de omgevingslucht ..................................................... 77 Bepalen van de emissiesituatie............................................................................................ 78

6.3.3 6.3.4 6.3.5 6.3.6 6.3.7

Autonome ontwikkeling....................................................................................................... 84 Effectbeschrijving en -beoordeling ....................................................................................... 85 Leemten in de kennis.......................................................................................................... 86 Mitigerende maatregelen en compensaties ........................................................................... 86 Monitoring.......................................................................................................................... 87

6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3

Geluid en trillingen.............................................................................................................. 89 Afbakening studiegebied ..................................................................................................... 89 Beschrijving van de methodiek............................................................................................ 89 Beschrijving van de referentiesituatie................................................................................... 89

6.4.3.1 6.4.3.2 6.4.3.3

6.4.4 6.4.5 6.4.5.1 6.4.5.2 6.4.5.3

6.4.6 6.4.6.1 6.4.6.2 6.4.6.3 6.4.6.4

Algemene situering........................................................................................................... 89 Bepaling van het huidige omgevingsgeluid onder water............................................................ 89 Bepaling van het huidige omgevingsgeluid boven water........................................................... 92

Autonome ontwikkeling....................................................................................................... 92 Bepaling van het specifieke geluid in de exploitatiefase......................................................... 92 Bepaling van het specifieke geluid onder water ...................................................................... 92 Bepaling van het specifieke geluid boven water...................................................................... 93 Bepaling van het specifieke geluid van de scheepvaart............................................................. 94

Effectbeschrijving en -beoordeling ....................................................................................... 94 Effectbeschrijving Effectbeschrijving Effectbeschrijving Effectbeschrijving

en en en en

-beoordeling onder water...................................................................... 94 -beoordeling boven water...................................................................... 95 -beoordeling van de scheepvaart............................................................. 95 -beoordeling tijdens het lossen............................................................... 95

6.4.7 6.4.8 6.4.9


6.5 6.5.1

Fauna en flora .................................................................................................................... 97 Benthos ............................................................................................................................. 97

6.5.1.1 6.5.1.2 6.5.1.3 6.5.1.4 6.5.1.5 6.5.1.6 6.5.1.7

6.5.2 6.5.2.1 6.5.2.2 6.5.2.3 6.5.2.4 6.5.2.5 6.5.2.6 6.5.2.7

6.5.3 6.5.3.1 6.5.3.2 6.5.3.3

Beschrijving van de methodiek............................................................................................ 97 Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................................. 101 Autonome ontwikkeling ................................................................................................... 114 Effectbeschrijving en -beoordeling ..................................................................................... 116 Leemten in de kennis ...................................................................................................... 125 Mitigerende maatregelen en compensaties.......................................................................... 126 Monitoring .................................................................................................................... 126

Vissen.............................................................................................................................. 127 Beschrijving van de methodiek.......................................................................................... 127 Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................................. 128 Autonome ontwikkeling ................................................................................................... 132 Effectbeschrijving en -beoordeling ..................................................................................... 132 Leemten in de kennis ...................................................................................................... 133 Mitigerende maatregelen en compensaties.......................................................................... 134 Monitoring .................................................................................................................... 134

Vogels ............................................................................................................................. 134 Beschrijving van de methodiek.......................................................................................... 134 Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................................. 135 Autonome ontwikkeling ................................................................................................... 138 v

ECOLAS 04/09332/BD: MER Zand- en grindwinning op het BDNZ 6.5.3.4 6.5.3.5 6.5.3.6 6.5.3.7

6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.2.1 6.6.2.2

Inhoud

Effectbeschrijving en –beoordeling..................................................................................... 139 Leemten in de kennis ...................................................................................................... 140 Mitigerende maatregelen en compensaties.......................................................................... 140 Monitoring .................................................................................................................... 140

Monumenten en landschap ............................................................................................... 141 Beschrijving van de methodiek.......................................................................................... 141 Beschrijving van de referentiesituatie................................................................................. 141 Zeegezicht .................................................................................................................... 141 Cultureel erfgoed............................................................................................................ 142

6.6.3 6.6.4 6.6.5 6.6.6 6.6.7

Autonome ontwikkeling..................................................................................................... 143 Effectbeschrijving en -beoordeling ..................................................................................... 143 Mitigerende maatregelen en compensaties ......................................................................... 144 Leemten in de kennis........................................................................................................ 144 Monitoring........................................................................................................................ 144

6.7 6.7.1 6.7.2

Verenigbaarheid met andere activiteiten ............................................................................ 145 Beschrijving van de methodiek.......................................................................................... 145 Visserij............................................................................................................................. 146

6.7.2.1 6.7.2.2 6.7.2.3 6.7.2.4 6.7.2.5 6.7.2.6

6.7.3 6.7.4 6.7.5 6.7.6 6.7.7 6.7.8 6.7.9 6.7.10 6.7.11 6.7.12 6.8 6.8.1

6.8.1.1 6.8.1.2 6.8.1.3 6.8.1.4 6.8.1.5 6.8.1.6 6.8.1.7

6.8.2 6.8.2.1 6.8.2.2 6.8.2.3 6.8.2.4 6.8.2.5 6.8.2.6 6.8.2.7

Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................................. 146 Autonome ontwikkeling ................................................................................................... 148 Effectbeschrijving en -beoordeling ..................................................................................... 149 Leemten in de kennis ...................................................................................................... 150 Mitigerende maatregelen en compensaties.......................................................................... 150 Monitoring .................................................................................................................... 150

Scheepvaart ..................................................................................................................... 151 Wrakken .......................................................................................................................... 151 Militaire activiteiten........................................................................................................... 151 Storten van baggerspecie.................................................................................................. 152 Baggeren ......................................................................................................................... 152 Windturbineparken ........................................................................................................... 152 Kabels en pijpleidingen ..................................................................................................... 153 Toerisme en recreatie ....................................................................................................... 154 Luchtverkeer .................................................................................................................... 154 Oceanologische observatiestations..................................................................................... 154 Veiligheid ......................................................................................................................... 155 Scheepvaart ..................................................................................................................... 155 Beschrijving van de methodiek.......................................................................................... 155 Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................................. 155 Autonome ontwikkeling ................................................................................................... 159 Effectbeschrijving en -beoordeling ..................................................................................... 159 Leemten in de kennis ...................................................................................................... 162 Mitigerende maatregelen en compensaties.......................................................................... 162 Monitoring .................................................................................................................... 162

Olieverontreiniging ........................................................................................................... 162 Beschrijving van de methodiek.......................................................................................... 162 Autonome ontwikkeling ................................................................................................... 162 Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................................. 163 Effectbeschrijving en -beoordeling ..................................................................................... 165 Leemten in de kennis ...................................................................................................... 173 Mitigerende maatregelen en compensaties.......................................................................... 173 Monitoring .................................................................................................................... 173

7

EFFECTEN RELEVANT IN HET KADER VAN HET ESPOO-VERDRAG.................................175

8

CONCLUSIE ........................................................................................................................177

LITERATUURLIJST EN GERAADPLEEGDE BRONNEN ................................................................177 vi


Inhoud

vii


Leeswijzer

LEESWIJZER Dit milieueffectrapport (MER) met betrekking tot mariene aggregaat extractie bestaat uit twee onderdelen: een niet technische samenvatting en het eigenlijke MER rapport. Alle figuren en bijlagen zitten achteraan in het rapport per hoofdstuk. Achteraan het MER bevindt zich tevens een literatuurlijst. Het eerste deel is de niet-technische samenvatting. Dit deel kan als een alleenstaand onderdeel gelezen worden door de geïnteresseerde lezer die minder boodschap heeft aan al de technische gegevens en beschrijvingen zoals deze uitgebreid in de volgende hoofdstukken van het MER beschreven staan. In de niet-technische samenvatting zijn de belangrijkste figuren opgenomen. Het tweede deel omvat per hoofdstuk de volgende elementen: Hoofdstuk 1 Inleiding Dit hoofdstuk omvat een beknopte beschrijving van de doelstelling van het project, vermeldt de initiatiefnemer(s) van het project, de coördinator van het MER en de samenstelling van het team van deskundigen. Hoofdstuk 2 Situering en justifiëring van het project Dit hoofdstuk omvat een situering en justificiëring van het project. Er wordt tevens ingegaan op de ruimtelijke situering van de zanden grindextractiegebieden. Hoofdstuk 3 Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden Dit hoofdstuk omvat de relevante Belgische wetgeving en beleidskaders, Europese richtlijnen en internationale overeenkomsten voor de beschreven activiteit alsook de administratieve aspecten van de vergunnigsprocedure. Hoofdstuk 4 Beschrijving van de activiteiten Dit hoofdstuk omvat de beschrijving van de geplande activiteiten van het voorgestelde project. De ruimtelijke, temporele en technische aspecten van de activiteien en uitvoringswijzen worden besproken. Hoofdstuk 5: Beschrijving van de alternatieven Dit hoofdstuk omvat de bespreking van de locatie- en uitvoeringsalternatieven en eventueel bestudeerde scenario’s. Hoofdstuk 6: Referentiesituatie, effectbeschrijving en –beoordeling per discipline Dit hoofdstuk geeft, in tegenstelling tot de beschrijving in de niet-technische samenvatting, per discipline een uitgebreide beschrijving van de gehanteerde methodiek, de beschrijving van de referentiesituatie en autonome ontwikkeling, de beschrijving en beoordeling van de milieueffecten, de milderende en/of compenserende maatregelen, de leemten in de kennis en de noodzakelijke monitoring. Hoofdstuk 7: Effecten relevant in het kader van het ESPOO verdrag Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de te verwachten grensoverschrijdende effecten. Hoofdstuk 8: Conclusie Dit hoofdstuk omvat de formulering van de conclusies.

viii


Lijst met afkortingen

LIJST MET AFKORTINGEN µm

micrometer

µM

micromolair

µPa

micropascal

ASCOBANS

Agreement on the Conservation of Small Cetaceans of the Baltic and North Seas

BAU

Business as usual

BAU

Business as Usual-scenario

BCP

Belgisch Continentaal Plat

BDNZ

Belgische Deel van de Noordzee

BMM

Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee

CLC

international conventions on civil liability for oil pollution damage

CLO-DVZ

centrum voor landbouwkundig onderzoek - departement voor zeevisserij

cm

centimeter

CO2

koolstofdioxide

COLREG

Convention on the International Regulations for Preventing Collisions at Sea

CZ

Controlezone

dB

decibel

DCA

Detrended Correspondence Analysis

De

Densiteit

DGPS

differential global positioning system

DWTC

federale diensten aangelegenheden

EAC-waarde

ecotoxicologische analysecriteria

EC

Europese comissie

EEG

Europese Economische Gemeenschap

EG

Europese Gemeenschap

EU

Europese Unie

FOD

Federale Overheidsdienst Economie

G

Gemeenschap

GAUFRE

Towards a Spatial Structure Plan for Sustainable Management of the Sea

GL

Germanischer Lloyd

GLLWS

Gemiddelde laag laagwaterlijn bij springtij

goc

Gram organische koolstof

GT

gross tonnage

GVB

Gemeenschappelijk Visserij Beleid

Hz

hertz

ICES

International Council for the Exploration of the Sea

IMO

International Maritime Organisation

voor

wetenschappelijke

ix

technische

en

culturele



IN

Instituut voor Natuurbehoud

Ind/m²

individuen per vierkante meter

IOPC fund

International Oil Pullution Compensation fund

KB

Koninklijk Besluit

kg

kilogram; duizend gram

KHz

kilohertz

km

kilometer

KW

Kilowatt

l

liter

m

meter

m.e.r.

Milieueffectrapportage

m/sec

meter per seconde

m²

vierkante meter

m³

kubieke meter

MARPOL

International Convention for the Prevention of Pollution from Ships

max

maximum

MDO

Mariene Diesel Olie

MDS

Multidimensional Scaling

MER

milieueffectenrapport

mg

milligram; 1 duizendste van een gram

min

minimum

Min.Econ.Zaken

Ministerie voor Economische Zaken

mln

miljoen

MLLWS

Mean Low Low Springs; reductievlak t.o.v. hetwelk gekarteerde dieptes uitgedrukt zijn. Het is een waarde die de som is van de gekarteerde diepte + de hoogte van de getijdegolf die zelden of nooit onderschreden wordt. Als dusdanig is ze waardevol voor het karteren van diepte op zeenavigatiekaarten.

mm

milimeter

mond. med.

mondelinge mededeling

MRS

Maximale ruimtelijke spreiding

MRS

Maximale ruimtelijke spreidings-scenario

MW

megawatt = 1 miljoen watt

N2O

distikstofoxide (lachgas)

ng

nanogram; 1 miljardste van een gram

NM

nautische mijl; zeemijl

NO

noordoost

NO3

nitraat

NOx

stikstofoxiden (verschillende chemische vormen)

NW

noordwest

O2

zuurstof x



Omw/min

omwentelingen per minuut

OPRC

The International Convention On Oil Pollution Preparedness, Response And CoOperation

OSPAR

Oslo and Paris convention

PAKs

polyaromatische koolwaterstoffen

PCBs

Polychlorinated Biphenyls

s

Seconde

SAC

Special Area for Conservation (= Speciale Beschermingszone) in het kader van de Habitatrichtlijn

SBZ

Speciale Beschermingszone

SBZ-H

Speciale Beschermingszone in het kader van de Habitatrichtlijn

SBZ-V

Speciale Beschermingszone in het kader van de Vogelrichtlijn

SO2

zwaveldioxide

SOLAS

International Convention for the Safety of Life at Sea

SPA

Special protection area of vogelrichtlijngebied

Spp/staal

aantal soorten per staal

SR

Soortenrijkdom

SRK

Schelde Radar Keten

t

ton

TBT

tributyltin

TWA

Tweede Algemene Waterpassing

TWINSPAN

Two-Way Indicator Species Analysis

u

uur

UG

Universiteit Gent

UNFCCC

Protocol van Kyoto bij het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering

VMM

Vlaamse milieumaatschappij

VOS

vluchtige organische stoffen

VTS

Vessel traffic system

WGEXT

Working Group on the Effect of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem

WNW

Westnoordwest

Zn

Zink

ZO

Zuidoost

ZW

Zuidwest

xi


Lijst met verklarende woorden

LIJST MET VERKLARENDE WOORDEN Abiotisch

behorende tot de niet-levende natuur (lucht, water, grond)

Abundantie

densiteit

Aggregaat

ook wel zeegranulaat genoemd genoemd; dit zijn het zand en grind gewonnen op zee

Aggregaatextractie

ontginning van aggregaten

Avifauna

vogelwereld, vogels

Benthisch

op of in de bodem levend

Benthos

organismen die op of in de bodem leven

Beun

laadruimte; de opslagplaats voor het aggregaat in het baggerschip. (Synoniem = hopper)

Black-box

automatische uitgerust is

Biodiversiteit

de verscheidenheid onder levende organismen van allerlei herkomst, met inbegrip van soorten planten, dieren en schilmmels, de genetische diversiteit en de diversiteit in levensgemeenschappen of ecosystemen (onder andere terrestrische, mariene en andere aquatische ecosystemen)

Biotische

van de levende natuur

Biotoop

ruimtelijk min of meer homogeen gebied met van de omgeving afwijkende levensomstandigheden, bewoond door een bepaalde levensgemeenschap; woongebied van een groep organismen. Een biotoop is de kleinst mogelijk geografische onderverdeling van de habitat.

Clusteranalyse

een agglomeratieve methode waarbij elk staal als een aparte groep wordt beschouwd, en deze op basis van similariteiten gegroepeerd worden

Concessie

een vergunning van overheidswege (hier: vergunning tot ontginning)

Concessiezone

analoog aan definitie controlezone.

Controlezone

gebied waarbinnen een exploratie- en of exploitatieconcessie mag worden toegekend en waarvan de begrenzing bepaald is in artikel 2 van KB 01/09/2004

Copepode

roeipootkreeftje; organismen behorend tot meiofauna.

Crustaceëen

Kreeftachtigen of schaaldieren

Cumulatief

optellend

Demersale

op de bodem levend

Densiteit

het aantal individuen van een soort aanwezig op een bepaald oppervlak of in een bepaald volume

Diversiteit

verscheidenheid

Echinodermaten:

stekelhuidigen

Ecosysteem

het geheel van biotische en abiotische elementen die het samenleven van levende organismen in een bepaald gebied kenmerken

Ecotoxiciteit

giftigheid van een stof t.o.v. fauna

registreertoestellen

xiii

waarmee

elk

ontginningsvaartuig



Endobenthos

het benthos in de bodem levend

Epifauna

alle organismen die op of dicht boven de bodem voorkomen

(Levens)gemeenschap

totaliteit van elkaar beïnvloedende, tot verschillende soorten behorende organismen, die samen voorkomen op een zelfde plaats.

Gesuspendeerd

in suspensie, in oplossing

Granulometrisch

m.b.t. de korrelgrootte

Grind

mineraal materiaal waarvan de proportie in gewicht van de korrels met een korreldiameter groter dan 4 millimeter meer dan 15% bedraagt in het monster (KB 01/09/2004)

Habitat

de plaats waar de voorwaarden aanwezig zijn waaronder een bepaald organisme normaal leeft of groeit

Harpacticoïde copepoden:

de orde Harpacticoida is één van de 10 ordes onder de Copepoda. Mariene harpacticoiden zijn hoofdzakelijk in de bodem levende kleine copepoden (>1 mm). Ze zijn meestal de tweede meest abundante groep van dieren (na de nematoden) onder de benthische meiofauna.

Homogeen

gelijke, evenredige

Hopper

beun

Hydraulisch

met behulp van water

Invertebraten

ongewervelden

Macrobenthos

alle organismen groter dan 1 mm die in het sediment leven

Meiofauna

alle organismen kleiner dan 1 mm die in het sediment leven

Mollusken

weekdieren zoals slakken, twee-kleppigen, inktvissen

Mortaliteit

de sterfte; dodelijkheid

Nematode

rondwormen. Organismen behorend tot meiofauna.

Ontginningsvaartuig

elk vaartuig dat gebruikt wordt voor het baggeren of het ontginnen van grondstoffen van de zeebodem

Overvloeiwater

het opgezogen water met zeer fijne zanddeeltjes dat tijdens het baggeren overboord vloeit

Pelagisch

in de waterkolom levend

Petrografisch

m.b.t. de samenstelling van het gesteente

Plankton

de in het water zwevende, doorgaans ééncellige organismen die zich niet onafhankelijk van de waterbeweging kunnen verplaatsen

Polychaeten

borstelwormen

Populatie

planten of dieren van één soort die met elkaar een bepaald milieu in een bepaald gebied bewonen

Rekolonisatie

proces waarbij organismen zich in een bepaald gebied hervestigen

Ro-Ro trafiek

Roll-on Roll-off scheepstrafiek

Rotatiesysteem

systeem waarbij voor een bepaalde tijd bepaalde zones afwisselend gesloten worden.

Sector

oppervlakte binnen een controlezone

Sedimentatie

het bezinken van vaste deeltjes in een vloeistofsysteem als gevolg van de zwaartekracht

Shannon-Wiener index

een diversiteits-index. Hoe hoger de waarde van de index, hoe groter de onzekerheid (waarbij een grotere onzekerheid staat voor een kleinere xiv



kans dat bij het kijken naar een staal het volgende individu van dezelfde soort zal zijn). Een hogere indexwaarde kan komen doordat er veel soorten aanwezig zijn, maar ook door de aantalsverdeling van de soorten onderling. Indien één soort sterk dominant is, dan is de kans groot dat deze soort de volgende zal zijn in het monster. De waarde van de index is dan laag. Als de soorten meer gelijkmatig verdeeld zijn, dan wordt de onzekerheid groter en daarmee de waarde van de index ook hoger. De index loopt van 0 bij het voorkomen van slechts één soort tot een maximum dat wordt bepaald door het totaal aantal soorten dat in de berekening wordt meegenomen. Simpson index

een dominantie-index. Indien het monster gedomineerd wordt door één enkele soort dan is de Simpson index gelijk aan 1.

Sleephopperzuiger

een hydraulisch ontginningsvaartuig dat al varend door middel van grote sterke pompen en motoren, zand, klei, slib en zelfs grind van de waterbodem kan zuigen.

Soortenrijkdom

aantal soorten

Steekhopperzuiger

ontginningsvaartuig waarbij vanuit een verankerde positie gewonnen wordt

Taxon

een groep van genetisch gelijkaardige organismen die samen gegroepeerd worden als bv. een soort, genus of familie. Het meervoud van taxon is taxa.

Trofisch

op de voedselopname(cyclus) betrekking hebbend.

Turbiditeit

een maat voor de ondoorzichtigheid van water als gevolg van de aanwezigheid van gesuspendeerde materie; troebelheid

Zand

mineraal materiaal waarvan de proportie in gewicht van de korrels met een korreldiameter kleiner dan of gelijk aan 4 millimeter minstens 85% bedraagt in het monster (KB 01/09/2004)

xv


Lijst met figuren

LIJST MET FIGUREN Figuur 1.3.1: Situering ontginningszones Figuur 2.3.1: Detailfiguur controlezone 3 (Du Four, 2004) Figuur 4.3.1: De sleephopperzuiger Figuur 4.3.2: Sleepkop van “De Lange Wapper” Figuur 6.1.1: Afgedekt patroon van de paleogene offshore seismisch-stratigrafische eenheden (De Batist & Henriet, 1995) – Gearceerde zones zijn bedekt door quartaire afzettingen met een dikte < 2.5 m. ZF : Zelzate Formatie, MF Maldegem Formatie, AF Aalter Formatie, VM Lid van Vlierzele, MPM Lid van Merelbeke en Pittem, EM Lid van Egem, KM Lid van Kortemark, KF Kortrijk Formatie. Figuur 6.1.2: Ontstaan van een getijdezandbank (Pannekoek et al., 1984) Figuur 6.1.3: Overzichtskaart Vlaamse Banken – Kustbanken – Zeelandbanken (AWZ, Dienst der Kust – kaartopmaak : RCMG-UGent) Figuur 6.1.4: Digitaal terreinmodel van de Kwintebank (Marien Zandwinningsfonds) – “Multibeam” weergave van de Kwintebank met dwarsdoorsneden doorheen de centrale depressie (Degrendele et al., 2002). Figuur 6.1.5: Digitaal terreinmodel van de Thorntonbank (Marien Zandwinningsfonds) Figuur 6.1.6: Bathymetrische kaart van de oude stortzone S1 en oostelijk gedeelte van sector 3A-3B (gebaseerd op multibeam-metingen) (Du Four, 2004). Figuur 6.1.7: Locatie en voorstelling van ZW-NO gerichte dwarsprofielen doorheen de oude stortzone S1 (Du Four, 2004) Figuur 6.1.8: Korrelgrootteverdeling van de zandfractie op het Belgisch continentaal plat – (Interpolated map using kriging with an external drift based on sedisurf@database hosted by Ghent University RCMG) – (Verfaillie, et al., in prep.) Figuur 6.1.9: Bemonsteringsdichtheid gebruikt voor de extrapolatie van de mediane korrelgrootte (sedisurf@database hosted by Ghent University, Renard Centre of Marine Geology - RCMG) – (Verfaillie, et al., in prep.) Figuur 6.1.10: 3D-morfologie van de centrale depressie op de Kwintebank (Van Lancker et al., 2004) Figuur 6.2.1: Frequentiedistributie van stroomsnelheden (BMM, 2000) Figuur 6.2.2: Frequentiedistributie van richtingen waaruit de stroming komt (BMM, 2000) Figuur 6.2.3: Gemodelleerde getijde-gemiddelde zwevende stof concentraties (SPM) voor de referentiesituatie gebaseerd op BMM-data en met een permanente modderbron aanwezig. a) situatie springtij 21/03/99 b) situatie doodtij 26/03/99 (Fetweiss & Van den Eynde, 2003) Figuur 6.2.4: Overzicht van de effecten van zandextractie (Phua et al., 2004) Figuur 6.4.1: Natuurlijke geluidsbronnen van het omgevingsgeluid onder water

xvii


Lijst met figuren

Figuur 6.4.2: Minimum en maximum geluidsniveaus van antropogene geluidsbronnen onder water Figuur 6.4.3: Geluidsniveau van verschillende boten op 100 m afstand in ondiep water in de Waddenzee (Verboom, 1991) Figuur 6.5.1: Overzicht staalnamepunten benthos MER-deelstudie voor een off-shore windmolenpark op het BCP (De Clerck et al., 2003) Figuur 6.5.2: Overzicht staalnamepunten benthos MER-deelstudie voor een off-shore windmolenpark op de Thorntonbank (De Clerck et al., 2003) Figuur 6.5.3: Overzicht staalnamepunten benthos CLO-DVZ studies (Hillewaert & Maertens, 2003; Moulaert et al., 2005) Figuur 6.5.4: Overzicht staalnamepunten macrobenthos Kwintebank voor de periode 1977-1980 (links) en de periode 1995-1998 (rechts) (Bonne, 2003) Figuur 6.5.5: Overzicht staalnamepunten meiobenthos Kwintebank voor 1997 (Bonne, 2003) Figuur 6.5.6: Ligging van de staalnamestations epibenthos en visfauna op de Thorntonbank (WT1-9), de Gootebank (WG1-3) en de Buitenratel (WB1-2) (De Maersschalck et al., 2005) Figuur 6.5.7: Ligging van de staalnamestations macrobenthos op de Thorntonbank, de Gootebank en de Buitenratel (De Maersschalck et al., 2005) Figuur 6.5.8: Indeling van het Belgisch deel van de Noordzee in 9 biozones (naar Cattrijsse & Vincx, 2001) Figuur 6.5.9: Voorkomen van de dominante epifauna soorten binnen controlezone 1 (Sector 1A) (ST1 & ST2 geulstations; ST5 & ST6 bankstations) (naar De Clerck et al., 2003) Figuur 6.5.10: Gemiddelde densiteit en aantal soorten per station voor de visfauna (De Maersschalck et al., 2005) Figuur 6.5.11: Procentuele densiteitssamenstelling van de visfauna per station (De Maersschalck et al., 2005) Figuur 6.5.12: Intensiteit van commerciële visserij (relatief aantal geobserveerde schepen effectief aan het vissen/jaar/km²) (Maes et al., 2005) Figuur 6.5.13: Voorbeeld van verspreidingskaart van Alk in de winter Figuur 6.5.14: Speciale Beschermingszones op het BDNZ ten opzichte van concessiegebieden voor zanden grindontginning (http://www.johanvandelanotte.be/user_docs/Noordzee_kaart5.jpg) Figuur 6.7.1: Kaart van de verschillende gebruikers van het BDNZ (Maes et al., 2005). Figuur 6.7.2: Relatieve intensiteit commerciële visserij op BDNZ (Maes et al., 2005). Figuur 6.7.3: Geraamde vangst in 106 ton per jaar; de biomassa aanwezig in 107 ton vis met een hoog trofisch niveau in het Noord-Atlantische gebied tussen 1950 en 1999. De verhouding tussen vangst en biomassa is een leidraad voor de intensiteit van de visserij (Christensen et al., 2002). Figuur 6.7.4: Tendens in het aantal Belgische vissersvaartuigen en de hoeveelheid visaanvoer (links) en de aanvoerwaarde in absolute en relatieve cijfers (rechts) voor 1950-2000 (Welvaert, 2001) xviii


Lijst met figuren

Figuur 6.8.1: Kaart van de belangrijkste scheepvaartroutes op het BDNZ Figuur 6.8.2: Schematische voorstelling scheepvaartbewegingen op BDNZ (2003-2004) Figuur 6.8.3: Overzicht van geobserveerde olievlekken door het Belgisch toezichtsvliegtuig in de Noordzee (’98-’03) (BMM, 2005) Figuur 6.8.4: Oppervlakte van de olievlek in functie van de tijd voor de simulatie hyd17_w2 (wind aan 17 m/s vanuit NNO bij springtij met 3% frictie-coëfficiënt).

xix


Lijst met tabellen

LIJST MET TABELLEN Tabel 2.1.1: Overzicht van de huidige concessies en toegekende exploitatievolumes...............................6 Tabel 2.3.1: Concessiegebieden en naam van de bank; Coördinaten (graden)[1]; Oppervlakte totaal en oppervlakte van de banken binnen de concessiezone; Kortste afstand tot de kust en/of haven (gemeten v/h midden v/d zone); Afstand tot grens BDNZ; en de beschikbaarheid.......................... 12 Tabel 4.3.1: Overzicht van het relatieve belang van de zandwinnigsschepen in 2003 (Lauwaert et al., 2004) ........................................................................................................................................ 32 Tabel 4.3.2: Overzicht van technische karakteristieken van de zandwinningsinstallaties aan boord van de sleephopperzuigers .................................................................................................................... 33 Tabel 4.3.3: Overzicht van de scheepsgegevens van de sleephopperzuigers actief op het BDNZ............ 34 Tabel 6.1.1: Overzicht voorkomen en samenstelling van het tertiaire substraat in de concessiegebieden 44 Tabel 6.1.2: Toetsingswaarden voor bodemkwaliteit voor hergebruik als bodem binnen bestemmingstype I (Bron : Vlarebo)....................................................................................................................... 50 Tabel 6.1.3: Sedimentkwaliteitscriteria (bron : Osparcom, 1998) ......................................................... 51 Tabel 6.1.4: Achtergrondconcentraties en ecologische criteria voor sedimenten (OSPARCOM, 2000)...... 52 Tabel 6.1.5: Overzicht ontginningshoeveelheden per oppervlakte-eenheid (BAU / MRS-/ BAU+AWZscenario) ................................................................................................................................... 54 Tabel 6.2.1: Overzicht van waterhoogten in het projectgebied............................................................. 59 Tabel 6.2.2: Overzicht van stromingsgegevens in het projectgebied..................................................... 60 Tabel 6.2.3: Chemische samenstelling van oceaanwater voor de meest voorkomende verbindingen aangegeven (Postma, 1990) ....................................................................................................... 63 Tabel 6.2.4: Belangrijke sporenelementen en nutriënten in oceaanwater (Postma, 1990) ...................... 63 Tabel 6.2.5: Concentratie van zware metalen (OSPAR, 2000a) ............................................................ 64 Tabel 6.2.6: Nutriëntenconcentraties voor de Noordzee (periode 1993-1996) ....................................... 68 Tabel 6.3.1: Gemiddelde, 50-percentiel en 98-percentielwaarde voor SO2 in de omgeving van de kust (dagwaarden in µg/m³) .............................................................................................................. 77 Tabel 6.3.2: Gemiddelde, 50-percentiel en 98-percentielwaarde voor NO en NO2 in de omgeving van de kust (uurwaarden in µg/m³) ....................................................................................................... 78 Tabel 6.3.3: Gemiddelde en 98-percentielwaarde voor stof in de omgeving van de kust (dagwaarden in µg/m³) ...................................................................................................................................... 78 Tabel 6.3.4: Inschatting van het aantal vaarten van Saeftinge, Reimerswaal en Banjaard en totale aanvoer mariene aggregaten naar de verschillende havens in 2003. ............................................. 79

xxi


Lijst met tabellen

Tabel 6.3.5: Inschatting van het aantal vaarten en totale aanvoer van mariene aggregaten naar de verschillende havens voor de periode 2005-2007 voor het BAU-scenario ....................................... 80 Tabel 6.3.6: Inschatting van het aantal vaarten en totale aanvoer van mariene aggregaten naar de verschillende havens voor de periode 2005-2007 voor het MRS-scenario ....................................... 80 Tabel 6.3.7: Inschatting van het aantal vaarten en totale aanvoer van mariene aggregaten naar de verschillende havens voor de periode 2005-2007 voor het BAU+AWZ-scenario .............................. 81 Tabel 6.3.8: Emissiefactoren voor baggerschepen naargelang het type operatie................................... 81 Tabel 6.3.9: Afstanden af te leggen op het BDNZ voor het bereiken van de verschillende winningszones vanuit de verschillende havens.................................................................................................... 82 Tabel 6.3.10: Emissies op het BDNZ in 2003....................................................................................... 83 Tabel 6.3.11: Emissies op het BDNZ voor het BAU-scenario................................................................. 83 Tabel 6.3.12: Emissies op het BDNZ voor het MRS-scenario ................................................................ 84 Tabel 6.3.13: Emissies op het BDNZ voor het BAU+AWZ-scenario ....................................................... 84 Tabel 6.3.14: Emissies op het BDNZ als gevolg van de mariene aggregaatextractie in relatie tot de totale emissies in de Noord- en Baltische zee ........................................................................................ 85 Tabel 6.4.1: Gemeten onderwatergeluid van verschillende ontginningsvaartuigen (Dr J. Nedwell, Mr D. Howell, 2004) ............................................................................................................................ 93 Tabel 6.4.2: Geluidsspectrum en geluidsvermogenniveau boven water van een ontginningsvaartuig ...... 94 Tabel 6.4.3: Specifieke geluid voor minimale en maximale bezetting in functie van de afstand .............. 94 Tabel 6.5.1: Overzicht bemonsteringspunten referentiesituatie per zandwinningsgebied (vroeger versus huidig) .................................................................................................................................... 100 Tabel 6.5.2: Type I macrobenthische gemeenschappen van het BDNZ (naar Van Hoey et al., 2004, Degraer et al (in prep)) ............................................................................................................ 104 Tabel 6.5.3: Overzicht macrobenthos Thorntonbank (De Clerck et al., 2003) ...................................... 107 Tabel 6.5.4: Belang (%) van de verschillende macrobenthische taxa op de Thorntonbank................... 107 Tabel 6.5.5: Geschat biotoopverlies ten gevolge van zandontginningsactiviteiten op het BDNZ (20052007) ...................................................................................................................................... 117 Tabel 6.5.6: De effecten van aggregaatextractie op benthische gemeenschappen van verschillende types habitats (naar Newell et al., 1998) ............................................................................................ 120 Tabel 6.5.7: Dominante zeevogels van zuidelijke Noordzee (Stienen & Kuijken, 2003) ........................ 136 Tabel 6.6.1: Relictzone, ankerplaats en puntrelicten langs de kustlijn................................................. 142 Tabel 6.7.1: Gebruiksfuncties binnen de concessiezones ................................................................... 145 Tabel 6.8.1: Overzicht van de scheepvaartdensiteiten op het zuidelijke deel van het BDNZ volgens Dienst Scheepvaartbegeleiding (april 2003 - maart 2004) en volgens Anatec ......................................... 157 xxii


Lijst met tabellen

Tabel 6.8.2: Aantal scheepsbewegingen per product klasse voor de verschillende concessiegebieden op basis van de gegevens van dienst Scheepvaartbegeleiding ......................................................... 157 Tabel 6.8.3: Risicowaarden voor verschillende soorten ongevallen volgens verscheidene bronnen. ...... 158 Tabel 6.8.4: Overzicht olie accidenten in het BDNZ en aangrenzende wateren.................................... 164 Tabel 6.8.5: Accidentele olievervuiling (- en aandeel in %) veroorzaakt door tankers tussen 1974 en 2004, verdeeld in vervuiling van minder dan en meer dan zeven ton en in het soort activiteit (ITOPF, 2004). ..................................................................................................................................... 164 Tabel 6.8.6: Simulaties van tijdstip van aanspoeling aan de Belgische Kust (17m/s, NNW).................. 166 Tabel 6.8.7: Berekening van de directe verliezen in het “worst-case” scenario .................................... 168 Tabel 6.8.8: Kwetsbaarheidsindex van vogelsoorten in het BDNZ (Vandenbroele et al., 1997) ............. 168 Tabel 6.8.9: Impact van zware stookolie op het vogelbestand in open zee bij worst-case scenario (windsnelheid 17 m/s) .............................................................................................................. 169 Tabel 6.8.10: Vergelijking van de impact op de avifauna met incidenten uit het verleden (naar ICES, 2005) ...................................................................................................................................... 170 Tabel 6.8.11: Berekening van de impact van zware stookolie op de avifauna t.h.v. de Belgische en Nederlandse kust (17 m/s) ....................................................................................................... 172

xxiii


Lijst met bijlagen

LIJST MET BIJLAGEN Bijlage 1: Uitprint van het akoestische simulatiemodel IMMI versie 5.2 van het specifieke geluid voor minimale en maximale bezetting in functie van de afstand Bijlage 2: Tabellen benthos

xxv


Niet-technische samenvatting

DEEL I: NIET-TECHNISCHE SAMENVATTING

I


1


INLEIDING

Voorliggend deelrapport betreft de niet-technische-samenvatting van het milieueffectrapport (MER) voor mariene aggregaatextractie uitgevoerd door 13 bedrijven die vertegenwoordigd worden door Zeegra VZW enerzijds en uitgevoerd door de Vlaamse Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ) – Afdeling Maritieme toegang en Afdeling Kust anderzijds. Het MER heeft betrekking op de totaliteit van aggregaatextractie activiteiten van AWZ en van de volgende bedrijven: •

ALZAGRI N.V.

•

BELMAGRI N.V.

•

CAMBEL AGREGATS N.V.

•

DBM N.V.

•

DRANACO N.V.

•

GHENT DREDGING N.V.

•

HANSON AGGREGATES BELGIUM N.V.

•

INSAGRA N.V.

•

KESTELEYN N.V.

•

Nieuwpoortse Handels Maatschappij N.V. (NHM-CEI)

•

CEMEX UK Marine Limited

•

SATIC N.V.

•

Tijdelijke Vereniging ZEEZAND EXPLOITATIE (NV. Baggerwerken Decloedt en Zoon, Dredging International NV. en NV. Ondernemingen Jan De Nul )

Dit MER is opgemaakt voor mariene aggregaatextratie (met nadruk op zandwinning) met sleephopperzuigers op het Belgische Deel van de Noordzee (BDNZ), dit aangezien de hoeveelheid grind die ontgonnen wordt zeer gering is (<1%). Dit MER heeft betrekking op: •

extracties in de controlezones 1, 2 en 3 voor een totale winning van 8.750.000 m³ mariene aggregaten (voornamelijk zand) over een periode van 3 jaar (2005-2007). Deze extracties zijn bedoeld voor de zand- (en grind)sector die vertegenwoordigd zijn door Zeegra VZW.

•

extracties in controlezone 2C (ca. 1.650.000 m³/3 jaar) en extracties in controlezone 3A (5.000.000 m³/3 jaar). Deze extracties zijn in eerste instantie bedoeld voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ) van de Vlaamse Overheid. Het is echter zo dat bedrijven die vertegenwoordigd zijn door Zeegra VZW eveneens in de controlezone 3A kunnen ontginnen. De hoeveelheden die door hen ontgonnen zullen worden, zijn echter nog niet gekend.

Voor de berekening van de hoeveelheid zand/grind dat zal ontgonnen worden door Zeegra VZW is uitgegaan van de huidige maximale toegelaten winningsvolumes (2005) voor het eerste jaar vermeerderd met 100.000 m³, voor bijkomende concessies of verhogingen van de huidige extractievolumes, respectievelijk voor de twee daaropvolgende jaren. Voor de berekening van de hoeveelheid zand dat zal ontgonnen worden voor projecten van AWZ werd gesteund op gegevens die door AWZ zijn geleverd. Voor de beschrijving en beoordeling van de milieueffecten worden drie scenario’s gehanteerd. Het eerste scenario is het business as usual (BAU) scenario, waarbij winning door Zeegra VZW maximaal geconcentreerd zal zijn in de sector 2, terwijl in het alternatieve scenario van een maximale ruimtelijke spreiding van de activiteiten (MRS) wordt uitgegaan. Beide scenario’s houden enkel rekening met de hoeveelheden zand/grind die mogen ontgonnen worden voor Zeegra VZW. III



Maximaal te winnen hoeveelheid aggregaat(zand + grind) in m³ over een periode van 3 jaar BAU-scenario

MRS-scenario

Zone 1

554.804

1.176.516

Zone 2

8.195.196

7.551.489

Zone 3

0

21.995

Het derde scenario (BAU-AWZ) gaat uit van het BAU-scenario + de extractie van zand die zal uitgevoerd worden voor AWZ – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang. Voor de normale badstrandverhogingen en kleinere onderhoudssuppleties die uitgevoerd worden door AWZ - Afdeling Kust, is er jaarlijks een totale hoeveelheid van 550.000 m³ nodig. Deze hoeveelheid zal volledig op de Buitenratel en Oostdijck, die gelegen zijn in controlezone 2C, gewonnen worden. Daarnaast zal AWZ – Afdeling Maritieme Toegang in de volgende periode van 3 jaar 5.000.000 m³ zand winnen in de sector 3A, meer bepaald in de oude stortzone S1 die ca. 15% van sector 3A inneemt. Hiervan zal 3.000.000 m³ gebruikt worden voor de uitbreiding van het sternen-eiland en 2.000.000 m³ gebruikt worden voor de uitbreiding van de haven van Zeebrugge. De hoeveelheid zand die zal gewonnen worden in de sector 3A betreft reeds vroeger gestort materiaal. Wat de ontginning in de sector 3A betreft, wordt in voorliggend MER enkel uitgegaan van een hoeveelheid van 5 miljoen m³ die door AWZ- Maritieme toegang zal gewonnen worden. De mogelijkheid bestaat dat er door de bedrijven die door Zeegra VZW zijn vertegenwoordigd ook een extractie van eerder gestort materiaal zal plaatsvinden. Hierover zijn er echter nog geen concrete gegevens voorhanden. Hoeveelheid die zal gewonnen worden in m³ over een periode van 3 jaar BAU-AWZ scenario Zone 1

554.804

Zone 2

9.845.196

Zone 3

5.000.000

Dit MER werd opgesteld door volgend team van deskundigen: Projectbeschrijving Bodem Water Fauna en flora Verenigbaarheid met andere activiteiten Veiligheid Lucht & Klimaat Geluid en trillingen Monumenten en landschappen Coördinatie Kwaliteitscontrole

Bart De Wachter, Hilde Pelgrims (ECOLAS NV) Dirk Libbrecht (ECOLAS NV) Renaat De Sutter (ECOLAS NV) Annemie Volckaert, Mieke Deconinck (ECOLAS NV) Annemie Volckaert (ECOLAS NV) Annemie Volckaert, Bart De Wachter (ECOLAS NV) Kris Devoldere (ECOLAS NV) Ann Himpens (ECOLAS NV) Mieke Deconinck (ECOLAS NV) Bart De Wachter, Mieke Deconinck, Paul Vanhaecke (ECOLAS NV) Paul Vanhaecke (ECOLAS NV)

IV


2


TOETSING AAN DE MER-PLICHT

Voor de exploratie en exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen van de zeebodem en van de ondergrond is een concessie vereist. Vooraleer een concessie verkregen wordt of een bestaande concessie verlengd wordt, moet er een milieueffectenrapport (MER) van het betrokken gebied gemaakt worden conform de KB’s van 1 september 2004 (BS 7 oktober 2004 p. 70525 - 70542) betreffende de toekenningsprocedures voor concessies en de regels voor MERs voor exploitatie van niet levende rijkdommen. Voorliggende MER-studie werd dus opgemaakt voor Zeegra VZW en voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ).

3

SITUERING VAN HET PROJECT

3.1

INLEIDING

BESCHRIJVING VAN DE DOELSTELLINGEN VOOR ZEEGRA VZW De doelstelling van de geplande activiteit is zand van de zeebodem exploiteren. Deze activiteit wordt mede uitgevoerd door 13 bedrijven, hieronder opgesomd, in de exploitatiezone(s) waarvoor ze een concessie bezitten. Het MER zal betrekking hebben op de totaliteit van aggregaatextractie activiteiten van de 13 in de inleiding opgesomde bedrijven voor de controlezones 1, 2 en 3. De geplande activiteit voor de komende 3 jaar (2005/2006/2007) voor deze 13 bedrijven in totaal is een maximale ontginning van 2.850.000 m3 in het eerste jaar en 2.950.000 m3 in de twee daaropvolgende jaren. Deze totale doelstelling kan verdeeld worden over de verschillende concessiezones. In het vervolg van dit MER zullen voor de werkzaamheden van Zeegra VZW twee scenario’s behandeld worden. Het eerste scenario gaat maximaal uit van de meest recente gekende verdeling van de activiteiten tussen de zones. Dit Business as Usual Scenario (BAU) is gebaseerd op de ruimtelijke spreiding van de winningsactiviteiten op de zandbanken in het jaar 2003 (dus voor het in voege treden van de nieuwe concessiegebieden). Het tweede scenario gaat uit van een maximale ruimtelijke spreiding (MRS) op de banken van de concessiegebieden. Dit resulteert in de onderstaande maximale winningshoeveelheden aggregaten (zand) in m3 over drie jaar. Maximaal te winnen hoeveelheid aggregaat(vnl. zand) in m³ over een periode van 3 jaar BAU-scenario

MRS-scenario

Zone 1

554.804

1.176.516

Zone 2

8.195.196

7.551.489

Zone 3

0

21.995

V



De mogelijkheid bestaat ook dat de bedrijven die door Zeegra VZW zijn vertegenwoordigd in de sector 3A, meer specifiek de oude stortzone S1, aan zandontginning doen. Aangezien er nog geen gegevens voorhanden zijn over de hoeveelheid zand die zij in deze zone zullen ontginnen, wordt voor de bespreking van deze effecten verwezen naar het scenario BAU+AWZ. Sinds 1976 wordt marien zand en grind geëxploiteerd op het Belgisch deel van de Noordzee. De jaarlijkse winning steeg regelmatig mede door de toenemende vraag naar zand o.a. door de goede kwaliteit ervan en hun uiteenlopende toepassingsmogelijkheden 1. Zeezand wordt meer en meer gegeerd omdat zandgroeven op land stilaan uitgeput raken. Bovendien is zeezand zeer zuiver en homogeen. Zand en grind worden gebruikt voor2: •

de bouw: zand en grind zijn nodig om beton te maken;

•

strandsuppletie: om erosie van de Belgische kust ten gevolge van golven en stromingen tegen te gaan;

•

landuitbreidingen op zee (bijvoorbeeld: uitbreiding van de haven van Zeebrugge);

•

grind voor afdekken van pijpleidingen of aanleg van ondergrondse watergeluidberm.

In totaal wordt er 2.850.000 m3 zand en grind ontginning toegestaan in 2005. Dit is iets minder dan 3 miljoen m³ of 1/5 van de totale hoeveelheid van 15 miljoen m3 die in 5 jaar ontgonnen mag worden. Deze resterende 150.000 m3 t.o.v. het gemiddelde van 3 miljoen m3/jaar zou toegekend kunnen worden aan: •

een verhoging van bestaande concessies in 2005;

•

nieuwe concessieaanvragen in 2005;

•

het volgende jaar: waar dan meer mag ontgonnen worden dan 3 miljoen m3.

BESCHRIJVING VAN DE DOELSTELLINGEN VOOR AWZ De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Kust heeft jaarlijks geschikt zand nodig voor de kustverdediging: •

voor de jaarlijkse badstrandverhogingen (worden uitgevoerd om de schade door de zee aangebracht tijdens de voorbije winter aan de badstranden te herstellen en dus het veiligheidsniveau tegen overstroming tegen de volgende winter te verbeteren, en het strand geschikt te maken voor exploitatie - o.a. badkabines - in de zomer)

•

zandsuppleties: worden uitgevoerd om het veiligheidsniveau van de zeewering op peil te houden of te verhogen. Hier kan onderscheid gemaakt worden tussen: -

kleinere onderhoudssuppleties van vroeger reeds aangelegde stranden

-

grote suppleties voor de aanleg van nieuwe stranden of voor grote onderhoudsbeurten van vroeger aangelegde stranden

Voor badstrandverhogingen is ongeveer 150.000 m³/jaar zand nodig. Voor kleinere onderhoudssuppleties een 400.000 m³/jaar. Het zand benodigd voor de badstrandverhogingen en bovenstaande kleinere

1

Degrendele K. et al. (2005). Duurzaam beheer van de zandwinning op het Belgisch Continentaal Plat, Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, 20pp. 2

Maes, F., Schrijvers, J., Van Lancker, V., Verfaillie, Vanhulle, A., Vandenabeele, P., Cliquet, A., Douvere, structure plan for sustainable management of the “Sustainable Management of the Sea” – PODO II, June

E., Degraer, S., Derous, S., De Wachter, B., Volckaert, A., F., Lambrecht, J. and Makgill, R. (2005). Towards a spatial sea. Research in the framework of the BSP programme 2005, pp. 539. VI



onderhoudssuppleties zal uit controlezone 2C worden gehaald. Over een periode van 3 jaar zal er bijgevolg 1.650.000 m³ zand uit sector 2C gehaald worden. Het zand voor de badstrandverhogingen moet op vlak van granulometrie aan een aantal voorwaarden voldoen. In feite wordt zand gewenst met een D50 van de orde van minstens 250 micron. Het zand moet toch aan welbepaalde eisen voldoen. Voor de kleinere onderhoudssuppleties wordt zand gezocht met een D50 van de orde van 300 micron, in sommige gevallen zelfs 350 micron. Op basis van onderzoek blijkt dat het zand met korreldiameter 300 micron op de Buiten Ratel en Oost-Dijck (controlezone 2C) kunnen gevonden worden. De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Maritieme Toegang geeft in de komende 3 jaar 5.000.000 m³ zand nodig voor twee concrete projecten: •

West areaal nieuwe buitenhaven Zeebrugge (2.000.000 m³/3 jaar). Het West areaal Zeebrugge is het verder ontwikkelen van de haven in Zeebrugge. Er moet nog ongeveer 1 km kaaimuur gebouwd worden en achter die kaaimuren wordt er zand gespoten (= basis voor de terminalterreinen en industriegebouwen) tot op een peil van +8.

•

de uitbreiding van het sternen-eiland in de buitenhaven van Zeebrugge (3.000.000 m³/3 jaar).

De 5.000.000 m³ die door AWZ – Afdeling Maritieme Toegang gebruikt zullen worden voor bovenvermelde projecten, worden uit de sector 3A meer bepaald uit de oude stortzone S1 gewonnen. De oude stortzone S1 beslaat ongeveer 15% van sector 3A. Al het materiaal dat geëxtraheerd zal worden, betreft bijgevolg vroeger gestort materiaal. Op basis van berekeningen van de Federale Overheidsdienst zou er in de volledige sector 3A ongeveer 50.000.000 m³ gestort materiaal liggen.

3.2

RUIMTELIJKE SITUERING VAN DE ACTIVITEITEN

In februari 2004 vond er een wijziging plaats van de concessiezones waar zand en grind ontginning toegelaten wordt op het Belgisch deel van de Noordzee. De volgende paragraaf schetst eerst de oude situatie, gevolgd door een uiteenzetting van de huidige situatie. Voor een situering van de verschillende zones wordt verwezen naar Kaart 1.

3.2.1 Oude situatie (voor februari 2004) Tot februari 2004 vond de zanden grindontginning plaats in twee grote concessiezones: •

een eerste grote zone gelegen ter hoogte van de Thornton- en de Gootebank. Deze zone werd voornamelijk gebruikt voor het Ministerie van Openbare Werken. Sinds 2000 werden echter ook privé-firma's toegelaten in deze zone;

•

een tweede zone gelegen ter hoogte van de Oostdijck, Buitenratel en Kwintebank.

Ongeveer 95% van de ontginningen vond plaats op een zeer klein gebied in het noordwesten en het centrale deel van de Kwintebank, dit omdat de kwaliteit van het zand daar zeer goed was en de afstand tot de havens minimaal was. Hierdoor ontstond ter hoogte van dat gebied een plaatselijke depressie van 4 meter diep. Om herstel van die depressie toe te laten is het sinds 15 februari 2003 drie jaar lang verboden om op deze plek te ontginnen.

VII



3.2.2 Huidige situatie Sinds 2004 zijn de concessiezones gewijzigd volgens het KB 01/09/2004. Er zijn nu drie 'controlezones' en één 'exploratiezone': •

Controlezone 1 bestaat uit twee sectoren: sector 1A op de Thorntonbank, sector 1B op de Gootebank. Sector 1A is gans het jaar open voor ontginning, sector 1B enkel gedurende de maanden maart, april en mei;

•

Controlezone 2 is onderverdeeld in drie sectoren: sectoren 2A en 2B bevinden zich op de Kwintebank, sector 2C op Buiten Ratel en Oostdijck. De sectoren 2A en 2B zijn afwisselend open voor ontginning voor een periode van 3 jaar (rotatiesysteem), sector 2C is open voor ontginning gedurende het ganse jaar. Omdat sector 2B op de Kwintebank voorheen het meest gebruikt is, is dit de eerste sector die voor drie jaar wordt gesloten. De sector 2B is officieel gesloten op 15 maart 2005 voor een periode van 3 jaar. Tot 15 maart 2008 mag dus enkel in sectoren 2A en 2C ontgonnen worden.

•

Controlezone 3 is gelegen op een dumplocatie voor gebaggerd materiaal (Sierra Ventana). Dit is dan ook een soort 'recyclagezone', dicht bij de kust. Met deze controlezone wil men de druk op natuurlijke zandbanken verminderen. Sector 3A is gans het jaar open, terwijl sector 3B gesloten is zolang deze sector tevens als baggerspeciesloswal gebruikt wordt. Het is uit de oude baggerspecieloswal (oude stortzone S1) dat AWZ – Afdeling Maritieme Toegang 5.000.000 m³/3 jaar zal extraheren. De nieuwe baggerspecieloswal (nieuwe sector S1) bevindt zich in de sector 3B.

•

In de exploratiezone (zone 4) (ter hoogte van de Hinderbanken) zullen overheid en concessiehouders de mogelijkheden van (voornamelijk grind-) ontginning onderzoeken.

Kaart 1: Situering controlezones en exploratiezone

3.3

JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN

De vraag naar mariene aggregaten (zand, grind) neemt toe, naarmate winning aan land steeds moeizamer verloopt. Gedurende de laatste vijf jaar stelt men een duidelijke internationalisering vast van de winningsindustrie van aggregaten op zee, waarbij de kleine ondernemingen overgenomen worden VIII



door multinationals en de kleine schepen met een capaciteit van minder dan 1.000 m³ vervangen worden door grote schepen met een capaciteit van 2.500 tot 5.000 m³3.

3.3.1 Toepasselijke nationale wetgeving Het Belgische mariene gebied (vanaf de gemiddelde laag laagwaterlijn bij springtij, GLLWS) is federale bevoegdheid. Dat gebied wordt opgedeeld in de 12 mijlszone (of territoriale wateren); de 24-mijlszone (of de aansluitende zone) en de rest (exclusieve economische zone = Belgisch continentaal plat). Voor deze zones zijn verscheidene nationale wetten geldig. De drie belangrijkste wetten in het kader van voorliggend project betreffen: •

De wet van 13 juni 1969 inzake de exploratie en exploitatie van niet-levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal Plat (publicatie Belgisch Staatsblad 8/10/69). In de wet van 13 juni 1969 Art. 3 staat vermeld dat voor de exploratie en exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen van de zeebodem en van de ondergrond een concessie is vereist, die verleend wordt onder de voorwaarden en regels van de Koning.

•

De wet betreffende de exclusieve economische zone van België in de Noordzee van 22 april 1999 (publicatie 10/07/1999) die de Belgische jurisdictie uitbreidt buiten de territoriale wateren voor een aantal zaken op het vlak van milieu en milieubescherming, beheer en exploitatie van levende en niet-levende rijkdommen, en de productie van energie uit water, wind en stromen. Zo oefent België soevereine rechten uit over de territoriale zee en het continentaal plat ter exploratie en exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen.

•

De wet ter bescherming van het mariene milieu in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België van 20 januari 1999 (publicatie Belgisch Staatsblad 12 maart 1999/Tweede editie) bepaalt verscheidene principes die de verschillende gebruikers van de Belgische mariene wateren dienen in acht te nemen. Daartoe behoren de volgende internationaal erkende principes: het voorzorgsprincipe, het preventieprincipe, het principe van duurzaam beheer, het vervuiler-betaalt-principe en het herstelprincipe.

•

Naast de algemene beginselen, hierboven opgesomd, werd in de wet op de bescherming van het mariene milieu ook de basis gelegd voor de instelling van mariene reservaten en de bescherming van planten en dieren.

Voor zanden grindexploitatie zijn 2 aparte KB’s belangrijk die verband houden met de concessies en de milieueffectenbeoordeling. Hierbij kan nog verwezen worden naar Art.3 van de wet van 13 juni 1969 (zie boven). •

Het KB van 1 september 2004 (publicatie Belgisch Staatsblad 07/10/04) heeft betrekking op de voorwaarden, de geografische begrenzing en de toekenningsprocedures van concessies voor de exploratie en de exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het Continentaal Plat. Deze KB wijzigde de ligging van de vroegere 2 concessiezones in 3 controlezones en 1 exploratiezone. Hier werd onder andere de toegankelijkheid van de verschillende zones, de maximumvolumes voor exploitatie van zand en grind en de maximale exploitatieduur vastgelegd.

•

Het KB van 1 september 2004 (publicatie Belgische Staatsblad 07/10/2004), dat handelt over de regels betreffende de milieueffectenbeoordeling in toepassing van de wet van 13 juni 1969 voor de exploratie en exploitatie van niet-levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat. Hier wordt de inhoud van het milieueffectenrapport (hoofdstuk II), het verloop van de procedure en de inhoud van de milieueffectenbeoordeling beschreven.

3

Degrendele K. et al. (2005). Duurzaam beheer van de zandwinning op het Belgisch Continentaal Plat, Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, 20pp. IX



Daarnaast zijn er nog twee algemene KB’s van belang: •

KB van 7 september 2003 (publicatie Belgisch Staatsblad 17/09/03) houdende de procedure tot vergunning en machtiging van bepaalde activiteiten in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België.

•

KB van 9 september 2003 (publicatie Belgisch Staatsblad 17/09/03) houdende de regels betreffende de milieu—effectenbeoordeling in toepassing van de wet van 20 januari 1999 ter bescherming van het mariene milieu in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België.

•

Ook het KB van 21 december 2001 betreffende de bescherming van de soorten in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België.

3.3.2 Toepasselijke EC richtlijnen Hierna volgt een beknopte lijst van Europese richtlijnen die van belang zijn in het kader van het MER: •

De EIA richtlijn (85/337/EEG): Environmental Impact Assessment. Deze richtlijn is van toepassing op de milieueffectenbeoordeling van openbare en particuliere projecten die aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor het milieu. Onder projecten worden bouwwerken, ingrepen in de natuur en landschappen en ook ontginningen van bodemschatten verstaan.

•

De SEA richtlijn (2001/42/EC) 4: Protocol on Strategic Environmental Assessment. Het doel van de SEA richtlijn is om te garanderen dat mogelijke milieu-impacten van bepaalde plannen of projecten geïdentificeerd zijn vooraleer ze toegelaten worden, en in overweging worden genomen bij een eventuele uitvoering ervan.

•

De EG-Vogelrichtlijn (79/409/EEG) en de EG- Habitatrichtlijn (92/43/EEG) ter bescherming van bedreigde vogelsoorten en hun natuurlijke leefmilieu. Deze speciale beschermingszones vormen samen het Natura 2000 – netwerken. Vooral het feit dat het projectgebied onder de definitie van een zandbank valt (“constant net onder het zeewateroppervlak” (Natura 2000 Code 1110), wat geïnterpreteerd wordt als: ”Zandbanken in de kustwateren, permanent onder water. De waterdiepte ligt zelden meer dan 20 m onder de chartdatum”) betekent dat ze eventueel kan worden geklasseerd als een potentieel habitatrichtlijn gebied.

3.3.3 De internationale overeenkomsten en richtlijnen Naast de hierboven beschreven nationale regelgeving en EC richtlijnen zijn een aantal internationale verdragen en reglementeringen van belang. Hierna worden, zonder in detail te willen treden over de inhoud ervan, de meest relevante overeenkomsten en richtlijnen opgesomd. •

Het Zeerechtverdrag (1982)

•

COLREG inzake het voorkomen van aanvaringen (1972)

•

Het SOLAS-verdrag inzake veiligheid van mensenlevens op zee (1974/1978)

•

Internationale conventie inzake controle van aangroeiwerende systemen waarin gebruik van TBT houdende verven stapsgewijs wordt afgebouwd (2001)

•

Aanbeveling van het Europese Parlement en de Raad van 30 mei 2002 betreffende de uitvoering van Integrated Coastal Zone Management in Europa (2002/413/EC) en de mededeling van de commissie aan de Raad en het Europese Parlement over geïntegreerd kustzonebeheer: Een strategie voor Europa (COM(2000) 547 definitieve versie) van 27.09.2000

4

http://www.unece.org/env/eia/sea-protocol.htm(18/04/05); http://www.europa.eu.int/comm/environment/eia/home.htm (27/04/05) Powerpoint presentatie John Martin: Directive 2001/42/EC Strategic Environmental Assessment X


4


•

De Europese Richtlijn over de milieueffectenrapportering van bepaalde openbare en privéprojecten (COM85/337/EG) en de amendementen.

•

De Vijfde Internationale Conferentie over de Bescherming van de Noordzee (BergenNoorwegen, 20-21 maart 2002), waarin de aanpak van het ecosysteem voor de verdere ontwikkeling van de Noordzee duidelijk naar voren wordt geschoven.

•

Het Protocol van Kyoto van 11 december 1997 om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

•

Het OSPAR-verdrag van 19925 voor de bescherming van het mariene milieu van de NOAtlantische Oceaan (25/03/1998)

•

Het RAMSAR-verdrag (1971-1975) over internationaal belangrijke watergebieden voor vogels en de bescherming van die gebieden (beperkt tot op een diepte van 6 m).

•

Het Verdrag inzake Biodiversiteit van Rio de Janeiro door België ondertekend en goedgekeurd (11/05/1995, gepubliceerd 2/04/1997).

•

De CBD - Conventie (Convention on Biological Diversity) 6 die het behouden van de biologische diversiteit, het duurzaam gebruik van zijn componenten en het eerlijk verdelen van de opbrengsten die voortkomen uit de natuurlijke rijkdommen behandelt.

•

Het Verdrag van Bonn (1979) inzake bescherming van trekkende (wilde) soorten en de verwante ASCOBANS-overeenkomst (1992) ter bescherming van kleine walvisachtigen.

•

Het Verdrag van Bern (1979) inzake behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijke leefmilieu.

•

Hoofdstuk 17 van Agenda 21 met betrekking tot de bescherming van zee- en kustgebieden.

•

Convention for the International Council for exploration of the Sea (ICES, 1964). ICES plant en coördineert marien onderzoek aan de hand van comités, meer dan 100 werkgroepen, symposia en jaarlijks wetenschappelijke conferenties. ICES geeft ook advies over het mariene ecosysteem aan overheden en internationale wetgevende instanties die bevoegd zijn met het beheer van de Noord Atlantische oceaan en hun aangrenzende zeeën. 7 Zo bestaat er ook een werkgroep van de effecten van extractie van mariene sedimenten van het mariene ecosysteem (WGEXT) Een overzicht van de nationale mariene aggregaatextractie, het in kaart brengen van de zeebodemrijkdommen en de ICES richtlijnen voor het beheer van marien sediment extractie en nog veel meer staat te lezen in hun jaarlijks rapport8.

BESCHRIJVING VAN DE ACTIVITEITEN

13 concessiehouders vertegenwoordigd door Zeegra vzw en AWZ – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang hebben de intentie om voornamelijk zand te exploiteren in de controlezones op het Belgisch Continentaal Plat. De eigenlijke ontginning gebeurt vaak door gespecialiseerde firma’s met sleephoppers in hun bezit (of huur) die in onderaanneming werken voor de bovenstaande concessiehouders.

5

http://www.noordzeeloket.nl/beleid_en_regelgeving/verdragen/OSPAR-verdrag (18/04/05)

6

http://www.biodiv.org/Convention/default.shtml (18/04/05)

7

http://www.ICES.dk (18/04/05)

8

ICES CM 2003/R:07, Ref ACME, ACE, D: Report of the Working Group on the Effects of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem [WGEXT], Ostend, Belgium, 1-5 April 2003 XI



De concessies van Zeegra vzw (8.750.000 m³/3 jaar) die toegestaan worden, zijn voornamelijk voor de controlezones 1 en 2, met het merendeel in controlezone 2. De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Kust wenst 1.650.000 m³ zand te ontginnen voor jaarlijkse badstrandverhogingen en zandsuppleties. De ontginning zal plaatsvinden in controlezone 2, sector 2C. De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Maritieme Toegang vraagt een vergunning aan voor het extraheren van 5.000.000 m³ zand in controlezone 3A, meer bepaald in de oude stortzone S1, over een periode van 2 tot 3 jaar. De ligging van de controlezones wordt weergegeven op Kaart 1. De schepen die aan zandontginning doen, vertrekken vanuit de verschillende kusthavens, vanuit Gent (Terneuzen) en vanuit Antwerpen.

4.1

GEPLANDE FASERING VAN DE ACTIVITEIT

Zoals beschreven in het KB van 1 september 2004 9 mag de ontginning van zand en grind slechts gebeuren in 3 controlezones en 1 exploratiezone. De wet legt echter beperkingen op betreffende de maximale ontginningshoeveelheid en de ontginningsvaartuigen die mogen gebruikt worden: •

In de 3 controlezones en de exploratiezone mag er maximaal 15 miljoen m3 (3 miljoen m3/jaar als voortschrijdend gemiddelde over 5 jaar) zand en grind ontgonnen worden, gespreid over een periode van 5 jaren door het geheel van de houders van concessies. De Minister legt, op voorstel van de Commissie, het maximaal toegestane jaarlijkse exploitatievolumes per concessiehouder vast, gebaseerd op de maxima van de ontgonnen hoeveelheden gedurende de vorige 5 jaren. Elk jaar worden bijgevolg door de Federale Overheidsdienst Economie de maximale ontginningsvolumes voor het komende jaar toegekend. Voor 2005 werd al een maximaal volume van 2.850.000 m3 toegekend. Dus er is nog ruimte om 150.000 m³ te verdelen. Vervolgens hebben al 3 concessiehouders een verhoging van hun maximale ontginningsvolume voor 2005 aangevraagd. Een uitspraak hierover wordt later op het jaar verwacht.

•

Hierbij is het belangrijk om op te merken dat de hoeveelheden die voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Maritieme Toegang noodzakelijk zijn voor havenuitbreiding en de uitbreiding van het sternen-eiland niet onder bovenvermelde restricties vallen. De hoeveelheden die door AWZ – Afdeling Maritieme Toegang uit de controlezone 3A, meer bepaald t.h.v. de oude stortzone S1 zullen gehaald worden, vallen buiten alle hoeveelheden vermeld in het KB, omdat het een ontginning van eerder gestort materiaal betreft.

•

Verder mag de ontginning van zand (en grind) in de controlezones 1 en 2 en in de exploratiezone enkel gebeuren met ontginningsvaartuigen van het type “sleephopperzuiger”. Dit moet gebeuren over een aaneensluitend gebied in lagen van maximaal 0.5 m diep waarbij gestreefd wordt naar een verplaatsingssnelheid van het schip groter dan 1.5 knopen. De totale ontginningsdiepte mag niet dieper gaan dan 5 m beneden de bodemligging zoals vastgelegd door het Fonds 10. In controlezone 3 mag wel een “steekhopperzuiger” worden toegestaan. In de praktijk worden ook hier uitsluitend sleephopperzuigers ingezet. Uitzonderlijk kan in het belang van het behoud van

9

KB 1 september 2004 betreffende de voorwaarden, de geografische begrenzing en de toekenningsprocedure van concessies voor de exploitatie en de exploratie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het continentaal plat, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad 7/10/04 10

Het Fonds voor de exploratie en de exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het continentaal plat van België opgericht bij de wet van 27 december 1990 houdende oprichting van budgettaire fondsen, gewijzigd bij de programmawet van 30 december 2001. (KB 1/09/04 Art. 1) XII



het mariene milieu en/of van de zeevisserij in bepaalde zones de ontginning tijdelijk beperkt of verboden worden. De controlezone 2 wordt opgesplitst in drie sectoren 2A, 2B en 2C overeenkomstig met de zandbanken. De sectoren 2A en 2B komen grosso modo overeen met de Kwintebank, terwijl de sector 2C de Buiten Ratel en de Oostdijck omvat. De zandbanken in deze zone vormen een bescherming van de kust tegen de stromen. De winningen moeten dus verspreid worden over de sectoren. Om te intensieve en lokale winningen te vermijden zal een rotatiesysteem ingevoerd worden, met het oog op herstel van de zandbanken voor de sectoren en rekening houdend met de variabele kwaliteit van het zand tussen de banken. De winning zal slechts op twee sectoren tegelijk toegestaan worden (bv.: de sectoren 2A en 2C, daarna sectoren 2B en 2C) en dit gedurende een periode van 3 jaar. Momenteel is de sector 2B gesloten11. De toegankelijkheid van de concessiezones is niet voor alle sectoren continu. Sectoren 1A, 2C en 3A zijn het ganse jaar open, sector 1B enkel gedurende de maanden maart, april en mei . Sectoren 2A en 2B hebben een rotatiesysteem en zijn afwisselend open voor een periode van 3 jaar. Op dit moment is sector 2B gesloten en dit tot 15 maart 2008. Sector 3B is tevens gesloten voor ontginning zolang de sector gebruikt wordt als baggerspeciesloswal.

4.2

BESCHRIJVING VAN DE VERSCHILLENDE ACTIVITEITEN

Voor aggregaatextractie op het BDNZ mogen enkel hydraulische en geen mechanische ontginningsvaartuigen gebruikt worden. Daarnaast worden volgens de huidige trend enkel sleephopperzuigers gebruikt voor extractie op het BDNZ, ondanks het wettelijk toegelaten zijn van steekhoppers in controlezone 3. Een sleephopperzuiger is een hydraulisch ontginningsvaartuig dat al varend door middel van grote sterke pompen en motoren, zand, klei, slib en zelfs grind van de waterbodem kan zuigen (zie Kaart 2). Het is een zelfvarend, zelfladend schip en meestal zelflossend. De belangrijkste componenten van de extractie-installatie van een sleephopperzuiger zijn: •

Bagger (zand) pomp. Als voorbeeld kan aangegeven worden dat de “Orisant” uitgerust is met een dubbelwandige zandpomp voorzien van een 5-bladige waaier en een capaciteit van 9.000 tot 11.500 m3 mengsel per uur. De pomp wordt direct aangedreven door een elektronische dieselmotor met een vermogen van 1.119 kW bij 1.200-1.600 omw/min.

•

Zuigbuis met sleepkop. De zandzuiger, die aangedreven wordt door een bagger- of zandpomp, dient ervoor om materiaal van de zeebodem op te zuigen. Onderaan de zuigbuis is er een sleepkop. Tijdens het baggeren blijft de sleepkop op een constante diepte op de zeebodem. Er kan vanuit gegaan worden dat de effectieve ingraafdiepte van de kop zal variëren tussen 0.2 en 0.5 m afhankelijk van verschillende factoren (type sediment, vaarsnelheid, technische eigenschappen van de zuigerkop). In het MER wordt uitgegaan van een indringingsdiepte van 0.5 m. Wat de locatie van het zuigen betreft, wordt er enkel gezogen op de flanken en niet in de geulen.

•

Zeefinstallatie met stortkoker; Het baggermengsel wordt via een persleiding naar de zeefinstallatie gebracht. Hier kan gekozen worden tussen zand of grind zeven. Het gezeefde materiaal wordt via een stortkoker afgevoerd naar de laadgoot. Hier kunnen hydraulisch bediende laadgootkleppen aangebracht worden om het mengsel in de hopper te positioneren. De beun van het schip is de opslagplaats waar het aggregaat uiteindelijk in opgeslagen wordt.

11

http://www.johannvandelanotte.nettools.be persmededeling 30/12/03 Duurzaam beheer van de Noordzee. De exploratie en exploitatie van zeezand en –grind. (28/04/05) XIII



•

Jetpomp. Naast de installaties voor het oppompen en filteren van het aggregaat kan er ook een jetpomp aan boord zijn. Deze wordt aangewend om het opgebaggerde materiaal te ontzilten door spoelwater op te zuigen en het materiaal te spoelen. Dit wordt via de laadgoot in de hopper gebracht.

•

Zelflosinstallatie.

XIV



Hopper + zeefinstallatie met stortkokers

Bodemdeuren Zuigbuizen

Sleepkop 2 1

Kaart 2: De sleephopperzuiger

4.3

SCHEPEN ACTIEF OP HET BELGISCHE DEEL VAN DE NOORDZEE

In totaal beschikken 13 schepen over een gecertificeerde Black box waardoor ze aggregaten mogen ontginnen op het BDNZ. Deze zijn: Arco Beck; Arco Bourne; Banjaard; Charlemagne; Delta; Orisant; RIO I, Reimerswaal; Saeftinge; Scelveringhe; Schotsman; Swalinge; Uilenspiegel. Er kan een groot onderscheid gemaakt worden tussen deze schepen op basis van de intensiteit waarmee ze actief zijn op het BDNZ. Op basis van gegevens van 2003 werd dit onderscheid gemaakt. Uit deze analyse blijkt (zie onderstaande tabel) dat de meerderheid van de aggregaatextractie uitgevoerd wordt door drie schepen: De Saeftinge, de Reimerswaal en de Banjaard.

4.4

BESCHRIJVING VAN DE ZANDEXPLOITATIE OP ZEE

De sleephopperzuiger vertrekt van de haven en vaart naar het zandontginningsgebied waarvoor het bedrijf een concessie bezit. Aangekomen in het concessiegebied, vertraagt het schip en laat het zijn sleepzuigbuis, die aan de zijde van het schip bevestigd is, omlaag tot de gewenste diepte. De werking van een sleephopperzuiger kan men vergelijken met een drijvende stofzuiger. Terwijl het schip in lange banen vaart met een minimumsnelheid van 1.5 knopen, zuigt men via de sleepzuigbuis zeebodemmateriaal en zeewater naar boven. Per baan, over een breedte van 1-3 m en een diepte van 20-50 cm, wordt de bovenzijde van de zeebodem opgezogen. Dit is gekend als ondiepe dredging. De lengte van een baan is afhankelijk van de grootte van het vak waarin gebaggerd wordt. De gemiddelde lengte van een baan bedraagt 3 mijl (= 4,8 km). Tijdens het baggeren stromen het opgezogen water (overvloeiwater) en het zeer fijne zand overboord, via het dek of via overvloeikokers in de zijwand of de bodem van het schip, en het zwaardere materiaal bezinkt in de opslagplaats. Dit resulteert achter en naast het schip in een grote pluim van hoge turbiditeit wanneer materiaal en overvloeiwater uit de laadbakken stroomt of wanneer het schip ongewenste korrelgroottes verwijdert. Er kan vanuit gegaan worden dat ongeveer 35% van het opgehaalde materiaal uit zand bestaat, terwijl de overige 65% bestaat uit water en slib. XV



Eens het schip volgeladen is, gaat het schip na of de gewenste korrelgroottes en aggregaten aanwezig zijn. Het baggermengsel wordt via een persleiding naar de zeefinstallatie gevoerd. Het gezeefde mengsel stroomt via de stortkoker in de laadgoot, aangebracht boven de hopper. Het materiaal dat door de AWZ – Afdeling Maritieme Toegang zal opgezogen worden in de oude stortzone S1 die gelegen is in sector 3A moet slechts aan weinig eisen op vlak van korrelgroottes en kwaliteit voldoen, waardoor alle opgezogen materiaal als geschikt wordt aangezien. Wanneer de hopper gevuld is, worden de sleephopperbuizen gespoeld en terug aan boord gebracht. Vervolgens versnelt het schip en vaart het terug naar de loslocatie. Tijdens de terugreis naar de loslocatie wordt het uitgebaggerde materiaal aan boord ontwaterd.

4.5

HET LOSSEN VAN ZAND

Het lossen van een sleephopperzuiger gebeurt meestal met zelflossende schepen. Een zelflosinstallatie kan bestaan uit een hydraulisch aangedreven transportband of opvoerband, een pijpleiding of een over de hopper rijdende wagen met 2 graafarmen met daaraan gemonteerde schraperbakken. Sommige sleephoppers zijn niet zelflossend en worden gelost door een kraan op de kade. Een sleephopperzuiger kan haar laadruimte weer ontladen op een aantal manieren: •

Droge ontlading: hier maak je gebruik van transportbanden om het droge materiaal over te slaan;

•

Natte ontlading: Door het materiaal in de laadruimte weer "vloeibaar" te maken, kan het schip de lading verpersen door stalen en rubberen leidingen die aan het schip gekoppeld kunnen worden. Deze techniek wordt ook wel “persen” genoemd. “Rainbowen” is hetzelfde als “persen” alleen wordt de lading hier niet door een leiding geperst maar meteen vanuit het schip op de gewenste plaats.

•

Dumpen: Dit gebeurd door deuren in de bodem van het schip te openen waardoor de lading uit het schip valt

Terug aan land wordt de ruwe specie gelost en verder verwerkt (ontdaan van metalen, gezuiverd van hout, afsplitsen en wassen van de grindfractie, …). Het zand dat gebruikt wordt voor strandverhogingen en strandsuppleties wordt in sommige gevallen opgespoten vanop het schip dat voor de kust ligt. Het zand kan tevens met drijvende leidingen (en landleidingen) vanop het schip dat voor de kust ligt tot op het strand/haven gebracht worden.

4.6

GEBRUIK AAN HULPBRONNEN EN EMISSIES/RESIDUEN

De sleephopperzuigers actief of het BDNZ gebruiken allen mariene dieselolie (Gasoil, MDO) als brandstof voor zowel de hoofdmotoren als de hulpmotoren. Het gemiddelde verbruik van de schepen kan geschat worden op 50 liter per gevaren kilometer en op 350 liter / uur baggeren. Op de schepen wordt zowel vloeibaar (bilges, slops en sludges) als vast afval geproduceerd. Voor zover bekend gebruiken de schepen als antifouling en corrosiebescherming TBT-vrije verven. De meeste schepen gebruiken Zn anodes als corrosiebescherming. Dit resulteert in ongeveer 160 kg Zn dat per jaar per schip vrijkomt.

XVI


5


BESCHRIJVING VAN DE BESTUDEERDE ALTERNATIEVEN

5.1

UITVOERINGSALTERNATIEVEN

In het MER zijn drie scenario’s uitgewerkt die getoetst zullen worden naar hun impact. Alle scenario’s gaan uit van de belangrijke aanname dat zowel sector 2B als sector 3B niet geopend worden voor exploitatie in 2006 of 2007. Verder wordt ook aangenomen dat de zandextractie enkel plaatsvindt op de zandbanken zelf, die ongeveer de helft van het totale oppervlak van de controlezone uitmaken. De eerste twee scenario’s hebben enkel betrekking op de zandwinningen die voor Zeegra VZW worden uitgevoerd. Scenario 3 houdt ook rekening met de extracties die voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang zullen uitgevoerd worden. Er wordt ook rekening gehouden met welke extractievolumes in welke concessiezones (1, 2 of 3) toegekend zijn. Bij de analyse van de scenario’s dient ook duidelijk gerealiseerd te worden dat deze uitgaan van het gegeven dat de maximaal toegelaten aggregaat volumes ook effectief gewonnen worden. Het valt te verwachten op basis van de effectief gewonnen hoeveelheden van de laatste jaren dat deze volumes niet bereikt zullen worden op basis van de marktvraag.

5.1.1 Scenario 1: Business As Usual voor Zeegra vzw In dit scenario wordt maximaal uitgegaan van de situatie zoals ze zich in het verleden heeft voorgedaan. In het verleden (2003 en vroeger) werd zeer intens geëxtraheerd op de controlezone 2B. Aangezien er kan aangenomen worden dat de controlezone 2B voor de periode waarop deze MER slaat (2005-2007) effectief zal gesloten blijven, wordt bij dit scenario ervan uitgegaan dat de aggregaatextractie die zich in het verleden op de sector 2B bevond in totaliteit naar sector 2A zal verschuiven. De relatieve intensiteit in sector 2C blijft dezelfde als wat in het jaar 2003 te observeren was. Voor wat betreft de controlezone 1 wordt ook hier uitgegaan van de situatie zoals geobserveerd voor het jaar 2003. In de huidige controlezone 1B werd in 2003 niet geëxtraheerd. In dit scenario wordt er van uitgegaan dat dit voor de komende drie jaar evenmin het geval zal zijn. De maximaal te extraheren hoeveelheden in sector 1A weerspiegelen dus het relatieve aandeel van wat in 2003 in de ganse “oude” concessiezone 1 werd geëxtraheerd. Scenario1 : Business As Usual (BAU) extractievolumes (m³) per deelzone SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

554.804

0

6.968.607

0

1.226.589

0

0

554.804

8.195.196

0

8.750.000 Wat de ruimtelijke verdeling van de exploitatie betreft, kan er gesteld worden dat binnen de concessiezone 2 quasi alle extractie plaatsvindt op ongeveer ¼de van de oppervlakte van de concessiezone. Dit heeft te maken met het feit dat 1) er enkel op de banken (± 50% van totale oppervlakte concessiezone) en niet in de geulen geëxtraheerd wordt én 2) dat de ontginning niet homogeen verspreid is (slechts op 50% van de zandbanken). De geëxtraheerde volumes per m² liggen op die manier in de grootte orde van 0.03 m³ per m² in sector 1A; 2 m³ per m² in sector 2A en 0.05 m³ per m² in sector 2C. Deze hoge intensiteit is beperkt tot ongeveer 16km² in sector 1; 3.3 km² in sector 2A en 26 km² in sector 2C.

XVII



5.1.2 Scenario 2: Maximale Ruimtelijke Spreiding voor Zeegra vzw Het tweede scenario vertrekt vanuit een andere veronderstelling. Bij dit scenario wordt aangenomen dat er een maximale ruimtelijke spreiding zal zijn van de extractieactiviteiten over de verschillende concessiezones. Hiervoor is de totale maximaal te exploiteren hoeveelheid aggregaten homogeen verdeeld over de zandbanken van de verschillende zones of m.a.w. over ± 50% van de totale oppervlakte van de concessiezones. Dit resulteert in een extractie van 0,082 m3 per m² over een periode van drie jaar. Uitgesplitst over de verschillende zones resulteert dit in de onderstaande tabel van extractievolumes (m³) per deelzone. Scenario 2: Maximale Ruimtelijke Spreiding op banken van de concessies extractievolumes (m³) per deelzone SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

997.068

179.448

845.748

0

6.705.741

21.995

0

1.176.516

7.551.489

21.995

8.750.000 Ook bij dit tweede scenario moet de lezer zich realiseren dat een echte homogene spreiding van de extractieactiviteiten een ideale situatie is die in de realiteit niet haalbaar is aangezien er niet kan vanuit gegaan worden dat er een homogene verdeling is van de verschillende aggregaattypes over de verschillende locaties en deelzones. Er kan ook niet vanuit gegaan worden dat het eenvoudig praktisch haalbaar is om effectief een homogene extractie te verwezenlijken. Het MRS-scenario zal eerder een weerspiegeling zijn van een “best case scenario”, aangezien uitgegaan wordt van een maximale ruimtelijke spreiding, en de impact per m² dus minimaal is.

5.1.3 Scenario 3: Business as usual voor AWZ (BAU+AWZ) Scenario 3 (BAU+AWZ) gaat uit van het BAU-scenario + de extractie van zand die zal uitgevoerd worden voor de AWZ – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang. Voor de normale badstrandverhogingen en kleinere onderhoudssuppleties, die uitgevoerd worden voor AWZ - Afdeling Kust, is er jaarlijks een totale hoeveelheid van 550.000 m³ nodig. Deze hoeveelheid zal volledig op de Buitenratel en Oostdijck, die gelegen zijn in controlezone 2C, gewonnen worden. Daarnaast zal AWZ – Afdeling Maritieme Toegang in de volgende periode van 3 jaar 5.000.000 m³ winnen in de sector 3A, meer bepaald in de oude stortzone S1. De mogelijkheid bestaat dat in de nabije toekomst ook andere bedrijven, vertegenwoordigd door Zeegra VZW, in de oude stortzone S1 zand zullen ontginnen. Aangezien er nog geen gegevens voorhanden zijn over de vraag naar zand uit deze zone wordt in het derde scenario enkel rekening gehouden met de 5 miljoen m³ die AWZ - Afdeling Maritieme Toegang wenst te ontginnen in de sector 3A. Scenario1 : Business As Usual (BAU) + AWZ extractievolumes (m³) per deelzone SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

554.804

0

6.968.607

0

2.876.589

5.000.000

0

554.804

9.845.196

5.000.000

15.400.000 De ruimtelijke verdeling van de extractie in controlezone 1 en 2 is vergelijkbaar met het BAU-scenario (m.a.w. ¼ van de totale oppervlakte van de concessiezone). In controlezone 3 blijven de activiteiten beperkt tot de oude stortzone S1 die ongeveer 15% van de sector 3A inneemt. Dit scenario resulteert in XVIII



volgende volumes/m² over een periode van 3 jaar: 0,035 m³/m² (sector 1A); 2,1 m³/m² (sector 2A); 0,11 m³/m² (sector 2C) en 3,38 m³/m² (sector 3A). Deze hoge intensiteit is beperkt tot ongeveer 16km² in sector 1; 3,3 km² in sector 2A; 26 km² in sector 2C en 1,5 km².

5.2

TECHNOLOGISCHE ALTERNATIEVEN

In het MER is een vergelijking gemaakt tussen een steekzuiger en een sleepzuiger. Aangezien de steekzuiger momenteel niet gebruikt wordt op het BDNZ, wordt hier in de niet-technische-samenvatting niet verder op ingegaan.

6

6.1

BESCHRIJVING VAN DE REFERENTIESITUATIE, EFFECTBESCHRIJVING EN –BEOORDELING PER DISCIPLINE BODEM

6.1.1 Referentiesituatie en autonome ontwikkeling 6.1.1.1

Referentiesituatie

GEOLOGISCHE BOUW - HISTORIEK De zandbanken op het contintaal plat bestaan vnl. uit zandfracties, hoewel ze ook fijnere (<63 µm) en grovere (grindfractie > 2 mm) sedimenten kunnen bevatten. In de geulen kunnen fijnere sedimenten en zelfs klei voorkomen. Het grind dat aanwezig is, komt eveneens voornamelijk in de geulen voor. De zandlagen waaruit de banken gebouwd zijn kunnen een dikte hebben van 16 tot 20 m en behoren tot het zogenaamd quartair dek. Dit dek rust op het tertiair substraat dat op sommige plaatsen niet bedekt wordt en aldus de zeebodem uitmaakt. Het tertiair bestaat voornamelijk uit compacte klei (controlezone 2) of een afwisseling van fijn zand en klei (controlezones 1 en 3). De banken in de Noordzee (alle controlezones) zijn ontstaan uit de interactie van fluviatiel aangevoerd zand en ZW-NO gerichte getijdenstromingen. Door onderwerping aan de getijdestromingen kregen ze hun specifieke ZW-NO oriëntering. Ze zijn gekenmerkt door een afwisseling van banken en geulen. Dit systeem heeft zich voornamelijk gevormd tijdens de laatste 6000 jaar. Sinds het begin van de vorige eeuw bestaat er een relatieve stijging van de zeespiegel van 1 tot 2 mm per jaar. Door de algemene opwarming van de aarde steeg de zeespiegel met een gemiddelde ratio van 1,5 mm/jaar tijdens de laatste 6000 jaar. Een tweede gevolg van de algemene opwarming is dat de hoogwaterspiegel langs de Belgische-Nederlandse-Duitse kust toegenomen is met 3,5 tot 6 mm per jaar. Mede een direct gevolg hiervan is het onder druk komen te staan van de zoetwatervoorraden in de aanwezige duingebieden (Van Meir, 2000).

GEOMORFOLOGIE De getijdebanken zijn de grootste offshore reliëfskenmerken. Ze hebben lengtes van verschillende 10tallen km en een hoogte van 10-20 m. Hun oriëntatie op het noordelijk halfrond kan tot 60° in tegenwijzerzin zijn met de getijdenstroming. In het studiegebied liggen de Kwintebank (sector 2A-2B), de Buitenratel en de Oostdyckbank (sector 2C) onder een dergelijke hoek met de kustlijn. De Gootebank en de Thortonbank (sector 1A-1B) - alsook de dichtbij de kust gelegen banken - liggen evenwijdig met de kustlijn. De Vlaamse banken blijken vrij stabiel te zijn. Na perioden van erosie (door storm of XIX



zandextractie) treedt er een proces van regeneratie op (zie ook ‘Water’). Er treedt zeker aanwas op vanuit de geulen: (bij eb – stroming vanuit het NO - langsheen de oostelijke flank van de bank, bij vloed – stroming vanuit het ZW - langsheen de westelijke flank van de bank). Zandgolven zijn beduidend kleiner dan zandbanken (enkele meters hoog) maar meer dynamisch en doorgaans loodrecht op de stromingsrichting aanwezig. Evenals de getijdebanken is hun ontstaan het gevolg van een onstabiel, vlak zeebed, onderworpen aan getijdestromingen. Meestal zijn ze bedekt met de kleinere mega-ribbels. Meestal vertonen zandgolven een asymmetrische vorm met een steile en een minder steile rand. De steile rand is gericht naar de dominerende stromingscomponent. Extreme hydro-meteorologische condities (stormen) kunnen de duinvormen compleet herwerken, nivelleren, verlagen of de asymmetrie omkeren. Na verloop van tijd treedt dan herstel op naar de oorspronkelijke toestand.

S EDIMENTOLOGISCHE EN

CHEMISCHE SAMENSTELLING

Het ligt voor de hand dat de interactie tussen de getijdestromingen en de bank-geul afwisseling, een doorgedreven hydraulische sortering in de hand werkt van de aanwezige sedimenten. De banken worden voornamelijk gevormd uit de diverse zandfracties (0,063 en 2 mm). In het horizontale vlak gezien, worden de afzettingen over het algemeen grover van de kust weg en naar het westen toe. Vlak voor de have n van Zeebrugge worden de kleinste korrelgroottes aangetroffen. De zone van de zuidelijke Noordzee wordt gekenmerkt door het voorkomen van modderbanken en een hoog gehalte aan zwevende deeltjes (enkele 100den mg/l). Grind komt voor in verspreide relictafzettingen die, in tegenstelling tot de silt- en zandfracties, niet onderhevig zijn aan transport door de huidige stromingen. Hierdoor zijn ze niet hernieuwbaar. Silt en klei kunnen enkel neerslaan in de geulen maar, bij hoge beschikbaarheid, komen ze ook voor op ondiepe plaatsen tot 6 m diepte. In nog ondiepere plaatsen worden ze uitgespoeld door stromings- en golfwerking. De Kwintebank (sector 2A en 2B) is en wordt periodiek zeer goed bestudeerd omdat het merendeel van de ontginningsactiviteiten erop plaatsvinden en omdat er een centrale depressie op ontstaan is door die specifieke activiteit. Momenteel heerst er een ontginningsverbod in sector 2B. Onder het SPEEKonderzoeksprogramma wordt getracht de ruimtelijke verdeling van de sedimenten en de verdeling ervan in de tijd vast te leggen. Dit gebeurt om de spontane morfologische evolutie van de centrale geul te kunnen opvolgen. Voor de site Sierra Ventana (sector 3A) zijn op verschillende stations die overlappen met de stortzone S1 chemische analysen uitgevoerd (periode 2003). Deze locatie wordt nl. gebruikt om ruimings- en infrastructuurbaggerspecie te dumpen afkomstig van waterwegen en havens in Vlaanderen (vnl. Zeebrugge). Slechts op één staal gelegen in sector 3A, werden gehalten aangetroffen voor Cu, Pb en Zn die de bodemsaneringswaarde voor ‘natuurgebied’ overtroffen. Een meer systematisch onderzoek (periode 2002) waarbij zowel stalen genomen werden in controlezone 1, 2 als 3 toonden een graduele vermindering van de gehaltes aan zware metalen van oost naar west en verder van de kust weg (in noordelijke richting). De hoogste concentraties werden ook hier aangetroffen op het station t.h.v. Sierra Ventana (controlezone 3), waarbij de onderste EAC (ecologische criteria) normen voor Cd, Cu, Pb en Zn overschreden werden.

XX


6.1.1.2


Autonome ontwikkeling

De huidige zienswijze is dat zandontginning, zoals gekend uit metingen van op de Kwintebank, volumetrisch een irreversibel proces is. Opgemeten volumetoenames – ook op andere banken – zouden het gevolg zijn van min of meer lokale zandherschikkingen. Zandaanwas door aanvoer vanuit het Nauw van Calais zou zich niet voordoen. Voor de periode 1987-1994 werd voor de Kwintebank (sector 2A en 2B) een algemeen volumeverlies opgetekend van ongeveer 2 % per jaar. Verdere verlagingen in het zuidelijk gedeelte van de bank werden toegeschreven aan zandextractie. Voor de Buitenratel (sector 2C) wordt een globale, zij het kleine aanwas vastgesteld (1%). Voor de Oostdyck (sector 2C) worden geen verliezen/winsten geconstateerd. Voor de Gootebank (sector 1B) wordt een grote aanwas vastgesteld, die zich vooral uit in een algemene verbreding van de bank. Voor de Thorntonbank (sector 1A) zijn dergelijke gegevens niet voorhanden. Op basis van deze waarnemingen kan men vermoeden dat het niet ontginnen van getijdezandbanken op het Belgisch Continentaal Plat zou resulteren in een evenwichtstoestand zonder noemenswaardige volumewijzigingen. In de evolutie op middellange termijn kan de invloed van steeds extremer wordende stormen op de dimensies van de banken evenmin onderschat worden. Zo werd de Middelkerkebank na een zware storm met ca. 1,2 m verlaagd. Een speciaal geval is het stopzetten van de ontginningsactiviteiten sedert 15/02/2003, t.g.v. zandontginning (ca. 2.250.000 ton zand / jaar) op het centrale deel van de Kwintebank waardoor een depressie is ontstaan. Onder het huidige SPEEK-programma wordt momenteel hoe die depressie zich gedraagt: wordt ze spontaan geregenereerd (heropgevuld) of diept ze uit tot een geul die op termijn de bank in twee splitst?

overmatige (sector 2B) onderzocht zich verder

6.1.2 Effectbeschrijving- en beoordeling Het belangrijkste rechtstreekse effect met betrekking tot de bodem, door de zandextractieactiviteiten, is het ontstaan van putten of sleuven, afhankelijk van de gebruikte baggertechniek. Dit gaat onvermijdelijk gepaard met het – minstens tijdelijk - verbreken van een hydrodynamisch evenwicht die op deze plaats heerst en dus met afgeleide effecten op bathymetrie, sedimentologie en morfologie. Deze op hun beurt bepalen dan weer de samenstelling en de verspreiding van het aanwezige benthos (zie “fauna en flora”). Voor onderhavig project wordt in het BAU-scenario enkel met sleuven rekening gehouden, omdat enkel met sleephopperzuigers wordt gewerkt. Ontginning van zand door middel van stilliggende steekzuigers is enkel toegelaten in controlezone 3 en daarom enkel van toepassing in het MRS-scenario en het BAU+AWZ-scenario. In de praktijk wordt echter ook in deze zone enkel gebruik gemaakt van sleephopperzuigers. Verlaging van getijdebanken door ontginning kunnen in extreme gevallen aanleiding geven tot verhoogde golfwerking op de kust, door stormen e.d. Een derde effect is de depositie van sedimentpluimen op de zeebodem die voornamelijk bestaan uit fijne deeltjes < 0,063 mm (slib). Verder dient het effect van zandontginning op het totale sedimentbudget van het BDNZ bekeken te worden om de duurzaamheid van de winning in te schatten.

XXI


6.1.2.1


Dynamiek sleuven & putten

De ontginning in de controlezones 1, 2 en 3 geschiedt integraal met sleephopperzuigers die banen creëren van maximaal 0.5 m diep. Het verdwijnen van baggersporen is afhankelijk van de aard van ontginning en de hydrodynamische kenmerken van het gebied. Het verdwijnen van de baggersporen door zandontginning op het BDNZ zou geschieden in minder dan één jaar. Toch moet eerder gedacht worden aan een volledige herstelperiode van 4 jaar, des te meer om tegemoet te komen aan enig ecologisch herstel. Het herstelgedrag van putten (BAU+AWZ-scenario) in sector 3A verloopt trager dan voor ondiepe baggersleuven, door de zwakkere getijdenstroming die in dit gebied heerst. Bij een verlaging van sector 2A met 2 m door zeer intensief baggeren (BAU/ BAU+AWZ) kan men uiteraard niet spreken van spontaan sleuvenherstel. Het herstel hiervan in ruimte en tijd is met de huidige kennis niet in te schatten (misschien met modelleringstechniken zoals in Nederland toegepast (Roos, 2004)). In sector 3A waar een verlaging tot ± 3 m (BAU+AWZ) zal plaatsvinden is de impact van minder belang daar hier een artificieel duin wordt opgezogen (oud stortmateriaal) en herstel van de gleuven dus niet primordiaal is.

6.1.2.2

Sedimentbudget – Verhoogde golfwerking

De Vlaamse Banken zijn stabiel te noemen: na zandextractie en storm treedt er een regeneratieverschijnsel op. Toch wordt onderzoek aanbevolen om de precieze ligging en omvang van de brongebieden te achterhalen. Het is bijlange niet zeker of de ontgonnen gebieden terug naar hun oorspronkelijke volume zullen evolueren. Dit is zeker het geval voor controlezone 2A in het BAU en BAU+AWZ-scenario. Bij niet-herstel kan de werking van de golfslag op de kust toenemen. Dit effect kan versterkt worden indien het brongebied juist deze kust is. Bij het MRS-scenario wordt ter hoogte van de volledige controlezone 2 een gemiddelde verlaging bewerkstelligd van 0,13 m, wat significant lager is dan de 2 m in 2A (Noorden Kwintebank) in het BAU- of BAU+AWZ-scenario. In de controlezones 1 (alle scenario’s) en 3 (BAU en MRS) zijn de verlagingen minimaal (< 0,1 m) zodat hier naar alle waarschijnlijkheden geen waarneembare effecten gaan optreden naar verhoogde golfwerking op de kust.

6.1.2.3

Sedimentologische wijzigingen

ZANDEXTRACTIE Significante sedimentologische wijzigingen treden doorgaans op bij diepe extracties in gelaagde systemen. In de centrale depressie van de Kwintebank worden grovere sedimenten aangetroffen door de diepte van de ontginning, waarin schelpfragmenten een belangrijke rol spelen. De reden hiervoor is de geologische bouw van het quartair dek dat grover wordt naar de basis en onderaan veelal gekenmerkt wordt door een grindvloer. Op de Kwintebank speelt het verschijnsel van sedimentologische fluctuaties na het stopzetten van de ontginningsactiviteiten in 2003; doch een definitief zicht op herstel van morfologie en dus sedimentsamenstelling is er niet. In het BAU-scenario kan zeker een wijziging (lees: vergroving) in sedimentologische samenstelling bekomen worden bij de ontginning tot 2 m diepte in sector 2A. Er is ook nog een mogelijke invloed van de fijne fracties die door ‘overflow’ zich bij voorkeur in diepere gedeelten afzetten (zie verder). In het MRS-scenario worden geen sedimentologische wijzigingen verwacht wegens de geringe ontginningsdiepte. Hoogstens wordt een tijdelijke verfijning verwacht van de mediane korrelgrootte door het systematisch verwijderen van grovere sedimentfracties en de “overflow” ter plaatse van fijnere fracties.

XXII



In het BAU+AWZ-scenario geldt dezelfde redenering als in het BAU-scenario voor sector 2A. Voor sector 3A waar ook een ontginning van ongeveer 3,4 m verwacht wordt, ligt de situatie enigszins anders. Hier gaat het om de ontginning van vroeger gestort baggerspecie. Dus het is eerder een soort artificieel duin die weggehaald wordt en niet zo zeer de oorspronkelijke zandbankstructuur, waardoor de oorspronkelijke sedimentologische gelaagdheid niet aangetast wordt. Zowel het BAU- als het BAU+AWZ-scenario zal grotere wijzigingen in de sedimentologische samenstelling veroorzaken dan het MRS-scneario. De wijzigingen zullen zich grotendeels beperken tot sector 2A.

AFZETTING SEDIMENTPLUIMEN (Zie aspect “Water” voor beschrijving) De afzetting van fijne sedimenten op ondiepe bankgedeelten die bestaan uit grovere fracties is een tijdelijk effect. De lokale stromingscomponenten zullen de fijnere fracties terug in suspensie brengen en transporteren. Re-sedimentatie geschiedt dan in omgevingen met aangepaste, minder snelle stromingen. De afzettingen van sedimentpluimen geschiedt – desgevallend via tussenstappen van resuspensie - dus doorgaans op gemiddeld diepere niveau’s dan waar de ontginning gebeurt. Over de afstand waar de pluim zich afzet, bestaan verschillende waarden. Zand zal zich afzetten op maximaal enkele 100den meters afstand, maar fijn materiaal in suspensie kan tot 11 km ver migreren. Het spreekt voor zich dat dit de nodige effecten heeft op de bodemorganismen. Volgens een onderzoek aan de zuidkust van Engeland kan dit effect ook positief zijn tengevolge van aangerijkte sedimenten en dit tot een afstand gaan van 2 km, gericht volgens de respectievelijke getijdenrichtingen.

6.1.3 Milderende maatregelen en monitoring Voor het aspect bodem worden geen specifieke mitigerende maatregelen en/of compensaties voorgesteld. Er wordt wel verwezen naar het monitoringprogramma dat hierna beschreven staat. Het monitoringsprogramma naar de evolutie van de bathymetrie, morfologische evolutie en sedimentologische samenstelling van het BDNZ – zoals uitgevoerd door onder het SPEEK-project - moet geöptimaliseerd worden naar de specifieke ontginningszones. Meer bepaald dient het volgende jaarlijks gecontroleerd te worden : •

Bathymetrie en sedimentologie (multibeam echosounder + high resolution sidescansounding; desgevallend afgeijkt met staalnames);

•

Staalnames met Van Veen grijper in zones waar de “overflow” gelost wordt.

Het bijkomend onderzoek van het zand is noodzakelijk, zeker ter hoogte van controlezone 2. Wat betreft de problematiek van de sedimentpluimen die ontstaan uit de “overflow” en tijdens het baggeren dient inzicht verkregen te worden in aard en hoeveelheid van de sedimentlading. Hieruit kan een beeld afgeleid worden van het gedrag van de pluim.

XXIII


6.2


WATER


Referentiesituatie

Het water in de Noordzee bestaat voornamelijk uit een mix van Noord-Atlantisch water (zout) en zoet water afkomstig van de rivieren. De gemiddelde waterhoogten in het projectgebied variëren tussen 9 en 21 m. De resulterende halfdagelijkse eb- en vloedcyclus voor de Belgische kust veroorzaakt een variatie in waterdiepte die meer dan 5 m kan bedragen. De residuele gemiddelde (oppervlakkige) watersnelheid in het volledige projectgebied bedraagt ongeveer 0,5 tot 0,55 m/s. De stroming komt, gedreven door de getijdenwerking en overheersende winden, ter hoogte van het projectgebied hoofdzakelijk uit het ZZW en daarnaast ook uit het NO tot NOO. Een totaal residueel transport van ongeveer 5 tot 10 miljoen ton per jaar vindt plaats langsheen de Franse, Belgische en Nederlandse kust in een Noordoostelijke richting. Een schatting van 20 miljoen ton per jaar aan zwevend materiaal wordt naar voor geschoven. Het sedimenttransport verloopt in wijzerzin op de zandbanken: naar het NO op de westelijke bankflank en naar het ZW op de oostelijke bankflank. Na perioden van erosie (door storm of zandextractie) treedt er een vorm van regeneratie van de banken op. De natuurlijke suspensieconcentraties liggen dus een stuk lager ter hoogte van de Vlaamse Banken, Goote Bank en Thorntonbank dan ter hoogte van de kust. Met betrekking tot de controlezones worden de hoogste waarden gevonden in de Sierra Ventana (controlezone 3). Bij storm kunnen de maximumconcentraties tot 15 maal hoger liggen dan bij goed weer, voor hetzelfde getijde. Zo worden concentraties tot 15 g/l opgemeten (1/3 zand) nabij de bodem. Het zand sedimenteert dus snel maar, het slib blijft enkele uren in suspensie. Voor alle zware metalen wordt vermoed dat ter hoogte van de extractiezones vrij lage waarden voorkomen. De concentratie tributyltin (TBT) offshore bedraagt <1 ng/l. Door de lage oplosbaarheid van PCB’s is de concentratie in het water meestal laag en bovendien moeilijk te detecteren.

6.2.1.2


Bepaalde natuurlijke evoluties (stormen, klimaatsverandering met het rijzen van de zeespiegel en de toename van extreme gebeurtenissen tot gevolg, etc.) moeten in reke ning gebracht worden bij de evaluatie van effecten van zandextractie. Het grote probleem hierbij is dat deze natuurlijke evoluties vaak dezelfde impact hebben als humane interferentie vb. via zandextractie. Zo veroorzaken stormen veranderingen in het erosieen depositiepatroon, veranderingen in de golfstructuur en in het gehalte aan zwevende stoffen. Hoewel een storm een gebeurtenis van korte aard is, kan deze storm of de opeenvolging van stormen toch een significante invloed hebben op bijvoorbeeld de ontwikkeling van de banken. Een algemene zeespiegelstijging ten gevolge van het broeikaseffect zal een beperkte invloed hebben op het stromingspatroon in het studiegebied over de exploitatieperiode. Op termijn kan verwacht worden dat de dalende trend inzake concentraties van anorganische polluenten zich voortzet. De parameters koper en cadmium zullen het voornaamste probleem blijven stellen. De aanwezigheid van TBT, andere organische polluenten en olie zal verder dalen.

XXIV



6.2.2 Effectbeschrijving en –beoordeling De belangrijkste effecten voor de waterkolom zijn een verandering in de bodemstructuur (met eventuele invloed op stromingspatronen), een turbiditeitswolk ter hoogte van de bodem en ter hoogte van het wateroppervlak; het vrijkomen van nutriënten en polluenten. Doordat intensieve winning kan ingrijpen op het volume van de zandbanken, kan dit leiden tot een verstoorde morfologie en globale sedimentdynamiek. Op zijn beurt kan dit leiden tot veranderende stromingspatronen en een verhoogde erosie voor de kust. Een kwantitatieve voorspelling wordt echter bemoeilijkt enerzijds doordat de autonome ontwikkeling analoge effecten tot gevolg kan hebben, anderzijds doordat het morfologische systeem intern kan reageren. •

Het BAU-scenario en het BAU+AWZ-scenario zullen een groter effect teweegbrengen op de stroming en het sedimenttransport dan het MRS-scenario, omdat de kans op een lokaal grotere verlaging van de zeebodem bij het BAU-scenario (vnl. in sector 2A) en BAU+AWZ-scenario (vnl. in sector 2A en 3A) groter is;

•

Het gebruik van een steekzuiger leidt tot een groter lokaal effect op de hydrodynamica en het sedimenttransport dan het gebruik van een sleephopperzuiger.

Voornamelijk oppervlakkig lozen (door de overlaat van sediment en water vanuit de hopperzuiger maar eventueel ook tijdens het lozen van ongewenste fracties aan baggermateriaal na de extractie) kan voor een significante turbiditeitspluim zorgen. Deze tijdelijke toename in concentraties tengevolge van de zandextractie is echter maximaal van dezelfde grootteorde als de natuurlijke concentraties bij storm. Bovendien is het effect ook zeer tijdelijk en beperkt in omvang. •

Bij het vergelijken van de ruimtelijke alternatieven is duidelijk dat het toepassen van het BAU- en BAU+AWZ scenario er voor zorgt dat de turbiditeitswolk optreedt in een kleiner gebied dan in het MRS-scenario. In de meest intensief ontgonnen zones afhankelijk van het scenario zal de turbiditeitsverhoging groter zijn en langer duren (sector 2A en 3A (BAU en BAU+AWZ); sector 2C (MRS)). De eigenschappen van de turbiditeitspluim zullen echter dezelfde zijn in alle scenario’s;

•

Het gebruik van een steekhopperzuiger (technische alternatieven) leidt tot een lokale turbiditeitswolk ter hoogte van het vastliggend schip terwijl bij de sleephopperzuiger een pluim wordt gecreëerd achter het varende schip. De maximale concentratie zal vermoedelijk in dezelfde grootte-orde liggen voor beide hopperzuigers.

Globaal zijn de effecten van zandextractie op de waterkwaliteit als zeer gering te omschrijven. •

Door de verstoring van anaërobe sedimentlagen kan er een tijdelijke zuurstofvraag optreden; door de stroming van het zeewater is er echter zo’n snelle verversing dat dit geen enkel effect oplevert. De kans op vrijstelling van zware metalen en organische polluenten is gering doordat voornamelijk zandlagen verstoord worden. Er is een potentieel positief effect door vrijstellen van nutriënten in de turbiditeitspluim waardoor de primaire productie toeneemt. De activiteit resulteert niet in lozing van afval of olie;

•

De verschillen in effect tussen de drie scenario’s (uitvoeringsalternatieven) zijn enkel te onderscheiden in de locatie waar het effect kan optreden. Doordat de globale effecten als zeer gering worden geschat, kan dit de keuze tussen alle scenario’s niet beïnvloeden.

•

De technische alternatieven leiden eveneens tot een zelfde conclusie qua effect op de waterkwaliteit.

6.2.3 Milderende maatregelen en monitoring Een aantal milderende maatregelen kunnen vooropgesteld worden om de turbiditeitsverhoging te beperken (Phua et al., 2004): •

Het limiteren van de toegelaten hoeveelheid zwevende stof per tijdseenheid; XXV



•

Het verbieden van overflow in bepaalde zones die voor natuur van hogere waarde zijn (indien de natuurlijke concentraties daar tenminste laag zijn);

•

Technische ontwikkelingen promoten vb. ter hoogte van de klep van de overflow voor een diepere en geconcentreerdere lozing zorgen, optimaliseren van de sleepkop, etc.

De volgende suggesties worden gemaakt naar monitoring toe: •

Voor de monitoring (bathymetrie) van de extractiezones wordt verwezen naar de discipline bodem;

•

Tijdens de baggeractiviteiten wordt voorgesteld om de turbiditeitspluim op diverse tijdstippen (verschillende stromingscondities) te laten monitoren;

6.3

-

hiertoe wordt vanuit een ander schip metingen verricht met een turbiditeitsmeter en een acoustic doppler velocity profiler zodat concentratieprofielen aan zwevende stof en snelheidsprofielen kunnen afgeleid worden;

-

eventueel kunnen op een bepaald moment ook luchtfoto’s genomen worden om de omvang van de pluim te bepalen, zowel bij baggeractiviteiten als bij natuurlijke omstandigheden;

-

de concentraties en stromingscondities dienen steeds voorafgaandelijk bepaald te worden voor de referentiesituatie, dit op diverse locaties en diverse stromingscondities (bij mooi weer en stormomstandigheden).

LUCHT EN KLIMAAT

6.3.1 Referentiesituatie Uit gegevens van de VMM meetstations voor de luchtkwaliteit in de omgeving van de kust blijkt dat voor de relevante parameters (SO2, NO x en stof) ruim aan de luchtkwaliteitsdoelstellingen wordt voldaan en er bijgevolg voldoende draagkracht is om het effect van bijkomende emissies op te vangen. Op basis van activiteitsgegevens en emissiefactoren kan worden ingeschat dat in het referentiejaar 2003 zo’n 208,1 ton SO2, 252,2 ton NOx, 10,2 ton koolwaterstoffen en 7,6 ton stof door de baggerschepen actief bij de mariene aggregaatextractie op het BCP werden uitgestoten. De hoofdmoot van deze emissies is afkomstig van het heen en weer varen tussen de havens en de winningszones. Kleinere hoeveelheden komen vrij tijdens het baggeren en het manoeuvreren in de haven.

6.3.2 Effectbeschrijving en -beoordeling In het BAU-scenario wordt een toename verwacht van de emissies van de baggerschepen tot 365,4 ton SO2, 442,7 ton NOx, 17,9 ton koolwaterstoffen en 13,4 ton stof. In het MRS-scenario is deze toename iets groter en wordt ingeschat dat de emissies van de baggerschepen zullen oplopen tot 411,5 ton SO2, 499,9 ton NOx, 19,8 ton koolwaterstoffen en 14,4 ton stof. Het verschil is te verklaren doordat in het MRS scenario de ontginningsactiviteiten gespreid worden over alle concessiezones waardoor meer vaarten naar verdere gebieden zullen uitgevoerd worden. De hoogste emissiewaarden worden echter gevonden voor het BAU+AWZ-scenario aangezien het totaal volume dat geëxtraheerd wordt en het daaraan gekoppelde aantal vaarten veel hoger ligt. De emissies worden geschat op 538,2 ton SO2, 648,7 ton NOx, 27,1 ton koolwaterstoffen en 21,4 ton stof. De totale emissies als gevolg van de activiteiten van de baggerschepen zijn zowel in de referentiesituatie als in het BAU, het MRS en het BAU+AWZ-scenario minimaal in vergelijking met de ingeschatte totale scheepsemissies in de Noord- en Baltische Zee.

XXVI



Rekening houdend met het feit dat de bijdrage van de emissies van de baggerschepen voor mariene aggregaatwinning op het BCP is vervat in de gemeten actuele luchtkwaliteit aan de kust, dat deze emissies slechts in beperkte mate zullen toenemen en dat voldoende draagkracht aanwezig is om de bijdrage van deze beperkte stijging van de emissies op te vangen, kan gesteld worden dat zich geen problemen stellen naar de luchtkwaliteit. Vanuit het oogpunt van luchtkwaliteit is het BAU-scenario het preferentiële scenario omdat het aanleiding geeft tot een minder belangrijke toename van de luchtemissies als gevolg van de mariene aggregaatextractie.

6.3.3 Milderende maatregelen Rekening houdend met het feit dat zich niet direct problemen stellen naar de luchtkwaliteit toe als gevolg van de mariene aggregaatextractie op zee, dringen milderende maatregelen zich niet direct op. Wel dient er op te worden gewezen dat de scheepsmotoren van de baggerschepen op regelmatige basis dienen onderhouden te worden ten einde de emissies zo beperkt mogelijk te houden. Bovendien dienen de aanbevelingen van de Europese strategie voor reductie van scheepsemissies en de daaruit voortkomende Europese Richtlijnen zo snel mogelijk in de Belgische wetgeving te worden omgezet en op het terrein te worden geïmplementeerd. Vanuit de discipline lucht en klimaat wordt geen monitoringprogramma voorgesteld. Er wordt wel verwezen naar bovenvermeld ECOSONOS project waarbij emissielozingen van gevolge van de Belgische Scheepvaart opgevolgd en in kaart worden gebracht.

6.4

GELUID EN TRILLINGEN

6.4.1 Referentiesituatie en autonome ontwikkeling Onder water kan gesteld worden dat continue geluidsniveaus tussen 90 en 100 dB (re 1µPa) in het frequentiegebied 100 Hz tot enkele kHz in ondiepe kustwateren niet ongewoon zijn. Natuurlijke geluiden zijn hierin de belangrijkste bijdrage. Daarnaast veroorzaken voorbijvarende schepen belangrijke tijdelijke verhogingen van het geluidsdrukniveau (110-120 dB (re 1µPa) ) in hetzelfde frequentiegebied. Een belangrijke opmerking is dat het omgevingsgeluid ook afhankelijk is van seizoen tot seizoen, zo kan het geluid in de zomer tot 7 dB hoger zijn dan in de winter. Dit kan het gevolg zijn van een verschil in bootdensiteit, in weersomstandigheden, in stromingen, in biologische activiteit of in propagatie. Gegevens over het heersende omgevingsgeluid boven water zijn niet gekend. Geluidsmetingen boven water zijn namelijk moeilijk uit te voeren door het bijkomende lawaai van de golven tegen de meetboot. Boven water zal het omgevingsgeluid vooral bepaald worden door het geluid van watervogels en vliegtuigen. Gezien de baggerzone onder een luchtvaartcorridor ligt, zal ter indicatie van het omgevingsgeluid boven water, het omgevingsgeluid op land onder dezelfde corridor gebruikt worden. In ‘het onderzoek naar het stiltekarakter van gebieden’ van de universiteit Gent in opdracht van AMINA L (Decloedt et al., 1998) werden omgevingsmetingen uitgevoerd nabij de kust rond het Zwin, dat onder dezelfde vliegcorridor gelegen is. Op basis van deze omgevingsmetingen wordt het omgevingsgeluid boven water geschat tussen 30 en 40 dB(A).

XXVII



6.4.2 Effectbeschrijving- en beoordeling 6.4.2.1

Effectbeschrijving- en beoordeling geluid onder water

In de literatuurstudie van Cowrie (Nedwell & Howell, 2004) werd er aan de hand van de beschikbare informatie geconcludeerd dat een verhoging van het geluidsdrukniveau onder water zowel een aantrekking als een afstoting van onderwaterfauna met zich mee kan brengen. Er werd verondersteld dat het onderwatergeluid van een ontginningsvaartuig tot enkele kilometers van de bron hoorbaar is voor cetacea (walvisachtigen) (rekeninghoudende met enerzijds het feit dat achtergrondgeluidsniveaus onder water tussen 90 en 100 dB (re 1µPa) in het frequentiegebied 100 Hz tot enkele kHz in ondiepe kustwateren niet ongewoon zijn en anderzijds dat voor alle onderwaterfauna een maskeereffect van de waarneming van geluid optreedt dat vergelijkbaar is met het maskeereffect dat optreedt in het gehoor van de meeste landdieren). Gedragsreacties van de onderwaterfauna wordt enkel op korte afstand van de bron verwacht wanneer het geluidsdrukniveau van het ontginningsvaartuig fel boven het omgevingsgeluid onder water is. Er dient opgemerkt te worden dat er voor 4 februari al gebaggerd werd ter hoogte van de sector 2B ( ter hoogte van de Kwintebank). Ter hoogte van deze sector 2B was de referentiesituatie (voor 2004) bijgevolg gelijkaardig aan de toekomstige situatie in de exploitatiezone. Het maximale onderwater geluid zal bijgevolg niet veranderen, het zal zich enkel verplaatsen.

6.4.2.2

Effectbeschrijving en -beoordeling boven water

Het specifieke geluid boven water werd berekend voor 2 situaties, enerzijds voor een minimale bezetting (1 ontginningsvaartuig) en anderzijds voor een maximale bezetting ‘worst-case’ (3 ontginningsvaartuigen in één zone). Uit de berekeningen volgt dat het geluid boven water van één vaartuig maximaal tot op ongeveer 1 km kan waargenomen worden. Wanneer drie vaartuigen tegelijkertijd in werking zijn zou het geluid boven water tot ongeveer 2 km waargenomen kunnen worden.

6.4.2.3

Effectbeschrijving- en beoordeling van de scheepvaart

Ter hoogte van de concessiezone zullen tijdelijk meer schepen bewegen zodat daar hogere geluidsniveaus optreden. Gezien er voor februari 2004 al zand werd ontgonnen ter hoogte van de sector 2B zullen er in de geplande situatie een gelijkaardig aantal scheepsbewegingen voorkomen als voor februari 2004. De invloed van de bijkomende schepen op het huidige totale omgevingsgeluid boven en onder water is globaal verwaarloosbaar ten opzichte van de normale scheepvaart.

6.4.2.4

Effectbeschrijving- en beoordeling tijdens het lossen

Gezien het relatief hoge omgevingsgeluid in de havens en het relatief lage geluidsvermogenniveau tijdens het lossen van het baggerschip zal het specifieke geluid boven en onder water tijdens het lossen geen significante verhoging met zich meebrengen.

6.4.3 Milderende maatregelen en monitoring Vanuit de discipline geluid en trillingen worden geen milderende maatregelen en compensaties noodzakelijk geacht. Er wordt geen monitoring programma voorgesteld.

XXVIII


6.5


FAUNA EN FLORA


Invertebraten

De beschrijving van de invertebraten in het projectgebied is voornamelijk gebaseerd op studies uitgevoerd door het Departement Zeevisserij van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek (CLODVZ), de Sectie Mariene Biologie van de Universiteit Gent en de Beheerseenheid van het mathematische model van de Noordzee (BMM). Benthos vormt een belangrijke schakel in de trofische organisatie van het mariene ecosysteem, vooral als voedselbron voor allerlei organismen. Een onderscheid wordt in deze studie gemaakt tussen het epibenthos, het macrobenthos en de meiofauna.

CONTROLEZONE 1 (THORNTONBANK, GOOTEBANK ) In controlezone 1 zijn zowel gegevens beschikbaar voor sector 1A (Thorntonbank) als sector 1B (Gootebank). De Thorntonbank werd in het najaar van 2002 (De Clerck et al., 2003) en in het voorjaar van 2005 (De Maersschalck et al., 2005) bemonsterd in sector 1A, zowel op epi- als macrobenthos. In tegenstelling tot de campagne van 2002 waar slechts 2 van de vier stations op de zandbank zelf gelegen zijn en de andere twee in de geul, zijn de stations in de campagne van 2005 beter verspreid over geul, flank en bank. Voor de Gootebank (sector 1B) zijn enkel gegevens beschikbaar van de campagne in 2005. De bespreking van het meiobenthos is gebaseerd op Vanaverbeke et al. (2000). In totaal werden 25 epibenthische soorten waargenomen in sector 1A. Het aantal soorten varieert tussen 8 en 14. Gemiddeld genomen zijn de geulstations rijker dan de zandbankstations. De grote verschillen in aantal individuen worden veroorzaakt door Crangon crangon (garnaal), Liocarcinus holsatus (gewone zwemkrab) en Ophiura albida (kleine slangster). Terwijl de eerste twee hun maxima bereiken op de zandbankstations, worden de hoogste aantallen van Ophiura albida samen met Loligo vulgaris (gewone pijlinktvis) genoteerd in de geulen. In de indexen van diversiteit en dominantie kan niet echt een lijn getrokken worden. Zij zijn een weerslag van het samenspel tussen de drie dominante soorten. Betekenisvol is wel dat de Shannon-Wiener index van diversiteit beduidend hoger is op het einde van de maand oktober t.o.v. eind september. De Simpson index van dominantie is lager eind oktober t.o.v. eind september. De Shannon-Wiener index varieert van 1,24 tot 3,13; de Simpson index van dominantie gaat van 0,14 naar 0,57. Op de Gootebank (sector 1B) worden 20 epibenthische soorten gevonden. De dominante soorten zijn dezelfde als die voor de Thorntonbank, doch uitzonderlijk hoge aantallen van de brokkelster Ophiura fragilis en het typische voorkomen van de kleine zeeappel (Psammechinus miliaris) kenmerken het gebied. De gemiddelde densiteiten zijn –ook indien geen rekening gehouden wordt met de aantallen brokkelster- dubbel zo hoog als voor de Thorntonbank. De stations zijn algemeen wel iets dieper gelegen, waardoor dit verschil mogelijks verklaard kan worden. Alle onderzochte stations op de Thorntonbank en Gootebank hebben algemeen een hoge diversititeitsindex en een lage index van dominantie aan macrobenthische organismen, doch de hoogste soortenrijkdom wordt gevonden in de geulen. Samen met het betrekkelijk grote aantal soorten (varieert tussen 6 en 29) dat gevonden werd, toont dit aan dat de Thorntonbank en omgeving een waardevol gebied is. Een duidelijk onderscheid is opnieuw zichtbaar tussen de geulen bankstations van de Thorntonbank met betrekking tot macrobenthos. Terwijl de zandbank volledig gedomineerd wordt door polychaeten (borstelwormen), zijn in de geulstations naast de borstelwormen ook de kreeftachtigen (Crustacea) en de XXIX



stekelhuidigen (Echinodermata) van belang. De hoge aantallen worden voornamelijk bepaald door het dominante voorkomen van de borstelworm Nephtys zowel in de zandbank- als geulstations en van het Zeeboontje (zeeëgel) Echinocyamus pussilus en het vlokreeftje Urothoe brevicornis in de geulstations. Uitgaande van de soortenlijst en de uitgevoerde gemeenschapsanalyses wordt controlezone 1 (zowel sector 1A en 1B) voornamelijk gedefinieerd als overgangsgemeenschap tussen de Nephtys cirrosa en de Ophelia limacina – Glycera lapidum gemeenschap. In beperkte mate komt ook de O. limacina – G. lapidum s.s. gemeenschap voor. Controlezone 1 maakt deel uit van de Zeelandbanken die gekenmerkt worden door een intermediare diversiteit voor meiofauna taxa en soorten. De hoogste densiteiten worden opnieuw gevonden in de geulen, met maxima in oktober. CONTROLEZONE

2 (KWINTEBANK , O OSTDYCK-B UITENRATEL )

De referentiesituatie van het epibenthos van controlezone 2 is gebaseerd op onderzoek tijdens het najaar van 2002 (De Clerck et al., 2003) en tijdens het voorjaar va n 2005 (De Maersschalck et al., 2005). Van beide campagnes zijn slechts epibenthische gegevens bekend van 2 stations gelegen in sector 2C. Bovendien zijn beide stations gelegen in een geul. De referentiesituatie van het macrobenthos is gebaseerd op bemonsteringscampagnes uitgevoerd op de Kwintebank (sector 2A en 2B) in de periode 1996-2001 en op de campagne van 2005 uitgevoerd op de Buitenratel (sector 2C). De bespreking van het meiobenthos is gebaseerd op Vanaverbeke et al. (2000). In totaal werden 20 epibenthische soorten aangetroffen in controlezone 2. Binnen controlezone 2 wordt een afnemende densiteit vastgesteld volgens de onshore-offshore gradiënt. Het verschil in densiteit is voornamelijk te wijten aan de dominantie van Crangon crangon in de dichter gelegen gebieden. Andere belangrijke soorten zijn Ophiura species, Liocarcinus holsatus (gewone zwemkrab) en Loligo vulgaris (gewone pijlinktvis). In 2005 was ook de aanwezigheid van Pagurus bernardus (heremietkreeft) en Asterias rubens (gewone zeester) opvallend. Algemeen kan gesteld worden dat de geulstations in controlezone 2 (sector 2B) diverser en rijker aan individuen zijn dan deze van controlezone 1. Een vergelijking tussen de Buitenratel (sector 2C) en de Thorntonbank (sector 1A) en Gootebank (sector 1B) toont geen significante verschillen aan in densiteit en soortenrijkdom tussen de gebieden. Uitgaande van de gemeenschapsanalyse van het macrobenthos wordt opnieuw het onderscheid tussen bank, helling en geul zichtbaar. De “geul-gemeenschap” is het soortenrijkst en kent de grootste densiteit, terwijl de “bank-gemeenschap het laagste aantal soorten en individuen telt. Alle stations op de zandbanken vertoonden een gelijkaardige gemeenschapsstructuur gedefinieerd volgens Van Hoey et al. (2004) als een overgangsgemeenschap tussen de Ophelia limacina-Glycera lapidum gemeenschap en de Nepthys cirrosa gemeenschap. Ook de N. cirrosa gemeenschap s.s. wordt hier teruggevonden. De macrobenthische gemeenschappen van de geulen in controlezone 2 maken deel uit van de Abra alba – Mysella bidentata gemeenschap, gekenmerkt door fijner sediment en hoge densiteits- en diversiteitswaarden. De Vlaamse Banken waartoe controlezone 2 behoort, kent algemeen een lager aantal meiobenthostaxa, een lagere meiobenthostaxadiversiteit en een lagere nematodensoortendiversiteit dan de Zeeland en Hinder Banken. Een meer gedetailleerd onderzoek naar de meiofauna (copepoden) gemeenschappen van de Kwintebank (sector 2A en 2B) is gebaseerd op een bemonsteringscampagne begin 1997 (12 stations). De hoogste diversiteitsindices werden gevonden in de meest noordelijke bankstations van de Kwintebank (sector 2A). Deze gemeenschap bevindt zich in het meest dynamische gebied van de zandbank. De zone wordt gekenmerkt door een relatief grote fractie grof zand en interstitiële soorten (98%). De hoogste percentages fijn zand worden gevonden in het centraal deel (station 5) en zuidelijk deel van de Kwintebank. De soortenrijkdom is er lager dan in de noordelijke gemeenschappen. Een hoge dominantie van een klein aantal soorten (o.a. Paraleptastacus espinulatus) karakteriseert de gemeenschap. Zowel de laagste gemiddelde densiteit als de laagste diversiteitswaarden worden gevonden in het centraal station 6 XXX



en de geulstations. Er kan dus gesteld worden dat de copepodengemeenschappen van grofzandige sedimenten soortenrijker en abundanter zijn dan die van de fijnzandige sedimenten (geulen en station 6 (depressie)).

CONTROLEZONE 3 (SIERRA VENTANA ) In controlezone 3 werd in het najaar van 2002 slechts 1 geulstation bemonsterd op epifauna. Het onderzoek naar het macrobenthos is gebaseerd op data van 2002-2003 geanalyseerd binnen Lauwaert et al. (2004) en de analyses gebeurd door Van Hoey et al. (2004). Geen meiofauna data zijn beschikbaar voor controlezone 3. In totaal werden 12 epibenthische soorten waargenomen in controlezone 3. In vergelijking met de andere controlezones is de densiteit van de geulstations in controlezone 3 opvallend groter. Dit is voornamelijk te wijten aan het voorkomen van Ophiura species. De slangsterren Ophiura albida en Ophiura ophiura zijn samen verantwoordelijk voor 91,5% van de densiteit. Deze hoge dominantie verklaart waarom de Shannon Wiener index voor controlezone 3 laag en de Simpsons dominantie index relatief hoog is. Daarnaast zijn de kustwateren van de oostkust ook van groter belang voor de aanwezigheid van epibenthische organismen en meer specifiek de gewone garnaal, dan de westkust (controlezone 2) of verder gelegen gebieden (controlezone 1). De densiteit van het macrobenthos in controlezone 3 is vergelijkbaar met andere macrobenthos studies op het BDNZ. De baggeractiviteiten die er plaatsvinden hebben dus geen significante invloed op de soortenrijkdom en de densiteit van het macrobenthos. Controlezone 3 kent een hoge diversiteit van 1,7 tot 4,2 eenheden. Er werden 8 tot 39 soorten gevonden. De dominerende soorten zijn vooral de bivalven Abra alba, Mysella bidendata en Spisula subtruncata en de carnivore borstelworm Nephtys spp., Scoloplos armiger die een ‘sub-surface deposit feeder’ is en Sphiophanes bombyx die een opportunistische ‘surface deposit feeder’ is. De borstelworm Heteromastus filiformis is in de loop van de jaren verdwenen en ook de bivalven Abra alba en Spisula subtruncata én zijn predator Asterias rubens (gewone zeester) zijn afgenomen. De gemeenschap kenmerkend voor de zandbanken in controlezone 3 is opnieuw de Nephtys cirrosa s.s. gemeenschap en de overgangsgemeenschap tussen de Ophelia limacina-Glycera lapidum gemeenschap en de Nepthys cirrosa gemeenschap. De Vlakte van de Raan kent in vergelijking met de vorige zones een grotere fractie fijn zand (125-250 µm) waardoor in de nabijheid van controlezone 3 ook de Abra Alba – Mysella bidentata gemeenschap aangetroffen wordt.

BESLUIT De referentiesituatie zelf is beschreven aan de hand van 3 benthische groepen: epibenthos, macrobenthos en meiofauna. Vooral het macrobenthos wordt vaak beschouwd als een ideale indicator voor het monitoren van anthropogene effecten, doch studies wijzen uit dat kleine veranderingen vlugger waargenomen worden in de gemeenschapsstructuur van meiofauna. Het aantal referentiepunten binnen de nieuwe concessiegebieden is zeer beperkt. Daarenboven werden in de meeste studies geulen zandbankstations geaggregeerd in de beschrijvingen ondanks het feit dat geulen en zandbanken zeer grote verschillen vertonen in diversiteit en densiteit. De geulen van de controlezones zijn soortenrijker en kennen grotere densiteitswaarden dan de zandbanken én zijn dus op zich biologisch meer waardevol. Het is dan ook van groot belang dit onderscheid te maken, zeker daar ontginningsactiviteiten enkel op de toppen van de zandbanken plaatsvinden. De impact van deze antropogene activiteit zal dus vooral daar het sterkst voelbaar zijn. Tenslotte is niet voor elk staalnamepunt informatie beschikbaar over zowel de epi-, macro- als meiofauna waardoor ook op dit vlak moeilijk een gedetailleerde vergelijking kan gemaakt worden. XXXI



Rekening houdende met alle beperkingen is controlezone 2 een soortenrijk gebied voor zowel het epi- als macrobenthos. Controlezone 3 kent een hoge soortenrijkdom aan macrobenthos, maar scoort laag voor epibenthos (sterke dominantie van Ophiura species). In controlezone 1 wordt een gelijkaardig patroon vastgesteld. Controlezone 1 kent ook de hoogste soortenrijkdom aan meiobenthos. In densiteitstermen is controlezone 1 biologisch minder waardevol dan controlezone 2 en 3. Dezelfde epibenthische soorten zijn van belang, maar hun dominantie verschilt naargelang de controlezone. De macrobenthos-gemeenschap van de zandbanken van alle controlezones wordt gedefinieerd als de Nephtys cirrosa s.s. of een overgangsgemeenschap tussen de Nephtys cirrosa en de Ophelia limacina – Glycera lapidum gemeenschap. In de geulen wordt de Abra Alba – Mysella bidentata gemeenschap aangetroffen. We kunnen dus besluiten dat een grondige beschrijving van de referentiesituatie van het benthos van de zandbanken op basis van de huidige gegevens niet evident is. Meer gedetailleerd onderzoek is zeker wenselijk. Controlezone 1 Epibenthos

Macrobenthos

Controlezone 2

Controlezone 3

SR: +

SR: ++

SR: +

De: +

De: ++

De: ++

SR: ++

SR: +++

SR: ++

Bank G: tss Nephtys Bank G: tss Nephtys Bank G: tss Nephtys cirrosa en de Ophelia cirrosa en de Ophelia cirrosa en de Ophelia limacina – Glycera limacina – Glycera limacina – Glycera lapidum lapidum lapidum Geul G: Abra Alba Mysella bidentata Meiobenthos

SR: ++

– Geul G: Abra Alba Mysella bidentata SR: +

– Geul G: Abra Alba Mysella bidentata

–

SR: ?

SR (soortenrijkdom); De (densiteit); G (gemeenschap)

Autonome ontwikkeling Een onderscheid moet gemaakt worden tussen gebieden waar reeds ontginningsactiviteiten plaatsvonden en gebieden vrij van zanden grindexploitatie. In de gebieden vrij van exploitatie (sector 1B en controlezone 3) mogen we ervan uitgaan dat, indien geen ontginningsactiviteiten zouden uitgevoerd worden, de benthosgemeenschappen niet wezenlijk zouden veranderen. Ondanks het feit dat tot nu toe geen extractie plaatsvond in controlezone 3, werd (sector 3A) of wordt (sector 3B) als baggerspecies loswal gebruikt. De voorkomende benthosgemeenschappen en hun evolutie wordt dus voornamelijk door deze activiteit gestuurd. Ook andere activiteiten kunnen de autonome ontwikkeling beïnvloeden. Als er zich in de visserijsector grote veranderingen zouden voordoen, bijvoorbeeld met betrekking tot bevissingsmethodes, intensiteit of locatie van het vissen, dan mag er wel worden verondersteld dat dit van invloed zou kunnen zijn op de samenstelling van de benthische levensgemeenschap. De goedgekeurde inrichting van het windturbinepark op de Thorntonbank kan een effect hebben op het aquatische milieu als geheel. Doordat ze een aantrekking zouden kunnen uitoefenen op (jonge) vissen en andere epibenthische organismen waardoor het gebied soortenrijker wordt en nieuwe gemeenschappen herbergt. In gebieden waar exploitatie plaatsvond, hangt herstel en de lange termijneffecten op het benthos door de fysische verstoring af van een aantal factoren. Uitgaande van de literatuurgegevens kan besloten worden dat volledig herstel van de densiteiten en het aantal soorten op ondiepe sublittorale zandbanken enkele jaren zal duren. Herstel van biomassa en gemeenschapsstructuur is een langduriger proces.

XXXII



Studies tonen aan dat herstel tot 60-80% van de biodiversiteit en densiteiten van de omringende gebieden reeds plaatsvindt binnen 80 dagen. Beperkte studies naar herstel op de Kwintebank (controlezone 2B) waar 95% van de Belgische ontginning gebeurt (conf. BAU-scenario), wijzen echter op een meerjarig durend herstelproces voor de meeste organismen. Doch voor 1 meiobenthische groep (infaunale soorten) worden gelijkaardige densiteitwaardes bereikt als in de periode vóór de zandontginning én dit binnen de 8 maanden. Onder andere mede wegens het dynamische karakter van de zandbanken, is de kans reëel dat voor minder intensief ontgonnen gebieden op het BDNZ (controlezone 1 en 3) (MRS-scenario) de densiteit en de soortenrijkdom binnen het jaar grotendeels (60-80%) hersteld is na stopzetting van de activiteiten. Verder onderzoek is echter vereist en dit voor alle benthische groepen. Het herstel van de biomassa van het BDNZ zou naar verwachting langer duren. Hierover zijn echter momenteel geen gegevens gekend. Uitgaande van de literatuur zou dit, afhankelijk van de intensiteit van ontginnen, de golfexpositie en de getijdenstromingen, minimaal 3 jaar duren.

6.5.1.2

Vissen

De referentiesituatie van de vissen op het BDNZ is voornamelijk gebaseerd op de studie uitgevoerd door het Departement Zeevisserij (CLO-DVZ) (De Clerck et al., 2003).

CONTROLEZONE 1 (THORNTONBANK, GOOTEBANK ) Het gebied van de Thorntonbank kan niet als een belangrijk paaigebied voor vissen worden beschouwd – met uitzondering van sprot, Sprattus sprattus (L). Het paaien van Sprattus sprattus (L.) geschiedt in het eerste halfjaar met een duidelijke piek in de maanden april-mei. In vergelijking met het overige deel van de Belgische kust, heeft de Thorntonbank een eerder onbelangrijke functie als kinderkamer voor tong en schol. Wat schar betreft, bezit de Thorntonbank een relatief belangrijke functie. De Thorntonbank fungeert als een doorstroomgebied van visplankton (eieren en larven) in de richting van de reststroom, namelijk van zuid-west naar noord-oost. Om een duidelijk beeld te krijgen van het exploiteerbaar visbestand op de Thorntonbank, werd door de Dienst Zeevisserij aan de hand van allerlei gegevens (vangsten, opnamen, satellietregistratie, vragenlijst) het volgende besloten: (1) de Thorntonbank is gevoelig minder belangrijk voor de commerciële exploitatie van vis en garnaal dan andere gebieden van de Belgische kustzee, zoals de Wenduinebank en de Vlakte van de Raan; (2) de totaliteit van de opbrengst van de totale visvangst in het visvak waarin de Thorntonbank gelegen is, is merkelijk lager dan in de omgevende vakken; (3) de aangetroffen vissoorten op de Thorntonbank verschillen niet van de soorten die aangetroffen worden in de Belgische kustzee.

CONTROLEZONE 2 (KWINTEBANK, O OSTDYCK-B UITENRATEL ) Uit de studie van DVZ blijkt duidelijk het belang van de westkust als paaien kweekgebied voor vis. De studie toont namelijk het bijna exclusief voorkomen van eieren en larven in het westelijk deel van de kuststrook en meerbepaald in de nabijheid van de Belgisch-Franse grens. Voornamelijk de zone tussen de 6 en 10 mijl (sector 2A en 2B) wordt als kweekgebied voor tong, schol en schar aangeduid. Ondanks het belang van de westkust (binnen de 10 mijlszone) als commercieel gebied, is de intensiteit van commerciële visserij beperkt in controlezone 2.

XXXIII



CONTROLEZONE 3 (SIERRA VENTANA ) De situatie in controlezone 3 is vergelijkbaar met controlezone 2. De Vlakte van de Raan wordt als belangrijk paaien vooral kweekgebied voor tong, schol en schar beschouwd (De Clerck et al., 2003). De commerciële visactiviteiten zijn aan de oostkust opnieuw geconcentreerd dichter bij de kust. In controlezone 3 zijn de visserij-activiteiten opnieuw beperkt.

Autonome ontwikkeling Aangezien vissen mobiele organismen zijn -in tegenstelling tot het benthos- is een onderscheid tussen gebieden waar reeds ontginningsactiviteiten plaatsvonden en gebieden vrij van zanden grindexploitatie minder van belang. Het is momenteel moeilijk te zeggen in welke mate verschillende ingrepen (visserij, vervuiling, baggeren en storten, etc.) invloed hebben op de visfauna. Als er zich in de visserijsector grote veranderingen zouden voordoen, bijvoorbeeld met betrekking tot intensiteit, gebruikte bevissingstechniek, etc., dan mag er wel worden verondersteld dat dit van invloed zou zijn op de samenstelling van de benthische levensgemeenschap en bijgevolg op de visfauna. Aangezien we op dit ogenblik niet op de hoogte zijn van dergelijke evoluties, kunnen we geen verdere uitspraken doen over de autonome ontwikkeling van de visfauna op het BDNZ.

6.5.1.3

Vogels

Voor de beschrijving van de referentiesituatie werd gebruik gemaakt van literatuur (Seys, 2001; Stienen & Kuijken, 2003; Haelters et al., 2004) gebaseerd op een uitgebreid databestand met betrekking tot de verspreiding van zeevogels op het Belgische Deel van de Noordzee en de directe omgeving daarvan. Op het BDNZ worden de hoogste dichtheden aan zeevogels bereikt in de winter. In de lente en de herfst is de gemiddelde densiteit iets lager. De diversiteit aan zeevogels is voor deze drie seizoenen vergelijkbaar. Tijdens de zomer worden relatief weinig vogels gezien op het BDNZ.

CONTROLEZONE 1 (THORNTONBANK, GOOTEBANK ) De Thorntonbank en de Gootebank maken beiden deel uit van de Zeelandbanken. Beide banken liggen op meer dan 20 km van de kust en worden gekenmerkt door offshore vogelsoorten zoals de Noordse stormvogel, de Jan-van-Gent, de Grote Jager en de Drieteenmeeuw. Ook meer algemeen voorkomende soorten zoals alken, zeekoeten, de Kleine mantelmeeuw, Dwergmeeuw en Grote mantelmeeuw maken deel uit van het soortenspectrum. In vergelijking met de twee andere zones zijn de dichtheden aan zeevogels er algemeen lager. Opvallend is dat de meeste offshore vogelsoorten hun hoogste dichtheden wel in de zomer bereiken. In de winter wordt het doelgebied sterk gedomineerd door de aanwezigheid van Zeekoet/Alk (59% van alle soorten) en Drieteenmeeuw (21%). In de lente neemt het belang van deze soorten af, hoewel ze nog steeds 35% van het soortenspectrum uitmaken, en worden de hoogste concentraties aan Kleine mantelmeeuw gevonden in het gebied van de Gootebank-Oostdyck-Westhinder. In de zomer maken de offshore vogels een niet onbelangrijk deel uit van het soortenspectrum in het doelgebeid. In de herfst tenslotte wordt het gebied opnieuw gedomineerd door de Zeekoet/alk. Op basis van de geregeld voorkomende soorten kan besloten worden dat boven de 20 km de (internationale) beschermingswaarde gradueel afneemt. Sommige van de soorten die internationaal gezien een hoge beschermingsstatus genieten of van de meest algemene soorten bereiken weliswaar relatief hoge dichtheden in het doelgebied, maar deze komen ofwel wijd verspreid voor over grote delen XXXIV



van het BDNZ ofwel ligt het doelgebied op de rand van het verspreidingsgebied of van de trekcorridor zodat het gebied toch van gering belang wordt geacht. In vergelijking met de andere controlezones kan dus gesteld worden dat controlezone 1 van minder belang is voor de vogels.

CONTROLEZONE 2 (KWINTEBANK, O OSTDYCK-B UITENRATEL ) De Oostdyck, Buiten Ratel en Kwintebank maken deel uit van de Vlaamse Banken. Belangrijke vertegenwoordigers van deze midshore gebieden (10-20 km) zijn de alken (o.a. Alk, Zeekoet), de duikers en de meeuwen (o.a. Dwergmeeuw, Drieteenmeeuw). Deze soorten kennen hun maximale densiteiten in de winter. De hoogste aantallen van deze meest voorkomende soorten worden telkens opgemete n voor sector 2C. Het voorkomen van duikende vogels wordt verklaard door het feit dat het water aan de westkust helder en visrijk is. De Westkustbanken en een groot deel van de Vlaamse Banken zijn hotspots voor zeevogels in elk seizoen. Het is een zeer belangrijk overwinteringsgebied voor zee-eenden en hoge aantallen futen en duikers komen er voor. In de lente en zomer is het ook een belangrijk gebied voor de Grote Stern. Het belang van de Westkust is reeds internationaal bevestigd door zijn status als Ramsar gebied, maar zou verder onderstreept willen worden door de aanduiding als Speciale Beschermingszone in het kader van de Habitatrichtlijn (SBZ-H1) en in het kader van de Vogelrichtlijn (SBZ-V1 en SBZ-V2). Controlezone 2 sluit aan op de SBZ-V1 en SBZ-V2 en kan dus beschouwd worden als een belangrijke zone voor zeevogels en specifiek als overwinteringsgebied voor alken en zeekoeten.

CONTROLEZONE 3 (SIERRA VENTANA ) Controlezone 3, gelegen op de Vlakte van de Raan, ligt in het oostelijk deel van de Belgische wateren. Net zoals de Westkustbanken en de Vlaamse banken is de Vlakte van de Raan een hotspot voor zeevogels en dit in elk seizoen. Het is een belangrijk gebied voor zowel Roodkeelduiker, Fuut, Dwergmeeuw en sternen. De meeste zijn opnieuw visetende vogels. Zowel de Roodkeelduiker als de Fuut zijn zwemmende vogels en daardoor gevoelig voor o.a. olieverontreiniging. Daarnaast zijn belangrijke delen van de Vlakte van de Raan aangeduid als Speciale Beschermingszone voor habitat (SBZ-H2). Deze combinatie zorgt ervoor dat controlezone 3 kan beschouwd worden als belangrijk voor zeevogels en natuur in het algemeen.

Autonome ontwikkeling Behalve bestaande (semi)-natuurlijke fluctuaties in het zeevogelbestand (bijvoorbeeld door veranderingen in de voedselbeschikbaarheid, of door verschuivingen in de overwinteringgebieden) zijn er geen aanwijzingen dat er momenteel belangrijke wijzingen plaatsvinden in het projectgebied. Veranderingen in de verspreiding van zeevogels als gevolg van klimaatswijzigingen zullen niet op korte termijn meetbaar zijn en zullen dientengevolge ook niet interfereren met een toekomstige monitoring van zeevogels in het doelgebied.

XXXV



6.5.2 Effectbeschrijving en -beoordeling 6.5.2.1

Invertebraten

De directe effecten van mariene aggregaatsextractie op benthische gemeenschappen zijn afhankelijk van de interactie tussen een aantal factoren zoals: •

De intensiteit (zowel ruimtelijk als temporeel) van de ontginningsactiviteit in een bepaalde zone (Business As Usual (BAU)/ BAU+AWZ (intensieve ontginning) versus Maximaal Ruimtelijke Spreiding (MRS));

•

Het benthos van de zandwinningszone en zijn specifieke eigenschappen (de intrinsieke snelheid van reproductie en groei van de gemeenschap) (afhankelijk van referentiesituatie);

•

De herstelmogelijkheden (rekolonisatie potentie) door middel van passief transport (juvenielen) of volwassen organismen;

•

De ecologische functie van het gebied;

•

De cumulatieve effecten (zie Verenigbaarheid andere activiteiten).

Algemeen kan gesteld worden dat ongeacht het scenario de verder beschreven effecten zwaarder zullen doorwegen in de controlezones 2 en 3 dan in controlezone 1, wegens de grotere soortenrijkdom en densiteiten in deze twee eerst genoemde zones. Het meest directe effect is het verwijderen van het zand of het veranderen van de habitat. Hierdoor wordt de habitat vernietigd en sterft het bodemleven. Indirect heeft de vernietiging van habitat en bodemleven gevolgen verder in de voedselketen. Aangezien de biotische bodemlaag (20 cm) in het BDNZ door de ontginningsactiviteiten grotendeels tot volledig verwijderd wordt, zal het biotoopverlies bepaald worden door de ontgonnen oppervlakte. Gezien de betrokken oppervlakte bij zandontginning naargelang het scenario varieert tussen de 45 (BAU) en 121 (MRS) km², is dit in vergelijking met het gehele BDNZ dat ongeveer 3.600 km² beslaat, relatief klein (namelijk slechts ± 3 %). Hieruit kan besloten worden dat het verlies aan biotoop voor benthische organismen tengevolge van aggregaatextractie een gering negatief effect zal hebben. In het MRS-scenario wordt een groter oppervlak ontgonnen, maar is de kans op herstel van de biotische bodem relatief groot daar de diepte van ontginning beperkt blijft (min. tot 8 cm/3jaar). In het BAUscenario (max. tot 2 m/3 jaar in sector 2A) en in het BAU+AWZ-scenario (max. 3,4 m/3 jaar in sector 3A) zal dit herstel veel langer duren, maar blijft het beperkt over een kleiner oppervlak (telkens ± 0,1% van totale BDNZ). In tegenstelling tot de intensieve ontginning in sector 2A die mogelijks zal leiden tot een depressie in de zandbank, gaat het in sector 3A (BAU+AWZ) enkel om de ontginning van vroeger gestort materiaal uit de oude loswal S1. De andere gebieden binnen het BAU en BAU+AWZ-scenario worden minder intensief ontgonnen waardoor ook hier de kans op herstel groot is Voor beide scenario’s zal een ander duidelijk effect van zandwinning het optreden van pluimen zowel aan de bodem, waar de sleepkoppen het zand opwoelen als aan het oppervlak door overvloei, zijn. Deze tijdelijke verstoring kan leiden tot het verstoppen van de filtermechanismen van de mariene organismen, met fatale gevolgen of bemoeilijkt de larvale vestiging. Door de vertroebeling van de waterkolom dringt er minder licht door. Dit belemmert de primaire productie van het fytoplankton of de samenstelling ervan en beïnvloedt daardoor mogelijk de voedselketen. Het mogelijk bijkomende effect door aggregaatextractie is echter betwistbaar in zeer dynamische systemen zoals de subtidale zandbanken van het BDNZ, daar deze systemen van nature gekenmerkt worden door natuurlijke hoge inputs van gesuspendeerd materiaal ten gevolge van getijden- en golfwerking. Het benthos van de subtidale zandbanken moet dus reeds aangepast zijn aan deze natuurlijke dynamiek.

XXXVI



Aggregaatextractie zal naar verwachting een significant effect hebben op de populatie densiteit, de soorten diversiteit en de biomassa van benthische organismen. Verschillende internationale studies tonen aan dat zandontginning kan leiden tot grote verliezen in biomassa (tot 80%), densiteit (tot 95%) en soortenrijkdom (tot 40%) van het macrobenthos. De studie van Vanosmael (1978) op het BDNZ bevestigt deze trend voor de biomassa. De meest recente studies op het BDNZ (Bonne et al., 2003; Moulaert et al., 2005) tonen ook degelijk een afname in densiteit en soortenrijkdom van het macrobenthos in de meest intensief ontgonnen zones van het BAU en BAU+AWZ-scenario, doch deze zijn niet significant. Seizoenale fluctuaties blijken een belangrijke rol te spelen in de verklaring van deze trend. Aangezien het macrobenthos onderzoek gebaseerd is op een beperkt aantal stalen waarbij niet altijd onderscheid werd gemaakt tussen geulen bankstations en seizoenale trends niet duidelijk onderzocht werden, is meer gedetailleerd onderzoek aangewezen. Dit wordt derhalve beschouwd als een leemte in de kennis en bijkomend onderzoek hieromtrent wordt noodzakelijk geacht. In tegenstelling tot het macrobenthos, kan uitgaande van onderzoek op de Kwintebank (95% van Belgische ontginning) verwacht worden dat het BAU- en het BAU+AWZ-scenario wel tot significante dalingen in de densiteit en soortenrijkdom van bepaalde soorten meiobenthische organismen voor de intensief ontgonnen zones. Voor het MRS-scenario en de andere zones van de BAU-scenario’s kan men verwachten dat het effect kleiner zal zijn. Deze veranderingen in benthos zullen een invloed hebben op de verdere voedselketen, daar bijvoorbeeld het macrobenthos een belangrijke voedselbron vormt voor vogels en vissen. Een geschat verlies van 70% van de biomassa voor het BDNZ zal een waarneembaar negatief effect hebben. Zandwinningsactiviteiten zullen aan de andere kant ten gevolge van bezinking van fijn organisch materiaal en de toename aan dode of beschadigde organismen voor een tijdelijke toename aan voedsel zorgen voor bepaalde organismen. Het gecombineerde effect van het vernietigen of wijzigen van het habitat én de optredende sedimentatie ten gevolge van zandontginning kan tenslotte leiden tot sterke wijzigingen in de gemeenschapsstructuur. Een duidelijke verandering in de gemeenschapsstructuur ten gevolge van zandextractie wordt voor zowel het macro- als het meiobenthos vastgesteld in het geval van intensieve ontginning (BAU en BAU+AWZscenario). Deze verandering is echter verschillend per beschouwde groep. Met de beperkt beschikbare macrobenthosdata werden intensief geëxploiteerde zones in het centrale deel (Sector 2B) en het noordelijke deel (Sector 2A) van de Kwintebank niet onderscheiden van de minder verstoorde gebieden op basis van de data (homogenisering en verarming). De copepoden gemeenschapsanalyse (meiofauna) toonde wel duidelijk verschillende gemeenschappen, gerelateerd met verschillende erosieen zandwinningsgebieden. Het was echter niet evident om de rol die de zandwinningactiviteiten hierin spelen, te bepalen. Naar analogie met het zuidelijke deel van de Kwintebank wordt geen verandering in gemeenschapsstructuur verwacht in het geval van MRS-scenario. Natuurlijk spelen ook andere zaken zoals rekolonisatie, hydrodynamiek, etc. een rol bij het bepalen van een gemeenschapsstructuur. De effecten buiten de grenzen van de ontginningsgebieden zijn verwaarloosbaar. Gezien de leemte in de kennis op het vlak van sedimenttoxiciteit ten gevolge van zanden grindontginning, kan er geen grondige schatting gemaakt worden van de ecotoxicologische effecten die zich kunnen voordoen als gevolg van de resuspensie van de polluenten. Desondanks kan uitgaande van de resultaten van onderzoek naar de effecten van baggerwerkzaamheden verwacht worden dat het effect verwaarloosbaar zal zijn.

XXXVII


6.5.2.2


Vissen

In tegenstelling tot het benthos, zal het effect op vissen voor de drie beschreven scenario’s en in alle exploitatiegebieden naar verwachting beperkt zijn wegens zowel de tijdelijke aard van de verstoring als het mobiele karakter van de organismen. Mogelijke effecten zijn verlies van paaien kweekgebieden, het suboptimaal functioneren van kieuwen van vissen en verlaagde prooivangst ten gevolge van sedimentatie. Ook een verminderd voedselaanbod door de daling in biomassa aan benthos behoort tot de mogelijke effecten. Gezien het groter belang van controlezone 2 en 3 voor de visfauna zal een mogelijks effect hier sterker voelbaar zijn dan in controlezone 1. Het effect van aggregaatexploitatie op vissen is veel minder bestudeerd dan het effect op bodemorganismen en kan dan ook beschouwd worden als een leemte in de kennis.

6.5.2.3

Vogels

De verwachte negatieve impact van ontginningsactiviteiten in de zandwinningsgebieden op vogels wordt als niet significant beschouwd. Daarenboven heeft de verstoring (rust en foerageer) een tijdelijk karakter. Mogelijke effecten zijn een verminderde voedselbeschikbaarheid (vissen, benthos), negatieve impact op zichtjagers door sedimentatie, tijdelijke verstoring tijdens de werkzaamheden.

6.5.3 Milderende maatregelen De voorgestelde milderende maatregelen om de effecten van het zandontginningsproces te reduceren, zijn: •

Beperking van de overvloei en screening aan boord het schip om de oppervlakte pluimen en de effecten van sedimentatie in de waterkolom te beperken via technische middelen of reglementering;

•

Overzicht en controle van ontginningsgegevens. Sinds het KB 01/09/2004 zijn de schepen uitgerust met een automatisch registreertoestel waardoor o.a. controle op de opgelegde quota, locatie van ontginning en snelheid mogelijk is;

•

Ontwikkeling en toepassing van ontginningsstrategieën die het herstel proces bespoedigen. Het voorziene rotatiesysteem in controlezone 2 is hier een voorbeeld van. De 3-jaarlijkse sluiting van één van de sectoren maakt het mogelijk dat de zone terug gekoloniseerd wordt door benthische organismen;

•

Temporele beperkingen die rekening houden met seizoenale fluctuaties en gevoelige periodes. Er kan voor geopteerd worden om paaigebieden tijdelijk te sluiten voor winningsactiviteiten. In het huidige beleid wordt dit toegepast in controlezone 1 (sector 1B);

•

Ruimtelijke beperkingen. Aggregaatextractie moet vermeden worden in gevoelige gebieden en gebieden met een hoge natuurlijke of ecologische waarde;

•

Selectie van de ontginningsgebieden. Een grondige kennis van de zeebodem van de Noordzee die toelaat om de minst gevoelige, maar economisch rendabele gebieden te selecteren, is zeker gewenst. Met de aanduiding van de exploratiezone (KB 01/09/2004) is een eerste stap in de goede richting gezet.

XXXVIII


6.6


VERENIGBAARHEID MET ANDERE ACTIVITEITEN

6.6.1 Referentiesituatie Op het Belgisch deel van de Noordzee zijn verschillende gebruikers actief waarvan de meeste om economische redenen. De gebruiksfuncties omvatten scheepvaart, visserij, luchtvaart, zanden grindwinning, baggeren en storten van baggerspecie, gaspijpleidingen en telecommunicatiekabels, militair gebruik (detonatie van ammunitie, oefenterreinen), windturbineprojecten, natuurgebied (Ramsar, Natura 2000, speciale beschermingszones), oceanologische waarnemingsstations, toerisme en recreatie, wetenschappelijk onderzoek en wrakken. De aangeduide concessiezones voor zanden grindwinning en/ of de nabije omgeving ervan wordt gebruikt voor visserij, scheepvaart, militair gebruik, baggeren en storten en in beperkte mate voor recreatieve doeleinden. Daarnaast situeren zich ook enkele wrakken in het gebied. De andere gebruikers van het BDNZ en de potentiële interacties worden besproken voor zo ver deze van belang zijn voor de ontginningsactiviteiten.

6.6.1.1

Visserij

De Belgische visserijsector is de kleinste van de Europese Unie. In 2003 telde de Belgische vloot 120 vaartuigen waarvan voornamelijk het kleine vlootsegment (57 vaartuigen) en de kustvisserij in het bijzonder afhankelijk is van het Belgische gedeelte van de Noordzee. De vangst op platvis (schol, tong, pladijs) met boomkor is de belangrijkste visserij op het BDNZ (90% van de Belgische vloot) en concentreert zich vooral op de geulen tussen de zandbanken. De garnaalvisserij richt zich dan weer eerder op de 'koppen' van de zandbanken dichter bij de kust. De Belgische visserij vertoonde een verhoogde aanvoer tussen 1950 en 1955, waarna een stelselmatige daling in de aanvoer en vlootomvang werd opgetekend. Het aantal schepen bleef vrij constant tussen 1980 en 1990 maar begon vanaf 1993 af te nemen. Terwijl de aanvoerwaarde een duidelijk stijgende lijn vertoont, zien we dat er sterke schommelingen zijn in de relatieve waarde van de visaanvoer in de verschillende jaren met een piek tussen 1980 en 1990, waarna de relatieve waarde afneemt tot het cijfer van de late jaren 70. De garnaalvisserij kende een scherpe daling tussen 1975 en 1998 van 1.500 ton tot minder dan 200 ton, waarbij de totale vangst in de Noordzee ongeveer hetzelfde bleef, ondanks belangrijke verschillen van jaar tot jaar. De visintensiteit voor garnalen nam in België met ongeveer 78 % af in deze periode. De huidige ontwikkelingen tekenen een somber beeld voor de verdere ontwikkeling van de Belgische kustvisserij. Recente ontwikkelingen in het Europese Visserijbeleid laten vermoeden dat verdere quotabeperkingen en flankerende maatregelen (zoals technische maatregelen en beperkingen in vaardagen) alleen maar een versterking van de geschetste neerwaartse trends als gevolg zullen hebben op korte en middellange termijn.

6.6.1.2

Wrakken

In het Belgische Deel van de Noordzee worden in totaal 209 wrakken geïdentificeerd waarvan 8 binnen de concessiegebieden voor aggregaatextractie. In de toekomst kan verwacht worden dat indien er zich nog scheepsaccidenten voordoen, de wrakken die hinder zouden vormen voor milieu, scheepvaart of een andere activiteit zullen verwijderd worden.

XXXIX


6.6.1.3


Militaire activiteiten

De zones in het BDNZ waar militair gebruik toegelaten is, kennen een grote overlap met de concessiezones voor zanden grindexploitatie. Een groot deel van controlezone 2 en praktisch volledig sector 1A van controlezone 1 zijn gelegen binnen de militaire zone. Het aantal militaire activiteiten per jaar is beperkt en geen nadelige interferentie wordt verwacht met de ontginningsactiviteiten.

6.6.1.4

Storten van baggerspecie

Controlezone 3 (sector 3B) is nog steeds in gebruik als baggerstortplaats (loswal Br. & W. S1), goed voor ongeveer 50% van de vergunde hoeveelheden over de verschillende stortgebieden (01.04.2002 – 31.03.2004). Aangezien deze sector aangeduid is als zandwinningsgebied zal het in de toekomst wellicht afgesloten worden als baggerstortplaats. Binnen de andere controlezones vinden geen stortactiviteiten plaats.

6.6.2 Effectbeschrijving en -beoordeling In de bespreking van de mogelijke effecten wordt de aandacht toegespitst op de effecten die een verandering van menselijke activiteiten zou hebben op het milieu. Er wordt in de eerste plaats hier aandacht besteed aan de mede-gebruikers van de concessiezones, daar geen bijkomende effecten verwacht worden met de andere gebruikers van het BDNZ. Socio-economische effecten vallen in principe volledig buiten de doelstellingen van een MER en worden enkel waar relevant heel beknopt aangehaald.

6.6.2.1

Visserij

Het mogelijke effect van zanden grindextractie op visserij kan zowel direct als indirect zijn. Extractie zorgt voor een tijdelijke verstoring van de vissen door omwoeling van de bodem (direct). Of de vissen terugkeren naar de verstoorde gebieden is vooral afhankelijk van de aanwezigheid van voedselbronnen (indirect). Voorlopige studies wijzen noch op een significant effect van zanden grindontginning op de vispopulaties noch op hun voedselaanbod (benthos). Zandwinning zal geen significante invloed uitoefenen op de visserij activiteit zelf daar 1) de concessiegebieden niet afgesloten worden voor visserij en 2) de twee activiteiten zich ook temporeel op elkaar afstemmen. Daarenboven vindt zanden grindwinning voornamelijk op de toppen van de zandbanken plaats, terwijl de boomkorvisserij zich meer op de flanken en geulen tussen de zandbanken concentreert. Enkel de garnaalvisserij (vnl. kustgebonden) die zich echter wel eerder op de koppen van de zandbanken oriënteert, kan tijdelijk verstoring ondervinden van de dichtst gelegen concessiegebieden.

6.6.2.2

Wrakken, militaire activiteiten

Gezien de ligging van de wrakken en de manier van werken van zanden grindextratie worden er in beide scenario’s geen effecten verwacht op de aanwezige wrakken. Aangezien het aantal militaire activiteiten per jaar heel beperkt is, kan er aangenomen worden dat in de drie scenario’s de zanden grindwinning geen significant effect zal hebben op deze activiteiten.

6.6.2.3


Aangezien sector 3B via Koninklijk Besluit afgesloten blijft voor aggregaatextractie zolang de sector tevens als baggerspeciesloswal wordt gebruikt, zullen de activiteiten die verbonden zijn aan zanden grindwinning in zowel het MRS als het BAU+AWZ scenario geen significant effect hebben op het storten van baggerspecie. XL



6.6.3 Milderende maatregelen Vanuit de verenigbaarheid van activiteiten worden er geen milderende maatregelen voorgesteld.

6.7

VEILIGHEID

6.7.1 Referentiesituatie In de MER worden twee types van veiligheidsrisico’s besproken. In een eerste onderdeel wordt het risico besproken dat ontstaat door de scheepvaart. Daarnaast wordt gekeken naar de mogelijke impact van olievervuiling.

6.7.1.1

Scheepvaart

Elk jaar worden meer dan 57.000 scheepsreizen (exclusief visserij en recreatievaart) geregistreerd in het zuidelijke deel van de Noordzee. Het projectgebied ligt dus in de nabijheid van één van de drukste scheepvaartroutes ter wereld. Aan de noordrand van het BDNZ, ten noorden van controlezone 1 (Thorntonbank – Gootebank) bevindt zich de transit route die deel uitmaakt van het scheepvaartscheidingsstelsel en gebruikt wordt door schepen van en naar Europese havens in het zuidelijk deel van de Noordzee die de Noordzee binnenkomen of verlaten via het Kanaal. In de Franse wateren start een afsplitsing van dit scheepvaart-scheidingsstelsel naar de Belgische havens en de Schelde het zogenaamde Westhinder-scheidingsstelsel die ten noorden van controlezone 2 en ten zuiden van controlezone 1 (sector 1B) loopt. Deze druk bevaren route (ongeveer 40.000 reizen per jaar) loopt verder ten zuiden van controlezone 3 (het Scheur). Een tweede zuidelijke scheepvaartroute, soms Westrond genoemd, die over de Westpit loopt, ligt tussen de Thorntonbank (sector 1A) en de Vlakte van de Raan (controlezone 3) en wordt gebruikt door schepen die de Belgische havens verlaten en in noordelijke richting varen naar Nederland, Duitsland, Scandinavië en het Baltisch gebied of omgekeerd. Deze laatste route telt ongeveer 3.000 scheepsreizen per jaar. Tenslotte is er ook nog het Noord-Zuid georiënteerde scheepvaartverkeer richting het Verenigd Koninkrijk waarvan een deel afkomstig van Zeebrugge/Schelde (ro-ro trafiek) en een deel van Oostende (ferryverkeer). De ro-ro trafiek (max. 8.000 reizen/jaar) kruist zowel sector 1A als controlezone 3, terwijl de ferries deels de Gootebank (± 2.800 reizen/jaar) (sector 1B) en de Thorntonbank (± 620 reizen/jaar) (sector 1A) kruisen. Aangezien er blijkbaar geen eenduidige conclusie bestaat over de risico’s van accidenten en incidenten in de zuidelijke Noordzee, is een vergelijking van het bijkomende risico veroorzaakt door de zandwinningsactiviteit moeilijk te interpreteren. De gerapporteerde risico's voor scheepsongevallen leidend tot vervuiling variëren van studie tot studie. Toch mogen we schatten dat het gaat om 3 tot meerdere ongevallen per 100 jaar. Ook in de recente deelstudie van Germanischer Lloyd voor het C-Power windmolenpark worden verscheidene bronnen aangehaald met vergelijkingsmateriaal van de kans van een ongeval. Ook deze getallen blijken zeer sterk te variëren (tussen meerdere aanvaringen per jaar tot minder dan 0,0005/jaar) afhankelijk van het beschouwde gebied, het type accident dat in overweging genomen wordt, of het met een ander schip is of met een platform. Een belangrijke vaststelling is dat de meeste ongevallen gebeuren bij goede weersomstandigheden en zichtbaarheid, vaak in situaties waarbij er duchtig wordt gemanoeuvreerd (inhalen, passeren, verankeren, loods aan boord nemen), wat bevestigt dat de meeste aanvaringen te wijten zijn aan een menselijke

XLI



fout. Een ander feit is dat de meeste accidenten gebeuren met grote schepen daar ze door hun omvang praktisch onbestuurbaar zijn in crisissituaties.

6.7.1.2

Olieverontreiniging

Ondanks de status van de Noordzee als “speciale zone” onder MARPOL stellen we vast dat er nog steeds een aantal illegale olieverontreinigers actief zijn op het BDNZ. Daarnaast treedt olievervuiling op door onvoorzien verlies van olieachtige substanties van schepen ten gevolge van aanvaringen, aan de grond lopen, technische fouten, etc. In de nabijheid van het projectgebied is het aantal geobserveerde (olie)vervuilingen (max. 100 m³) tijdens de observatieperiode 1988-2003 het hoogst rond sector 1B (Gootebank).

6.7.2 Effectbeschrijving en -beoordeling 6.7.2.1

Scheepvaart

Een onderscheid is gemaakt tussen ongevallen veroorzaakt door varende schepen op weg naar of van hun concessiegebied en op drift geslagen schepen die een concessiegebied binnen dringen met mogelijks contact met een ontginningsschip tijdens het uitvoeren van de activiteit. In het tweede geval kan het zandwinningsschip gezien worden als een stilstaand object daar de zandwinningsactiviteiten bij relatief kleine snelheden plaatsvinden. We verwachten geen aanzienlijke verhoging van de risico’s door het scheepsverkeer zowel in het BAU als MRS-scenario tengevolge van de ontginningsactiviteiten, aangezien het aantal reizen met zandwinningschepen beperkt is in vergelijking met het totale scheepvaartverkeer (ongeveer 3,5% of ± 2000 vaarten / jaar (BAU en MRS) of 6% of ± 3.500 vaarten/jaar (BAU+AWZ) tov ± 58.000 reizen in het zuidelijk deel van het BDNZ). Bovendien vinden de zandwinningsactiviteiten enkel plaats bij voldoende goede weersomstandigheden om een veilige benadering en uitvoering van de werken te verzekeren. Specifieke data over het risico van een ongeval met een ontginningsschip in dienst is ook niet beschikbaar. De kans voor een aanvaring tussen een schip en een windturbinepark is weliswaar omstandig berekend in de studie van Germanischer Lloyd in het kader van de MER voor de windturbines of de Thorntonbank. Aangezien zandwinningsactiviteiten bij relatief kleine snelheden plaatsvinden, is een ruwe abstractie van deze studie de best beschikbare informatie op huidig ogenblik. De resultaten van deze modellering leren dat het windturbinepark een bijkomende kans oplevert voor scheepvaartaccidenten van gemiddeld ongeveer 1 ongeval per 200 jaar, waarbij gemiddeld ongeveer 50 ton olie vrijkomt. Vanuit het standpunt van een risicoanalyse waarbij rekening gehouden wordt met de kans van een ongeval als ook met de omvang van het ongeval (de olie die zou vrijkomen) wordt dit als aanvaardbaar beschouwd.

6.7.2.2

Olieverontreiniging

Naast de analyse van het risico van een ongeval is ook aandacht geschonken aan de mogelijke impact van een olievervuiling. Hierbij is door WL Delft Hydraulics een modellering uitgevoerd om de verspreiding van een olielozing in het milieu te simuleren. Daarbij is uitgegaan van volgende scenario's: windkracht van 17 m per seconde (7.5 beaufort) (wat ongeveer in 1 tot 4 % van de gevallen voorkomt) met een noordnoordwest (recht naar de kust ter hoogte van Blankenberge) tijdens de winter. De combinatie van deze factoren is zeer zeldzaam en doet zich statistisch gezien slecht 0,5 tot 2 dagen per jaar voor per windrichting. De wind is de belangrijkste factor voor de richting waarin een olievlek zal drijven. In ongeveer 50 % van de tijd is dit een windrichting die uiteindelijk kan resulteren in stranding aan de Belgische kust. Stroming en getijde zijn twee andere belangrijke factoren. Bij de simulatie is daarenboven XLII



uitgegaan van een volume van 1000 ton zware stookolie die over een periode van 6 uur zou vrijkomen. Al deze randvoorwaarden (windsterkte, windrichting, hoeveelheid olie, seizoen, windfrictie,…) zijn allen dermate gekozen om de milieu impact te maximaliseren. Uit de simulaties blijkt dat de olievlek bij hoge windsnelheid de Belgische kust zou bereiken in 5 à 16 uur (afhankelijk van de concessiezone en de juiste parameters in het model). Vooral in het geval van een olielozing in controlezone 3 is er dus relatief weinig tijd (5 u) om te interveniëren. Bij normalere windomstandigheden zal er dus in principe voldoende tijd zijn om interventie toe te laten. In scenario’s waarbij uitgegaan werd van de ‘gemiddelde’ windsnelheid (7m/s of 4 beaufort) vanuit de meest voorkomende windrichting (Zuidwest); en een scenario met zeer weinig wind (1m/s of 1 beaufort), ook vanuit het zuidwesten strand de olievlek niet tijdens de eerste vijf dagen. De effecten van een lozing van 1000 ton zware stookolie op het dierenleven zijn verschillend afhankelijk van het beschouwde scenario en de beschouwde diergroep. De geschatte directe effecten (het sterven binnen enkele dagen) van vissen en invertebraten is zeer gering en bedraagt steeds minder dan 0,2 % van de lokaal aanwezige populaties. Vogelverliezen op zee werden geschat uitgaande van de oppervlakte die door de vlek ingenomen wordt (afhankelijk van het scenario: 47 tot 158 km²), het gemiddelde voorkomen (dichtheid) van de vogels op de Belgische mariene wateren en de gevoeligheid van de vogels. Op basis van deze benadering wordt geschat dat er ongeveer 340 vogels zouden sterven in het scenario met sterke noordelijke wind tot 1.117 vogels bij een gemiddelde windsnelheid vanuit het zuidwesten. Andere incidenten waaronder het Tricolor incident (2002) tonen echter aan dat er geen positieve correlatie bestaat tussen het aantal vogelslachtoffers en de hoeveelheid gelekte olie. In het geval van de Tricolor werd het vogelverlies geschat op 120.000 vogels ten gevolge van een lek van 170 ton ruwe olie. Tenslotte wordt opnieuw opgemerkt dat de meest gebruikte brandstof bij ontginningsschepen gasolie is, die op zich vluchtiger en minder schadelijk voor het milieu is dan zware stookolie (model), waardoor naar verwachting de schade op fauna kleiner zal zijn.

6.7.3 Milderende maatregelen en monitoring Rekening houdend met het feit dat zich niet direct problemen stellen naar de veiligheid als gevolg van de mariene aggregaatextractie op zee, dringen milderende maatregelen zich niet direct op. Evenwel moeten de Internationale en Europese maatregelen en conventies inzake veiligheid en pollutie bestrijding zo goed mogelijk opgevolgd en omgezet worden in de Belgische wetgeving en op het terrein geïmplementeerd. Hieraan is reeds deels tegemoet gekomen door de oprichting van de Kustwacht (2003), het nieuwe “Rampenplan Noordzee” (2005) en de intentie tot een betere inzetbaarheid van het oliebestrijdingsmateriaal door de aankoop van een multifunctioneel vaartuig.

6.8

MONUMENTEN EN LANDSCHAP

6.8.1 Referentiesituatie Als referentiesituatie wordt het zicht op zee en de kustlijn beschouwd. De zee en het strand wordt door de bevolking als positief ervaren. De aantrekkingskracht van de Belgische kust wordt eveneens hoofdzakelijk bepaald door de aanwezigheid van zee en strand.

XLIII



Beweging in het landschap veroorzaakt door vaartuigen vormen een onderdeel van de landschapsbeleving voor de mensen op de dijk. Vooral ter hoogte van de zeehavens is er een druk verkeer van af- en aanvarende schepen. Vooral bij mooi en helder weer wordt beweging in het landschap door vrachtschepen, vissers, recreatievaart en surfers, waargenomen. Op zee bestaat het cultureel erfgoed voornamelijk uit scheepswrakken. In totaal worden 8 wrakken geteld binnen de concessiegebieden voor aggregaatextractie: 2 in sector 1A, 2 in sector 1B, 3 in sector 2C en 1 in sector 2A. In sector 2B en controlezone 3 zijn geen wrakken aanwezig.

6.8.2 Effectbeschrijving- en beoordeling De effecten van de zanden grindwinning worden enkel bepaald door de zichtbaarheid van het af- en aanvaren van de baggerschepen. Aangezien het aantal schepen dat af- en aanvaart en dat verantwoordelijk is voor het project, eerder gering is ten opzichte van het gemiddelde aantal schepen dat op de verschillende vaarroutes voorkomt, wordt het effect van de schepen als gering negatief beoordeeld. Gezien de grote afstand van de concessiezones tot de kust, wordt het effect op de beleving tijdens de exploitatie van het zand en grind als verwaarloosbaar klein ingeschat. Zand- en grindwinning zal geen direct en indirect effect hebben op het cultureel erfgoed op land en in zee.

6.8.3 Milderende maatregelen en monitoring Vanuit de discipline monumenten en landschap monitoringsprogramma’s noodzakelijk geacht.

7

worden

geen

milderende

maatregelen

en

BESLUIT

De milieueffecten die zich kunnen voordoen als gevolg van de zanden grindextractie kunnen als volgt samengevat worden: •

De belangrijkste effecten met betrekking tot bodem zijn het ontstaan van putten en sleuven, afhankelijk van de gebruikte baggertechniek, het verbreken van het sediment-water evenwicht en de depositie van sedimentpluimen. Een indirect effect kan zijn het optreden van een verhoogde golfwerking op de kust d.m.v. stormen door het wijzigen van de structuur van de zandbank. -

In alle drie de scenario’s zullen bij gebruik van een sleephopperzuiger in de zones 1 en 2 sleuven gecreëerd worden met een maximale diepte van 0,5 m. Het herstel van de sleuven zal ongeveer 1 jaar duren. De volledige herstelperiode, inclusief het ecologisch herstel, zal 14 jaar duren. Bij het gebruik van een steekhopperzuiger, die enkel in sector 3 en in het MRSscenario en het BAU+AWZ-scenario kan gebruikt worden, zal het effect op bodem groter zijn;

-

Door de afgraving kan er in het BAU-scenario en het BAU+AWZ-scenario een vergroving van de sedimentologische samenstelling van de bodem optreden. In het MRS-scenario zal dit niet in een significante mate optreden;

-

Tijdens de zandwinning ontstaat naast en achter het schip een sedimentpluim. Daaraan gekoppeld zal er een afzetting van sediment op de bodem optreden. Zand zal zich binnen enkele honderden meters afzetten; fijn materiaal kan tot 11 km migreren.

XLIV


•


De belangrijkste effecten voor de waterkolom zijn een invloed op de stromingspatronen als gevolg van een verandering in de bodemstructuur, een turbiditeitswolk ter hoogte van de bodem en ter hoogte van de waterkolom en het vrijkomen van nutriënten en polluenten. -

Het BAU-scenario en het BAU+AWZ-scenario zullen een groter effect hebben op de stroming en het sedimenttransport dan het MRS-scenario;

-

Achter en naast het schip zal er een turbiditeitspluim ontstaan. Deze tijdelijke toename in concentraties tengevolge van de zandextractie is maximaal van dezelfde grootte-orde als de natuurlijke concentraties bij storm.

•

De effecten op de luchtkwaliteit als gevolg van zanden grindextractie zijn afkomstig van de emissies van de baggerschepen. De totale emissies als gevolg van de activiteiten van de baggerschepen zijn zowel in de referentiesituatie als in het BAU, het MRS en het BAU+AWZscenario minimaal in vergelijking met de ingeschatte totale scheepsemissies in de Noord- en Baltische Zee. Vanuit het oogpunt van luchtkwaliteit is het BAU-scenario het preferentiële scenario omdat het aanleiding geeft tot een minder belangrijke toename van de luchtemissies als gevolg van de mariene aggregaatextractie.

•

De geluidsproductie van de zanden grindwinningsschepen zal maximaal tot een afstand van ca. 2 km hoorbaar zijn. Aangezien de kustlijn verder dan 2 km van de concessiezones verwijderd is, worden er in de drie scenario’s geen effecten naar geluidsverstoring op land verwacht.

•

De effecten op fauna als gevolg van zanden grindextractie zullen zich voornamelijk voordoen op benthos. Op vogels en vissen worden er in beide scenario’s geen significante effecten verwacht. Het effect op benthos kan als volgt samengevat worden: -

Daar de biotische bodemlaag (20 cm) deels (MRS) tot volledig (intensieve zones van BAU/ BAU+AWZ) wordt afgegraven, treedt op elke plaats waar de zandwinning plaatsvindt biotoopverlies op. In het BAU-scenario wordt 45 km² aangetast, in het BAU+AWZ 46,5 km² en in het MRS-scenario wordt 121 km² aangetast. In vergelijking met het gehele BDNZ, is de oppervlakte waar een significant effect zal optreden echter relatief klein (namelijk slechts ± 3 %). Hieruit kan besloten worden dat het verlies aan biotoop voor benthische organismen tengevolge van aggregaatextractie relatief gezien een gering negatief effect zal hebben;

-

Door de zandextractie zal er in het geval van intensieve ontginning (BAU/ BAU+AWZscenario) een duidelijke verandering in de gemeenschapsstructuur ontstaan zowel voor het macro- als het meiobenthos vastgesteld, maar enkel in de meest intensief ontgonnen zones (sector 2A en 3A). In het geval van MRS-scenario en de andere zones van de BAU-scenario’s wordt geen verandering in de gemeenschapsstructuur verwacht;

-

Wat het herstel van de benthosgemeenschappen betreft, kan er verwacht worden dat in het MRS-scenario het herstel van het biotische deel van de bodem relatief groot is daar de diepte van ontginning beperkt blijft (max. tot 8 cm/3 jaar). De oppervlakte die verstoord wordt is hier wel groter dan in de BAU-scenario. In sector 2A van het BAU-scenario die slechts 3 km² beslaat en waar tot max. 2 m/3 jaar ontgonnen wordt én in sector 2A en 3A (1,5 km² en 3,4 m/3 jaar) van het BAU+AWZ-scenario, zal dit herstel veel langer duren, maar blijft het beperkt over een kleiner oppervlak. In tegenstelling tot de intensieve ontginning in sector 2A die mogelijks zal leiden tot een depressie in de zandbank, gaat het in sector 3A (BAU+AWZ) enkel om de ontginning van een artificieel duin (vroeger gestort materiaal uit de oude loswal S1) waardoor de oorspronkelijke zandbank structuur niet ondermijnd wordt. In de minder intensief ontgonnen zones (sector 1A en 2C) van het BAU- en van het BAU+AWZ- scenario wordt, net zoals in het MRS-scenario, een korte herstelperiode verwacht;

-

Het effect van een stijging van de turbiditeit in de waterkolom op benthos zal slechts gering zijn voor de besproken scenario’s. De te verwachten turbiditeitsverandering ligt namelijk in dezelfde grootte-orde als de natuurlijke hoge inputs van gesuspendeerd materiaal ten gevolge van getijden- en golfwerking. Het benthos van de subtidale zandbanken is bijgevolg reeds aangepast aan deze natuurlijke dynamiek.

XLV


• •


De zanden grindextractie zal geen effecten op monumenten en het landschap tot gevolg hebben. Wat de verenigbaarheid van activiteiten betreft, kan er gesteld worden dat in beide scenario’s de zanden grindwinning geen significante effecten zal hebben op de meeste andere activiteiten die in het BDNZ plaatsgrijpen. Wat visserij betreft is er wel enige interferentie, maar studies tonen aan dat de stortingen van baggerspecie geen negatieve impact gehad hebben op het voedselaanbod voor de demersale vispopulaties (Lauwaert et al., 2004). De studies van Bonne (2003) tonen ook geen significante daling in macrobenthos densiteiten, zelfs niet in de meest intensief ontgonnen zones. De intrinsieke waarde van het gebied als foerageergebied is aldus waarschijnlijk niet aangetast, en de impact op de visserij kan dan ook als niet significant beoordeeld worden. Aangezien sector 3B (controlezone 3) gesloten blijft voor extractie van mariene sedimenten zolang het ook als baggerstortplaats dienst doet, wordt ook hier geen impact verwacht.

XLVI


DEEL II: HOOFDRAPPORT

Hoofdrapport


1

Inleiding

INLEIDING

1.1

OPGAVE VAN DE INITIATIEFNEMER

Dit milieueffectrapport wordt opgemaakt voor mariene aggregaatextractie uitgevoerd door 13 bedrijven die vertegenwoordigd worden door Zeegra VZW enerzijds en uitgevoerd door de Vlaamse Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ) – Afdeling Maritieme toegang en Afdeling Kust anderzijds. De contactgegevens voor Zeegra VZW en de bedrijven die door Zeegra VZW worden vertegenwoordigd worden hierna vermeld: Zeegra VZW Lancelot Blondeellaan 1, 8380 Zeebrugge Tel: 050/55.74.74, Fax. 050/54.43.21 Contactpersoon : dhr. René Desaever Het MER zal betrekking hebben op de totaliteit van aggregaatextractie activiteiten van de volgende bedrijven voor de controlezones 1, 2 en 3: •

ALZAGRI N.V. L. Coiseaukaai 156, 8000 Brugge Tel: 050/59 94 71; Fax: 050/59 98 60; Philippe Lansweert

•

BELMAGRI N.V. Alverbergstraat 5, 3500 Hasselt Tel: 011/25 38 73; Fax: 011/25 48 46; Contactpersoon: Jos Custers

•

CAMBEL AGREGATS N.V. Lanceloot Blondeellaan 1, 8380 Zeebrugge Tel: 050/55 74 74; Fax: 050/54 43 21; Contactpersoon: Luc Van De Kerckhove

•

DBM N.V. Haven 1025, Scheldedijk 30, 2070 Zwijndrecht Tel: 03/250 52 11; Fax: 03/250 56 50; Contactpersoon: Frank Devriese

•

DRANACO N.V. Denderstraat z.n., 2060 Antwerpen Tel: 03/231 08 54; Fax: 03/225 03 58; Contactpersoon: L. Lockefeer

•

GHENT DREDGING N.V. Putstraat 22A, 9051 Gent Tel: 09/222 61 57; Fax: -- ; Willem De Schipper

•

HANSON AGGREGATES BELGIUM N.V. Lanceloot Blondeellaan 1, 8380 Zeebrugge Tel: 050/55 74 74; Fax: 050/54 43 21; Contactpersoon: Luc Van De Kerckhove

•

INSAGRA N.V. Noordenhavenoever 14, 8620 Nieuwpoort Tel: 058/22 29 52; Fax: 058/22 29 42; Contactpersoon: Patrick Degryse

•

KESTELEYN N.V. Zuiddok Zuid Kaai 0430, 9000 Gent-Zeehaven Tel: 09/223 29 81; Fax: 09/233 05 09; Contactpersoon: Michel Kesteleyn

•

Nieuwpoortse Handels Maatschappij N.V. (NHM-CEI) Noorderhavenoever 12, 8620 Nieuwpoort Tel: 058/22 29 52, 058/23 89 66; Fax: 058/22 29 42; Contactpersoon:Patrick Degryse

1


Inleiding

•

CEMEX UK MARINE Baltic Wharf, Elm Street, Marine Parade, Southampton, SO14 5JF, Verenigd Koninkrijk Tel: +44 (0)23 8072 0200; Fax: +44(0)23 8033 4528; Contactpersoon:: Graham Singleton

•

SATIC N.V. Rietschoorvelden 20, 2170 Merksem Tel: 03/647 07 68; Fax: 03/644 79 42; Contactpersoon: Daniël Talpe

•

Tijdelijke Vereniging ZEEZAND EXPLOITATIE (NV. Baggerwerken Decloedt en Zoon, Dredging International NV. en NV. Ondernemingen Jan De Nul ) Tel: 059/24.21.40; Contactpersoon: De Vlieger Hugo

De contactgegevens van de Administratie Waterwegen en Zeewezen zijn de volgende: •

AWZ – Afdeling Kust Administratief Centrum Vrijhavenstraat 3, 8400 Oostende Tel: 059-55 42 11, Fax: 059-50 70 37 Contactpersoon: ir. Peter De Wolf en ir. Miguel Berteloot

•

AWZ – Afdeling Maritieme Toegang Loodsgebouw Tavernierkaai 3, 2000 Antwerpen Tel: 03-222 08 25, Fax: 03-222 08 51 Contactpersoon: ir. Liesbet Van den Abeele

1.2

SAMENSTELLING VAN HET TEAM VAN DESKUNDIGEN

Dit MER werd opgesteld door volgend team van deskundigen: Projectbeschrijving

Bart De Wachter, Hilde Pelgrims (ECOLAS NV)

Bodem

Dirk Libbrecht (ECOLAS NV)

Water

Renaat De Sutter (ECOLAS NV)

Fauna en flora

Annemie Volckaert, Mieke Deconinck (ECOLAS NV)

Verenigbaarheid met andere activiteiten

Annemie Volckaert (ECOLAS NV)

Veiligheid

Annemie Volckaert, Bart De Wachter (ECOLAS NV)

Lucht & Klimaat

Kris Devoldere (ECOLAS NV)

Geluid en trillingen

Ann Himpens (ECOLAS NV)

Monumenten en landschappen

Mieke Deconinck (ECOLAS NV)

Coördinatie

Bart De Wachter, Mieke Deconinck, Paul Vanhaecke (ECOLAS NV)

Kwaliteitscontrole

Paul Vanhaecke (ECOLAS NV)

2


1.3

Inleiding

BEKNOPTE VOORSTELLING VAN DE ACTIVITEITEN

Dit MER is opgemaakt voor mariene aggregaatextratie (het winnen van zand en grind) met sleephopperzuigers op het Belgische Deel van de Noordzee (BDNZ). Er kan evenwel gesteld worden dat de hoeveelheid grind die momenteel ontgonnen wordt zeer gering is (<1%). Op basis van deze evolutie kan er vanuit gegaan worden dat de hoeveelheid grind die in de komende 3 jaar geëxtraheerd zal worden, ook veel lager zal liggen dan de hoeveelheid zand. Voorliggende MER moet bijgevolg vooral in het kader van zandextractie op het BDNZ gezien worden. Ter volledigheid zal tijdens de effectbeschrijving -indien relevant- wel een onderscheid gemaakt worden tussen de ontginning van zand en grind. Dit MER heeft betrekking op: •

extracties in de controlezones 1, 2 en 3 voor een totale winning van 8.750.000 m³ mariene aggregaten (voornamelijk zand) over een periode van 3 jaar (2005-2007). Deze extracties zijn bedoeld voor de zand- (en grind)sector die vertegenwoordigd zijn door Zeegra VZW.

•

extracties in controlezone 2C (ca. 1.650.000 m³/3 jaar) en extracties in controlezone 3A (5.000.000 m³/3 jaar). Deze extracties zijn in eerste instantie bedoeld voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ) van de Vlaamse Overheid. Het is echter zo dat bedrijven die vertegenwoordigd zijn door Zeegra VZW eveneens in de controlezone 3A kunnen ontginnen. De hoeveelheden die door hen ontgonnen zullen worden, zijn echter nog niet gekend.

Voor een situering van deze zones wordt verwezen naar Figuur 1.3.1. Figuur 1.3.1: Situering ontginningszones Voor de berekening van de hoeveelheid zand die zal ontgonnen worden door Zeegra VZW is uitgegaan van de huidige maximale toegelaten winningsvolumes (2005) voor het eerste jaar vermeerderd met 100.000 m³, voor bijkomende concessies of verhogingen van de huidige extractievolumes, respectievelijk voor de twee daaropvolgende jaren. Voor de berekening van de hoeveelheid zand die zal ontgonnen worden voor projecten van AWZ werd gesteund op gegevens die door AWZ zijn geleverd. De maximale hoeveelheid aggregaat die per zone door de zandsector mag ontgonnen worden, is opgegeven in onderstaande tabel. De hoeveelheid zand die in de sector 3A zal ontgonnen worden, wordt hierbij niet in rekening gebracht, omdat het een ontginning van reeds gestort materiaal betreft. Voor de beschrijving en beoordeling van de milieueffecten worden drie scenario’s gehanteerd. Het eerste scenario is het business as usual (BAU) scenario, waarbij winning maximaal geconcentreerd zal zijn in de sector 2, terwijl in het alternatieve scenario van een maximale ruimtelijke spreiding van de activiteiten (MRS) wordt uitgegaan. Beide scenario’s houden enkel rekening met de hoeveelheden zand die mogen ontgonnen worden voor Zeegra VZW. Maximaal te winnen hoeveelheid aggregaat(zand) in m³ over een periode van 3 jaar BAU-scenario

MRS-scenario

Zone 1

554.804

1.176.516

Zone 2

8.195.196

7.551.489

Zone 3

0

21.995

Het derde scenario (BAU-AWZ) gaat uit van het BAU-scenario + de extractie van zand die zal uitgevoerd worden voor AWZ – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang.

3


Inleiding

Voor de normale badstrandverhogingen en kleinere onderhoudssuppleties die uitgevoerd worden door AWZ - Afdeling Kust, is er jaarlijks een totale hoeveelheid van 550.000 m³ nodig. Deze hoeveelheid zal volledig op de Buitenratel en Oostdijck, die gelegen zijn in controlezone 2C, gewonnen worden. Daarnaast zal AWZ – Afdeling Maritieme Toegang in de volgende periode van 3 jaar 5.000.000 m³ zand winnen in de sector 3A, meer bepaald in de oude stortzone S1 die ca. 15% van sector 3A inneemt. Hiervan zal 3.000.000 m³ gebruikt worden voor de uitbreiding van het sternen-eiland en 2.000.000 m³ gebruikt worden voor de uitbreiding van de haven van Zeebrugge. De hoeveelheid zand die zal gewonnen worden in de sector 3A betreft reeds vroeger gestort materiaal. Wat de ontginning in de sector 3A betreft, wordt in voorliggend MER enkel uitgegaan van een hoeveelheid van 5 miljoen m³ die door AWZ- Maritieme toegang zal gewonnen worden. De mogelijkheid bestaat dat er door de bedrijven die door Zeegra VZW zijn vertegenwoordigd ook een extractie van eerder gestort materiaal zal plaatsvinden. Hierover zijn er echter nog geen concrete gegevens voorhanden. Hoeveelheid die zal gewonnen worden in m³ over een periode van 3 jaar BAU-AWZ scenario Zone 1

554.804

Zone 2

9.845.196

Zone 3

5.000.000

1.4

TOETSING AAN DE MER-PLICHT

Voor de exploratie en exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen van de zeebodem en van de ondergrond is een concessie vereist. Vooraleer een concessie verkregen wordt of een bestaande concessie verlengd wordt, moet er een milieueffectenrapport (MER) van het betrokken gebied gemaakt worden conform het KB van 1 september 2004 (BS 7 oktober 2004 p. 70525 - 70542) betreffende de toekenningsprocedures voor concessies en de regels voor MERs voor exploitatie van niet levende rijkdommen. De wettelijke basis voor het MER plicht wordt verder toegelicht in hoofdstuk 3: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden. Voorliggende MER-studie werd dus opgemaakt voor Zeegra VZW en voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ).

4


2

Situering en justifiëring van het project

SITUERING EN JUSTIFIËRING VAN HET PROJECT

2.1

BESCHRIJVING VAN DE DOELSTELLINGEN VOOR ZEEGRA VZW

De doelstelling van de geplande activiteit is in hoofdzaak zand van de zeebodem exploiteren. Indien er een vraag is naar grind, kan er ook in beperkte mate aan grindexploitatie gedaan worden. Deze activiteit wordt mede uitgevoerd door 13 bedrijven, hieronder opgesomd, in de exploitatiezone(s) waarvoor ze een concessie bezitten. Het MER zal betrekking hebben op de totaliteit van aggregaatextractie activiteiten van de 13 in de inleiding opgesomde bedrijven voor de controlezones 1, 2 en 3. De geplande activiteit voor de komende 3 jaar (2005/2006/2007) voor deze 13 bedrijven in totaal is een maximale ontginning van 2.850.000 m3 in het eerste jaar en 2.950.000 m3 in de twee daaropvolgende jaren. Deze totale doelstelling kan verdeeld worden over de verschillende concessiezones. In het vervolg van dit MER zullen voor de werkzaamheden van Zeegra VZW twee scenario’s behandeld worden. Het eerste scenario gaat maximaal uit van de meest recente gekende verdeling van de activiteiten tussen de zones. Dit Business as Usual Scenario (BAU) is gebaseerd op de ruimtelijke spreiding van de winningsactiviteiten op de zandbanken in het jaar 2003 (dus voor het in voege treden van de nieuwe concessiegebieden). Het tweede scenario gaat uit van een maximale ruimtelijke spreiding (MRS) op de banken van de concessiegebieden. Dit resulteert in de onderstaande maximale winningshoeveelheden aggregaten (zand) in m3 over drie jaar. De details van de aannames van de ruimtelijke verdeling van dit scenario wordt verder besproken in hoofdstuk 5 “Beschrijving van de bestudeerde alternatieven”. Maximaal te winnen hoeveelheid aggregaat(vnl. zand) in m³ over een periode van 3 jaar BAU-scenario

MRS-scenario

Zone 1

554.804

1.176.516

Zone 2

8.195.196

7.551.489

Zone 3

0

21.995

De mogelijkheid bestaat ook dat de bedrijven die door Zeegra VZW zijn vertegenwoordigd in de sector 3A, meer specifiek de oude stortzone S1, aan zandontginning doen. Aangezien er nog geen gegevens voorhanden zijn over de hoeveelheid zand die zij in deze zone zullen ontginnen, wordt voor de bespreking van deze effecten verwezen naar het scenario BAU+AWZ. Sinds 1976 wordt marien zand en grind geëxploiteerd op het Belgisch deel van de Noordzee. De jaarlijkse winning steeg regelmatig mede door de toenemende vraag naar zand o.a. door de goede kwaliteit ervan en hun uiteenlopende toepassingsmogelijkheden (Degrendele et al., 2005). Zeezand wordt meer en meer gegeerd omdat zandgroeven op land stilaan uitgeput raken. Bovendien is zeezand zeer zuiver en homogeen. Zand en grind worden gebruikt voor (Maes et al., 2005): •

de bouw: zand en grind zijn nodig om beton te maken;

•

strandsuppletie: om erosie van de Belgische kust ten gevolge van golven en stromingen tegen te gaan;

•

landuitbreidingen op zee (bijvoorbeeld: uitbreiding van de haven van Zeebrugge); 5


•


grind voor afdekken van pijpleidingen of aanleg van ondergrondse watergrindberm.

In Tabel 2.1.1 wordt per bedrijf informatie gegeven over de verkregen concessies, de tijdsperiode, het jaarlijkse gemiddelde volume dat mag ontgonnen worden, het concessiegebied, en het maximale exploitatievolume dat mag ontgonnen worden in 2005. In totaal wordt er 2.850.000 m3 zandontginning toegestaan in 2005. Dit is iets minder dan 3 miljoen m³ of 1/5 van de totale hoeveelheid van 15 miljoen m3 die in 5 jaar ontgonnen mag worden. Deze resterende 150.000 m3 t.o.v. het gemiddelde van 3 miljoen m3/jaar zou toegekend kunnen worden aan: •

een verhoging van bestaande concessies in 2005;

•

nieuwe concessieaanvragen in 2005;

•

het volgende jaar: waar dan meer mag ontgonnen worden dan 3 miljoen m3.

Tabel 2.1.1: Overzicht van de huidige concessies en toegekende exploitatievolumes 1 2 ALZAGRI NV. Looptijd concessie

21/01/2005 – 31/12/2009

Gegund jaarlijks gemiddeld extractievolume

300.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2

Maximaal exploitatievolume voor 2005

150.000 m3

Toekomst

300.000 m³ te verdelen over zones 1, 2 en 3

BELMAGRI NV. Looptijd concessie

21/01/2005 – 1/01/2010


800.000 m3

Concessiegebied

Controlezones 1 en 2


100.000 m3

Toekomst

Stijgend volume realiseren om te komen tot het volume van de oorspronkelijke aanvraag

CAMBEL AGREGATS NV Looptijd concessie

21/01/2005 – 6/08/2006


500.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2


300.000 m3

Toekomst


12

Het Ministerieel Besluit schrijft een jaarlijks gemiddeld volume per bedrijf voor dat mag ontgonnen worden. Dit volume wordt echter jaarlijks via een ministerieel besluit beperkt afhankelijk van de jaarlijkse maximale ontginningen van dat bedrijf voor de voorbije 5 jaar vermenigvuldigd met factor 1.5 om groei toe te laten. (mond. med. Luc Van De Kerckhove 21/04/05) 6



NV DEME BUILDING MATERIALS (DBM) Looptijd concessie

21/01/2005 – 30/04/2013


500.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2


150.000 m3

Toekomst

ongekend

DRANACO NV Looptijd concessie

21/01/2005 – 1/03/2005 (verlopen)


300.000 m3

Concessiegebied



100.000 m3

Toekomst

100.000 m3 te verdelen over de zones 1, 2 & 3

DE HOOP HANDEL B.V., co SATIC NV. Looptijd concessie

21/01/2005 – 1/01/2012


300.000 m3

Concessiegebied



100.000 m3

Toekomst

ongekend

SATIC NV Looptijd concessie

21/01/2005 – 18/09/2005


300.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2


100.000 m3

Toekomst

ongekend

GHENT DREDGING NV Looptijd concessie

21/01/2005 – 31/12/2009


300.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2


150.000 m3

Toekomst

ongekend

HANSON AGGREGATES BELGIUM NV Looptijd concessie

21/01/2005 – 31/12/2011


1.000.000 m3

Concessiegebied



500.000 m3

Toekomst


7



INSAGRA NV Looptijd concessie

21/01/2005 – 31/03/2013


500.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2


550.000 m3

Toekomst KESTELEYN NV Looptijd concessie

21/01/2005 – 6/08/2006


500.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2


100.000 m3

Toekomst


CEMEX UK Marine Limited Looptijd concessie

Momenteel geen concessie

Gegund jaarlijks gemiddeld extractievolume Concessiegebied Maximaal exploitatievolume voor 2005 Toekomst Tijdelijke Vereniging Zeezand Exploitatie Looptijd concessie

21/01/2005 – 31/12/2006


Uitz. Jaarlijks maximum: 650.000 m3

Concessiegebied



200.000 m3

Toekomst

ongekend

Tijdelijke Vereniging NV. C.E.I. Construct en NV. Nieuwpoortse Handelsmaatschappij (NHM) Looptijd concessie

21/01/2005 – 31/12/2009


1.000.000 m3

Concessiegebied

Controlezone 2


350.000 m3

Toekomst

ongekend

Totaal Gegund jaarlijks gemiddeld extractievolume

7.250.000 m³


2.850.000 m3

(bronnen: Ministeriëel besluit 21/01/2005 & FOD economie – Toekenning ontginningsvolumes 2005 voor zandwinning op zee: Zeegra vzw; en MER initiefnemers)

8



Opmerkingen: •

De Hoop Handel B.V. – C.o. SATIC N.V. bezitten 2 concessies. Hun maximale exploitatievolumes voor 2005 zijn 100.000 m3 (van De Hoop Handel B.V. – c.o. SATIC N.V.) + 100.000 m3 (van SATIC N.V )= 200.000 m3;

•

Zoals in vorige paragraaf beschreven staat, kunnen bedrijven in de toekomst een verhoging van de maximale exploitatievolumes aanvragen of nieuwe bedrijven kunnen een aanvraag tot ontginning indienen. Dit MER vertrekt van de situatie in april 2005. Bij de uitwerking van dit MER is uitgegaan van de toegekende volumes voor 2005 met een verhoging van de toegekende volumes met 100.000 m3 voor 2006 en 2007.

Mogelijke toekomstige wijzigingen zijn: •

De Tijdelijke Vereniging Zeezand Exploitatie, NV. Baggerwerken Decloedt en Zoon, Dredging International NV, NV Ondernemingen Jan De Nul, HANSON AGGREGATES Belgium NV en NV DEME Building Materials hebben een aanvraag ingediend voor een verhoging van de maximale exploitatievolumes. Een uitspraak hierover wordt ten vroegst midden 2005 verwacht;

•

CEMEX UK Marine Limited vraagt waarschijnlijk dit jaar nog een concessie aan voor zanden grindexploitatie;

•

Hanson Aggregates Belgium heeft Cambel Agregats overgenomen en het maximale exploitatievolume voor 2007 mag na het vervallen van de concessie van Cambel Agregats in augustus 2006 vermeerderd worden met het maximale exploitatievolume van Cambel Agregats voor 2006.

2.2

BESCHRIJVING VAN DE DOELSTELLINGEN VOOR AWZ

De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Kust heeft jaarlijks geschikt zand nodig voor de kustverdediging: •

voor de jaarlijkse badstrandverhogingen (worden uitgevoerd om de schade door de zee aangebracht tijdens de voorbije winter aan de badstranden te herstellen en dus het veiligheidsniveau tegen overstroming tegen de volgende winter te verbeteren, en het strand geschikt te maken voor exploitatie - o.a. badkabines - in de zomer)

•

zandsuppleties: worden uitgevoerd om het veiligheidsniveau van de zeewering op peil te houden of te verhogen. Hier kan onderscheid gemaakt worden tussen: -

kleinere onderhoudssuppleties van vroeger reeds aangelegde stranden

-

grote suppleties voor de aanleg van nieuwe stranden of voor grote onderhoudsbeurten van vroeger aangelegde stranden

Voor badstrandverhogingen is ongeveer 150.000 m³/jaar zand nodig. Voor kleinere onderhoudssuppleties een 400.000 m³/jaar. Het zand benodigd voor de badstrandverhogingen en bovenstaande kleinere onderhoudssuppleties zal uit controlezone 2C worden gehaald. Over een periode van 3 jaar zal er bijgevolg 1.650.000 m³ zand uit sector 2C gehaald worden. Het zand voor de badstrandverhogingen moet op vlak van granulometrie aan een aantal voorwaarden voldoen. In feite wordt zand gewenst met een D50 van de orde van minstens 250 micron. Voor de kleinere onderhoudssuppleties wordt zand gezocht met een D50 van de orde van 300 micron, in sommige gevallen zelfs 350 micron. Op basis van onderzoek blijkt dat het zand met korreldiameter 300 micron op de Buiten Ratel en Oost-Dijck (controlezone 2C) kan gevonden worden.

9



De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Maritieme Toegang geeft in de komende 3 jaar 5.000.000 m³ zand nodig voor twee concrete projecten: •

West areaal nieuwe buitenhaven Zeebrugge (2.000.000 m³/3 jaar). Het West areaal Zeebrugge is het verder ontwikkelen van de haven in Zeebrugge. Er moet nog ongeveer 1 km kaaimuur gebouwd worden en achter die kaaimuren wordt er zand gespoten (= basis voor de terminalterreinen en industriegebouwen) tot op een peil van +8.

•

de uitbreiding van het sternen-eiland in de buitenhaven van Zeebrugge (3.000.000 m³/3 jaar).

De 5.000.000 m³ die door AWZ – Afdeling Maritieme Toegang gebruikt zullen worden voor bovenvermelde projecten, worden uit de sector 3A meer bepaald uit de oude stortzone S1 gewonnen. De oude stortzone S1 beslaat ongeveer 15% van sector 3A. Al het materiaal dat geëxtraheerd zal worden, betreft bijgevolg vroeger gestort materiaal. Op basis van berekeningen van de Federale Overheidsdienst zou er in de volledige sector 3A ongeveer 50.000.000 m³ gestort materiaal liggen. Zoals hiervoor reeds aangehaald bestaat de kans dat ook de bedrijven die door Zeegra VZW zijn vertegenwoordigd in de sector 3A zullen winnen. Concrete gegevens hierover zijn echter nog niet voorhanden.

2.3

RUIMTELIJKE SITUERING VAN DE ACTIVITEITEN

In februari 2004 vond er een wijziging plaats van de concessiezones waar zand-en grindontginning toegelaten wordt op het Belgisch deel van de Noordzee. De volgende paragraaf schetst eerst de oude situatie, gevolgd door een uiteenzetting van de huidige situatie.

O UDE SITUATIE (VOOR FEBRUARI 2004) Tot februari 2004 vond de zanden grindontginning plaats in twee grote concessiezones (zie Figuur 1.3.1): •

een eerste grote sector (sector 1) gelegen ter hoogte van de Thornton- en de Gootebank. Deze sector werd voornamelijk gebruikt voor het Ministerie van Openbare Werken. Sinds 2000 werden echter ook privé-firma's toegelaten in deze zone;

•

een tweede sector (sector 2) gelegen ter hoogte van de Oostdijck, Buitenratel en Kwintebank.

In 2003 waren er 12 actieve concessies. Drie van deze concessies verliepen in de loop van 2003 of 2004. Voor het uitvoeren van ontginningen door de Administratie Waterwegen en Zeewezen voor werken die betrekking hebben op algemene veiligheid was een concessieaanvraag niet noodzakelijk. Ongeveer 95% van de ontginningen vond plaats op een zeer klein gebied in het noordwesten en het centrale deel van de Kwintebank, dit omdat de kwaliteit van het zand daar zeer goed was en de afstand tot de havens minimaal was. Hierdoor ontstond ter hoogte van dat gebied een plaatselijke depressie van 4 meter diep. Om herstel van die depressie toe te laten is het sinds 15 februari 2003 drie jaar lang verboden om op deze plek te ontginnen. De hoekpuntcoördinaten van het gesloten gebied zijn 51.3054 N, 2.6811 O; 51.2896 N, 2.6685 O; 51.2936 N, 2.6556 O en 51.3094 N, 2.6682 O.

10



HUIDIGE SITUATIE Sinds 2004 zijn de concessiezones gewijzigd volgens het KB 01/09/2004. Er zijn nu drie 'controlezones' en één 'exploratiezone' (Figuur 1.3.1): •

Controlezone 1 bestaat uit twee sectoren: sector 1A op de Thorntonbank, sector 1B op de Gootebank. Sector 1A is gans het jaar open voor ontginning, sector 1B enkel gedurende de maanden maart, april en mei;

•

Controlezone 2 is onderverdeeld in drie sectoren: sectoren 2A en 2B bevinden zich op de Kwintebank, sector 2C op Buiten Ratel en Oostdijck. De sectoren 2A en 2B zijn afwisselend open voor ontginning voor een periode van 3 jaar (rotatiesysteem), sector 2C is open voor ontginning gedurende het ganse jaar. Omdat sector 2B op de Kwintebank voorheen het meest gebruikt is, is dit de eerste sector die voor drie jaar wordt gesloten. De sector 2B is officieel gesloten op 15 maart 2005 voor een periode van 3 jaar. Tot 15 maart 2008 mag dus enkel in sectoren 2A en 2C ontgonnen worden;

•

Controlezone 3 is gelegen op een dumplocatie voor gebaggerd materiaal (Sierra Ventana) (Figuur 2.3.1). Dit is dan ook een soort 'recyclagezone', dicht bij de kust. Met deze controlezone wil men de druk op natuurlijke zandbanken verminderen. Sector 3A is gans het jaar open, terwijl sector 3B gesloten is zolang deze sector tevens als baggerspecieloswal (B&W S1) gebruikt wordt. Het is uit de oude baggerspecieloswal (oude stortzone S1) dat AWZ – Afdeling Maritieme Toegang 5.000.000 m³/3 jaar zal extraheren. De nieuwe baggerspecieloswal (nieuwe sector S1) bevindt zich in de sector 3B.

•

In de exploratiezone (ter hoogte van de Hinderbanken) zullen overheid en concessiehouders de mogelijkheden van (voornamelijk grind-) ontginning onderzoeken. Figuur 2.3.1: Detailfiguur controlezone 3 (Du Four, 2004)

Elke zandbank heeft haar eigen kwaliteiten (Maes et al., 2005): •

•

•

Controlezone 1: -

Thorntonbank: middelgrof zand, geschikt als draineerzand, ophoogzand, betonzand en mortelzand

-

Gootebank: middelgrof zand

Controlezone 2: -

de Oostdijck: voornamelijk fijn en geel zand, geschikt voor zandcement, ophoogzand, asfalt en voegwerk (mortelzand);

-

Buitenratel: zand geschikt voor wegenbouw;

-

Kwintebank: middelgrof zand van zeer goede kwaliteit, geschikt voor metsel- en voegwerk.

Controlezone 3 ('recyclagezone'): de kwaliteit van het zand is vrij laag. Het kan gebruikt worden voor landuitbreidingen op zee (niet geschikt voor beton of strandsuppletie) en ophogingen.

In Tabel 2.3.1 is relevante geografische informatie gegeven over de concessiegebieden: coördinaten, oppervlakten, kortste afstand tot de kust en/of de haven en de grens van het Belgische deel van de Noordzee (BDNZ) en de kenmerken/toegankelijkheid van de concessiegebieden.

11



Tabel 2.3.1: Concessiegebieden en naam van de bank; Coördinaten (graden)[1]; Oppervlakte totaal en oppervlakte van de banken binnen de concessiezone; Kortste afstand tot de kust en/of haven (gemeten v/h midden v/d zone); Afstand tot grens BDNZ; en de beschikbaarheid Sector 1A Thornton bank

(1) N 51,506970; E 2,952827; (2) N 51,473167; E 2,805000; (3) N 51,487000; E 2,736167; (4) N 51,546167; E 2,796333; (5) N 51,554252; E 2,874163 78,35 km 2 waarvan 32,21 km² banken 29 km tot de kust; 15 km tot de Oost-grens van het BDNZ 29,5 km tot de haven van Zeebrugge; 32,5 km tot de haven van Oostende; 44 km tot de haven van Nieuwpoort Open gedurende het ganse jaar

Sector 1B Gootebank

(1) N 51,458323; E 2,750342; (2) N 51,413445; E 2,750342; (3) N 51,400000; E 2,711110; (4) N 51,399545; E 2,674152; (5) N 51,437500; E 2,673667 26,37 km 2 waarvan 23,19 km² banken 25,7 km tot de kust 34,5 km tot de haven van Zeebrugge; 26 km tot de haven van Oostende; 33,5 km tot de haven van Nieuwpoort 26,6 km tot de Oost-grens van het BDNZ en 28,5 km tot West-grens van het BDNZ Open van maart tot en met mei

Sector 2A Kwintebank

(1) N 51,337000; E 2,722167; (2) N 51,305407; E 2,693899; (3) N 51,308273; E 2,684722; (4) N 51,324830; E 2,647831; (5) N 51,339500; E 2,660667 11,57 km 2 waarvan 6,52 km² banken 18,8 km tot de kust; 21 km tot de West-grens van het BDNZ 35,5 km tot de haven van Zeebrugge; 19 km tot de haven van Oostende; 23,5 km tot de haven van Nieuwpoort Open gedurende het ganse jaar

Sector 2B Kwintebank

(1) N 51,305407; E 2,693899; (2) N 51,251,500; E 2,645667; (3) N 51,233167; E 2,605500; (4) N 51,243116; E 2,576378; (5) N 51,324830; E 2,647831; (6) N 51,308273; E 2,684722 36,36 km 2 waarvan 22,7 km² banken 15,7 km tot de kust; 15,8 km tot de West-grens van het BDNZ 39,8 km tot de haven van Zeebrugge; 20,2 km tot de haven van Oostende; 15 km tot de haven van Nieuwpoort Gesloten tot 15 maart 2008

Sector 2C Buitenratel Oostdijck

(1) N 51,339500; E 2,660667; (2) N 51,256833; E 2,588333; (3) N 51,259333; E 2,561500; (4) N 51,272000; E 2,540833; (5) N 51,270333; E 2,502167; (6) N 51,284167; E 2,429000; (7) N 51,295833; E 2,425500; (8) N 51,316500; E 2,443667; (9) N 51,319500; E 2,467667; (10) N 51,347000; E 2,493167; (11) N 51,350167; E 2,51,9667; (12) N 51,342833; E 2,553833 104,24 km 2 waarvan 51,67 km² banken 21,6 km tot de kust; 11,6 km tot de West-grens van het BDNZ 46 km tot de haven van Zeebrugge; 27,5 km tot de haven van Oostende; 18 km tot de haven van Nieuwpoort Open gedurende het ganse jaar 12


Sector 3A Sierra Ventana


(1) N 51,441667; E 3058333; (2) N 51,425000; E 3,058333; (3) N 51,425000; E 3,000000; (4) N 51,441667; E 3,000000 9,39 km 2 waarvan 7,61 km² banken 14,4 km tot de kust; 12,8 km tot de Oost-grens van het BDNZ 14 km tot de haven van Zeebrugge; 26 km tot de haven van Oostende, 47,5 km tot de haven van Nieuwpoort in deze sector ligt een deel van de oude baggerspecieloswal (oude sector S1) (zie Figuur 2.3.1) Open gedurende het ganse jaar

Sector 3B Sierra Ventana

(1) N 51,462500; E 3,058333; (2) N 51,441667; E 3,058333; (3) N 51,441667; E 3,000000; (4) N 51,462500; E 3,000000 9,39 km 2 waarvan 4,28 km² banken 16,4 km tot de kust; 11,08 km tot de Oost-grens van het BDNZ 15,1 km tot de haven van Zeebrugge; 24,8 km tot de haven van Oostende; 49 km tot de haven van Nieuwpoort in deze sector ligt de nieuwe baggerspecieloswal (nieuwe sector S1) en een deel van de oude baggerspecieloswal (oude sector S1) (Figuur 2.3.1) Gesloten

[1] Coördinaten van de controle- en exploratiezones volgens Mercator ED50 projectie. Alle coördinaten zijn vermeld in decimale graden en overgenomen van het KB van 1 september 2004 betreffende de voorwaarden, de geografische begrenzing en de toekenningsprocedure van concessies voor de exploitatie en de exploratie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het continentaal plat, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 7/10/04.

13


3

Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden

JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN

3.1

JURIDISCHE RANDVOORWAARDEN

3.1.1

Toepasselijke nationale wetgeving

Het Belgische mariene gebied (vanaf de gemiddelde laag laagwaterlijn bij springtij, GLLWS) is federale bevoegdheid. Dat gebied wordt opgedeeld in de 12 mijlszone (of territoriale wateren); de 24-mijlszone (of de aansluitende zone) en de rest (exclusieve economische zone = Belgisch continentaal plat). Voor deze zones zijn verscheidene nationale wetten geldig, deze worden hieronder in het kort beschreven. Een eerste belangrijke wet is de wet van 13 juni 1969 inzake de exploratie en exploitatie van niet-levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal Plat (publicatie Belgisch Staatsblad 8/10/69). Delen van deze wet werden herzien in de wet van 20 januari 1999 betreffende de bescherming van het mariene milieu en de wet van 22 april 1999 betreffende de exclusieve economische zone. In de wet van 13 juni 1969 Art. 3 staat vermeld dat voor de exploratie en exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen van de zeebodem en van de ondergrond een concessie is vereist, die verleend wordt onder de voorwaarden en regels van de Koning. Van belang is ook de wet betreffende de exclusieve economische zone van België in de Noordzee van 22 april 1999 (publicatie 10/07/1999) die de Belgische jurisdictie uitbreidt buiten de territoriale wateren voor een aantal zaken op het vlak van milieu en milieubescherming, beheer en exploitatie van levende en niet-levende rijkdommen, en de productie van energie uit water, wind en stromen. Zo oefent België soevereine rechten uit over de territoriale zee en het continentaal plat ter exploratie en exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen. Voor zanden grindexploitatie zijn 2 aparte KB’s belangrijk die verband houden met de concessies en de milieueffectenbeoordeling. Hierbij kan nog verwezen worden naar Art.3 van de wet van 13 juni 1969 (zie boven). •

Het KB van 1 september 2004 (publicatie Belgisch Staatsblad 07/10/04) heeft betrekking op de voorwaarden, de geografische begrenzing en de toekenningsprocedures van concessies voor de exploratie en de exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het Continentaal Plat. Deze KB wijzigde de ligging van de vroegere 2 concessiezones in 3 controlezones en 1 exploratiezone. Hier werd onder andere de toegankelijkheid van de verschillende zones, de maximumvolumes voor exploitatie van zand en grind en de maximale exploitatieduur vastgelegd.

•

Het KB van 1 september 2004 (publicatie Belgische Staatsblad 07/10/2004), dat handelt over de regels betreffende de milieueffectenbeoordeling in toepassing van de wet van 13 juni 1969 voor de exploratie en exploitatie van niet-levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat. Hier wordt de inhoud van het milieueffectenrapport (hoofdstuk II), het verloop van de procedure en de inhoud van de milieueffectenbeoordeling beschreven;

•

Een milieueffectenrapport bestaat uit: -

Identificatie van de activiteit;

-

Bathymetrische, sedimentologische, hydrodynamische, fysico-chemisch effecten;

-

Raming van het verlies aan benthische biomassa en het effect van dit verlies op het mariene ecosysteem;

-

Evaluatie van de risico’s op ongevallen die mariene verontreiniging kunnen veroorzaken;

-

Effect van gebruik van akoestische toestellen op het mariene ecosysteem;

15



-

Verenigbaarheid met de uitoefening van de activiteiten van andere rechtmatige gebruikers van de zee;

-

Mogelijk te nemen maatregelen om de voormelde effecten te beperken of te compenseren door milieuvoordelen;

-

Een beschrijving van de mogelijke alternatieven;

-

Aanduiding van de wettelijke en reglementaire voorschriften alsook van internationale en nationale aanbevelingen;

-

Overzicht van de moeilijkheden, zoals technische leemten of ontbrekende kennis.

Voor de aanvraag van een concessie om een activiteit uit te voeren in de controlezones 1 en 2 kan het MER beroep doen op de resultaten gepubliceerd in de 3-jaarlijkse overzichtsrapporten, terwijl voor controlezone 3 de syntheseverslagen als uitgangspunt dienen genomen te worden. De wet ter bescherming van het mariene milieu in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België van 20 januari 1999 (publicatie Belgisch Staatsblad 12 maart 1999/Tweede editie) bepaalt verscheidene principes die de verschillende gebruikers van de Belgische mariene wateren dienen in acht te nemen. Daartoe behoren de volgende internationaal erkende principes: •

het voorzorgsprincipe;

•

het preventieprincipe;

•

het principe van duurzaam beheer;

•

het vervuiler-betaalt-principe;

•

het herstelprincipe.

Aansluitend bij het 5de principe (herstelprincipe) wordt het beginsel van objectieve aansprakelijkheid vastgelegd. Deze bepaalt dat bij elke schade of milieuverstoring van de zeegebieden veroorzaakt door bijvoorbeeld een ongeluk of een inbreuk op de wetgeving, deze verplicht moet hersteld worden door diegene die de schade of milieuverstoring heeft veroorzaakt, zelfs al heeft hij geen fout begaan. Naast de algemene beginselen, hierboven opgesomd, werd in de wet op de bescherming van het mariene milieu ook de basis gelegd voor de instelling van mariene reservaten en de bescherming van planten en dieren. In Art.25 van de wet van het mariene milieu worden de activiteiten, waaronder industriële activiteiten, opgesomd die onderworpen zijn aan een voorafgaande vergunning of machtiging verleend door de minister. De activiteiten bedoeld in de wet van 13 juni 1969 inzake het continentaal plat van België zijn niet onderworpen aan Art. 25 van de wet ter bescherming van het Mariene milieu. Hierbij horen 2 KB’s: •

KB van 7 september 2003 (publicatie Belgisch Staatsblad 17/09/03) houdende de procedure tot vergunning en machtiging van bepaalde activiteiten in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België;

•

KB van 9 september 2003 (publicatie Belgisch Staatsblad 17/09/03) houdende de regels betreffende de milieu—effectenbeoordeling in toepassing van de wet van 20 januari 1999 ter bescherming van het mariene milieu in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België.

Ook het KB van 21 december 2001 betreffende de bescherming van de soorten in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België dient aangehaald te worden. Hier worden verschillende beschermingsmaatregelen voorgelegd ter bescherming van wilde/bedreigde flora en fauna, voor de instandhouding van de natuurlijke habitats en de biodiversiteit en ter voorkoming van schade aan gewassen, visgronden en andere vormen van eigendom.

16


3.1.2


Toepasselijke EC richtlijnen

De EIA richtlijn (85/337/EEG): Environmental Impact Assessment. Deze richtlijn is van toepassing op de milieueffectenbeoordeling van openbare en particuliere projecten die aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor het milieu. Onder projecten worden bouwwerken, ingrepen in de natuur en landschappen en ook ontginningen van bodemschatten verstaan. Voor projecten die een aanzienlijk milieueffect kunnen hebben, door hun aard, omvang of ligging, moeten de lidstaten de nodige maatregelen treffen om een beoordeling van hun effecten op te tekenen, alvorens een vergunning wordt verleend. Bij de milieueffectenbeoordeling worden de directe en indirecte effecten van een project op passende wijze geïdentificeerd, beschreven en beoordeeld naar de volgende factoren: •

mens, dier en plant;

•

bodem, water, lucht, klimaat en landschap;

•

materiële goederen en het culturele erfgoed;

•

de samenhang tussen de in het eerste, tweede en derde genoemde factoren.

De SEA richtlijn (2001/42/EC) 13: Protocol on Strategic Environmental Assessment. Het doel van de SEA richtlijn is om te garanderen dat mogelijke milieu-impacten van bepaalde plannen of projecten geïdentificeerd zijn vooraleer ze toegelaten worden, en in overweging worden genomen bij een eventuele uitvoering ervan. Dit gebeurt aan de hand van een milieu-beoordeling waarvoor de SEA systematische gebruiken/regels opstelt. SEA zal verplicht zijn voor een brede waaier aan plannen en projecten (vb. bosgrond, energie, industrie, transport, afval management, toerisme, landgebruik), die significante effecten kunnen veroorzaken aan het milieu. De richtlijn voorziet ook een extensieve publieke participatie in het beslissingsproces van de regering over verschillende ontwikkelingssectoren. De EG-Vogelrichtlijn (79/409/EEG) en de EG- Habitatrichtlijn (92/43/EEG) ter bescherming van bedreigde vogelsoorten en hun natuurlijke leefmilieu. Vooral het feit dat het projectgebied onder de definitie van een zandbank valt (“constant net onder het zeewateroppervlak” (Natura 2000 Code 1110), wat geïnterpreteerd wordt als: ”Zandbanken in de kustwateren, permanent onder water. De waterdiepte ligt zelden meer dan 20 m onder de chartdatum”) betekent dat ze eventueel kan worden geklasseerd als een potentieel habitatrichtlijn gebied. Ter verduidelijking van de implicaties van de vogel- en habitatrichtlijngebieden wordt verder een korte bespreking gegeven. Voor een situering van de gebieden die in aanmerking komen om als EG-Vogel- en Habitatrichtlijngebied afgebakend te worden, wordt verwezen naar de discipline fauna en flora.

DE VOGELRICHTLIJN In 1979 werd door de Europese Commissie de Vogelrichtlijn uitgevaardigd (Richtlijn 79/409/EEG, 2 april 1979). Deze richtlijn voorziet in een bevordering van een betere bescherming van vogels in de Europese Gemeenschap en de instandhouding van alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten op het Europese grondgebied. Volgens Artikel 4 van de Vogelrichtlijn moeten in de leefgebieden van de soorten uit Bijlage I speciale beschermingsmaatregelen getroffen worden opdat deze soorten daar waar zij nu voorkomen,

13

http://www.unece.org/env/eia/sea-protocol.htm(18/04/05); http://www.europa.eu.int/comm/environment/eia/home.htm (27/04/05) Powerpoint presentatie John Martin: Directive 2001/42/EC Strategic Environmental Assessment 17



kunnen voortbestaan en zich kunnen voortplanten. Bovendien moet men ook de broed-, rui-, overwinterings- en rustplaatsen van enkele niet op Bijlage I voorkomende trekvogelsoorten beschermen. De lidstaten moeten de naar aantal en oppervlakte voor de instandhouding van deze soorten meest geschikte gebieden als speciale beschermingszones aanwijzen en beheren, waarbij rekening wordt gehouden met de bescherming die deze soorten behoeven (Art.4 lid 1). Deze soorten dienen ook door andere maatregelen beschermd te worden, zoals een verbod om op deze vogels te jagen of ze opzettelijk te verstoren (Art. 5). Criteria die als basis dienden voor het opnemen van soorten in de Bijlage I zijn de volgende: •

soorten die dreigen uit te sterven;

•

soorten die gevoelig zijn voor bepaalde wijzigingen van het leefgebied;

•

soorten die als zeldzaam worden beschouwd omdat hun populatie klein is of omdat zij slechts plaatselijk voorkomen;

•

andere soorten die omwille van specifieke kenmerken van hun leefgebied speciale aandacht verdienen.

De Belgische overheid heeft op tweeërlei wijze uitvoering gegeven aan de verplichtingen van de Vogelrichtlijn. In de eerste plaats voorziet het Koninklijk Besluit KB van 21 december 2001 in de bescherming van soorten in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België (Belgisch Staatsblad van 14 februari 2002). Naast deze algemene beschermingsmaatregelen (bescherming tegen verstoring, jacht etc.) hebben Lidstaten van de Europese Unie de verplichting om Speciale Beschermingszones die belangrijk zijn voor vogels af te bakenen en er een gepast beheer te voeren. (zie 3.2)

DE HABITATRICHTLIJN In 1992 werd door de Europese Commissie de Habitatrichtlijn uitgevaardigd (Richtlijn 92/43/EEG, 21 mei 1992). Deze Richtlijn bevat een Bijlage met belangrijke habitats (waaronder zandbanken), en een Bijlage met belangrijke soorten (zonder de vogels) die in de Europese Gemeenschap beschermd moeten worden. Eén van de middelen om deze soorten en habitats efficiënt te beschermen, is het aanduiden van Speciale Beschermingszones (of SBZs). (zie 3.1.1) In de Wet ter bescherming van het mariene milieu onder de rechtsbevoegdheid van België (Wet van 20 januari 1999, Belgisch Staatsblad van 12 maart 1999) wordt gespecificeerd dat de koning beschermde mariene gebieden kan instellen, waaronder speciale beschermingszones bestemd voor de instandhouding van zekere mariene habitats. België stelde in 1996 het zeegebied Trapegeer-Stroombank voor als habitatrichtlijngebied. Dit gebied strekt zich uit van Oostende tot de grens met Frankrijk, van de laagwaterlijn tot 3 mijl in zee.

NATURA-2000 NETWERK Geselecteerde Habitatrichtlijngebieden en Vogelrichtlijngebieden zullen in de nabije toekomst een ecologisch netwerk gaan vormen: het NATURA 2000 netwerk. Dit is een netwerk van gebieden met soorten en/of habitats van communautair belang, en zal de ruggengraat vormen van het Europese milieubeleid m.b.t. beschermde gebieden. Het beheer van deze beschermde gebieden moet het behoud en herstel van de habitats en soorten garanderen, en moet, indien mogelijk, rekening houden met socioeconomische factoren.

18


3.1.3


De internationale overeenkomsten en richtlijnen

Naast de hierboven beschreven nationale regelgeving en EC richtlijnen zijn een aantal internationale verdragen en reglementeringen van belang. Zonder in detail te willen treden over de inhoud ervan, worden ze hieronder kort opgesomd. •

Het Zeerechtverdrag (1982);

•

COLREG inzake het voorkomen van aanvaringen (1972);

•

Het SOLAS-verdrag inzake veiligheid van mensenlevens op zee (1974/1978);

•

Internationale conventie inzake controle van aangroeiwerende systemen waarin gebruik van TBT houdende verven stapsgewijs wordt afgebouwd (2001);

•

Aanbeveling van het Europese Parlement en de Raad van 30 mei 2002 betreffende de uitvoering van Integrated Coastal Zone Management in Europa (2002/413/EC) en de mededeling van de commissie aan de Raad en het Europese Parlement over geïntegreerd kustzonebeheer: Een strategie voor Europa (COM(2000) 547 definitieve versie) van 27.09.2000;

•

De Europese Richtlijn over de milieueffectenrapportering van bepaalde openbare en privéprojecten (COM85/337/EG) en de amendementen.

Vanuit het oogpunt van de natuurbescherming zijn volgende verdragen, overeenkomsten en reglementeringen van belang: •

De Vijfde Internationale Conferentie over de Bescherming van de Noordzee (BergenNoorwegen, 20-21 maart 2002), waarin de aanpak van het ecosysteem voor de verdere ontwikkeling van de Noordzee duidelijk naar voren wordt geschoven;

•

Het Protocol van Kyoto bij het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) van 11 december 1997 om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Een wereldwijde klimaatstrategie, wat een beperking van de emissie van broeikasgassen inhoudt, is overeengekomen in het kader van de United Nations Climate Convention (1992), en zijn implementatie in het Kyoto Protocol (1997). Voor België betekent dit een reductie van 7,5 % van de uitgestoten broeikasgassen in 2010 ten opzichte van 1990;

•

Het OSPAR-verdrag van 199214 voor de bescherming van het mariene milieu van de NOAtlantische Oceaan (25/03/1998) Het heeft als belangrijkste doel: -

het voorkomen en beëindigen van de verontreiniging van het mariene milieu;

-

het beschermen van het zeegebied tegen de nadelige effecten van menselijke activiteiten om de gezondheid van de mens te beschermen en het mariene ecosysteem in stand te houden;

-

indien mogelijk de aangetaste zeegebieden te herstellen. Het ESPOO-verdrag van 1991 over milieueffectenrapportering in een grensoverschrijdende context.

•

Het RAMSAR-verdrag (1971- 1975) over internationaal belangrijke watergebieden voor vogels en de bescherming van die gebieden (beperkt tot op een diepte van 6 m). Voor een situering van deze beschermingsgebieden wordt naar de discipline fauna en flora verwezen;

•

Het Verdrag inzake Biodiversiteit van Rio de Janeiro door België ondertekend en goedgekeurd (11/05/1995, gepubliceerd 2/04/1997);

•

Het doel van de CBD - Conventie (Convention on Biological Diversity) 15 is: -

het behouden van de biologische diversiteit;

-

het duurzaam gebruik van zijn componenten;

14

http://www.noordzeeloket.nl/beleid_en_regelgeving/verdragen/OSPAR-verdrag (18/04/05)

15

http://www.biodiv.org/Convention/default.shtml (18/04/05) 19


-


het eerlijk verdelen van de opbrengsten die voortkomen uit de natuurlijke rijkdommen.

De conventie erkent dat biologische diversiteit meer omvat dan planten, dieren, microorganismen en hun ecosystemen, het gaat ook over mensen en hun voedselzekerheid, medicijnen, gezonde lucht en water, en een proper en gezond milieu om in te leven. •

Het Verdrag van Bonn (1979) inzake bescherming van trekkende (wilde) soorten en de verwante ASCOBANS-overeenkomst (1992) ter bescherming van kleine walvisachtigen;

•

Het Verdrag van Bern (1979) inzake behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijke leefmilieu;

•

Hoofdstuk 17 van Agenda 21 met betrekking tot de bescherming van zee- en kustgebieden;

•

Convention for the International Council for exploration of the Sea (ICES, 1964). ICES plant en coördineert marien onderzoek aan de hand van comités, meer dan 100 werkgroepen, symposia en jaarlijks wetenschappelijke conferenties. ICES geeft ook advies over het mariene ecosysteem aan overheden en internationale wetgevende instanties die bevoegd zijn met het beheer van de Noord Atlantische oceaan en hun aangrenzende zeeën. 16 Zo bestaat er ook een werkgroep van de effecten van extractie van mariene sedimenten van het mariene ecosysteem (WGEXT) Een overzicht van de nationale mariene aggregaatextractie, het in kaart brengen van de zeebodemrijkdommen en de ICES richtlijnen voor het beheer van marien sediment extractie en nog veel meer staat te lezen in hun jaarlijks rapport (ICES CM, 2003).

Van minder direct belang zijn de volgende conventies en verdragen gerelateerd aan operationele lozingen en vervuiling ten gevolge van een ongeval. •

Het OPRC (1990) omtrent het paraat zijn, de samenwerking en de bestrijding van olievervuiling.

•

Het MARPOL 73/78 -Verdrag en de bijlagen I (olie) en V (scheepsvuilnis) ter voorkoming van verontreiniging. Voor bijlage I en bijlage V is de Noordzee een "Speciale Zone";

•

De internationale conventies omtrent burgerlijke aansprakelijkheid inzake schade door vervuiling met olie (International Conventions on Civil Liability for Oil Pollution Damage ook gekend als CLC 1969 en CLC 1992) omtrent de verplichte verzekering van de tankereigenaar;

•

De internationale conventies voor de oprichting van een Internationaal Fonds voor de Compensatie van Olievervuilingsschade (IOPC Fund 1971 en 1992) ter aanvulling van de CLC1969 en CLC 1992;

•

De Internationale conventie omtrent de burgerlijke aansprakelijkheid van vervuilingsschade door bunkerolie (maart 2001). Deze conventie is echter nog niet van kracht;

•

Het Akkoord van Bonn (1983) tussen de Noordzeestaten en de EG inzake wederzijdse hulp en samenwerking in bestrijding van (olie)vervuiling, en bewaking en controle ter voorkoming van overtreding van reglementen ter bescherming en bestrijding van pollutie.

3.2

BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN EN BELEIDSDOELSTELLINGEN

De vraag naar mariene aggregaten (zand, grind) neemt toe, naarmate winning aan land steeds moeizamer verloopt. Dit vindt haar oorsprong in de uitputting van bestaande zandgroeven op land, de alternatieve aanwending van deze, vaak mooie, gebieden zoals bvb. de aanleg van nieuwe woongebieden en de groeiende vraag naar zand en grind17,18.

16

http://www.ICES.dk (18/04/05)

17

VLIZINE jrg. 3, nr. 9-10 (september-oktober 2002)

18

http://www.mumm.ac.be/NL/Management/Sea-based/sandgravel.PHP (18/04/05) 20



In België wordt de winning van marien zand en grind op het Continentaal Plat geïnventariseerd sinds 1979. De jaarlijkse winning steeg regelmatig van 370 000 m3 in 1979 tot 1 700 000 m3 in de jaren ’90. In 2001 overschreed de productie de grens van 1 900 000 m3 en de volgende jaren draaide de productie rond de 1 600 000 m3 19. Gedurende de laatste vijf jaar stelt men een duidelijke internationalisering vast van de winningsindustrie van aggregaten op zee, waarbij de kleine ondernemingen overgenomen worden door multinationals en de kleine schepen met een capaciteit van minder dan 1.000 m³ vervangen worden door grote schepen met een capaciteit van 2.500 tot 5.000 m³(Degrendele, 2005). Zoals beschreven in het KB van 1 september 2004 20 mag de ontginning van zand en grind slechts gebeuren in 3 controlezones en 1 exploratiezone. De wet legt, voor de zanden grindsector, echter beperkingen op betreffende de maximale ontginningshoeveelheid en de ontginningsvaartuigen die mogen gebruikt worden. De ontginningen die gebeuren in de zone 3A, meer bepaald in de oude stortzone S1, vallen buiten deze beperkingen, omdat het een extractie van eerder gestort materiaal betreft die niet leidt tot een aantasting van de natuurlijke zandbanken. •

In de 3 controlezones en de exploratiezone mag er maximaal 15 miljoen m3 (3 miljoen m3/jaar als voortschrijdend gemiddelde over 5 jaar) zand en grind ontgonnen worden, gespreid over een periode van 5 jaren door het geheel van de houders van concessies. De Minister legt, op voorstel van de Commissie, het maximaal toegestane jaarlijkse exploitatievolumes per concessiehouder vast, gebaseerd op de maxima van de ontgonnen hoeveelheden gedurende de vorige 5 jaren;

•

Zo mag de ontginning van zand en grind in de controlezones 1 en 2 en in de exploratiezone enkel gebeuren met ontginningsvaartuigen van het type “sleephopperzuiger”. Dit moet gebeuren over een aaneensluitend gebied in lagen van maximaal 0.5 m diep met een verplaatsingssnelheid van het schip groter dan 1.5 knopen. De totale ontginningsdiepte mag niet dieper gaan dan 5 m beneden de bodemligging zoals vastgelegd door het Fonds 21. In controlezone 3 mag wel een “steekhopperzuiger” worden toegestaan. Uitzonderlijk kan in het belang van het behoud van het mariene milieu en/of van de zeevisserij in bepaalde zones de ontginning tijdelijk beperkt of verboden worden.

De controlezone 2 wordt opgesplitst in drie sectoren 2A, 2B en 2C overeenkomstig met de zandbanken. De sectoren 2A en 2B komen grosso modo overeen met de Kwintebank, terwijl de sector 2C de Buiten Ratel en de Oostdijck omvat. De zandbanken in deze zone vormen een bescherming van de kust tegen de stromen. De winningen moeten dus verspreid worden over de sectoren. Om te intensieve en lokale winningen te vermijden zal een rotatiesysteem ingevoerd worden, met het oog op een natuurlijk herstel van de zandbanken voor de sectoren en rekening houdend met de variabele kwaliteit van het zand tussen de banken. De winning zal slechts op twee sectoren tegelijk toegestaan worden (bv.: de sectoren

19

Hierbij zijn de zandvolumes die voor het Gewest voor de kustbescherming worden ontgonnen niet bijgevoegd. Momenteel zijn er nog geen cijfers bekend over het zandvolume die op dit niveau ontgonnen wordt. (Degrendele K. et al. (2005). Duurzaam beheer van de zandwinning op het Belgisch Continentaal Plat, Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, 20pp.) 20

KB 1 september 2004 betreffende de voorwaarden, de geografische begrenzing en de toekenningsprocedure van concessies voor de exploitatie en de exploratie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het continentaal plat, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad 7/10/04 21

Het Fonds voor de exploratie en de exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het continentaal plat van België opgericht bij de wet van 27 december 1990 houdende oprichting van budgettaire fondsen, gewijzigd bij de programmawet van 30 december 2001. (KB 1/09/04 Art. 1) 21



2A en 2C, daarna sectoren 2B en 2C) en dit gedurende een periode van 3 jaar. Momenteel is de sector 2B gesloten22. Om de gevolgen van de winning nauwkeurig te evalueren wordt de zeebodem gemonitored door een multibeam echosounder in opdracht van de Federale Overheidsdienst Economie. Met dit type meetinstrument kan: •

een gedetailleerde bathymetrische kaart gemaakt worden;

•

de sedimentaire aard van de zeebodem geëvalueerd worden:

Meerdere monitoringszones, waaronder het centrale en noordelijke gedeelte van de Kwintebank en de Middelkerkebank, worden jaarlijks 3 tot 4 keer gemonitored. Door de analyse van de sonargegevens, die op deze zones verzameld worden, kunnen hun geomorfologische evoluties en de gevolgen van de winning nauwkeurig gevolgd en geëvalueerd worden. Zo ook kon de centrale depressie op de Kwintebank toegeschreven worden aan de zanden grindontginning en is sinds maart 2005 een winningverbod geldig op deze zone voor 3 jaar. Zand en grind extractie van de zeebodem zijn een belangrijke bijdrage tot de nationale vraag naar aggregaatbronnen. Wanneer de zanden grindextractie niet gecontroleerd gebeurt, kan dit significante schade veroorzaken aan de zeebodem, aan de geassocieerde biota, aan de visbestanden, kustlijnen en conflicten met andere gebruikers van de zee. Door de beleidscel van de Minister van de Noordzee werd in het kader van het duurzame beheer van de Noordzee op 16/10/04 23 een voorstel gedaan om beschermde mariene gebieden af te bakenen. Het zou gaan om volgende beschermingszones: •

Speciale beschermingszone vogels: aan de haven Nieuwpoort, Zeebrugge en Oostende. Deze gebieden laten scheepvaart, visserij, militaire activiteiten, veiligheidsoefeningen en andere activiteiten mits MER/MEB + compensatie mits aantasting vogelaantallen toe, maar verbieden windmolens, zandwinning, bepaalde sportvisserijactiviteiten, schelpenvisserij, artificiële riffen, kunstmatige eilanden, nieuwe woon-, recreatie- ,entertainment-, infrastructuurgebieden.

•

Speciale beschermingszone Habitat: Trapegeer Stroombank en Vlakte van de Raan. De activiteiten die toegelaten en verboden worden in dit gebied zijn dezelfde als bij de speciale beschermingszone vogels; alleen komt er nog bij dat er geen baggerspecie mag gestort worden.

•

Andere types marien beschermde gebieden: Marien reservaat Baai van Heist. Hier geldt een verbod van visserij en scheepvaart, terwijl kabels en pijpleidingen wel worden toegelaten.

Om een controle te kunnen uitoefenen op vb. de locatie en de hoeveelheid van ontginning en om al deze informatie te verzamelen en te analyseren, wordt elk ontginningsvaartuig sinds eind jaren ’90 verplicht om een black box (registreertoestel) aan boord te hebben. Voor die tijd moest elk ontginningsvaartuig een register afleveren aan de dienst Continentaal Plat van de FOD Economie waarin de relevante informatie over elke winning genoteerd moest worden. In de black box moet een deel van de informatie manueel worden ingevuld, de rest wordt automatisch opgeslagen. Manueel in te vullen informatie in de black box of registreertoestel: •

Identificatie van de concessiehouder;

•

Volgnummer van de reis.

22

http://www.johannvandelanotte.nettools.be persmededeling 30/12/03 Duurzaam beheer van de Noordzee. De exploratie en exploitatie van zeezand en –grind. (28/04/05) 23

http://www.johanvandelanotte.nettools.be persmededeling 17/10/04 Tweede fase duurzaam beheer voor de Noordzee. Concrete maatregelen voor het afbakenen van mariene beschermde gebieden (18/04/05) 22



Automatisch opgeslagen informatie in de black box of registreertoestel: •

Identificatie van het ontginningsvaartuig;

•

Datum en uur van de registraties;

•

Positie en snelheid van het ontginningsvaartuig;

•

Status van de pompen (aan/uit);

•

Status van het ontginnen (ja/nee)(Degrendele et al., 2005).

De wet van 5 mei 1997 over de duurzame ontwikkeling bepaalt dat de Belgische federale regering om de vier jaar een federaal plan betreffende duurzame ontwikkeling moet opstellen. Dat plan moet maatregelen vastleggen die op het federale niveau nodig zijn om duurzame ontwikkeling te realiseren. Ook het mariene milieu komt voor in de uitgebreide lijst van beleidsthema’s die aan bod komen in het plan. Voor elk thema schetst het plan eerst de problemen. Vervolgens formuleert het een (aanzet tot) actieplan met doelstellingen en maatregelen. Het vermeldt ook welke instellingen bij de uitvoering betrokken zijn en het wijst op indicatoren om de ontwikkeling te volgen. Tot besluit presenteert het plan tien "richtsnoeren" voor het beleid betreffende duurzame ontwikkeling. Het 2de plan voor de periode 2004-2008 is goedgekeurd door de Ministerraad op 24 september 2004 24.

3.3

ADMINISTRATIEVE ASPECTEN

Voor de exploratie en exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen van de zeebodem en van de ondergrond is een concessie vereist, die verleend wordt onder de voorwaarden en regels van de Koning (Art.3 Wet van 13 juni 1969 inzake de exploratie en exploitatie van niet-levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal Plat). Vooraleer een concessie voor zanden grindexploitatie verkregen wordt, moet er een milieueffectenrapport (MER) van het betrokken gebied gemaakt worden. Dit is onderworpen aan een milieueffectenbeoordeling. De inhoud van een milieueffectenrapport, het verloop van de procedure en de inhoud van de milieueffectenbeoordeling wordt hierna besproken.

3.3.1

Inhoud van het milieueffectenrapport

Het opstellen van het milieueffectenrapport gebeurt onder leiding van een coördinator. Dit bestaat uit: •

identificatie van de activiteit;

•

de bathymetrische, sedimentologische, hydrodynamische effecten;

•

de fysico-chemische effecten;

•

een raming van het verlies aan benthische biomassa en het effect van dit verlies op het mariene ecosysteem;

•

een evaluatie van de risico’s op ongevallen die mariene verontreiniging kunnen veroorzaken;

•

het effect van gebruik van akoestische toestellen op het mariene ecosysteem;

•

de verenigbaarheid met de uitoefening van de activiteiten van andere rechtmatige gebruikers van de zee;

•

de mogelijk te nemen maatregelen om de voormelde effecten te beperken of te compenseren door milieuvoordelen;

24

http://www.plan2004.be Federaal plan voor duurzame ontwikkeling (2004-2008) (28/04/05) http://www.icdo.fgov.be Eerste Federaal Plan inzake Duurzame Ontwikkeling (2000-2004) (28/04/05) en

en

Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (2000). Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 2000-2004: FRDO dringt aan op bekendmaking en uitvoering. FRDO-info, nummer 5, oktober 2000. 23



•

een beschrijving van mogelijke alternatieven;

•

een aanduiding van de wettelijke en reglementaire voorschriften alsook van internationale en nationale aanbevelingen;

•

een overzicht van de moeilijkheden, zoals technische leemten of ontbrekende kennis.

Voor de aanvraag van een concessie om een activiteit uit te voeren in de controlezones 1 en 2 kan het MER beroep doen op de resultaten gepubliceerd in de 3-jaarlijkse overzichtsrapporten, terwijl voor controlezone 3 de syntheseverslagen als uitgangspunt kunnen genomen te worden.

3.3.2

Verloop van de procedure

De procedure overloopt een aantal stappen. Deze stappen zijn verschillend naargelang het om een activiteit gaat met grensoverschrijdende dimensie of niet. In het geval de activiteit geen grensoverschrijdende dimensie heeft: •

Stap 1: Wanneer het milieueffectenrapport klaar is, maakt de aanvrager dit over aan het Bestuur 25 samen met de aanvraag voor een concessie;

•

Stap 2: Het bestuur gaat na of het milieueffectenrapport volledig is en geeft zijn advies aan de Minister 26 binnen de 15 dagen;

•

Stap 3: Tussen de 15de en de 30ste dag na het indienen van het MER en de aanvraag voor een concessie maakt de Minister zijn beslissing over aan de afgevaardigde van de bevoegde Minister 27 en de aanvrager. Bij een negatieve uitspraak worden de redenen van weigering en eventuele ontbrekende gegevens meegedeeld. In sommige gevallen vraagt de Minister nog naar uitgebreider onderzoek;

•

Stap 4: Van de 30ste tot de 60ste dag ligt het MER ter inzage bij het Bestuur en kunnen de betrokkenen hun standpunten, opmerkingen en bezwaren kenbaar maken aan het Bestuur. Soms zet het Bestuur het MER ook op haar website.

In het geval de activiteit wel een grensoverschrijdende dimensie heeft: •

Stap 1: Wanneer het milieueffectenrapport klaar is, maakt de aanvrager dit over aan het Bestuur samen met de aanvraag voor een concessie;

•

Stap 2: Het Bestuur gaat na of het milieueffectenrapport volledig is. Indien het milieueffectenrapport een activiteit betreft die grensoverschrijdend is, en deze activiteit ook aanzienlijke effecten kan hebben op de mens of het milieu in dat grensoverschrijdende gebied, zendt het Bestuur een exemplaar van het rapport naar de bevoegde overheden van de betrokken lidstaat van de Europese Unie of Verdragsluitende Partij bij het Verdrag van Espoo. Het doorzenden van het rapport kan onmiddellijk gebeuren of onmiddellijk na ontvangst van het verzoek tot doorzending ervan. Dit verzoek kan gebeuren tot de 60ste dag;

•

Stap 3: De bevoegde overheden en vertegenwoordigers van de voornoemde lidstaten en Verdragsluitende Partijen hebben tot de 80ste dag na de startdatum van de procedure de tijd om hun standpunten, opmerkingen en bezwaren kenbaar te maken aan het Bestuur;

25

Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee en het Schelde-estuarium.

26

De Minister of Staatssecretaris die de bescherming van het mariene milieu onder zijn bevoegdheid heeft.

27

De directeur-generaal van de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid van de Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. 24



•

Stap 4: Vervolgens moet binnen de 90ste dag de potentiële grensoverschrijdende effecten van de activiteit en de te overwegen maatregelen om die effecten te beperken of teniet te doen besproken worden;

•

Stap 5: Het ontwerp van het MER wordt binnen de 100ste dag voorgelegd aan de commissie en deze maakt zijn advies, in de vorm van een bijlage bij de finale versie van het MER, over aan het Bestuur binnen de 105de dag;

•

Stap 6: Het Bestuur zendt het MER naar de Minister voor het verstrijken van de 125ste dag;

•

Stap 7: Op deze basis maakt de Minister zijn advies duidelijk aan de bevoegde Minister 28.

3.3.3

Inhoud van de milieueffectenbeoordeling2 9

Het Bestuur geeft advies of een voorgenomen activiteit toegelaten kan worden of niet. In het positieve geval adviseert het Bestuur ook over: •

de bijzondere voorwaarden waaronder de activiteit toegelaten wordt;

•

de monitoring van de effecten van de activiteit;

•

de compensatie bij nadelige effecten van de activiteit.

Verder houdt het Bestuur bij de effectenbeoordeling ook rekening met:

28

•

De interacties tussen de effecten van de voorgenomen activiteit en de globale effecten van de activiteit op het milieu;

•

Het beginsel van preventief handelen, voorzorg en duurzaam beheer;

•

De standpunten, bezwaren en opmerkingen die ingediend werden;

•

Het advies van de commissie.

De Federale Minister bevoegd voor Economie.

29

KB van 1 september 2004 houdende de regels betreffende de milieu-effectenbeoordeling in toepassing van de wet van 13 juni 1969 inzake de exploratie en exploitatie van niet-levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 7/10/04 25


4 4.1 4.1.1

Beschrijving van de activiteiten

BESCHRIJVING VAN DE ACTIVITEITEN ALGEMENE BESCHRIJVING VAN DE ACTIVITEIT Algemene beschrijving van de activiteit voor Zeegra VZW

13 concessiehouders hebben de intentie om zand en indien de vraag zich stelt in zeer beperkte mate grind te exploiteren in de controlezones op het Belgisch Continentaal Plat. Hiervoor werd een verlenging of een aanvraag van hun concessie ingediend. Op huidig ogenblik wordt praktisch uitsluitend zand geëxtraheerd in het Belgisch Deel van de Noordzee. Drie zandtypes worden opgehaald: 10% fijn (Rond zand 0/1 type (0/0,05) mm), 15% middelgrof (Rond zand 0/2 type (0/1) mm) en 75% grof (Rond zand 0/4 type (0/2,5) mm) zand. Aangezien geen veranderingen verwacht worden in de vraag naar het type aggregaat en hun onderlinge verhoudingen gedurende de geldigheid van deze MER (2005-2007), zal de aandacht voornamelijk toegespitst zijn op zandextractie en de mogelijke milieugevolgen ervan. De eigenlijke ontginning gebeurt vaak door gespecialiseerde firma’s met sleephoppers in hun bezit (of huur) die in onderaanneming werken voor de bovenstaande concessiehouders. Algemeen kan gesteld worden dat in zee zand en grind uit de zeebodem meestal ontgonnen worden met een ‘sleephopperzuiger’ of een ‘steekhopperzuiger’. Voor de Belgische situatie mogen momenteel in de concessiezones 1 en 2 enkel sleephopperzuigers gebruikt worden. In sector 3 mogen ook steekhopperzuigers gebruikt worden, maar in werkelijkheid wordt ook hier uitsluitend gebruik gemaakt van sleephopperzuigers. Eventueel worden sleephopperzuigers ingezet met een tragere baggersnelheid, waardoor de mogelijke milieu-effecten vergelijkbaar zijn met deze veroorzaakt door een steekhopperzuiger. De concessies die toegestaan worden zijn voornamelijk voor de controlezones 1 en 2, met het merendeel in controlezone 2. Zo mogen 8 concessiehouders zand ontginnen voor een maximaal exploitatievolume van 1.850.000 m3 voor 2005 in controlezone 2. 4 concessiehouders mogen zowel in controlezone 1 als in controlezone 2 ontginnen voor een maximaal exploitatievolume van 900.000 m3. 1 concessiehouder heeft toestemming voor ontginning in controlezones 1, 2 en 3 voor een maximaal exploitatievolume van 100.000 m3 in 2005. Van alle schepen die aan zandontginning doen, vertrekken er vanuit Oostende, Zeebrugge, Nieuwpoort, Gent (Terneuzen) en Antwerpen. Gemiddeld wordt er met 10 knopen naar het concessiegebied gevaren. Tijdens het ontginnen varen ze met een snelheid van 1,5 tot 2 knopen afhankelijk van de grootte van de concessie en het type zand. Wanneer de beun volgeladen is varen ze terug naar de loskade met een gemiddelde snelheid van 9 knopen.

4.1.2

Algemene beschrijving van de activiteit voor AWZ – Afdeling Kust en AWZ – Afdeling Maritieme Toegang

De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Kust wenst 1.650.000 m³ zand te ontginnen voor jaarlijkse badstrandverhogingen en zandsuppleties. De ontginning zal plaatsvinden in controlezone 2C. Badstrandverhogingen worden uitgevoerd om de schade door de zee aangebracht tijdens de voorbije winter aan de badstranden te herstellen en dus het veiligheidsniveau tegen overstroming tegen de 27



volgende winter te verbeteren, en het strand geschikt te maken voor exploitatie - o.a. badkabines - in de zomer. Zandsuppleties worden uitgevoerd om het veiligheidsniveau van de zeewering op peil te houden of te verhogen. Hier kan onderscheid gemaakt worden tussen: -

kleinere onderhoudssuppleties van vroeger reeds aangelegde stranden (150.000 m³/jaar gedurende 3 jaar)

-

grote suppleties voor de aanleg van nieuwe stranden of voor grote onderhoudsbeurten van vroeger aangelegde stranden (400.000 m³/jaar gedurende 3 jaar).

De manier waarop de ontginning van het zand dat voor AWZ-Afdeling Kust bestemd is zal gebeuren, zal gelijkaardig zijn als die van Zeegra VZW. De Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Maritieme Toegang vraagt een vergunning aan voor het extraheren van 5.000.000 m³ zand in controlezone 3A, meer bepaald in de oude stortzone S1, over een periode van 2 tot 3 jaar. Het ontgonnen materiaal zal gebruikt worden voor: •

West areaal nieuwe buitenhaven Zeebrugge (2.000.000 m³/3 jaar);

•

de uitbreiding van het sternen-eiland in de buitenhaven van Zeebrugge (3.000.000 m³/ 3 jaar).

Het aggregaat dat geëxtraheerd wordt uit de oude stortzone S1 betreft vroeger gestort materiaal (artificieel duin). De eigenlijke ontginning zal gebeuren door gespecialiseerde firma’s die sleephopperzuigers in hun bezit hebben. Steekhopperzuigers zullen voor zover reeds bekend, niet gebruikt worden. Er wordt ervan uit gegaan dat de schepen die voor AWZ – Afdeling Maritieme Toegang werken, vanuit de haven van Zeebrugge zullen vertrekken. De havenuitbreiding en de uitbreiding van het sterneneiland gebeurt namelijk in Zeebrugge. Voor de 550.000 m³ die voor AWZ – Afdeling Kust wordt geëxtraheerd, wordt ervan uit gegaan dat ze vanuit Oostende of Nieuwpoort zullen varen. Voor de ontginning van zand in de controlezone 3A wordt er gemiddeld met 10 knopen naar het concessiegebied gevaren. Tijdens het ontginnen bedraagt de snelheid ongeveer 3 knopen. Wanneer de beun volgeladen is varen ze terug naar de loskade met een gemiddelde snelheid van 9 knopen.

4.2

GEPLANDE FASERING VAN DE ACTIVITEIT

De wet van 1/09/04 schrijft voor dat in de controlezones door het geheel van de houders van concessies maximaal een volume van 15 miljoen m3 (3 miljoen m3/jaar als voortschrijdend gemiddelde over 5 jaar) mag ontgonnen worden, gespreid over een periode van 5 jaren. Elk jaar worden door de Federale Overheidsdienst Economie de maximale ontginningsvolumes voor het komende jaar toegekend. Voor 2005 werd al een maximaal volume van 2.850.000 m3 toegekend. Dus er is nog ruimte om 150.000 m3 te verdelen. Vervolgens hebben al 3 concessiehouders een verhoging van hun maximale ontginningsvolume voor 2005 aangevraagd. Een uitspraak hierover wordt later op het jaar verwacht. Hierbij is het belangrijk om op te merken dat de hoeveelheden die voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Maritieme Toegang noodzakelijk zijn voor havenuitbreiding en de uitbreiding van het sternen-eiland niet onder bovenvermelde restricties vallen. De hoeveelheden die door AWZ – Afdeling Maritieme Toegang uit de controlezone 3A, meer bepaald t.h.v. de oude stortzone S1 zullen gehaald worden, vallen buiten alle hoeveelheden vermeld in het KB, omdat het een ontginning van eerder gestort materiaal betreft. Indien de bedrijven vertegenwoordigd door Zeegra VZW in de sector 3A, meer specifiek t.h.v. de oude stortzone S1, ontginnen, valt dit eveneens niet onder bovenvermelde restricties. 28



De toegankelijkheid van de concessiezones is niet voor alle sectoren continu. Sectoren 1A, 2C en 3A zijn het ganse jaar open, sector 1B enkel gedurende de maanden maart, april en mei . Sectoren 2A en 2B hebben een rotatiesysteem en zijn afwisselend open voor een periode van 3 jaar. Op dit moment is sector 2B gesloten en dit tot 15 maart 2008. Sector 3B is tevens gesloten voor ontginning zolang de sector gebruikt wordt als baggerspeciesloswal.

4.3

BESCHRIJVING VAN DE VERSCHILLENDE ACTIVITEITEN

In het algemeen zijn de 2 meest gebruikte types van ontginningsvaartuigen voor aggregaatextractie op zee: a) Mechanische ontginningsvaartuigen en b) Hydraulische ontginningsvaartuigen.

MECHANISCHE ONTGINNINGSVAARTUIGEN Mechanische ontginningsvaartuigen maken door middel van mechanische middelen de bodem los en transporteren deze naar de oppervlakte. Het baggerschip ligt stil terwijl een draaiende band voorzien van grijpers, lepels of emmers in het water wordt gelaten om materiaal op te halen. Dit type wordt niet ingezet, en is ook niet toegelaten, voor aggregaatextractie op het BDNZ.

HYDRAULISCHE ONTGINNINGSVAARTUIGEN Het typische kenmerk van dit type baggerschepen is dat het losgemaakte materiaal omhoog gebracht wordt in suspensie door middel van een pijp of zuiger die verbonden is met een centrifugaalpomp. Voor het losmaken van de grond worden verschillende werktuigen gebruikt zoals snijkoppen, graafwielen, sleepkoppen en hogedruk waterjets. Hydraulisch baggeren is vooral efficiënt wanneer fijn materiaal moet bovengehaald worden. Voor materiaal met een grovere korrelgrootte moet een grotere kracht op de pomp gezet worden. Het K.B. van 1/09/200430 schrijft voor dat enkel sleephopperzuigers mogen gebruikt worden bij zanden grindexploitatie op de Noordzee in de controlezones 1 en 2. De steekzuiger mag gebruikt worden bij de ontginning in de controlezone 3. Aangezien de schepen die momenteel kunnen ingezet worden enkel sleephopperzuigers zijn, zal de technische beschrijving zich beperken tot deze techniek.

4.3.1

Sleephopperzuiger

Een sleephopperzuiger is een hydraulisch ontginningsvaartuig dat al varend door middel van grote sterke pompen en motoren, zand, klei, slib en zelfs grind van de waterbodem kan zuigen. Het is een zelfvarend, zelfladend schip en meestal zelflossend. De belangrijkste componenten van de extractie-installatie van een sleephopperzuiger zijn: •

Bagger (zand) pomp;

•

Zuigbuis met sleepkop;

•

Zeefinstallatie met stortkoker;

•

Jetpomp;

•

(Zelf)losinstallatie.

30

1 september 2004: Koninklijk besluit betreffende de voorwaarden, de geografische begrenzing en de toekenningsprocedure van concessies voor de exploratie en de exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het continentaal plat. 29



Figuur 4.3.1: De sleephopperzuiger

Hopper + zeefinstallatie met stortkokers

Bodemdeuren Zuigbuizen

Sleepkop 2 1

4.3.1.1

Bagger- of zandpomp

De meeste zandontginningsschepen hebben een bagger- of zandpomp met een bepaalde capaciteit en een bepaald vermogen van de elektrische motor. Een bagger- of zandpomp kan enkel- of dubbelwandig zijn. Zo is de “Orisant” uitgerust met een dubbelwandige zandpomp voorzien van een 5-bladige waaier en een capaciteit van 9.000 tot 11.500 m3 mengsel per uur. De pomp wordt direct aangedreven door een elektronische dieselmotor met een vermogen van 1.119 kW bij 1.200-1.600 omw/min.

4.3.1.2

Zuigbuis met sleepkop

De zandzuiger, die aangedreven wordt door een bagger- of zandpomp, dient ervoor om materiaal van de zeebodem op te zuigen. Onderaan de zuigbuis is er een sleepkop. Er bestaan 2 groepen sleepkoppen met een verschillend werkingsprincipe: erosiekoppen en slibkoppen. Het doel van de erosiekoppen is het loswoelen van niet-cohesief sediment door een groot drukverschil over de sleepkop te creëren zodat de erosiewerking van het intredende water zo groot mogelijk wordt. Het doel van een slibkop echter is om het slib te zuigen met een densiteit die de in-situ dichtheid zo goed mogelijk benadert, en waar dus slechts een minimum aan water wordt toegevoegd. Daarnaast kunnen er ook nog andere verschillen zijn tussen sleepkoppen. De sleepkop van de “Orisant” is bijvoorbeeld voorzien van een vuilrooster, instelbare bypass, tanden en slijtdelen uit speciaal slijtvast materiaal. De sleepkop van de “Lange Wapper” is uitgerust met een jet-systeem waarbij water met hoge druk door de sleepkop wordt gepompt en zeemateriaal kan loswoelen (zie Figuur 4.3.2). De belangrijkste functie waaraan sleepkoppen onder gegeven omstandigheden moeten voldoen, is het nemen van een zo groot mogelijke hoeveelheid sediment van de bodem. De op het BDNZ gebruikte sleepkoppen hebben een breedte van ongeveer 1,5 m.

30



Figuur 4.3.2: Sleepkop van “De Lange Wapper”

Zuigbuizen kunnen variëren in diameter. De op het BDNZ gebruikte zuigbuizen hebben een gemiddelde diameter van 860 ±224 mm (min 600 mm; max 1.200 mm). Verder kan de zuigbuis met een scharniergewricht verdeeld worden in een bovenste en een onderste deel wat een grote flexibiliteit voortbrengt. Hierdoor blijft de sleepkop op een constante diepte op de zeebodem ook wanneer deze oneffen is of wanneer het schip een bocht maakt. De zuigdiepte wordt geregeld door middel van een lier met staaldraad. De diepte waarbij de zuigkop in het zand graaft hangt van een aantal factoren af zoals het type sediment (verdeling en gemiddelde korrelgrootte), de snelheid waarmee gevaren wordt, de technische en ontwerpeigenschappen van de zuigerkop, …. Er kan vanuit gegaan worden dat de effectieve ingraafdiepte van de kop zal variëren tussen 0,2 en 0,5 m afhankelijk van de hierboven aangehaalde factoren. Voor de verdere behandeling in dit MER wordt uitgegaan van een indringingsdiepte van 0,5 m. Wat de locatie van het zuigen betreft, wordt er enkel gezogen op de flanken en niet in de geulen.

4.3.1.3

Zeefinstallatie met stortkokers

Het baggermengsel wordt via een persleiding (bij de Orisant heeft de persleiding een diameter van 750 mm, bij de Charlemagne 700 mm) naar de zeefinstallatie gebracht. Hier kan gekozen worden tussen zand of grind zeven. Het gezeefde materiaal wordt via een stortkoker afgevoerd naar de laadgoot (diameter 1.000 mm bij de “Orisant”). Hier kunnen hydraulisch bediende laadgootkleppen aangebracht worden om het mengsel in de hopper te positioneren. Om slijtage tegen te gaan is de inlaatsectie van de zeef voorzien van een rubberbekleding met een dikte variërend afhankelijk van het schip van 12-100 mm. De stortkokers kunnen ook gedraaid worden door een hydromotor gedreven door een groot tandrad. De beun van het schip is de opslagplaats waar het aggregaat uiteindelijk in opgeslagen wordt. De op het BDNZ actieve schepen hebben een gemiddelde opslagcapaciteit van 4.928±5.276m³ (min: 700m³; max: 21.529m³).

4.3.1.4

Jetpomp

Naast de installaties voor het oppompen en filteren van het aggregaat kan er ook een jetpomp aan boord zijn. Deze wordt aangewend om het opgebaggerde materiaal te ontzilten door spoelwater op te zuigen en het materiaal te spoelen. Dit wordt via de laadgoot in de hopper gebracht. De jetpomp wordt daarnaast ook gebruikt voor injectie van water in de zand- of sleepkop.

31


4.3.1.5


(Zelf)losinstallatie

De meeste schepen zijn zelflossend. De zelflosinstallatie wordt gebruikt voor het lossen van het zand en grind in de haven. Een zelflosinstallatie kan bestaan uit: •

Een over de hopper rijdende wagen met 2 graafarmen met daaraan gemonteerde schraperbakken. De schraperbakken voeren het droge product naar boven waar het afgestort wordt op een transportband die aan de wagen is gemonteerd;

•

Een hydraulisch aangedreven langsscheepse transportband over de gehele hopperlengte;

•

Een hydraulisch aangedreven opvoerband op het voorschip aan bakboord zijde;

•

Een hydraulisch aangedreven transportband om materiaal in de ontvangstinstallatie aan de wal of in een binnenvaartschip over te slaan;

•

Een pijpleiding gekoppeld aan het schip waardoor het materiaal kan gepompt worden aangedreven door een pomp.

Een deel van de schepen is niet zelflossend. Hier wordt het zand gelost door een kraan die op de kade staat.

4.3.2

Schepen actief op het Belgische deel van de Noordzee

In totaal beschikken 13 schepen over een gecertificeerde Black box waardoor ze aggregaten mogen ontginnen op het BDNZ. Deze zijn: Arco Beck; Arco Bourne; Banjaard; Charlemagne; Delta; Orisant; RIO I, Reimerswaal; Saeftinge; Scelveringhe; Schotsman; Swalinge; Uilenspiegel. Daarnaast zijn er nog 4 baggerschepen die vroeger gebruikt werden op het BDNZ, maar momenteel niet meer actief zijn: Antigoon en Arco Adur beschikken niet meer over een Belgische blackbox en Christophorus en Vlieree bezitten op huidig ogenblik geen werkende blackbox meer. Er kan een groot onderscheid gemaakt worden tussen deze schepen op basis van de intensiteit waarmee ze actief zijn op het BDNZ. Op basis van gegevens van 2003 werd dit onderscheid gemaakt. Uit deze analyse blijkt (zie onderstaande tabel) dat de meerderheid van de aggregaatextractie uitgevoerd wordt door drie schepen: De Saeftinge, de Reimerswaal en de Banjaard. Tabel 4.3.1: Overzicht van het relatieve belang van de zandwinnigsschepen in 2003 (Lauwaert et al., 2004) Schip

% van de extractie

% van het aantal reizen

Saeftinge

±35%

±55%

Reimerswaal

±30%

±25%

Banjaard

±25%

±15%

Swalinge, Uilenspiegel

±6%

<3%

Orisant, Delta, Charlemagne

<4%

<2%

Schotsman, Arco Bourne, Vlieree

<0.5%

<0.5%

4.3.2.1

Technische karakteristieken van de gebruikte schepen

In de onderstaande tabellen wordt een overzicht gegeven van een aantal van de technische karakteristieken van de sleephopperzuigers die gebruikt worden op het BDNZ. Alle sleephoppers actief op het BDNZ varen op mariene dieselolie of gasoil.

32



Tabel 4.3.2: Overzicht van technische karakteristieken van de zandwinningsinstallaties aan boord van de sleephopperzuigers Naam

Breedte zuigerkop (m)

Diameter zuigbuis (m)

Beun inhoud Maximale (m3)31 Baggerdiepte (m)

Saeftinge

1,0

0,4

877

20

Reimerswaal

1,2

0,6

1600

25

1320

20

Banjaard Antigoon

1,2

8400

33

Arco Adur

0,7

2759

45

Arco Beck

2,5

0,85

2739

32

Arco Bourne

2,5

0,85

2600

32

Charlemagne

2,9

0,7

5000

60

Bagger- of zandpomp

Enkelwandig Aangedreven door een elektrische motor van 1700 kW

Christophorus

1,25

Delta Orisant

2,0

0,8

956

20

1235

20

2600

26

Dubbelwandig met capaciteit van 9000-11500 m3 Aangedreven door Dieselmotor van 1119 kw bij 1200-1600 omw./min

Rio

1,80

0,55

2343

33

Scelveringhe

2,6

0,85

3933

30

Schotsman

1,6

0,6

1523

32

Swalinge

1,8

0,85

1800

28

1,2

13700

50

Uilenspiegel Vlieree

zandpomp

950

31

Verschillende bronnen (BMM, Min. Econ Zaken, Scheepseigenaar/concessiehouder) geven verschillende waarden aan. Meestal verschillen deze waarden weinig, maar soms worden grote verschillen opgetekend. De meest voorkomende waarde is hier opgegeven. 33



Tabel 4.3.3: Overzicht van de scheepsgegevens van de sleephopperzuigers actief op het BDNZ Scheepsnaam

Motorvermogen

Diepgang geladen Lengte (m) (m)

Totaal (KW)

Hoofdmotor (KW)

Saeftinge

2073

1007

3,6

75,06

Reimerswaal

2700

1470

4,3

82

Banjaard

2000

1119

3,6

78,6

Antigoon

9000

8,7

115

6

98,3

Arco Adur Arco Beck

3160

6,5

99,63

Arco Bourne

3160

6,5

97,53

Charlemagne

5898

2 x 2700

8,5

101,3

Christophorus

1708

879

3,3

80,8

1184

3,9

67,1

Delta Orisant

5284

2250

6,62

89,2

Rio

2200

1500

5,87

82,33

Scelveringhe

6550

4320

6,2

116,5

Schotsman

2855

1470

6,08

89,97

Swalinge

5540

1800

6,4

82,5

Uilenspiegel

13860

9,8

142,8

Vlieree

4.3.3

Beschrijving van de zandexploitatie op zee

Zoals reeds eerder vermeld, vindt op het BDNZ momenteel bijna uitsluitend zandextractie plaats door middel van een sleephopperzuiger. De sleephopperzuiger vertrekt van de haven en vaart naar het zandontginningsgebied waarvoor het bedrijf een concessie bezit. Aangekomen in het concessiegebied, vertraagt het schip en laat het zijn sleepzuigbuis, die aan de zijde van het schip bevestigd is, omlaag tot de gewenste diepte. De werking van een sleephopperzuiger kan men vergelijken met een drijvende stofzuiger. Terwijl het schip in lange banen vaart met een minimumsnelheid van 1,5 knopen (streefsnelheid), zuigt men via de sleepzuigbuis zeebodemmateriaal en zeewater naar boven. Bij het starten van het baggeren wordt eerst water opgezogen, dat onmiddellijk weer buiten boord wordt gepompt. Van zodra de baggerinstrumenten (bv. concentratiemeters) aanduiden dat sediment wordt gezogen, wordt het opgezogen materiaal via een systeem van afsluiters in de beun of laadruimte gepompt. Op deze manier wordt per baan, over een breedte van 1-3 m en een diepte van 20-50 cm, de bovenzijde van de zeebodem opgezogen. Dit is gekend als ondiepe dredging. De lengte van een baan is afhankelijk van de grootte van het vak waarin gebaggerd wordt. De gemiddelde lengte van een baan bedraagt 3 mijl (= 4,8 km). Tijdens het baggeren stromen het opgezogen water (overvloeiwater) en het zeer fijne zand overboord, via het dek of via overvloeikokers in de zijwand of de bodem van het schip, en het zwaardere materiaal bezinkt in de opslagplaats. Dit resulteert achter en naast het schip in een grote pluim van hoge turbiditeit wanneer materiaal en overvloeiwater uit de laadbakken stroomt of wanneer het schip ongewenste 34



korrelgroottes verwijdert. Er kan vanuit gegaan worden dat ongeveer 35% van het opgehaalde materiaal uit zand bestaat, terwijl de overige 65% bestaat uit water en slib. Op een korte tijd kan het schip zichzelf volzuigen. Vervolgens gaat het schip na of de gewenste korrelgroottes en aggregaten aanwezig zijn. Het baggermengsel wordt via een persleiding naar de zeefinstallatie gevoerd. Het gezeefde mengsel stroomt via de stortkoker in de laadgoot, aangebracht boven de hopper. Het materiaal dat door de AWZ – Maritieme toegang zal opgezogen worden in de oude stortzone die gelegen is in sector 3A moet slechts aan weinig eisen op vlak van korrelgroottes en kwaliteit voldoen, waardoor alle opgezogen materiaal als geschikt wordt aangezien. Wanneer de hopper gevuld is, worden de sleephopperbuizen gespoeld en terug aan boord gebracht. Vervolgens versnelt het schip en vaart het terug naar de loslocatie. Tijdens de terugreis naar de loslocatie wordt het uitgebaggerde materiaal aan boord ontwaterd. Om het resterende water uit het zand te verwijderen, zijn in de bodem van de hopper met roosters afgedekte drainagegoten aangebracht. Soms gebeurt de ontwatering aan de hand van motorpompen die gekoppeld zijn aan pijpleidingen met zuigers en filters. Voor diverse afnemers is het van belang het zand te ontzilten. Door gebruik te maken van de jetpomp kan spoelwater via de laadgoot in de hopper gebracht worden. Aangekomen aan de loslocatie wordt het zeezand gelost.

4.3.4

Het lossen van zand

Het lossen van een sleephopperzuiger gebeurt meestal met zelflossende schepen. Een zelflosinstallatie kan bestaan uit: •

Een over de hopper rijdende wagen met 2 graafarmen met daaraan gemonteerde schraperbakken. De schraperbakken voeren het droge product naar boven waar het afgestort wordt op een transportband die aan de wagen is gemonteerd;

•

Een hydraulisch aangedreven langsscheepse transportband over de gehele hopperlengte;

•

Een hydraulisch aangedreven opvoerband op het voorschip aan bakboord zijde;

•

Een hydraulisch aangedreven transportband om materiaal in de ontvangstinstallatie aan de wal of in een binnenvaartschip over te slaan;

•

Een pijpleiding gekoppeld aan het schip waardoor het materiaal kan gepompt worden aangedreven door een pomp.

Sommige sleephoppers zijn niet zelflossend en worden gelost door een kraan die op de kade staat. Een sleephopperzuiger kan haar laadruimte weer ontladen op een aantal manieren: •

Droge ontlading: hier maak je gebruik van transportbanden om het droge materiaal over te slaan;

•

Natte ontlading: Door het materiaal in de laadruimte weer "vloeibaar" te maken, kan het schip de lading verpersen door stalen en rubberen leidingen die aan het schip gekoppeld kunnen worden. Deze techniek wordt ook wel “persen” genoemd. “Rainbowen” is hetzelfde als “persen” alleen wordt de lading hier niet door een leiding geperst maar meteen vanuit het schip op de gewenste plaats.

•

Dumpen: Dit gebeurd door deuren in de bodem van het schip te openen waardoor de lading uit het schip valt

Terug aan land wordt de ruwe specie gelost en verder verwerkt. •

1) ontdaan van metalen zoals munitie, wrakresten e.a.;

•

2) doorheen een ‘crusher’ gestuurd (om grotere keien te breken);

•

3) gezuiverd van hout (met een jig-installatie) en grotere schelpen;

•

4) afsplitsen en wassen van de grindfractie;

•

5) het zand wordt verder gescheiden naargelang de behoeften. 35



Het zand dat gebruikt wordt voor strandverhogingen en strandsuppleties wordt in sommige gevallen opgespoten vanop het schip dat voor de kust ligt. Het zand kan tevens met drijvende leidingen (en landleidingen) vanop het schip dat voor de kust ligt tot op het strand/haven gebracht worden.

4.4 4.4.1

GEBRUIK AAN HULPBRONNEN EN EMISSIES/RESIDUEN Brandstof

De sleephopperzuigers actief of het BDNZ gebruiken alle mariene dieselolie (Gasoil, MDO) als brandstof voor zowel de hoofdmotoren als de hulpmotoren. Het gemiddelde verbruik van de schepen kan geschat worden op 50 liter per gevaren kilometer en op 350 liter / uur baggeren. De gerapporteerde vaarsnelheid is gemiddeld 11±1 knopen als de schepen volgeladen zijn en 12±1 knopen als ze leeg zijn. De capaciteit van de brandstoftanks aan boord varieert sterk tussen schepen (gemiddeld ongeveer 580±490m³; minimum 49 m³; maximum 1460m³). Voor de drie belangrijkste schepen, de Saeftinge, Reimerswael en de Banjaard bedraagt het totale volume respectievelijk 153; 360 en 50 m³.

4.4.2

Afvalproductie

Op de schepen wordt zowel vloeibaar (bilges, slops en sludges) als vast afval geproduceerd. De geschatte hoeveelheden afval variëren substantieel tussen de verschillende schepen. De gemiddelde (en standaard afwijking) hoeveelheid vast afval wordt, op basis van de ingezamelde gegevens bij de verschillende zandwinners, geschat op 3400 ± 5100 kg/jaar/schip en 36±54 m³ vloeibaar afval/schip/jaar. Voor de Saeftinge, Reimerswael en Banjaard samen wordt dit geschat op ongeveer 17 m³ vloeibaar afval per jaar en 2650 m³ vast afval per jaar

4.4.3

Antifouling en corrosiebescherming

Voor zover bekend gebruiken de schepen TBT-vrije verven. Hoewel de exacte samenstelling momenteel niet gekend is, is de meeste schepen de actieve component op basis van koper of koperoxide. De antifouling lagen worden meestel tweejaarlijks aangebracht. De meeste schepen gebruiken Zn anodes als corrosiebescherming. Dit resulteert in ongeveer 160 kg Zn dat per jaar per schip vrijkomt. Voor Saeftinge, Reimerswael en Banjaard samen wordt dit geschat op 480 kg zink dat per jaar vrijkomt in het mariene milieu.

36


5 5.1

Beschrijving van de bestudeerde alternatieven

BESCHRIJVING VAN DE BESTUDEERDE ALTERNATIEVEN UITVOERINGSALTERNATIEVEN

Bij de exploitatie van de concessiezones speelt, meer specifiek voor de zanden grindsector, het economische aspect een belangrijke rol bij de selectie van waar precies welk materiaal zal gewonnen worden. De te varen afstand tot het concessiegebied speelt een belangrijke rol, naast de gewenste kwaliteit van het zand. De kwaliteit van het zand wordt bepaald door de vraag op de markt van specifieke aggregaatafnemers (bouwindustrie, betonindustrie, …). Verschillende kwaliteiten worden op verschillende plaatsen gevonden. Hierbij speelt de ervaring van de schipper die het zand opbaggert een belangrijke rol. De schipper weet best waar welke specifieke karakteristieken van zand te vinden zijn (gemiddelde korrelgrootte, verdeling van de korrelgrootte, fractie schelpen, …). Op huidig ogenblik is de vraag naar zand op BDNZ (controlezone 1 en 2), uitgevoerd door Zeegra VZW en AWZ-Afdeling Kust, verdeeld over volgende drie zandtypes: 10% fijn (Rond zand 0/1 type (0/0,05) mm), 15% middelgrof (Rond zand 0/2 type (0/1) mm) en 75% grof (Rond zand 0/4 type (0/2,5) mm) zand. Voor de extractie van het zand op de oude stortzone S1 op de Sierra Ventana (controlezone 3), uitgevoerd door AWZ – Afdeling Maritieme Toegang, is het type zand van minder belang aangezien het als ophogingszand wordt gebruikt. Voor dit MER zijn drie scenario’s uitgewerkt die getoetst zullen worden naar hun impact. Alle scenario’s gaan uit van de belangrijke aanname dat zowel sector 2B als sector 3B niet geopend worden voor exploitatie in 2006 of 2007. Verder wordt ook aangenomen dat de zandextractie enkel plaatsvindt op de zandbanken zelf, die ongeveer de helft van het totale oppervlak van de controlezone uitmaken. De eerste twee scenario’s hebben enkel betrekking op de zandwinningen die voor Zeegra VZW worden uitgevoerd. Scenario 3 houdt ook rekening met de extracties die voor de Administratie Waterwegen en Zeewezen – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang zullen uitgevoerd worden. Er wordt ook rekening gehouden met welke extractievolumes in welke concessiezones (1, 2 of 3) toegekend zijn. De ruimtelijke verdeling van de intensiteit is gebaseerd op de totale winningsintensiteit (zuigtijd) in het jaar 2003. Deze is ruimtelijk gedifferentieerd in km-hokken. Het relatieve aandeel van elke controlezone op basis van de intensiteit per km-hok is berekend en heeft als basis gediend voor de berekening van de totaal te winnen volumes per controlezone. Bij de analyse van de scenario’s dient ook duidelijk gerealiseerd te worden dat deze uitgaan van het gegeven dat de maximaal toegelaten aggregaat volumes ook effectief gewonnen worden. Het valt te verwachten op basis van de effectief gewonnen hoeveelheden van de laatste jaren dat deze volumes niet bereikt zullen worden op basis van de marktvraag, wat de laatste twee jaar nog geen 2 miljoen m³ bedroeg. Indien er echter door grote infrastructuurwerken (bv aanleg van de havenuitbreiding, strandsuppletie of zachte kustverdedigingswerken) een belangrijke bijkomende vraag zou gecreëerd worden voor mariene aggregaten zou het echter wel mogelijk zijn dat een gemiddelde jaarlijkse vraag tot 3 miljoen ton bereikt wordt.

S CENARIO 1: BUSINESS AS USUAL (BAU) VOOR ZEEGRA VZW In dit scenario wordt maximaal uitgegaan van de situatie zoals ze zich in het verleden heeft voorgedaan. In het verleden (2003 en vroeger) werd weinig geëxtraheerd in de huidige controlezone 2A, en zeer intens op de huidige controlezone 2B. Bij dit scenario wordt ervan uitgegaan dat de aggregaatextractie die zich in het verleden op de sector 2B bevond in totaliteit naar sector 2A zal verschuiven. De relatieve 37



intensiteit in sector 2C blijft dezelfde als wat in het jaar 2003 te observeren was. Hierbij dient opgemerkt te worden dat er momenteel aangenomen kan worden dat controlezone 2B voor de periode waarop deze MER slaat (2005-2007) effectief zal gesloten blijven. Voor wat betreft de controlezone 1 wordt ook hier uitgegaan van de situatie zoals geobserveerd voor het jaar 2003. In de huidige controlezone 1B werd in 2003 niet geëxtraheerd. In dit scenario wordt er van uitgegaan dat dit voor de komende drie jaar evenmin het geval zal zijn. De maximaal te extraheren hoeveelheden in sector 1A weerspiegelen dus het relatieve aandeel van wat in 2003 in de ganse “oude” concessiezone 1 werd geëxtraheerd.

Scenario1 : Business As Usual (BAU) extractievolumes (m³) per deelzone SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

554.804

0

6.968.607

0

1.226.589

0

0

554.804

8.195.196

0

8.750.000

Het is ook mogelijk om op basis van de ruimtelijke verdeling een gemiddeld exploitatievolume per m² te bepalen. Voor deze bepaling wordt enkel rekening gehouden met de oppervlakte van de zandbanken in de controlezones, en niet met de geulen tussen de banken, aangezien extractie enkel op de banken plaatsvindt. Dit is de best mogelijke, doch geen correcte, weergave van de gemiddelde winning per m², aangezien niet elk type aggregaat homogeen verspreid is over de banken en we niet beschikken over voldoende gedetailleerde data (locatie en dikte van de verschillende aggregaatsoorten). Uiteindelijk resulteert dit scenario in een gemiddelde winning van 0,017 m3 per m2 over drie jaar in zone 1, van 1,069 m³ per m² over drie jaar in sector 2A en in 0,024 m³ per m² over drie jaar in sector 2C bij aanname van een homogene verdeling op de zandbanken binnen elke zone. Uitgaande van de historische gegevens dient men toch omzichtig met dit scenario om te gaan. Analyse van de historische data (2003) over de ruimtelijke spreiding van de extractie-intensiteit binnen de zone 2 bracht aan het licht dat de winning zeker niet homogeen over de banken binnen de concessiezones verdeeld is. Grosso modo vindt 90% van de winning plaats op 50% van de oppervlakte van de zandbanken. De helft van de winning vindt plaats op 10-30% van de oppervlakte v.d. banken. Men moet zich hierbij realiseren dat de zandbanken ongeveer slechts de helft van de concessiezones innemen; de rest zijn de geulen tussen de banken. Simplistisch gesteld komt het er dus op neer dat binnen de concessiezone 2 quasi alle extractie plaatsvindt op ongeveer ¼de van de oppervlakte van de concessiezone. De geëxtraheerde volumes per m² zullen dus eerder het dubbele zijn van de hierboven aangehaalde of respectievelijk in de grootte orde van 0,03 m³ per m² in sector 1; 2 m³ per m² in sector 2A en 0,05 m³ per m² in sector 2C. Deze hogere intensiteit zal echter beperkt zijn tot ongeveer 16 km² in sector 1; 3,3 km² in sector 2A en 26 km² in sector 2C.

S CENARIO 2: MAXIMALE RUIMTELIJKE S PREIDING (MRS) VOOR ZEEGRA VZW Het tweede scenario vertrekt vanuit een andere veronderstelling. Bij dit scenario wordt aangenomen dat er een maximale ruimtelijke spreiding zal zijn van de extractieactiviteiten over de verschillende concessiezones. Hiervoor is de totale maximaal te exploiteren hoeveelheid aggregaten homogeen verdeeld over de zandbanken van de verschillende zones of m.a.w. over ongeveer 50% van de 38



concessiezones. Dit resulteert in een extractie van 0,082 m3 per m² over een periode van drie jaar. Uitgesplitst over de verschillende zones resulteert dit in de onderstaande tabel van extractievolumes (m³) per deelzone. Scenario 2: Maximale Ruimtelijke Spreiding op banken van de concessies extractievolumes (m³) per deelzone SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

997.068

179.448

845.748

0

6.705.741

21.995

0

1.176.516

7.551.489

21.995

8.750.000 Ook bij dit tweede scenario moet de lezer zich realiseren dat een echte homogene spreiding van de extractieactiviteiten een ideale situatie is die in de realiteit niet haalbaar is aangezien er niet kan vanuit gegaan worden dat er een homogene verdeling is van de verschillende aggregaattypes over de verschillende locaties en deelzones. Er kan ook niet vanuit gegaan worden dat het eenvoudig praktisch haalbaar is om effectief een homogene extractie te verwezenlijken. Het MRS-scenario zal eerder een weerspiegeling zijn van een “best case scenario”, aangezien uitgegaan wordt van een maximale ruimtelijke spreiding, en de impact per m² dus minimaal is.

S CENARIO 3: BUSINESS AS USUAL VOOR AWZ (BAU + AWZ) Scenario 3 (BAU-AWZ) gaat uit van het BAU-scenario + de extractie van zand die zal uitgevoerd worden voor de AWZ – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang. Voor de normale badstrandverhogingen en kleinere onderhoudssuppleties, die uitgevoerd worden door AWZ - Afdeling Kust, is er jaarlijks een totale hoeveelheid van 550.000 m³ nodig. Deze hoeveelheid zal volledig op de Buitenratel en Oostdijck, die gelegen zijn in controlezone 2C, gewonnen worden. Daarnaast zal AWZ – Afdeling Maritieme Toegang in de volgende periode van 3 jaar 5.000.000 m³ winnen in de sector 3A, meer bepaald in de oude stortzone S1. De oude stortzone S1 neemt ongeveer 15% in van de sector 3A. Een hoeveelheid van 3.000.000 m³ zal gebruikt worden voor de uitbreiding van het sternen-eiland; 2.000.000 m³ zal gebruikt worden voor de uitbreiding van de haven van Zeebrugge. De mogelijkheid bestaat dat in de nabije toekomst ook andere bedrijven, vertegenwoordigd door Zeegra VZW, in de oude stortzone S1 zand zullen ontginnen. Aangezien er nog geen gegevens voorhanden zijn over de vraag naar zand uit deze zone wordt in het derde scenario enkel rekening gehouden met de 5 miljoen m³ die AWZ - Afdeling Maritieme Toegang wenst te ontginnen in de sector 3A. Scenario1 : Business As Usual (BAU) + AWZ extractievolumes (m³) per deelzone SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

554.804

0

6.968.607

0

2.876.589

5.000.000

0

554.804

9.845.196

5.000.000

15.400.000 De ruimtelijke verdeling van de extractie in controlezone 1 en 2 is vergelijkbaar met het BAU scenario (m.a.w. ¼ van de totale oppervlakte van de concessiezone). In controlezone 3 blijven de activiteiten beperkt tot de oude stortzone S1 die ongeveer 15% van de sector 3A innneemt. Dit scenario resulteert in volgende volumes/m² over een periode van 3 jaar: 0,035 m³/m² (Sector 1A); 2,1 m³/m² (Sector 2A); 0,11 m³/m² (Sector 2C) en 3,38 m³/m² (Sector 3A). Deze hoge intensiteit is beperkt tot ongeveer 16km² in sector 1; 3.3 km² in sector 2A; 26 km² in sector 2C en 1,5 km². 39


5.2


TECHNOLOGISCHE ALTERNATIEVEN

5.2.1

Steekzuiger versus sleepzuiger

Ondanks het feit dat momenteel uitsluitend sleephopperzuigers worden ingezet, is het wettelijk toegelaten om een steekhopperzuiger te gebruiken in controlezone 3. In dit onderdeel wordt ter volledigheid van het MER dan ook een vergelijking gemaakt tussen een steekzuiger en een sleepzuiger. Voor de uitleg van het functioneren van een sleepzuiger wordt verwezen naar hoofdstuk 4. De technische uitleg van het functioneren van een steekzuiger is hierna gegeven. De steekzuiger is, net als een sleepzuiger, een zelfvarend, zelfladend en (gewoonlijk) zelflossend schip, maar in tegenstelling tot de sleepzuiger gebeurt het baggerproces hier stationair. Het schip gaat ten anker en plaatst de zuigbuis met de zuigmond, die gericht is naar de voorsteven van het schip, in de zeebodem. Vervolgens kan het oppompen van bodemmateriaal beginnen. De productiecyclus van een steekzuiger is vergelijkbaar met deze van een sleephopperzuiger. Bij het baggeren met een steekzuiger worden er zuigtrechters of kuilen in de zeebodem gevormd, met een breedte variërend van 20 tot 75 meter en een diepte van 8-10 meter. Deze methode wordt gewoonlijk gebruikt wanneer: •

de aggregaten diep and weinig verspreid zijn;

•

de gewenste aggregaten gelegen zijn onder of verankerd zijn in ongeschikt materiaal (fijn sediment, organisch materiaal).

Baggeren met een steekzuiger wordt ook wel een diepe dredging genoemd. Een diepe dredging is volgens de Nederlandse politiek/beleid een dredging die dieper gaat dan 2m beneden het zeebodemoppervlak. Andere bronnen definiëren een diepe dredging als dredging die gebeurt beneden een diepte van 10 m t.o.v. de bodem (Phua et al., 2004). Tijdens de ontginning met een steekzuiger is er resuspensie van bodemmateriaal, ook wel bodempluimen genoemd. Verder kan een diepe dredging: •

de lokale waterdiepte significant wijzigen;

•

de hydrodynamica op de extractieplaats wijzigen;

•

leiden tot een toenemende afschuring van de gevormde kuil afhankelijk van de dimensies van het gebaggerde gebied;

•

leiden tot een toenemende gelaagdheid in de kuil.

5.2.1.1

Vergelijking van sleepzuiger versus steekzuiger

In de onderstaande tabel wordt schematisch en gesynthetiseerd een vergelijking gemaakt tussen de belangrijkste kenmerken van een sleepzuiger en een steekzuiger.

40


Bodem

Sleepzuiger

Steekzuiger

Positie schip

Varend

Stationair (verankerd)

Gebruikt baggermateriaal

Zuigbuis met sleepkop

Steekzuiger met zuigmond

Mogelijke effecten op de zeebodem

- evenwijdige sleuven of banen. Na het - grote kuilen of zandtrechters met uitvoeren van het baggerwerk is de een breedte van 20-75m en 8-10m bodem nagenoeg vlak, en zijn de diepte aanvankelijke sleuven geëgaliseerd. - turbiditeit of resuspensie van het - turbiditeit of resuspensie van het materiaal materiaal - diepe depressies/kuilen veroorzaken - verlagen van de zeebodem in de zeebodem op bepaalde plaatsen afhankelijk va n de intensiteit van - wijzigen van de sedimentcompositie baggeren -wijzigen van de bodem topografie en - wijzigen van de sedimentcompositie hydrologie - wijzigen van de bodem topografie en hydrologie

Grootte gebaggerd gebied

Groter gebied nodig om eenzelfde hoeveelheid materiaal op te halen

Kleiner gebied nodig om eenzelfde hoeveelheid materiaal op te halen

Grootte turbiditeit

Groot en ver verspreide oppervlaktepluimen

Kleiner en minder ver verspreide bodempluimen

Bron turbiditeit (ontwikkeling pluimen) (Min. van Volksgezonheid en Leefmilieu – BMM – AWZ, 1993) (Min. Van Volksgezondheid – BMM – AWZ, 1993)

- Slepen van de zuigkop over de bodem

- Steken van de zuigbuis met zuigmond in de zeebodem, en door het gebruik van waterjets op de zuigmond.

- Overvloei water en fijn sediment over het dek en/of overvloeikokers van het schip - Bij het starten van de pompen, wanneer het water aanvankelijk overboord wordt gepompt.

- Overvloei water en fijn sediment over het dek en/of overvloeikokers van het schip

- Screening van het inkomende materiaal waarbij de ongewenste sedimentfracties worden verwijderd. - Verlies tijdens het varen: bij schepen met open overvloeikokers kan, wanneer het beun volgeladen is, door het stampen van het schip een gedeelte van de lading verloren gaan tijdens het varen. De hoeveelheid die daarbij over boord gaat, is afhankelijk van de weersomstandigheden. - Turbulentie in de nabijheid van de bodem veroorzaakt door het schip Effect op de turbiditeit (Min. van Volksgezonheid en Leefmilieu – BMM – AWZ, 1993) (Min. Van Volksgezondheid – BMM – AWZ, 1993)

- positief effect

- Zeer groot positief effect

- groot negatief effect indien men werkt met overvloei - klein negatief effect indien men werkt met anti-turbiditeits overvloei

41


Bodem

Sleepzuiger

Steekzuiger

Maximale dredging diepte

30 m

30 m

Locatie gewenste aggregaten

De gewenste sedimentfractie ligt verspreid.

De gewenste sedimentfractie is weinig verspreid of lokaal zeer dik

5.2.2

Snelheid van varen

De wet van 1/09/0432 schrijft voor dat de ontginning moet gebeuren over een aaneensluitend gebied in lagen van maximaal 0,5 m diep en dat er gestreefd moet worden naar een gemiddelde verplaatsingssnelheid van het ontginningsvaartuig ten opzichte van de zeebodem die groter is dan 1,5 knopen. De totale ontginningsdiepte mag niet dieper gaan dan 5m beneden het referentie bodemniveau. De snelheid van varen speelt vooral een rol voor de hoeveelheid aggregaat dat per tijdseenheid kan opgezogen worden. Hoe trager gevaren wordt, hoe meer opgezogen kan worden per eenheid van tijd, en hoe dieper de baggersleuven zullen zijn. Dit houdt in dat op een kleinere oppervlakte meer materiaal zal gewonnen worden en dat de winning zelf sneller kan gebeuren. De snelheid van varen voor het opzuigen van zand uit de sector 3A wordt op basis van ervaring op ca. 3 knopen ingeschat (mond. med. Warniers).

32

1 september 2004: Koninklijk besluit betreffende de voorwaarden, de geografische begrenzing en de toekenningsprocedure van concessies voor de exploratie en de exploitatie van de minerale en andere niet-levende rijkdommen in de territoriale zee en op het continentaal plat 42


6

6.1

Bodem

REFERENTIESITUATIE, EFFECTBESCHRIJVING EN – BEOORDELING PER DISCIPLINE BODEM

6.1.1

Beschrijving van de methodiek

De effectenbespreking ‘Bodem’ is het resultaat van een literatuurstudie die de meeste rechtstreekse en onrechtstreekse milieu-aspecten van zandextractie in het mariene milieu behandeld. Er werd rekening gehouden met de onderzoeksresultaten van Eumarsand (Idier, 2002), Marebasse (Vanlancker et al., 2004) en SPEEK (Bellec & Vanlancker, 2005); dit zijn allen lopende programma’s met zeer recente resultaten. Als inleiding wordt een beschrijving van de referentiesituatie gegeven die voornamelijk de geologie (zowel Quartair als Tertiair), de geomorfologie en de sedimentologie beschrijft. Ook de ontstaansgeschiedenis en de autonome ontwikkeling wordt gedetailleerd behandeld omdat de kennis hiervan cruciaal is voor het inschatten van de bankregeneratie na ontginning. Bij de effectenbespreking wordt vooral aandacht gegeven aan geomorfologische en sedimentologische wijzigingen met besprekingen van afgeleide effecten op de kustdynamiek, pluimvorming van bodemdeeltjes in suspensie, etc. Bij de behandeling van de evolutie na ontginning van putten en sleuven werd deels teruggekoppeld met een Nederlandse doctoraatsverhandeling die de resultaten hiervan bespreekt uit modelleringsonderzoeken (Roos, 2004). Tot slot wordt een monitoringsprogramma voorgesteld en worden de leemten in kennis samengevat.

6.1.2 6.1.2.1

Beschrijving van de referentiesituatie Geologische bouw

Het Quartair en het Tertiair op het Belgisch Continentaal Plat (BCP) werden in eerste instantie gekarteerd door Bastin (1974) en De Batist (1989). De Batist & Henriet (1995) karteerden het afgedekt tertiaire substraat in het studiegebied. Figuur 6.1.1 toont de kaart met het seismisch opgenomen tertiair patroon vóór de Belgische kust. De locaties waar het quartair dek dunner is dan 2.5 m worden voorgesteld door gearceerde zones. Deze zones zijn van belang gezien ook tertiaire sedimenten dagzomen in het overgrote deel van het geulensysteem op het BDNZ en dus eveneens in suspensie kunnen gebracht worden door eroderende processen. Het westelijk deel van het studiegebied heeft de Formatie van Kortrijk als tertiair substraat (ten westen van de Kwintebank de Formatie van Kortrijk lokaal weggeërodeerd), terwijl het oostelijk gedeelte op de jongere dagzomende leden van de Formaties van Tielt, Aalter en Maldegem zit. Geologisch onderzoek naar de bouw en structuur van het quartair werd vooral uitgevoerd vanaf het midden van de jaren ’80 en dit vooral in het westelijke gedeelte van de Vlaamse Banken (De Maeyer et al., 1985; Wartel, 1989). De Moor & Lanckneus (1992 en 1993) bestudeerden de interne structuur van de Gootebank en van de Middelkerkebank. Aan dit laatste onderzoek werden eveneens bijdragen geleverd door Heyse & De Moor (1996). Uit dit onderzoek bleek dat deze bank niet zuiver een amorfe zandreliëfvorm is, maar wel degelijk het resultaat van een gefaseerde afzettingsgeschiedenis met een goed te onderscheiden gelaagdheid

43


Bodem

Op de zandbanken kan de quartaire deklaag oplopen tot 20 m. Specifiek voor de Thorntonbank bedraagt de quartaire deklaag ongeveer 16 m nabij de voet. De sedimentologische samenstelling van de quartaire afzettingen is zeer heterogeen en varieert van klei tot en met grind. Grind wordt vooral aangetroffen in het zuidelijke gedeelte van de Hinderbanken. Ten zuiden en ten noorden van de Gootebank worden geen quartaire sedimenten aangetroffen. Hoe dan ook, enkel de bovenste lagen (7m) zijn van belang met betrekking tot de vigerende hydrodynamische regimes (Trentesaux et al., 1993; Berne et al., 1994 & Trentesaux et al., 1999). Figuur 6.1.1: Afgedekt patroon van de paleogene offshore seismisch-stratigrafische eenheden (De Batist & Henriet, 1995) – Gearceerde zones zijn bedekt door quartaire afzettingen met een dikte < 2.5 m. ZF : Zelzate Formatie, MF Maldegem Formatie, AF Aalter Formatie, VM Lid van Vlierzele, MPM Lid van Merelbeke en Pittem, EM Lid van Egem, KM Lid van Kortemark, KF Kortrijk Formatie. Tabel 6.1.1: Overzicht voorkomen en samenstelling van het tertiaire substraat in de concessiegebieden Naam

Hoofdsamenstelling

Deelgebieden

Formatie van Kortrijk

klei

Westelijk gedeelte Gootebank (1B) Oostdijk, Buitenratel, Kwintebank (2A, 2B, 2C)

Formatie van Tielt

fijn zand / klei

Centraal gedeelte Gootebank (1B)

Formatie van Gent, Aalter, Maldegem, Zelzate

fijn zand / klei

Oostelijk gedeelte Gootebank (1B), Thorntonbank (1A) en Sierra Ventana (3A, 3B)

6.1.2.2

Historische noot

Het zuidelijke Noordzeebekken op het continentale plat heeft zich gevormd op het Londen-Brabant Massief, een betrekkelijk stabiel continentaal blok uit het Paleozoïcum (570-250 mln. jaar geleden) dat niet overstroomd werd voor het Boven Krijt (65 mln. jaar geleden). Tijdens het Tertiair (65-1,6 mln. jaar geleden) subsidieerde het blok en werd overspoeld. Gedurende het gehele Paleoceen (65-23 mln. jaar geleden) bleef het een ondiepe omgeving op het continentaal plat en werd het gebied periodiek overstroomd in tijden met een relatief hoog zeepeil. De waterdiepte tijdens deze hoogwaterperiodes kwam waarschijnlijk nooit boven 100 meter. In het Paleoceen reikte het bekken tot Parijs; het bereikte zijn maximale afmeting en diepte in het vroege Eoceen (56-42 mln. jaar geleden). Sindsdien is het bekken smaller geworden en werd in het zuiden ingesloten door de Weals-Artois bodemverheffing. Deze versmalling resulteerde in het ontstaan van de huidige toestand als een smalle, open verbinding met de Atlantische Oceaan (Nauw van Calais). Tijdens het Neogeen (23-1,6 mln. jaar geleden) was er nauwelijks enige sedimentatie, omdat het depotcentrum noordwaarts opschoof tot in het hoofdbekken van de Noordzee. De bovenste laag van het tertiair substraat is een erosie-oppervlak dat de noordelijke hellende (0,5%) tertiaire lagen snijdt (zie par. 6.1.2.1). In het Quartair (1,64 mln. jaar geleden tot nu) kwam het gebied herhaaldelijk droog te liggen als gevolg van glacio-eustatische schommelingen van de zeespiegel. Tijdens het Holoceen verdween de ijskap uit het noordelijke Noordzeebekken en steeg de zeespiegel opnieuw. Door de erosie van getijdenstromingen ontstond er in deze situatie parallel met de kust een diep kanaal, dat werd opgevuld met grof zand in evenwijdige zandbanken, die nu zichtbaar zijn in het reliëf door differentiële erosie. Binnen korte tijd werden enorme hoeveelheden materiaal uit het Kanaal via het Nauw van Calais in de Noordzee gestuwd. Ondermeer uit dit aangevoerde materiaal werd het getijdenscharenstelsel “de Vlaamse Banken” gevormd. Dit geschiedde vooral de laatste 6000 jaar.

44


Bodem

Sinds het begin van de vorige eeuw bestaat er een relatieve stijging van de zeespiegel van 1 tot 2 mm per jaar. Door de algemene opwarming van het klimaat steeg de zeespiegel met een gemiddelde ratio van 1,5 mm/jaar tijdens de laatste 6000 jaar. Een tweede gevolg van de algemene opwarming is dat de hoogwaterspiegel langs de Belgisch-Nederlands-Duitse kust toegenomen is met 3,5 tot 6 mm per jaar. Mede een direct gevolg hiervan is het onder druk komen te staan van de zoetwatervoorraden in de aanwezige duingebieden (Van Meir, 2000).

6.1.2.3

Geomorfologie

O NTSTAAN VLAAMSE BANKEN EN ANDERE RELIËFVORMEN De Vlaamse Banken zijn getijdebanken, ontstaan uit de interactie van fluviatiel aangevoerd zand en ZWNO gerichte getijdenstromingen. De vorming hiervan kan men zich als volgt voorstellen (zie ook Figuur 6.1.2). Waar de getijstromen uit één der beide richtingen een zandaccumulatie op hun weg ontmoeten, concentreren zij zich op de laagste punten. Van hier af worden geulen in het zand uitgeschuurd, waarvan de bodem naar het midden der accumulatie toe geleidelijk oploopt. In het ondiepe einde van deze geulen neemt door vernauwing van het profiel de stroomsnelheid en daardoor ook het zandtransport toe. Het verplaatste zand hoopt zich ten slotte op als meer of minder paraboolvormige wallen om het 'einde' der geulen. Zou de stroom steeds in dezelfde richting blijven voortgaan, dan zouden de geulen zich tenslotte wellicht tot aan de andere kant der zandaccumulatie verlengen en zouden er stelsels van evenwijdige ruggen gevormd worden. Doordat tengevolge van de getij-opeenvolging de stroomrichting telkens omkeert, worden deze zandwallen echter ook beurtelings van de andere zijde bewerkt. Daarbij concentreren zich ook deze uit de tegenovergestelde richting komende stromen op de laagste plekken, d.w.z. de daarbij ontstane geulen richten zich niet op de parabooleinden van de andere geulen, maar ernaast en erlangs. De geuleinden blijven dus 'gesloten' en de getijstromen die over deze wallen heen de geulen binnenkomen zijn veel minder krachtig dan die uit de andere richting, die door het 'open' einde naar binnen gaan. Zand dat door de vloedstroom over de paraboolwallen in de ebgeulen terechtkomt, wordt er door de ebstroom vroeger of later weer uitgewerkt, waarbij het terug kan keren in de vloedscharen, enz. Op deze wijze kunnen de aldus gevormde getijdenscharenstelsels tenslotte een stabiel geheel vormen, waarbij het zand voortdurend rondgaat. Kleinere eb- en vloedschaarstelsels dan bvb. de Vlaamse Banken komen algemeen voor in estuaria en in de Waddenzee. Figuur 6.1.2: Ontstaan van een getijdezandbank (Pannekoek et al., 1984)

FYSISCHE KENMERKEN De getijdebanken (tidal banks) zijn de grootste offshore reliëfkenmerken. Ze hebben lengtes van verschillende 10-tallen km en een hoogte van 10-20 m. Hun oriëntatie op het Noordelijk halfrond kan tot 60° in tegenwijzerzin zijn met de getijdenstroming; een verschijnsel dat gedeeltelijk zijn oorsprong vindt in de coriolisversnelling (Roos, 2004). In het studiegebied liggen de Kwintebank (sector 2A-2B), de Buitenratel en de Oostdyckbank (sector 2C) onder een dergelijke ‘offset’ met de kustlijn. De Gootebank en de Thortonbank (sector 1A-1B) - alsook de dichtbij de kust gelegen banken - liggen evenwijdig met de kustlijn. Zandgolven (sand waves) zijn beduidend kleiner dan zandbanken – enkele meters hoog - maar meer dynamisch en evenals de getijdebanken prominent aanwezig op het shelfplatform in de Noordzee. Doorgaans zijn ze loodrecht op de stromingsrichting aanwezig. Evenals de getijdebanken is hun ontstaan het gevolg van een onstabiel, vlak zeebed, onderworpen aan getijdenstromingen. Meestal zijn ze bedekt met de kleinere mega-rippels. 45


Bodem

De Vlaamse banken blijken vrij stabiel te zijn. Na perioden van erosie (door storm of zandextractie) treedt er een proces van regeneratie op (zie ook ‘Water’). Er treedt zeker aanwas op vanuit de geulen: (bij eb – stroming vanuit het NO - langsheen de oostelijke flank van de bank, bij vloed – stroming vanuit het ZW - langsheen de westelijke flank van de bank). Dit wordt voor de Kwintebank ondermeer beschreven door De Moor & Lanckneus (1991). Een goede overzichtskaart van de getijdebanken in het Belgische gedeelte van de Noordzee wordt weergegeven in Figuur 6.1.3. Figuur 6.1.3: Overzichtskaart Vlaamse Banken – Kustbanken – Zeelandbanken (AWZ, Dienst der Kust – kaartopmaak : RCMG- UGent) Informatie omtrent de geomorfologie van de banken in het studiegebied is vooral afkomstig van singlebeam bathymetrische opnames die algemeen gebruikt worden door AWZ-Afdeling Kust, RCMG-Ugent en de Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee en het Schelde-estuarium (BMM). Kleinere zones, die meer in detail bestudeerd worden, worden bestudeerd met hoogfrequente side-scan sonar en multibeam echosounder (Simrad EM1002S). Deze laatste techniek wordt vooral gebruikt voor de opvolging van zandbanken waar extractiewerkzaamheden plaatsvinden. Behalve bathymetrische informatie wordt met de laatste techniek eveneens sedimentologische informatie ingewonnen. Figuur 6.1.4 en Figuur 6.1.5 stellen ter illustratie, respectievelijk het digitaal terreinmodel voor van de Kwintebank en de Thorntonbank die gebiedsdekkend gekarteerd werden met behulp van de multibeam techniek en die aldus verstrekt werden door het Marien Zandwinningsfonds. De zandgolven hebben een hoogte van 2-4 m en staan in beide banken nagenoeg loodrecht op een ZW-NO/NO-ZW gerichte getijdestroming. Op het noordelijke gedeelte van de Kwintebank (sector 2A) is een versmelting van deze zandgolven duidelijk zichtbaar. Het centrale gedeelte (sector 2B) wordt gekenmerkt door een depressie veroorzaakt door zandwinning. Op deze site heeft het Ministerie van Economische Zaken (Dienst voor het Continentaal Plat) een ontginningsverbod voor drie jaar uitgevaardigd teneinde het natuurlijke herstel te monitoren. Zandgolven komen voor over de volledige Kwintebank met uitzondering van het centrale bankgedeelte. Ze ontbreken nagenoeg volledig in de aangrenzende geulen. Verdere multibeam metingen ter hoogte van de Hinderbanken (Gootebank (zone 1B)) brachten aan het licht dat de zandgolven niet alleen op de banken voorkomen meer ook in de geulen (Deleu, 2001). Op het noordelijke gedeelte van de Hinderbaken en de Vlaamse Banken werden zandgolven aangetroffen van 8 m hoogte. In de tussenliggende geulen worden hoogten bereikt tot 11 m. Multbeam-metingen werden eveneens verricht ter hoogte van de Sierra Ventana (zone 3A-3B / oude en nieuwe stortzone S1) (Du Four, 2004). Ter hoogte van de oude stortzone werd een typisch zandgolvenpatroon waargenomen op een diepte van ca. 7 m dat loodrecht staat op de eb en vloedstromingen (zie Figuur 6.1.6 en Figuur 6.1.7). Deze studie bevestigt de oriëntatie van de asymmetrie ten opzichte van de dominante getijdestroming. Naar de kust toe ontbreken deze zandgolven meestal, of ze bereiken slechts een hoogte van maximaal 2 m. De verschillende schalen waarop zandgolven kunnen voorkomen zijn: •

Grote zandduinen of –golven met een golflengte van 1500 tot 2000 m en een hoogte variërend van 0,75 tot 3 m;

•

Kleine zandduinen met golflengte van 150 tot 1000 m en een hoogte van 0,5 tot 0,75 m;

•

Ribbels met een hoogte kleiner dan 0,5 m.

Figuur 6.1.4: Digitaal terreinmodel van de Kwintebank (Marien Zandwinningsfonds) – “Multibeam” weergave van de Kwintebank met dwarsdoorsneden doorheen de centrale depressie (Degrendele et al. , 2002). 46


Bodem

Figuur 6.1.5: Digitaal terreinmodel van de Thorntonbank (Marien Zandwinningsfonds) Figuur 6.1.6: Bathymetrische kaart van de oude stortzone S1 en oostelijk gedeelte van sector 3A-3B (gebaseerd op multibeam- metingen) (Du Four, 2004). Figuur 6.1.7: Locatie en voorstelling van ZW- NO gerichte dwarsprofielen doorheen de oude stortzone S1 (Du Four, 2004)

VERBAND ASYMMETRIE DUINVORMEN – RESIDUELE STROMINGE N De residuele stromingspatronen als gevolg van de getijdewerking worden besproken in het thema ‘Water’ (zie 6.2.). Hieruit wordt besloten dat NO-gerichte vloedstromingen voornamelijk de westelijke zijde van de getijdebanken bewerken, terwijl de ZW-gerichte ebstroming de oostelijke bankzijde beïnvloedt. Het spreekt voor zich dat de asymmetrie van de zandgolven en megarippels bepaald wordt door de dominerende stromingscomponent (Lanckneus, 2001). Zodus wordt op de westelijke bank- of oostelijke geulzijden vloed-asymmetrie waargenomen, terwijl op de oostelijke bank- of westelijke geulzijden ebasymmetrie waargenomen wordt. De asymmetrie uit zich door een minder steile en een steile helling van de duinvorm, respectievelijk naar de stroming toe en van de stroming weg gericht. De strekking van deze hellingen is doorgaans loodrecht op de dominerende stromingsrichting. In het geval er geen residuele dominante stromingscomponent aanwezig is, kunnen de duinvormen zich volmaakt symmetrisch ontwikkelen. Extreme hydro-meteorologische condities (stormen) kunnen de duinvormen compleet herwerken, nivelleren, verlagen of de asymmetrie omkeren. Na verloop van tijd treedt dan herstel op naar de oorspronkelijke toestand.

7.1.1.1

Sedimentologie

DEFINITIE KORRELGROOTTE- FRACTIES In de literatuur circuleren verschillende korrelgrootte-fracties en bijhorende afmetingen. Voor deze studie werd voor de fracties vanaf grind de volgende indeling gehanteerd (Udden-Wenworth schaal): •

Klei

<0,002 mm

•

Silt

0,002 – 0,063 mm

•

Zeer fijn zand

0,063 – 0,125 mm

•

Fijn zand

0,125 – 0,250 mm

•

Middelmatig zand

0,250 – 0,500 mm

•

Grof zand

0,500 – 2,000 mm

•

Grindfractie

vanaf 2,000 mm

Slib wordt gedefinieerd als een sediment met een korrelgrootte < 63µm en bestaat uit minerale en organische stoffen. De term silt slaat zuiver op de korrelgroottefractie 0,002 – 0,063 mm.

ALGEMEEN Het ligt voor de hand dat de interactie tussen de getijdestromingen en het complexe geomorfogische patroon, bestaande uit een bank-geul afwisseling, een doorgedreven hydraulische sortering in de hand werkt van de aanwezige sedimenten die in de quartaire zandbanken aanwezig zijn. Deze worden voornamelijk gevormd uit de diverse zandfracties van 0,063 tot 2 mm. Fijner (<0,063 mm) en grover materiaal (>2 mm) worden voornamelijk aangetroffen in de geulen. In het horizontale vlak gezien, 47


Bodem

worden de afzettingen over het algemeen grover van de kust weg. In het noordelijke en westelijk deel van het BDNZ worden de grootste mediane korrelgrootte waargenomen, t.t.z. variërend van 0,25 tot 0,45 mm. Dichter tegen de kust en verder naar het oosten daalt deze waarde tot minder dan 0,2 mm. Vlak voor de haven van Zeebrugge worden de kleinste korrelgroottes aangetroffen: 0,15 mm mediaan (Maes, et al., 2005). Deze zone van de zuidelijke Noordzee wordt gekenmerkt door het voorkomen van slibafzettingen en een hoog gehalte aan zwevende deeltjes (enkele 100den mg/l). Deze banken vinden hun ontstaan in de aanwezigheid van diverse bronnen. De belangrijkste zijn de aanvoer uit de Straat van Dover en de erosie van tertiaire en holocene kleilagen. Deze afzettingen zijn continu onderhevig aan resuspensie, afzetting en consolidatie; dit zijn processen die voornamelijk gestuurd worden door resp. spring- en doodtij, maar ook door seizoenale en meteorologische condities (Fettweis & Van den Eynde, 2003). Het onderzoek naar de verschillende bronnen van deze fijnkorrelige afzettingen en de eventuele menselijke invloeden is onderwerp van het MOCHA-project (Fettweis et al., 2005). Het grof materiaal (grindfractie (> 2 mm)) komt voor in verspreide relictafzettingen die, in tegenstelling tot de silt- en zandfracties, niet onderhevig zijn aan transport door het huidige hydrodynamische regime. De vraag stelt zich of deze grindafzettingen dan wel hernieuwbaar zijn. De Moor & Lanckneus (1991) stellen dat de grindrelicten afkomstig zijn uit verschillende herkomstgebieden en door complexe aanvoermechanismen ter plaatse gebracht zijn. De afzettingen zijn zelden dikker dan 1 m. Het grootste deel van het grind is afkomstig van verwilderde rivierafzettingen gedurende de jongste ijstijden. Een deel is losgewerkt uit kristallijn gesteente, een ander deel uit oude rivierterrassen. De relicten zijn dan het uitwassingsproduct die op hun plaats gebracht werden door holocene getijdewerking. Zowel granulometrisch als petrografisch heeft het grind een complexe samenstelling. Fijne sedimenten (<0,063 mm) kunnen enkel neerslaan in de geulen maar, bij hoge beschikbaarheid, komen ze ook voor op ondiepe plaatsen tot 6 m-MLLWS 33. In nog ondiepere plaatsen worden ze uitgespoeld door stromings- en golfwerking. Figuur 6.1.8 stelt de hierboven geschetste korrelgrootteverdeling voor op het BDNZ. De kaart werd ter beschikking gesteld door het Renard Centre of Marine Geology van de Universiteit van Gent. Uit Figuur 6.1.9 kan de betrouwbaarheid afgeleid worden van de geïnterpolleerde kaart. In de hiernavolgende paragrafen wordt meer in detail ingegaan op de sedimentologische samenstelling van de respectievelijke controlezones. Figuur 6.1.8: Korrelgrootteverdeling van de zandfractie op het Belgisch continentaal plat – (Interpolated map using kriging with an external drift based on sedisurf@database hosted by Ghent University - RCMG) – (Verfaillie, et al., in prep.) Figuur 6.1.9: Bemonsteringsdichtheid gebruikt voor de extrapolatie van de mediane korrelgrootte (sedisurf@database hosted by Ghent University, Renard Centre of Marine Geology - RCMG) – (Verfaillie, et al., in prep.)

33

MLLWS = Mean Low Low Springs; dit is het zg. reductievlak t.o.v. hetwelk gekarteerde dieptes uitgedrukt zijn. Het is een waarde die de som is van de gekarteerde diepte + de hoogte van de getijdegolf die zelden of nooit onderschreden wordt. Als dusdanig is ze waardevol voor het karteren van diepte op zeenavigatiekaarten. 48


Bodem

S AMENSTELLING CONTROLEZONES De Zeeland banken die in het studiegebied de Thornton- (1A) en de Gootebank (1B) omvatten, bestaan voornamelijk uit middelmatig zand 34 (0,30-0,42 mm) dat grover wordt naar het noorden toe. Grind (> 2 mm) komt geïsoleerd voor in geulen, vooral in het zuidelijke gedeelte van de Banken (Lanckneus, 2001). De Kwintebank (2A en 2B) is en wordt periodiek zeer goed bestudeerd (SPEEK-project, Marebasse, Zandwinningsfonds) omdat het merendeel van de ontginningsactiviteiten (>95%) erop plaats vindt en omdat er een centrale depressie op ontstaan is door die specifieke activiteit. Momenteel heerst er een ontginningsverbod in sector 2B om de spontane evolutie van de ontstane depressie te monitoren. De Moor & Lanckneus (1994) gaven reeds een gedetailleerd overzicht van de sedimentologische samenstelling van de Kwintebank. Het noordelijke gedeelte (2A) en de centrale depressie (NO punt van 2B) zijn beide gekenmerkt door een zeer grote variatie in sedimentologische karakteristieken, waarin, zeker in het geval van de centrale depressie, het voorkomen van schelpfragmenten een belangrijke rol speelt. In het meest noordelijke gedeelte van de bank (2A) resulteert dit in korrelgroottes tot 1,5 mm. In het oostelijk gedeelte van deze zone komen relatief fijnere zanden voor (tot 0,35 mm) met een CaCO3gehalte dat varieert tussen 11 en 14 %. Het zandgehalte bedraagt meer dan 98 %. In het westelijke gedeelte van sector 2A verhoogt de mediane korrelgrootte door het voorkomen van schelpgruis (tot maximaal 43 %). De gemiddelde korrelgroottes verminderen tot 0,3-0,5 mm naar het westelijke gedeelte van de bank en de Kwintegeul (2B). De fijnste zandsedimenten (<0,3 mm) komen op het oostelijke bankgedeelte voor, de oostelijke geul (Negenvaam) en lokaal in de Kwintegeul. Silt en klei (<0,063 mm) wordt aangetroffen in de geulen. Algemeen kan gesteld worden dat de sedimenten grover worden naar de top van de bank toe. Ze zijn daar ook minder goed gesorteerd. Bellec & Van Lancker (2005) vatten onder het SPEEKstudieprogramma (opgezet t.b.v. de studie van post-extractie ecologische effecten) de sedimentologische kenmerken samen van de Kwintebank, met aandacht voor zowel ruimtelijke variaties als variaties in de tijd. Dit onderzoek tracht het spontane herstel van de centrale depressie te evalueren. Qua korrelgrootteverdeling komen ze tot vergelijkbare resultaten, doch ze vinden er wel de invloed in terug van de centrale depressie. De gevonden variaties in de tijd (september 2003 en februari 2004) zijn volgens de auteurs te wijten aan seizoenale variaties. Sector 2C omvat de banken Buitenratel, Oostdyck en de Ratelgeul. Deze laatste omvat grindconcentraties die voldoende zijn om ontginning commercieel interessant te maken (De Moor & Lanckneus, 1991). De samenstelling van de banken is voornamelijk middelmatig zand met een mediane korrelgrootte van 0,22 tot 0,33 mm. De sectoren 3A en 3B, ter hoogte van de oude en nieuwe stortzone S1 op de Sierra Ventana, bestaan hoofdzakelijk uit middelmatig zand met een mediane korrelgrootte van 0,23 mm (Van Lancker et al., 2004). Er is nagenoeg geen grind aanwezig en dan enkel nog op de diepste plaatsen. Het silt- en kleigehalte neemt toe met de diepte en kan tot maximaal 80 % gewichtsprocent bedragen. In de gemene doorsnede van de oude stortplaats S1 met de sector 3A wordt op een gemiddelde diepte van 8-9 m hoofdzakelijk goed gesorteerde middelmatige zanden aangetroffen met een gemiddelde korrelgrootte die varieert van 0,25 tot 0,35 mm (middelmatig zand) (Du Four, 2004). .

34

Zandfracties : fijn zand 0,063-0,2 mm; middelmatig zand 0,2-1 mm; grof zand 1-2 mm. 49


6.1.2.4

Bodem

Chemische samenstelling

BELGICA CAMPAGNES ST0303/04 EN ST0309 – 02-03/2004 Voor de site Sierra Ventana (sector 3A) zijn op verschillende stations die overlappen met de stortzone S1 (Br & W S1) chemische analysen uitgevoerd (Du Four, 2004). Deze locatie wordt namelijk gebruikt om ruimings- en infrastructuurbaggerspecie te dumpen afkomstig van de vaargeulen en kusthavens in Vlaanderen (vnl. Zeebrugge). De staalname dateert van februari-maart 2003 en omvatte de bepaling van As, Cu, Cr, Cd, Ni, Zn, Pb, Hg, PAK en PCB. Slechts op één staal (nr. 4), gelegen in sector 3a, werden gehalten aangetroffen voor Cu, Pb en Zn die de bodemsaneringswaarde voor ‘natuurgebied’ overtroffen (VLAREBO – type I), dit met een overschrijdingsfactor van max. 2 . De respectievelijke Vlarebo-type I – normen zijn opgenomen in Tabel 6.1.2. De toetsing is gebeurd t.o.v. een standaardbodemtype (10% klei; 2% organische koolstof). De inplanting van de staalnamepunten is opgenomen op Figuur 6.1.6. Tabel 6.1.2: Toetsingswaarden voor bodemkwaliteit voor hergebruik als bodem binnen bestemmingstype I (Bron : Vlarebo) Parameter

Type I (mg/kg)

Arseen

19.00

Cadmium

0.80

Chroom

37.00

Koper

17.00

Kwik

0.55

Lood

40.00

Nikkel

9.00

Zink

62.00

Naftaleen

0.10

Benzo(a)pyreen

0.10

Fenanthreen

0.08

Fluorantheen

0.20

Benzo(a)anthraceen

0.06

Chryseen

0.15

Benzo(b)fluorantheen

0.20

Benzo(k)fluorantheen

0.20

Benzo(ghi)peryleen

0.10

Indeno(123-cd)pyreen

0.10

Anthraceen

0.10

Fluoreen

0.10

Dibenz(a,h)anthraceen

0.10

Acenafteen

0.20

Acenaftyleen

0.20

Pyreen

0.10

Minerale olie totaal GC

100 50


Bodem

BELGICA CAMPAGNES 1999_06 - 2002_29 Een meer systematisch onderzoek op zware metalen wordt beschreven door het Laboratorium voor Analytische en Milieuchemie van de Vrije Universiteit Brussel (2003). Dit geschiedde in opdracht van de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie (Bestuur Kwaliteit en Veiligheid). Tijdens een 18-tal campagnes op een 18-tal stations, waaronder de oude baggerstortplaats S1 op de Sierra Ventana werden ondermeer een aantal zware metalen gemeten. De stations zijn gelokaliseerd op de volgende locaties: •

Stroom open afwaarts de Kwintebank (t.a.v. richting residuele stroming)

•

Kwintebank

•

Thorntonbank

•

Hinderbank

•

Sierra Ventana

De streefwaarden (onderdeel sedimentkwaliteitscriteria – bron: BMM, zie ook Tabel 6.1.3) worden voor geen enkel bemeten zwaar metaal overschreden. De trend die waargenomen wordt, is een graduele vermindering van de gehaltes aan zware metalen van oost naar west en verder van de kust weg (in noordelijke richting). De hoogste concentraties worden aangetroffen op het station t.h.v. Sierra Ventana (controlezone 3) en in een sterk kleihoudend geulsediment. Tabel 6.1.3: Sedimentkwaliteitscriteria (bron : Osparcom, 1998) Sedimentscriteria (SQC’s) Streefwaarde

Grenswaarde

Hg

0.3 ppm

1.5 ppm

Cd

2.5 ppm

7 ppm

Pb

70 ppm

350 ppm

Zn

160 ppm

500 ppm

Ni

70 ppm

280 ppm

As

20 ppm

100 ppm

Cr

60 ppm

220 ppm

Cu

20 ppm

100 ppm

TBT

3 ppb

7 ppb

Minerale olie

14 mg/goc

36 mg/goc

PAK’s

70 µg/goc

180 µg/goc

PCB’s

2 µg/goc

2 µg/goc

De verspreiding van alle metalen toont een zeer gelijkaardige tendens met hoge concentraties in de diepste zones waar het fijne slib preferentieel accumuleert. In het overige deel van de zandbank zijn de concentraties lager en relatief constant. De maximale concentraties in de Sierra Ventana (controlezone 3) zijn doorgaans een factor 10 hoger dan in controlezone 1 en 2. Mediaanwaarden zijn voor de meeste elementen echter vergelijkbaar.

51


Bodem

Om een beeld te krijgen van de verontreinigingsgraad van de sedimenten worden de concentraties vergeleken met achtergrondconcentraties (BRC) en ecologische criteria (EAC). Het ecologische criterium wordt gedefinieerd als de concentratie waaronder geen schadelijke effecten voor het marien milieu zouden waargenomen worden. De BRC zijn achtergrondconcentraties voor sporemetalen in de fijne fractie (< 63 µm) van sedimenten van de Noordzee. Vergelijking met de EAC waarden toont aan dat de onderste EAC normen overschreden worden in controlezone 3 (station 8) (Tabel 6.1.4) (Laboratorium voor analytische en milieuchemie, 2003). Tabel 6.1.4: Achtergrondconcentraties en ecologische criteria voor sedimenten (OSPARCOM, 2000) Metaal

BRC

EAC

S1-S8 (<63 µm)

S1-S8

((Me/AL) 10-3)

(mg/kg)

((Me/AL) 10-3)

(mg/kg)

Cd

0,0007 - 0,003

0,1 – 1

0,02 – 0,2

0,007 – 0,157

Cu

0,22 – 0,57

5 – 50

0,2 – 1,6

0,015 – 10,1

Pb

0,18 – 0,4

5 – 50

0,5 – 5,4

0,75 – 15

50 – 500

2 - 10

4 – 68

Zn Hg

6.1.3 6.1.3.1

0,00034 – 0,00066

0,05 – 0,5

0,002 – 0,16

Autonome ontwikkeling Algemeen

De autonome ontwikkelingen van de getijdebanken uiten zich voornamelijk in algemene geomorfologische- en volumewijzigingen. Initieel gold de volgende gedachte: door residueel zandtransport vanuit de Pas Van Calais op het Belgisch Continentaal Plat is er een natuurlijke aangroei van de banken, die dan ook weer sterk beïnvloed wordt door eb- en vloedstromingen. Deze bewerkstelligen differentiële erosie/sedimentatie van zand op diverse plaatsen in één bank volgens complexe patronen. Bij de Kwintebank (sector 2A-B) werd vastgesteld dat zones voorkomen op beide flanken waarbij aanwas resp. erosie op de ene flank overeenkomt met erosie resp. aanwas op de tegengestelde flank. Volgens Lanckneus & De Moor (1991) was het bijgevolg uiterst moeilijk om de volumeverminderingen ten gevolge van ontginningsactiviteiten te scheiden van natuurlijke volumewijzigingsprocessen. Voor de periode 1987-1994 echter, werd voor de Kwintebank (sector 2A & 2B) een algemeen volumeverlies opgetekend van ongeveer 2 % per jaar (Lanckneus et al., 1994). In het topgedeelte van deze bank konden geen wijzigingen vastgesteld worden. Degrendele et al. (2002) stelden echter vast dat een verlaging van 1 m, gedurende 6 jaar, ten ZO van de depressie te wijten was aan zandextractie. Norro et al. (2005) concludeerde daarenboven op basis van herziene bathymetrische data van 1988 tot 2000 dat er geen natuurlijke aangroei optrad van de Kwintebank, en schreef het jaarlijks opgetekende volumeverlies (1.5 %) volledig toe aan zandextractie. De huidige zienswijze is dat zandontginning, zoals gekend uit metingen van op de Kwintebank, volumetrisch een irreversibel proces is. Opgemeten volumetoenames – ook op andere banken – zouden het gevolg zijn van min of meer lokale zandherschikkingen. Zandaanwas door aanvoer vanuit het Nauw van Calais zou zich bijgevolg niet voordoen.

52


Bodem

Voor de Buitenratel (sector 2C) wordt een natuurlijke, zij het kleine aanwas vastgesteld (1%). Enkel het noordelijke gedeelte is onderhevig aan een jaarlijks verlies van ca. 2 %. Het totaalvolume kan als stabiel beschouwd worden. Voor de Oostdyck (sector 2C) worden geen verliezen/winsten geconstateerd Voor de Gootebank (sector 1B) wordt een grote aanwas vastgesteld, die zich vooral uit in een algemene verbreding van de bank.. Voor de Thorntonbank (sector 1A) zijn dergelijke gegevens niet voorhanden. Op basis van deze waarnemingen kan men vermoeden dat het niet ontginnen van getijdezandbanken op het Belgisch Continentaal Plat zou resulteren in een evenwichtstoestand zonder noemenswaardige volumewijzigingen. Dit wordt aangehaald door Roos (2004) tijdens een onderzoek waarbij modelresultaten van dwarssecties van getijdezandbanken vergeleken werden met werkelijke metingen in de Noordzee. In dit verband stelde Trentesaux et al. (1999) dat er de laatste eeuw geen significante topografische veranderingen waargenomen zijn op het continentaal plat en dat dus kan aangenomen worden dat de zandbanken in een soort morfodynamische evenwichts toestand verkeren, dit onder invloed van de huidige stromingsregimes. Du Four (2004) beschrijft voor de Sierra Ventana (sector 3A & 3B) een autonome evolutie van de oude stortsite van baggerspecies sedert 1999. De evolutie van de zandpiles is gelijkaardig aan deze van een getijdezandbank: ze worden ook bedekt met vloed- en eb-asymmetrische zandduinen, waarvan de strekking loodrecht op de respectievelijke getijdestromingen staat. Ook treedt er een intense hydraulische sortering op van de zandfracties met de grofste fracties (middelmatig zand) op de hoogste zandduinen terwijl in de lagere gedeelten fijner zand voorkomt. In de evolutie op middellange termijn kan de invloed van stormen op de dimensies van de banken evenmin onderschat worden (Posford et al., 2001).

6.1.3.2

Aandachtspunt : Kwintebank

Een speciaal geval is het stopzetten van de ontginningsactiviteiten sedert 15/02/2003, t.g.v. overmatige zandontginning (ca. 2.250.000 ton zand/ jaar) op het centrale deel van de Kwintebank (sector 2B) waardoor een depressie is ontstaan (Degrendele et al., 2002). Momenteel wordt deze gemonitord door het Zandwinningsfonds. Op de bodem van de depressie zijn kleine zandduinen in wording die onder invloed van de vloedstroom migreren in noordoostelijke richting. Doordat de strekking van de kruinlijn wel degelijk afwijkt van deze van de omgevende grotere duinen in het noordelijke gedeelte van de bank bestaat de kans dat door deze migratie deze grotere duinstructuren doorbroken worden of dat er een samensmelting optreedt. Of hiermede de theoretische mogelijkheid bestaat of de Kwintebank op lange termijn zal opgesplitst worden in twee banken blijft een open vraag (Figuur 6.1.10). Een soortgelijke bank als de Kwintebank, inclusief depressie, werd – in het kader van de Nederlandse studiedag “NCK themadag Zandwinning 21/04/2005 in Utrecht” in een model gebracht die zich na simulatie verlengde tot een geul in noordoostelijke richting waardoor de bank zich op termijn in twee opdeelde. Deze modeloefening geprojecteerd naar de Kwintebank vindt op heden geen geologische noch biologische bevestiging. Er zouden evenwel aanwijzingen zijn dat de aanwezige wormengenera (nematoden) in de centrale depressie van de Kwintebank verschuiven naar deze die in geulsys temen te vinden zijn, doch dit is vooralsnog geen bewijs van de gemodelleerde evolutie (mond. med. : Jan Vanaverbeke). Figuur 6.1.10: 3D- morfologie van de centrale depressie op de Kwintebank (Van Lancker et al., 2004)

53


6.1.4 6.1.4.1

Bodem

Effectbeschrijving en -beoordeling Inleiding

Het belangrijkste rechtstreekse effect met betrekking tot de bodem, door de zandextractieactiviteiten, is het ontstaan van putten of sleuven, afhankelijk van de gebruikte baggertechniek. Dit gaat onvermijdelijk gepaard met het – minstens tijdelijk - verbreken van een hydrodynamisch evenwicht die op deze plaats heerst en dus met afgeleide effecten op bathymetrie, sedimentologie en morfologie. Deze op hun beurt bepalen dan weer de samenstelling en de verspreiding van het aanwezige benthos (zie “fauna en flora”). Voor onderhavig project wordt in het BAU-scenario enkel met sleuven rekening gehouden, omdat enkel met sleephopperzuigers wordt gewerkt. Ontginning van zand door middel van stilliggende steekzuigers is enkel toegelaten in controlezone 3 en daarom enkel van toepassing in het MRS-scenario en het BAU+AWZ-scenario. In de praktijk wordt echter ook in controlezone 3 enkel gebruik gemaakt van sleephopperzuigers. Verlaging van getijdebanken door ontginning kunnen in extreme gevallen aanleiding geven tot verhoogde effecten van golfwerking op de kust, door stormen e.d. Een derde effect is de depositie van sedimentpluimen die ontstaan als densiteitstromingen vanuit de baggerboten en die voornamelijk bestaan uit fijne deeltjes < 0,063 mm (slib). Verder dient het effect van zandontginning op het totale sedimentbudget van het BDNZ bekeken te worden om de duurzaamheid van de winning in te schatten.

7.1.1.2

Dynamiek sleuven & putten

In het BAU-scenario (ontginning op ± ¼ va n de controlezone) verdeelt de zandontginning zich grotendeels als voorgesteld in Tabel 6.1.5. Op sector 2A heerst de grootste ontginningsdruk, zij het enkel op een relatief kleine oppervlakte (3,3 km²). Tabel 6.1.5: Overzicht ontginningshoeveelheden per oppervlakte-eenheid (BAU / MRS-/ BAU+AWZ-scenario) BAU

MRS

BAU+AWZ

Sector

Ontgonnen Effectief zand per m² ontginnings (m³/m²) opp (km²)



1A

0,03

0,03

32,21

0,03

0,01

23,19

0,00

16,10

1B

16,10

2A

2,14

3,26

0,13

6,52

2,14

3,26

2C

0,05

25,84

0,13

51,67

0,11

25,84

0,01

7,61

3,39

1,48

3A

De ontginning in de controlezones 1, 2 en 3 geschiedt integraal met sleephopperzuigers die banen creëren van maximaal 0,5 m diep. Het verdwijnen van baggersporen is afhankelijk van de aard van ontginning en de hydrodynamische kenmerken van het gebied. In gebieden met een relatief lage golfexpositie en gereduceerde getijstromingen kan het tussen de 3 en 7 jaar duren vooraleer grindbaggersporen verdwenen zijn (Kenny & Rees, 1996; Essink, 1998). In dynamische gebieden met meer mobiele zandsedimenten zoals de subtidale zandbanken op het BDNZ zouden de sporen van zandontginning verdwenen zijn in minder dan één jaar. Toch moet volgens Seys (2003) eerder gedacht worden aan een volledige herstelperiode van 4 jaar, des te meer om tegemoet te komen aan enig 54


Bodem

ecologisch herstel. Een dergelijke opvullingsperiode wordt ook opgetekend voor ontginning in de Waddenzee (bron: MAGIS webpagina). Op de Kwintebank echter worden baggersporen reeds na drie maanden niet meer teruggevonden wegens opvullen met sediment in beweging (mond.med. W. Bonne). Ook hier zal de opvullingsnelheid echter verschillen van de diepte. De geometrische evolutie van dergelijke baggersporen in functie van de tijd hangt af van de kracht en de richting van de residuele stromingscomponent. Voor de toegangsgeul tot de Haven van Amsterdam werden verplaatsingssnelheden van baggersporen opgemeten tot 4,5 m/jaar; de geulen zelf vervormen door afvlakking (Van de Kreeke et al., 2002). Het herstelgedrag van putten (BAU+AWZ-scenario – sector 3A) verloopt trager dan voor ondiepe baggersleuven. Door residuele stromingen in de Noordzee migreren putten aan een snelheid van 2-9 m per jaar, in de stromingsrichting. Bij symmetrische getijden, zonder dominante stromingsrichting, is de migratie in de richting van de ebstroom. Voor de sector 3A kan dit laatste het geval zijn gezien zowel vloed- als ebstroom een vergelijkbare dominantie hebben (Du Four, 2004). Bij een eerste vergelijking van de drie scenario’s valt het BAU- en MRS- scenario dus iets gunstiger uit wegens de vrij snelle, spontane heropvulling van de uitgebaggerde sleuven in de controlezones 1 en 2 (sector 2c) door de heersende sterke getijdenstroming. Bij een verlaging van sector 2A met 2 m door zeer intensief baggeren (BAU/ BAU+AWZ) kan men uiteraard niet spreken van spontaan sleuvenherstel. Het herstel hiervan in ruimte en tijd is met de huidige kennis niet in te schatten (misschien met modelleringstechniken zoals in Nederland toegepast (Roos, 2004)). In sector 3A waar een verlaging tot ± 3 m (BAU+AWZ) zal plaatsvinden is de impact van minder belang daar hier een artificieel duin wordt opgezogen (oud stortmateriaal) en herstel van de gleuven dus niet primordiaal is.

6.1.4.2

Sedimentbudgettering – Verhoogde golfwerking

Volgens Lanckneus et al. (2001) wordt op het BDNZ jaarlijks ca. 1,4 miljoen ton (droge stof) materiaal gebaggerd uit de diverse vaargeulen 35. Het overgrote deel hiervan werd/wordt gestort op de dumpingsite (oud en nieuw) B & W S1 genaamd, net ten noordoosten van en gedeeltelijk overlappend met controlezone 3; een klein deel – ca. 400.000 ton zand – wordt gebruikt onder de vorm van strandsuppleties. In de jaren ’90 werd reeds 1,1 miljoen ton zand (froge stof) per jaar gemiddeld aangevoerd op de Belgische stranden. Ca. 10 tot 20 % van het gedumpte zand komt opnieuw terecht in de vaargeulen. De belangrijkste bron van het sediment in de vaargeulen is de Wenduine Bank en de Wandelaar (Lanckneus et al., 2001). De Vlaamse Banken zijn geomorfologisch stabiel te noemen: na zandextractie en storm kan er een regeneratieverschijnsel optreden door evenwichtsverschuivingen vanuit de omgeving. Lanckneus & De Moor (1991) spreken van een “oscillatie rondom een evenwichtstoestand”. Lanckneus (1991 en 2001) stelt dat bijkomend onderzoek nodig is om de regeneratie van de ontgonnen zandbanken – vooral van de Kwintebank waar jaarlijks 2,28 miljoen ton zand ontgonnen wordt - na te gaan: mogelijks fungeren een aantal Belgische stranden waar versnelde erosie waargenomen wordt hier als brongebied voor het regeneratiemateriaal. Volgens Van Lancker V. (mond. med.) is dit verband niet zeker; verhoogde erosie kan ook ontstaan door actievere golfwerking precies door de zandextractie op getijdebanken. Volgens Norro et al. (2005) en Degrendele (2002) is een regeneratie van de Kwintebank niet aan de orde en vermindert het algemene volume jaarlijks met het ontgonnen volume.

35

Volgens bronnen binnen het Bestuur van het Mathematisch Model van de Noordzee zijn die hoeveelheden beduidend hoger en gaan van 3,8 tot 4,5 miljoen ton (droge stof) 55


Bodem

In het BAU en BAU+AWZ-scenario wordt een jaarlijkse hoeveelheid van 2,32 miljoen ton zand ontgonnen op het noordelijke gedeelte van de Kwintebank (3,3 km²). De vraag stelt zich of de geplande hoeveelheid duurzaam is m.b.t. tot de eigenlijke levensduur van de zandbank. Volgens Van Lancker (mond. med.) kan deze vraag momenteel niet éénduidig beantwoord worden. Mogelijk kan zich ook een nieuw evenwicht instellen waarbij de andere banken als toeleverancier dienen om deze hoeveelheid te recupereren. Mogelijks stelt zich een nieuw evenwicht in met een geringere hoeveelheid zand. Voor de Kwintebank wordt gedacht aan een mogelijke zandbank ten zuiden van de Kwintebank die als bron kan fungeren (Van Lancker et al., 2004). De aanzet tot deze denkwijze is het feit dat de westelijke en oostelijke zijde van de Kwintebank resp. eroderen en sedimenteren met dezelfde snelheid – ca. 1 mm/14 dagen - doch dat het afgezette materiaal op de oostelijke zijde slechts gedeeltelijk aangeleverd wordt door het erosieproces op de westelijke flank. Op basis van de regeneratieprocessen die momenteel nog onvoldoende inzicht geven tot de opvulling van de centrale depressie kan men zich de vraag stellen of een nieuwe ontginning volgens het BAU-scenario op een locatie net ten oosten van deze depressie wel te verantwoorden valt naar totale hoeveelheden en nieuw in te stellen sedimentevenwichten. De vraag rond de duurzaamheid van de winning in sector 2A (BAU/ BAU+AWZ) en 3A (BAU+AWZ) verschuift zich bij voldoende hernieuwing van de bank met extern zand naar afgeleide effecten zoals verhoogde golfwerking / erosie op de Belgische stranden door de bewerkstelligde gemiddelde verlaging van 2 m over een oppervlak van 3,3 km 2 (2A - BAU-scenario’s) en 3,4 m over een oppervlakte van 1,48 km² (3A- BAU+AWZ-scenario). Dit afgeleide effect valt wel degelijk te verwachten. Volgens Ribberink (1989) kunnen negatieve effecten op de kustlijn reeds optreden binnen de tijdspanne van enkele jaren bij ontginning aan de landwaartse zijde van de 16m-diepte contour. Om die reden is – niettegenstaande de hoge onzekerheidsfactor - ontginning ondieper dan 20 m verboden in het Nederlands deel van de Noordzee. Die besluitvorming werd uiteraard beïnvloed door de goede alternatieven in het Nederlands Gedeelte van de Noordzee. Bij het MRS-scenario wordt ter hoogte van de volledige controlezone 2 een gemiddelde verlaging bewerkstelligd van 0,13 m, wat significant lager is dan de 2 m in 2A (Noorden Kwintebank) in het BAU- of BAU+AWZ scnenario. In de controlezones 1 (alle scenario’s) en 3 (BAU en MRS) zijn de verlagingen minimaal (< 0,1 m) zodat hier naar alle waarschijnlijkheden geen waarneembare effecten gaan optreden naar verhoogde golfwerking op de kust. Naar mogelijke toename van golfwerking op de kuststranden scoort het MRS-scenario beduidend beter t.a.v. het BAU-scenario en het BAU+AWZ-scenario. Het BAU+AWZ-scenario kan als meest negatief beschouwd worden daar zowel in sector 2A als 3A het effect voelbaar zal zijn. Het dient evenwel aangestipt dat de exploitatie in zone 3A (de stortzone) niet tot een additionele verdieping zal leiden tov de oorspronkelijke toestand vooraleer er baggerspecie gedumpt werd.

6.1.4.3

Sedimentologische wijzigingen

ZANDEXTRACTIE Significante sedimentologische wijzigingen treden doorgaans op bij diepe extracties in gelaagde systemen. In de centrale depressie van de Kwintebank worden grovere sedimenten aangetroffen door de diepte van de ontginning, waarin schelpfragmenten een belangrijke rol spelen. De reden hiervoor is de geologische bouw van het quartair dek dat grover wordt naar de basis en onderaan veelal gekenmerkt wordt door een grindvloer. Op de Kwintebank speelt het verschijnsel van sedimentologische fluctuaties na het stopzetten van de ontginningsactiviteiten in 2003; doch een definitief zicht op herstel van morfologie en dus sedimentsamenstelling is er niet (Bellec & Van Lancker, 2005). In het BAU-scenario en het BAU+AWZ-scenario kan zeker een wijziging (lees: vergroving) in sedimentologische samenstelling bekomen worden bij de ontginning tot 2 m diepte in sector 2A. In hoeverre regeneratie door residuair sedimenttransport hier nog verder grote invloed zal hebben op de 56


Bodem

sedimentsamenstelling is een open vraag. Er is ook nog een mogelijke invloed van de fijne fracties die door ‘overflow’ zich bij voorkeur in diepere gedeelten afzetten (zie verder). In het MRS-scenario worden geen sedimentologische wijzigingen verwacht wegens de geringe ontginningsdiepte. Hoogstens wordt een tijdelijke verfijning verwacht van de mediane korrelgrootte door het systematisch verwijderen van grovere sedimentfracties en de “overflow” ter plaatse van fijnere fracties. In het BAU+AWZ-scenario geldt dezelfde redenering als in het BAU-scenario voor sector 2A. Voor sector 3A waar ook een ontginning van ongeveer 3,4 m verwacht wordt, ligt de situatie enigszins anders. Hier gaat het om de ontginning van vroeger gestort baggerspecie. Dus het is eerder een soort artificieel duin die weggehaald wordt en niet zo zeer de oorspronkelijke zandbankstructuur, waardoor de oorspronkelijke sedimentologische gelaagdheid niet aangetast wordt. Zowel het BAU- als het BAU+AWZ-scenario zal grotere wijzigingen in de sedimentologische samenstelling veroorzaken dan het MRS-scneario. De wijzigingen zullen zich grotendeels beperken tot sector 2A.

AFZETTING SEDIMENTPLUIMEN (Zie aspect “Water” voor beschrijving + kwaliteitsaspecten) De afzetting van fijne sedimenten op bankgedeelten die bestaan uit grovere fracties is een tijdelijk effect. De lokale stromingscomponenten zullen de fijnere fracties terug in suspensie brengen en transporteren. Re-sedimentatie geschiedt dan in omgevingen met aangepaste, minder snelle stromingen. De afzettingen van sedimentpluimen geschiedt – desgevallend via tussenstappen van resuspensie - dus doorgaans op gemiddeld diepere niveau’s dan waar de ontginning gebeurt. Een BMM-studie (1978) maakte een aantal modelberekeningen met betrekking tot turbiditeitsverhoging t.g.v. zandontginning op de Kwintebank. De volgende resultaten werden opgetekend : •

Een continue zandontginning van 8 uur zou resulteren in een maximale turbiditeitsverhoging van 4 mg/l (zwevende stof).

•

30 uur na het beëindigen van de ontginning is het niveau terug gedaald tot het achtergrondniveau (aanname : 5 mg/l).

•

De dispersie voltrekt zich hoofdzakelijk in noordwestelijke richting en deint uit boven de Buitenratel. De totale verplaatsing van de pluim is ca. 10 km.

Een studie uit het Verenigd Koninkrijk geeft aan dat de bulk van de pluim (ongeveer 80% in gewicht behoort tot de zandfranctie, dus groter dan 0.063 mm) sedimenteert in een zone van enkele honderden meters rond de hopperzuiger (ICES, 2001). Dit werd eveneens bevestigd door een studie in het Kanaal waar bleek dat de zwevende stoffen > 63 µm bezonken in een straal van 200 tot 500 m van het vaartuig. (Hitchcock et al., 1996; Laboratorium voor analystische milieuchemie, 2003). De overige 20 % aan zwevende stoffen zijn dan natuurlijk de fijnere deeltjes die er veel langer zullen over doen om te bezinken; zij veroorzaken de turbiditeitsverhoging. Fijn materiaal - < 0.063 mm - zou tot 11 km van het extractiepunt kunnen migreren. Hitchcock & Drucker (1996) spreken ook van een aantal 100-den meter voor de effectenperimeter. Newell et al. (2004) spreken van sterk gereduceerde benthos-populaties op afstanden tot 100 m van de zones waar gebaggerd wordt. Verder, volgens de assen van de resp. getijdestromingsrichtingen en dit tot 2 km afstand, zouden daarentegen beter ontwikkelde benthische populaties voorkomen (zowel naar individugrootte als naar diversiteit) door het neerslaan van sedimentdeeltjes aangerijkt met organische stof.

57


Bodem

Wat betreft perimeter van afzetting worden de meest concrete gegevens verzameld door Birkland et al. (2005). In dit werk worden een aantal onderzoeken vergeleken naar dikte van de afgezette pluim en perimeter. Volgende indicaties qua afzettingsdikte en –perimeter kunnen weerhouden worden : •

Baltische zee (Kriegers Flak): 20 mm afzettingsdikte binnen de zandextractiezones; te verwaarlozen effect op 1 km afstand

•

Onderzoek t.h.v. Hong Kong: pluimafzetting (silt) tot 720 m afstand na 10 minuten ontginningsactiviteit (dregsnelheid : 1.2 m/s)

•

Australië: 23 mm depositie binnen 500 m afstand. Tot 6 mm afzetting op 2500 m afstand.

Wegens het voorkomen van de fijnere fracties in sector 3A worden hier de grootste effecten verwacht, doch het te ontginnen volume per oppervlakteëenheid is minimaal, zodat dit mogelijks negatieve effect allicht gecompenseerd wordt. Een vergelijkende beoordeling voor alle scenario’s is niet mogelijk. Noot : Navraag bij Seam Oosterlee, één der baggeraars, leverde omtrent de aard en de hoeveelheid van de sedimentlading in het “overflow”water geen gegevens op, zodat een inschatting van de pluimdimensies en afzettingsdikte moeilijk kan benaderd worden.

6.1.5

Leemten in de kennis

•

De precieze herkomst van het te ontginnen zand op de banken is niet goed gekend. Ook op de Kwintebank blijft dit een open vraag (noodzaak tot verder onderzoek aangehaald door diverse auteurs).duurzaamheid

•

De voorspelling van de effecten van grootschalige zandextractie op morfodynamische wijzigingen in kustwateren blijft grotendeels onmogelijk (Roos, 2004). In dit kader wordt de spontane evolutie van de centrale geul wel bestudeerd maar een vaste prognose ervan blijkt onmogelijk.

•

Kwalitatieve en kwantitatieve gegevens omtrent de sedimentlading in het “overflow”water zouden de mogelijkheid bieden minstens een raming te maken van de aard en hoeveelheid afgezet materiaal. Literatuurgegevens geven hieromtrent een zeer gevarieerd beeld en zijn veelal aan de specifieke omstandigheden van de onderzoekssite te wijten.

6.1.6

Mitigerende maatregelen en compensaties

Voor het aspect bodem worden geen specifieke mitigerende maatregelen en/of compensaties voorgesteld. Er wordt wel verwezen naar het monitoringprogramma dat hierna beschreven staat.

6.1.7

Monitoring

Het monitoringsprogramma naar de evolutie van de bathymetrie, morfologische evolutie en sedimentologische samenstelling van het BDNZ – zoals uitgevoerd door onder het SPEEK-project - moet geöptimaliseerd worden naar de specifieke ontginningszones. Meer bepaald dienen de volgende parameters jaarlijks gemonitord te worden: bathymetrie en sedimentologie (multibeam echosounder + high resolution sidescansounding). In het BAU+AWZ-scenario wordt voorgesteld om in de beginfase per schip één mengstaal te nemen en dat te toetsen aan de VLAREBO-wetgeving. Indien na opvolging blijkt dat er geen problemen worden vastgesteld kan de monitoring afgebouwd worden.

58


6.2

Water

WATER

6.2.1


Als inleiding wordt een beschrijving van de referentiesituatie gegeven. De hydrografie, hydrodynamica en waterkwaliteit worden beschreven. Daarna wordt de autonome ontwikkeling van de waterstroming en de waterkwaliteit besproken. Vervolgens komen de effecten van de zanden (grind)winning aan bod, met name de invloed op de hydrodynamica en het sedimenttransport, de invloed op de lokale turbiditeit en de invloed op de waterkwaliteit. Na het aanhalen van de leemten in de kennis worden er vanuit de discipline water een aantal milderende maatregelen en monitoring vereisten vooropgesteld.

6.2.2 6.2.2.1

Beschrijving van de referentiesituatie Hydrografie

Het water in de Noordzee bestaat voornamelijk uit een mix van Noord-Atlantisch water met een relatief hoge saliniteit en zoet water afkomstig van de rivieren (gedomineerd door de Rijn en de Schelde) die in de Zuidelijke Noordzee uitmonden. De atmosfeer is via het neerslagoverschot ook een zoetwaterbron. De temperatuur en saliniteit van het zeewater worden sterk beïnvloed door warmte-uitwisseling met de atmosfeer, verdamping en plaatselijke instroom van zoet water. Ter hoogte van de zandextractiegebieden is de invloed van de rivierinstroming heel gering. De stromingen in de Noordzee zorgen voor een intern transport van warmte en saliniteit.

6.2.2.2

Hydrodynamica

WATERHOOGTEN De waterhoogte in het projectgebied zal variëren door het getij (laag bij eb, hoog bij vloed) alsook onder invloed van de golfwerking door de wind. De volgende richtinggevende waarden (uitgemiddeld over een grid van 1 km²) voor de waterhoogte H in de diverse delen van het projectgebied kunnen daarbij vooropgesteld worden (Renard Centre for Marine Geology, 2005): Tabel 6.2.1: Overzicht van waterhoogten in het projectgebied Sector

Hmin (m)

Hgem (m)

Hmax (m)

1A

-

21,5

-

1B

-

22,3

-

2A

10,1

19,4

27,1

2B

5,2

15,8

24,1

2C

5,0

21,4

29,5

3A

7,4

9,4

14,9

3B

7,9

14,2

22,1

59


Water

GOLFHOOGTEN De windgolven worden beschreven in termen van karakteristieke golfhoogtes en karakteristieke golfperiodes. De hoogste golven in de Noordzee vindt men terug bij noord tot noordwestelijk wind. De golfhoogte is het verschil in hoogte tussen een golfkam en het daaropvolgende golfdal. De golfperiode is het verschil in tijd tussen twee opeenvolgende tijdstippen waarop de gemiddelde golfhoogte wordt bereikt. De golfperiodes variëren sterk in de Noordzee tussen 1 en 20 seconden. De golfhoogtes zijn sterk afhankelijk van de bodemmorfologische verschillen op het BCP. Hydrodynamische modellering voor de Noordzee resulteert in een maximale (voor een retourperiode van 50 jaar) stijging in waterhoogte door de werking van de wind van ongeveer 250 cm in de Noordzee. Maximale golfhoogtes (retourperiode 50 jaar) bedragen ongeveer 12 m, overeenkomend met een golfperiode van ongeveer 12 s (OSPAR Commission, 2000).

GETIJ De getijdenwerking is het resultaat van de gravitatiekrachten van zon en maan op de grote watermassa’s. In het geval van de Noordzee is dit de Atlantische Oceaan. De resulterende halfdagelijkse eb- en vloedcyclus voor de Belgische kust veroorzaakt een variatie in waterdiepte die meer dan 5 m kan bedragen (OSPAR Commission, 2000).

S TROMING De stroming van het Noordzeewater wordt dus enerzijds veroorzaakt door de getijdenwerking (dominerende component), anderzijds door windeffecten of eventueel densiteitverschillen. De oscillerende werking van het getij veroorzaakt een netto residuele stroming die de helft van de waterstroming in de Noordzee voor zijn rekening neemt. De meest extreme situaties (grote stroomsnelheden en extreme waterniveaus) ontstaan wanneer een storm samenvalt met een springtij. Op basis van een uittreksel van de hydrodynamische modelleringsresultaten (frequentiedistributie van stroomsnelheden op verschillende plaatsen op het BCP, modelgrid 750 m * 750 m) voor het projectgebied tijdens het jaar 1999, kunnen volgende modelresultaten afgeleid worden: Tabel 6.2.2: Overzicht van stromingsgegevens in het projectgebied Sector

Vgem (m)

1A

0,52

1B

0,56

2A

0,52

2B

0,51

2C

0,53

3A

0,52

3B

0,52

De gemiddelde (oppervlakkige) watersnelheid in het volledige projectgebied bedraagt ongeveer 0,5 tot 0,55 m/s. De optredende snelheden bevinden zich grotendeels in het spectrum tussen 0,15 en 0,95 m/s. Figuur 6.2.1: Frequentiedistributie van stroomsnelheden (BMM, 2000)

60


Water

Oppervlakkige stromingen zijn duidelijk getijde gebonden waarbij de (uit het ZW komende) vloedstroom domineert boven de ebstroom die uit het NO komt. De stroming komt, gedreven door de getijdenwerking en overheersende winden, ter hoogte van het projectgebied hoofdzakelijk uit het ZZW en daarnaast ook uit het NO tot NOO. Figuur 6.2.2: Frequentiedistributie van richtingen waaruit de stroming komt (BMM, 2000)

6.2.2.3

Natuurlijk sedimenttransport op het Belgische Continentaal Plat

Een totaal residueel transport van ongeveer 5 tot 10 miljoen ton per jaar vindt plaats langsheen de Franse, Belgische en Nederlandse kust in een noordoostelijke richting. Een schatting van 20 miljoen ton per jaar aan zwevend materiaal wordt naar voor geschoven (Lanckneus et al., 2001): •

In het kustgebied (tot 20 km) is het residueel transport NO gericht en in de open zee naar het ZW.

•

Het sedimenttransport verloopt in wijzerzin op de zandbanken: naar het NO op de westelijke bankflank en naar het ZW op de oostelijke bankflank.

•

Na perioden van erosie (door storm of zandextractie) treedt er een vorm van regeneratie van de banken op. Het moet nog onderzocht worden of een potentiële bron van deze aanwas de stranden kunnen zijn. Er treedt zeker aanwas op vanuit de geulen (bij eb – stroming vanuit het NO - langsheen de oostelijke flank van de bank, bij vloed – stroming vanuit het ZW - langsheen de westelijke flank van de bank).

•

Sedimenttransport treedt voornamelijk op door migratie van de kleinere supergeïmposeerd zijn op de grote duinen die als transportplatform optreden.

•

De stromingen en de import van fijn materiaal via de Straat van Dover zijn verantwoordelijk voor de turbiditeit voor onze kust (zie verder). Deze stagnatie voor de kust is het gevolg van een lager NO residueel transport en de ondiepte voor de kust. Een groot deel van het suspensiemateriaal dat uit de straat van Dover komt, verlaat het Belgisch Continentaal Plat naar het noordoosten.

6.2.2.4

duinen

die

Turbiditeit en zwevend stof

De turbiditeit of helderheid van het zeewater wordt bepaald door de hoeveelheid zwevend (in suspensie) materiaal in het water. De lichtinval is sterk gecorreleerd met de hoeveelheid zwevend materiaal en fytoplankton in de waterkolom. Zo is er bijvoorbeeld ter hoogte van de riviermondingen een hoge turbiditeit waar te nemen. Op die plaatsen komen hoge planktonconcentraties voor en is er een resuspensie van bodempartikels. Ook ter hoogte van de Vlaamse kust komt een zone van circa 5 km voor die gekenmerkt wordt door een hoog suspensiegehalte. Volgens satellietbeelden, die de hoeveelheid zwevend stof in de bovenste waterlaag meten, is er een duidelijke ruimtelijke variatie in concentraties met een afname van de Belgische Kust naar de Zee toe. In het offshore-gebied (buiten de kustzone - de extractiegebieden liggen buiten of aan de rand van de kustzone) is er altijd een geringe concentratie (< 10 mg/l) (Lauwaert et al., 2004). De natuurlijke suspensieconcentraties liggen dus een stuk lager ter hoogte van de Vlaamse Banken (controlezone 2), Goote Bank (controlezone 1, sector 1B) en Thorntonbank (controlezone 1, sector 1A) dan ter hoogte van de kust (bijvoorbeeld Zeebrugge, waar de hoogste concentraties voorkomen. Gemodelleerde suspensieconcentraties (tijgemiddelde voor 1 m/s) ter hoogte van de banken geven ongeveer 10 tot 50 mg/l t.o.v. 250 mg/l nabij de havenmond van Zeebrugge (Lanckneus et al., 2001). De recentere studie uitgevoerd door het Laboratorium voor Analytische en Milieuchemie (2003) komt tot vergelijkbare gehaltes aan suspensiemateriaal die variëren tussen de 2 en 100 mg/l. De hoogste concentraties worden waargenomen in de Sierra Ventana (controlezone 3). De maximum concentratie ligt in deze studie lager dan in Lanckneus et al. (2001) daar hier de haven van Zeebrugge niet in beschouwing werd genomen. Naast de dalende onshore-offshore gradiënt, is ook een dalende trend waarneembaar van oost naar 61


Water

west. Figuur 6.2.3 geeft een gemodelleerde SPM-verdeling weer op het BDNZ gedurende een spring- en een doodtij (Fetweiss & Van den Eynde, 2003). De hoge turbiditeit vóór de kust van Zeebrugge, inclusief sector 3A en 3B is het gevolg van meerdere factoren die momenteel onderwerp zijn van de MOCHAstudie (zie ook gedeelte “Bodem”). Figuur 6.2.3: Gemodelleerde getijde-gemiddelde zwevende stof concentraties (SPM) voor de referentiesituatie gebaseerd op BMM-data en met een permanente modderbron aanwezig. a) situatie springtij 21/03/99 b) situatie doodtij 26/03/99 (Fetweiss & Van den Eynde, 2003) Er treedt een variatie in concentratie aan zwevend materiaal op tijdens een tijcyclus. •

Bij het opzetten van de vloed wordt het fijnkorrelig sediment in suspensie gebracht. Dit resulteert in een concentratiepiek ongeveer een halfuurtje na de snelheidspiek. Op dat moment kan men uitgaan van een Rouse concentratieprofiel over de verticale as waarbij ook een belangrijke fractie zand in suspensie wordt gebracht.

•

Bij storm kunnen de maximumconcentraties tot 15 maal hoger liggen dan bij goed weer, voor hetzelfde getij. Zo worden concentraties tot 15 g/l opgemeten (1/3 zand) nabij de bodem.

•

Het zand bezinkt in een periode van minuten (een gemiddelde zandkorrel met diameter 300 µm heeft een valsnelheid van ongeveer 5 cm/s). Het zand sedimenteert dus snel, maar het slib blijft enkele uren in suspensie.

6.2.2.5

Temperatuur

De temperatuur van het oppervlaktewater in de Noordzee kan sterk variëren (bijvoorbeeld met 8 °C t.h.v. de Waddenzee). De gemiddelde jaartemperatuur van het wateroppervlak bedraagt 11 °C ter hoogte van de Vlaamse banken. Deze relatief hoge temperatuur is het gevolg van de instroom van warm zeewater via de straat van Dover (OSPAR Commission, 2000). Minima voor het Belgisch Continentaal Plat opgetekend in de periode 1969-1993 bedragen 2,5 tot 3 °C terwijl de maxima ongeveer 18 °C bedragen. De temperatuur van het zeewater daalt van oktober tot maart. Daarna treedt weer een stijging op. De dagelijkse variatie in zeewatertemperatuur is ongeveer 0,2 °C tegen de zeebodem en 0,5 °C tegen het wateroppervlak (Svasek, 2001). Van oktober tot maart is de temperatuur van het water hoger aan de bodem dan aan het wateroppervlak (maximaal 0,6 °C), maar vanaf maart wordt het wateroppervlak warmer dan de waterkolom t.h.v. de zeebodem door de stijgende luchttemperaturen.

6.2.2.6

Chemische karakterisering van het zeewater

S ALINITEIT Vanuit de Atlantische Oceaan stroomt water met een relatief hoge saliniteit de Noordzee in. Langs de kust wordt het water verdund met zoet water uit de rivieren. Door de overheersende westenwinden blijft dit kustwater langs het continent beperkt tot een smalle zone met relatief lage saliniteit. Tussen het kustwater en het meer centrale deel van de Noordzee bevindt zich een smalle overgangszone, het zogenaamde kustfront. Bijgevolg kan gesteld worden dat de saliniteit varieert afhankelijk van de plaats in de Noordzee. In het Belgisch deel van de Noordzee zien we een gradiënt in de range van 31-32 ppt aan de oostkust tot een 34-35 ppt naar de noordelijke en noordoostelijke grens van het BCP (OSPAR Commission, 2000). Er zijn dagelijkse variaties in saliniteit tengevolge van het getij; ongeveer 5 ppt aan het oppervlak tot 1 ppt aan de zeebodem. De saliniteit aan het wateroppervlak is lager en constanter (32 ppt) dan aan de zeebodem (25 tot 31 ppt) (Svasek, 2001). De saliniteit van deze kustwateren is afhankelijk van het seizoen. De minimum saliniteit treedt op in het najaar als de rivierafvoer het grootst is. 62


Water

ANORGANISCHE COMPONENTEN Zeewater bevat alle natuurlijke elementen van het chemisch periodiek systeem. Daarnaast zijn er nog een groot aantal door de mens geïntroduceerde stoffen. De hoofdbestanddelen komen in vaste onderlinge verhoudingen voor. In Tabel 6.2.3 wordt de chemische samenstelling van oceaanwater voor de meest voorkomende verbindingen aangegeven (Postma, 1990). Voor elk van de ionen wordt tevens de verblijftijd in het oceaanwater gegeven. Sporenelementen komen van nature slechts in kleine concentraties in het zeewater voor (Tabel 6.2.4). Er dient wel opgemerkt worden dat dit een algemeen gemiddelde voor het oceaanwater betreft en dus niet specifiek voor de Noordzee. Sporenelementen hebben de neiging om zich te binden aan vaste deeltjes in het water, zoals klei en organische componenten. Een deel van de sporenelementen worden vastgelegd in de bodem, andere gaan zich in de diepere waterlagen concentreren waar zij eveneens worden afgezet of in oplossing gaan. Tabel 6.2.3: Chemische samenstelling van oceaanwater voor de meest voorkomende verbindingen aangegeven (Postma, 1990) Element Chloor ClNatrium Na

+

Sulfaat SO422+

Magnesium Mg Calcium Ca2+ Kalium K+

Bicarbonaat HCO3

-

Bromide Br Fluoride FStrontium Sr

2+

Oceaan, 35‰ g/kg

Verblijftijd in oceaanwater (in 106 jaar)

19,27

Oneindig

10,71

210

2,70

11

1,29

22

0,413

1

0,385

10

0,140

0,1

0,067

100

0,035

0,5

0,007

4

Bij de sporenelementen kan men de essentiële en de niet-essentiële elementen onderscheiden. De essentiële sporenelementen zijn van groot belang voor de normale groei en ontwikkeling van organismen, maar kunnen bij te hoge of te lage concentraties een negatief effect hebben. Niet essentiële sporenelementen hebben geen biologische functie. Bij verhoogde concentraties zullen deze negatieve (b.v. toxische, carcinogene, of mutagene) effecten hebben op biota. De verblijftijd van sporenelementen in het zeewater is zeer kort. Daardoor zijn zij niet homogeen in de oceaan verspreid. Concentraties van bepaalde sporenelementen in het zeewater zijn sterk verhoogd door menselijke activiteiten. Tabel 6.2.4: Belangrijke sporenelementen en nutriënten in oceaanwater (Postma , 1990) Element

Oceaan, 35‰ (µg/l)

Silicium

2000

Stikstof

400

Fosfor

60

Ijzer

2

Arsenicum

1,5

Aluminium

0,5 63


Water

Element

Oceaan, 35‰ (µg/l)

Chroom

0,3

Mangaan

0,2

Nikkel

0,2

Koper

0,1

Zink

0,1

Kobalt

0,05

Kwik

0,03

Cadmium

0,01

Lood

0,003

ZWARE METALEN De zware metalen die in het Noordzeewater terechtkomen, zijn enerzijds afkomstig via de lucht en anderzijds via het water. Naast een input via de rivieren, zorgen zeegebonden werkzaamheden eveneens voor een instroom van allerlei stoffen. De grootste concentraties aan zware metalen worden waargenomen ter hoogte van de riviermondingen, o.a. ter hoogte van het Schelde-estuarium. In Tabel 6.2.5 (OSPAR, 2000a) worden de concentraties van de verschillende zware metalen die over de periode 1993-1996 gevonden werden, opgenomen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de concentratie ter hoogte van de estuaria en ter hoogte van de kustzone en de open zee. Als toetsingwaarde wordt de EAC (Ecological Assessment Criteria)-waarde vermeld. Dit is de concentratie van een bepaalde component in het mariene milieu, waarbij geen schade ten opzichte van het milieu of biota wordt verwacht. Tabel 6.2.5: Concentratie van zware metalen (OSPAR, 2000a) Parameter

Concentratie (ng/l) Estuarium

Kustzone/open zee (extractiezones)

EAC

20-150

10-50

20-75

Kwik

0,8-5

0,1-2

8-80

Lood

50-200

50-60

800-8000

Koper

900-4000

600-700

8-70

Cadmium

De recentere studie uitgevoerd door het Laboratorium voor Analytische en Milieuchemie (2003) komt tot vergelijkbare gehaltes aan metalen in oplossing. Uitgaande van deze studies kunnen de volgende besluiten genomen worden: •

Voor alle zware metalen ligt de concentratie ter hoogte van de estuaria gemiddeld hoger dan de concentratie aan de kust en in open zee. Hiervoor is de instroom van het land via de rivieren verantwoordelijk. Dit laat vermoeden dat ter hoogte van de extractiezones vrij lage waarden voorkomen.

•

In open zee en in de kustzone is er voor koper een significante overschrijding van de EACwaarde. Koper is een essentieel element en de EAC-waarde blijkt slechts licht hoger dan de concentratie nodig om biologische deficiëntie te vermijden. De EAC-waarde is dus op dit moment niet zo bruikbaar.

64


Water

•

Voor cadmium is er een overschrijding van de laagste EAC -waarde. Voor kwik en lood worden geen overschrijdingen vastgesteld.

•

Ter hoogte van de estuaria liggen de waarden voor kwik en lood ver onder de EAC-waarde, maar voor koper en cadmium liggen de waarden in de estuaria hoger dan de EAC-waarde.

De atmosferische depositie van cadmium is verantwoordelijk voor ongeveer 1/3 van de totale cadmiuminput in de Noordzee. De totale atmosferische depositie en cadmium emissie is gehalveerd tussen 1987 en 1995 (OSPAR, 2000a). De input van kwik via het water neemt over de gehele Noordzee de laatste jaren een dalende trend aan. Deze dalende trend is eveneens in België merkbaar: 0,02 ton/jaar in 1996 tegenover 3,6 ton/jaar in 1990 (OSPAR, 2000a). Het percentage kwik gebonden aan zwevende deeltjes is 90 % van de totale kwikhoeveelheid in het kustwater en neemt af naarmate er dieper in zee gegaan wordt. In diepzee kan de hoeveelheid gebonden kwik slechts 10 % bedragen. In de loop der jaren zijn er ter hoogte van de estuaria belangrijke dalingen in de input van kwik. Recentere info i.v.m. input van kwik in de Vlaamse rivieren kan teruggevonden worden in Ecolas (2003b).

O RGANOTINVERBINDINGEN De belangrijkste organotinverbinding is tributyltin (TBT). Het is een biocide dat in het aquatische milieu als "antifouling" gebruikt wordt. Antifouling is een verzamelnaam voor technieken (o.a. door gebruik van alle verven en coatings) die o.a. in de scheepvaart gebruikt worden om aangroei van allerlei organismen op scheepsrompen te voorkomen. TBT-verbindingen hebben nadelige gevolgen op verschillende soorten zeeorganismen. Een van de belangrijkste effecten is de endocrien verstorende werking wat resulteert in o.a. vervrouwelijking van mannelijke organismen, met infertiliteit als gevolg. Hoge TBT concentraties leiden tot morfologische veranderingen in de seksuele voortplantingsorganen in bepaalde soorten slakken (de ontwikkeling van hemipenis), wat op zijn beurt kan leiden tot verminderde reproductie. Andere effecten die al waargenomen zijn bij aquatische organismen zijn verdikking van de schelp bij oesters en aantasting van de graascapaciteit bij zoöplankton (OSPAR, 2000b). De concentratie tributyltin offshore bedraagt <1 ng/l. De waarde in frequent gebruikte vaarroutes ligt opmerkelijk hoger en kan oplopen tot ca. 100 ng/l (OSPAR, 2000a). De grootste concentratie van tributyltin (TBT) die gepaard gaat met de grootste ecologische effecten komt voor in havens, mariene basissen, scheepswerven en in de scheepsroutes. Op grotere afstand van de bronnen (bijvoorbeeld ter hoogte van de zandbanken) zijn de concentraties aan TBT in het water en het sediment meestal onder de detectielimiet, wat overeenkomt met een waarde dichtbij of boven de EAC-waarde. Toch werden reeds in aquatische organismen en vogels die ver van havens, mariene basissen, scheepswerven en scheepsroutes voorkomen hoge concentraties aan TBT teruggevonden. Daarnaast is de historische input van TBT ook zeker niet te verwaarlozen. In de landen waar al scherpe regulaties op het gebruik van TBT vast staan, is er reeds een sterke daling in de TBT concentratie vast te stellen. Volgens een verdrag van de International Maritime Organization (IMO), dat in 2001 werd aangenomen, mag vanaf januari 2003 geen TBT-houdende verf meer op scheepsrompen worden gebruikt. In België regelt een Koninklijk Besluit van 20 maart 2001 het gebruik en de verkoop van TBT producten. In dit Koninklijk Besluit wordt het gebruik verboden voor vaste structuren die zich volledig of gedeeltelijk onder water bevinden. Vanaf 2008 mogen deze producten op geen enkel schip voorkomen (http: //www.waterland.net). Momenteel wordt veel onderzoek gedaan naar alternatieve antifoulings die geen negatief effect hebben op het marien milieu. Ter hoogte van Rotterdam bedraagt het TBT gehalte in het zeewater ca. 0,14 µg/l. De waarde in het sediment van de Schelde (Belgisch grondgebied) bedraagt 0,081 mg/kg, in het sediment van de Westerschelde max. 0,046 mg/kg (OSPAR, 2000a).

65


Water

In het OSPAR Quality Status Report 2000 (OSPAR, 2000a) worden de verschillende vormen van impact op de Noordzee, afkomstig van menselijke activiteiten, ingedeeld in 4 prioriteitsklassen. Volgens dit klassement behoort de ‘input van TBT en andere antifouling producten bij scheepvaart’ tot prioriteitsklasse A, met de hoogste prioriteit.

PCB'S De PCB’s aanwezig in de kustwateren zijn vooral afkomstig van input via de rivieren. In open zee is vooral de atmosferische depositie verantwoordelijk voor de aanwezige hoeveelheden PCB’s. Door de lage oplosbaarheid van PCB’s is de concentratie in het water meestal laag en bovendien moeilijk te detecteren. In 1986 werd door R/V Belgica een meetcampagne uitgevoerd naar PCB’s op het Belgisch Continentaal Plat. De gemeten PCB-concentraties voor deze campagne bedroegen ca. 2,8 ng/l in de waterfase en ca. 4,0 µg/kg d.s. in de sedimentfractie. In Kallo werd in 1993 een concentratie van 382 µg/kg in het sediment gemeten.

PAK’S (POLYCYCLISCHE AROMATISCHE KOOLWATERSTOFFEN) Over het algemeen is er weinig informatie bekend over de concentratie aan degradatieproducten van PAK’s in de Noordzee. De belangrijkste componenten offshore zijn naftaleen, fenantreen, chryseen en benzo(a)pyreen. De atmosferische depositie van PAK’s is voornamelijk afkomstig van landgebonden activiteiten, maar ook van emissies op zee door scheepvaart, offshore olie- en gasindustrie. De input van PAK’s via het water bestaat uit een directe input door ongelukken op zee, operationele lozing van olie door schepen, input via offshore olie- en gasindustrie. Daarnaast is er een input via rivieren en onmiddellijke lozing. De belangrijkste oorzaken van jaarlijkse emissie door België zijn wegtransport en houtbehandeling en zijn verantwoordelijk voor 818 ton/jaar (OSPAR, 1997). De concentraties van PAK’s zijn ter hoogte van estuaria en kustzones hoger dan in diepere delen van de Noordzee. De concentratie ter hoogte van de estuaria kan oplopen tot 8,5 µg/l. De sedimentconcentratie voor de som van alle PAK’s in het Scheldeestuarium bedraagt 6,08 mg/kg. Ter hoogte van de Waddenzee ligt deze concentratie veel lager, nl. 0,218 mg/kg.

ANDERE PERSISTENTE OR GANISCHE COMPONENTEN De belangrijkste persistente organische componenten zijn PCB’s en PAK’s. Naar de concentraties van andere persistente organische componenten zoals dioxines, DDT en aanverwanten, persistente bestrijdingsmiddelen (simazine, atrazine, …), poly-gehalogeneerde koolwaterstoffen, wordt in mindere mate onderzoek gedaan, waardoor weinig tot geen gegevens voorhanden zijn. Daarnaast zijn slechts voor een aantal van deze persistente componenten EAC-waarden vastgesteld. Bijgevolg is het noodzakelijk dat er in de toekomst meer uitgebreid onderzoek gebeurt naar deze componenten.

O LIE De input van koolwaterstoffen in de Noordzee is het resultaat van: •

zeegebonden activiteiten, waaronder vooral scheepvaart en offshore activiteiten;

•

lozing van huishoudelijk en industrieel afvalwater;

•

input via rivieren;

•

storten van met olie verontreinigde baggerspecie;

•

atmosferische depositie;

•

natuurlijke insijpeling. 66


Water

De olielozing afkomstig van boringen voor de offshore olie- en gasindustrie is over de laatste 10 jaar sterk gereduceerd (tot meer dan 80 %). Deze afname is vooral het gevolg van een vervanging van oliegebaseerde boorkleien naar boorkleien die op water gebaseerd zijn. Een onderzoek waarbij oliemonsters genomen werden afkomstig van de Deense, Duitse en Nederlandse kust, toont aan dat bunkerolie en smeerolie de belangrijkste bronnen zijn van olievervuiling in de Noordzee. Chemische analyse van aangespoelde zeevogels en gecontamineerde stranden aan de Nederlandse kust tonen aan dat bunkerolie voor meer dan 90 % verantwoordelijk is voor de met olie besmeurde zeevogels en stranden (OSPAR, 2000a). De hoeveelheid olie die in 1995 in de Noordzee geloosd werd door scheepvaart bedroeg ongeveer 6,75 ton. Olievervuiling is voornamelijk afkomstig van accidenten. Operationele lozingen komen echter meer frequent voor waardoor hun cumulatief effect zeker ook een relevante impact heeft op het ecosysteem. De detectie van olievlekken in de Noordzee gebeurt aan de hand van bewaking vanuit een vliegtuig. De laatste jaren worden minder olievlekken met een kleiner volume waargenomen. Rekening houdend met de ‘levensduur’ van olievlekken en het aantal detectievluchten die uitgevoerd worden, kan echter aangenomen worden dat slechts 10% van de eigenlijke olievlekken gedetecteerd worden (Schallier et al., 1996). Bovendien wijst het aantal op het strand aangespoelde zeevogels die met olie besmeurd zijn, op het feit dat de olieverontreiniging die effectief gedetecteerd wordt, zeker onderschat is. Bijgevolg gebeuren veel olielozingen ongemerkt. In het OSPAR Quality Status Report 2000 worden de verschillende vormen van impact op de Noordzee, afkomstig van menselijke activiteiten, ingedeeld in 4 prioriteitsklassen. Volgens dit klassement behoort de 'input van olie en PAK's door offshore olie- en gasindustrie' en 'input van olie en PAK's door scheepvaart' tot prioriteitsklasse B.

NUTRIËNTEN EN ZUURSTOF Nutriënten (N, P, Si) spelen een heel belangrijke rol in aquatische ecosystemen omdat ze aan de basis liggen van de primaire productiviteit. De zones die sterk beïnvloed zijn door menselijke activiteiten worden gekenmerkt door hoge nutriëntenconcentraties en afwijkende nutriëntratio's. Door een verhoogde nutriëntenconcentratie kunnen massale (eventueel toxische) algenontwikkelingen voorkomen die op hun beurt kunnen leiden tot zuurstoftekort in het water wat kan leiden tot verhoogde mortaliteit bij vissen en invertebraten. De menselijke invloed op de nutriëntenbalans is voornamelijk merkbaar ter hoogte van de kustzone en minder detecteerbaar ter hoogte van de zandbanken. De aanvoer van stikstof in het marien milieu kan op twee manieren plaatsvinden: via het water en via de atmosfeer. 65-80 % van de nutriënten input van stikstof in de Noordzee gebeurt via de rivieren. Voor fosfor bedraagt dit 80-85 % (OSPAR, 2000a). De aanvoer via rivieren bestaat uit een afvloei van landbouwgronden en industrieel en huishoudelijk afvalwater. De atmosferische depositie, bestaande uit NO x en NH4, is afkomstig van landbouwactiviteiten (mestverspreiding, houden van dieren), transport en verbrandingsgassen die vrijkomen bij huishoudelijke en industriële verbranding. Ook bij het gebruik van stookolie als brandstof bij de scheepvaart, komen allerlei stoffen zoals zwaveloxiden, stikstofoxiden en halogeenverbindingen in de lucht terecht, die voor een deel neerslaan op zee. De inwendige nutriëntenflux in de Noordzee wordt sterk beïnvloed en bepaald door chemische, fysische en biologische processen. De belangrijkste processen zijn opname door fytoplankton, mineralisatie, sedimentatie, nitrificatie, denitrificatie, opslag in sedimenten en biologische stikstoffixatie. In Tabel 6.2.6 wordt de gemiddelde concentratie in de Noordzee van PO43-, NO3- en Si(OH)4 voor de periode 1993-1996 in winter en zomer opgegeven (Radach et al., 1997).

67


Water

Tabel 6.2.6: Nutriëntenconcentraties voor de Noordzee (periode 1993-1996) Winter

Zomer

3-

0,7-0,8

0,2

-

10-12

2-4,1-2

7-9

1-2

PO4 (in µM) NO3 (in µM) Si(OH) 4 (in µM)

Bovenstaande tabel illustreert dat de nutriëntenconcentratie tijdens de winter hoger is dan tijdens de zomer. Dit is het gevolg van de natuurlijke verhoogde periodieke algenontwikkeling (primaire productie) in de lente en zomer.

6.2.3


6.2.3.1

Algemeen

Bepaalde natuurlijke evoluties (stormen, klimaatsverandering met het rijzen van de zeespiegel en de toename van extreme gebeurtenissen tot gevolg, etc.) moeten in rekening gebracht worden bij de evaluatie van effecten van zandextractie. Het grote probleem hierbij is dat deze natuurlijke evoluties vaak dezelfde impact hebben als humane interferentie vb. via zandextractie. Er moet dus voldoende informatie voorhanden zijn om de specifieke impact van de natuurlijke autonome gebeurtenissen te kunnen onderscheiden van de impact van de zandextractie. Zo veroorzaken stormen veranderingen in het erosieen depositiepatroon, veranderingen in de golfstructuur en in het gehalte aan zwevende stoffen. Hoewel een storm een gebeurtenis van korte aard is, kan deze storm of de opeenvolging van stormen toch een significante invloed hebben op bijvoorbeeld de ontwikkeling van de banken. Gezien de verwachte toename in stormen met een extremer karakter, kan deze ontwikkeling een belangrijke impact hebben op het globale sedimenttransportgedrag (Posford et al., 2001).

6.2.3.2

Hydrodynamica

Een algemene zeespiegelstijging ten gevolge van het broeikaseffect zal een beperkte invloed hebben op het stromingspatroon in het studiegebied over de exploitatieperiode. Algemene klimaatmodellen verwachten een stijging van het zeeniveau ten gevolgen van het broeikaseffect van maximum 0,9 m in de periode 1990-2100. Voor de impact op het sedimenttransport wordt verwezen naar 6.2.3.1. Er is op dit moment onvoldoende informatie voorhanden om de impact kwantitatief te beschrijven.

6.2.3.3

Waterkwaliteit

Voor de autonome ontwikkeling van de waterkwaliteit in de Noordzee kunnen onderstaande verwachtingen naar voor geschoven worden. Deze verwachtingen zullen natuurlijk in sterke mate afhangen van de mate waarin beleidsbeslissingen op nationaal en vooral internationaal niveau genomen en geïmplementeerd worden. •

Anorganische polluenten: op termijn kan verwacht worden dat de dalende trend inzake concentraties van anorganische polluenten zich voortzet. De parameters koper en cadmium zullen het voornaamste probleem blijven stellen.

•

Organische polluenten: -

TBT: gezien de verdragen die recent werden afgeslote n omtrent verbod op het gebruik van TBT, zal de aanwezigheid van TBT verder dalen; eventueel kan op langere termijn uitloging van TBT uit sediment naar het zeewater een secundaire bron vormen. 68


Water

-

Andere organische polluenten: analoog kan een daling in het gebruik van andere organische polluenten verwacht worden; al kunnen bestaande polluenten vervangen worden door nieuwere vormen met eventuele negatieve invloed.

-

Op korte en middellange termijn blijven de problemen met persistente organische polluenten aan de orde van de dag.

•

Nutriënten: De aanwezigheid van nutriënten in het kustwater zal vooral bepaald worden door de variaties in aanvoer via rivierwater. In die optiek is het verdere uitvoeren van de zuivering van industrieel en huishoudelijk afvalwater verwachten alsook op halflange termijn een daling in het meststoffengebruik door de landbouw, gezien het belang dat vanuit de Europese Gemeenschap hieraan wordt gehecht. Voor de verschillende nutriënten is de vermoedelijke evolutie: verdere daling of status-quo van NH4; initieel een verdere stijging van NO2/NO3 afhankelijk van nitraatverwijdering in afvalwater maar uiteindelijk een ombuiging van deze trend; verdere daling van fosfaten. Men kan verhopen dat naar de toekomst toe het eutrofiëringprobleem zich minder zal stellen.

•

Olie: Algemeen kan gesteld worden dat een langzame vermindering verwacht wordt van de olievervuiling. Deze al geldende dalende trend is enerzijds gedeeltelijk gerealiseerd door een verscherpte controle op lozingen, desalniettemin zijn er nog steeds veel niet gedetecteerde olielozingen of calamiteiten.

•

O2, saliniteit, turbiditeit: Hierin worden geen veranderingen verwacht aangezien de invloed van menselijke activiteiten hierop relatief klein is.

6.2.4

Effectbeschrijving en -beoordeling

6.2.4.1

Inleiding

Figuur 6.2.4: geeft een overzicht van de belangrijkste effecten van zandextractie. De belangrijkste effecten voor de waterkolom zijn een verandering in de bodemstructuur (met eventuele invloed op stromingspatronen), een turbiditeitswolk ter hoogte van de bodem en ter hoogte van het oppervlak; vrijkomen van nutriënten en polluenten. Figuur 6.2.4: Overzicht van de effecten van zandextractie (Phua et al., 2004)

6.2.4.2 Invloed van de zandwinningen op de hydrodynamica en het sedimenttransport INVLOED OP DE STROMING EN HET SEDIMENTTRANSPORT Voor de invloed op de topografie van het bed wordt verwezen naar de discipline bodem.

Beschrijving van potentiële impacten Intensieve winning kan de vorm, het volume en de hoogte van de zandbanken grondig veranderen. Op zijn beurt zou deze verstoorde morfologie kunnen leiden tot veranderde golf- en stromingspatronen voor onze kust, en tot een toegenomen golfenergie die inbeukt op onze kust (Seys, 2003). Zandextractie kan de volgende impacten veroorzaken, gerelateerd aan de hydrodynamica en het sedimenttransport: •

Schade aan stranden (minder zandsuppletie vanuit de zee) door het wegtrekken van sediment naar een extractiezone;

69


Water

•

Verandering in de golfeigenschappen ter hoogte van de kust door verandering in refractie, breking, etc. van de golven ter hoogte van de extractiezones;

•

Daling van de buffering die zandbanken ter hoogte van de kust leveren;

•

Veranderingen in de getijstroming (snelheid, richting);

De meest voor de hand liggende impact van zandextractie is de verwijdering van zand waardoor de topografie van de zeebodem veranderd wordt (zie thema bodem). De verdere evolutie van de zones waar zand is geëxtraheerd, is afhankelijk van de stabiliteit van het sediment en van de hydrodynamische condities. In zones met relatief lage blootstelling aan golfwerking en getijstroming kan de evolutie 5 jaar of meer duren, in zones met mobieler zand kan er al binnen de tijdspanne van een jaar verdere evolutie (erosie of sedimentatie) optreden. Langetermijnextractie kan resulteren in een significante verlaging van de zeebodem. Dit kan bijvoorbeeld aanleiding geven tot een daling in de stromingssnelheid waardoor fijne sedimenten gaan bezinken en er lokaal o.a. zuurstofdepletie kan optreden (ICES et al., 2001). Het bepalen van de potentiële impact van zandextractie op de golfwerking en de stroming kan uitgevoerd worden met behulp van modellering. Daarbij moet echter de invloed van veranderingen in de natuurlijke achtergrond apart kunnen gemodelleerd worden van de invloed van zandextractie. Daarbij kunnen bijvoorbeeld metingen en modelleringen ter hoogte van een “referentiezone” (waar geen extractie plaatsvindt) noodzakelijk zijn als input voor de modellering van de stroming ter hoogte van de extractiezone (Posford et al., 2001). Zandbanken kunnen een natuurlijke bescherming tegen golfwerking bieden voor de kustlijn door het breken van grote golven en door het verhogen van de bodemwrijving. Ook de zandbanken in de Belgische Noordzee vervullen een dergelijke rol. Door extractie ter hoogte van deze zones kan de waterdiepte groter worden en de bodemhelling vergroten waardoor golven een stuk dichter bij de kust breken. Het propageren van deze grote golven dichter bij de kust heeft verhoogde erosie van de zeebodem tot gevolg waardoor het proces zich verder zet richting kust. Finaal treedt er een verhoogd risico op kusterosie en het verdwijnen van strandzand op. •

In Hallsands (Verenigd Koninkrijk) wordt de verwijdering van een zandbank voor de kust in de vroege jaren 1900 als oorzaak aangehaald voor de verhoogde golfwerking, erosie van de kust met de finale verdwijning van een kustdorp tot gevolg. Dergelijke desastreuze gevolgen zijn echter ondenkbaar vandaag door de strenge reglementering en opvolging op het terrein;

•

Een studie voor een andere site (Hellwick Bank, Verenigd Koninkrijk) bijvoorbeeld toont aan dat de zandextractie geen invloed heeft op het bestaande sedimenttransportpatroon en golfwerking, zolang de top van de bank boven een bepaald niveau blijft (Posford et al., 2001).

Het voorspellen van cumulatieve effecten – effecten tengevolge van zandextractie op meerdere sites tezelfdertijd – is nog een stap moeilijker. Natuurlijk is de kans op een verandering in de golfkarakteristieken des te hoger naarmate er meer zand geëxtraheerd wordt, maar de werkelijkheid is vaak veel complexer. Zo bestaat de kans bijvoorbeeld dat het morfologisch systeem intern reageert op de zandextractie door een redistributie van sedimenten en afzetting in de extractiezone waardoor een secundair effect (erosie) optreedt op een andere locatie (Posford et al., 2001). De potentiële cumulatieve impact is dus nooit de som van de individuele impacten maar hangt af van o.a. •

Het feit of de diverse extractiezones deel uitmaken van één morfologisch gebied waarbinnen de sedimenttransportprocessen gelinkt zijn;

•

De onderlinge afstand van de extractiezones;

•

Verschil in winden golfkarakteristieken tussen de diverse extractiezones;

•

Etc.

70


Water

Het is zonder meer duidelijk dat een grote hoeveelheid aan informatie (metingen, modellen) beschikbaar zou moeten zijn om de cumulatieve effecten van extractie in diverse zones te begroten. Meestal is dergelijke informatie op dit moment nog niet voorhanden en kunnen nog geen kwantitatieve uitspraken gedaan worden. Het voorzichtigheidsprincipe wordt dus best gehanteerd (Posford et al., 2001).

Beschikbare meetgegevens voor het projectgebied Met behulp van mathematische modellen evalueert de BMM de natuurlijke erosieen sedimentatieprocessen en vergelijkt die met de ontgonnen hoeveelheden teneinde de maximale ontginningsgraden te definiëren die een duurzame ontwikkeling waarborgen (Seys, 2003). Zo werd in een recent artikel op basis van een statistische analyse van bathymetrische gegevens aangetoond dat de zandextractie op de Kwintebank een jaarlijkse volumevermindering van 1,5 % veroorzaakt die niet wordt gecompenseerd door natuurlijke sedimentatieprocessen, wat het langetermijn karakter van zandextractie op de Kwintebank in vraag stelt (Norro et al., 2005). De federale overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie voert daarnaast nog onderzoek uit naar de impact op de sedimentsamenstelling en de onderwatermorfologie. Hiertoe wordt de zeebodem halfjaarlijks heel gedetailleerd gepeild en worden aanvullend analyses van de sedimentsamenstelling (vnl. granulometrie) uitgevoerd. Tot op vandaag kon geen direct effect van zandwinning op de bescherming van de kustlijn worden aangetoond. Onderzoek lijkt aan te tonen dat de ondiepe sporen (bij gebruik van een sleephopperzuiger), met name in hoog-dynamische ondiepe zeegebieden die niet al te intensief worden geëxploiteerd, snel (binnen een week tot enkele maanden) verdwijnen. Toch lijkt dit eerder uitzondering dan regel te zijn. Er moet eerder aan periodes van 4 jaar worden gedacht. Jarenlange intensieve zandwinning op het centrale deel van de Kwintebank bleek een ellipsvormige depressie van 4 meter diep te hebben doen ontstaan, wat de Belgische overheid deed beslissen een gebied van 1 op 2 km groot op 15 februari 2003 te sluiten (Seys, 2003).

Besluit Doordat intensieve winning kan ingrijpen op het volume van de zandbanken, kan dit leiden tot een verstoorde morfologie en globale sedimentdynamiek. Op zijn beurt kan dit leiden tot veranderende stromingspatronen en een verhoogde erosie voor de kust. Een kwantitatieve voorspelling wordt echter bemoeilijkt enerzijds doordat de autonome ontwikkeling analoge effecten tot gevolg kan hebben, anderzijds doordat het morfologische systeem intern kan reageren. De vergelijking tussen de ruimtelijke alternatieven doet vermoeden dat het BAU-scenario en BAU+AWZscenario een groter effect zal teweegbrengen op de stroming en het sedimenttransport dan het MRSscenario, omdat de kans op een lokaal grotere verlaging van de bodemstructuur bij het BAU-scenario en BAU+AWZ scenario groter is (voornamelijk in sector 2A en 3A (enkel voor BAU+AWZ)) en zodoende de kans op een significant effect op de waterstroming en het ruimtelijke erosie/depositie patroon groter is. Ter hoogte van de andere zones is de kans op een effect dan weer kleiner bij het BAU- en BAU+AWZscenario dan het MRS-scenario. Zoals reeds hierboven gesteld, kan er op basis van de bestaande literatuur en kennis geen kwantitatieve vergelijking (omtrent duur en omvang van het effect) gemaakt worden. Indien men de technologische alternatieven vergelijkt, is het al duidelijk uit de beschrijving van deze alternatieven dat het gebruik van een steekzuiger tot een groter lokaal effect leidt op de hydrodynamica en het sedimenttransport, omdat er werkelijk kuilen gevormd worden met belangrijke dimensies 71


Water

(breedtes tot 75 m, dieptes tot 10 m). Over de evolutie in de tijd van de omvang van deze kuilen is er geen éénduidigheid in de literatuur. Afhankelijk van de lokale stromingscondities en de globale reactie van het morfologisch systeem kan de extractieput weken tot jaren aanhouden en zelfs groter worden.

INVLOED OP DE LOKALE

TURBIDITEIT

Beschrijving van potentiële impacten Een potentiële impact van de zandextractie is de verhoging van de turbiditeit met mogelijke effecten naar benthos, fytoplankton en vissen tot gevolg. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen een verhoging van het gehalte aan zwevende stoffen en de turbiditeit. Voornamelijk fijnere deeltjes (klei, silt) verhogen de turbiditeit door hun hoog specifiek oppervlak. Pluimen (van zwevend stof) kunnen op drie manieren veroorzaakt worden door zandextractie: •

Vlak bij de zeebodem door de mechanische verstoring van de zeebodem tjidens de zandextractie;

•

Een oppervlakkige sedimentwolk door de overlaat van sediment en water vanuit de hopperzuiger;

•

Een oppervlakkige sedimentwolk tijdens het lozen van ongewenste fracties aan baggermateriaal na de extractie.

Vooral de laatste twee types veroorzaken een turbiditeitsverhoging. De omvang van de beïnvloede zone hangt af van de sedimentkarakteristieken (% fijn materiaal), de stromingssnelheden en waterdiepte. Het kwantitatief beoordelen van cumulatieve effecten (extractie in meerdere zones tezelfdertijd) is niet eenvoudig. Vooreerst echter is de kans reeds klein dat de extractie werkelijk op hetzelfde moment zal optreden. Daarnaast is de onderlinge afstand tussen de extractiezones wellicht een grootte-orde hoger dan de invloedssfeer van de turbiditeitsverhoging door zandextractie. Bovendien is de kans groot dat de pluimen zich in dezelfde richting begeven onder invloed van dezelfde stromingscondities waardoor ze niet interageren. Wellicht kunnen de cumulatieve effecten zodoende verwaarloosd worden.

Beschikbare meetgegevens (voor het projectgebied) Een studie uit het Verenigd Koninkrijk gaf aan dat de bulk van de pluim (ongeveer 80% in gewicht was zand) sedimenteert in een zone van enkele honderden meters rond de hopperzuiger (ICES, 2001). Dit werd eveneens bevestigd door een studie in het Kanaal waar bleek dat de zwevende stoffen > 63 µm bezonken in een straal van 200 tot 500 m van het vaartuig (Hitchcock et al., 1996). Fijn materiaal zou tot 11 km van het extractiepunt kunnen migreren, fijn zand tot 5 km en medium zand tot 1 km. De overige 20 % aan zwevende stoffen zijn dan natuurlijk de fijnere deeltjes die er veel langer zullen over doen om te bezinken; zij veroorzaken juist de turbiditeitsverhoging. De impact op de turbiditeit bij zandextractie vlakbij de kust of in estuaria is veel kleiner dan de natuurlijke turbiditeit die in deze zones optreedt (Milner et al., 1977). Zandextractie in de Nederlandse kustwateren veroorzaakt een maximum turbiditeitswolk van 32 mg/l tijdens normale weercondities. Bij stormweer worden hogere concentraties vastgesteld (ICES, 2001). Het CEFAS (Centrum voor Milieu, Visserij en Aquacultuur) concludeerde dat zandextractie ter hoogte van de site “zone 107” een mogelijke verhoging van 50 tot 150 mg/l aan zwevende stoffen vlakbij de bodem kan veroorzaken, maar alleen tijdens 7 % van de getijcyclus, waardoor er nauwelijks impact op de krabben zou kunnen optreden (Posford et al., 2001).

72


Water

De natuurlijke suspensieconcentraties ter hoogte van de Vlaamse Banken, Goote Bank en Thorntonbank kunnen tijdens stormen 10 tot 50 mg/l bedragen (zie ook 6.2.2.4). De zandextractie veroorzaakt dus, afgaande op de hierboven beschreven literatuurwaarden, maximale toenames in concentratie van dezelfde grootteorde als de natuurlijke concentraties bij storm. Deze toename is bovendien niet cumulatief met de concentraties bij storm gezien voornamelijk bij goede weersomstandigheden gebaggerd wordt.

Besluit Voornamelijk oppervlakkig lozen (door de overlaat van sediment en water vanuit de hopperzuiger maar eventueel ook tijdens het lozen van ongewenste fracties aan baggermateriaal na de extractie) kan voor een significante turbiditeitspluim zorgen. Deze tijdelijke toename in concentraties tengevolge van de zandextractie is echter maximaal van dezelfde grootteorde als de natuurlijke concentraties bij storm. Bovendien is het effect ook zeer tijdelijk en beperkt in omvang. Bij het vergelijken van de ruimtelijke alternatieven is duidelijk dat het toepassen van het BAU- en BAU+AWZ scenario er voor zorgt dat de turbiditeitswolk optreedt in een kleiner gebied dan in het MRSscenario. In de meest intensief ontgonnen zones afhankelijk van het scenario zal de turbiditeitsverhoging groter zijn en langer duren (sector 2A en 3A (BAU en BAU+AWZ); sector 2C (MRS)). De eigenschappen van de turbiditeitspluim zullen echter dezelfde zijn in alle scenario’s. Het gebruik van een steekhopperzuiger (technische alternatieven) leidt tot een lokale turbiditeitswolk ter hoogte van het vastliggend schip terwijl bij de sleephopperzuiger een pluim wordt gecreëerd achter het varende schip. De omvang van het effect (beïnvloede zone) is dus zeker kleiner bij een steekhopperzuiger. Bij beide hoppers kan een overlaat van sediment optreden, zodoende zal de maximale concentratie vermoedelijk in dezelfde grootte-orde liggen.

6.2.4.3

Waterkwaliteit

INLEIDING Het chemische transport ter hoogte van het scheidingsvlak bodem-water wordt bepaald door de fysische karakteristieken van de bodemlaag (korrelgrootte, porositeit), de concentratiegradiënten in bodem en water, de dikte van de grenslaag en de activiteit van organismen. Het is zonder meer duidelijk dat zandextractie dit evenwicht tijdelijk grondig verstoort (Posford et al., 2001).

S ALINITEIT, TEMPERATUUR Voor deze aspecten worden geen effecten verwacht.

O PGELOSTE ZUURSTOF Een mogelijk effect is de daling van de zuurstofgehaltes in het water door de verstoring van anaërobe sedimentlagen. De gesuspendeerde sedimentpartikels zorgen op die manier voor een tijdelijke zuurstofvraag vanwege de aanwezigheid van reducerende bestanddelen zoals organisch materiaal, sulfides, ammonium. Gezien er voornamelijk zandlagen geëxtraheerd worden, is dit effect wellicht te verwaarlozen. Bovendien zijn extractiewerken van korte duur en beperkt in de ruimte, zodat enige invloed op de kwaliteit van het water nog verder beperkt wordt (Phua et al., 2004). Het vernieuwen van het zeewater door de stroming is echter een zo snel proces dat de waterkolom ter hoogte van de zandextractie niet significant verschilt van overige zones (Phua et al., 2004).

73


Water

NUTRIËNTEN

Mariene sedimenten bevatten organisch materiaal en nutriënten. Deze nutriënten kunnen bij baggeren zowel vrijkomen aan het wateroppervlak (turbiditeitspluimen) of ter hoogte van de zeebodem. Deze toename van nutriënten in het zeewater kan de primaire productie doen toenemen. Studies in Australië en het Verenigd Koninkrijk toonden een duidelijke toename aan biomassa aan in de zone waar fijnere sedimenten gebaggerd werden (Phua et al., 2004).

POLLUENTEN Zware metalen Door baggeren kunnen ook zware metalen vrijkomen uit het sediment. Er wordt aangenomen dat enkel de bovenste laag van de zeebodem zware metalen bevat (Phua et al., 2004). Het sediment wordt blootgesteld aan een oxische omgeving waardoor zware metalen gemobiliseerd worden via de oxidatie van metaalcomplexen. Bij zandextractie is de kans dat deze remobilisatie van zware metalen een significant effect oplevert zeer gering, gezien er voornamelijk grovere sedimenten geëxtraheerd worden met een laag percentage aan fijn materiaal en lage concentraties aan zware metalen (Posford et al., 2001).

Organische polluenten Analoog als voor zware metalen, is de potentiële impact van het vrijkomen van organische polluenten uit de bovenste sedimentlaag door de extractie vrij gering, gezien er voornamelijk zand geëxtraheerd wordt met een laag percentage aan fijne deeltjes en organisch materiaal.

Olie en afval Aangezien de Noordzee aangeduid is als een speciale zone (volgens MARPOL 73/78) voor afval sinds 1991 en voor olie sinds 1999 resulteert de extractie van zand niet in lozingen van afval of olie.

6.2.4.4

Besluit

Door de verstoring van anaërobe sedimentlagen kan er een tijdelijke zuurstofvraag optreden; door de stroming van het zeewater is er echter zo’n snelle verversing dat dit geen enkel effect oplevert. De kans op vrijstelling van zware metalen en organische polluenten is gering doordat voornamelijk zandlagen verstoord worden. Er is een potentieel positief effect door vrijstellen van nutriënten in de turbiditeitspluim waardoor de primaire productie toeneemt. De activiteit resulteert niet in lozing van afval of olie. Voor een beschrijving van een mogelijke olieverontreiniging door calamiteiten en/of ongevallen wordt verwezen naar het hoofdstuk veiligheid. Globaal zijn de effecten van zandextractie op de waterkwaliteit als zeer gering te omschrijven. De verschillen in effect tussen de drie scenario’s (uitvoeringsalternatieven) zijn enkel te onderscheiden in de locatie waar het effect kan optreden. Doordat de globale effecten als zeer gering worden geschat, kan dit de keuze tussen de scenario’s niet beïnvloeden. De technische alternatieven leiden eveneens tot een zelfde conclusie qua effect op de waterkwaliteit. In principe kan het gebruik van de steekhopperzuiger tot een iets groter effect leiden omdat langere tijd op dezelfde locatie vb. zware metalen of organische polluenten kunnen vrijkomen. Door vermenging met het stromende zeewater zal in de praktijk voor beide alternatieven het globale effect zeer gering zijn.

74


6.2.5

Water


Er is niet voldoende hydrodynamische informatie (waterkwantiteit, transportmetingen, turbiditeitsmetingen) beschikbaar om de impact van de bijkomende turbiditeit door de zandextractie en de verandering in sedimenttransportpatronen volledig kwantitatief in te schatten en te kunnen scheiden van de impact van de autonome ontwikkeling. Dit gebrek aan informatie maakt een kwantitatieve vergelijking tussen de uitvoerings- en technische alternatieven wat betreft de effecten op stroming en sedimenttransport zeer moeilijk. Er is geen informatie over de chemische samenstelling en de specifieke waterkwaliteit ter hoogte van het projectgebied.

6.2.6


Een aantal milderende maatregelen kunnen vooropgesteld worden om de turbiditeitsverhoging te beperken (Phua et al., 2004): •

Het limiteren van de toegelaten hoeveelheid zwevende stof per tijdseenheid;

•


•


6.2.7

Monitoring

De volgende suggesties worden gemaakt naar monitoring toe: •

Voor de monitoring (bathymetrie) van de extractiezones wordt verwezen naar de discipline bodem;

•

Tijdens de baggeractiviteiten wordt voorgesteld om de turbiditeitspluim op diverse tijdstippen (verschillende stromingscondities) te laten monitoren; -

hiertoe wordt vanuit een ander schip metingen verricht met een turbiditeitsmeter en een acoustic doppler velocity profiler zodat concentratieprofielen aan zwevende stof en snelheidsprofielen kunnen afgeleid worden;

-

eventueel kunnen op een bepaald moment ook luchtfoto’s genomen worden om de omvang van de pluim te bepalen, zowel bij baggeractiviteiten als bij natuurlijke omstandigheden;

-

de concentraties en stromingscondities dienen steeds voorafgaandelijk bepaald te worden voor de referentiesituatie, dit op diverse locaties en diverse stromingscondities (bij mooi weer en stormomstandigheden);

75


6.3

Lucht en klimaat

LUCHT EN KLIMAAT

6.3.1


Er wordt gestart met een beschrijving van de actuele luchtkwaliteit boven zee, die wordt benaderd aan de hand van meetgegevens van VMM-meetstations in de onmiddellijke omgeving van de kust. Het betreft hier de algemeen verontreinigende componenten SO2, NOx, PM10 (stof) en koolwaterstoffen. De actuele luchtkwaliteit wordt getoetst aan de geldende grens- en richtwaarden (kwaliteitsdoelstellingen). Vervolgens worden de emissies als gevolg van de extractie van mariene aggregaten op zee ingeschat. Het betreft hier enkel de emissies van de verschillende baggerschepen bij hun activiteiten op het BDNZ. Voor deze inschatting wordt gebruik gemaakt van emissiefactoren in combinatie met activiteitsgegevens. Deze emissies worden gekaderd in de totale emissies als gevolg van de scheepvaart in het gebied.

6.3.2

Beschrijving van de referentiesituatie

6.3.2.1

Beschrijving van de actuele kwaliteit van de omgevingslucht

Aan de kust is één VMM-meetstation gelegen dat relevant is voor de kwaliteit van de lucht boven zee. Het gaat hier om station 44N002 – Zeebrugge Zeesluis. Ongeveer 10 km landinwaarts liggen de meetstations 44N012 – Moerkerke en 44 N029 – Houtem.

SO2 In 2003 werden volgende waarden voor de concentratie aan SO2 in de omgevingslucht vastgesteld (VMM, 2004a): Tabel 6.3.1: Gemiddelde, 50-percentiel en 98-percentielwaarde voor SO2 in de omgeving van de kust (dagwaarden in µg/m³) Gemiddelde (µg/m³)

50-percentiel (µg/m³)


44N002 – Zeebrugge

12

11

35

44N012 – Moerkerke

4

4

11

44N029 – Houtem

4

3

9

120

350

Grenswaarde

1,2

Richtwaarde

50

3

40 – 60

1

Vlarem, Titel II

2

Waarden van toepassing bij laag stofgehalte, wat hier het geval is

3

WHO (2000)

1,2

100 – 150

1,2

NOX In 2003 werden volgende waarden voor de concentratie aan NO en NO2 in de omgevingslucht vastgesteld (VMM, 2004a):

77


Lucht en klimaat

Tabel 6.3.2: Gemiddelde, 50-percentiel en 98-percentielwaarde voor NO en NO2 in de omgeving van de kust (uurwaarden in µg/m³) Gemiddelde (µg/m³)



NO

NO2

NO

NO2

NO

NO2

44N012 – Moerkerke

6

24

1

20

62

61

44N029 – Houtem

4

20

1

16

37

55

Grenswaarde

1,2

200

Richtwaarde

40

3

50

1

Vlarem, Titel II

2


3

WHO (2000)

1,2

135 1,2

PM10 (STOF) In 2003 werden volgende waarden voor de concentratie aan stof in de omgevingslucht vastgesteld (VMM, 2004a): Tabel 6.3.3: Gemiddelde en 98-percentielwaarde voor stof in de omgeving van de kust (dagwaarden in µg/m³) Gemiddelde (µg/m³)


34

87

50

250

44N029 – Houtem Grenswaarde

1,2

Richtwaarde

40 - 60

3

1

Vlarem, Titel II

2


3

WHO (2000)

KOOLWATERSTOFFEN In 2003 werden geen metingen van koolwaterstoffen uitgevoerd op de meetstations in de omgeving van de kust. De meest recente waarde dateert van 2000 (VMM, 2001) waar ter hoogte van het meetstation 44N002 – Zeebrugge een jaargemiddelde concentratie aan NMVOS van 0,04 µg/m³ werd vastgesteld. Voor de somparameter ‘NMVOS’ zijn geen grens- of richtwaarden vooropgesteld.

6.3.2.2

Bepalen van de emissiesituatie

AANVOER VAN ZAND EN GR IND NAAR DE VERSCHILLENDE HAVENS Situatie 2003 In eerste instantie wordt een inschatting gemaakt van de verdeling van de aanvoer van zand en grind, gewonnen op het BDNZ, naar de verschillende havens. Hiervoor werd uitgegaan van cijfers voor 2003, waarvoor de meeste gegevens beschikbaar zijn: •

De totale gewonnen hoeveelheid in 2003 bedroeg 1.650.000 m³ (WES, 2004);

•

De aanvoer naar Westvlaamse havens (Zeebrugge, Oostende en Nieuwpoort) bedroeg 1.340.000 m³ (WES, 2004). In de haven van Oostende werd over de periode 1999 – 2002 gemiddeld 78


Lucht en klimaat

1.320.000 ton aan- en afgevoerd (Haven Oostende, 2002). Dit betekent een aanvoer van 660.000 ton (of ongeveer 485.000 m³, gerekend met een bulkdensiteit van 1360 kg/m³). De aanvoer van zand en grind naar de haven van Zeebrugge bedroeg in 2003 1.481.563 ton (Haven Zeebrugge, 2005). Hierin is ook de aanvoer van rijnzand inbegrepen; •

De aanvoer naar de haven van Antwerpen (Antwerpen + Limburg) bedroeg 160.000 m³ (WES, 2004);

•

De aanvoer naar Terneuzen bedroeg 40.000 m³ (WES, 2004);

•

De aanvoer naar buitenlandse havens (Frankrijk, Groot-Brittannië) bedroeg 120.000 m³ of 7,27% van de totale aanvoer (WES, 2004).

Op basis van de gegevens in Tabel 4.3.1 blijkt dat de meeste zandwinning gebeurt met 3 schepen (Saeftinge, Reimerswaal en Banjaard). In 2003 werden volgend aantal vaarten op het BDNZ vastgesteld voor deze 3 schepen: Banjaard – 256; Reimerswaal – 300 en Saeftinge – 477. Bijkomende info geeft aan dat de Saeftinge 15% van zijn vaarten op Oostende uitvoert en 5% op Zeebrugge. De Reimerswaal voert 52% van zijn vaarten op Oostende uit en 42% op Zeebrugge. Voor de Banjaard zijn geen gegevens beschikbaar. Rekening houdend met de beuninhouden van deze 3 verschillende schepen Tabel 4.3.2 kan op basis van bovenstaande informatie de volgende verdeling van het aantal vaarten voor de Saeftinge, Reimerswaal en Banjaard worden gereconstrueerd (Tabel 6.3.4). Voor een inschatting van het aantal vaarten voor de overige schepen werd uitgegaan van een gemiddelde beuninhoud van 3700 m³. Tabel 6.3.4: Inschatting van het aantal vaarten van Saeftinge, Reimerswaal en Banjaard en totale aanvoer mariene aggregaten naar de verschillende havens in 2003. Zeebrugge

Oostende

Nieuwpoort

Terneuzen

Antwerpen

Totaal

24

72

241

40

100

477

Reimerswaal

118

147

-

-

35

300

Banjaard

200

56

-

-

-

256

46

30

-

1

4

81

388

305

241

41

139

1.114

Aantal vaarten Saeftinge

Overige Totaal

Aanvoer mariene aggregaten (m³/jaar) Aanvoer SRB

473.848

372.264

211.357

35.080

143.700

1.236.249

Aanvoer overige schepen

169.795

112.736

-

4.920

16.300

303.751

40.000

160.000

1.540.000

Totaal

1.340.000

Buitenlandse havens

120.000

BAU-scenario Voor de periode 2005-2007 wordt uitgegaan van een totale winning van 8.750.000 m³ over 3 jaar of gemiddeld 2.916.667 m³/jaar. Wanneer deze hoeveelheid wordt verdeeld over de verschillende havens volgens de verdeelsleutel van 2003 en er van wordt uitgegaan dat alle winningszones vanuit alle havens worden bediend evenredig met het relatief belang van alle havens in de totale aanvoer, wordt volgend resultaat bekomen (Tabel 6.3.5).

79


Lucht en klimaat

Tabel 6.3.5: Inschatting van het aantal vaarten en totale aanvoer van mariene aggregaten naar de verschillende havens voor de periode 2005-2007 voor het BAU-scenario Zeebrugge

Oostende

Nieuwpoort

Terneuzen

Antwerpen

Totaal

Winningszone 1A

43

34

27

5

15

124

Winningszone 2A

542

427

337

57

194

1.558

Winningszone 2C

95

75

59

10

34

274

681

536

423

72

244

1.956

851.781

371.196

70.250

281.000

2.704.625

Aantal vaarten (#/jaar)

Totaal

Aanvoer mariene aggregaten (m³/jaar) Aanvoer

1.130.398

Buitenlandse havens

212.042

MRS-scenario Voor de periode 2005-2007 wordt uitgegaan van een totale winning van 8.750.000 m³ over 3 jaar of gemiddeld 2.916.667 m³/jaar. Wanneer deze hoeveelheid wordt verdeeld over de verschillende havens volgens de verdeelsleutel van 2003 en er van wordt uitgegaan dat alle winningszones vanuit alle havens worden bediend evenredig met het relatief belang van alle havens in de totale aanvoer met uitzondering van winningszone 3A, die enkel vanuit Zeebrugge wordt bediend, wordt volgend resultaat bekomen (Tabel 6.3.6). Tabel 6.3.6: Inschatting van het aantal vaarten en totale aanvoer van mariene aggregaten naar de verschillende havens voor de periode 2005-2007 voor het MRS-scenario Zeebrugge

Oostende

Nieuwpoort

Terneuzen

Antwerpen

Totaal

Winningszone 1A

78

61

48

8

28

223

Winningszone 1B

14

11

9

1

5

40

Winningszone 2A

66

52

41

7

24

189

Winningszone 2C

519

411

324

55

187

1.496

Winningszone 3A

5


Totaal

5

681

536

423

72

244

1.956

851.781

371.196

70.250

281.000

2.704.625

Aanvoer mariene aggregaten (m³/jaar) Aanvoer

1.130.398

Buitenlandse havens

212.042

BAU+AWZ-scenario Voor de periode 2005-2007 wordt uitgegaan van een totale winning van 15.400.000 m³ over 3 jaar of gemiddeld 5.133.333 m³/jaar. Voor de berekening van het relatief belang van alle havens in de totale aanvoer werd een combinatie gemaakt van het BAU scenario berekend volgens de verdeelsleutel van 2003 met als uitgangspunt dat alle winningszones vanuit alle havens evenredig worden bediend én de bijkomende vraag naar zand door AWZ-Afdeling Kust (550.000 m³/jaar in sector 2c) en AWZ-Afdeling Maritieme Toegang (5.000.000 m³/2 jaar in sector 3a). Voor de verdeling van deze extra vraag is uitgegaan dat de aanvoer van zand voor AWZ-Afdeling Kust volledig naar Oostende gebracht wordt en 80


Lucht en klimaat

dat de vraag van AWZ-Afdeling Maritieme Toegang Zeebrugge als eindbestemming heeft. Uit de projectbeschrijving volgt verder dat de ontginning in controlezone 3 gebeurt met grote baggerschepen (type Antigoon) en gemiddelde schepen (type Jade River). Voor de bijkomende extractie in sector 2c werd uitgegaan van een gemiddelde tussen grote en kleine baggerschepen. In totaal komt dit neer op een bijkomende jaarlijkse schatting van 706 vaarten naar sector 2c en 781 naar sector 3a (2005-2006). Rekening houdende met de reeds beschreven ontginning in sector 2c (BAU: 75#), komt dit voor sector 2c neer op een totaal van 781 vaarten. Aangezien de vraag voor Maritieme Toegang enkel betrekking heeft op de eerste twee jaar (2005-2006), is deze opsplitsing ook aangehouden in de berekeningen. De berekende resultaten worden weergegeven in Tabel 6.3.7. Tabel 6.3.7: Inschatting van het aantal vaarten en totale aanvoer van mariene aggregaten naar de verschillende havens voor de periode 2005-2007 voor het BAU+AWZ-scenario Zeebrugge

Oostende

Nieuwpoort

Terneuzen

Antwerpen

Totaal

Winningszone 1A

43

34

27

5

15

124

Winningszone 2A

542

427

337

57

194

1.558

Winningszone 2C

95

781

59

10

34

980


Winningszone (2005-2006)

3A

Totaal

781

781

1.462 (2005-’06)

1.242

423

72

244

681 (2007)

3.443 (2005’06) 2.662 (2007)

Aanvoer mariene aggregaten (m³/jaar) Aanvoer 2005-2006

3.630.398

1.401.781

371.196

70.250

281.000

2.704.625

Aanvoer 2007

1.130.398

1.401.781

371.196

70.250

281.000

2.704.625

Buitenlandse havens

212.042

EMISSIEFACTOREN In een recente studie voor de Europese Commissie (Entec, 2002) worden volgende emissiefactoren voorgesteld voor baggerschepen (Tabel 6.3.8), opgesplitst naargelang het type operatie (op zee, manoevreren en activiteiten in de haven). Tabel 6.3.8: Emissiefactoren voor baggerschepen naargelang het type operatie Emissiefactor (kg/ton MDO) NOX

SO2

KWS

Stof

Op zee

67

54

2,3

1,2*

Manoevreren

49

54

6,2

10,1

Activiteiten in de haven

51

54

5,1

8,4

* Emissiefactor van Lloyds (1995)

81


Lucht en klimaat

EMISSIES Er dient enkel rekening te worden gehouden met de emissies ten gevolge van het brandstofverbruik van de baggerschepen tijdens het varen, baggeren en activiteiten in de haven. Emissies van stof tijdens het baggeren, het zeven en ontwateren en het lossen in de haven kunnen als verwaarloosbaar worden ingeschat omdat steeds wordt gewerkt met nat materiaal. Voor de bepaling van de emissies op zee wordt uitgegaan van volgende afstanden, die dienen afgelegd te worden op het BDNZ voor het bereiken van de verschillende winningszones vanuit de verschillende havens (Tabel 6.3.9). Bemerk dat voor de havens van Terneuzen en Antwerpen enkel de afstanden op het BDNZ in rekening werden gebracht en dus niet de afstanden in de Nederlandse continentale wateren of op de Westerschelde en Schelde. Voor de bepaling van de emissies moeten deze afstanden vermenigvuldigd worden met een factor 2 (heen/terug reis) en met het aantal vaarten om een correcte inschatting te krijgen van het aantal gevaren kilometers. Tabel 6.3.9: Afstanden af te leggen op het BDNZ voor het bereiken van de verschillende winningszones vanuit de verschillende havens Afstand tot centrum winningszone in km 1A

1B

2A

2C

3A

49

37,5

25

24

49,5

Oostende

32,5

26

19

27,5

26

Zeebrugge

29,5

34,5

35,5

46

14

Terneuzen

56,5

63,5

66,5

76,5

41,5

Antwerpen

56,5

63,5

66,5

76,5

41,5

Nieuwpoort

Op basis van gegevens in paragraaf 4.4.1. bedraagt het brandstofverbruik 50 l/km. Rekening houdend met een densiteit van 900 kg/m³ voor MDO is dit 45 kg/km. Tijdens het baggeren bedraagt het brandstofverbruik 350 l/uur. Op basis van gegevens van de Orisant (zie paragraaf 4.3.1.1.) is de capaciteit van het baggeren 9.000 tot 11.500 m³ mengsel per uur. Van het opgezogen mengsel gaat 35% naar de beun (zie paragraaf 4.3.3.), zodat het tussen 40 en 50 minuten duurt vooraleer de beun van de Orisant (2.600 m³) is gevuld. Er wordt uitgegaan van een effectieve baggertijd van 45 minuten. Het brandstofverbruik tijdens het baggeren bedraagt dus 262,5 l of, rekening houdend met een densiteit van 900 kg/m³ zo’n 236,25 kg. Voor de emissies tijdens het baggeren wordt gebruik gemaakt van de emissiefactoren voor manoevreren. Er wordt ingeschat dat een baggerschip gemiddeld 15 minuten dient te manoevreren bij het aanleggen en terug afvaren van de kade. Gezien het manoevreren net als het baggeren aan lage snelheid gebeurt, wordt gebruik gemaakt van het brandstofverbruik tijdens het baggeren om een inschatting te maken van de emissies tijdens het manoevreren. Bij het bepalen va n de emissies op het BDNZ als gevolg van de mariene aggregaatwinning, wordt enkel het manoevreren in de havens van Nieuwpoort, Oostende en Zeebrugge in rekening gebracht bij het bepalen van de emissies. Gezien er geen informatie beschikbaar is over het brandstofverbruik tijdens het lossen van de baggerspecie, kan geen inschatting gemaakt worden van de emissies als gevolg van ‘activiteiten in de haven’.

82


Lucht en klimaat

2003 Rekening houdend met het ingeschatte aantal vaarten in 2003 (Tabel 6.3.4), de afstanden af te leggen op het BDNZ tussen de verschillende winningszones en de havens (Tabel 6.3.9) en de hierboven geschetste methodologie, worden volgende emissies op het BDNZ voor het BAU-scenario bekomen (Tabel 6.3.11). De verdeling van de extractie over de verschillende winningszones wordt voor 2003 identiek genomen als voor het BAU-scenario. Tabel 6.3.10: Emissies op het BDNZ in 2003 Activiteit

Emissie (ton/jaar) NOX

Op zee

SO2

KWS

Stof

78.166 km

235,7

189,9

8,1

4,2

Baggeren

836 uur

12,9

14,2

1,6

2,7

Manoevreren

234 uur

3,6

4,0

0,5

0,7

252,2

208,1

10,2

7,6

Totaal

BAU-scenario Rekening houdend met het ingeschatte aantal vaarten voor het BAU-scenario (Tabel 6.3.5), de afstanden af te leggen op het BDNZ tussen de verschillende winningszones en de havens (Tabel 6.3.9) en de hierboven geschetste methodologie, worden volgende emissies op het BDNZ voor het BAU-scenario bekomen (Tabel 6.3.11). Tabel 6.3.11: Emissies op het BDNZ voor het BAU-scenario Activiteit


Op zee Baggeren Manoevreren Totaal

SO2

KWS

Stof

137.233 km

413,8

333,5

14,2

7,4

1.467 uur

22,6

25,0

2,9

4,7

410 uur

6,3

7,0

0,8

1,3

442,7

365,4

17,9

13,4

MRS-scenario Rekening houdend met het ingeschatte aantal vaarten voor het MRS-scenario (Tabel 6.3.6), de afstanden af te leggen op het BDNZ tussen de verschillende winningszones en de havens (Tabel 6.3.9) en de hierboven geschetste methodologie, worden volgende emissies op het BDNZ voor het MRS-scenario bekomen (Tabel 6.3.12).

83


Lucht en klimaat

Tabel 6.3.12: Emissies op het BDNZ voor het MRS-scenario Activiteit


Op zee Baggeren

SO2

KWS

Stof

156.192 km

470,9

379,5

16,2

8,4

1.467 uur

22,6

25,0

2,9

4,7

410 uur

6,3

7,0

0,8

1,3

499,9

411,5

19,8

14,4

Manoevreren Totaal

BAU+AWZ-scenario Rekening houdend met het ingeschatte aantal vaarten voor het BAU+AWZ-scenario (Tabel 6.3.7), de afstanden af te leggen op het BDNZ tussen de verschillende winningszones en de havens (Tabel 6.3.9) en de hierboven geschetste methodologie, worden volgende emissies op het BDNZ voor het BAU+AWZscenario bekomen voor de periode 2005-2006 (Tabel 6.3.13). In 2007 wanneer geen extractie meer plaats vindt in controlezone 3, liggen de waarden op 570,7 ton/jaar NOx, 471,7 ton/jaar SO2, 23,3 ton/jaar KWS en 17,7 ton/jaar stof. Tabel 6.3.13: Emissies op het BDNZ voor het BAU+AWZ-scenario Activiteit


Op zee Baggeren Manoevreren Totaal

SO2

KWS

Stof

197.931 km

596,7

481,0

20,5

10,7

2.582 uur

39,9

43,9

5,0

8,2

782 uur

12,1

13,3

1,5

2,5

648,7

538,2

27,1

21,4

Vergelijking tussen de drie scenarios Voor alle parameters, met uitzondering van stof, zijn de emissies op zee (heen en weer varen tussen winngingsgebieden en havens) bepalend voor de totale emissies door de baggerschepen. In het geval van het BAU- en MRS-scenario waarbij het totaal aantal vaarten per jaar hetzelfde is, zijn de totale emissies in het MRS-scenario iets hoger dan in het BAU-scenario. Door de grotere spreiding van de zanden grindwinning over de verschillende winningszones in het MRS-scenario is het aantal vaarten van baggerschepen naar de verder gelegen ontginningsgebieden (sector 1A, 1B, 2C) groter. De hoogste emissiewaarden worden gevonden voor het BAU+AWZ-scenario (periode 2005-2006) aangezien het totaal volume dat geëxtraheerd wordt en het daaraan gekoppelde aantal vaarten per jaar ongeveer 76% hoger ligt. In tegenstelling tot het BAU en MRS scenario waar de verschillen in emissies niet significant zijn, is het verschil met het BAU+AWZ-scenario wel groot. De emissies liggen gemiddeld gezien bijna 30% hoger dan in het MRS en 50% dan in het BAU-scenario.

6.3.3


In het kader van de autonome ontwikkeling van het gebied zijn geen aspecten te voorzien die een significante impact op de luchtkwaliteit zouden kunnen uitoefenen.

84


6.3.4

Lucht en klimaat


Wanneer de meetwaarden voor de algemeen verontreinigende parameters SO2, NOx en stof getoetst worden aan de van toepassing zijnde grens- en richtwaarden voor de luchtkwaliteit dan blijkt dat zich ter hoogte van de relevante meetposten geen probleem stelt met de luchtkwaliteit. Gezien op de meetstations ook nog een invloed speelt van bijkomende emissiebronnen op het land, kan verwacht worden dat op zee de luchtkwaliteit minstens even goed zal zijn. Zo is voor de 50-percentielwaarden van de daggemiddelde SO2-concentratie een grenswaarde van 120 µg/m³ van toepassing terwijl de hoogst gemeten waarde 11 µg/m³ bedraagt. Er is dus een draagkracht van meer dan 100 µg/m³ aanwezig. Voor NO2 is de uurgemiddelde richtwaarde 40 µg/m³ terwijl de hoogst gemeten waarde 24 µg/m³ bedraagt. Er is een draagkracht van meer dan 15 µg/m³ aanwezig. Voor stof is de grenswaarde 50 µg/m³ en de hoogst gemeten waarde 34 µg/m³. Er is een draagkracht van meer dan 15 µg/m³ aanwezig. Wanneer de scheepsemissies op het BDNZ voor de mariene aggregaatextractie worden vergeleken met de totale scheepsemissies in de Noord- en Baltische Zee (Entec, 2002), dan blijkt dat deze minder dan 0,07% van de totale vrachten uitmaken en dit zowel voor het BAU, MRS als voor het BAU+AWZ-scenario (Tabel 6.3.14). De emissies van stof vormen hierop een uitzondering maar in de studie van Entec werden geen stofemissies tijdens het varen op zee in rekening gebracht, zodat de totale stofemissie in de studie van Entec een onderschatting is. Tabel 6.3.14: Emissies op het BDNZ als gevolg van de mariene aggregaatextractie in relatie tot de totale emissies in de Noord- en Baltische zee Emissies (ton/jaar)

2003

Totale emissies in Noord- en Baltische zee

BAUMRS- BAU+AWZscenario scenario scenario

ton/jaar

Bijdrage tot toatle emissies in Noord- en Baltische zee (%) BAUscenario

MRSscenario

BAU+AWZscenario

NO x

246,4 442,7

499,9

648,7

1074000

0,04

0,05

0,06

SO2

203,4 365,4

411,5

538,2

763000

0,05

0,05

0,07

KWS

10,0 17,9

19,8

27,1

39000

0,05

0,05

0,07

Stof

7,5

14,4

21,4

6000

0,22

0,24

0,36

13,4

Wanneer rekening wordt gehouden met het feit dat het Kanaal tot de drukst bevaren scheepsroutes in de Noord- en Baltische zee behoort, kan gesteld worden dat de vrachten afkomstig van de baggerschepen voor mariene aggregaatextractie lokaal een zeer beperkte invloed kunnen uitoefenen op de actuele luchtkwaliteit. Hierbij dient tevens opgemerkt te worden dat in de gemeten waarden voor 2003 de bijdrage van de emissie als gevolg van de mariene aggregaatwinning mee inbegrepen zijn. Voor het BAU-scenario dient met een stijging van de emissies als gevolg van de mariene aggregaatwinning met ongeveer 75% rekening te worden gehouden. Voor het MRS-scenario wordt vrijwel een verdubbeling van de emissies verwacht ten opzichte van de emissies in 2003, en voor het BAU+AWZ-scenario een toename van ongeveer 150%. Voor alle scenario’s zal dit slechts een minimale impact hebben op de luchtkwaliteit in de kustzone en boven zee. Ter vergelijking kunnen de emissies als gevolg van de baggeractiviteiten vergeleken worden met de totale emissies op het land voor 2003 (VMM, 2004b): 176461 ton NOx, 101346 ton SO2, 40460 ton stof en 123111 ton KWS. De draagkracht is voor de verschillende polluenten echter voldoende om deze minimale stijging in emissies op te vangen. Er zal derhalve geen meetbare invloed zijn op de luchtkwaliteit in de kustzone en boven zee.

85


Lucht en klimaat

Vanuit het oogpunt van luchtkwaliteit is het BAU-scenario het preferentiële scenario omdat het aanleiding geeft tot een minder belangrijke toename van de luchtemissies als gevolg van de mariene aggregaatextractie. Zowel voor het BAU, het BAU+AWZ als voor het MRS-scenario is de draagkracht met betrekking tot de luchtkwaliteit voldoende om de stijging in emissies op te vangen.

6.3.5


Er zijn onvoldoende gegevens over welke winningszones door welke baggerschepen vanuit welke havens worden aangedaan en dit zowel voor 2003 als voor de drie beschouwde scenario’s. Onvolledige gegevens voor 2 baggerschepen (Saeftinge en Reimerswaal), gegevens over de aanvoer per provincie en data van 2 havens (Zeebrugge en Oostende) werden gebruikt om op basis van een aantal hypotheses de situatie voor 2003 te reconstrueren. Voor het BAU en MRS-scenario werd er van uitgegaan dat de relatieve spreiding van de totale aanvoer over de verschillende havens gelijk blijft aan de gereconstrueerde situatie in 2003 en dat iedere winningszone vanuit alle havens wordt aangedaan evenredig met het aandeel van deze havens in de totale aanvoer. Voor het BAU+AWZ-scenario wordt eenzelfde redenering gevolgd als voor de controlezones 1 en 2. Voor controlezone 3 (sector 3a) is informatie verkregen over het type schepen dat gebruikt zal worden, maar zijn aannames gemaakt voor de verdeling van het volume opgehaalde zand over deze verschillende schepen. De bepaling van de emissies is gebeurd op basis van emissiefactoren die werden opgesteld voor een inschatting van de emissies op Europees niveau wat betekent dat werd uitgemiddeld over een groot aantal schepen. Het gebruik van dergelijk emissiefactoren kan aanleiding geven tot over- of onderschattingen van de reële emissies. Scheepsspecifieke emissiefactoren voor de baggerschepen, die op het BDNZ worden ingezet, zouden toelaten de onzekerheid op de berekende emissies te verlagen. Momenteel ontbreken betrouwbare ramingen van scheepvaartemissies in de Belgische territoriale ramingen. Deze inschattingen zijn gebaseerd op het aantal vaarten die jaarlijks in het BDNZ plaatsvinden. Nauwkeurige Schelde Radar Keten data (IVS-SRK) zijn beschikbaar bij de dienst Scheepvaartbegeleiding. Scheepvaartgegevens van het transitverkeer in de noordelijke zone van het BDNZ, van de visserij en recreationele vaartuigen ontbreken echter. Deze data zijn noodzakelijk voor de raming van het totaal aan scheepvaartemissies in het BDNZ, waardoor het belang van de ontginningsschepen kan bepaald worden. In 2005 is gestart met het ECOSONOS project die deze emissielozingen ten gevolge van de Belgische scheepvaart in kaart zal brengen. Resultaten worden verwacht in de loop van 2006.

6.3.6


Rekening houdend met het feit dat zich niet direct problemen stellen naar de luchtkwaliteit toe als gevolg van de mariene aggregaatextractie op zee, dringen milderende maatregelen zich niet direct op. Wel dient er op te worden gewezen dat de scheepsmotoren van de baggerschepen op regelmatige basis dienen onderhouden te worden ten einde de emissies zo beperkt mogelijk te houden. Bovendien dienen de aanbevelingen van de Europese strategie voor reductie van scheepsemissies en de daaruit voortkomende Europese Richtlijnen zo snel mogelijk in de Belgische wetgeving te worden omgezet en op het terrein te worden geïmplementeerd.

86


6.3.7

Lucht en klimaat

Monitoring

Vanuit de discipline lucht en klimaat wordt geen monitoring programma voorgesteld. Er wordt wel verwezen naar bovenvermeld ECOSONOS project waarbij emissielozingen van gevolge van de Belgische Scheepvaart opgevolgd en in kaart worden gebracht. De oprichting van een meetstation op het Belgisch Continentaal Plat ware eventueel aan te bevelen om de luchtverontreinigingproblematiek boven zee in zijn geheel op te volgen. De relevante parameters zijn hier NOx, SO2 en stof.

87


6.4


GELUID EN TRILLINGEN

6.4.1

Afbakening studiegebied

Voor de evaluatie van de geluidsimpact wordt het omgevingsgeluid en het specifieke geluid t.g.v. het project beoordeeld onder en boven water.

6.4.2


Ten behoeve van de referentiesituatie wordt de huidige situatie van het geluidsklimaat onder en boven water beschreven. Hiervoor wordt gesteund op literatuurgegevens en informatie uit andere MER’s. Wat de geplande situatie betreft, wordt de specifieke geluidsbijdrage van het baggeren van zand in de exploitatiefase zowel boven als onder water bepaald. Het immissierelevante geluidsvermogenniveau van een hydraulische sleephopperzuiger boven water wordt gebaseerd op ervaringswaarden uit andere MER's. De specifieke geluidsbijdrage boven water wordt bepaald via overdrachtsberekeningen en beoordeeld t.o.v. de referentiesituatie. Onder water wordt de specifieke geluidsbijdrage bepaald op basis van literatuurgegevens en informatie uit andere MER's en beoordeeld t.o.v. de referentiesituatie. Ten behoeve van de effectbeoordeling wordt het te verwachten omgevingsgeluid vergeleken met het oorspronkelijke omgevingsgeluid. Het effect zal voor de 3 uitvoeringsalternatieven besproken worden, namelijk voor scenario 1: BAU (Business as usual) waar er vooral ter hoogte van sector 2A en 2C wordt gebaggerd, voor scenario 2: MRS (maximale ruimtelijke spreiding) waar het totale maximaal te exploiteren hoeveelheid aggregaten homogeen verdeeld wordt over de banken van de verschillende zones (1A, 1B, 2A, 2C en 3A) en voor scenario 3: BAU + AWZ (Business as usual + bijkomende vraag AWZ) waar er naast het besproken BAU scenario een bijkomende vraag naar zand is voor de sector 2C (AWZ-Afdeling Kust) en de sector 3A (AWZ-Afdeling Maritieme Toegang). In het geval mogelijke geluidshinder wordt verwacht, worden remediërende maatregelen voorgesteld.

6.4.3 6.4.3.1

Beschrijving van de referentiesituatie Algemene situering

De concessiezone voor aggregaatextractie (zone 1A, 1B, 2A, 2C en 3A) situeren zich voor de kust van Nieuwpoort-Oostende–Zeebrugge op een afstand van minimaal 14 tot maximaal 49,5 km van de kustlijn.

6.4.3.2

Bepaling van het huidige omgevingsgeluid onder water

Het omgevingsgeluid onder water ter hoogte van de concessiezone wordt bepaald door twee groepen geluidsbronnen, met name de natuurlijke geluiden en de antropogene geluiden. Elke groep bestaat uit tal van geluidsbronnen.

89



NATUURLIJKE GELUIDSBRONNEN: Enkele voorbeelden van natuurlijke geluidsbronnen zijn: •

getijdestromingen;

•

wind en regen;

•

waterturbulentie;

•

geluid van vissen, garnalen, zeezoogdieren.

De diepte is bepalend voor het omgevingsgeluid onder water. Bij een grotere diepte daalt het geluidsniveau lichtjes. In ondiep kustwater, zoals bijvoorbeeld de verschillende zandbanken in de concessiezone (max. 20 m), ligt het achtergrondniveau hoger door de golfslag en bijgevolg door het snelstromend water. In ondiep water verdwijnen laagfrequente signalen (< 200 Hz) door reflecties tegen de bodem, geulranden en het wateroppervlak, ook ‘tunneleffect’ genoemd. Bij ondiepe waters speelt de wind een heel belangrijke rol in omgevingsgeluid onder water. Zo zullen bij een hogere windsnelheid de golven hoger zijn en meer geluid produceren. Ook het vallen van regendruppels op het zeeoppervlak kan hoge geluidsniveaus met zich meebrengen. Aan de hand van talrijke metingen van het omgevingsgeluid onder water in de Noordzee (Urick, 1983) werd een boven- en onderlimiet van het omgevingsgeluid onder water gevonden (zie Figuur 6.4.1). Op deze figuur staan ook nog enkele oudere metingen (Heindsman, T.E.R. et al, 1955) van een gematigde regenval en een zware regenval. Uit de figuur kan geconcludeerd worden dat de bovenlimieten van Urick ongeveer gelijk vallen met het omgevingsgeluid onder water bij een gematigde regenval. Het omgevingsgeluid onder water bij een uitzonderlijke zware regenval ligt tussen de frequenties 100 en 1000 Hz zo’n 10 dB(re 1µPa 36) hoger dan het normale maximum omgevingsgeluid onder water (of de bovenlimiet voor kustwater). Andere metingen (Mer Nederland, 1999) bepaalden het achtergrondgeluidsniveau bij een volkomen vlakke zee tussen ongeveer 85 dB (re 1µPa) bij 30 Hz en 60 dB (re 1µPa) bij 16 kHz 37 . Bij storm werden achtergrondgeluidsniveaus gemeten tot meer dan 100 dB (re 1µPa) bij 30 Hz en 85 dB (re 1µPa) bij 16 kHz. Ook deze waarden liggen respectievelijk dichtbij de gemeten onder- en bovenlimieten van Urick (Urick, 1983). Een ander natuurlijk geluid bijvoorbeeld is afkomstig van garnalen waarbij het achtergrondgeluidsniveau tot ongeveer 100 dB (re 1µPa) bij 8 kHz (Knudsen, V.O. et al, 1948) kan oplopen. Figuur 6.4.1: Natuurlijke geluidsbronnen van het omgevingsgeluid onder water

ANTROPOGENE GELUIDSBRONNEN Enkele voorbeelden van antropogene geluidsbronnen zijn: •

schepen;

•

seismische;

•

luchtvaart.

36

Geluidsdrukniveau Lp = 10.log (Peff 2/P 02) met P0 = de referentie geluiddruk. P0 in lucht wordt als 20 µPa (gehoordrempel bij 1000 Hz) verondersteld en P0 in water wordt als 1µPa verondersteld. 37

Om het volledige frequentiebereik te karakteriseren wordt er een lage frequentie (30 Hz) en een hoge frequentie (16 kHz) weergegeven. 90



Schepen zijn een belangrijke antropogene geluidsbron. Het geluid en de trillingen vanuit de machinekamer, het propellerlawaai en het geluid afkomstig van de stromingen zorgen voor een verhoging van het omgevingsgeluid onder water. Dit geluid kan propageren over een grote afstand (zelfs 16 km) zonder veel attenuatie. Figuur 6.4.2 geeft de minimale en maximale geluidsniveaus weer van vissersschepen (Mer Nederland 1999) gemeten op 1m afstand van het schip. Deze geluidsniveaus zijn in diep water gemeten, het tunneleffect38 is hier niet zichtbaar. In deze MER (Mer Nederland 1999) wordt ook het geluidsniveau van vrachtschepen en veerboten gemeten op 1 m afstand en varieert tussen 150 dB(re 1µPa) bij 100 Hz en 115 dB(re 1µPa) bij 5 kHz. Figuur 6.4.3 geeft enkele geluidsniveaus weer van verschillende kleinere boten op 100 m afstand in ondiep water, gemeten in de Waddenzee (Verboom, W.C., 1991). Het geluid van deze boten draagt vooral bij tot het omgevingsgeluid bij een frequentie tussen 200 en 1000 Hz. Op deze figuur is wel duidelijk het tunneleffect (de laagfrequente signalen (< 200 Hz) verdwijnen) te zien. De spreiding van deze boten is ruw gemeten 20 dB(re 1µPa). Het geluidsniveau veroorzaakt door voorbijvaren van een boot zorgt echter maar voor een tijdelijke verhoging van het geluidsniveau. Het kanaal tussen Engeland en het vaste land wordt trouwens in de literatuur als een ‘hot-spot’ beschouwd voor het onderwater geluid door de grote densiteit van het schepenverkeer. Bij het seismisch onderzoek naar de bodemgesteldheid van de zee, op zoek naar olie en gas, gebruikt men luchtkanonnen (“airguns”). Deze geven een reeks laagfrequente krachtige geluidsgolven (zie Figuur 6.4.2) die ter hoogte van de bron (op 1m) ongeveer 215 dB (re 1µPa) geven bij 100 Hz. Daar het projectgebied onder een vliegcorridor gelegen is, kan het omgevingsgeluid onder water beïnvloed worden door het geluid afkomstig van de luchtvaart. Figuur 6.4.2 toont het minimum en maximum geluidsniveau onder water ten gevolge van de luchtvaart. Figuur 6.4.2: Minimum en maximum geluidsniveaus van antropogene geluidsbronnen onder water Figuur 6.4.3: Geluidsniveau van verschillende boten op 100 m afstand in ondiep water in de Waddenzee (Verboom, 1991)

Besluit Samenvattend kan gesteld worden dat continue geluidsniveaus tussen 90 en 100 dB (re 1µPa) in het frequentiegebied 100 Hz tot enkele kHz in ondiepe kustwateren niet ongewoon zijn. Natuurlijke geluiden zijn hierin de belangrijkste bijdrage. Daarnaast veroorzaken voorbijvarende schepen belangrijke tijdelijke verhogingen van het geluidsdrukniveau (110-120 dB (re 1µPa) ) in hetzelfde frequentiegebied. Een belangrijke opmerking is dat het omgevingsgeluid ook afhankelijk is van seizoen tot seizoen, zo kan het geluid in de zomer tot 7 dB hoger zijn dan in de winter. Dit kan het gevolg zijn van een verschil in bootdensiteit, in weersomstandigheden, in stromingen, in biologische activiteit of in propagatie. Er dient opgemerkt te worden dat er voor 4 februari hoofdzakelijk gebaggerd werd ter hoogte van de sector 2B ( ter hoogte van de Kwintebank). In deze sector 2B was de referentiesituatie (voor 2004) bijgevolg gelijkaardig aan de toekomstige situatie in de exploitatiezone.

38

In ondiep water verdwijnen laagfrequente signalen (<200 Hz) door reflecties tegen de bodem, geulranden en het wateroppervlak, dit wordt het ‘tunneleffect’ genoemd; 91


6.4.3.3


Bepaling van het huidige omgevingsgeluid boven water

Gegevens over het heersende omgevingsgeluid boven water zijn niet gekend. Geluidsmetingen boven water zijn namelijk moeilijk uit te voeren door het bijkomende lawaai van de golven tegen de meetboot. Boven water zal het omgevingsgeluid vooral bepaald worden door het geluid van watervogels en vliegtuigen. Gezien de baggerzone onder een luchtvaartcorridor ligt, zal ter indicatie van het omgevingsgeluid boven water, het omgevingsgeluid op land onder dezelfde corridor gebruikt worden. In ‘het onderzoek naar het stiltekarakter van gebieden’ van de universiteit Gent in opdracht van AMINAL (Decloedt, S. et al 1998) werden omgevingsmetingen uitgevoerd nabij de kust rond het Zwin, dat onder dezelfde vliegcorridor gelegen is. Op basis van deze omgevingsmetingen wordt het omgevingsgeluid boven water geschat tussen 30 en 40 dB(A).

6.4.4


Op het gebied van geluid is er globaal gezien geen significante verandering te verwachten bij de autonome ontwikkeling van het gebied. Het onderwatergeluid zal weinig evolueren doordat er geen noemenswaardige toename van de scheepvaart verwacht wordt in het ondiepe kustwater boven deze zandbanken.

6.4.5

Bepaling van het specifieke geluid in de exploitatiefase

Het meest gebruikte schip voor zandextractie is de sleephopperzuiger. Een sleephopperzuiger is een hydraulisch ontginningsvaartuig dat al varend, door middel van pompen en motoren, zand, klei, slib en zelfs grind van de waterbodem kan zuigen. Het is een zelfvarend, zelfladend en meestal zelflossend schip. Het onderwatergeluid zal vooral bepaald worden door het machinegeluid van het schip dat via de romp wordt overgedragen en door het geluid van de transportbeweging van het sediment door de zuigbuizen. Het bovenwater geluid zal vooral bepaald worden door het geluid van de motoren op het schip, de installaties voor het oppompen en filteren van het aggregaat, de zeefinstallatie met stortkokers en eventueel de jetpomp (om opgebaggerd materiaal te ontzilten). Ter hoogte van de sector 3 mag naast de ‘sleephopperzuiger’ ook een ‘steekhopperzuiger’ gebruikt worden voor de zandextractie. De ‘steekhopperzuiger’ kan vergeleken worden met de ‘sleephopperzuiger’ die niet vaart tijdens het baggeren. Het geluidsvermogenniveau boven- en onderwater van een ‘steekhopperzuiger’ is vergelijkbaar met het geluidsvermogenniveau van een ‘sleephopperzuiger’. Bijgevolg zal voor de bepaling van het specifieke geluid geen onderscheid gemaakt worden in de 2 soorten ontginningsvaartuigen.

6.4.5.1

Bepaling van het specifieke geluid onder water

In de synthese van de literatuurstudie volgens Cowrie (Dr J. Nedwell, Mr D. Howell, 2004) met betrekking tot het onderwatergeluid van verschillende ontginningsvaartuigen werden geluidsmetingen van verschillende ontginningsvaartuigen op verschillende afstanden vergeleken. Onderstaande Tabel 6.4.1 geeft een overzicht weer van de verschillende meetresultaten (uit verschillende literatuurstudies die vermeld worden in het rapport van Cowrie).

92



Tabel 6.4.1: Gemeten onderwatergeluid van verschillende ontginningsvaartuigen (Dr J. Nedwell, Mr D. Howell, 2004) Naam schip

Type schip

Piekniveau t.h.v. frequentie

Geluidsdrukniveau

Afstand (m)

Aquarius

sleephopperzuiger

177 dB (re 1µPa) tussen 80 en 200 Hz

185 dB (re 1µPa) (tussen 10-500 Hz)

1

-


200

164 dB (re 1µPa) bij 80 Hz


1

-


190

Beaver Mackenzie

sleephopperzuiger

Cornelis Zanen

Hopper dredger bij laden

-


930

Hopper dredger bij lossen

-


13.300

Geopotes X

Bij laden

-


430

Uit bovenstaande tabel volgt dat in ondiep kustwater een piek geluidsniveau van 177 dB (re 1 µPa bij 80200 Hz) werd gemeten en dat het totale geluidsdrukniveau onderwater tot 185 dB (re 1µPa tussen 10500 Hz) kan bedragen op een afstand van 1 meter. Dit representatieve geluidsdrukniveau van 185 dB (re 1µPa) voor het onderwatergeluid van een ontginningsvaartuig werd ook in andere literatuurstudies (Richardson et al., 1995) bevestigd. Uit bovenstaande tabel volgt ook dat het onderwatergeluid tot op enkele kilometers van de bron verhoogde geluidsdrukniveaus met zich mee kan brengen.

6.4.5.2

Bepaling van het specifieke geluid boven water

Bij de exploitatie van de concessiezone worden maximaal drie ontginningsvaartuigen tegelijk in eenzelfde zone ingezet. Een ontginningsvaartuig kan 0,5 tot 1,5 uur ter hoogte van de concessiezone baggeren waarna het terug naar een haven moet varen om het opgebaggerde sediment te lossen. Aangezien de geluidsbronnen (ontginningsvaartuigen) niet tegelijkertijd en niet allemaal op dezelfde locatie (Cfr. BAU, BAU+AWZ en MRS) aan het baggeren zijn, zal de werkelijke geluidsbelasting naar de omgeving variëren tussen een minimale en een maximale waarde. De minimale geluidsbelasting treedt op bij inzet van één ontginningsvaartuig en de maximale geluidsbelasting treedt op bij inzet van drie vaartuigen die tegelijkertijd baggeren in dezelfde zone (dit is mogelijk in de BAU-scenario’s). Er dient opgemerkt te worden dat de maximale inzet een ‘worst case’ situatie is die slechts zeer uitzonderlijk kan voorkomen. In deze ‘worst case’ situatie waarbij drie ontginningsvaartuigen tegelijkertijd baggeren in 1 zone is er minimaal 1 km afstand tussen de vaartuigen onderling. Het immissierelevante geluidsvermogenniveau werd bepaald op basis van gegevens uit een andere MER (Ecolas nv ref.: 4421, MER AWZ Zeeschelde –MER Laguneringsvelden Steenlandlaan) en wordt weergegeven in onderstaande Tabel 6.4.2.

93



Tabel 6.4.2: Geluidsspectrum en geluidsvermogenniveau boven water van een ontginningsvaartuig Frequentie (Hz)

63

125

250

500

1000

2000

4000

8000

Totaal LW

LW (dB(A)

122,0

115,0

106,0

108,0

106,0

100,0

86,0

74,0

110,0 dB(A)

Als parameter voor de geluidsbronnen wordt de LAeq,T gekozen gedurende een representatieve bedrijfstijd T. Deze akoestische grootheid is het best geschikt om de geluidsbelasting van de ontginningsvaartuigen vast te leggen. Het specifieke geluid Lsp van de ontginningsvaartuigen boven water wordt bepaald aan de hand van het akoestische simulatiemodel IMMI versie 5.2 uitgegeven door Wölfel Meßsysteme, Software GmbH & Co. Het specifieke geluid wordt bepaald voor de minimale (1 vaartuig) en maximale bezetting (3 vaartuigen op 1 zone) op enkele relevante afstanden van 10 tot 10.000 m en wordt weergegeven in Tabel 6.4.3 en in Bijlage 1. In de berekeningen worden de geluidsbronnen voorgesteld als zijnde een puntbron die het geluid gelijkmatig in alle richtingen uitstraalt. Bij de berekening van het specifieke geluid wordt rekening gehouden met de geluidsafname t.g.v. de afstand (Dgeo), de bodeminvloed (Dbodem) die voor het gehele gebied 100% hard (zeewater) verondersteld wordt en de luchtabsorptie (Dlucht). Alle andere invloeden worden niet beschouwd. De bronnen worden in de berekening voorgesteld op 3 m hoogte boven zeeniveau en de wind waait van de bron naar de ontvanger (worst case). Bijlage 1: Uitprint van het akoestische simulatiemodel IMMI versie 5.2 van het specifieke geluid voor minimale en maximale bezetting in functie van de afstand Tabel 6.4.3: Specifieke geluid voor minimale en maximale bezetting in functie van de afstand Afstand (m)

100

200

500

1.000

2.000

5.000

10.000

Minimale bezetting (1 ontginningsvaartuig)

58,2

51,3

42,5

35,4

27,4

13,6

0

Maximale bezetting ‘worst-case’ (3 ontginningsvaartuigen in één zone, cfr. BAU en BAU+AWZscenario)

58,2

51,6

43,6

38,0

31,3

18,2

2,6

6.4.5.3

Bepaling van het specifieke geluid van de scheepvaart

Tijdens de exploitatiefase zal er een toename zijn van de scheepvaart. In punt 6.4.3.2 van dit MER werd al aangetoond dat voorbijvarende schepen lokaal een belangrijke tijdelijke verhoging van het omgevingsgeluid onder water van 110 tot 120 dB (re 1 µPa) (afhankelijk van het schip), in het frequentiegebied 100 Hz tot enkele kHz, met zich mee kunnen brengen.

6.4.6 6.4.6.1

Effectbeschrijving en -beoordeling Effectbeschrijving en -beoordeling onder water

Uit de Tabel 6.4.1 volgt dat er in ondiep kustwater een piek geluidsniveau van 177 dB (re 1 µPa bij 80200 Hz) werd gemeten en dat het totale geluidsdrukniveau onderwater tot 185 dB (re 1µPa tussen 10500 Hz) kan bedragen op een afstand van 1 meter. Dit representatieve geluidsdrukniveau van 185 dB (re 1µPa) voor het onderwatergeluid van een ontginningsvaartuig werd ook in andere literatuurstudies (Richardson et al., 1995) bevestigd.

94



Uit Tabel 6.4.1 volgt ook dat het onderwater geluid tot op enkele kilometers van de bron verhoogde geluidsdrukniveaus met zich meebrengt. Uit een studie over de reactie van Balaena mysticetus (walvisachtige) op het onderwatergeluid van een ontginningsvaartuig (Richardson et al., 1995) volgt dat de walvisachtige enkel bij geluidsniveaus die 20 tot 30 dB hoger liggen dan het omgevingsgeluid de geluidsbron (het ontginningsschip) omzeilen. In de literatuurstudie van Cowrie (Dr J. Nedwell, Mr D. Howell, 2004) werd er aan de hand van de beschikbare informatie geconcludeerd dat een verhoging van het geluidsdrukniveau onder water zowel een aantrekking als een afstoting van onderwaterfauna met zich mee kan brengen. Er werd verondersteld dat het onderwatergeluid van een ontginningsvaartuig tot enkele kilometers van de bron hoorbaar is voor cetacea (walvisachtigen) (rekeninghoudende met enerzijds het feit dat achtergrondgeluidsniveaus onder water (zie punt 6.4.3.2) tussen 90 en 100 dB (re 1µPa) in het frequentiegebied 100 Hz tot enkele kHz in ondiepe kustwateren niet ongewoon zijn en anderzijds dat voor alle onderwaterfauna een maskeereffect van de waarneming van geluid optreedt dat vergelijkbaar is met het maskeereffect dat optreedt in het gehoor van de meeste landdieren). Gedragsreacties van de onderwaterfauna wordt enkel op korte afstand van de bron verwacht wanneer het geluidsdrukniveau van het ontginningsvaartuig fel boven het omgevingsgeluid onder water is. Er dient opgemerkt te worden dat er vóór 4 februari 2004 al gebaggerd werd ter hoogte van de sector 2B (ter hoogte van de Kwintebank). Ter hoogte van deze sector 2B was de referentiesituatie (voor 2004) bijgevolg gelijkaardig aan de toekomstige situatie in de exploitatiezone. Het maximale onderwater geluid zal bijgevolg niet veranderen, het zal zich enkel verplaatsen.

6.4.6.2

Effectbeschrijving en -beoordeling boven water

Doordat er een leemte in de kennis bestaat met betrekking tot het achtergrondgeluidsniveau boven water, nemen we aan dat het geluid boven water tussen 30 en 40 dB(A) ligt. Deze geluidsniveaus werden gemeten in het pote ntiële stiltegebied ‘Het Zwin’ dat onder dezelfde vliegcorridor ligt als het projectgebied (Decloedt, S. et al 1998). Het specifieke geluid boven water werd berekend voor 2 situaties, enerzijds voor een minimale bezetting (1 ontginningsvaartuig) en anderzijds voor een maximale bezetting ‘worst-case’ (3 ontginningsvaartuigen in één zone). Uit de berekeningen volgt dat het geluid boven water van één vaartuig maximaal tot op ongeveer 1 km kan waargenomen worden. Wanneer drie vaartuigen tegelijkertijd in werking zijn zou het geluid boven water tot ongeveer 2 km waargenomen kunnen worden.

6.4.6.3

Effectbeschrijving en -beoordeling van de scheepvaart

Ter hoogte van de exploitatiezone zullen tijdelijk meer schepen bewegen zodat daar hogere geluidsniveaus optreden. Gezien er vóór februari 2004 al zand werd ontgonnen ter hoogte van de sector 2B zullen er in de geplande BAU en MRS scenario’s een gelijkaardig aantal scheepsbewegingen voorkomen als voor februari 2004. De invloed van de bijkomende schepen (conf. BAU+AWZ-scenario) op het huidige totale omgevingsgeluid boven en onder water is globaal verwaarloosbaar ten opzichte van de normale scheepvaart

6.4.6.4

Effectbeschrijving en -beoordeling tijdens het lossen

Gezien het relatief hoge omgevingsgeluid in de havens en het relatief lage geluidsvermogenniveau tijdens het lossen van het baggerschip zal het specifieke geluid boven en onder water tijdens het lossen geen significante verhoging met zich meebrengen.

95


6.4.7



Het onderwatergeluid is de belangrijkste leemte in de kennis. De emissie van het geluid naar water en de voortplanting in ondiep water met hoge stromingen, grote concentraties van zand in suspensie, af en toe brekende golven en poreuze bodem, zijn tot nu toe een leemte in de kennis. Het achtergrondgeluidsniveau op zee is, wegens technische redenen, moeilijk te meten en dus niet echt gekend.

6.4.8


Vanuit de discipline geluid en trillingen worden geen milderende maatregelen en compensaties noodzakelijk geacht.

6.4.9

Monitoring

Vanuit de discipline geluid en trillingen dringt er zich geen monitoring programma op.

96


6.5

Fauna en flora

FAUNA EN FLORA

Het onderdeel Fauna en Flora behandelt drie verschillende groepen organismen namelijk het benthos, de vissen en de avifauna. Per groep wordt een beschrijving gegeven van de methodiek, de referentiesituatie (algemeen, per controlezone), de mogelijke effecten van zanden grindontginning, eventuele leemten in de kennis en milderende maatregelen.

6.5.1

Benthos

6.5.1.1


De beschrijving van het benthos in het studiegebied is gebaseerd op studies uitgevoerd door het Departement Zeevisserij van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek (CLO-DVZ), de Sectie Mariene Biologie van de Universiteit Gent en de Beheerseenheid van het mathematische model van de Noordzee (BMM): •

Studies uitgevoerd door CLO-DVZ: -

Studie samengesteld in het kader van het milieueffectenrapport (MER) voor een off-shore windturbinepark op de Thorntonbank (De Clerck et al., 2003) (CLO-DVZ);

-

Studies uitgevoerd door Hillewaert et al. (2003, 2004) en Moulaert et al. (2005) naar de ruimtelijke distributie van het macrobenthos langsheen de Belgische kust (CLO-DVZ);

-

Recente studie (maart 2005) uitgevoerd door Hostens & Wittoeck naar aanleiding van de monitoring van de effecten van het Thornton windmolenpark op het epibenthos van zachte substraten – referentietoestand (De Maersschalck et al., 2005)

•

Studies uitgevoerd door de Sectie Mariene Biologie naar de meiobenthos- (Bonne, 2003; Vanaverbeke et al., 2000) en macrobenthosgemeenschappen (Van Hoey et al., 2004; Degraer et al., in prep.; De Maersschalck et al., 2005) in relatie tot natuurlijke en antropogene invloeden in de Noordzee (UG- Sectie Mariene Biologie);

•

Studies uitgevoerd in het kader van effecten op het mariene milieu van baggerspeciestortingen (BMM – DVZ) (Lauwaert et al., 2004).

De studie van De Clerck et al. (2003) is gebaseerd op een bemonsteringscampagne uitgevoerd tijdens het najaar van 2002 ter hoogte van Westdiep, de Vlakte van de Raan, de Oostdyck & de Kwintebank (vroegere zandextractie zone II) (Figuur 6.5.1) en de Thorntonbank (vroegere zandextractie zone I) (Figuur 6.5.2). De nadruk ligt echter op de Thorntonbank. Er werden in totaal 7 stations (epibenthos, macrobenthos) bemonsterd op de Thorntonbank waarvan 4 (ST 1, 2, 5, 6) gelegen binnen de huidig afgebakende controlezone 1A (Figuur 6.5.2). Epibenthos werd bemonsterd met een 8 m boomkor voorzien van een garnalennet met overhoekse maaswijdte van 22 mm. ER werd telkens gedurende 20 tot 30 minuten gesleept. Van het epibenthos werd een representatief deelstaal (6 l) genomen dat in het laboratorium werd getrieerd en gedetermineerd. Abundantie werd omgerekend naar een bemonsterd oppervlak van 100.000 m². De macrobenthosmonsters werden genomen met een gemodificeerde Van Veengrijper met een gewicht van ongeveer 50 kg en een bemonsteringsoppervlak van 0,1 m². Per station werden twee maal vijf stalen genomen en aan boord bewaard in een 10% formaldehyde-zeewater oplossing. Vervolgens werden ze in het laboratorium gewassen over een 1 mm zeef, daarbij het sediment scheidend van de biota, en gekleurd met 0,1% eosine teneinde het sorteren en het identificeren van de verschillende soorten te vergemakkelijken. In het rapport wordt aan de hand van figuren en tabellen een kwantitatieve analyse uitgevoerd van de macro- en epifauna. Er wordt tevens een diversiteitsindex en een dominantie index berekend.

97


Fauna en flora

Het onderzoek door Hillewaert et al. (2003; 2004) naar het macrobenthos is gebaseerd op een 2jaarlijkse bemonsteringscampagne uitgevoerd tijdens de periode 1996-2001 ter hoogte van de zandextractie zone II (4 staalnamepunten; ZG1 - ZG4) en twee referentiepunten namelijk Westdiep (Station 120) en ten oosten van de Goote Bank (Sierra Ventana) (Station 780) (Figuur 6.5.3). Alle stalen werden genomen met een gemodificeerde Van Veen grijper, uitgerust met een extra gewicht van 50 kg en een staalname oppervlak van 0,1 m². De verdere identificatie van het benthos gebeurt op een analoge manier als beschreven in De Clerck et al. (2003). De data werden geanalyseerd aan de hand van twee classificatietechnieken (clusteranalyse en TWINSPAN) en een ordinatie (non- metric multidimensional scaling (MDS)). Naast deze gemeenschapsanalyse werd ook aandacht besteed aan de populatiedichtheid en de soortendiversiteit. Moulaert et al. (2005) verstrekken een compilatie van de historische data betreffende het macrobenthos op de Kwintebank en omgeving (vanaf 1979) die zowel densiteit, diversiteit als gemeenschapsstructuren beschrijft. De studie van Vanaverbeke et al. (2000) beschrijft het meiobenthos (meer bepaald de nematoden) van de Vlaamse Banken, de Hinderbanken en de Zeelandbanken gedurende de periode 1997-1998. Per zandbank werden tussen de 6 en 10 stations (op de top en de flank van de zandbank) bemonsterd met een gemodifieerde Reineck boxcorer. Per station werden 3 boxcorers genomen waaruit telkens één substaal voor meiobenthos werd gehaald met een plastiek buis (10 cm²). Het substaal werd gefixeerd met een warme (70°C) neutrale formaldehyde oplossing (4%). De meiobenthische organismen werden vervolgens geëxtraheerd uit het substaal door middel van centrifiugatie met Ludox, gekleurd met Bengaals Roze, geteld en geïdentificeerd op taxon-niveau. De data werden geanalyseerd aan de hand van de classificatiemethode TWINSPAN en een ordinatie (DCA). Naast de gemeenschapsanalyse werd ook aandacht besteed aan de populatiedichtheid en de soortendiversiteit. De studie uitgevoerd door Bonne (2003) naar de impact van mariene zandextractie op de benthische copepodengemeenschappen en het macrobenthos van subtidale zandbanken is gebaseerd op verschillende bemonsteringscampagnes: meiobenthos (1997; 12 stations op de Kwintenbank) en macrobenthos (1977-2001; 144 staalnamepunten) (Figuur 6.5.4, Figuur 6.5.5). Voor de referentiesituatie zal uitgegaan worden van de stalen genomen in december 2001 namelijk 3 stations (elk 5 replica’s). De macrobenthosstalen werden genomen met een Van Veen grijper (bemonsteringsoppervlak 0,1 m²) en gefixeerd in 7% formaldehyde-zeewater oplossing, levend gezeefd over een 1 mm zeef en gekleurd met Bengaals Roze. Kwantitatieve bodemstalen voor meiofauna werden genomen met een gemodifieerde 0,017 m² Reineck boxcorer. Per station werden drie boxcorers genomen en per boxcore 2 substalen met een plastiek buis (10,35 cm²) in het centrum van de boxcore om eventuele rand-effecten te vermijden. Het substaal werd gefixeerd met een warme (70°C) neutrale formaldehyde oplossing (4%). De copepoden werden vervolgens geëxtraheerd uit het substaal door middel van centrifiugatie met Ludox, gekleurd met Bengaals Roze, geteld en geïdentificeerd op taxon-niveau. De data werden geanalyseerd aan de hand van classificatie- (clusteranalyse en TWINSPAN) en ordinatietechnieken. Naast de gemeenschapsanalyse werd ook aandacht besteed aan de populatiedichtheid en de soortendiversiteit. In de recente studie (maart 2005) naar aanleiding van de monitoring van de effecten van het Thornton windmolenpark op het epibenthos (De Maersschalck et al., 2005) werden in totaal 14 stations bemonsterd: telkens 1 in en 2 aan de rand van de twee windmolengebieden op de Thorntonbank, 3 in het referentiegebied op de Thorntonbank te n zuidwesten van het windmolenpark, 3 op de Gootebank en 2 op de Buitenratel (Figuur 6.5.6). Deze informatie kan gebruikt worden voor de beschrijving van de referentietoestand “epibenthos” van de concessiegebieden respectievelijk sector 1a (Thorntonbank), sector 1b (Gootebank) en sector 2c (Buitenratel). De stalen werden genomen analoog als beschreven in De Clerck et al. (2003). Naast de standaard gegevens over aantal soorten, densiteit (aantallen per 1000 m²) en biomassa (momenteel enkel voor epibenthos beschikbaar, gram natgewicht per 1000 m²) werden enkele multivariate analyses uitgevoerd op de aparte datasets, namelijk Twinspan als classificatietechniek en Correspondentie Analyse (CA) als ordinatie-techniek. Beide technieken zijn gebaseerd op densiteitsgegevens die vierdemachtswortel getransformeerd werden.

98


Fauna en flora

In dezelfde studie (De Maersschalck et al., 2005) werd het macrobenthos bemonsterd met een Van Veen grijper (staalnameoppervlakte: 0,1 m²). Tijdens de campagne ST0504b (1-4 maart 2005) met de Belgica werden in totaal 76 stations bemonsterd: 11 in de westelijke concessiezone (WTA), 19 in de oostelijke concessiezone (WTB), 15 in de randgebieden (WTC), 15 in het referentiegebied op de Thornton Bank (WTR), 16 in het referentiegebied op de Goote Bank (WGR). Vijftien staalnamestations van het referentiegebied op Buitenratel (WBR) werden bemonsterd met de R.V. Zeeleeuw (van 01/03/2005 tot 03/03/2005) (Figuur 6.5.7). De macrobenthosstalen werden genomen analoog als beschreven in Bonne (2003). Naast de standaard gegevens over totale densiteit (aantallen per m²) werd ook de diversiteit in rekening gebracht aan de hand van de indices van Hill en werden gemeenschapsanalyses uitgevoerd. Tenslotte zijn er nog de studies uitgevoerd in het kader van het monitoren van de baggerwerkzaamheden die informatie bevatten omtrent controlezone 3 (Sierra Ventana). Data werden geanalyseerd voor de periode 2002-2003 (Lauwaert et al., 2004). De verdeling van de bemonsteringspunten waarop de referentiesituatie gebaseerd is over de vroegere en huidige zandwinningsgebieden wordt weergegeven in Tabel 6.5.1.

99


Fauna en flora

Tabel 6.5.1: Overzicht bemonsteringspunten referentiesituatie per zandwinningsgebied (vroeger versus huidig) DVZ studies Vóór 2004

Sinds 2004

Zone I

Controle zone 1

DVZ- De Clerck (2003) Sector 1a

Hillewaer t (2003, 2004)

4 stations

DVZ - UG

BMM

Vanaverbeke Bonne (2003) et al. (2000)

De Maersschalc k et al. (2005)

Lauwaert et al. (2004)

3 stations

3 st. epi 15 st. macro

Sector 1b Zone II Controle zone 2

Sectie Mariene Biologie (UG)

2 stations


Sector 2A

1 station (ZG 1)

4 stations

4 stations (meio) 1 station (macro 2001) 11 stations (macro nineties)

Sector 2b

1 station (215)

1 station (ZG 3)

8 stations

8 stations (meio) 2 stations (macro 2001) 41 stations (macro nineties)

Sector 2C Ref. BDNZ

Controlezone 3

Referentie BDNZ

2 stations 7 stations (ZG 2, 4)


Sector 3A Sector 3B

Exploratie zone

1 station (315)

1 station 1 station (780)

1 station (780)

Sector 4

Noordhinder , Westhinder, Oosthinder (elk 7stations) 9 stations (Westdiep , Vlakte van de Raan, Thorntonbank)

1 station (120)

7 stations (Middelkerke bank)

100


Fauna en flora

Volgende overzichtskaarten met weergave van de verschillende staalnamepunten kunnen gevonden worden in de figurenbundel van “fauna en flora” achteraan het hoofddocument: Figuur 6.5.1: Overzicht staalnamepunten benthos MER-deelstudie voor een off-shore windmolenpark op het BCP (De Clerck et al., 2003) Figuur 6.5.2: Overzicht staalnamepunten benthos MER-deelstudie voor een off-shore windmolenpark op de Thorntonbank (De Clerck et al., 2003) Figuur 6.5.3: Overzicht staalnamepunten benthos CLO- DVZ studies (Hillewaert & Maertens, 2003; Moulaert et al., 2005) Figuur 6.5.4: Overzicht staalnamepunten macrobenthos Kwintebank voor de periode 19771980 (links) en de periode 1995-1998 (rechts) (Bonne, 2003) Figuur 6.5.5: Overzicht staalnamepunten meiobenthos Kwintebank voor 1997 (Bonne, 2003) Figuur 6.5.6: Ligging van de staalnamestations epibenthos en visfauna op de Thorntonbank (WT1- 9), de Gootebank (WG1-3) en de Buitenratel (WB1-2) (De Maersschalck et al., 2005) Figuur 6.5.7: Ligging van de staalnamestations macrobenthos op de Thorntonbank, de Gootebank en de Buitenratel (De Maersschalck et al., 2005) De effectenanalyse onderzoekt welke handelingen tijdelijke of permanente directe/indirecte effecten hebben voor het benthos. Om deze effecten te kunnen schatten, worden de effecten van zandontginning op andere disciplines zoals water en zeebodem eveneens geraadpleegd. Na de beschrijving en de beoordeling van de effecten wordt onderzocht of er milderende maatregelen kunnen worden voorgesteld, welke leemten er bestaan in de kennis en welke monitoring er het beste kan worden uitgevoerd.

6.5.1.2


ALGEMENE SITUERING Het concessiegebied (projectgebied) verwijst naar de zones waarbinnen zanden grindontginning mag plaatsvinden. Het studiegebied verwijst naar de zone waarbinnen er zich verstoring van fauna en flora kan voordoen ten gevolge van de aggregaatextractie. Vóór 2004 gebeurde de exploitatie in twee welbepaalde gebieden op het Belgisch deel van de Noordzee: Zone I omvatte de Thorntonbank, Zone II de Kwintebank, Buiten Ratel en Oostdyck. Het betrof hier een uitgestrekte zone voor zanden grindwinning die het grootste deel van de Belgische territoriale zee tussen 12 en 17 NM omvatte. Sinds 2004 zijn de concessiezones gewijzigd volgens het KB 01/09/2004. Er zijn nu drie 'controlezones' en één 'exploratiezone': •

Controlezone 1 bestaat uit twee sectoren: sector 1A op de Thorntonbank, sector 1b op de Gootebank. Sector 1a is gans het jaar open voor ontginning, sector 1B enkel gedurende de maanden maart, april en mei;

•

Controlezone 2 is onderverdeeld in drie sectoren: zones 2A en 2B bevinden zich op de Kwintebank, sector 2C op Buiten Ratel en Oostdijck. De sectoren 2A en 2B zijn afwisselend open voor ontginning voor een periode van 3 jaar (rotatiesysteem), sector 2C is open voor ontginning

101


Fauna en flora

gedurende het ganse jaar. In overeenstemming met het KB is sector 2B gesloten voor ontginning sinds 15 maart 2005; •

Controlezone 3 is gelegen op een dumplocatie voor gebaggerd materiaal (Sierra Ventana). Dit is dan ook een soort 'recyclagezone', dichtbij de kust. Met deze controlezone wil men de druk op natuurlijke zandbanken verminderen. Sector 3A is gans het jaar open, terwijl sector 3B gesloten blijft zolang de sector tevens als baggerspecieloswal gebruikt wordt;

•

In de exploratiezone (ter hoogte van de Hinderbanken) zullen overheid en concessiehouders de mogelijkheden van ontginning (voornamelijk grind-) onderzoeken. Deze zone valt buiten het kader van deze MER.

Cattrijsse en Vincx (2001) verdelen het Belgisch deel van de Noordzee (BDNZ) in negen zones (Figuur 6.5.8). Deze afbakening is gebaseerd op geografische eenheden en patronen in het voorkomen van benthos. Het concessiegebied strekt zich uit over volgende biozones: •

de Zeeland Banken (biozone 5-6; 15-30 km offshore; oost) waartoe de Thorntonbank & de Gootebank (controlezone 1) én de Vlakte van de Raan (Sierra Ventana) (controlezone 3) behoren;

•

de Vlaamse Banken (biozone 3-4) (10-30 km offshore; west) (waar de Kwintebank (contolezone 2 sector 2a-b) en Oostdyck-Buiten Ratel (controlezone 2, sector 2c) deel van uitmaken;

•

de Hinder Banken (biozone 7-8) (35-60 km offshore) waarbinnen zich de exploratiezone situeert.

Figuur 6.5.8: Indeling van het Belgisch deel van de Noordzee in 9 biozones (naar Cattrijsse & Vincx, 2001)

BENTHOS Benthos vormt een belangrijke schakel in de trofische organisatie van het mariene ecosysteem, vooral als voedselbron voor allerlei organismen, waaronder demersale vissen. Een onderscheid wordt in deze studie gemaakt tussen het epibenthos, het macrobenthos en de meiofauna. Epifauna omvat alle organismen die op of dicht boven de bodem voorkomen. De belangrijkste faunistische groepen zijn zeeanemonen (Anthozoa), schaaldieren (Crustacea) (voornamelijk Decapoda tienpotigen zoals krabben (Brachyura); heremietkreeften (Paguridae) en garnalen (Caridea)), schelpdieren (Mollusca) (voornamelijk zeehuisjesslakken (Gastropoda); inktvissen en pijlinktvissen (Cephalopoda)), en stekelhuidigen (Echinodermata) (slangsterren (Ophiuroidea); zee-sterren (Asteroidea); zee-egels (Echinoidea)). Uitgaande van de kwantitatieve analyse van de epifauna in de Belgische kustwateren uitgevoerd door CLO-DVZ (De Clerck et al., 2003; De Maersschalck et al., 2005), volgt dat alle stalen hoofdzakelijk door Decapoda en Echinodermata worden gedomineerd. Deze beide groepen samen vertegenwoordigen gemiddeld minstens 95% van het epibenthos. De zes dominante species, namelijk Liocarcinus holsatus (zwemkrab) en Pagurus bernardus (heremietkreeft) en Crangon crangon (garnaal) van de Decapoda én Asterias rubens (gewone zeester), Ophiura albida (kleine slangster) en Ophiura ophiura (gewone slangster) van de Echinodermata, nemen samen gemiddeld > 90% van de totale epibenthische biomassa voor hun rekening (De Clerck et al., 2003; De Maersschalck et al., 2005). Algemeen worden in dieper gelegen stations gemiddeld iets meer soorten gevonden dan in de ondiepere stations (respectievelijk 14 en 10 soorten) (De Maersschalck et al., 2005). De stations op de top van de zandbanken zijn bovendien gekenmerkt door een veel lagere densiteit en biomassa (gemiddeld 20 ind/1000m² en 30 gWW/1000m²) dan de diepere stations (gemiddeld 125 ind/1000m² en 280 gWW/1000m²) (De Maersschalck et al., 2005).

102


Fauna en flora

Macrobenthische organismen zijn soorten die in het sediment leven en bij het opspoelen van de stalen achterblijven op een zeef met een maaswijdte van 1 mm. Hun gemiddelde grootte varieert tussen 1 en 100 mm. De belangrijkste vertegenwoordigers zijn de borstelwormen (Polychaeta), de schaaldieren (voornamelijk vlokreeften (Amphipoda)), de schelpdieren (voornamelijk tweekleppigen (Bivalvia); zeehuisjes-slakken (Gastropoda)) en de stekelhuidigen (zeeklitten (Spatangidae)). Uitgaande van de kwantitatieve analyse van het macrobenthos zijn de borstelwormen (Polychaeta) en de schaaldieren (Crustacea) de meest diverse en abundante taxa en dit zowel voor de Zeeland, de Vlaamse als de Hinderbanken (Hillewaert & Maertens, 2003; Van Hoey et al., 2004). De dominantie van borstelwormen stijgt in de richting van de offshore zandbanken, terwijl de relatieve abundantie van de 2kleppigen volgens die gradiënt afneemt. De gemeenschappen worden getypeerd door kleine mobiele “opportunistische” soorten met een hoge kolonisatie- en groeisnelheid (Newell et al., 2002). Dit bevordert hun mogelijkheid tot rekolonisatie van het sediment na tijdelijke verstoringen onder natuurlijke condities. Het macrobenthos vormt een ideale indicator voor het monitoren van anthropogene effecten omdat de organismen makkelijk te identificeren en te kwantificeren zijn. Impacts van ontginningsactiviteiten op het macrobenthos zijn in het algemeen goed gedocumenteerd en beschrijven veranderingen in densiteit, diversiteit en gemeenschapsstructuur (o.a. Vanosmael et al., 1982; Bonne, 2003; Boyd et al., 2003; Hillewaert & Maertens, 2003; Newell et al., 1998; Newell et al., 2004). Kleine veranderingen zullen weliswaar vlugger waargenomen worden in de gemeenschapsstructuur van meiofauna (Schratzberger et al., 2000; Bonne, 2003). Meiofauna zijn benthische organismen die bij het zeven doorheen een 1 mm zeef vallen, maar achterblijven op een 38 µm zeef. Bij de beschrijving van de referentiesituatie zal in het bijzonder aandacht besteed worden aan deze laatste groep, daar in het kader van de zandwinningsactiviteiten recentelijk onderzoek werd verricht op deze groep (Bonne, 2003). Uitgaande van de kwantitatieve analyse van de meiofauna (Vanaverbeke et al., 2000) zijn de dominante taxa de nematoden en de harpacticoïde copepoden. De diversiteit in diepte, sediment en stromingen op het Belgisch deel van de Noordzee heeft een grote diversiteit aan soorten en hun densiteiten tot gevolg. In het algemeen is de densiteit van meiobenthos én dus ook van de nematoden hoger in fijnzandige sedimenten. De diversiteit van nematoden gemeenschappen neemt op de zandbanken van het BDNZ toe met de afstand van de kust ten gevolge van zuiverder, zuurstofrijker en grover zand (Vanaverbeke et al., 2001). Copepoden zijn zowel abundanter en soortenrijker in grofzandige sedimenten.

GRADIËNTEN OP HET BDNZ Terwijl de densiteits- en soortenrijkdomdata voor het meiobenthos geen duidelijke trend tonen, kunnen er twee gradiënten worden waargenomen in de aanwezigheid van macrobenthische organismen op het Belgisch deel van de Noordzee (BDNZ). Een eerste gradiënt in de biodiversiteit loopt van het westen naar het oosten. Ten gevolge van de negatieve invloed van de instroom van verontreinigd water (nutriënten, organische polluenten en zware metalen) afkomstig uit de Westerschelde, is de biodiversiteit in de oostelijke BDNZ-zone minder groot dan die in de westelijke zone (Cattrijsse & Vincx, 2001). Een tweede gradiënt loopt van de ondiepe kustzone naar de zone dieper in zee. De verspreiding van de macrobenthos soortenrijkdom en abundantie langs deze onshore-offshore gradiënt is sterk variabel, met soorten- en densiteitsarme stations langsheen de volledige gradiënt en soorten- en densiteitsrijke stations beperkt tot de kustzone (< 15 NM) (Van Hoey et al., 2004).

103


Fauna en flora

De studie van Van Hoey et al. (2004) (data 1994 - 2000) onderscheidt 10 macrobenthos soortenassociaties voor zandige sedimenten langsheen de onshore-offshore gradiënt van het Belgisch deel van de Noordzee, afhankelijk van de diepte, het percentage slib en de sedimentsamenstelling (mediane korrelgrootte). De gemeenschapsanalyse is gebaseerd op verschillende multivariate technieken: group-averaging cluster analyse op basis van Bray-Curtis similariteit, Detrended Correspondence Analysis (DCA) en TWINSPAN, op basis van 728 stalen en 156 taxa. Binnen deze groep worden 4 duidelijk afgescheiden soortenassociaties geïdentificeerd (Type I soortenassociaties), daartussenin 6 overgangssoortenassociaties (Type II soortenassociaties). De vier type I soortenassociaties kunnen als gemeenschappen beschouwd worden omwille van hun extreme positie langs de habitat gradiënten (diepte, mediane korrelgrootte en slibgehalte) (Van Hoey et al., 2004). In Degraer et al. (in prep) wordt nog een gemeenschap op het Belgisch continentaal plat onderscheiden: de Macoma balthica gemeenschap. Ze worden als volgt gekenmerkt (Tabel 6.5.2): Tabel 6.5.2: Type I macrobenthische gemeenschappen van het BDNZ (naar Van Hoey et al., 2004, Degraer et al (in prep)) Gemeenschap

Sedimentsamenstelling

Geografiche verspreiding

Densiteit

Diversiteit

Eurydice pulchra – Scolelepis squamata

Zand strand – hoog intertidaal

Intertidal

Matig (983 ind/m²)

Zeer laag (5 spp/staal)

Macoma balthica

Oostkust – subtidaal

0 tot 6 NM

Laag (569 ind/m²)

Laag (7 spp/staal)

Abra alba – Mysella bidentata

Slib tot fijn zand – subtidaal

0 tot 15 NM

Hoog (6432 ind/m²)

Hoog (30 spp/staal)

Nephtys cirrosa

Goed gesorteerd fijn tot 0 – 34 NM medium zand - subtidaal

Laag (402 ind/m²)

Laag (7 spp/staal)

Ophelia limacina – Glycera lapidum

Grof zand – subtidaal

Zeer laag (190 ind/m²)

Zeer laag (5 spp/staal)

0 – 34 NM

De beschreven gemeenschappen zijn de voorkomende gemeenschappen voor zandige sedimenten. Recentelijk is ook onderzoek verricht naar grind-gemeenschappen. Staalnamen met een Hamon grab zijn reeds genomen, maar nog geen resultaten zijn bekend (mond. med. G. Van Hoey, Sectie Mariene Biologie). Macrobenthische gemeenschappen in gematigde gebieden zijn onderhevig aan sterke jaarlijkse variatie binnen de gemeenschapsstructuur (Turner et al., 1995). Temporele variatie (1994 - 2000) binnen deze 10 soortenassociaties op het BDNZ is aanwezig, maar verschuivingen binnen de verschillende soortenassociaties zijn niet waargenomen (Van Hoey et al., 2004). In volgende paragrafen wordt per controlezone een beschrijving gegeven van de referentiesituatie. Afhankelijk van de voorhanden zijnde informatie wordt de epifauna, het macrobenthos en de meiofauna per deelgebied besproken.

CONTROLEZONE 1 (THORNTONBANK - GOOTEBANK ) Epibenthos Het onderzoek naar epifauna is gebaseerd op een bemonsteringscampagne uitgevoerd door het Departement Zeevisserij tijdens het najaar van 2002 ter hoogte van de West en Oost kust, de Vlaamse Banken en de Zeelandbanken (De Clerck et al., 2003) en tijdens het voorjaar van 2005 ter hoogte van de Thorntonbank, Gootebank en Buitenratel (De Maersschalck et al., 2005). Voor de methodologie wordt verwezen naar 6.5.1.1.

104


Fauna en flora

In de studie van De Clerck et al. (2003) werden in controlezone 1, 4 stations bemonsterd op de Thorntonbank, allen gelegen in Sector 1a. Slechts 2 (ST5, ST6) van de vier stations zijn gelegen op de zandbank zelf, de andere 2 (ST1, ST2) in de geul. De staalnamepunten zijn weergegeven in Figuur 6.5.2. Er zijn geen epibenthos data beschikbaar voor sector 1b. De studie van De Maersschalck et al. (2005) maakt een onderscheid tussen stations op de rand, in de geul en op de top van de zandbank. Op de Thorntonbank werden 9 stations (WT) bemonsterd waarvan 3 gelegen in sector 1a (WT1, WT2, WT3). Er werden ook 3 stations bemonsterd op de Gootebank (WG1, WG2, WG3), die als referentie kunnen dienen voor sector 1b (Figuur 6.5.6). Eerst worden de belangrijkste resultaten besproken van De Clerck et al. (2003) en vervolgens vergeleken met de meest recente opname van De Maersschalck et al. (2005). In totaal werden 25 soorten waargenomen in sector 1a (Tabel II.1 in Bijlage 2) (De Clerck et al., 2003). Het aantal soorten per station varieert tussen 8 en 14 (Tabel II.2 in Bijlage 2). Het aantal individuen per 100.000 m² varieert tussen 487 (ST 6 (okt)) en 3.641 (ST 5 (sep-1)) (Tabel II.2 in Bijlage 2). Gemiddeld voor de geulstations worden 943 ind/100.000 m² en voor de bankstations 1.547 ind/100.000 m² gevonden. De grote verschillen in aantal individuen worden veroorzaakt door Crangon crangon (garnaal), Liocarcinus holsatus (zwemkrab) en Ophiura albida (kleine slangster) (Figuur 6.5.9). Samen vertegenwoordigen ze gemiddeld 61% van het totaal aantal individuen van de geulstations en 73% van de bankstations. Opvallend zijn de hoge aantallen individuen per 100.000 m² Liocarcinus holsatus tijdens de septembercampagnes (gemiddeld 883 individuen) in vergelijking met de bemonsteringen in oktober (gemiddeld 97 individuen). Tijdens de bemonsteringscampagne in oktober worden hoge aantallen van de Gewone Pijlinktvis Loligo vulgaris waargenomen (max. 174 ind/100.000 m²) (Figuur 6.5.9). Deze soort wordt nagenoeg niet waargenomen in de septembercampagne. Terwijl Crangon crangon (1.346 individuen) en Liocarcinus holsatus (1.739 individuen) hun maxima bereiken op bankstations, worden de hoogste waarden voor Loligo vulgaris (174 individuen) en Ophiura albida (129 individuen) in de geulstations genoteerd. Eén soort blijkt specifiek voor te komen op de Thorntonbank en zijn omringende omgeving (ST 340 & 350) namelijk de Roodgekleurde ringsprietgarnaal Pandalus montagui (max. 1866 ind/100.000 m² in station 350 (NCP)) (Tabel II.1 in Bijlage 2). Deze soort komt echter enkel voor in de geulstations (Tabel II.2 in Bijlage 2). De recente bemonsteringscampagne (maart 2005) komt tot vergelijkbare resultaten (De Maersschalck et al., 2005). In totaal worden 24 soorten gevonden voor de Thorntonbank en 20 binnen sector 1a (WT1– WT3) (Tabel II.3 in Bijlage 2). Het aantal soorten in sector 1a varieert opnieuw tussen de 9 en 14 soorten per station. Het gemiddelde aantal individuen per 100.000 m² is tijdens de voorjaarscampagne hoger dan tijdens de najaarsmetingen van De Clerck et al. (2003). De waardes variëren tussen de 1.767 en 6.851 ind/100.000 m² (Tabel II.3 in Bijlage 2). De maximum densiteit per station gevonden voor de Thorntonbank (buiten sector 1a) is 8.999 ind/100.000 m². Gemiddeld voor de geulstations wordt op de Thorntonbank een densiteit bereikt van 7.418 ind/100.000 m², terwijl dit voor de bankstations slechts 1.355 ind/100.000 m² bedraagt (Tabel II.3 in Bijlage 2). Dezelfde organismen zijn verantwoordelijk voor de grote verschillen in aantal individuen in sector 1a. Ook op de Gootebank (sector 1b) (WG1-WG3) worden 20 soorten gevonden (Tabel II.3 in Bijlage 2). De dominante soorten zijn dezelfde als die voor de Thorntonbank, doch uitzonderlijk hoge aantallen van de brokkelster Ophiura fragilis (31.700 ind/100.000 m²) en het typische voorkomen van de kleine zeeappel (Psammechinus miliaris) kenmerken het gebied. De gemiddelde densiteiten zijn –ook indien geen rekening gehouden wordt met de aantallen brokkelster- dubbel zo hoog als voor de Thorntonbank. De stations zijn algemeen wel iets dieper gelegen, waardoor dit verschil mogelijks verklaard kan worden. Bijlage 2: Tabellen benthos Figuur 6.5.9: Voorkomen van de dominante epifauna soorten binnen controlezone 1 (Sector 1A) (ST1 & ST2 geulstations; ST5 & ST6 bankstations) (naar De Clerck et al., 2003) 105


Fauna en flora

In de indexen van diversiteit en dominantie kan niet echt een lijn getrokken worden (De Clerck et al., 2003). Zij zijn een weerslag van het samenspel tussen deze drie dominante soorten (Tabel II.4 in Bijlage 2). Betekenisvol is wel dat de Shannon-Wiener index van diversiteit beduidend hoger is op het einde van de maand oktober t.o.v. eind september, wat wil zeggen dat de soortendiversiteit hoger is in oktober en/of dat er een homogenere aantalsverdeling is tussen de soorten (m.a.w. geen dominantie van een bepaalde soort). Dit wordt ook bevestigd door de Simpson index van dominantie die ook lager is eind oktober t.o.v. eind september. De Shannon-Wiener index varieert van 1,24 tot 3,13; de Simpson index van dominantie gaat van 0,14 naar 0,57 (Tabel II.4 in Bijlage 2). Zoals eerder gesteld is de Grijze garnaal (Crangon crangon) één van de belangrijkste soorten en is het een typische bewoner van kustwateren (tot 10 mijl) met een voorkeur voor zand-en slibbodems. In de studie van DVZ wordt een algemene beschrijving van deze commercieel belangrijke soort gegeven. De verspreiding en dichtheid van Grijze garnaal werd reeds gedurende verschillende jaren bestudeerd. Uit dit onderzoek blijkt duidelijk dat een verschuiving zich heeft voorgedaan in de periode 1970 tot 2003: waar in 1973 bijvoorbeeld de hoogste concentraties zich aan de westkust en de middenkust zich manifesteerden, ligt de huidige verspreiding totaal anders. Het is voornamelijk de oostkust die de hoogste dichtheden aan garnaal vertoont. Dit beeld geldt zowel voor de kleine als de grote garnaal (De Clerck et al., 2003). Opvallend is wel dat de hoogste waarde voor de Grijze garnaal in sector 1a gevonden wordt in een bankstation (1.346 ind/ 100.000 m²) (Tabel II.2 in Bijlage 2), terwijl de analyse van het epibenthos in de overige stations van het BDNZ maxima geeft voor geulstations. Ook in de studie van De Maersschalck et al. (2005) worden de maxima voor garnaal gevonden in de geulen in sector 1a (2.619 ind/100.000 m²) (Tabel II.4 in Bijlage 2). Er dient wel opgemerkt te worden dat het aantal referentiepunten gelegen op de zandbanken in het BDNZ in de studie van De Clerck et al. (2003) uiterst gering is, waardoor er geen goede vergelijking tussen geulen bankstations van het BDNZ mogelijk is. Ondanks het feit dat de Thorntonbank gedomineerd wordt door dezelfde epibenthische fauna namelijk de Echinodermata en de Decapoda, is het aantal individuen wel merkelijk lager in vergelijking met de Belgische kustwateren.

Macrobenthos Uit recente opnamen (periode 1997-1999) van het macrobenthos blijkt dat de Belgische kust een belangrijk voedselgebied is voor allerlei diersoorten. De diversiteitsindex voor macrobenthos voor de Belgische kust, binnen de 10 mijl zone, bedraagt 2,5 (De Clerck et al., 2003). Binnen de studie van DVZ werden op de Thorntonbank gedurende het najaar van 2002 zeven staalnamepunten bemonsterd voor het onderzoek naar macrobenthos waarvan 4 stations gelegen binnen de controlezone 1A (2 op zandbank (WPTB 5 & 6), 2 in geul (WPTP 1 & 2)) (Figuur 6.5.2). Voor controlezone 1B zijn geen gegevens beschikbaar. Alle onderzochte stations op de Thorntonbank hebben algemeen een hoge diversititeitsindex en een lage index van dominantie, doch de hoogste soortenrijkdom wordt gevonden in de geulen (Tabel 6.5.3). Samen met het betrekkelijk grote aantal soorten dat gevonden werd, toont dit aan dat de Thorntonbank en omgeving een waardevol gebied is. De gemiddelde soortenrijkdom en densiteit aan macrobenthos van controlezone 1A en de volledige Thorntonbank bedragen respectievelijk 15 soorten; 417 ind/m² (controlezone 1A) en 14 soorten; 397 ind/m² (volledige Thorntonbank) (Tabel 6.5.3). Van de stations gelegen in controlezone 1A is vooral het geulstation WPTB2 zeer divers (29 soorten) en rijk (1040 ind/m²) (Tabel 6.5.3, Tabel II.5 in Bijlage 2).

106


Fauna en flora

Tabel 6.5.3: Overzicht macrobenthos Thorntonbank (De Clerck et al., 2003) Zone

Zone 1A

Zone 1A

Zone 1A

Sector 1A

BDNZ

BDNZ

BDNZ

Station

WPTB1

WPTB2

WPTB5

WPTB6

WPTB3

WPTB7

WPTB4

Geul/bank

Geul

Geul

Bank

Bank

Bank/geul

Bank

Geul

aantal soorten/m²

12

29

14

6

14

6

22

aantal individuen/m²

230

1040

195

205

425

210

480

index van diversiteit

2,67

3,53

3,18

2,41

3,10

1,78

3,64

index van dominantie

0,24

0,14

0,16

0,20

0,17

0,39

0,12

Binnen de studie van De Maersschalck et al. (2005) zijn zowel macrobenthos stalen geanalyseerd voor controlezone 1, sector 1a en 1b. In beide gebieden bedraagt de gemiddelde densiteit ongeveer 400 ind/m², gelijkaardig aan de studie van DVZ. De maximale densiteit wordt gevonden op de Gootebank (sector 1b) namelijk 1240 ind/m². De gemiddelde soortenrijkdom ligt voor beide sectoren 1a & 1b (gemiddelde van 8 soorten) in De Maersschalck et al. (2005) lager dan binnen de studie van DVZ. Algemeen gezien, heeft iedere zandbank enkele specifieke bewoners. Dit is ook het geval voor de Thorntonbank. Enkele soorten die voorheen niet of zelden worden aangetroffen voor de Belgische kust zijn wel degelijk aanwezig op de Thorntonbank. Zij bezitten een andere affiniteit (o.a. Oyster banks), maar blijkbaar komen ze ook op de Thorntonbank voor, ook al behoort die niet tot hun algemeen verspreidingsgebied (Ecolas, 2003). Een duidelijk onderscheid is opnieuw zichtbaar tussen de geulen bankstations van de Thorntonbank. Terwijl de zandbank volledig gedomineerd wordt door de polychaeten, zijn in de geulstations naast de borstelwormen ook de kreeftachtigen (Crustacea) en de stekelhuidigen (Echinodermata) van belang (Tabel 6.5.4). Deze hoge aantallen worden voornamelijk bepaald door het dominante voorkomen van de borstelworm Nephtys (max. 120 ind/m²) zowel in de zandbank- als geulstations, het Zeeboontje (zeeëgel) Echinocyamus pussilus (245 ind/m²) in het geulstation WPTBP 2 en het vlokreeftje Urothoe brevicornis (tot 145 ind/m²) in alle geulstations (Tabel II.5 in Bijlage 2). Het geulstation WPTB1 is lichtjes afwijkend en vertoont een vergelijkbaar patroon met de bankstations (Tabel 6.5.4). Andere dominante soorten zijn de borstelwormen Spiophanes bombyx en Spio goniocephala (vnl. sector 1a) en het vlokreeftje Bathyporeia guilliamsoniana (in beide sectoren) (De Maersschalck et al., 2005). Tabel 6.5.4: Belang (%) van de verschillende macrobenthische taxa op de Thorntonbank Zone

Sector 1a

Sector 1a

Sector 1a

Sector 1a

BDNZ

BDNZ

BDNZ

Station

WPTB1

WPTB2

WPTB5

WPTB6

WPTB3

WPTB7

WPTB4

Geul/bank

Geul

Geul

Bank

Bank

Bank/geul Bank

Geul

Chordata

0

15

0

0

0

0

0

Cnidaria

0

0

0

0

0

0

0

Crustacea

7

11

3

0

42

2

31

Echinodermata

2

28

3

0

1

2

2

Mollusca

2

1

0

0

2

0

7

Nemertina

0

21

3

0

5

0

18

Phoronida

0

0

0

0

4

0

0

Polychaeta

89

24

92

100

46

95

42

107


Fauna en flora

Uitgaande van de soortenlijst en de uitgevoerde gemeenschapsanalyses (De Clerck et al., 2003; De Maersschalck et al., 2005) wordt controlezone 1 (zowel sector 1a en 1b) voornamelijk gedefinieerd als overgangsgemeenschap tussen de Nephtys cirrosa en de Ophelia limacina – Glycera lapidum gemeenschap. In beperkte mate komt ook de O. limacina – G. lapidum s.s. gemeenschap voor (De Maersschalck et al., 2005).

Meiobenthos In de studie van Vanaverbeke et al. (2000) worden de Zeelandbanken gekenmerkt door een intermediaire diversiteit voor meiofauna taxa en soorten. De gemiddelde densiteit op de Zeelandbanken bedraagt 457 ind/ 10 cm² op de zandbank en 1600 ind/10 cm² in de geulen (Vanaverbeke et al., 2000). Dit verschil kan verklaard worden door de hogere hydrodynamische stress rond de zandbanken die het fytoplankton (voedsel voor macrobenthos) belet om de zandbank te bereiken. Daarenboven verhoogt een hogere hydrodynamische stress boven het sediment het risico voor het meiobenthos om aangetast te worden gedurende stormen (Palmer & Gust, 1985; Vanaverbeke et al., 2000). De hoogste densiteiten worden gevonden in oktober. Dit seizoenaal patroon wordt verklaard door de koppeling tussen meiobenthische densiteiten en voedselinput in vroegere maanden (de fytoplankton bloei in lente en zomer). De lagere densiteiten op de Hinderbanken in vergelijking met de Zeeland en Vlaamse Banken kan ook door verschillen in primaire productie verklaard worden. De studie van Joiris et al. (1982) en Verween (1999) vond namelijk een onshore-offshore gradiënt in chlorofyl a in het BDNZ, met de hoogste waardes in de kustwateren.

CONTROLEZONE 2 (KWINTEBANK, O OSTDYCK-B UITEN RATEL ) Binnen controlezone 2 is de Kwintebank herhaaldelijk bemonsterd gedurende de periode 1977 en 2001 (Rappé, 1978, Vanosmael et al., 1979; Waeterschoot, 1980; Vanosmael et al., 1982; Willems et al., 1982; Coenjaerts, 1997; Cattrijsse & Vincx, 2001; Taverniers, 2000; Vanaverbeke et al., 2002; Bonne, 2003; Moulaert et al., 2005; Vanaverbeke et al., 2005). 95 % van de zandontginning in de Belgische wateren vindt plaats op de Kwintebank (Bonne, 2003). Een groot deel van deze studies gebeurde echter niet in het kader van de zanden grindexploitatie. Enkel de data van 1977 tot 1980 werden binnen het kader van zandontginning verzameld.

Epibenthos Het onderzoek naar epifauna is gebaseerd op een bemonsteringscampagne uitgevoerd door het Departement Zeevisserij tijdens het najaar van 2002 ter hoogte van de West en Oost kust, de Vlaamse Banken en de Zeelandbanken (De Clerck et al., 2003) en tijdens het voorjaar van 2005 ter hoogte van de Thorntonbank, Gootebank en Buitenratel (De Maersschalck et al., 2005). ). Voor de methodologie wordt verwezen naar 6.5.1.1. In de studie van De Clerck et al. (2003) werden in controlezone 2 slechts 2 stations bemonsterd: ST 215 en ST 315 (sector 2c) (Figuur 6.5.1). Deze twee stations zijn bovendien gelegen in de geulen en zijn dus niet echt representatief, daar geulen en zandbanken een verschillende fauna herbergen. ST 215 ligt in de geul tussen de Kwintebank en de Buitenratel (grens sector 2b en 2c) en ST 315 in de geul offshore van de Oostduyck. Daar ze de enige info zijn waarover we beschikken en toch een beeld kunnen schetsen van het omliggende gebied, worden de resultaten van het onderzoek hier beschreven. In de studie van De Maersschalck et al. (2005) werden voor controlezone 2 enkel stalen genomen op de Buitenratel (sector 2c). Er werden 2 stations (WB1, WB2) bemonsterd waarbij één station door slechte conservering van het deelstaal niet geanalyseerd kon worden. Het geanalyseerde station (WB2) is bovendien gelegen in de geul.

108


Fauna en flora

Eerst worden de belangrijkste resultaten besproken van De Clerck et al. (2003) en vervolgens vergeleken met de meest recente opname van De Maersschalck et al. (2005). In totaal werden 20 soorten waargenomen in controlezone 2 (Tabel II.1 in Bijlage 2). Het verschil in soortenrijkdom tussen de Kwinte geul (14) en offshore de Oostdyck (13) is zeer klein, terwijl het verschil in aantal individuen per 100.000 m² groot is respectievelijk 4.016 individuen voor de Kwintegeul en 1.466 individuen voor de Oostdyck (Tabel II.1 in Bijlage 2). Dit weerspiegelt de algemene trend van een afnemende densiteit voor epibenthos meer offshore. Het verschil in densiteit is voornamelijk te wijten aan de dominantie van Crangon crangon (garnaal) in station 215 (sector 2b) (Tabel II.1 in Bijlage 2). Andere belangrijke soorten zijn opnieuw Ophiura species, Liocarcinus holsatus (gewone zwemkrab) en Loligo vulgaris (gewone pijlinktvis) (Tabel II.1 in Bijlage 2). In tegenstelling tot controlezone 1 speelt ook de Dwergpijlinktvis Alloteuthis subulata (gemiddeld 234 ind/ 100.000 m²) een belangrijke rol (Tabel II.1 in Bijlage 2). De Shannon Wiener diversiteitsindex van de geulstations van sector 2b-2c (controlezone 2) is algemeen hoger dan de geulstations in sector 1a van controlezone 1, waardoor sector 2b-c als soortenrijker kan beschouwd worden (Tabel II.4 in Bijlage 2). Het verschil is vooral groot voor de stalen genomen in dezelfde tijdsperiode namelijk september 2002. Er is ook een verschil aan gemiddeld aantal individuen per 100.000 m² van 943 individuen voor de geulstations van controlezone 1 in vergelijking met 2.741 individuen voor controlezone 2. De gradiënt west-oost kan een rol spelen. De beperkte data kunnen hierover momenteel echter geen uitsluitsel bieden. Het gebrek aan recente epibenthos data van de zandbanken maakt een grondige beschrijving van het epibenthos onmogelijk. Aangezien slechts één station (WB2) geanalyseerd werd in de studie van De Maersschalck et al. (2005) moeten de resultaten met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden. 11 soorten werden gedetermineerd en een densiteit van 981 ind/100.000 m² geteld (Tabel II.3 in Bijlage 2). Ook hier zijn Ophiura species, Liocarcinus holsatus (gewone zwemkrab) en Crangon crangon (garnaal) belangrijke vertegenwoordigers. Loligo vulgaris wordt echter niet teruggevonden. Opvallend is wel de aanwezigheid van Pagurus bernardus (heremietkreeft) en Asterias rubens (gewone zeester) (Tabel II.3 in Bijlage 2).

Macrobenthos De beschrijving van de referentiesituatie van de macrofauna van controlezone 2 is gebaseerd op de recente staalnamecampagne uitgevoerd op de Kwintebank in de jaren negentig en december 2001 (Bonne et al., 2003) en deze uitgevoerd tijdens de periode 1996-2001 (Hillewaert & Maertens, 2003). De staalnamepunten zijn weergegeven in Figuur 6.5.3 en Figuur 6.5.4. Alle stalen werden genomen met een Van Veen grijper (staalname oppervlak: 0.1 m² en extra gewicht: ± 50 kg). De methode waarmee de staalnames zijn uitgevoerd, worden in de respectievelijke deelstudies in detail besproken. Tijdens de studie van De Maersschalck et al. (2005) werden daarenboven 15 stations bemonsterd op de Buitenratel waarvan de resultaten opgenomen werden ter beschrijving van de referentietoestand van zone 2, sector 2c. Uitgaande van de gemeenschapsanalyse kunnen 3 gemeenschappen onderscheiden worden op de Kwintebank (sector 2a & 2b): een “bank-gemeenschap” die de volledige zandbank bedekt van noord naar zuid, een “helling-gemeenschap” en een “geul-gemeenschap” (Bonne et al., 2003). De “geulgemeenschap” is het soortenrijkst (58 soorten) en kent de grootste densiteit (1.850 ind/m²), terwijl de “bank-gemeenschap het laagste aantal soorten (41 soorten) en individuen (204 ind/m²) telt (Bonne et al., 2003). In 2001 werden 3 stations bemonsterd op de zandbank zelf: station 1 in het noordelijk deel, station 6 in de centrale depressie en station 9 in het zuidelijke deel van de Kwintebank. De macrobenthische densiteit en soortenrijkdom op de top van de zandbank is laag, wat typisch is voor goed-gesorteerde mobiele sedimenten (Elliott et al., 2001) en wordt gekarakteriseerd door mobiele borstelwormen (o.a. Nephtys cirrosa) en de vlokreeftjes (o.a. Urothoe spp., Bathyporeia spp.). Alle stations op de Kwintebank 109


Fauna en flora

vertoonden een gelijkaardige gemeenschapsstructuur gedefinieerd volgens Van Hoey et al. (2004) als een overgangsgemeenschap tussen de Ophelia limacina-Glycera lapidum gemeenschap en de Nepthys cirrosa gemeenschap (Bonne et al., 2003). De voorkomende soorten voor deze stations in de periode 2001 worden weergegeven in Tabel II.6 in Bijlage 2. De macrobenthische gemeenschappen van de geulen in controlezone 2 maken deel uit van de Abra alba – Mysella bidentata gemeenschap, gekenmerkt door fijner sediment en hoge densiteits- en diversiteitswaarden (Van Hoey et al., 2004, Maes et al., 2005). In de jaren ’80 werd station 1 en ook afwisselend station 6 gekenmerkt door een Ophelia limacinaGlycera lapidum gemeenschap (Bonne et al., 2003). Er is een temporele trend waarneembaar door bijvoorbeeld een afname in de polychaet Ophelia limacina en het verdwijnen van bepaalde soorten zoals de mollusken Spisula en Caecum glabrum. Het is echter niet bewezen of dit te wijten is aan de gevolgen van zandextractie of eerder seizoenale fluctuaties zijn (Bonne et al., 2003). De studie van Hillewaert & Maertens (2003) naar de ruimtelijke distributie van het macrobenthos bevat informatie over 4 punten in controlezone 2 waarvan 2 in de buurt van de Kwintebank (ZG3 gelegen op de flank van de Kwintebank naar de Negenvaam geul toe & ZG4 in de Kwintegeul), 1 gesitueerd in een intensieve extractiezone aan de noordelijke rand van de Kwintebank (ZG1) en 1 op de flank van de Oostdyck (ZG2) waar de aggregaatextractie verwaarloosbaar is (Figuur 6.5.3). Op basis van een grovere sedimentsamenstelling en een laag slibgehalte worden ZG1 en ZG2 afgescheiden van ZG3 en ZG4. ZG1 en ZG2 worden gekenmerkt door een lage soortenrijkdom (2-13 voor ZG2 en 12-20 voor ZG1). In de andere locaties in de buurt van de Kwintebank (ZG3 & ZG4) worden tot 40 verschillende soorten waargenomen. De hogere soortenrijkdom en densiteit (tot 3500 ind/m²) in deze “geul”stations zou te wijten zjin aan de fijnere sedimentsamenstelling met hogere slibconcentraties (Hillewaert & Maertens, 2003). Opnieuw is het moeilijk om besluiten te trekken betreffende de hogere soortenrijkdom en densiteit in ZG3 & ZG4 (geulstations) in vergelijking met ZG1 & ZG2 (bankstations). Het onderzoek wijst wel op een verschil aan slibgehalte en mediane korrelgrootte met een rijkere fauna in de meer fijnere sedimentsamenstelling met hoog slibgehalte (ZG3 & ZG4 in nabijheid Kwintebank) (Hillewaert & Maertens, 2003). De Kwintebank zelf wordt echter gekenmerkt door medium zand met zelfs grovere sedimentfracties. De studie van De Maersschalck et al. (2005) waarbij vooral ook de nadruk gelegd wordt op de vergelijking van de Buitenratel (zone 2C) met de Thorntonbank (1a) en Gootebank (1b), toont geen significante verschillen aan in densiteit en soortenrijkdom tussen de gebieden. De dominante soorten zijn dezelfde, hoewel het overwicht van Nephtys cirrosa op de Buitenratel naar voren komt. Dit verklaart waarom naast het voorkomen van de overgangsgemeenschap tussen de N. cirrosa en de O. limacina – G. lapidum, ook de N. cirrosa s.s. gemeenschap teruggevonden wordt. Deze laatste komt ook in belangrijke mate voor op de toppen van de Kwintebank (sector 2a & 2b) (De Maersschalck et al., 2005).

Meiobenthos De Vlaamse Banken kennen algemeen een lager aantal meiobenthostaxa, een lagere meiobenthostaxadiversiteit en een lagere nematodensoortendiversiteit dan de Zeeland en Hinder Banken (Vanaverbeke e t al., 2000). In Vanaverbeke et al. (2000) wordt een gemiddelde meiobenthische densiteit van 262 ind/ 10 cm² gegeven voor de Kwintebank, na exclusie van de extreem hoge densiteitswaarden die gevonden worden in de diepere geulen tussen de zandbank (namelijk 2.244 ind/ 10 cm²). Gemiddelde meiobenthische densiteiten in de geulen van het Vlaamse Banken gebied bedraagt ongeveer 1.250 ind/ 10 cm² (Vanaverbeke et al., 2000). De lage diversiteit op de Vlaamse banken is te wijten aan het ontbreken van volgende taxa: Kinorhyncha, Acari, Gastrotricha, Asteroidea, Echinoidea, Tardigrada en Hydrozoa (Vanaverbeke et al., 2000). Deze

110


Fauna en flora

taxa worden wel gevonden op de Hinderbanken en ook sporadisch op de Zeelandbanken (Vanaverbeke et al., 2000). Een meer gedetailleerd onderzoek naar de meiofauna gemeenschappen van de Kwintebank is gebaseerd op een bemonsteringscampagne begin 1997 (12 stations) (Bonne & Vincx (2003)). Stalen werden genomen met een Reineck boxcorer (0,017 m²). De staalnamepunten zijn weergegeven in (Figuur 6.5.5). Voor meer details betreffende de methodologie wordt verwezen naar 6.5.1.1. Gebaseerd op multivariate technieken werden vier copepoden gemeenschappen onderscheiden op de Kwintenbank: •

Gemeenschap I: Noordelijke bankstations 1 & 2;

•

Gemeenschap II: Noordelijke bankstations 3 & 4;

•

Gemeenschap III: Centraal station 5 en de zuidelijke stations 7, 8, 9 en 10;

•

Gemeenschap IV: Centraal station 6 en de geulstations 11 en 12.

De hoogste diversiteitsindices werden gevonden in Gemeenschap I. Deze gemeenschap bevindt zich in het meest dynamische gebied van de zandbank. De zone wordt gekenmerkt door een relatief grote fractie (26%) grof zand. 98% zijn interstitiële soorten waarvan de voornaamste Paraleptastacus moorei (22%), Leptastacus laticaudatus s.str. (15%) en Evansula n.spec.1 (12%). Gemeenschap II wordt gekarakteriseerd door wordt gekenmerkt door de hoogste fracties gemeenschap wordt gekenmerkt door de Leptastacus laticaudatus intermedius (14%), Paraleptastacus espinulatus.

3% endobenthische en 96 % interstitiële soorten. De zone grind (8%), zeer grof (21%) en grof zand (49%). De aanwezigheid van Kliopsyllus holsaticus s.str. (28%), Paraleptastacus spinicauda (10%) en de afwezigheid van

De hoogste percentages fijn zand (38%) worden gevonden in de zone waar Gemeenschap III voorkomt. De soortenrijkdom is er lager dan in de noordelijke gemeenschappen. Een hoge dominantie van een klein aantal soorten (o.a. Paraleptastacus espinulatus (35%)) karakteriseert de gemeenschap. Gemeenschap IV bestaat uit station 6 en de geulstations en kent zowel de laagste gemiddelde densiteit (8 ind/10 cm²) als de laagste waarden voor de Hill diversiteitsgetallen. De twee belangrijkste soorten zijn Apodopsyllus n.spec.1 (21%) en Le patastacus laticaudatus s.str. (15%). Het aandeel aan epi- en endobenthische soorten is hoger (7%), terwijl 85% van de copepoden interstitiële soorten zijn. Uit voorgaande paragrafen wordt opnieuw duidelijk dat de copepodengemeenschappen van grofzandige sedimenten soortenrijker en abundanter zijn dan die van de fijnzandige sedimenten (geulen en station 6 (depressie)).

CONTROLEZONE 3 (SIERRA VENTANA ) Epibenthos Het onderzoek naar epifauna is gebaseerd op een recente bemonsteringscampagne uitgevoerd door het Departement Zeevisserij tijdens het najaar van 2002 t.h.v. West en Oost kust, de Vlaamse Banken en de Zeelandbanken.Voor de methodologie wordt verwezen naar 6.5.1.1. Slechts één station werd bemonsterd op de grens van controlezone 3, sector 3B (ST 780), gelegen in een geul. De staalnamepunten zijn weergegeven in Figuur 6.5.1. Daarnaast zijn ook resultaten beschikbaar uit het onderzoek Lauwaert et al. (2004). Geen specifieke data zijn voorhanden voor sector 3a. In totaal werden 12 soorten waargenomen in controlezone 3, sector 3B (Tabel II. 1 in Bijlage 2). In vergelijking met de andere controlezones is de densiteit in controlezone 3 opvallend groter (Tabel II. 4 in Bijlage 2). Er worden 56.125 ind/100.000 m² aangetroffen, terwijl het maximum aantal individuen per 100.0000 m² voor controlezone 1 (zone 1A) 3.641 individuen (bankstation) en voor controlezone 2 111


Fauna en flora

(sector 2b) 4.016 individuen (geulstation) bedraagt (Tabel II.4 in Bijlage 2). Deze hoge abundantie wordt ook teruggevonden voor het geulstation 710 (59.323 ind/100.000 m²) (Tabel III.7 in Bijlage 2) dat zich in de nabijheid van controlezone 3 bevindt (Figuur 6.5.1). Reeds eerder werd gewezen op het belang van de kustwateren van de oostkust voor de aanwezigheid van epibenthische organismen en meer specifiek, de gewone garnaal (De Clerck et al., 2003). In tegenstelling echter tot ST 710 waar dit te wijten is aan de dominantie van Crangon Crangon is het in het station van controlezone 3 te wijten aan het voorkomen van Ophiura species. De slangsterren Ophiura albida en Ophiura ophiura zijn samen verantwoordelijk voor 91,5% van de densiteit (Tabel II.1 in Bijlage 2). Deze hoge dominantie verklaart waarom de Shannon Wiener index voor controlezone 3 laag en de Simpsons dominantie index relatief hoog is. Verder wordt controlezone 3 ook gekenmerkt door de aanwezigheid van de Witte Dunschaal Abra alba (Tabel II.1 in Bijlage 2). Deze 2-kleppige wordt enkel nog teruggevonden in de stations 350 en 140, beiden ook gelegen aan de oostkust. De laatste jaren wordt in dit gebied een dalende trend in biomassa vastgesteld door de afname van de tweekleppigen Spisula subtruncata, en zijn predator de gewone zeester Asterias rubens (Lauwaert et al., 2004).

Macrobenthos Het onderzoek naar het macrobenthos is gebaseerd op data van 2002-2003 geanalyseerd door Lauwaert et al. (2004) en de analyses uitgevoerd door Van Hoey et al. (2004). De analyses van Lauwaert et al. (2004) hebben betrekking op de loswal Br. & W. S1 gelegen in sector 3B. Geen specifieke data zijn voorhanden voor sector 3A, maar we kunnen veronderstellen dat vergelijkbare resultaten gevonden zouden worden. De densiteit varieert tussen 300 en 13.000 ind/m², wat in vergelijking met andere macrobenthos studies op het BDNZ normale aantallen zijn (Cattrijsse & Vincx, 2001; Van Hoey et al., 2004) en een hoge diversiteit van 1,7 tot 4,2 eenheden (Lauwaert et al., 2004). Er werden 8 tot 39 soorten gevonden. De dominerende soorten zijn vooral de bivalven Abra alba, Mysella bidendata en Spisula subtruncata en de carnivore borstelworm Nephtys spp., Scoloplos armiger die een ‘sub-surface deposit feeder’ is en Sphiophanes bombyx die een opportunistische ‘surface deposit feeder’ is (Lauwaert et al., 2004). De borstelworm Heteromastus filiformis is in de loop van de jaren verdwenen en ook de bivalven Abra alba en Spisula subtruncata zijn afgenomen(Lauwaert et al., 2004). De gemeenschap kenmerkend voor de zandbanken in controlezone 3 (sector 3a en 3b) is de Nephtys cirrosa s.s. gemeenschap (Van Hoey et al., 2004; Maes et al., 2005). Ook de overgangsgemeenschap tussen de N. cirrosa en de O.limacina – G.lapidum gemeenschap wordt teruggevonden, maar in vergelijking met controlezone 1 & 2 in beperktere mate (De Maersschalck et al., 2005). De Vlakte van de Raan kent in vergelijking met de vorige zones een grotere fractie fijn zand (125-250 µm) waardoor in de nabijheid van controlezone 3 ook de Abra Alba – Mysella bidentata gemeenschap aangetroffen wordt, voornamelijk in de geulen (Maes et al., 2003). De gevonden soorten uit Lauwaert et al. (2004) bevestigen deze bevindingen. Uitgaande van deze resultaten kan besloten worden dat de baggeractiviteiten die plaatsvinden in deze sector geen significante invloed uitoefenen op de soortenrijkdom en densiteit van het macrobenthos. In Lauwaert et al. (2004) wordt melding gemaakt dat de soortensamenstelling in loswal S1 het meest overeen komt met die van het referentiepunt Westdiep en dat de stortzone een relatief stabiele soortensamenstelling vertoont in de laatste 14 jaar (1990-2003). Er kan dus vanuit gegaan worden dat in sector 3A waar ontginning zal plaatsvinden (BAU+AWZ) er zich reeds een nieuwe stabiele benthosgemeenschap gevestigd heeft.

112


Fauna en flora

Meiobenthos Volgens Cattrijsse & Vincx (2001) zijn geen data beschikbaar van meiofauna onderzoek in controlezone 3.

BESLUIT De referentiesituatie wordt gezien als de toestand van het Belgisch deel van de Noordzee op het ogenblik dat de ontginning volgens het KB 01/09/2004 va n kracht werd. Het milieueffectenrapport moet immers de mogelijke impacten beschrijven voor de komende 3 jaar. Dit betekent dat de situatie beschreven wordt op basis van de meest recente gegevens (uit periode 1995-2005). Dit houdt in dat de beschreven referentiesituatie voor de meeste concessiegebieden niet gelijk is aan een nul-situatie, daar in deze zones reeds ontginning plaatsvindt sinds 1978. Zowel controlezone 1 als controlezone 2 liggen namelijk praktisch volledig binnen de vroegere zandextractiezones I en II, doch de intensiteit van vroegere ontginningen is sterk verschillend (bv. 95% Kwintebank (sector 2a-b), 0% Gootebank (sector 1b). Controlezone 3, sector 3B omvat de volledige nieuwe dumplocatie voor gebaggerd materiaal, loswal S1, Zowel sector 3B als sector 3A overlappen met de oude loswal S1. Controlezone 3 kan dus ook niet beschouwd worden als een onverstoord gebied. De referentiesituatie zelf is beschreven aan de hand van 3 benthische groepen: epibenthos, macrobenthos en meiofauna. Vooral het macrobenthos wordt vaak beschouwd als een ideale indicator voor het monitoren van anthropogene effecten, doch studies wijzen uit dat kleine veranderingen vlugger waargenomen worden in de gemeenschapsstructuur van meiofauna. Het aantal referentiepunten binnen de nieuwe concessiegebieden is zeer beperkt. Daarenboven werden in de meeste studies geulen zandbankstations geaggregeerd in de beschrijvingen ondanks het feit dat geulen en zandbanken zeer grote verschillen vertonen in diversiteit en densiteit. De geulen van de controlezones zijn soortenrijker en kennen grotere densiteitswaarden dan de zandbanken én zijn dus op zich meer biologisch waardevol. Het is dan ook van groot belang dit onderscheid te maken, zeker daar ontginningsactiviteiten enkel op de toppen van de zandbanken plaatsvinden. De impact van deze anthropogene activiteit zal dus vooral op deze toppen het sterkst voelbaar zijn. Tenslotte is niet voor elk staalnamepunt informatie beschikbaar over zowel de epi-, macro- als meiofauna waardoor ook op dit vlak moeilijk een gedetailleerde vergelijking kan gemaakt worden. Rekening houdende met alle beperkingen is controlezone 2 een soortenrijk gebied voor zowel het epi- als macrobenthos. Controlezone 3 kent een hoge soortenrijkdom aan epibenthos, maar scoort laag voor macrobenthos (sterke dominantie van Ophiura species). Terwijl in controlezone 1 het omgekeerde patroon wordt vastgesteld. Controlezone 1 kent ook de hoogste soortenrijkdom aan meiobenthos. In densiteitstermen is controlezone 1 biologisch minder waardevol dan controlezone 2 en 3. Dezelfde epibenthische soorten zijn van belang, maar hun dominantie verschilt naargelang de controlezone. De macrobenthos gemeenschap van de zandbanken van alle controlezones wordt gedefinieerd als de Nephtys cirrosa s.s. of een overgangsgemeenschap tussen de Nephtys cirrosa en de Ophelia limacina – Glycera lapidum gemeenschap. In de geulen wordt ook de Abra Alba – Mysella bidentata gemeenschap aangetroffen. We kunnen dus besluiten dat op basis van de beschikbare gegevens vergelijkbare gemeenschappen aangetroffen worden in alle drie de controlezones. Uitgaande van densiteiten en soortenrijkdom is controlezone 2 biologisch het meest interessante gebied, doch de verschillen met de andere twee controlezones zijn op het eerste zicht relatief gering.

113


6.5.1.3

Fauna en flora


Een onderscheid moet gemaakt worden tussen gebieden waar reeds ontginningsactiviteiten plaatsvonden en gebieden vrij van zanden grindexploitatie. In de gebieden vrij van exploitatie (zone 1B en controlezone 3) mogen we ervan uitgaan dat, indien geen ontginningsactiviteiten zouden uitgevoerd worden, de benthosgemeenschappen niet wezenlijk zouden veranderen. Ondanks het feit dat tot nu toe geen extractie plaatsvond in controlezone 3, werd (zone 3A) of wordt (zone 3B) als baggerspecies loswal gebruikt. De voorkomende benthosgemeenschappen en hun evolutie wordt dus voornamelijk door deze activiteit gestuurd. Ook andere activiteiten kunnen de autonome ontwikkeling beïnvloeden. Als er zich in de visserijsector grote veranderingen zouden voordoen, bijvoorbeeld met betrekking tot bevissingsmethodes, intensiteit of locatie van het vissen, dan mag er wel worden verondersteld dat dit van invloed zou kunnen zijn op de samenstelling van de benthische levensgemeenschap. De goedgekeurde inrichting van het windturbinepark op de Thorntonbank kan een effect hebben op het aquatische milieu als geheel. doordat ze een aantrekking zouden kunnen uitoefen op (jonge) vissen en andere epibenthische organismen waardoor het gebied soortenrijker wordt en nieuwe gemeenschappen herbergt. In gebieden waar exploitatie plaatsvond, hangt herstel en de lange termijneffecten op het benthos door de fysische verstoring af van een aantal factoren (Posford Duvivier Environment & Hill, 2001): •

De aard van ontginning (grind versus zand);

•

De gebruikte methodiek (sleephopperzuiger versus steekhopperzuiger);

•

De ruimtelijke schaal van de ontginning;

•

De intensiteit van de ontginning: zones waar het substraat gewijzigd is of zones waar het substraat grotendeels ongewijzigd is;

•

De diversiteit en rijkdom van de oorspronkelijke gemeenschap (voor ontginning plaats vond);

•

De verspreiding van de soorten in een ruimer gebied;

•

De levenscyclus en groeisnelheid van de soorten;

•

De rekolonisatie potentie door middel van passief transport (juvenielen) of volwassen organismen;

•

De heersende hydrodynamiek en daarmee verbonden sedimentprocessen.

Ontginning van grind heeft een zwaardere impact op het leefmilieu en de voorkomende organismen dan zandontginning. In de Belgische concessiegebieden vindt op huidig ogenblik hoofdzakelijk zandontginning plaats. Studies van ondiepe ontginning (sleephopperzuiger) hebben aangetoond dat in de meeste ontginningsgebieden de soortenrijkdom en biodiversiteit binnen enkele jaren hersteld zijn (va n Dalfsen & Essink, 1997; Boyd et al., 2003). Na één jaar zijn reeds duidelijke tekenen van herstel zichtbaar met een overwicht aan opportunistische soorten (van Dalfsen & Essink, 1997). Na twee jaar worden voor een groot aantal soorten gelijkaardige densiteits- en diversiteitswaarden gevonden als in de periode vóór de impact (van Dalfsen & Essink, 1997). De gemeenschapsstructuur van lang levende soorten zoals de zeeklit (Echinocardium cordatum) en enkele andere mollusken (weekdieren) hebben tot 6 jaar nodig om te herstellen tot een gemeenschapsstructuur vergelijkbaar met de situatie van voor de zandwinning (van Dalfsen & Essink, 1997). In situaties waarbij de sedimentsamenstelling gewijzigd werd, duurt het herstelproces langer dan 2-4 jaar (van Dalfsen et al., 2000; Boyd & Rees, 2005). Aangezien de kenmerkende macrobenthosgemeenschap van de controlezones de Nephtys cirrosa gemeenschap is (Van Hoey et al., 2004; Maes et al., 2005) kan verwacht worden dat het herstelproces zich binnen de 5 jaar zal voltrekken.

114


Fauna en flora

In tegenstelling tot de soortenrijkdom duurt het veel langer vooraleer de biomassa van een bepaald ontginningsgebied hersteld is vanwege de langere tijd nodig voor groei van de individuen en de soorten populatie (Kenny & Rees, 1994; Newell et al., 1998, 2002). Uit een studie van een intensieve zandextractie zone aan de zuidkust van Engeland (Newell et al., 2004) blijkt bijvoorbeeld dat na stopzetting van de activiteiten (sleephopperzuiger) in de bestaande concessiegebieden normaal gezien herstel van de macrobenthos soortendiversiteit tot 85% van de diversiteit in de omringende sedimenten plaatsvindt binnen de 80 dagen. Binnen die 3 maanden vindt herstel van de populatie dichtheid tot 30-60% plaats en toont ook de biomassa tekenen van herstel (Newell et al., 2004). Volledig herstel van de biomassa was nog niet bereikt na 18 maanden na stopzetting van de activiteit (Newell et al., 2004). Herstel ten gevolge van steekzuigers (momenteel niet toegepast op BDNZ; enkel wettelijk toegelaten in controlezone 3) zou nog langer duren. De studie van Bonne (2005) toonde een significante (p<0.01) toename in copepodendensiteit in het meest intensief ontgonnen centraal deel van de Kwintebank in de periode 2001-2003 wanneer de intensiteit van ontginnen afnam. De densiteiten va n infaunale soorten bereiken na 8 maanden na de stopzetting reeds gelijkaardige waarden als de pre-verstoringswaarden in 1978. Het percentage epi- en endobenthische meiofauna in de depressie gebieden (zeer intensief ontgonnen) in 2003 is nog steeds significant lager dan in 1978 (p<0.005). Het herstel van gemeenschappen van mobiele sublittorale habitats die onderhevig zijn aan de invloed van getijden en golven, gebeurt veel sneller dan van meer stabiele omgevingen (diepe wateren of beschutte gebieden) (Newell et al., 2002). De ondiepe sublittorale zandbanken zijn een voorbeeld van een zeer dynamisch milieu gekarakteriseerd door hoge energie condities. Hun gemeenschappen zijn morfologisch en gedragsmatig beter aangepast aan dynamische condities en verdragen beter verstoring of grote sediment verplaatsingen (Posford Duvivier Environment & Hill, 2001). In de studie Mare-Dasm (Maes et al., 2004) wordt gesteld dat een volledig herstel van de biomassa van Belgische zandbanken plaatsvindt over 1-10 maanden na het stopzetten van de winning. Deze bevinding wordt slechts gedeeltelijk bevestigd door de studie Bonne (2005) waar herstel van infaunale meiofauna soorten in deze tijdsspanne plaatsvond. Andere soorten wijzen duidelijk op een langer herstelproces. Grove, meer stabiele sedimenten vergen meer tijd voor herstel. Ook de studies in het kader van het RIACON project (Essink, 1998; Van Dalfsen & Essink, 1997) wijzen eerder op een periode van 2 jaar nodig voor herstel van de meeste soorten. De interpretatie van het concept “herstel” van biologische bronnen volgend op de initiële kolonisatiefase is echter niet zo eenvoudig te definiëren voor complexe gemeenschappen waarvan de samenstelling ook natuurlijke fluctuaties kent, dus ook in onverstoorde gebieden (Seiderer & Newell, 1999; Kenny et al., 1998; van Dalfsen et al., 1999). In plaats van te streven naar het zich vestigen van een identieke gemeenschap aan diegene die er voorkwam voor de ontginningsactiviteit, zou “herstel” eerder gezien moeten worden als de vestiging van een voldoende aantal soorten die bijdragen tot diverse “evenwichtsgemeenschappen” karakteristiek voor stabiele sedimenten in kustwateren (Seiderer & Newell, 1999). Naast tijd en verandering van de sedimentstructuur, is er een andere belangrijke factor die zeer sterk het rekolonisatieproces beïnvloedt namelijk de larvale vestiging en het aantal volwassen organismen als potentiële kolonisatoren (Posford Duvivier Environment & Hill, 2001; Desprez, 2003). Volgens Boyd & Rees (2003) is het voornamelijk de larvale vestiging die het herstel van ontginningsgebieden zal bepalen.

115


Fauna en flora

BESLUIT Uitgaande van de literatuurgegevens kan besloten worden dat binnen het jaar duidelijke tekenen van herstel zichtbaar zijn, maar dat volledig herstel van de densiteiten en het aantal soorten op ondiepe sublittorale zandbanken enkele jaren (3-4) zal duren. Herstel van biomassa en gemeenschapsstructuur is een langduriger proces. Weliswaar tonen studies aan dat herstel tot 60-80% van de biodiversiteit en densiteiten van de omringende gebieden reeds plaatsvindt binnen het jaar. Beperkte studies naar herstel op de Kwintebank (controlezone 2B) waar 95% van de Belgische ontginning gebeurt, wijzen op een meerjarig durend herstelproces voor de meeste organismen in geval van het BAU scenario, dit voor de meest intensief ontgonnen sector (sector 2A). Doch voor 1 meiobenthische groep (infaunale soorten) worden binnen deze intensief ontgonnen zone gelijkaardige densiteitwaardes bereikt als in de periode vóór de zandontginning én dit binnen de 8 maanden. Onder andere mede wegens het dynamische karakter van de zandbanken, is de kans reëel dat voor het MRS scenario waar minder intensief ontgonnen wordt per gebied, de densiteit en de soortenrijkdom binnen het jaar grotendeels (60-80%) hersteld is na stopzetting van de activiteiten. Verder onderzoek is echter vereist en dit voor alle benthische groepen. Het herstel van de biomassa van het BDNZ zou naar verwachting langer duren. Hierover zijn echter momenteel geen gegevens gekend. Uitgaande van de literatuur zou dit, afhankelijk van de intensiteit van ontginnen, de golfexpositie en de getijdenstromingen, minimaal 3 jaar duren.

6.5.1.4


De meest ernstige fysische effecten van zeezandwinning is het verwijderen van het zand, de verandering van de bodemtopografie en de sedimentsamenstelling, veranderingen in diepte en stromingssterktes en het ontstaan van sedimentpluimen (De Groot, 1996; Newell et al., 1998, 2004; Hacking, N., 2003). Een verwijzing wordt dan ook gemaakt naar het onderdeel “Bodem” binnen deze MER. De directe effecten van mariene aggregaatsextractie op benthische gemeenschappen zijn afhankelijk van de interactie tussen een aantal factoren zoals (Newell et al., 1998; Phua et al., 2004): •

De intensiteit (zowel ruimtelijk als temporeel) van de ontginningsactiviteit in een bepaalde zone (Business As Usual (BAU)/BAU+AWZ (intensieve ontginning) versus Maximaal Ruimtelijke Spreiding (MRS));

•

De graad van sedimentverstoring;

•

Het benthos van de zandwinningszone en zijn specifieke eigenschappen (de intrinsieke snelheid van reproductie, rekolonisatie en groei van de gemeenschap);

•

De herstelmogelijkheden (rekolonisatie potentie) door middel van passief transport (juvenielen) of volwassen organismen;

•

De ecologische functie van het gebied;

•

De cumulatieve effecten (zie Verenigbaarheid andere activiteiten).

BIOTOOPVERLIES OF WIJ ZIGING VAN HABITAT VOOR BENTHOS Het meest directe effect is het verwijderen van het zand of het veranderen van het habitat. Hierdoor wordt de habitat vernietigd en sterft het bodemleven. Indirect heeft de vernietiging van habitat en bodemleven gevolgen verder in de voedselketen. De hoeveelheid zand dat door de ontginningsactiviteiten verwijderd wordt, is afhankelijk van het voorgestelde scenario (zie projectbeschrijving). Het is belangrijk te wijzen dat de zandontginning in 116


Fauna en flora

slechts plaatsvindt op de zandbanken zelf (controlezone 1 & 2) of in de overlapzone met de oude baggerspeciesstortplaats loswal S1 (controlezone 3), waardoor het ontginningsoppervlakte dus niet gelijk is aan de totale oppervlakte van de controlezone. In het BAU-scenario is zelfs rekening gehouden met het worst-case scenario namelijk dat de ontginning niet homogeen gebeurt op de zandbanken, maar slechts op 50% van de banken (of m.a.w. op ongeveer ¼ de van de oppervlakte van de concessiezone). In het BAU+AWZ-scenario komt dit neer op een ontginningsoppervlakte (overlapzone) van ongeveer 15% van sector 3A. In totaal bedraagt de totale hoeveelheid ontgonnen zand voor zowel het BAU als MRS scenario 8.750.000 m³. Deze hoeveelheid wordt in het scenario “Business as usual” (BAU) ontgonnen op een oppervlakte van 45 km² (de helft van de totale oppervlakte zandbank in 1a, 2a en 2c (90/2)), terwijl bij “Maximale Ruimtelijke Spreiding” (MRS) op 121 km² (oppervlakte zandbank in 1A, 1B, 2A, 2C en 3A), rekening houdende met de aanname dat niet ontgonnen wordt in de zones 2B en 3B en dat de oppervlakte zandbanken per zone ongeveer slechts 50% van de totale oppervlakte beslaat (zie projectbeschrijving). Voor het derde scenario (BAU + AWZ) wordt een totale hoeveelheid van 15.400.000 m³ ontgonnen. Het verschil is te wijten aan de extra extractie in sector 2C (AWZ-afdeling Kust) en sector 3A (AWZ-afdeling Maritieme Toegang) (zie projectbeschrijving). Deze hoeveelheid wordt ontgonnen op een oppervlakte van 46,5 km² (90 km²/2 (op ± 50% van oppervlakte zandbanken controlezone 1 & 2) + 1,5 km² (overlap met oude stortzone S1). In Tabel 6.5.5 wordt de ontgonnen hoeveelheid sediment en het biotoopverlies per sector weergegeven. Tabel 6.5.5: Geschat biotoopverlies ten gevolge van zandontginningsactiviteiten op het BDNZ (2005-2007)

Sector

Opp. Bank (km²)

Ontgonnen hoeveelheid (m³)

Biotoopverlies (m³/m²)

BAU

MRS

BAU + AWZ

BAU

MRS

BAU + AWZ

0,03

0,08

0,03

sector 1A

32,21

554.804

997.068

554.804

sector 1B

23,19

0

179.448

0

sector 2A

6,52

6.968.607

845.748

6.968.607

sector 2B

22,70

0

0

0

sector 2C

51,67

1.226.589

6.705.741

2.876.589

sector 3A

7,61

0

21.995

5.000.000

sector 3B

4,28

0

0

0

0,08 2

0,08

2

0,05

0,08

0,11

0,08

3,39

Gezien de betrokken oppervlakte bij zandontginning naargelang het scenario varieert tussen de 45 (BAU) en 121 km² (MRS), is dit in vergelijking met het gehele BDNZ dat ongeveer 3.600 km² beslaat, relatief klein (namelijk slechts ± 3 %). Hieruit kan besloten worden dat het verlies aan biotoop voor benthische organismen een gering negatief effect zal hebben. Daarenboven is geen enkele concessiezone gelegen binnen een erkend (toekomstig) natuurgebied. Op het BDNZ wordt zandwinning hoofdzakelijk uitgevoerd door middel van een sleephopperzuiger. Bij deze ondiepe winning (lagen van maximaal 0,5 m) zijn de gevolgen merkbaar over een groter gebied dan bij een steekhopper. De ecologische effecten zijn relatief groot daar de meerderheid van het mariene benthische leven zich op of in de bovenste 20 cm van het sediment bevindt. Uitgaande van de berekende waardes voor de drie scenario’s (Tabel 6.5.5) stellen we vast dat over een periode van 3 jaar gemiddeld 0,08 m wordt afgegraven in het MRS-scenario, tot 2 m in het BAU-scenario en tot 3,39 m in het

117


Fauna en flora

BAU+AWZ-scenario. Ondiepe winning verwijdert dus doeltreffend een groot aandeel van het benthische leven in het ontginningsgebied (Heinis & van Dalfsen, 2001). De intensieve ontginning beschreven voor de BAU-scenario’s (BAU & BAU+AWZ) vindt echter plaats op een relatief beperkte oppervlakte waardoor de impact gerelativeerd kan worden. Het is namelijk slechts op 3% van het huidige concessiegebied (gebaseerd op gegeven dat ontginning enkel op de helft van de zandbanken plaatsvindt) dat intensieve ontginning tot 2 m zou plaatsvinden in het BAU scenario. In het BAU+AWZ-scenario zou een gelijkaardige redenering leiden tot een intensieve ontginning van maximaal 3,4 m (zone 3A) en dit op een oppervlakte van 15% van sector 3A. In tegenstelling tot de intensieve ontginning in sector 2A die mogelijks zal leiden tot een depressie in de zandbank, gaat het in sector 3A (BAU+AWZ) enkel om de ontginning van vroeger gestort materiaal uit de oude loswal S1. De vraag kan zich dan ook stellen of er een bijkomend biotoopverlies is tengevolge van aggregaatextractie of als men het eerder moet interpreteren als een reeds bestaand verstoord gebied (biotoopverlies) ten gevolge van de vroegere baggeractiviteiten. Aangezien in de beschrijving van de referentiesituatie van controlezone 3 echter duidelijk gesteld wordt dat in sector 3A een stabiele benthische gemeenschap gevestigd is ondanks vroegere baggeractiviteiten, moet de eventuele verstoring eerder geïnterpreteerd worden in functie van de geplande extractieactiviteiten. Deze redenering zal ook verder gevolgd worden bij de behandeling van de mortaliteit en de veranderingen in gemeenschapsstructuur, waarbij beide BAU scenario’s (BAU en BAU+AWZ) gelijkaardig beschouwd zullen worden wat betreft impact op het benthos zelf. Ten opzichte van het BDNZ kan ongeacht de gevolgde redenering besloten worden dat het slechts om 0,09% (3,26 km²) gaat voor het BAU-scenario, en rekening houdende met de bijkomende intensieve ontginning in sector 3A om 0,13% (3,26 km²+ 1,5 km²) voor het BAU+AWZ-scenario, waardoor de impact op het BDNZ voor beide scenario’s relatief gering is. De andere gebieden binnen het BAU scenario (40% van de ontginningsoppervlakte binnen het huidige concessiegebied of 1% van het BDNZ) wordt zelfs minder intensief ontgonnen (max. tot 0,05 m) dan de gebieden van het MRS scenario. Voor het BAU+AWZ-scenario geldt deze redenering enkel nog voor sector 1a (15% van huidig concessiegebied of 0,45% van BDNZ). In sector 2C krijgen we door de verhoogde vraag naar zand (AWZ-Afdeling Kust) namelijk een ontginning van 11 cm/3 jaar (25% van huidig concessiegebied). Deze waarde blijft echter van eenzelfde grootte-orde als het MRS scenario waardoor ook hier de kans op herstel groot is.

Besluit Het biotoopverlies zal verschillen naargelang het scenario. Aangezien de biotische bodemlaag (20 cm) in het BDNZ door de ontginningsactiviteiten deels (MRS) tot volledig (BAU/ BAU+AWZ) verwijderd wordt, zal het biotoopverlies bepaald worden door de ontgonnen oppervlakte. In het MRS-scenario wordt een groter oppervlak ontgonnen, maar is de kans op herstel van de biotische bodem relatief groot. In de meest intensieve gebieden van de BA U-scenario’s zal dit herstel veel langer duren, maar blijft het beperkt over een kleiner oppervlak. De andere gebieden binnen het BAU en BAU+AWZ-scenario worden minder intensief ontgonnen waardoor ook hier de kans op herstel groot is.

S EDIMENTATIE Een ander duidelijk effect bij zandwinning is het optreden van pluimen zowel aan het oppervlak door overvloei langs de randen van het schip als aan de bodem, waar de sleepkoppen het zand opwoelen. De sedimentatiepluimen die ontstaan aan het oppervlak door overvloei langs de randen van het schip, leiden tot een verhoogde turbiditeit. Door die vertroebeling van de waterkolom dringt er minder licht door. Dit belemmert de groei (primaire productie) van het fytoplankton of de samenstelling ervan en 118


Fauna en flora

beïnvloedt daardoor mogelijk de voedselketen (Dankers, 2002; Phua et al., 2004). Daarnaast kunnen dieren in de waterkolom of op de bodem last hebben van de extra deeltjes. Het kan leiden tot het verstoppen van de filtermechanismen van de organismen, met fatale gevolgen of de vestiging van benthische larven bemoeilijken (WGEXT, 2001). Sommige filtervoeders zoals de mossel (Mytilus edulis) zijn echter in staat om voedselpartikels te selecteren uit een mengsel van wier en sediment. Zandextractie veroorzaakt maximale toenames in concentratie die van dezelfde grootte-orde zijn als de natuurlijke concentraties bij storm. Bovendien is deze toename niet cumulatief met de concentraties bij storm gezien voornamelijk bij goede weersomstandigheden gebaggerd wordt. De impact van sedimentpluimen in de waterkolom kan dus als niet significant beschouwd worden voor zowel het BAU als het MRS-scenario. Het benthos van de subtidale zandbanken moet immers reeds aangepast zijn aan deze natuurlijke dynamiek. De ecologische effecten van sedimentatie op de bodem zijn afhankelijk van diverse factoren, namelijk de sedimentatiesnelheid, het sedimenttype en de mogelijkheid van het benthos om deze snelle sedimentopbouw te verwerken (Wijsman & Anderson, 2004). Volgens Hitchcock & Drucker (1996: in Gubbay, 2003) kan zeer fijn zand dat verspreid wordt bij het baggeren, tot 11 km van het zandwinningsgebied afgezet worden, fijn zand tot 5 km, medium zand tot 1 km en grof zand tot 50 m. Gegevens die bevestigd worden voor het BDNZ volgens een studie van de BMM (1978). De meerderheid van het materiaal zal afgezet worden binnen een straal van 3 km van het ontginningsgebied (Hitchcock & Drucker, 1996; Newell et al., 1998, 1999, 2002). In geval van het MRSscenario kan dus verwacht worden dat sedimentatie over een groter verspreid gebied zal plaatsvinden dan in het BAU-scenario. De hoeveelheid die neerslaat binnen een bepaalde tijdspanne op een specifieke locatie zal echter groter zijn voor het BAU-scenario dan voor het MRS-scenario. Niet alle benthische organismen reageren met dezelfde gevoeligheid op sedimentatie op de zeebodem. Mobiele benthische organismen zoals borstelwormen (polychaeten), sommige 2-kleppigen (bivalven), slakken (gastropoden) en kreeftachtigen (crustaceëen) zijn in staat om te migreren, tussen 2 – 26 cm in een periode van 8 dagen na bedolven te zijn onder 32 cm zand. Niet alle organismen zijn echter in staat om zich aan te passen aan het bedolven zijn onder een laag sediment. Macoma balthica (het Nonnetje) bijvoorbeeld ondervond geen nadelige gevolgen bij sedimentatie snelheden van 7cm/maand, maar bij 10,2 cm/maand stierf 20% van de organismen. Andere soorten zoals Corophium volutator (een kreeftachtige) had een overlevingsratio van 56% bij sedimentatiesnelheden van 2,3 cm/maand, 18% voor 7 cm/maand en 0,4% voor 10,2 cm/maand (Turk & Risk, 1981). Specifieke sedimentatiesnelheden voor het BDNZ zijn tot op heden niet gekend. Rekening houdende met de beperkte oppervlakte die beïnvloed wordt in vergelijking met de totale oppervlakte van het BDNZ én met de reeds vermelde hoge natuurlijke sedimentatie, wordt ook het effect van sedimentatie op de bodem als verwaarloosbaar beschouwd voor zowel het BAU als MRS-scenario.

Besluit De specifieke impact door sedimentatie ten gevolge van zandextractie op het BDNZ is niet gekend. Uitgaande van literatuurgegevens en van het feit dat de subtidale zandbanken van het BDNZ zeer dynamische systemen zijn gekenmerkt door natuurlijke hoge inputs van gesuspendeerd materiaal ten gevolge van getijden- en golfwerking, kan het effect van zandextractie als aanvaardbaar beschouwd worden voor zowel het BAU als het MRS-scenario. Bovendien gaat het om een tijdelijk effect die beperkt is in omvang.

119


Fauna en flora

MORTALITEIT BENTHOS Ongeacht de gebruikte techniek zal het benthische leven in de concessiezone grotendeels vernietigd worden door zowel het verwijderen, het verstikken, het beschadigen of het doden van de organismen door de sleepkoppen (Phua et al., 2004). Naast het indirecte fysische effect van aggregaatextractie, wordt het direct verwijderen va n organismen en individuen beschouwd als de belangrijkste biologische impact.

Macrobenthos Aggregaatextractie gaat gepaard met een significante daling van de populatie densiteit, de soorten diversiteit en de biomassa van benthische macrofauna (Desprez, 2000; van Dalfsen et al., 2000; Newell et al., 2004). Baggeren kan resulteren in een verlies van 30-70% van de soortenrijkdom, een 40-95% reductie van het aantal individuen en een vergelijkbare daling in biomassa in deze winningsgebieden (Tabel 6.5.6) (Newell et al., 1998; Desprez, 2000; Posford Duvivier Environment & Hill, 2001; Newell et al., 2004). Vanosmael et al. (1979) bestudeerde het verwijderen van macrobenthische organismen op het BDNZ ten gevolge van zandextractie in situ en de daaropvolgende dumping van dode en levende organismen door de zandwinningschepen. 45 % van de fauna was dodelijk beschadigd, wat overeenkomt met 70% van de biomassa. Voornamelijk mollusken (slakken, twee-kleppigen, inktvissen) namen een groot deel van dit percentage in. De bemonstering van het zandwinningsgebied voor en na het baggeren toonde een afname van de macrobenthische biomassa met 80% (Vanosmael et al., 1979; Newell et al., 2002; Maes et al., 2004). De dalingspercentages van biomassa gevonden op de zandbanken op het Belgisch deel van de Noordzee (Vanosmael et al., 1979) zijn sterk vergelijkbaar met deze van de studie op de Nederlandse zandbank de Klaverbank (80 %) (Tabel 6.5.6), een ontginningsgebied in de centrale zuidelijke Noordzee (UK) (Production Licence Area 408 – Coal Pit) (82 %) (Newell et al., 2002) en één in de buurt van Dieppe (Fr) (90 %) (Desprez, 2000). Tabel 6.5.6: De effecten van aggregaatextractie op benthische gemeenschappen van verschillende types habitats (naar Newell et al., 1998) Locatie

Sediment type

% Reductie na baggeren Soortenrijkdom

Individuen

Biomassa

Chesapeake Bay

Slib – zand

70

71

65

Moreton Bay, Queensland

Zand

51

46

-

Klaver Bank, Noordzee

Zand – grind

30

72

80

Lowestoft, UK

Grind

62

94

90

BDNZ, Noordzee

Zand-grind

-

-

70

In tegenstelling hiermee, wordt in de studie op de Kwintebank (Bonne, 2003) weliswaar een daling vastgesteld van de densiteit en de soortenrijkdom van het macrobenthos in de intensief ontgonnen zone aan de noordelijke top van de Kwintebank voor de periode 1978-2001, maar deze is niet significant. In het intensief ontgonnen centraal gedeelte worden voor densiteit vooral seisoenale fluctuaties waargenomen. Ook de studie van Moulaert et al. (2005) besluit dat er in de laatste 9 jaar van zandextractie geen significante verschillen in densiteit, soortenrijkdom en diversiteit vastgesteld zijn voor het macrobenthos. Er worden enkel seizoenale fluctuaties waargenomen. Deze macrobenthos data van de studie van Moulaert et al. (2005) moeten echter met de nodige voorzichtigheid benaderd worden daar het aantal bemonsterde stations zeer beperkt is en niet allen op de zandbank zelf gelegen zijn. In sommige analyses worden daardoor geulstations met bankstations vergeleken wat een vertekend beeld 120


Fauna en flora

kan geven. Daarenboven wordt in deze studie geen vergelijking gemaakt met de situatie van voor er ontginning plaatsvond (1978).

Meiobenthos Significante verschillen in densiteit en soortenrijkdom in de copepoden-gemeenschappen van de Kwintebank ten gevolge van zandextractie waren niet gelijk voor verschillende groepen organismen. Ook tijdens de rekolonisatie, toen de densiteiten van interstitiële soorten toenamen, was het percentage van epi- en endobenthische copepodenfauna in de meest intensief ontgonnen gebieden ook na de stopzetting van de ontginningsactiviteit nog steeds significant lager dan voor de ontginning (p<0.05), ook al worden hogere waarden opgetekend tijdens de ontginningsperiode in 2001 (Bonne, 2005). Zandontginning op de Kwintebank zorgt in de meest intensief ontgonnen zones (centraal deel sector 2b (station 5) en de noordelijke top van de zandbank sector 2a voor een daling van de copepodendensiteit. In station 5 was dit een densiteitsverlies van ongeveer 350 individuen per 10 cm² (1978 versus 2001). Tijdens de ontginningsactiviteit wordt de densiteit in dit station teruggebracht van ongeveer 450 ind/10 cm² (1978) tot ongeveer 100 ind/ 10 cm² (1997). In 2001 (1,7 miljoen m³) is meer zand ontgonnen van de Kwintebank dan in 1997 (1,37 miljoen m³), doch wordt een kleine stijging vastgesteld tot iets meer dan 100 ind/m² voor station 5 (Bonne, 2005). Het ander intensief ontgonnen gebied (noordelijke top van de zandbank in Sector 2a (station 1 & 2)) vertoont eveneens een daling in de densiteit voor de periode 1978-2001 (Bonne & Vincx, 2003; Bonne, 2005). Nochtans wordt in station 1 echter een vergroving van het sediment vastgesteld, wat normaal gezien tot een verhoging van de densiteit moet leiden. Na stopzetting van de intensieve ontginning (periode 2001-2003) wordt algemeen een stijging in densiteiten vastgesteld (Bonne, 2005). Terwijl de densiteitsveranderingen in het centrale gedeelte van de Kwintebank de reeds waargenomen seizoenale variatie overschreden, vallen de densiteitsveranderingen in het noordelijk gedeelte binnen de range van natuurlijke variatie. Dit sluit echter niet uit dat de vernietiging van de fauna door extractie niet heeft bijgedragen tot de daling. In die studie was het echter niet mogelijk de veranderingen veroorzaakt door zandontginning te onderscheiden van de hoge natuurlijke dynamiek (Bonne & Vincx, 2003). Ook in een winningsgebied in Dieppe (Frankrijk) verklaarde de intense hydrodynamiek het ontbreken van waarneembare effecten van baggeren in de meest intensieve zones (Desprez, 2000). Verwacht wordt, dat de afname in densiteit voor het meer gespreid MRS-scenario lager zal zijn daar de ontginning in dit scenario minder intensief is. De impact van dit verlies voor het volledige ecosysteem hangt echter af van de rol van het meiobenthos in de voedselketen. Hierover zijn onvoldoende data beschikbaar voor het BDNZ. Terwijl de traditionele diversiteitsindices er niet in slaagden om veranderingen in de nematoden diversiteit waar te nemen, toonden recent voorgestelde diversiteitsmetingen (gebaseerd op taxonomische verwantschap) wel een duidelijke trend in de evolutie van de nematoden diversiteit ten gevolge van zandextractie (Vanaverbeke et al., 2005). De taxonomische diversiteit nam af in de meest intensief ontgonnen gebieden (Vanaverbeke et al., 2005). In vergelijking met de situatie van vóór de ontginning is duidelijk dat zowel op het vlak van densiteit als diversiteit veranderingen hebben voorgedaan binnen het meiobenthos (copepoden en nematoden). Uitgaande van de beperkte data wordt een duidelijke negatieve impact vastgesteld op de densiteit en de soortenrijkdom van de copepoden. Zoals reeds vermeld bij veranderingen in densiteit van meiofauna, wordt opgemerkt dat naast de invloed van zandwinning ook rekening gehouden moet worden met seizoenale fluctuaties die in verband kunnen staan met de gevolgen van de phytoplankton bloei (Bonne et al., 2003).

121


Fauna en flora

Buiten de zandwinningsgebieden Naast de negatieve effecten van zandontginning kan er ook een mogelijk positief effect aangehaald worden in gebieden op een bepaalde afstand van het ontginningsgebied. Met de deeltjes zand en slib die vrijkomen, kunnen allerlei andere stoffen in het water terechtkomen. Mariene sedimenten bevatten namelijk organisch materiaal en voedingstoffen. Dit veroorzaakt een tijdelijke toename van nutriënten in het water die de primaire productie zou kunnen verhogen. Een studie in Australië (Gubay, 2003) bijvoorbeeld bevestigde dat wanneer fijne sedimenten ontgonnen werden dit tot een toename leidde van het benthos. Ook bij een studie op circa 100 km ten oosten van Hull, kon plaatselijk een sterke toename aan biomassa worden vastgesteld in een zone die kennelijk was aangerijkt door organisch materiaal vrijgekomen bij opwarreling in het wingebied (Seys, 2003). In de studie van Newell et al. (2002) werd een verhoging in biomassa waargenomen tot op 2 km van het ontginningsgebied ten gevolge van een aanrijking van organisch materiaal door bezinking van materiaal tijdens het screening proces of door transport van organisch materiaal in een benthische grenslaag pluim. De ontginningsactiviteit zal ook zorgen voor een abundantie aan voedsel onder de vorm van dode of beschadigde organismen zoals 2-kleppigen of kreeftachtigen wat tijdelijk tot een toename van aantal vis, vogels of zoogdieren in het gebied kan leiden (Posford Duvivier Environment & Hill, 2001).

Besluit De meeste data beschikbaar over de impact van aggregaatextractie op het benthos is toegespitst op macrobenthos onderzoek. Studies op het BDNZ wijzen echter ook op effecten op meiobenthosgemeenschappen. Verschillende internationale studies tonen aan dat zandontginning kan leiden tot grote verliezen in biomassa (tot 80%), densiteit (tot 95%) en soortenrijkdom (tot 40%) van het macrobenthos in de ontgonnen gebieden. De studie van Vanosmael (1978) op het BDNZ bevestigt deze trend voor de biomassa. De meest recente studies op het BDNZ (Bonne et al., 2003; Moulaert et al., 2005) tonen ook degelijk een afname in densiteit en soortenrijkdom van het macrobenthos in de ontgonnen gebieden, doch deze zijn niet significant en liggen over het algemeen binnen de natuurlijke seizoenale fluctuaties. Verder onderzoek blijft gewenst om deze recente bevindingen te bevestigen en te kaderen binnen de vermelde literatuurgegevens. Daarenboven moeten deze cijfers ook gezien worden in het totaalbeeld van het BDNZ. Voor het BAU scenario vindt intensieve ontginning plaats op 3% van het totale huidige beschikbare concessiegebied of met andere woorden in < 0,1% van het BDNZ en voor het BAU+AWZ-scenario op 4,5% van het huidige concessiegebied of in 0,13% van het BDNZ. In de andere concessiegebieden van het BAU/ BAU+AWZscenario – goed voor 40% van het huidige beschikbare concessiegebied is de ontginning gelijkaardig of zelfs minder intensief dan in het MRS scenario, waardoor ook hier net als in het MRS scenario geen significante effecten worden verwacht. In tegenstelling tot het macrobenthos, leidt zandwinning op de Kwintebank (controlezone 2a-2b) wel tot significante dalingen in de densiteit en soortenrijkdom van bepaalde soorten meiobenthische organismen. Dit patroon kan dus verwacht worden in het meest intensief ontgonnen gebied van het BAU/ BAU+AWZscenario. Voor de andere controlezones zijn opnieuw geen data gekend, maar aangezien de Kwintebank zeer intensief ontgonnen werd (95% van Belgische ontginning), kan men verwachten dat het effect kleiner zal zijn in de minder intensief ontgonnen gebieden van het BAU/ BAU+AWZ-scenario of bij een meer gespreide ontginning (MRS-scenario). Deze veranderingen in benthos zullen een invloed hebben op de verdere voedselketen, daar bijvoorbeeld het macrobenthos een belangrijke voedselbron vormt voor vogels en vissen. Een geschat verlies van 70% (Vanosmael, 1978) van de biomassa in de ontgonnen gebieden van het BDNZ zou een waarneembaar 122


Fauna en flora

negatief effect hebben. Zoals reeds vermeld, beslaat de effectieve ontginningsoppervlakte binnen het huidige concessiegebied slechts een 3% van het BDNZ en worden momenteel geen significante dalingen in het macrobenthos vastgesteld voor de meest intensief ontgonnen gebieden, waardoor dit mogelijks verlies als aanvaardbaar geëvalueerd wordt voor zowel het BAU als het MRS scenario. Verder onderzoek waarbij een duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen geul en bankstations is noodzakelijk. De rijke geulsystemen blijven namelijk grotendeels gevrijwaard van ontginningsactiviteiten waardoor een juiste inschatting van densiteiten, biomassa en diversiteit in deze gebieden noodzakelijk is opdat zij een idee zouden kunnen geven over mogelijks overblijvende voedselbronnen. Ook onderzoek naar de functie van het meiobenthos in de voedselkringloop zou een meerwaarde bieden. Zandwinningsactiviteiten zullen aan de andere kant ten gevolge van bezinking van fijn organisch materiaal en de toename aan dode of beschadigde organismen voor een tijdelijke toename aan voedsel zorgen. Studies van dit positieve effect op het BDNZ zijn echter niet gekend.

VERANDERINGEN IN GEMEENSCHAPSSTRUCTUUR Het gecombineerde effect van het vernietigen of wijzigen van het habitat én de optredende sedimentatie ten gevolge van zandontginning kan leiden tot sterke wijzigingen in de gemeenschapsstructuur.

Macrobenthos Ondanks de niet significante verschillen in densiteit en diversiteit van het macrobenthos, wordt voor het BDNZ echter wel een verandering in de gemeenschapsstructuur vastgesteld (Bonne et al., 2003). In de jaren negentig en 2001 vertoonde de fauna van een station aan de noordelijke top en in het centrum van de Kwintebank gelijkenissen met de armere macrobenthische bank gemeenschap zoals die voorkomt in het zuidelijk gedeelte (Bonne et al., 2003). De zandextractie activiteiten kunnen tot een homogenisering van het macrobenthos van de Kwintebank geleid hebben (Bonne et al., 2003). Intensief geëxploiteerde zones in het centrale deel (Sector 2b) en het noordelijke deel (Sector 2a) van de zandbank werden niet onderscheiden van de minder verstoorde gebieden op basis van het macrobenthos, terwijl de copepoden-gemeenschapsanalyse (meiofauna) wel duidelijk verschillende gemeenschappen toonde, gerelateerd met verschillende erosieen zandwinningsgebieden (Bonne, 2003).

Meiobenthos Algemeen gezien worden grofzandige sedimenten gekenmerkt door een rijkere meiofauna-gemeenschap dan fijnzandige gebieden. Een wijziging van de sedimentsamenstelling kan dus drastische gevolgen hebben. De studie van Bonne (2003) waarin data van 1978-1997-2001 vergeleken worden op de Kwintebank toont bijvoorbeeld aan dat in het centrum van de zandbank (Sector 2b), waar zeer intensief ontgonnen werd, een depressie is ontstaan ten gevolge van de zandontginning. Een verfijning van het sediment, mogelijks als gevolg van de overvloei van de fractie van de zandontginningsschepen of van gewijzigde stromingspatronen in de depressie (station 5), heeft een verschuiving van een soortenrijke copepodengemeenschap, karakteristiek voor het grofzandig gebied in het noorden, naar een soortenarme copepoden-gemeenschap, karakteristiek voor het fijnzandig milieu in het zuiden, veroorzaakt. De studie op de Kwintebank (Bonne & Vincx, 2003) bevestigt dat de zeer intensief gebruikte zones (Controlezone 2: noordelijke top (sector 2a) en centraal deel (sector 2b)) leiden tot een verandering van de copepoden-gemeenschapsstructuur, terwijl het zuidelijk gedeelte van de bank (sector 2b) gekarakteriseerd door een lage zandontginningsactiviteit en geen veranderingen in het topvolume van de bank, een harpacticoïde gemeenschapsstructuur vertoont die na 20 jaar nog vergelijkbaar was en dus 123


Fauna en flora

stabiel in de tijd. De veranderingen in de copepoden-gemeenschapsstructuur worden echter niet éénduidig veroorzaakt door zandwinningsactiviteit, maar door een interactie van menselijke en natuurlijke verstoringen. Vergelijkbare zandwinningsactiviteiten (centraal en noordelijk deel) leiden tot verschillende veranderingen in omgeving en zo in gemeenschapsstructuur. Hierdoor is het moeilijk om een algemeen effect van de zandwinning te definiëren. De studie (Bonne, 2003) toont hoe dan ook aan dat er een relatie (direct of indirect) bestaat tussen veranderingen in gemeenschapsstructuur en habitat verstoring door zandextractie. Ook de samenstelling van de nematoden gemeenschap veranderde significant sinds de start van de ontginningsactiviteiten (Vanaverbeke et al., 2005). Significante verschillen tussen verschillende gebieden op de zandbank gekenmerkt door verschillende extractie regimes waren duidelijk aanwezig in 1997. Dit was niet het geval vóór de start van de intense aggregaatextractie (1978) en de verschillen verdwenen ook na 2001 wanneer de intensiteit van extractie terug verminderde (Vanaverbeke et al., 2005).

Buiten de zandwinningsgebieden Buiten de onmiddellijke grenzen (> 100 m) van een gebied waar intensieve aggregaatsextractie gebeurt, is er nagenoeg geen bewijs van een impact op de gemeenschapsstructuur (Posford Duvivier Environment & Hill, 2001; Newell et al., 2004). Terwijl de gemeenschap van de intensief geëxploiteerde zone meestal gedomineerd wordt door één soort, wordt buiten de grenzen van het exploitatiegebied een meer uniforme soortensamenstelling aangetroffen gelijkaardig met deze van onverstoorde gebieden. Dit veronderstelt dat binnen een sterk verstoorde site, de locale infauna vervangen wordt door een groot aantal mobiele, opportunistische soorten die in staat zijn om sedimenten die episodisch verstoord worden te koloniseren (Newell et al., 2002, 2004).

Besluit Een duidelijke verandering in de gemeenschapsstructuur ten gevolge van zandextractie wordt voor zowel het macro- als het meiobenthos vastgesteld in het geval van intensieve ontginning (Sector 2a van het BAU-scenario en 3a van het BAU+AWZ-scenario). Deze verandering is echter verschillend per beschouwde groep. Met de beperkt beschikbare macrobenthosdata werden intensief geëxploiteerde zones in het centrale deel (Sector 2b) en het noordelijke deel (Sector 2a) van de Kwintebank niet onderscheiden van de minder verstoorde gebieden op basis van de data (homogenisering en verarming). De copepoden gemeenschapsanalyse (meiofauna) toonde wel duidelijk verschillende gemeenschappen, gerelateerd met verschillende erosieen zandwinningsgebieden (Bonne, 2003). Het was echter niet evident om de rol die de zandwinningactiviteiten hierin spelen, te bepalen. Naar analogie met het zuidelijke deel van de Kwintebank wordt geen verandering in gemeenschapsstructuur verwacht in de minder intensief geëxploiteerde concessiegebieden of dus in het geval van het MRS-scenario en in de minder intensief ontgonnen zones van de BAU scenario’s (controlezone 1AB en 2C). Specifieke data van deze zones zijn echter niet gekend. Natuurlijk spelen ook andere zaken een rol bij het bepalen van een gemeenschapsstructuur. Rekolonisatie hangt bijvoorbeeld ook af van de frequentie van passief transport en de groeisnelheid van de gemeenschap. In het zuiden van de Kwintebank zijn de fijnzandige sedimenten gekarakteriseerd door opportunistische soorten die frequenter reproduceren dan soorten die elders voorkomen en bovendien kan de plaatselijke hydrodynamiek voor een grotere verspreiding zorgen dan in andere gebieden die door andere sedimenten en een andere dynamiek gekenmerkt worden. De effecten buiten de grenzen van de ontginningsgebieden is verwaarloosbaar.

124


Fauna en flora

ECOTOXICOLOGISCHE EFFECTEN OP BENTHOS Gezien de beperkte kennis op het vlak van sedimenttoxiciteit ten gevolge van zandontginning, kan er geen grondige schatting gemaakt worden van de ecotoxicologische effecten die zich kunnen voordoen als gevolg van de resuspensie van de polluenten. Uitgaande van de resultaten van de studie uitgevoerd door het Laboratorium voor Analytische en Milieuchemie van de Vrije Universiteit Brussel ((2003) vertonen de sedimenten van het gebied van de Sierra Ventana (controlezone 3) een veel hogere contaminatiegraad alsook een veel hogere mobiliteit van polluenten dan de andere zandwinningsgebieden (zie ook discipline “bodem” en “water”). Hoewel er geen directe link kon gelegd worden tussen metaalconcentraties en de toxiciteit voor de larven van stekelhuidigen, werd er vastgesteld dat het suspensiemateriaal van de Sierra Ventana bijzonder toxische eigenschappen vertoonde voor de larven van de echinodermen. Verdere studies dienen dan ook andere polluenten zoals organische polluenten en organometaalverbindingen zoals organotin in rekening te bregnen. Op basis van de normen van terugstorten gebaseerd op “no effect concentrations” van diverse groepen organismen worden er geen ecotoxicologische effecten verwacht. Onderzoek naar de effecten van baggerwerkzaamheden bevestigen deze bevinding. In de studie van Lauwaert et al. (2004) worden namelijk geen schadelijke ecotoxicologische effecten ten gevolge van PCB’s, organochloor-pesticiden en zware metalen (kwik, cadmium, zink, koper, lood, nikkel en chroom) op het ecosysteem vastgesteld. Significante ecotoxicologische effecten ten gevolge van corrosiebescherming (480 kg Zn/jaar voor Saeftinge, Reimerswaal en Banjaard) en antifouling (op basis van koper) van de ontginningsschepen worden evenmin verwacht.

6.5.1.5


Tijdens de beschrijving van de referentiesituatie en de bespreking van de effecten werden een aantal leemten in de kennis vastgesteld: •

Er is een gebrek aan grondige achtergrondinformatie ter beschrijving van de referentiesituatie van de concessiegebieden: -

Sedert 1977 worden studies uitgevoerd door het Departement Zeevisserij van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek (CLO-DVZ) naar de effecten van extractie-activiteiten op het BDNZ. Deze studies hebben zich echter in het begin voornamelijk geconcentreerd op bepaalde groepen organismen zoals vissen en epibenthos, terwijl andere groepen zoals meiobenthos, hyperbenthos en macrobenthos amper aan bod kwamen. Nu is hier echter verandering ingekomen en zijn reeds meer gegevens beschikbaar voor de groepen macro- en meiobenthos.

-

De studies waren ook voornamelijk geconcentreerd op de Kwintebank en de Sierra Nevada (baggerstortplaats S1). In het huidig juridisch kader is het ook belangrijk om referentiegegevens te verzamelen van de andere concessiegebieden (controlezone 1 en controlezone 2 (sector 2c). Hieraan is nu reeds deels tegemoet gekomen door bijkomende studie naar referentiegebieden voor de windconcessiezones (De Maersschalck et al., 2004) waarvan de resultaten deels gebruikt kunnen worden voor de beschrijving van de referentietoestand van de zand concessiegebieden.

-

Door gebruik van verschillende bemonsteringstechnieken is het moeilijk om deze historische data onderling en met de meer recente data te vergelijken.

-

Daarenboven is het aantal bemonsterde stations heel beperkt waarvan de meeste gelegen zijn in de geulen en slechts enkelen op de zandbanken zelf. Biologisch zijn geul en zandbank systemen echter zeer verschillend, waardoor de interpretatie van de gegevens bemoeilijkt wordt. 125


-

Fauna en flora

Sinds 1996 is hieraan tegemoet gekomen door 4 extra punten te voorzien voor macrobenthos staalnames en vanaf 2003 zijn daar nog eens 7 extra punten bijgekomen. Deze punten liggen op de zandbanken zelf waardoor ze betere informatie kunnen geven met betrekking tot zandextractie. Een verwerking van deze meest recente data is echter nog niet beschikbaar. Ook een groot deel van de data verzameld tijdens vroegere campagnes is wel uitgewerkt, maar nog niet geanalyseerd.

•

Een vergelijkende studie naar de mogelijke effecten op benthos veroorzaakt door de diverse ontginningstechnieken is nog niet beschikbaar voor het BDNZ. Daarom is het moeilijk het uiteindelijke effect van ondiepe versus diepe (steekhopperzuiger) winning te beoordelen.

•

Uiteraard is verder onderzoek met betrekking tot de impact van de zandwinning ten gevolge van sedimentatie, rekolonisatie en de effecten naar de ganse voedselketen nuttig.

6.5.1.6


MITIGERENDE MAATREGELEN Verschillende maatregelen kunnen genomen worden om de effecten van het zandontginningsproces te reduceren. De geformuleerde maatregelen zijn niet enkel van toepassing op het benthos, maar ook voor vissen en in beperkte mate voor de avifauna. •

Beperking van de overvloei en screening aan boord het schip om de oppervlakte pluimen en de effecten van sedimentatie in de waterkolom te beperken via technische middelen of reglementering.

•

Overzicht en controle van ontginningsgegevens. Sinds het KB 01/09/2004 zijn de schepen uitgerust met een automatisch registreertoestel waardoor o.a. controle op de locatie van ontginning en snelheid mogelijk is.

•

Ontwikkeling en toepassing van ontginningsstrategieën die het herstel proces bespoedigen. Het voorziene rotatiesysteem in controlezone 2 is hier een voorbeeld van. De 3-jaarlijkse sluiting van één van de sectoren maakt het mogelijk dat de zone terug gekoloniseerd wordt door benthische organismen.

•


COMPENSATIE Volgens het KB 01/09/2004 art. 45 moet elke schade voor de Staat, voor derden of voor het mariene milieu, welke ten gevolge van het gebruik van de concessie mocht ontstaan, door de concessiehouder hersteld of vergoed worden.

6.5.1.7

Monitoring

Continue onderzoek naar de invloed van de exploratie- en exploitatieactiviteiten op de sedimentafzettingen en op het mariene milieu wordt voorzien binnen het KB 01/09/2004. Om dit continue onderzoek en het duurzame beheer van het mariene milieu te garanderen, is een vergoeding aan het Fonds en de BMM jaarlijks verschuldigd voor de exploratie en de exploitatie van zand enerzijds en grind anderzijds. Sedert 1977 worden studies uitgevoerd door het Departement Zeevisserij van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek (CLO-DVZ) naar de effecten van extractie-activiteiten op het BDNZ. Verschillende tekortkomingen werden echter ondervonden bij het opmaken van deze MER (zie 6.5.1.5): 126


Fauna en flora

gebrek aan informatie over bepaalde groepen organismen, gebrek aan informatie over bepaalde controlezones, beperktheid van aantal bemonsterde stations om relevante besluiten te maken, geen duidelijk onderscheid tussen geulen bankstations. Sinds 1996 is hieraan deels tegemoet gekomen door 4 extra punten te voorzien voor macrobenthos staalnames en vanaf 2003 zijn daar nog eens 7 extra punten bijgekomen. Deze punten liggen op de zandbanken zelf waardoor ze betere informatie kunnen geven met betrekking tot zandextractie. Een verwerking van deze meest recente data is echter nog niet beschikbaar. Ook een groot deel van de data verzameld tijdens vroegere campagnes is wel uitgewerkt, maar nog niet geanalyseerd. Een verder zetten van deze vernieuwde monitoringsstrategie is noodzakelijk en moet indien nodig uitgebreid worden om de tekortkomingen beschreven in 6.5.1.5 op te vangen. De monitoring moet een strikte tijdsplanning volgen zodat jaarlijkse evaluatie van de ontginningsactiviteiten mogelijk is waardoor eventuele bijsturing kan gebeuren indien nodig.

6.5.2

Vissen

6.5.2.1


De beschrijving van het visbestand in het studiegebied is gebaseerd op de studie uitgevoerd door het Departement Zeevisserij van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek (CLO-DVZ) (De Clerck et al., 2003). De beschikbare informatie is voornamelijk op controlezone 1, sector 1a gericht, maar maakt ook een vergelijking ten opzichte van andere delen van het BDNZ. Het rapport beschrijft volgende aspecten: •

De locatie van de paaigronden van de belangrijkste vissoorten;

•

Het belang van het Belgisch deel van de Noordzee als kweekgebied;

•

Het belang van het Belgisch deel van de Noordzee voor de commerciële visserij.

Het belang van het projectgebied als paaigebied werd afgeleid uit onderzoek naar visplankton langsheen de Belgische kust. Op regelmatige tijdstippen en op diverse plaatsen langsheen de Belgische kust werden planktonstalen genomen. De staalname van het plankton gebeurde met een zogenaamde Gulf-Sampler, waarbij de sampler een V-vormige koers in het water beschrijft, zodat een homogeen staal van geheel de waterkolom wordt bekomen Voor wat de rol als kweekgebied betreft, werden de populaties van tong, schol en schar bestudeerd per leeftijdsklasse. Deze analyse is gebaseerd op data uit drie DVZ-bestanden: •

In de eerste plaats zijn er de gegevens uit een bestandsopname (periode 1985-2000) dat kadert in de “Demersal Young Fish Survey (DYFS)” tussen de visserij instituten van Nederland, België en Duitsland waarbij sedert 1971 de kust-wateren tussen de Belgisch-Franse grens (51°00’N) en Esbjerg (55°30’N) op platvisbestanden wordt bemonsterd, met inbegrip van het Schelde estuaria en de Nederlands-Duitse Waddenzee. Dit onderzoek, waarbij jaarlijks ongeveer 500 vaste “stations” worden bemonsterd over een gebied van ongeveer 22 duizend km², is bijgevolg de belangrijkste Europese databank van de kweekgebieden van platvisbestand. Deze gegevens zijn representatief voor het bepalen van de belangrijkste zones in de Belgische kustwateren wat betreft de dichtheid en de plaats van voorkomen van de juveniele commerciële visbestanden.

•

In de tweede plaats werd in het najaar van 2002 het bemonsteringsgebied van bovenvermelde bestandsopname uitzonderlijk uitgebreid met een aantal nieuwe punten in en rond de Thorntonbank. Deze opnamen gebeurden tijdens een aantal visserijcampagnes aan boord van het onderzoekingsvaartuig “Belgica”.

127


•

Fauna en flora

In de derde plaats werden een aantal resultaten van meetcampagnes uit het najaar van 1971 uitgewerkt om als vergelijkingsmateriaal gebruikt te kunnen worden. Ondanks het feit dat de opnamepunten iets bezuiden de Thorntonbank gelegen zijn, bleken zij voldoende informatie te bevatten om bruikbaar te zijn voor een vergelijkend onderzoek binnen een periode van dertig jaar.

De commerciële dichtheid en exploitatie van het gebied werd geanalyseerd op basis van databanken, officiële visstatistieken en op basis van informatie verkregen uit de visserijsector. Deze informatie is aangevuld met de resultaten uit de recente studie (maart 2005) uitgevoerd door Hostens & Wittoeck naar aanleiding van de monitoring van de effecten van het Thornton windmolenpark op de visfauna van zachte substraten – referentietoestand (De Maersschalck et al., 2005). Tijdens de campagne (1-4 maart 2005) werden in totaal 14 stations bemonsterd: telkens 1 in en 2 aan de rand van de twee windmolengebieden op de Thorntonbank, 3 in het referentiegebied op de Thorntonbank ten zuidwesten van het windmolenpark, 3 op de Gootebank en 2 op de Buitenratel (Figuur 6.5.6). Deze informatie kan gebruikt worden voor de beschrijving van de referentietoestand van de concessiegebieden respectievelijk sector 1a (Thorntonbank), sector 1b (Gootebank) en sector 2c (Buitenratel). Naast de standaard gegevens over aantal soorten, densiteit (aantallen per 1000m²) en biomassa (momenteel enkel voor epibenthos beschikbaar, gram natgewicht per 1000m²) werden enkele multivariate analyses uitgevoerd op de aparte datasets, namelijk Twinspan als classificatie-techniek en Correspondentie Analyse (CA) als ordinatie-techniek. Beide technieken zijn gebaseerd op densiteitsgegevens die vierdemachtswortel getransformeerd werden. Verder wordt ook rekening gehouden met de intensiteitsanalyses voor commerciële visserij uitgevoerd in het kader van het GAUFRE project (Maes et al., 2005). Aangezien momenteel geen accurate wetenschappelijke data bestaan van de visserijactiviteiten in het Belgisch deel van de Noordzee, werd tijdens het GAUFRE project een poging gedaan om toch een eerste inzicht te verkrijgen over het belang van het BDNZ als visserijgebied. Deze zijn gebaseerd op data over visserijvaartuigen afkomstig van het Instituut voor Natuurbehoud die verzameld zijn in het kader van de vogelobservaties op zee. Tijdens deze observaties wordt ook de aanwezigheid van visserij schepen in uitvoering van hun activiteit (positie, duur) genoteerd. Uitgaande van dit relatief aantal geobserveerde schepen is gepoogd een indicatie te geven van het belang van het projectgebied voor de commerciële visserij en zo indirect over de adulte vispopulaties op het Belgisch deel van de Noordzee. (zie Figuur 6.5.12) De effectenanalyse onderzoekt welke zanden grindontginningsactiviteiten tijdelijke of permanente directe/indirecte effecten hebben voor de visfauna. Na de beschrijving en de beoordeling van de effecten wordt onderzocht of er milderende maatregelen kunnen worden voorgesteld, welke leemten er bestaan in de kennis en welke monitoring er het beste kan worden uitgevoerd.

6.5.2.2


ALGEMENE SITUERING Voor een algemene situering van het projectgebied wordt verwezen naar 6.5.1.2.

128


Fauna en flora

VISSEN Paaigebieden In De Clerck et al. (2003) wordt op basis van een onderzoek naar visplankton langsheen de Belgische kust een beschrijving gegeven van de kwantitatieve samenstelling van het visplankton. De belangrijkste bevindingen van dit onderzoek, voor de volledige Belgische kust, luiden als volgt: •

Het visplankton van de Belgische kust wordt bijna uitsluitend door soorten van de orde der Clupeiformes (haringachtigen) gedomineerd;

•

De soorten waarvan belangrijke hoeveelheden eieren terug gevonden werden in de stalen, zijn: Sprattus sprattus (L.), sprot; Solea solea (L.), tong; Onos sp; Ammodytes lancea cuvier, zandspiering en Pomatoschistus minutus Pallas, grondel. De overige soorten kwamen meestal in kleine hoeveelheden voor, zodat geen besluiten aangaande hun ruimtelijke en chronologische distributie konden worden getrokken.

•

Er treedt een grotere diversiteit op in het westelijke kustgebied dan in het oostelijke kustgebied. Een grotere soortenrijkdom en een veelal geringere dominantie vanwege de Clupeiformes lagen aan de basis van dit verschijnsel.

Kweekgebieden De Belgische kustwateren zijn gastheer voor een aantal zeer belangrijke juveniele platvisbestanden, zoals tong, schol en schar. De zone fungeert deels als paaien deels als kweekgebied. Bepaalde verspreidingspatronen werden vastgesteld, maar in globo kon worden bepaald dat de 10 mijl zone als een geheel moet worden beschouwd in haar functie van kraamkamer.

Visbestand In totaal werden in De Maersschalck et al. (2005) 35 vissoorten genoteerd met een gemiddelde van 17 soorten (11-26) per station (Figuur 6.5.10). Zes soorten vormen samen >90% van de visgemeenschap, i.e. sprot (Sprattus sprattus) en haring (Clupea harengus), gevolgd door 2 pitvissoorten (Callionymus spp), schar (Limanda limanda) en dwergtong (Buglossidium luteum). Daarop volgend zijn harnasman (Agonus cataphractus), kleine pieterman (Echiichthys vipera), schol (Pleuronectes platessa), schurftvis (Arnoglossus laterna), tong (Solea solea), wijting (Merlangius merlangus) en dikkopje (Pomatoschistus minutus) de belangrijkere soorten. Acht soorten werden slechts eenmalig aangetroffen. Daarbij kan een onderscheid gemaakt worden tussen stations gelegen op de top en aan de rand van de zandbank (beiden gemiddelde diepte 19 m), en stations gelegen in de diepere delen van de geul (gemiddelde diepte 28 m). Dit verschil wordt gereflecteerd zowel in gemiddelde densiteit (Figuur 6.5.10) als in procentuele samenstelling (Figuur 6.5.11). In de dieper gelegen stations worden gemiddeld 20 soorten gevonden, terwijl in de ondiepe stations en aan de rand het aantal soorten gemiddeld rond de 13 schommelt. De stations aan de rand van de banken (T1, T4 en G2) vertonen de hoogste gemiddelde densiteiten (60 ind/1000 m²) t.o.v. 20 ind/1000 m² op de top (T2, T5, T8 en B1) en 30 ind/1000 m² in de diepere stations (Figuur 6.5.6 en Figuur 6.5.10) (De Maersschalck et al., 2005). In de randstations overheersen haring (C. harengus) en sprot (S. sprattus) (Clupeiformes) (Figuur 6.5.11). In de ondiepere stations komt daar pitvis en pieterman bij. Figuur 6.5.10: Gemiddelde densiteit en aantal soorten per station voor de visfauna (De Maersschalck et al., 2005)

129


Fauna en flora

Figuur 6.5.11: Procentuele densiteitssamenstelling van de visfauna per station (De Maersschalck et al., 2005) De belangrijkste commerciële vissoorten zijn de demersale soorten Solea solea (L.) (tong), Pleuronectes platessa (schol), Limanda limanda (schar), Gadus morrhua (kabeljauw), Merlangius merlangus (wijting) en Melanogrammus aeglefinus (schelvis). Ten einde een idee te krijgen van de kwantitatieve verspreiding van de vissen in de Belgische kustwateren heeft de studie van De Clerck et al. (2003) zich geconcentreerd op de soorten tong, schol en schar (periode 1971-2002).

CONTROLEZONE 1 (THORNTONBANK – GOOTEBANK) Uit de studie van De Clerck et al. (2003) kunnen volgende besluiten geformuleerd worden: •

Het gebied van de Thorntonbank kan niet als een belangrijk paaigebied worden beschouwd – met uitzondering van sprot, Sprattus sprattus (L). Wel fungeert het gebied als een doorstroomgebied van visplankton (eieren en larven) in de richting van de reststroom, nl. van zuid-west naar noord-oost.

•

Voor de eieren van Sprattus sprattus (L.), sprot, werd een maximale densiteit van 110 exemplaren per m³ genoteerd. Het paaien van Sprattus sprattus (L.) geschiedt in het eerste halfjaar met een duidelijke piek in de maanden april-mei. Gedurende deze topmaanden was het aantal eieren van Sprattus sprattus (L.) op de Thorntonbank zoals hiervoor gesteld niet onaanzienlijk.

•

Het gebied van de Thorntonbank heeft – in vergelijking met het overige deel van de Belgische kust - een eerder onbelangrijke functie als kinderkamer voor tong en schol. Wat schar betreft, heeft de Thorntonbank een relatief belangrijke functie.

•

Ook als commercieel visserijgebeid is de Thorntonbank minder belangrijk dan de omliggende gebieden. Uit analyses kon het volgende besloten worden: -

de aangetroffen vissoorten op de Thorntonbank verschillen niet van de soorten die aangetroffen worden in de Belgische kustzee.

-

de Thorntonbank is belangrijk als verspreidingsgebied van volwassen schol en schar. Dit was niet het geval voor tong. De reden hiervoor moet gezocht worden in het feit dat de opnamen in het najaar plaats vonden en dat tong een voorjaarsmigratie vertoont dwars op de kust, zodat het gebied Thorntonbank wellicht in het voorjaar een grotere dichtheid aan tong vertoont dan in het najaar.

-

de informatie betrokken uit een vraagstelling aan Belgische reders en vissers wees op een relatief minder belang van de Thorntonbank als visserijgebied ten opzichte van de naburige zones. Ook de satelliet registratie bevestigde deze stelling.

-

de totaliteit van de opbrengst van de totale visvangst in het visvak waarin de Thorntonbank gelegen is, is merkelijk lager dan in de omgevende vakken.

Deze bevindingen worden ook bevestigd door de intensiteitsanalyses voor commerciële visserij uitgevoerd in het kader van het GAUFRE project (Maes et al., 2005). Zowel op de Thorntonbank als de Gootebank blijkt de intensiteit laag te zijn (Figuur 6.5.12). Figuur 6.5.12: Intensiteit van commerciële visserij (relatief aantal geobserveerde schepen effectief aan het vissen/jaar/km²) (Maes et al., 2005) De resultaten van De Clerck et al. (2003) worden grotendeels bevestigd door De Maersschalck et al. (2005). Aangezien deze laatste studie ook rekening houdt met het verschil tussen geul, rand en top van de zandbank, zijn verdere verfijningen van de referentietoestand mogelijk. Zo is duidelijk dat zowel voor sector 1A en 1B sprot (Sprattus sprattus) de belangrijkste soort is gevolgd door haring (Clupea haringus). 130


Fauna en flora

In sector 1A (Thortonbank) worden maxima bereikt op de randen (40 ind/.000m² (schol); 13 ind/1.000m² (haring)), terwijl voor sector 1b (Gootebank) de hoogste densiteiten gevonden worden op de top van de zandbank (25 ind/1000m² (schol); 22 ind/1.000m² (haring)). Het belang van de Thorntonbank als verspreidingsgebied voor schar komt ook hier naar voor. Deze soort wordt echter voornamelijk gevonden in de geulen (max. 10 ind/1.000m²) (De Maersschalck et al., 2005). Sector 1B (Gootebank) kent lagere densiteiten voor schar (max. 2 ind/1.000m²).

CONTROLEZONE 2 (KWINTEBANK, O OSTDYCK-B UITEN RATEL ) Controlezone 2 situeert zich in het westelijk deel van BDNZ. De westkust is belangrijk als paaigebied voor vis. De Clerck et al. (2003) toont namelijk het bijna exclusieve voorkomen van eieren en larven in het westelijk deel van de kuststrook en meerbepaald in de nabijheid van de Belgisch-Franse grens. Uit De Clerck et al. (2003) blijkt duidelijk dat de westkust een belangrijk kweekgebied is voor tong, schol en schar. De gemiddelde dichtheid van 1- (13-19 cm) en 2-jarige (19-23 cm) tong en schol en de 1(11-14 cm) en 2-jarige (14-19 cm) schar over de periode 1985-2000 lokaliseerde zich in twee gebieden waaronder de kustzone aan de Frans-Belgische grens en dit tussen de 6 en 10 mijl. In deze zone is de Kwintebank (controlezone 2, sector 2A en 2B) gelegen. Deze data werden bevestigd door opnames in 2002. Enkel de nul-jarige schol migreert ook in dit gebied. Ook als commercieel gebied is de westkust van belang, maar de concentratie vindt zich naar analogie met voorgaande bevinding plaats binnen de 10 mijlszone. De analyses binnen Gaufre (Maes et al., 2005) tonen ook de drukste visserijactiviteit dicht bij de kust. In controlezone 2 zelf, is de intensiteit van commerciële visserij beperkt (Figuur 6.5.12). De enige gedetailleerde data over het voorkomen van vis op banken en geulen is afkomstig van een gebied van de Buitenratel (sector 2C) (De Maersschalck et al., 2005). In tegenstelling tot de Thorntonbank en de Gootebank wordt dit gebied overheerst door de platvissen (o.a. schar, tong) (orde Pleuronectiformes) ten koste van de haringachtigen (orde Clupeiformes) (Figuur 6.5.11).

CONTROLEZONE 3 (SIERRA VENTANA ) De situatie in controlezone 3 is vergelijkbaar met controlezone 2. De Vlakte van de Raan wordt als belangrijk paaien vooral kweekgebied voor tong, schol en schar beschouwd (De Clerck et al., 2003). De gemiddelde totale densiteit van de demersale vissen voor de periode 1995-2003 in sector 3B (loswal S1) vertoont dezelfde trends als die van de referentiegebieden. Hieruit blijkt dat de invloed van het storten van baggerspecie waarschijnlijk verwaarloosbaar is ten opzichte van andere factoren die de mortaliteit van demersale vissen bepalen (visserijmortaliteit, pollutie, predatie, …) (Lauwaert et al., 2004). De commerciële visactiviteiten zijn aan de oostkust opnieuw geconcentreerd dichter bij de kust. In controlezone 3 zijn de visserij-activiteiten opnieuw beperkt (Maes et al., 2005) (Figuur 6.5.12).

BESLUIT Voor de beschrijving van de referentiesituatie van de visfauna is het aantal studies beperkt. Algemeen gezien is voornamelijk de kustzone van belang als paai-, kweek- en commercieel visgebied. Enkel controlezone 2 (sector 2A, 2B) en controlezone 3 situeren zich binnen de 10 mijlszone. Deze zones worden echter slechts beperkt gebruikt voor visserijactiviteiten. Controlezone 1 is dus van minder belang als visgebied.

131


6.5.2.3

Fauna en flora


Aangezien vissen mobiele organismen zijn -in tegenstelling tot het benthos- is een onderscheid tussen gebieden waar reeds ontginningsactiviteiten plaatsvonden en gebieden vrij van zanden grindexploitatie hier minder van belang. Het is momenteel moeilijk te zeggen in welke mate verschillende ingrepen (visserij, vervuiling, baggeren en storten, etc.) invloed hebben op de visfauna. Wijzigingen in de visserijsector (intensiteit, gebruikte bevissingstechniek, …) kunnen belangrijke gevolgen hebben voor diverse onderdelen van het mariene ecosysteem en bijgevolg ook voor de visfauna. Huidige studies tonen bijvoorbeeld drastische wijzigingen aan in bepaalde vispopulaties zoals de kabeljauw in de Noordzee. In welke mate dit te wijten is aan menselijke ingrepen (overbevissing) of door het toedoen van klimaatwijzigingen is nog onbekend. Het is echter wel duidelijk dat indien de huidige tendens van intensieve bevissing zich blijft doorzetten, de biomassa van vis op korte termijn wellicht verder zal dalen en dat de bevissing momenteel reeds geleid heeft tot het overschrijden van de veilige biologische grenzen van een groot aantal vispopulaties. Deze tendens geldt voor alle exploitatiezones voor zand en grind.

6.5.2.4


Gezien het groter belang van controlezone 2 en 3 voor de visfauna zal het effect hier groter zijn dan in controlezone 1. Het effect van aggregaatexploitatie op vissen is veel minder bestudeerd dan het effect op bodemorganismen. In vergelijking zal de impact op de visfauna algemeen kleiner zijn. De bespreking van de effecten op de vissen zal dan ook meer algemeen gebeuren en niet opgesplitst per deelgebied. Voor de beschrijving van de effecten wordt ook verwezen naar 6.5.1.4 (benthos).

BIOTOOPVERLIES OF WIJ ZIGING VAN HABITAT Vissen zijn mobiele organismen waardoor het effect van biotoopverlies minder uitgesproken is. Als we echter kijken in functie van paaien kweekgebieden dan zal het effect het meest voelbaar zijn in controlezone 2 (sector 2A & B) en 3. Voor zowel het BAU, het BAU+AWZ als het MRS-scenario komt dit neer op een verstoord gebied van ongeveer 14 km² exclusief sector 2b en sector 3b die momenteel gesloten zijn voor ontginning. Ten opzichte van een totale inschatting van het oppervlak paaien kweekgebied van het BDNZ is dit minder dan 1% wat als verwaarloosbaar kan worden beschouwd.

S EDIMENTATIE Het optreden van pluimen door zandwinning leidt tot een verhoogde turbiditeit van het water. Deze toename in gesuspendeerd materiaal kan leiden tot suboptimaal functioneren van de kieuwen van vissen, met mogelijks fatale gevolgen (Phua et al., 2004). Sommige vissen zoals haring of Atlantische kabeljauw vertonen echter een duidelijk ontwijkgedrag in de buurt van sedimentpluimen. Vissen kunnen ook optisch belemmerd worden tijdens het jagen door deze hogere turbiditeitsgehaltes. De gereduceerde zichtbaarheid in de waterkolom kan het lokaliseren en vangen van de prooi bemoeilijken. Veranderingen in spectrale compositie en in lichtpolarisatie patronen kunnen ook bijdragen tot een verminderde prooivangst (Essink, 1999).

132


Fauna en flora

Deze tijdelijke toename in concentraties tengevolge van zandextractie is echter maximaal van dezelfde grootte-orde als de natuurlijke concentraties bij storm waardoor voor beide scenario’s geen significante impact wordt verwacht. Zeker omdat vissen ook mobiele organismen zijn die deze zones kunnen vermijden.

MORTALITEIT VISSEN Aangezien vissen zich kunnen verplaatsen, zal het directe effect op mortaliteit tijdens de ontginning verwaarloosbaar zijn voor zowel het BAU, het BAU+AWZ als het MRS-scenario. Indirect zal door het verstoren van de paaien kweekgronden het adulte visbestand wel mogelijks nadeel ondervinden.

ECOTOXICOLOGISCHE EFFECTEN OP VISSEN Gezien de leemte in de kennis op het vlak van sedimenttoxiciteit ten gevolge van zanden grindontginning, kan er geen grondige schatting gemaakt worden van de ecotoxicologische effecten die zich kunnen voordoen als gevolg van de resuspensie van de polluenten. Desondanks kan uitgaande van de resultaten van onderzoek naar de effecten van baggerwerkzaamheden verwacht worden dat het effect verwaarloosbaar zal zijn. In de studie van Lauwaert et al. (2004) worden namelijk geen schadelijke ecotoxicologische effecten ten gevolge van PCB’s, organochloor-pesticiden en zware metalen (kwik, cadmium, zink, koper, lood, nikkel en chroom) op het ecosysteem vastgesteld. Ook de beschrijving van visziektes kon op basis van de beschikbare data niet in verband worden gebracht met de baggeractiviteiten op de loswallen van het BDNZ (Lauwaert et al., 2004).

BESLUIT In tegenstelling tot het benthos, zal het effect op vissen in alle exploitatiegebieden naar verwachting beperkt zijn wegens zowel de tijdelijke aard van de verstoring en het mobiele karakter van de organismen. Zowel voor het BAU, het BAU+AWZ als het MRS-scenario wordt dus geen significante impact verwacht voor de vissen.

6.5.2.5


Tijdens de beschrijving van de referentiesituatie en de bespreking van de effecten werden een aantal leemten in de kennis vastgesteld: •

Er is een gebrek aan grondige achtergrondinformatie ter beschrijving van de referentiesituatie van de concessiegebieden: -

Sedert 1977 worden studies uitgevoerd door het Departement Zeevisserij van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek (CLO-DVZ) naar de effecten van extractie-activiteiten op het BDNZ. Deze studies hebben zich echter in het begin voornamelijk geconcentreerd op bepaalde groepen organismen waaronder de vissen, maar recente data zijn echter niet beschikbaar.

-

De studies waren ook voornamelijk geconcentreerd op de Kwintebank en de Sierra Nevada (baggerstortplaats). In het huidig juridisch kader is het ook belangrijk om referentiegegevens te verzamelen van de andere concessiegebieden (controlezone 1 en Controlezone 2 (sector 2c).

-

In het najaar van 2004 is de Dienst Zeevisserij echter terug gestart met het uitvoeren van monitoringsstudies op het BDNZ waarvan de resultaten eind 2005 verwacht worden (mond. med. Kris Hostens, DVZ 2005):

133


-

6.5.2.6

Fauna en flora

∼

Baseline studie Gootebank (1 fishtrack);

∼

Baseline studie op de Thorntonbank (2 fishtracks);

∼

Baseline studie op de Hinderbanken (2 boomkorstalen).

Recente resultaten (22 augustus 2005) uit een onderzoek naar monitoring van de effecten van het Thornton windmolenpark op de visfauna (De Maersschalck et al., 2005) hebben reeds deels bijkomende informatie opgeleverd betreffende de referentietoestand voornamelijk van controlezone 1.


Hiervoor wordt verwezen naar 6.5.1.6. In deze paragraaf wordt verwezen naar temporele beperkingen die rekening houden met seizoenale fluctuaties en gevoelige periodes. Er kan voor geopteerd worden om paaigebieden tijdelijk te sluiten voor winningsactiviteiten. In het huidige beleid wordt dit toegepast in controlezone 1 (sector 1b), die enkel open is in de periode maart tot mei. Deze periode overlapt echter wel met de paaitijd van sprot. Verder kan opgemerkt worden dat het gebied van de Gootebank (sector 1b) en de Thorntonbank (sector 1a) minder belangrijk zijn als paaien kweekgebied in vergelijking met de andere twee controlezones. Een temporele sluiting van een deel van deze laatste concessiegebieden lijkt daarom meer aangewezen.

6.5.2.7

Monitoring

Continue onderzoek naar de invloed van de exploratie- en exploitatieactiviteiten sedimentafzettingen en op het mariene milieu wordt voorzien binnen het KB 01/09/2004. Om dit onderzoek en het duurzame beheer van het mariene milieu te garanderen, is een vergoeding Fonds en de BMM jaarlijks verschuldigd voor de exploratie en de exploitatie van zand enerzijds anderzijds.

op de continue aan het en grind

Net zoals in 6.5.1.7 wordt gewezen op de nood aan het verder zetten van monitoring om de effecten te evalueren, maar moet deze monitoring jaarlijks gebeuren en op een wetenschappelijk gefundeerde manier (voldoende stalen, seizoenaal, onderscheid bank en geul, etc.). Reeds eerder werd gewezen op de tekortkomingen, maar op de recente positieve evolutie van hernieuwde monitoringsstudies.

6.5.3 6.5.3.1

Vogels Beschrijving van de methodiek

Om het belang van de site voor de mariene avifauna af te wegen, is gebruik gemaakt van literatuur (Seys, 2001; Stienen & Kuijken, 2003; Haelters et al., 2004) gebaseerd op een uitgebreid databestand met betrekking tot de verspreiding van zeevogels op het Belgische Deel van de Noordzee en de directe omgeving daarvan. De gegevensset bestaat uit gestandaardiseerde tellingen van de mariene avifauna vanaf schepen die in de periode januari 1992 tot augustus 2003 zijn uitgevoerd door het Instituut voor Natuurbehoud 39.

39

De studie van Seys (2001) is gebaseerd op tellingen in de periode 1992-1999. Aangezien er echter meer specifieke densiteitsgegevens vermeld zijn, wordt deze studie ook als basis gebruikt. 134


Fauna en flora

De scheepstellingen zijn uitgevoerd met behulp van volgende gestandaardiseerde telmethodes: •

de transect-methode (zwemmende vogels) waarbij gedurende opeenvolgende perioden van 10 minuten alle vogels geteld worden die zich binnen een afstand van 300 m van het schip en in een hoek van 90° vanaf de voorkant van het schip op het wateroppervlak bevinden (Tasker et al., 1984);

•

de snapshot-methode (vliegende vogels) waarbij iedere minuut alle vliegende vogels geteld worden die zich binnen een kwadrant van 300 x 300 m aan de voorkant van het schip bevinden (Komdeur et al., 1992).

Het schatten van de afstand werd per waarnemer gekalibreerd. Voor het berekenen van de vogeldichtheid zijn de aantallen gecorrigeerd volgens internationaal geaccepteerde correctiefactoren (Offringa et al., 1996), die rekening houden met het feit dat sommige vogels moeilijk zichtbaar zijn op grotere afstand. Tijdens de tellingen worden ook alle vogels genoteerd die zich buiten het transect bevinden. Deze waarnemingen kunnen niet gebruikt worden voor een dichtheidsberekening, maar geven voor enkele weinig algemene soorten vaak een beter beeld van werkelijke verspreiding dan kaarten op basis van de dichtheid aan vogels. De tellingen geven een vrijwel complete dekking van het Belgisch deel van de Noordzee (Figuur 6.5.13). Alleen in de diepwaterzone, langs de Belgisch-Engelse grens en het grensgebied met het Nederlands Continentaal Plat zijn de tellingen minder intensief gebeurd. In de controlezones 2 en 3 en op de Gootebank (sector 1b) zijn veel tellingen gebeurd. De telintensiteit rond de Thorntonbank (sector 1a) ligt lager. Voor iedere vogelsoort (of in voorkomende gevallen soortgroep) is voor de periode 1992-2003 de gemiddelde dichtheid (aantal vogels per km²) per minuuthok40 berekend. In voorkomende gevallen wordt een gedetailleerde verspreidingskaart getoond, die de gemiddelde dichtheid van de desbetreffende soort weergeeft per minuuthok in een bepaald seizoen 41. In elke verspreidingskaart is de dichtheid onderverdeeld in 7 categorieën, namelijk: 0, 0,01-0,50, 0,50-0,99, 1,00-1,49, 1,50-1,99, 2,00-4,99 en > 5,00 vogels per km² (waarbij een toenemende intensiteit van de kleur oranje evenredig is met een toenemende dichtheid) (Figuur 6.5.13). Wanneer een minuuthok wit is gekleurd is daar weliswaar geteld maar zijn er geen vogels van de desbetreffende soort waargenomen. Figuur 6.5.13: Voorbeeld van verspreidingskaart van Alk in de winter

6.5.3.2


ALGEMENE SITUERING Voor een algemene situering van het projectgebied wordt verwezen naar 6.5.1.2.

40

De term minuuthok verwijst naar het geografische coördinatensysteem waarbij gebruik wordt gemaakt van graden, minuten en seconden. Een minuuthok is een kwadrant van 1 x 1 minuut. 41

Aangezien het voorkomen van veel zeevogels sterk varieert met het jaargetijde is hierbij tevens een onderverdeling gemaakt per seizoen (waarbij herfst = september – november, winter = december – februari, lente = maart – mei, zomer = juni – augustus). 135


Fauna en flora

ZEEVOGELS Zeevogels kunnen worden gedefinieerd als vogels die zich gedurende een belangrijk deel van hun leven op zee bevinden, die voornamelijk leven van marien voedsel en die goed zijn aangepast aan het mariene milieu. Hiertoe behoren ook soorten die weliswaar broeden in non-mariene milieus, maar die buiten het broedseizoen gebonden zijn aan mariene gebieden of zoute kustgebonden habitats (bijvoorbeeld Dwergmeeuw en Zwarte Zee-eend). Steltlopers en andere vogels die over zee en langs de kustlijn trekken maar niet primair afhankelijk zijn van de zee voor hun voedselvoorziening worden niet beschouwd als zeevogels. Tijdens tellingen in de zuidelijke Noordzee werden meer dan 50 soorten zeevogels vastgesteld (124 soorten volgens Seys (2001) periode 1992-1999), maar daarvan zijn er heel wat soorten die er slechts in zeer beperkte en verwaarloosbare aantallen voorkomen. Hier worden 18 soorten die het soortenspectrum in zuidelijke Noordzee domineren, in beschouwing genomen (Tabel 6.5.7) (Stienen & Kuijken, 2003). Tabel 6.5.7: Dominante zeevogels van zuidelijke Noordzee (Stienen & Kuijken, 2003) Soort

Aandeel van de totale biogeografische populatie dat gebruik maakt van de zuidelijke Noordzee

Roodkeelduiker Gavia stellata

<1

Fuut Podiceps cristatus

10-20

Noordse Stormvogel Fulmarus glacialis

<1

Jan van Gent Sula bassana

4-7

Zwarte Zee-eend Melanitta nigra

4-5

Grote Jager Stercorarius skua

>60

Dwergmeeuw Larus minutus

40-100

Kokmeeuw Larus ridibundus

7-10

Stormmeeuw Larus canus

3-6

Kleine Mantelmeeuw Larus fuscus

28

Zilvermeeuw Larus argentatus

5

Grote Mantelmeeuw Larus marinus

5

Drieteenmeeuw Rissa tridactyla

<1

Grote Stern Sterna sandvicensis

67

Visdief Sterna hirundo

56

Dwergstern Sterna albifrons

44

Zeekoet Uria aalge

<1

Alk Alca torda

<2

De Belgische zeegebieden zijn voor een aantal vogelsoorten relatief belangrijk als overwinteringsgebied, trekgebied of foerageergebied tijdens het broedseizoen. De hoogste diversiteit werd waargenomen tijdens de trekperiodes (lente, herfst). In de studie van Seys (2001) bedroeg de vogeldichtheid in de Belgische mariene wateren gemiddeld 6,89 ex. per km², waarvan 98,1% kan worden beschouwd als zeevogels. De Larus-meeuwen waren het talrijkst (3,48 ex./km²), gevolgd door de alkachtigen (1,34 ex./km²), Drieteenmeeuw (0,57 ex./km²), zee-eenden (0,48 ex./km²) en futen (0,29 ex./km²) (Seys, 2001).

136


Fauna en flora

Twee ruimtelijke gradiënten kunnen worden waargenomen voor de Belgische kust: een kust-zee en een oost-west gradiënt vanaf het Schelde-estuarium tot aan de diepere en minder troebele zeegebieden op Frans grondgebied. Visetende soorten met een voorkeur voor helder water en mid- tot offshore omstandigheden (alkachtigen, Drieteenmeeuw, Jan-van-Gent) waren talrijker in het westen. Duikers, futen en Larus-meeuwen zijn prominenter aanwezig naarmate men het slibrijke water in het mondingsgebied van de Schelde nadert. De jagers en stormvogels zijn dan weer typisch voor de offshore gebieden (> 20 km van de kust). (Seys, 2001) Daarnaast is er ook een duidelijk seizoenaal onderscheid. Het gemiddelde aantal soorten per seizoen is vergelijkbaar voor de herfst, de winter en de lente (resp. 13,4; 11,2 en 12,2), enkel in de zomer ligt het aantal beduidend lager (6,1) (Seys, 2001). Gemeenschapsanalyses (DCA en TWINSPAN) op basis van de densiteiten van de meest abundant voorkomende soorten geeft een onderscheid tussen de winter(november tot maart) en de zomerperiode (april tot oktober) (Seys, 2001). Indicatorsoorten voor winterstalen zijn futen, duikers, zeekoeten, en zwarte zee-eend, terwijl sternen (o.a. Grote stern, visdief), jagers en mantelmeeuwen (o.a. dwergmeeuw) meer typisch zijn voor de zomer (april tot oktober) (Seys, 2001; Stienen & Kuijken, 2003). Tenslotte valt nog te vermelden dat de hoogste densiteiten aan vogels gevonden worden op de hellingen van de zandbanken namelijk 9,29 ex./km² (winter) en 5,08 ex./km² (zomer) (Seys, 2001). Algemeen wordt vastgesteld dat kwetsbare vogelsoorten zich concentreren op deze hellingen in de winter en de herfst op dieptes van 5-15 m (Haelters et al., 2004). Met de beslissing van 20 februari 2004 om 4 vogelsoorten - Grote stern, Visdief, Fuut, Dwergmeeuw (zie ook bijlage) - en hun leefgebieden te beschermen, werd de aanzet gegeven tot de afbakening van de mariene beschermde gebieden. Op basis van verschillende wetenschappelijke rapporten (o.a. Haelters et al., 2004) en rekening houdend met de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn (79/409/EEG ; 92/43/EEG), worden 3 speciale beschermingszones voor vogels (SBZ-V's) in de kustzone voorgesteld: •

SBZ-V1- Nieuwpoort (Grote stern en Fuut): een gebied voor de Westkust (Vóór Koksijde en De Panne), van de laagwaterlijn tot ongeveer 6 mijl in zee;

•

SBZ-V2- Oostende (Grote stern, Fuut, Visdief, Dwergmeeuw): een gebied vóór de Middenkust (Middelkerke tot Bredene), van de laagwaterlijn tot ongeveer 6 mijl in zee in het westen en tussen 1,5 en 6 mijl uit de kust in het oosten van dit gebied;

•

SBZ-V3- Zeebrugge (Grote stern, Visdief, Dwergmeeuw): een gebied rond de voorhaven van Zeebrugge.

Ter vermelding werden ook 2 speciale beschermingszones voor habitat (SBZ-H) aangeduid: •

SBZ-H1- Trapegeer – Stroombank;

•

SBZ-H2- Vlakte van de Raan.

Figuur 6.5.14: Speciale Beschermingszones op het BDNZ ten opzichte van concessiegebieden voor zanden grindontginning (http://www.johanvandelanotte.be/user_docs/Noordzee_kaart5.jpg) Geen enkel concessiegebied voor zanden grindontginning ligt binnen één van de drie opgenoemde SBZgebieden én zijn dus van minder belang voor de vogelpopulaties van de Belgische wateren.

CONTROLEZONE 1 (THORNTONBANK – GOOTEBANK ) De Thorntonbank en de Gootebank maken beiden deel uit van de Zeelandbanken. Beide banken liggen op meer dan 20 km van de kust respectievelijk 29 km (Thorntonbank, sector 1a) en 25,7 km (Gootebank, sector 1b). Ze worden gekenmerkt door offshore vogelsoorten zoals de Noordse stormvogel Fulmarus glacialis, de Jan-van-Gent Morus bassanus, de Grote Jager Stercorarius skua en de Drieteenmeeuw Rissa 137


Fauna en flora

tridactyla (Seys, 2001; Stienen & Kuijken, 2003). Andere algemeen verspreid voorkomende vogels zoals alken Alca torda, zeekoeten Uria aalge en Grote mantelmeeuw Larus marinus worden er ook aangetroffen. In de lente worden de hoogste concentraties aan Kleine mantelmeeuw Larus fuscus gevonden in het gebied van de Gootebank-Oostdyck-Westhinder (Stienen & Kuijken, 2003). Voor de Noordse stormvogel, de Jan-van-Gent en de Grote Jager kennen hoge densiteiten in de zomer (april oktober) in de off-shore gebieden, terwijl voor de andere genoemde soorten de winter (november – maart) de belangrijkste periode vormt. Op basis van de geregeld voorkomende soorten kan besloten worden dat boven de 20 km de beschermingswaarde gradueel afneemt. In vergelijking met de andere controlezones kan besloten worden dat controlezone 1 van minder belang is voor de vogels.

CONTROLEZONE 2 (KWINTEBANK, O OSTDYCK-B UITEN RATEL ) De Oostdyck, Buiten Ratel en Kwintebank maken deel uit van de Vlaamse Banken. Belangrijke vertegenwoordigers van deze midshore gebieden (10-20 km) zijn de alken (o.a. alk, zeekoet), de duikers en de meeuwen (o.a. dwergmeeuw, drieteenmeeuw) (Seys, 2001; Stienen & Kuijken, 2003). Deze soorten kennen hun maximale densiteiten in de winter respectievelijk voor de alk Alca torda (1-5 ind/km²), de Zeekoet Uria aalge (3-8 ind/km²) en de Drieteenmeeuw Rissa tidactyla (2-5 ex./km²) (Seys, 2001). De hoogste aantallen van deze meest voorkomende soorten worden telkens opgemeten voor sector 2c (Seys, 2001; Stienen & Kuijken, 2003). Het feit dat zowel duikers – algemeen beschouwd als een ‘inshore zeevogel’ als de ‘offshore’ alken hier in grote getale voorkomen, wijst op het specifieke karakter van de zandbanken. Echo-sounding van deze zandbanken toonde grote densiteiten aan pelagische vis aan op de flanken, die het samen voorkomen van deze visetende soorten verklaart (Seys, 2001). Het water in deze gebieden is ook helderder dan aan de oostkust waardoor het jagen op vis vergemakkelijkt wordt en visetende vogels bevoordeeld. Controlezone 2 sluit aan op de SBZ-V1 overwinteringsgebied voor alken en zeekoeten.

en

SBZ-V2

en

is

zoals

vermeld

een

belangrijk

CONTROLEZONE 3 (SIERRA VENTANA ) Controlezone 3, gelegen op de Vlakte van de Raan, ligt in het oostelijk deel van de Belgische wateren. Belangrijke delen van de Vlakte van de Raan zijn aangeduid als Speciale Beschermingszone voor habitat, maar deze overlappen niet met de concessiezone. De Vlakte van de Raan is een belangrijk gebied voor zowel Roodkeelduiker Gavia stellata, Fuut Podiceps cristatus, Dwergmeeuw Larus minutus en sternen (Seys, 2001; Stienen & Kuijken, 2003). De meeste zijn opnieuw visetende vogels. Zowel de Roodkeelduiker als de Fuut zijn zwemmende vogels en daardoor gevoelig voor o.a. olieverontreiniging. Net zoals de Westkust en het grootste deel van de Vlaamse Banken, is de Vlakte van de Raan een hotspot voor vogels en dit in alle seizoenen (Haelters et al., 2004).

6.5.3.3


Behalve bestaande (semi)-natuurlijke fluctuaties in het zeevogelbestand (bijvoorbeeld door veranderingen in de voedselbeschikbaarheid, of door verschuivingen in de overwinteringgebieden) zijn er geen aanwijzingen dat er momenteel belangrijke wijzingen zullen plaatsvinden in het projectgebied. Veranderingen in de verspreiding van zeevogels als gevolg van klimaatswijzigingen zullen niet op korte termijn meetbaar zijn en zullen dientengevolge ook niet interfereren met een toekomstige monitoring van zeevogels in het doelgebied. 138


6.5.3.4

Fauna en flora

Effectbeschrijving en –beoordeling

VOEDSELBESCHIKBAARHEID Tijdens de zandwinning wordt het bodemsediment mechanisch verstoord doordat de bovenste bodemlaag wordt verwijderd. Zoals reeds vermeld bij de effectbespreking in het deel ‘benthos’, kan dit leiden tot een aanzienlijk verlies in densiteit en biomassa van de organismen die op of in de bodem leven. Afhankelijk van de plaats waar het zand wordt gewonnen kan dit een effect hebben op de voedselbeschikbaarheid voor bepaalde soorten. Zo kan het vernielen van banken van de Halfgeknotte Strandschelp Spisula subtruncata door extractie of vooroeversuppletie in de Noordzee een invloed hebben op soorten als Zwarte Zee-eend Melanitta nigra en Eider Somateria mollissima. Vooral de Zwarte Zeeeend foerageert in de overwinteringsgebieden in de Noordzee hoofdzakelijk op deze soort (Leopold, 1996 In Speybroeck et al., 2004). Deze soort kent zijn maximale verspreiding op en rond de kustbanken in de westhoek, dicht bij de kust (Stienen & Kuijken, 2003). De concessiegebieden zijn voor deze overwinterende benthos-etende vogels van minder belang waardoor het effect op de voedselbeschikbaarheid naar verwachting klein zal zijn voor de drie beschreven scenario’s.

S EDIMENTATIE Een tweede nadelig effect is de verhoogde turbiditeit als gevolg van het vrijkomen van een grote hoeveelheid kleine zwevende deeltjes die mogelijks een invloed kan hebben op zichtjagers zoals alkachtigen en sternen (Harte et al., 2002, Phua et al., 2004, Speybroeck et al., 2004). Kwantitatief onderzoek naar de effecten van vertroebeling op het jachtsucces van zichtjagers is echter schaars, maar wordt voor het BDNZ als niet sterk afwijkend van de natuurlijke fluctuatie beschouwd zowel in het BAU, het BAU+AWZ als MRS-scenario. Opmerkelijk is wel dat in de Belgische wateren vaak grote aantallen Visdieven, Kokmeeuwen en andere meeuwen worden aangetroffen achter zandzuigers, hetgeen facilitatie van de voedselbeschikbaarheid voor tenminste deze soorten impliceert (eigen waarneming Instituut voor Natuurbehoud). In een aantal gevallen kan de winningsplaats dus tijdelijk een gunstig foerageergebied vormen voor een aantal soorten (vooral voor meeuwen Laridae) daar als gevolg van de extractie meer organismen in de waterkolom worden opgelost en dus beschikbaar zijn voor deze soorten (Adriaanse & Coosen, 1991).

VERSTORING Een derde negatief effect dat mogelijks een rol speelt tijdens de zandwinning is de verstoring onder zeevogels (hoofdzakelijk duikers en zee-eenden) die optreedt tijdens de werkzaamheden. De ernst van de verstoring hangt hoofdzakelijk af van de periode waarin de werken worden uitgevoerd en het belang van de extractieplaats als foerageer- of rustgebied (Speybroeck et al., 2005). Het aantal schepen dat betrokken is bij de zandontginningsactiviteiten (een duizendtal per jaar of gemiddeld een 3 schepen per dag) is zeer gering ten opzichte van de totale scheepstrafiek (57.000 reizen per jaar) waardoor de verstoring door aggregaatextractie als zeer gering kan beschouwd worden. Het aantal scheepsbewegingen varieert niet per scenario waardoor zowel in het BAU als MRS scenario geen effect verwacht wordt.

139


Fauna en flora

BESLUIT Uit voorgaande paragrafen kan besloten worden dat de verwachte negatieve impact van ontginningsactiviteiten in de zandwinningsgebieden op vogels beperkt zal zijn voor de drie scenario’s. Daarenboven heeft de verstoring (rust en foerageer) een tijdelijk karakter.

6.5.3.5


Er is weinig informatie beschikbaar over de kwantitatieve effecten van ontginning op vogels, maar omdat de concessiegebieden minder belangrijk zijn voor avifauna, vormt dit geen significante belemmering voor een goede inschatting van de effecten.

6.5.3.6


Gezien de beperkte te verwachten impact van zandontginning op vogels wordt slechts één mitigerende maatregelen voorgesteld. Aangezien het belang van de westkust als overwinteringsgebied voor voornamelijk alken en zeekoeten, zou hier een temporele sluiting van een deel van controlezone 2 aangewezen kunnen zijn. Door de tijdelijke sluiting van sector 2b is hier reeds deels aan tegemoet gekomen. Geen verdere compensaties worden voorgesteld.

6.5.3.7

Monitoring

Geen specifieke monitoring wordt voorgesteld.

140


6.6

Monumenten en landschap

MONUMENTEN EN LANDSCHAP

6.6.1


Als inleiding wordt een beschrijving van de referentiesituatie gegeven. De kenmerken van het kustlandschap worden beschreven en de belangen hiervan voor de toeristen, horeca-uitbaters en bewoners worden aangehaald. Daarnaast wordt een beschrijving gegeven van de Landschapsatlas. De effecten van de zanden grindwinning op het landschap, voornamelijk door het af- en aanvaren van schepen, worden beschreven.

6.6.2 6.6.2.1

Beschrijving van de referentiesituatie Zeegezicht

ZICHT OP ZEE Als referentiesituatie wordt het zicht op zee beschouwd. De zee en het strand wordt door de bevolking als positief ervaren. De kust is namelijk een belangrijke toeristische trekpleister in België, zowel voor de ééndagstoeristen als voor de langere verblijvers. Daarnaast wordt de Belgische kust ook door velen verkozen als tijdelijke of permanente verblijfplaats. Aan de Belgische kust en meer in het bijzonder op de kustlijn van 2 tot 5 km breedte wonen vandaag namelijk 195.000 inwoners. De aantrekkingskracht van de zee en het strand spelen hierin de belangrijkste rol.

ZICHT OP DE KUSTLIJN In tegenstelling tot het zicht op zee is het zicht op de kustlijn in de richting van het binnenland gekenmerkt door een opeenvolging van hoogbouw. Dit is vooral het geval in de badsteden Knokke-Heist, Blankenberge en Oostende. Slechts op enkele plaatsen wordt deze opeenvolging van appartementsblokken onderbroken door open ruimtes of laagbouw. Aan de oostkust is er ter hoogte van het Zwin nog een open verbinding tussen de zee en het binnenland en komt er een uitgebreid en waardevol slikken- en schorrengebied voor. Aan de westkust ligt de IJzermonding en is een uitgestrekt duinengebied aanwezig. De Haven van Zeebrugge geeft een sterk dominerend karakter aan de kustzone. Het landschap wordt beïnvloed door de aanwezigheid van de windturbines op de oostelijke strekdam, kranen, de LPG-terminal en andere havengebonden activiteiten.

BEWEGING IN HET LANDSCHAP Beweging in het landschap veroorzaakt door vaartuigen vormen een onderdeel van de landschapsbeleving voor de mensen op de dijk. Vooral ter hoogte van de zeehavens is er een druk verkeer van af- en aanvarende schepen. Vooral bij mooi en helder weer wordt beweging in het landschap door vrachtschepen, vissers, recreatievaart en surfers, waargenomen.

NATUURWAARDE Op zee kan gesteld worden dat de belangrijkste natuurwaarde, wat betreft avifauna, zich in de zone bevindt die het dichtst bij de kust gelegen is; namelijk in de eerste zes nautische mijl van de territoriale wateren. In deze zone bevinden zich ook de recent goedgekeurde (KB 14/10/2005) Speciale Beschermingszones in het kader van de Europese vogelrichtlijn en de Speciale zones voor Natuurbehoud 141



in het kader van de Habitatrichtlijn. Vanuit een meer algemeen natuurstandpunt kan gesteld worden dat de natuurwaarde het hoogste is aan de kust (o.a. de Vlaamse banken) en afneemt naarmate men verder offshore gaat. Op land zijn er waardevolle kuststrookgebieden ter hoogte van het Zwin, de Baai van Heist, de duinengordel ter hoogte van Bredene, de IJzermonding, het Westhoekreservaat en de kustlijn van de gemeente De Haan.

6.6.2.2

Cultureel erfgoed

De bescherming van landschappen en de instandhouding, het herstel en het beheer van de in het Vlaamse gewest gelegen beschermde landschappen, wordt geregeld door het decreet van 16.04.1996 (BS 21.05.1996). Dit decreet werd gewijzigd op 21 december 2001. Dit wijzigingsdecreet bevat een aantal toevoegingen met betrekking tot de bevordering van de algemene landschapszorg voor het hele Vlaamse Gewest. Hierbij wordt een juridische grondslag gegeven aan de ‘landschapsatlas’ en de ‘landschapskenmerkenkaart’ als beleidsdocumenten. De landschapsatlas (Min. Vl. Gem., 2001) geeft aan waar de historisch gegroeide landschapstructuur tot op vandaag herkenbaar gebleven is en duidt deze aan als relicten van de traditionele landschappen. De relicten worden geclassificeerd naar de ruimtelijke dimensie die ze in het landschap bezitten, ze kunnen onderverdeeld worden in punt-, lijn- en vlakvormige relicten. Relictzones zijn gebieden met een grote dichtheid aan punten lijnrelicten, zichten en zones waarin de samenhang tussen de waardevolle landschapelementen belangrijk is voor de gehele landschappelijke waardering. Puntrelicten worden gevormd door monumenten en kleine cultuurhistorische landschapselementen of complexen ervan, en hun onmiddellijke omgeving. Ze kunnen al dan niet beschermd zijn. Lijnrelicten worden gevormd door lijnvormige elementen zoals dijken, wegen, waterlopen of complexen ervan, en hun onmiddellijk aangrenzende ruimte. Sommige relicten vormen complexen van erfgoedelementen die één geheel vormen. Deze worden samengevoegd tot een ankerplaats. Ankerplaatsen zijn de meest landschappelijk waardevolle gebieden voor Vlaanderen. Ze zijn binnen de relictzone uitzonderlijk inzake gaafheid of representativiteit, of nemen ruimtelijk een plaats in die belangrijk is voor de zorg of het herstel van de landschappelijke omgeving, of ze zijn uniek. In onderstaande Tabel 6.6.1 worden de relictzones, ankerplaatsen en puntrelicten langs de kustlijn gegeven. Het betreft vooral duinen poldergebieden, de IJzermonding en het Zwin met zijn uitzonderlijke landschapsecologische waarde als slikke- en schorregebied. Tabel 6.6.1: Relictzone, ankerplaats en puntrelicten langs de kustlijn Relictzone

Zwin en duinen van Knokke-Heist Duinen Oostkust Zwinpolders tussen Knokke-Heist en Damme Oude Hazegraspolder en Golfplein Knokke-Heist Duinen Westkust Duinen Middenkust IJzermonding

Ankerplaats

Zwinlandschap Strand en duinen Fonteintjes Uitkerkse polder Duinbossen tussen Oostende en Wenduine met Concessie De Haan 142



Westhoekduinen-Duinen Cabourg-De Moeren-Plateau van Izenberge Duinen Ter Yde-Hannecartbos-Oostvoornduinen Doornpanne IJzermonding-St-Laureinsduinen Duinen Raverszijde Puntrelicten

Pier Blankenberge Vuurtoren Heist Kleine vuurtoren Lichtopstand Heist Fort Napoleon O.l.v. Ter Duinen Visserskapel Consessie De Haan Hubertmolen

Op zee bestaat het cultureel erfgoed voornamelijk uit scheepswrakken. In totaal worden 8 wrakken geteld binnen de concessiegebieden voor aggregaatextractie: 2 in sector 1a, 2 in sector 1b, 3 in sector 2c en 1 in sector 2a. In sector 2b en controlezone 3 zijn geen wrakken aanwezig. In de sector 3A zijn geen wrakken gesitueerd.

6.6.3


Wat betreft de natuurlijke ontwikkeling van het zeelandschap kan gesteld worden dat er boven het zeeniveau geen ontwikkelingen zullen plaatsvinden die het landschap zouden wijzigen. De weidsheid en openheid van het zeelandschap zal dus behouden blijven. De geplande bouw van windturbines in zee kunnen het zeelandschap in de toekomst wel enigszins wijzigen. De impact hiervan hangt voornamelijk af van de afstand tot de kustlijn.

6.6.4


De effecten van de zanden grindwinning worden enkel bepaald door de zichtbaarheid van het af- en aanvaren van de baggerschepen. Landschapsbeleving heeft te maken met de waarneembare kenmerken, het gevoel en de niet-waarneembare elementen. Tijdens de zanden grindwinning zal er een wijziging van de visuele beleving ontstaan door het af- en aanvaren van de schepen. Het aantal schepen dat af- en aanvaart en dat verantwoordelijk is voor het project, is eerder gering ten opzichte van het gemiddelde aantal schepen dat op de verschillende vaarroutes voorkomt, onder andere door de aanwezigheid van de Haven van Zeebrugge. Anderzijds kan de verhoogde scheepvaartbeweging aantrekkelijk zijn voor sommige toeristen. Bijgevolg wordt het effect van de schepen als verwaarloosbaar klein beoordeeld. Gezien de grote afstand van de concessiezones tot de kust, wordt het effect op de beleving als verwaarloosbaar klein ingeschat. Zand- en grindwinning zal geen direct en indirect effect hebben op het cultureel erfgoed langsheen de kustlijn Knokke-Oostende. De landschappelijke waarde van de relictzones, ankerplaatsen en puntrelicten zal in geen geval aangetast worden. Het behoud van de landschappelijke relicten is van bijzonder belang, maar komt niet in het gedrang door de zanden grindwinning.

143



De wrakken binnen het gebied zouden mogelijks kunnen beschadigd worden bij de zanden grindextractie. Zoals blijkt uit de posities van de wrakken binnen de concessiezones, liggen alle wrakken aan de rand van de controlezones waardoor geen directe invloed op de wrakken als gevolg van de zanden grindextractie verwacht. Bovendien worden geen wrakken geregistreerd in de sectoren 2b en 2a waar momenteel tot 95% van de ontginning plaatsvond. Op de Thorntonbank ligt er één wrak in het militair ontmijningsgebied. Sector 1a ligt op de Thorntonbank, maar buiten het gebied waarvoor de concessie wordt aangevraagd. Op basis van bovenstaande effectbeschrijving, kan er besloten worden dat de zanden grindwinning op zee geen zal hebben op het landschap en op de erfgoedwaarden.

6.6.5


Vanuit de discipline monumenten en landschappen worden geen mitigerende maatregelen noodzakelijk geacht.

6.6.6


Er zijn geen leemten in de kennis m.b.t. landschap.

6.6.7

Monitoring

Vanuit de discipline landschap is er geen monitoring noodzakelijk.

144


6.7


VERENIGBAARHEID MET ANDERE ACTIVITEITEN

6.7.1


In de Belgische mariene wateren kunnen verschillende gebruikers worden onderscheiden. De meeste hiervan hebben economische bezigheden. Een algemeen overzicht van het Belgisch deel van de Noordzee waarin verschillende gebruikers actief zijn, wordt gegeven in Figuur 6.7.1 Figuur 6.7.1: Kaart van de verschillende gebruikers van het BDNZ (Maes et al., 2005). De gebruiksfuncties omvatten: •

scheepvaart;

•

visserij;

•

luchtvaart;

•

zanden grindwinning;

•

baggeren en storten van baggerspecie;

•

gaspijpleidingen en telecommunicatiekabels;

•

militair gebruik (storten van oorlogsammunitie; detonatie van ammunitie, oefenterreinen);

•

windturbineprojecten;

•

oceanologische waarnemingsstations;

•

toerisme en recreatie;

•

wetenschappelijk onderzoek;

•

wrakken.

In de aangeduide concessiezones voor zanden grindwinning vinden volgende activiteiten plaats die mogelijks kunnen leiden tot cumulatieve effecten: Tabel 6.7.1: Gebruiksfuncties binnen de concessiezones Concessiegebied Controlezone 1

Controlezone 2

Controlezone 3

Visserij

Scheepvaart

Wrakken

Militair gebruik

Sector 1A

X

X

X

X

Sector 1B

X

X

X

Sector 2A

X

Sector 2B

X

Sector 2C

X

X

Storten baggerspecie

X X

X

Sector 3A

X

Sector 3B

x

X

X

X

Ten eerste worden de potentiële interacties met deze gebruikers (Tabel 6.7.1) van het BDNZ besproken. Eventueel potentiële interacties met andere gebruikers (zoals windenergie, kabels, baggeren) die in de nabijheid van de concessiegebieden voor zanden grindwinning liggen, worden vervolgens aangehaald. Tenslotte wordt heel beknopt aandacht besteed aan de overige gebruikers van het Belgisch deel van de Noordzee waarbij geen echte cumulatieve effecten verwacht worden.

145



Voorliggend hoofdstuk spitst zich bijgevolg voornamelijk toe op de effecten van zanden grindwinning op de socio-economische aspecten. Naar hindereffecten op mens, kan er gesteld worden dat er als gevolg van zanden grindwinning geen significante effecten te verwachten zijn m.b.t. geluid-, stof- en lichthinder. Ook naar toxiciteit toe, zijn er op de mens geen effecten te verwachten. Enkel als gevolg van een incident kan er olieverontreiniging optreden, die een effect kan hebben op de volksgezondheid. Dat aspect worden binnen het hoofdstuk veiligheid besproken. De impact op de mensen die in de nabijheid van de concessiezones vertoeven om recreatieve redenen wordt als verwaarloosbaar ingeschat en niet verder behandeld in dit MER.

6.7.2 6.7.2.1

Visserij Beschrijving van de referentiesituatie

BELGISCH DEEL VAN DE NOORDZEE Visserijgronden De Belgische kustwateren zijn de habitat van volgroeide demersale vissoorten zoals Pleuronectes platessa (schol), Solea solea (tong), Gadus morhua (kabeljauw), Merlangius merlangus (wijting) en Melanogrammus aeglefinus (schelvis) én de pelagische soort Clupea harengus (haring). Anders dan het jonge visbestand, dat een meer terreingebonden spreiding vertoont, verplaatsen de volwassen vissen zich het hele jaar vaker, afhankelijk van het paai- of voedingsgedrag. Dit betekent dat deze volgroeide vissen minder duidelijk in bepaalde zones en specifieke periodes aan de Belgische kust verblijven en dat een gemiddelde, algemene spreidingskaart, zoals die voor het jonge bestand bestaat, weinig zin heeft (ref. DVZ-onderzoek). De voornaamste soorten die gevangen worden zijn garnalen en platvis met daarin vooral tong, schar en schol. De vangst van kabeljauw en wijting is minder belangrijk. Het grootste tongbestand in Belgische kustwateren wordt aangetroffen tijdens het paaiseizoen (van maart tot mei) en bevindt zich voornamelijk in het kustgebied (< 10 mijl). Tongvangst is ook opgetekend in verder van de kust gelegen gebieden (12-25 mijl) op migratieroutes naar en van de paaiplaats. Het belangrijkste seizoen voor het vangen van schol is geconcentreerd van december tot februari wat overeenkomt met het paaiseizoen. De twee paaigebieden, die intensief bevist worden, zijn de omgeving van het Diepwaterkanaal en van Flambourough. Uit het algemeen migratiepatroon blijkt dat het bestand zich na het paaien vanuit het zuidelijk deel van de Noordzee naar het noorden verplaatst. De grootste voorraad wijting in de Belgische kustwateren verschijnt tussen oktober en april. Zoals bij kabeljauw is er in de winter een zuidelijke migratie op basis van de visconcentratie (paaiseizoen), gevolgd door een verplaatsing naar het noorden in het voorjaar (voedingsmigratie). De intensiteit van de visserij richt zich meer op de geulen tussen de zandbanken dan op de zandbanken zelf. Garnaalvisserij aan de ander kant zal zich dan weer eerder op de zandbanken oriënteren. Deze laatste visserij vindt voornamelijk plaats dichter aan de kust.

Socio-economische aspecten De Belgische visserijsector is de kleinste van de Europese Unie (EU). Het Belgische beleid ten aanzien van de visserijsector wordt in grote mate gestuurd door het Europese Gemeenschappelijke Visserijbeleid (GVB). Ondermeer de toegang tot de visgronden en de omvang van de vangsten wordt beperkt via het GVB.

146



In 2003 telde de Belgische vloot 120 vaartuigen. Deze vloot kan opgedeeld worden in het kleine vlootsegment (< 221 kW: 57 vaartuigen) en het grote vlootsegment (> 221 kW: 63 vaartuigen). De helft van de kleinschalige vloot zijn medium schepen (> 70 GT), de rest zijn kleine schepen (< 70 GT) (Officiële lijst der Belgische vissersvaartuigen, Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer, Maritiem Vervoer, 30p.). De verschillende vloten worden als volgt gekenmerkt: •

Het kleine vlootsegment heeft een gemiddelde capaciteit van 52 GT en 200 kW. Deze boten blijven maximum 24 uur op zee. Normaal gezien zijn 3 personen aan boord. In 2003, werden 169 zeildagen toegekend per boot.

•

Het medium vlootsegment heeft een gemiddelde capaciteit van 99 GT en 220 kW. Deze boten blijven gemiddeld 4 dagen op zee en hebben 4à 3 personen aan boord. In 2003, werden 210 zeildagen toegekend per boot.

•

Het grote vlootsegment heeft een gemiddelde capaciteit van 52 GT en 200 kW. Deze boten blijven gemiddeld 10 dagen op zee en hebben gemiddeld 6 bemanningsleden. In 2003, werden 243 zeildagen toegekend per boot.

Sedert 1996 heeft België op het vlak van de opgelegde vlootreducties, in het kader van Meerjarige Oriëntatieprogramma’s van de EU, het statuut van ‘minimum vitalis’, waardoor geen verdere vermindering van de vlootcapaciteit wordt opgelegd. Ruim 90 % van de Belgische vloot beoefent de boomkorvisserij (Maes et al., 2005). In 2003 voerden de Belgische vissersvaartuigen 23.637 ton vis (89%), schaal (5%)- en weekdieren (5.8%) aan, voor een totale waarde van ca. € 90 miljoen (Maes et al., 2005). De voornaamste soorten die de Belgische zeevisserij vangt zijn schol, tong, kabeljauw. In 2003 waren ze samen goed voor bijna 60% van de totale aanvoer (Maes et al., 2005). Een gedeelte van de Belgische zeevisserijvloot (voornamelijk de kleine kustvisserij) vist in hoofdzaak (en in een 13-tal gevallen zelfs exclusief) op garnaal, een soort die buiten het quotabeleid van de EU valt. Socio-economisch gezien is het Belgische gedeelte van de Noordzee voor de Belgische zeevisserij eerder van gering belang. Bijna 65 % van de Belgische visaanvoer is afkomstig uit de centrale en zuidelijke Noordzee. Daarnaast zijn de oostelijke Kanaalzone, het Bristolkanaal en het zuidoostelijke gedeelte van de Ierse zee de belangrijkste visgronden. Het zijn de grotere vaartuigen (motorvermogen > 221 kW) die deze verder afgelegen visgronden bezoeken. Het kleine vlootsegment (en de kustvisserij in het bijzonder) is echter wel voor zijn vangsten en inkomsten afhankelijk van het Belgisch gedeelte van de Noordzee. Uit een beperkte steekproef bleek dat in 2000, ruw geschat, ca. 30 % van de visvangsten van het kleine vlootsegment (motorvermogen < 221 kW) uit het Belgische gedeelte van de Noordzee afkomstig waren (Maes et al., 2002). De Belgische zeevisserij creëert een rechtstreekse tewerkstelling van naar schatting ca. 577 personen. Deze schatting is gebaseerd op het aantal vissers aan boord (Maes et al., 2005). Dit cijfer geeft slechts een ruwe indicatie van de rechtstreekse werkgelegenheid. Hierin is geen detailhandel begrepen. Ook andere personen, zoals deeltijds personeel aan wal of meewerkende gezinsleden, werden niet in de berekening opgenomen. Het cijfer kan bijgevolg enkel met de nodige voorzichtigheid gehanteerd worden.

CONCESSIEGEBIEDEN VOOR ZAND EN GRIND Er kan verwacht worden dat de belangrijke vissoorten in alle controlezones dezelfde zullen zijn als in de algemene bespreking van het BDNZ. Een kwantitatieve vertaling van deze algemene gegevens voor het BDNZ naar de afgebakende concessiegebieden is echter niet zo evident: •

Enerzijds zijn er momenteel geen accurate wetenschappelijke gegevens beschikbaar van de visserijactiviteiten op het BDNZ. Sedert 1997 is de verordening van de Europese Commissie No 1489/97 van kracht. Deze verordening bepaalt dat de vissersvaartuigen verplicht zijn tijdens hun zeereizen minstens om de twee uur automatisch hun positie te melden via satelliet verbinding. 147



Dit geldt voor alle vaartuigen met een ‘lengte over alles’ groter dan 24 m en met een lengte binnen loodlijnen groter dan 20 m. Nationale bijkomende maatregelen zijn bovendien mogelijk. In de Belgische zeevisserijvloot vallen ongeveer 80 à 85 % van de vaartuigen onder deze maatregel. Een gedeelte van het kleine vlootsegment valt immers niet onder deze verplichting, namelijk sommige kustvissers en sommige ‘eurokotters’. Op de Dienst voor de Zeevisserij (Ministerie van Landbouw) te Oostende worden deze gegevens automatisch geregistreerd. Omwille van de confidentialiteit van deze databank is publicatie ervan niet toegestaan; •

Anderzijds bestaat er onzekerheid over de officiële beschikbare gegevens waarop we ons dus moeten baseren. Deze zijn gebaseerd op logboeken ingevuld aan boord. Verschillende bronnen (waaronder ICES) tonen aan dat deze officieel verzamelde informatie vaak onderschattingen zijn van de actuele situatie.

Gezien de ontoegankelijkheid van deze confidentiële visserijdata werd een intensiteitanalyse uitgevoerd op basis van vogelobservaties (periode 1992- 2003) van het Instituut voor Natuurbehoud waarbij melding werd gemaakt van schepen die effectief aan het vissen waren (Maes et al., 2005). Een ruwe schatting van visserijactiviteiten op het BDNZ werd op die manier verkregen (Figuur 6.7.2). Uit Figuur 6.7.2 blijkt dat over het algemeen niet intensief gevist wordt in de afgebakende concessiezones voor zanden grindwinning. Gegevens over welke soorten gevist worden en de bycatch zijn echter onbekend. Figuur 6.7.2: Relatieve intensiteit commerciële visserij op BDNZ (Maes et al., 2005).

6.7.2.2


Hier wordt een kort overzicht gegeven van de veranderingen in de visindustrie om de mogelijke effecten van aggregaatextractie op de impact van en op de visserij te bepalen. Om deze reden worden hier twee punten besproken. Ten eerste de globale ontwikkeling in het Noord-Atlantische gebied (voornamelijk op basis van rapporten van het Sea Around Us Project, http://www.saup.fisheries.ubc.ca/) en ten tweede een uitsplitsing van de kernstatistieken van de Belgische visserij (Welvaert, 2001). In verband met de onafhankelijke ontwikkeling van de visbestanden op wereldschaal kan worden gesteld dat de bestaande biomassa in de hogere trofische niveaus van het Noord-Atlantische gebied sinds 1950 stelselmatig afneemt en tegenwoordig slechts een derde bedraagt van wat deze indertijd was. Tussen 1950 en 1975 werd ook een stijgende visintensiteit opgetekend, waarna deze praktisch constant bleef. Uit de totale hoeveelheid gevangen vis blijken duidelijk twee verschillende stadia. Het eerste loopt tot halverwege de jaren 1970 en vertoont een stijging, gevolgd door de opkomst van een dalende trend (Figuur 6.7.3). Deze gegevens illustreren de toekomst van de visserij in het Noord-Atlantische gebied. Onderzoekers zijn tot de conclusie gekomen dat de huidige visexploitatie niet kan aanhouden en dat het hoger trofisch niveau van vissen met het oog op de tegenwoordige trends binnen enkele decennia volledig verdwenen zal zijn in het Noord-Atlantische gebied (Christensen et al., 2002). Dit komt ook naar voren uit het feit dat het bestand van bijna alle soorten gerangschikt wordt als “boven de veilige biologische grenzen”. Figuur 6.7.3: Geraamde vangst in 106 ton per jaar; de biomassa aanwezig in 107 ton vis met een hoog trofisch niveau in het Noord-Atlantische gebied tussen 1950 en 1999. De verhouding tussen vangst en biomassa is een leidraad voor de intensiteit van de visserij (Christensen et al., 2002). Deze trend loopt grotendeels evenwijdig met de Belgische visserij. Een verhoogde aanvoer werd alleen waargenomen tussen 1950 en 1955, waarna een stelselmatige daling in de aanvoer en vlootomvang werd opgetekend. Het aantal schepen bleef vrij constant tussen 1980 en 1990, maar begon vanaf 1993 af te nemen. Terwijl de aanvoerwaarde een duidelijk stijgende lijn vertoont, zien we dat er sterke schommelingen zijn in de relatieve waarde van de visaanvoer in de verschillende jaren met een piek tussen 1980 en 1990, waarna de relatieve waarde afneemt tot het cijfer van de late jaren 1970 (Figuur 6.7.4). 148



Figuur 6.7.4: Tendens in het aantal Belgische vissersvaartuigen en de hoeveelheid visaanvoer (links) en de aanvoerwaarde in absolute en relatieve cijfers (rechts) voor 19502000 (Welvaert, 2001) Vooral de garnaalvisserij kende een scherpe daling tussen 1975 en 1998 van 1.500 ton tot minder dan 200 ton, waarbij de totale vangst in de Noordzee ongeveer hetzelfde bleef, ondanks belangrijke verschillen van jaar tot jaar. De visintensiteit voor garnalen nam in België met ongeveer 78% af in deze periode (ICES, 1999). De hierboven vermelde gegevens illustreren duidelijk dat, zoals het er nu voor staat, de huidige ontwikkelingen een somber beeld tekenen voor de verdere ontwikkeling van de Belgische kustvisserij. Recente ontwikkelingen in het Europese Visserijbeleid laten vermoeden dat verder quotabeperkingen en flankerende maatregelen (zoals technische maatregelen en beperkingen in vaardagen) alleen maar een versterking van de hierboven geschetste trends als gevolg zullen hebben op korte en middellange termijn.

6.7.2.3


Aangezien binnen de concessiegebieden gevist mag worden, is er geen verlies aan visserijgronden in het BDNZ ten gevolge van de aggregaatextractie. Daarenboven richt de benthische visserij zich meer op de flanken en geulen tussen de zandbanken, terwijl de zanden grindwinning voornamelijk op de toppen van de zandbanken plaatsvindt. Garnaalvisserij zal zich echter wel eerder op de zandbanken oriënteren, waardoor deze sector waarschijnlijk het meest kwetsbaar is. Hierdoor is er al vanuit de aard van de activiteiten een vrij goede ruimtelijke spreiding te verwachten tussen beide activiteiten. De socioeconomische ontwikkeling in de visserij zal dus hoogstwaarschijnlijk niet significant beïnvloed worden. Naast deze ruimtelijke spreiding stemmen de twee gebruikers normaal gezien hun activiteiten ook temporeel op elkaar af waardoor minimale interferentie kan verwacht worden tussen beide gebruikers. Het mogelijke effect van zanden grindextractie op visserij kan zowel direct als indirect zijn. Extractie zorgt voor een tijdelijke verstoring van de vissen door omwoeling van de bodem. Of de vissen terugkeren naar de verstoorde gebieden is vooral afhankelijk van de aanwezigheid van voedselbronnen: voornamelijk borstelwormen, tweekleppigen en kreeftachtigen. Specifieke kwantitatieve kennis van het effect van zandextractie op het BDNZ voor de visserij is niet gekend. Monitoringstudies van baggeractiviteiten – die een gelijkaardige verstoring geven door sedimentatie - tonen weliswaar aan dat de stortingen van baggerspecie geen negatieve impact gehad hebben op het voedselaanbod voor de demersale vispopulaties (Lauwaert et al., 2004). De studies van Bonne (2003) tonen ook geen significante daling in macrobenthos densiteiten, zelfs niet in de meest intensief ontgonnen zones. De intrinsieke waarde van het gebied als foerageergebied is aldus waarschijnlijk niet aangetast, en de impact op de visserij kan dan ook als niet significant beoordeeld worden. Bijkomend kan er gesteld worden dat de oppervlaktes waar aan zanden grindwinning wordt gedaan en waar tevens visserij plaatsvindt, gering zijn in verhouding tot de totale oppervlakte waar de visserij werkzaam is. De totale oppervlakte aan visgronden zijn echter niet gekend. Op basis van bovenstaande beschrijving kan er gesteld worden dat er in de besproken scenario’s geen significant negatieve effecten verwacht worden op de visserij.

149


6.7.2.4



Zoals reeds vermeld, werd er bij de analyse een ernstig gebrek aan gedetailleerde visserijgegevens per concessiegebied vastgesteld: •

Ondanks de verplichte registratie van een groot deel van de visserijbewegingen zijn deze data wetenschappelijk niet beschikbaar. Het was dus niet mogelijk om gedetailleerde analyses uit te voeren van de kleinere geografische eenheden zoals de concessiegebieden;

•

Een poging werd gedaan door Ecolas NV. om een intensiteitanalyse uit te voeren aan de hand van verzamelde data van het Instituut voor Natuurbehoud tijdens vogelobservaties (Maes et al., 2005). Ondanks de beperkingen in accuraatheid, wordt hierdoor wel een algemeen patroon van de visserij verkregen. Een update en verificatie van deze analyse op basis van officiële registratiegegevens is echter wenselijk;

•

Naast gegevens over tijdstip en locatie van visserij, ontbreken ook geografische data over de visvangst per gebied. De enige gegevens waarop we ons kunnen baseren zijn grootschalige rapportages (vb. ICES) waarbij ook hier ernstige twijfels en onzekerheden bestaan over de correctheid betreffende de gevangen hoeveelheden, de bijvangst en de “terugworp”.

Ook gegevens voor een goede inschatting van de invloed van de zandwinningactiviteiten op de vispopulaties op de specifieke locaties zijn grotendeels ontbrekend. Hierin kan in de toekomst eventueel verandering komen door de wettelijk vereiste monitoringsprojecten.

6.7.2.5


Er worden geen mitigerende maatregelen of compensaties voorgesteld.

6.7.2.6

Monitoring

Er bestaan een aantal onzekerheden over de ecologische uitwerking op het mariene milieu van zanden grindwinningactiviteiten, zodat onderzoek gewenst is. Het effect op commerciële vis en ongewervelde soorten is van doorslaggevend belang voor de visserij. Vanuit een economisch standpunt moet de nadruk hier liggen op platvissoorten en garnalen. De dichtheid en spreiding van commerciële en niet-commerciële vis en garnalen moet gecontroleerd worden door het gebied op een gestratificeerde wijze te bevissen. Op een wetenschappelijk voldoende aantal punten (b.v. min. 4 stations * 3 replica’s) zouden met regelmatige tussenpozen stalen (min. 2 jaarlijks) genomen moeten worden per controlezone. Een duidelijk onderscheid moet ook gemaakt worden tussen stalen genomen op de toppen van de zandbank en in de geulen. De monitoringstechnieken zullen waar mogelijk compatibel zijn met de technieken die actueel gebruikt worden voor de controle van visbestanden door bijvoorbeeld de Dienst Zeevisserij (d.w.z. met gebruik van een standaard garnalennet met 18 mm mazen en een zes meter opening op drie knopen). Het zou mogelijk moeten zijn om de intensiteit van de monitoring te wijzigen, afhankelijk van het waargenomen optreden of uitblijven van veranderingen. Recente visdata over de zanden grindconcessiegebieden zijn momenteel niet beschikbaar. In het najaar van 2004 is de Dienst Zeevisserij terug gestart met het uitvoeren van monitoringsstudies op het BDNZ (mond. med. Kris Hostens, DVZ 2005): •

Baseline studie Gootebank (1 fishtrack);

•

Baseline studie op de Thorntonbank (2 fishtracks);

•

Baseline studie op de Hinderbanken (2 boomkorstalen).

150



Eind 2005 worden de eerste resultaten verwacht.

6.7.3

Scheepvaart

Wat betreft de veiligheidsaspecten (ongevallenrisico, olieverontreiniging) scheepvaart wordt verwezen naar het hoofdstuk “Veiligheid”.

6.7.4

van

de

professionele

Wrakken

Verspreid over het Belgisch deel van de Noordzee worden 209 wrakken geïdentificeerd (Figuur 6.7.1). Indien men ook de kleinere wrakstukken en kleinere boten in beschouwing zou nemen, dan zou dit getal veel hoger liggen. De meerderheid van de wrakken situeren zich binnen de 12 nautische mijl en de hoofdvaargeul vertrekkende in het Westen aan de Franse grens (Westhinder-scheidingsstelsel) en lopende over het Scheur, de Pas van ’t Zand over de Wielingen naar de Nederlandse grens. In totaal worden 8 wrakken geteld binnen de concessiegebieden voor aggregaatextractie: 2 in sector 1a, 2 in sector 1b, 3 in sector 2c en 1 in sector 2a (Figuur 6.7.1). In sector 2b en controlezone 3 zijn geen wrakken aanwezig. Het is niet uitgesloten dat er zich in de toekomst nog accidenten op het BDNZ zullen voordoen waardoor het aantal wrakken zal toenemen. De wrakken die een hinder zouden vormen voor milieu, scheepvaart of een andere activiteit, zullen echter verwijderd worden. Zoals blijkt uit de posities van de wrakken binnen de concessiezones (Figuur 6.7.1), liggen alle wrakken aan de rand van de controlezones waardoor er door de zandwinningsactiviteiten in alle drie de scenario’s geen significante verstoring t.o.v. de aanwezige wrakken verwacht wordt. Bovendien worden geen wrakken geregistreerd in de sectoren 2b en 2a waar momenteel tot 95% van de ontginning plaatsvond.

6.7.5

Militaire activiteiten

De zones waar militaire activiteiten plaats vinden op het BDNZ kennen een grote overlap met de huidige concessiezones voor zanden grindexploitatie: •

Controlezone 1: -

Sector 1A gelegen op de Thorntonbank ligt praktisch volledig in de militaire zone waar oorlogsmunitie en oefenmijnen tot ontploffing worden gebracht. Deze activiteiten vinden gemiddeld = 10 dagen per jaar plaats.

-

In sector 1b gelegen op de westelijke top van de Gootebank is het aantal militaire activiteiten verwaarloosbaar. Enkel de meest oostelijke punt van sector 1b is gelegen in de detonatiezone.

•

Controlezone 2: Een groot deel van controlezone 2 (ten zuiden van de Buiten Ratel) valt samen met de zone waar schietoefeningen gebeuren. Het aantal schietoefendagen in deze zone bedraagt = 9 per jaar.

•

Controlezone 3: Geen militaire activite iten vinden plaats in controlezone 3.

Wegens de beperkte militaire activiteiten (maximaal 10 dagen per jaar per zone) ter hoogte van de zones voor zanden grindextractie, worden er in de drie scenario’s geen significante effecten verwacht van de zanden grindexploitatie op deze militaire activiteiten. Bovendien was de overlap tussen de vroegere concessiegebieden voor zanden grindontginning en de militaire zones nog groter, én dit heeft tot op heden, voor zover bekend, nooit tot significante effecten geleid.

151


6.7.6



Het totale volume baggerspecie dat in zee wordt gebaggerd, wordt in zee teruggestort. Hiervoor geeft de federale overheid machtigingen aan het Vlaamse Gewest. In de afgelopen vergunningsperiode (01.04.2002 – 31.03.2004) werden 5 machtigingen voor het storten in zee van baggerspecie toegekend waaronder de loswal Br. & W. S1 gelegen binnen controlezone 3 (Sierra Ventana). In totaal werd voor de periode 01.04.2002 - 31.03.2004 11.258.287 ton droge stof gestort verdeeld over de verschillende stortgebieden. De loswal Br. & W. S1 neemt hierbij ongeveer 50 % (5.727.875 ton droge stof) voor zijn rekening (Lauwaert et al., 2004). Ongeveer 58 % is afkomstig van onderhoudsbaggerwerken en 42% van verdiepingsbaggerwerken (Lauwaert et al., 2004). Een duidelijk verschil is zichtbaar tussen de twee jaren, tengevolge van de verdiepingsbaggerwerken in 2003 (Lauwaert et al., 2004). De huidige baggerlosplaats “Sierra Ventana” is gelegen in controlezone 3, Sector 3b. Zolang het gebied gebruikt wordt als baggerstortplaats, mag er geen ontginning plaatsvinden. Bijgevolg zal de zanden grindextractie in sector 3A van het MRS-scenario en van het BAU+AWZ-scenario geen direct effect hebben op de huidige stortactiviteiten. In tegenstelling tot het MRS-scenario waar het aantal scheepsbewegingen naar sector 3A zeer gering is (5/jaar), wordt het aantal trips in het BAU+AWZscenario op 781/jaar geschat (periode 2005-2006). Deze verhoogde scheepvaartactiviteit naar de nabijgelegen sector 3A zou mogelijks indirect kunnen leiden tot een verstoring van de stortactiviteiten, maar gezien het grote aantal scheepsbewegingen in de buurt van controlezone 3 (± 8.000 scheepsbewegingen (heen/terug)) is die verhoogde activiteit niet significant. In het BAU-scenario wordt er niet ontgonnen in controlezone 3 en zijn er bijgevolg ook geen effecten te verwachten. Daar het afgebakend is als concessiegebied voor zanden grindexploitatie kan daar in de toekomst wellicht verandering in komen.

6.7.7

Baggeren

Voor de instandhouding van de maritieme toegangswegen tot de Belgische kusthavens en het op diepte houden van de Vlaamse kusthavens dient gebaggerd te worden (Vlaamse bevoegdheid) teneinde een veilige scheepvaart te waarborgen. Een onderscheid wordt gemaakt tussen onderhoudsbaggerwerken en verdiepingsbaggerwerken. Deze activiteiten vinden voornamelijk plaats binnen de 12 mijlszone van het BDNZ, met een concentratie rond de toegang tot de Westerschelde waar zich ook controlezone 3 bevindt. Voor de periode 01.04.2002 - 31.03.2004 was de maximaal vergunde hoeveelheid per jaar voor alle baggergebieden samen ongeveer 35 miljoen ton droge stof (70% onderhoud en 30% verdieping) (Lauwaert et al., 2004). Er is geen kennis van eventuele toekomstige veranderingen in de referentiesituatie. Er wordt aangenomen dat er zich geen relevante veranderingen in de toekomst zullen voordoen. Er kan verwacht worden dat in de toekomst onderhoudsbaggerwerken zullen uitgevoerd worden op de verschillende scheepvaartroutes zoals in vaargeul 1 (onderhoudsbaggerwerken) en het Scheur (verdiepingsbaggerwerken). Het uitdiepen is voorzien voor de toegang van grotere schepen tot de havens. In de afgebakende concessiegebieden vinden zelf geen baggerwerkzaamheden plaats. Bijgevolg kan er aangenomen worden dat de zanden grindextracties geen effecten hebben op de baggeractiviteiten.

6.7.8

Windturbineparken

C-Power n.v. heeft de nodige vergunningen (domeinconcessie en milieuvergunning) om in de mariene wateren onder Belgische rechtsbevoegdheid ter hoogte van de Thorntonbank een windturbinepark te bouwen en het gedurende een looptijd van 20 jaar uit te baten. In april 2004 zijn de nodige

152



grondonderzoeken gestart. Het concessiegebied voor windenergie ligt juist ten oosten van controlezone 1, sector 1A. De verkregen concessie op de Thorntonbank is opgesplitst in twee gebieden: één ten Westen van de telecomkabel Concerto South1 en de Interconnector gasleiding (deelgebied A) bestaande uit 24 turbines met een oppervlakte van 5,0 km² en één ten Oosten (deelgebied B) bestaande uit 36 turbines met een oppervlakte van 8,8 km². Indien rekening gehouden wordt met een veiligheidszone van 500 m rondom de windturbines wordt een oppervlakte van 26,4 km² ingenomen (Ecolas, 2003) voor een totaal geïnstalleerd vermogen tot 300 MW (rekening houdende met de veiligheidszones). Met de vernieuwde aandacht voor het Kyoto protocol is de kans groot dat er in de toekomst nog andere windenergie projecten op het BDNZ zullen plaatsvinden. Kabinet Noordzee heeft een voorstel ingediend voor de afbakening van een gebied op het BDNZ die hiervoor geschikt is (zie blauwe inkleuring op Figuur 6.5.13). Het windturbinepark op de Thortonbank zal op enkele honderden meters van controlezone 1A liggen. Aangezien de hoeveelheid zand en grind die in de sector 1A geëxtraheerd zal worden eerder beperkt is (BAU & BAU+AWZ: 554.804 m³, MRS: 997.068 m³), en er bijgevolg niet diep gegraven zal worden, worden er geen significante effecten verwacht op de stabiliteit van de windmolens op de Thortonbank. Aangezien het windturbinepark op de Thorntonbank in de nabijheid ligt van controlezone 1A, werd binnen het hoofdstuk ‘veiligheid’ specifiek ingegaan op het risico waarbij een ontginningsschip in aanvaring komt met het windmolenpark.

6.7.9

Kabels en pijpleidingen

De locatie van pijpleidingen en telecommunicatiekabels is weergegeven in Figuur 6.7.1. Bij de communicatiekabels is ook een onderscheid gemaakt tussen kabels in gebruik en kabels die niet langer gebruikt worden (bron van de gegevens: Ministerie van economische zaken, Maes et al. 2000) Zoals uit de Figuur 6.7.1 blijkt, kruist geen enkele pijpleiding een concessiegebied voor zand en grind. Er zijn twee pijpleidingen op de Thorntonbank: de “Seapipe”, geëxploiteerd door Statoil en “Interconnector” geëxploiteerd door Interconnector Ltd. De Seapipe buigt af naar het noordoosten ter hoogte van Thorntonbank, terwijl de Interconnector over de Thorntonbank in noordoostelijke richting loopt. Beide pijpleidingen blijven echter ten oosten van controlezone 1 (sector 1A) gelegen op de Thorntonbank. De derde pijpleiding “Norfra” is een 840 km lange leiding van het Draupner E platform op het Noorse continentale plat naar de haven van Duinkerke in Frankrijk. “Norfra” loopt ten noorden van de controlezones 1 en 2. Naast gaspijpleidingen bevinden zich op het BDNZ ook telecommunicatiekabels. Van de kabels in gebruik loopt er geen enkele doorheen één van de concessiegebieden voor zandwinning. Voor zo ver bekend zijn er momenteel geen vergunningen of aanvragen voor het leggen van kabels of pijpleidingen binnen één van de concessiegebieden op het BDNZ. Wat betreft de autonome ontwikkeling wordt dus uitgegaan van een status quo ten opzichte van de referentiesituatie. Op en rond de Thorntonbank liggen alle bestaande telecommunicatielijnen minimaal 500 m verwijderd van de aangeduide concessiegebieden. Dit is het dubbele van de vereiste veiligheidszone van 250 m rond de kabels. Daarom mag aangenomen worden dat er geen sprake is van enig effect van de zandwinning op de telecommunicatiekabels, en dus ook niet op de eventuele bestaande milieu-impact van de kabelactiviteit tijdens de activiteit.

153



De minimumafstand tussen de aangeduide concessiezone en de pijpleidingen is ongeveer 600 m. Dit is buiten de vereiste veiligheidszone voor de pijpleiding. In de drie scenario’s wordt geen enkel effect verwacht op een van beide pijpleidingen.

6.7.10 Toerisme en recreatie Aangezien er momenteel geen ruimtelijke of temporele overlap wordt vastgesteld tussen toeristische en exploitatie activiteiten, en ook in de toekomst geen scenario’s in die richting worden voorzien, wordt er voor de drie scenario’s geen impact verwacht van de zanden grindexploitatie op toerisme en recreatie. Het kleine aantal schepen betrokken bij zanden grindontginning zal namelijk geen significante hinder beteken voor bijvoorbeeld recreationele vaart. Ook de indirecte effecten van driftvuil en olievervuiling gerelateerd aan de ontginningsactiviteiten die toeristische stranden zouden kunnen vervuilen, wordt als nihil beschouwd.

6.7.11 Luchtverkeer Er worden als gevolg van zanden grindwinning in de scenario’s geen effecten op of verstoringen van het luchtverkeer verwacht, aangezien het projectgebied buiten de laagvliegzones ligt. De nodige signalisatie is ook voorzien voor onverwacht luchtverkeer (bijvoorbeeld loodshelikopters en Zoek- & Reddingsoperaties).

6.7.12 Oceanologische observatiestations Voor zover bekend zijn er geen oceanologische observatiestations in of in de omgeving van de verschillende concessiegebieden. Er worden dan ook in de drie scenario’s geen bijkomende effecten verwacht van zanden grindextractie op oceanologische observatiestations.

154


6.8

Veiligheid

VEILIGHEID

Binnen het hoofdstuk “Veiligheid” wordt onderzocht in hoeverre de activiteiten van zanden grindontginning de veiligheid van de scheepvaart en de kans op (olie)verontreiniging beïnvloeden.

6.8.1

Scheepvaart

6.8.1.1


De analyse van veiligheidsaspecten naar de scheepvaart is samengesteld uit gegevens vanuit verschillende bronnen. Een risicoanalyse werd uitgevoerd door de Germanischer Lloyd gebaseerd op gegevens van SRK voor de periode 10/2001- 09/2002, samen met datasets die het fysische milieu karakteriseren. In deze studie wordt de verhoging van het risico door een windturbinepark (C-power) gelegen op de Thorntonbank berekend. Het bestaande risico voor scheepvaartongelukken wordt er echter niet berekend. Desondanks wordt deze studie als basis genomen, daar het de meest recente informatie bevat. Bovendien oefenen de ontginningsschepen hun activiteiten uit bij relatief lage snelheden (minimum 1,5 knopen) waardoor een zeer ruwe abstractie van de Germanischer Lloyd studie toelaatbaar is. Voor de methodologie gebruikt door de Germanischer Lloyd - studie verwijzen we naar het oorspronkelijke rapport. Momenteel is een studie in uitvoering rond de risico analyse van mariene activiteiten in het Belgisch deel van de Noordzee (RAMA). In deze studie wordt gebruik gemaakt van gegevens van Schelde Radar Keten (IVS-SRK) van de dienst Scheepvaartbegeleiding over scheepvaartbewegingen (periode 04/2003 – 03/2004). De resultaten van deze studie worden echter pas verwacht in de loop van 2006.

6.8.1.2


S CHEEPVAARTROUTES Elk jaar worden ongeveer 58.000 scheepsreizen geregistreerd in de zuidelijke deel van het Belgische deel van de Noordzee. Dit aantal houdt geen rekening met visserijschepen en recreationele vaartuigen. Het projectgebied ligt dus in de nabijheid van één van de meest drukke scheepvaartroutes ter wereld. Op het BDNZ zijn enkele belangrijke clusters van scheepvaartroutes te onderscheiden (Figuur 6.8.1): •

De eerste bevindt zich aan de uiterste Noord-Westrand van het BDNZ en omvat het merendeel van het transit verkeer dat door het Kanaal komt. Deze transit route met schepen van en naar Europese havens in het zuidelijk deel van de Noordzee die de Noordzee binnenkomen of verlaten via het Kanaal maakt deel uit van het IMO scheepvaart-scheidingsstelsel. Scheepsbewegingen in deze route worden niet geregistreerd door het IVS-SRK systeem en gedetailleerde data ontbreken dan ook;

•

De tweede belangrijke cluster van scheepvaartroutes is West-Oost georiënteerd en omvat het Westhinder-scheidingsstelsel dat gebruikt wordt door schepen richting Belgische havens en de Scheldemonding. Deze hoofdvaargeul loopt ten noorden van de Oostdyck. Dit is een erg drukke route met beloodste schepen. Na het Westhinder scheidingsstelsel splitst de cluster zich op in een route ten noorden (meest gebruikt) en ten zuiden van de Wenduinebank, om dan opnieuw samen te divergeren naar de vaargeulen Scheur en Wielingen. Zij worden gebruikt door alle schepen die op weg zijn naar Antwerpen, Gent, Vlissingen, Breskens en Zeebrugge;

165


•

Veiligheid

Vervolgens is er nog een Noord-Zuid gerichte cluster van scheepsroutes die gebruikt wordt door schepen komende van Zeebrugge/Schelde richting Engeland (voornamelijk ro-ro trafiek) en door ferries varend tussen Oostende en Engeland.

Naast deze 3 grote clusters zijn er nog een aantal minder intensief gebruikte scheepvaartroutes: •

“Westrond 2” die voorbij de Westpit loopt en gebruikt wordt door schepen die de Belgische en Schelde-havens verlaten en in noordelijke richting varen naar Nederland, Duitsland, Scandinavië en het Baltische gebied of omgekeerd;

•

Vervolgens is er nog de “Westrond 1” route ten noorden van de Thorntonbank gaande van het Westhinder-scheidingsstelsel richting Nederland en verder noordelijk. Het is een alternatief voor de meer gebruikte Westrond 2 route, maar wordt in de praktijk nagenoeg niet meer gebruikt;.

•

Daarnaast is er nog ander niet-gebonden scheepstrafiek zoals de kustscheepvaart (bevoorradingsschepen, sleepboten, bestrijdingsschepen, etc.) met een bereik ten zuiden van het Westhinder scheepvaart-scheidingsstelsel. Figuur 6.8.1: Kaart van de belangrijkste scheepvaartroutes op het BDNZ

DICHTHEID VAN DE SCHEEPVAART IN HET PROJECTGEBIED In globo kunnen in de controlezones zelf of in de nabijheid ervan volgende scheepvaartroutes onderscheiden worden (gegevens IVS- SRK tussen 04/2003 en 03/2004) (Figuur 6.8.1; Figuur 6.8.2): •

Controlezone 1, Sector 1A (Thorntonbank): De Thorntonbank wordt gekruist door scheepvaartverkeer dat Noord-Zuid georiënteerd verloopt komende van de haven van Zeebrugge of de Schelde en gaande naar Engeland (of omgekeerd). Samen goed voor ongeveer 6.722 reizen (voornamelijk ro-ro trafiek). Ook een deel ferrietransporten (624 reizen) passeren dit gebied. Vervolgens is er nog de “Westrond 1” route die doorheen sector 1A loopt (slechts een 80 tal reizen);

•

Controlezone 1, Sector 1B (Gootebank). Ook Sector 1B wordt zuidelijk begrensd door de Westrond 1 route. Verder passeert het ferryverkeer van/naar Oostende (2.808 reizen) dit gebied. Tenslotte is het ook vermeldenswaardig dat sector 1b zich ten noorden situeert van het Westhinder-scheidingsstelsel, goed voor ongeveer 40.000 reizen per jaar;

•

Controlezone 2 ligt juist ten zuiden van het zeer druk bevaren (ongeveer 40.000 reizen) Westhinder-scheidingsstelsel. Controlezone 2 (Sector 2C) wordt slechts gekruist door een 200-tal reisbewegingen, voornamelijk ten dienste van de zanden grindexploitatie. De twee andere sectoren 2A & 2B zijn nagenoeg gevrijwaard van scheepvaartverkeer en liggen ook op een relatief grotere afstand van het verkeersscheidingsstelsel;

•

Controlezone 3 wordt rakelings gekruist door het Noord-Zuid georiënteerd verkeer (8.000 reizen) en ligt in het okselpunt van enkele andere belangrijke routes. Ten zuiden vinden we de trafiek komende van het Westhinder-scheidingsstelsel richting de Schelde (30.000 reizen) en ten noorden de “Westrond 2” route (3.000 reizen);

Op al deze routes samen, in het zuiden van het BDNZ, worden gemiddeld ongeveer 57.000 scheepsbewegingen per jaar genoteerd. Figuur 6.8.2: Schematische voorstelling scheepvaartbewegingen op BDNZ (2003-2004) Tabel 6.8.1 geeft een vergelijking van de door de Dienst Scheepvaartbegeleiding gerapporteerde SRK gegevens in de periode 04/2003- 03/2004, en gegevens van Anatec UK geciteerd in de studie van Germanischer Lloyd. Vanuit een worst-case benadering hanteerde Germanischer Lloyd de Anatec dataset.

165


Veiligheid

Tabel 6.8.1: Overzicht van de scheepvaartdensiteiten op het zuidelijke deel van het BDNZ volgens Dienst Scheepvaartbegeleiding (april 2003 - maart 2004) en volgens Anatec Route – cfr Figuur 6.8.2

Totaal aantal bewegingen volgens SRK

Totaal aantal bewegingen volgens ANATEC

Westrond 1

72

614

Westrond 2

3.078

4.191

Noord-Zuid Cluster

9.530

16.891

West-Oost cluster (incl. Westhinder scheidingsstelsel)

30 à 40.000 afhankelijk van de plaats van telling

40.892

In volgende tabel wordt een overzicht gegeven van het aantal scheepsbewegingen die plaatsvinden per controlezone/sector ingedeeld per cargo klasse. 10 verschillende klassen werden onderscheiden voor het volledige BDNZ waarvan 9 voorkomend binnen de concessiegebieden. De klassen zijn gerangschikt volgens dalend gevaar voor milieu en mens. Tabel 6.8.2: Aantal scheepsbewegingen per product klasse voor de verschillende concessiegebieden op basis van de gegevens van dienst Scheepvaartbegeleiding Cargo type

1A

Klasse 1: Mariene Polluenten + Bulk Cat A

1B

2A

2B

2C

3

Klasse 2: Crude oils Klasse 3: Bunkers en zware olies

1

Klasse 4: Andere olies

6

2

Klasse 5: Potentiële Mariene Polluenten + Cat B & C

20

1

Klasse 6: Toxische Producten (IMO-code 6.1 & 2.2)

164

3

Klasse 7: Andere producten of HNS

354

10

554

11

geïdentificeerde

2

2

3A

3B

4

4

13

13

1

1

105

105

46

46

250

250

647

647

gevaarlijke

Klasse 8: Gevaarlijke producten, onbekend

14

1.097 1.097

Klasse 10: Ongevaarlijke producten

6.345 2.228

10

10

168

5.930 5.930

Totaal

7.447 2.255

10

10

186

8.093 8.093

Zoals reeds eerder vermeld vinden het hoogste aantal scheepsbewegingen plaats in controlezone 1 (sector 1A) en controlezone 3, waarvan deze laatste controlezone slechts rakelings gekruist wordt (Figuur 6.8.1). Slechts in de sectoren 1a, 3a en 3b worden goederen van klasse 1 tot 3 vervoerd. Het aandeel van deze gevaarlijke goederen is echter kleiner dan 1%. De meeste schepen transporteren ongevaarlijke goederen. Het grote aandeel in controlezone 1 is deels te wijten aan het ferrytransport. Een belangrijk percentage producten blijft echter ongekend (klasse 8) (max. 13% voor sector 3).

ANALYSE VAN ONGEVALRISICO’S OP HET BDNZ De gerapporteerde risico's voor scheepsongevallen variëren van studie tot studie, wat degelijke conclusies zeer bemoeilijkt (toch mogen we schatten dat het gaat om enkele tot meerdere ongevallen per 100 jaar). Een belangrijke vaststelling is dat de meeste ongevallen gebeuren bij goede weersomstandigheden en zichtbaarheid, vaak in situaties waarbij er duchtig wordt gemanoeuvreerd (inhalen, passeren, verankeren, loods aan boord nemen), wat bevestigt dat de meeste aanvaringen te wijten zijn aan een menselijke fout, vaak doordat de bemanning teveel op de radar vertrouwt en door een gebrek aan aandacht.

165


Veiligheid

Een ander feit dat van het grootste belang is wanneer de kans op ongevallen wordt geanalyseerd, is het type en de afmeting van het schip. Grote supertankers en supervrachtschepen worden door hun omvang praktisch onbestuurbaar in crisissituaties (Disney, 1996). Dit blijkt gedeeltelijk uit de gegevens die aantonen dat bulkvrachtschepen en tankers ongeveer de helft uitmaken van alle schepen die betrokken zijn bij ongelukken. Deze schepen zijn meestal groter en moeilijker te manoeuvreren. Met zekerheid kan worden gesteld dat een betrouwbare raming van het huidige risico op scheepsongevallen in de Belgische territoriale wateren vooralsnog een zeer moeilijke kwestie is en dat de cijfers uit dit rapport gezien hun hoge mate van onzekerheid met de grootste omzichtigheid moeten worden gebruikt. In de loop van 2006 worden echter de resultaten verwacht van het RAMA project die een antwoord moet bieden voor deze onzekerheid. Omdat er geen precieze gegevens bestaan over het risico van ongevallen op het BDNZ, werden alternatieve gegevens gebruikt om het risico aangaande zeevaart te illustreren en een ruwe schatting te maken van het risico in de huidige situatie. De risicowaarden voor verschillende soorten ongevallen worden gegeven in Tabel 6.8.3. Hieruit blijkt dat het grootste gevaar bestaat uit aanvaringen, aan de grond lopen of contact, waarbij contact betekent: botsen met een drijvend of stilstaand object dat geen schip is. Dit soort ongevallen is samen verantwoordelijk voor meer dan de helft van het totale ongevallenrisico en bevestigt de bevindingen hierboven. Tabel 6.8.3: Risicowaarden voor verschillende soorten ongevallen volgens verscheidene bronnen. Kans op een ongeval per schip per jaar Zuiden van de Nederlandse Wereldwijd Noordzee (1991-1995) † (1978-1991)†

UK (1999-2000)*

Aanvaring

0,032

0,0019

Contact

0,0065

0,0068

Aan de grond lopen

0,0260

0,0034

0,0155 - 0,0067

Brand of explosie

0,0016

0,0021

0,0126 - 0,0191

Zinken

0,0097

0,0031

Totaal

0,0760

0,0170

0,0251 - 0,0371

0,0532 - 0,0629

Bronnen: (Electrabel - Jan de Nul NV, 2001; Department for Transport, Local Government and the Regions, 2000) *Betreft koopvaardijschepen die onder Britse vlag varen. †Betreft alle soorten schepen.

Om een idee te krijgen van het aantal ongevallen per jaar moeten de kansen in Tabel 6.8.3 voor het Nederlands deel van de Noordzee en de wereldwijde gegevens vermenigvuldigd worden met de gemiddelde scheepsdichtheid per eenheid van oppervlakte en tijd van de regio in kwestie. In de studie van Seaenergy (2001) wordt de dichtheid in het "Scheur"-kanaal bijvoorbeeld geraamd op ongeveer 45 schepen/1.000 km² per dag. Op basis van de cijfers van het zuidelijk deel van de Nederlandse Noordzee zou dit resulteren in een gemiddelde van één botsing/contact per 7 maanden voor het Scheurkanaal. De trafiek in het Scheurkanaal wordt geraamd op driekwart van de trafiek in het Westhinderscheidingsstelsel waardoor hier de kans op accidenten nog hoger zou liggen. Helaas zijn er geen betrouwbaarheidsintervallen bekend voor deze gegevens, noch is er verdere informatie over de ruimtelijke betrouwbaarheid.

165


Veiligheid

In de milieueffectenbeoordeling (MEB) van het Seanergy Project wordt gesteld dat de kans op een aanvaring in een gebied van 576 km² (24 km bij 24 km) rond het Seanergy project geschat moet worden in de orde van 3 incidenten met milieuoverlast (olie of chemische vervuiling) per 100 jaar (BMM, 2002). Uitgaande van de historische accidentanalyse waren er op het Belgisch Deel van de Noordzee (met een oppervlak van ca. 3.600 km²) 14 scheepsongevallen in de periode 1980-2003, waarvan ongeveer 65% tengevolge van aanvaringen. 70% gaf aanleiding tot milieuoverlast (of 1 ongeval om de 2,5 jaar). Er zijn ook gegevens beschikbaar voor een risicoanalyse van olietransporten in de Baltische Zee (SSPA, 1996). De kans op een ongeluk met olievervuiling in de Baltische Zee op offshore routesegmenten (dus zonder haventoegang) werd geschat op ongeveer 0,05/1000 vaarten. Een extrapolatie naar het BDNZ (60.000 reizen per jaar) geeft dus een schatting van ongeveer 3 accidenten met mogelijke milieuschade per jaar. Ook in de deelstudie van GL worden verscheidene bronnen aangehaald met vergelijkingsmateriaal van de kans van een ongeval. Ook deze getallen blijken zeer sterk te variëren (tussen meerdere aanvaringen per jaar tot minder dan 0,0005/jaar) afhankelijk van het beschouwde gebied, het type accident dat in overweging genomen wordt, of het met een ander schip is of met een platform. Een uitgebreide analyse van deze gegevens ligt echter buiten de opzet van dit MER. Opnieuw komt men echter tot de conclusie dat er veel verschillende getallen circuleren en dat een inzicht in de werkelijke kans voor een ongeval op het BDNZ moeilijk in te schatten is. Aangezien er blijkbaar geen eenduidige conclusie bestaat over de risico’s van accidenten en incidenten in de zuidelijke Noordzee, zal vergelijking met het bijkomende risico veroorzaakt door de zandwinningsactiviteit moeilijk te interpreteren zijn.

6.8.1.3


Veranderingen in het risico van scheepvaartongevallen (laat staan de differentiatie in verband met milieuschade) in de toekomst blijft hoogst speculatief. Een afname in het gevaar van olievervuiling door olietankers kan op middellange termijn verwacht worden gezien de geleidelijke toename van dubbelwandige tankers. De ontwikkeling van aanvullende bescherming van bunkertanks in de koopvaardij is moeilijk te voorspellen. Een andere ontwikkeling die men verwacht is dat op langere termijn het aantal scheepsbewegingen verder zal afnemen, maar dat de gemiddelde grootte van schepen nog verder zal toenemen. Het effect van deze ontwikkeling op het optreden van ongevallen met milieuschade is uiterst moeilijk te voorspellen en valt buiten het domein van dit rapport.

6.8.1.4


Een onderscheid moet gemaakt worden in 1) ongevallen veroorzaakt door varende schepen op weg naar of van hun concessiegebied en 2) op drift geslagen schepen die een concessiegebied binnen dringen met mogelijks contact met een ontginningsschip tijdens het uitvoeren van de activiteit. In het tweede geval kan het zandwinningsschip gezien worden als een stilstaand object daar de zandwinningsactiviteiten bij relatief kleine snelheden plaatsvinden.

O NGEVALLEN DOOR VARENDE SCHEPEN We verwachten geen aanzienlijke verhoging van de risico’s door het scheepsverkeer tengevolge van de ontginningsactiviteiten, aangezien het aantal reizen met zandwinningschepen beperkt is in vergelijking met het totale scheepvaartverkeer (ongeveer 3,5% of ± 2000 vaarten / jaar (BAU en MRS) of 6% of ± 3.500 vaarten/jaar (BAU+AWZ) tov ± 58.000 reizen in het zuidelijk deel van het BDNZ) (voorlopige 165


Veiligheid

resultaten uit het RAMA-project). Bovendien vinden de zandwinningsactiviteiten enkel plaats bij voldoende goede weersomstandigheden om een veilige benadering en uitvoering van de werken te verzekeren. Uitgaande van het gegeven van 0,05 accidenten met olievervuiling per 1000 vaarten in de Baltische zee op offshore routesegmenten, komt dit voor de zandsector neer op een 0,10 accidenten per jaar of één om de 10 jaar voor het BAU en MRS scenario en 0,17 accidenten per jaar of om de 6 jaar voor het BAU+AWZ-scenario. Gebruik makende van de historische accidentanalyse (1980-2003) (1 accident met vervuiling om de 2,5 jaar) komt dit voor zowel het BAU als het MRS-scenario neer op een kans van 0,02 per jaar (om de 50 jaar) en voor het BAU+AWZ-scenario op een kans van 0,03 per jaar (om de 30 jaar), mits de aanname dat er tijdens die periode gemiddeld 40.000 reizen per jaar plaatsvonden (i.v.m. 20032004: 58.000 reizen/jaar). Het risico voor een aanvaring zal wel afhankelijk zijn per concessiegebied. De routes gevolgd door de zandwinningsschepen naar de controlezone 2 (de meest geëxploiteerde zone) bevinden zich ten zuiden van de belangrijkste scheepvaartroute waardoor de kans op een aanvaring gering is. Het relatief kleine aantal vaarten naar de controlezone 1 en de vaarten naar zone 3 moeten echter wel de intensieve vaarroute van het Scheur kruisen. Hierbij wordt de kans op ongevallen het hoogst ingeschat voor controlezone 3 daar dit gebied in het okselpunt ligt van het Noord-Zuid georiënteerd verkeer (8.000 reizen), de trafiek komende van het Westhinder-scheidingsstelsel richting de Schelde (30.000 reizen) en ten noorden de “Westrond 2” route (3.000 reizen). Alle routes passeren rakelings langs controlezone 3. Daarnaast vindt ook trafiek plaats in de controlezone 3 zelf van schepen die baggerspecies komen lossen in de baggerlosplaats gelegen in sector 3b.

O NGEVALLEN MET EEN ONTGINNINGSSCHIP TIJDENS ACTIVITEIT Specifieke data over het risico van een ongeval met een ontginningsschip in dienst is niet beschikbaar. De kans voor een aanvaring tussen een schip en een stilstaand object (windturbinepark) is omstandig berekend in de studie van Germanischer Lloyd in het kader van de MER voor de windturbines op de Thorntonbank. Aangezien zandwinningsactiviteiten bij relatief kleine snelheden plaatsvinden, is een ruwe abstractie van deze studie de best beschikbare informatie op huidig ogenblik. Er wordt dan ook kort aandacht besteed aan de resultaten van deze studie. Voor de gedetailleerde beschrijving van de randinformatie, methodologie, resultaten en conclusies verwijzen we naar deze deelstudie. In de studie van GL werden een aantal aannames gedaan. De belangrijkste aanname voor een interpretatie van de resultaten is waarschijnlijk dat ervan uitgegaan wordt dat er geen opzettelijke nalatigheid plaats vindt. Dus er wordt vanuit gegaan dat er door alle betrokken mensen (bemanning, scheepvaartbegeleiding ed.) naar best vermogen gehandeld wordt. In de realiteit blijkt de menselijke factor echter een belangrijke bron van ongevallen te zijn (zie hoger). Belangrijk hierbij te vermelden is dat onopzettelijke menselijke fouten evenals het falen van veiligheidsinstrumenten wel mee in deze analyse werd opgenomen. Opzettelijke nalatigheid is niet in rekening gebracht aangezien hiervoor geen statische basis data voorhanden zijn. Daarnaast wordt geen rekening gehouden met: technologische ontwikkelingen, luchtvaartongelukken, aanvaringen tussen schepen binnen het windturbinepark, onderhoudswerkzaamheden, oorlog en terrorisme en voor de kwantitatieve analyse met schepen kleiner dan 500 ton. Uit de analyses van de studie van GL blijkt dat de gecumuleerde kans op een aanvaring van een schip met het windturbinepark ongeveer 0,005 aanvaringen per jaar bedraagt. Dit komt overeen met ongeveer 1 accident per 200 jaar. Aangezien het bekomen risico ongeveer een factor 6 à 7 kleiner is dan wat door BMM beschouwd is als aanvaardbaar risico (3 incidenten met milieuvervuiling per 100 jaar) werd de kans op een aanvaring met een windturbinepark als een kleine maar niet verwaarloosbare verhoging ervaren.

165


Veiligheid

Zich baserend hierop kunnen op basis van een vergelijking van het aantal uren hinder en oppervlakte die het object inneemt, een schatting van de kans berekend worden. In tegenstelling tot windmolens die permanente structuren (24 u/dag) zijn op zee, is de ontginningsactiviteit op zich beperkt (3 tot 5 schepen/werkdag (afhankelijk van scenario)) en van relatief korte duur (1 uur baggeren) waardoor de kans op aanvaring met een schip (bij drift) zeer klein is. Een extrapolatie van de kans berekend in de GL studie, geeft ons een kans op een accident met een ontginningsschip tijdens activiteit van 1 accident op bijna 850 jaar (BAU+AWZ) en 1 op meer dan 1000 jaar (BAU en MRS). Ondanks deze ruwe abstractie, kan aangetoond worden dat de bijdrage van de zanden grindwinning aan het ongevallenrisico op de Noordzee verwaarloosbaar is.

IMPACT Buiten de raming van de kans op een aanvaring of contact tussen een vaartuig en een stilstaand object moet de impact van een dergelijk effect ook geschat worden. Deze impact is afhankelijk van een aantal factoren. De belangrijkste zijn: •

de afmeting en het soort vaartuig;

•

de snelheid van het vaartuig bij de botsing;

•

de manier waarop het vaartuig het obstakel raakt.

Algemeen geldt dat hoe groter het schip, hoe kleiner de impact van het obstakel (hier dus het ontginningsschip) op het aanvarende schip zal zijn, maar hoe groter de impact op het obstakel. Dezelfde algemene regel is van toepassing op de snelheid. De schade aan het schip en het obstakel vergroot met de snelheid. Het is duidelijk dat de specifieke kenmerken van het type, en dus de vorm en de bouw van het schip invloed zullen hebben op de effecten van een incident. Er zal verschil zijn in de effecten van het doordringen van de romp van een bulkvrachtschip, een enkelwandige olietanker of een algemeen vrachtof containerschip. De locatie en het volume van bunkertanks zijn ook afhankelijk van het type vaartuig. In de studie van Germanischer Lloyd wordt het volume dat vrijkomt tengevolge van een aanvaring met een onderdeel van het turbinepark geschat, waarbij rekening gehouden wordt met de probabiliteiten van voorkomen en type schip. Het resultaat van deze deterministische berekeningen is dat de gemiddelde volumes die vrijkomen ongeveer 50 ton (in de gegunde constellatie) zouden bedragen (GL 2003). Een analoge hoeveelheid kan hier vooropgesteld worden.

CONCLUSIE Er zijn geen specifieke data beschikbaar over het risico ten gevolge van scheepvaart en meer specifiek zandwinningsschepen op het BDNZ. Het aantal schepen betrokken bij zandwinning is relatief klein (± 3,5% (BAU of MRS) versus 6% (BAU+AWZ)) ten opzichte van de totale scheepstrafiek in het BDNZ en bovendien zijn de schepen slechts voor een korte periode actief op het BDNZ waardoor verwacht wordt dat het bijkomende risico verwaarloosbaar is. Bij het scenario met de grotere extractie (BAU+AWZ) is het risico groter dan bij de andere scenario’s daar een groter aandeel van de extractie plaatsvindt in controlezone 3 die in een gebied ligt met een intense scheepstrafiek; het bijkomend risico ten gevolge van zandwinning blijft evenwel klein en aanvaardbaar. Aangezien zandwinningschepen gedurende hun activiteiten aan relatief lage snelheden varen, is een abstractie gemaakt van de resultaten van een recent beschikbare studie voor het BDNZ van het risico op aanvaring met een stilstaand voorwerp namelijk een windturbinepark (GL, 2003). Op die manier kan een ruwe schatting gemaakt worden voor het geval een schip op drift een ontginningsschip tijdens de uitvoering van de activiteit ramt. Deze kans wordt als verwaarloosbaar beschouwd voor de drie scenario’s. 165


6.8.1.5

Veiligheid


Momenteel ontbreken betrouwbare ramingen van scheepsongevallen in de Belgische territoriale ramingen. Deze inschattingen zijn gebaseerd op het aantal scheepsbewegingen die jaarlijks in het BDNZ plaatsvinden. Nauwkeurige Schelde Radar Keten data (IVS-SRK) zijn beschikbaar bij de dienst Scheepvaartbegeleiding. Scheepvaartgegevens van het transitverkeer in de noordelijke zone van het BDNZ ontbreken echter. Deze data zijn noodzakelijk voor de raming van het totale aantal scheepsongevallen in het BDNZ, maar zijn van minder belang voor de concessiegebieden voor zanden grind. Momenteel is wel gestart met risico analyse van de mariene activiteiten in het Belgisch deel van de Noordzee (RAMA). Dit project houdt rekening met risico’s van activiteiten van zandwinningschepen op het BDNZ. Resultaten van deze studie worden verwacht in de loop van 2006.

6.8.1.6


In geval van een accident met olievervuiling moet het Noordzee rampenplan onmiddellijk in actie treden. De plaatsing van boeien en andere signalisatieapparatuur (b.v. radar signalisatie) zal de veiligheid rond het concessiegebied verhogen.

6.8.1.7

Monitoring

Er wordt geen specifieke monitoring, buiten deze zandwinningsactiviteiten (KB 01/09/2004), voorgesteld.

6.8.2 6.8.2.1

inherent

aan

eventueel

uit

te

voeren

Olieverontreiniging Beschrijving van de methodiek

Voor de bespreking van de olieverontreiniging zijn verschillende aspecten in beschouwing genomen. Voor de bespreking van de referentiesituatie wordt kort besproken wat gekend is van olievervuilingen op het BDNZ, voornamelijk op basis van gegevens van het toezichtprogramma op de Noordzee vanuit de lucht. Daarnaast is ook gebruik gemaakt van beschikbare literatuur. Voor de bespreking van de effecten van een olieverontreiniging zijn op de Thorntonbank studies uitgevoerd door WL Delft Hydraulics (Kleissen, 2003; Boot, 2003). Zij hebben op basis van modellen van de hydrodynamica van de Noordzee en modellen van olieverspreiding (Part 3D Delft) de verspreiding van een olielozing gesimuleerd. Voor de beschrijving van de methodologie verwijzen we naar Kleissen (2003). De belangrijkste conclusies die getrokken kunnen worden op basis van deze studie zullen hieronder besproken worden. De analyse van WL Delft Hydraulics vormt de basis voor een ecotoxicologische analyse van de effecten van de aanwezigheid van de olie op fauna.

6.8.2.2


De autonome ontwikkeling voor het aspect ‘olieverontreiniging’ kan op de dag van vandaag nog niet voorspeld worden.

165


6.8.2.3

Veiligheid


Aangezien het concessiegebied in de Noordzee ligt, valt dit onder de regelingen die van toepassing zijn op de MARPOL “speciale zones”, Bijlage I. Het lozen van oliehoudende vloeistoffen is daarbij verboden. Voor het doel van dit MER wordt aangenomen dat er geen lozing zal plaatsvinden. De interne regelingen en controle worden verondersteld afdoende te zijn. Aan de andere kant moeten we tot de conclusie komen dat illegale olieverontreinigers een groot aandeel blijven houden in de olievervuiling in de Noordzee (zie bijvoorbeeld Ospar Commissie 2000). Olievervuiling als gevolg van zandwinning zal vooral optreden door een onvoorzien verlies van olieachtige substanties van een zandwinningschip (vnl. gasolie). Een onvoorzien verlies van olieachtige substanties kan ook het gevolg zijn van een incident of ongeval met schepen die geen verband houden met het project. Een onvoorzien verlies van olie uit schepen kan verscheidene oorzaken hebben: •

een aanvaring tussen twee schepen;

•

schepen die botsen (door een navigatiefout, onachtzaamheid of een technische storing) met een stilstaand obstakel (een turbine) of een drijvend obstakel;

•

aan de grond lopen;

•

scheuren in de romp;

•

zinken;

•

brand aan boord;

•

onvoorziene lozing of verlies;

•

ernstige nalatigheid en/of opzettelijke (criminele) lozingsactiviteiten.

Figuur 6.8.3 geeft de geobserveerde olievlekvervuiling door BMM weer in het zuidelijk deel van de Noordzee. Zoals blijkt, werden er globaal gezien betrekkelijk weinig olievlekken opgetekend binnen de concessiegebieden tussen 1998 en 2003. In de nabijheid van het projectgebied is het aantal geobserveerde (olie)vervuilingen tijdens deze observatieperiode evenwel groot rond sector 1b (Gootebank) (Figuur 6.8.3). Hiervan werden er 7 op meer dan 1 m³ geschat. In hoeverre dit voortkomt uit onvoorzien verlies of illegale lozing kon niet met zekerheid worden vastgesteld, maar het merendeel staat geclassificeerd als operationeel verlies. Op basis van deze gegevens is het momenteel niet mogelijk om een betrouwbare kwantitatieve risicobepaling uit te voeren voor de kans dat een olievlek zou doordringen in het concessiegebied, maar men mag aannemen dat deze mogelijkheid reëel en significant is. Naast de vliegtuigtellingen, kan het systematisch tellen van gestrande vogels en het scoren van de vogels die met olie besmeurd zijn, een indicatie opleveren voor de mate van chronische olievervuiling van de zee (Seys, 2001). De proportie met olie besmeurde zeekoeten onder deze die dood of stervend gevonden worden op het strand, is voorgesteld als een graadmeter voor de ecologische kwaliteit van het mariene milieu (EcoQ) (Stienen et al., 2004). Uit een vergelijking tussen de verschillende Noordzeelanden van de oliebevuilingsgraad bij Zeekoeten, blijkt dat de zuidelijke Noordzee tot de meest gecontamineerde gebieden van de Noordzee behoort (Camphuysen, 2004). In de winter 2003/2004 was 52% van de gevonden Zeekoeten besmeurd met olie. Ondanks een daling van de vervuilingsgraad ten opzichte van de periode 1990-1999 is de voorgestelde EcoQO van minder dan 10% met olie besmeurde zeekoeten nog lang niet bereikt (Stienen et al., 2004).

165


Veiligheid

Figuur 6.8.3: Overzicht van geobserveerde olievlekken door het Belgisch toezichtsvliegtuig in de Noordzee (’98-’03) (BMM, 2005) Er werden geen algemene gegevens gevonden over de correlatie tussen het optreden van olievervuiling (hoeveelheid; soort) en het soort ongeval. Een historische analyse (van 1960 – 2003) van accidenten met olieverontreiniging die een potentieel gevaar opleveren voor de Belgische kust gebaseerd op literatuurgegevens, wordt samengevat in Tabel 6.8.4. Het studiegebied voor de historische analyse omvat het BDNZ, en volgende aangrenzende wateren tussen: •

de oostelijke Engels-Nederlandse grenslijn tussen de Norfolk kust (Eng) en Den Helder (Nl)

•

de westelijke Engels-Franse grenslijn tussen South-Hampton (Eng) en Cherbourg (Fr). Tabel 6.8.4: Overzicht olie accidenten in het BDNZ en aangrenzende wateren

Maritieme zone

Accidenten (#)

Totaal getransporteerde hoeveelheid (m³)

Gem. hoeveelheid gespild (m³)/ accident

België

11

5.610

623,33

Frankrijk

5

7.690

1.922,50

Groot-Brittannië

10

29.000

2.900,00

Nederland

4

1.825

456,25

Totaal

30

44.125

1.634,26

(1) Cedre (2003). Accidental spills of sea transport around the British Isles since 1960 (http://www.le-cedre.fr) (2) BMM (2005). Overzicht accidenten sinds 1990.

De gelekte volumes variëren tussen de 10.000 ton (Olympic Allience, Dover Street, 1975, Iranean light crude) en minder dan 10 ton (b.v. Noordpas incident, EEZ, 2001, olie niet verder gespecificeerd). De helft van de vervuiling werd veroorzaakt door stookolie, benzine, crudes, terwijl de andere helft niet geïdentificeerd werd. Deze data bevestigen de gegevens over de gerapporteerde olievervuiling door tankers (ITOPF, 2004), zoals weergegeven in Tabel 6.8.5. Aanvaringen resulteerden meestal in vervuiling op grote schaal (>7 ton). Scheuren in de romp leiden grotendeels tot vervuiling op kleine schaal. Tabel 6.8.5: Accidentele olievervuiling (- en aandeel in %) veroorzaakt door tankers tussen 1974 en 2004, verdeeld in vervuiling van minder dan en meer dan zeven ton en in het soort activiteit (ITOPF, 2004). < 7 tonnes

7-700 tonnes

> 700 tonnes

Hoeveelheid

%

Hoeveelheid

%

Hoeveelheid

%

Ongevallen (totaal)

3233

100,00

743

100,00

309

100,00

Aanvaring

167

5,17

283

38,09

95

30,74

Aan de grond lopen

232

7,18

214

28,80

117

37,86

Scheuren in de romp

573

17,72

88

11,84

43

13,92

Brand, explosie

85

2,63

14

1,88

30

9,71

Diverse oorzaken/ ongekende

2176

67,31

144

19,38

24

7,77

164


Veiligheid

In het geval van de historische analyse voor het BDNZ en aangrenzende wateren zijn aanvaringen verantwoordelijk voor 70% van de ongevallen. Dit resulteerde in gemiddelde gelekte hoeveelheden van ongeveer 1.400 ton voor het totale gebied en 500 ton voor het BDNZ. Deze grote hoeveelheid is hoofdzakelijk te wijten aan het accident met de British Trent (1993) waarbij ongeveer 5000 ton in zee terecht kwam. Een analyse exclusief dit accident geeft voor het BDNZ een gemiddelde gelekte hoeveelheid van ongeveer 50 ton. Deze bevinding wordt trouwens bevestigd door het luchttoezicht van de BMM waarbij de maximale olievlekken tussen de 10-100 m³ bedroegen. Ook de berekeningen van een aanvaring tussen een schip op drift en een stilstaand object door Germanisher Loyd (2003) kwamen tot gemiddelde vrijgekomen volumes van ongeveer 50 ton (in de gegunde constellatie). Door de recente verplichting, waarin vereist wordt dat tankers dubbelwandig zijn, zal de gelekte olie als gevolg van scheepsongelukken in de toekomst waarschijnlijk vooral bestaan uit bunkerolie.

6.8.2.4


Met het oog op de impact van olievervuiling moet men rekening houden met de weersomstandigheden tijdens de vervuiling, de soort olie, de gelekte hoeveelheid en de plaats waar het lek plaatsvond. Deze kenmerken zullen bepalend zijn voor de omvang van de olievlek, de stroombaan en hoe snel deze uiteen zal vallen, emulgeren, verdampen, verspreiden en zinken. Simulaties kunnen aangeven welke omstandigheden - in termen van waar de olie gelekt is, de meteorologie, het vervuilingniveau en indammingacties - een risico inhouden bij het bestrijden van vervuiling en deze geven ook de mogelijkheid om risicoprofielen op te stellen. Voorlopig zijn nog geen gedetailleerde simulaties beschikbaar voor de zanden grindconcessiegebieden in het BDNZ. De meest recente studie voor de bespreking van de effecten van een olieverontreiniging is een studie uitgevoerd door WL Delft Hydraulics (Kleissen, 2003; Boot, 2003). Zij hebben op basis van modellen van de hydrodynamica van de Noordzee en modellen van olieverspreiding (Part 3D Delft) de verspreiding van een olielozing gesimuleerd. Voor de beschrijving van de methodologie verwijzen we ook naar de studies. De simulaties van WL Delft Hydraulics zijn gebaseerd op een worst-case scenario. Worst-case scenario dient hier gezien te worden in de optiek van de bestrijding en interventietijd en de mogelijke vervuiling van de drijvende olie op de kust. Daarom is er voor de studie gekozen voor een situatie van hoge windsnelheid (17 m/s); een windrichting die zo recht mogelijk naar de dichtstbijzijnde Belgische of Nederlandse kust blaast (NNO-WZW), en een volume dat nog net binnen de capaciteit van de bestrijdingsmogelijkheden ligt. Daarnaast is ook aandacht besteed aan de mogelijke invloed van het lozingsmoment en aan de modelparameter windfrictie-coëfficiënt. Het is duidelijk dat deze scenario's dus niet uitgekozen zijn omwille van een ecologische worst-case. Afhankelijk van het meteorologische meetpunt kon afgeleid worden dat deze omstandigheden in ongeveer 1,2 tot 2,6 % van alle observaties bereikt werden en dus waarschijnlijk resulteren in stranding van de olieverontreiniging aan de Belgische of Nederlandse kust.

BESTRIJDING VAN OLIEVLEKKEN Voor de inschatting van de tijd die beschikbaar is voor de oliebestrijding wordt hierna de samenvatting van de modelleringresultaten van WL Delft Hydraulics (Kleissen, 2003) geciteerd. Aangezien de kans op accidenten met zandontginningsschepen op zich uiterst gering is, zullen we ons beperken tot de simulatie van het worst-case scenario. Deze omstandigheden doen zich maximaal 1 à 2 dagen per jaar voordoen.

165


Veiligheid

Bij de simulatiecondities van wind uit het NNW of 340° verplaatst de olievlek bij een lozing op de Thorntonbank zich onder de gegeven invloed van de wind richting de Belgische kust. Na gemiddeld 11 uur spoelen de eerste oliedeeltjes aan op de kust hetgeen een gemiddelde snelheid betekent van ongeveer 0,5 m/s. Dit tijdstip van aanspoelen wordt niet significant beïnvloed door het tijdstip van lozing, maar is voornamelijk windgedreven. Wanneer een dergelijke lozing plaatsvindt gedurende een springtij in plaats van een doodtij, dan zal echter de lengte van strand waar de olie op aanspoelt groter zijn. Bij een hogere windfrictie van 5 % in plaats van 3 % spoelen de eerste oliedeeltjes al na gemiddeld 7 uur aan (gemiddelde snelheid van ongeveer 0,8 m/s). Dit geeft aan dat de gemiddelde snelheid is toegenomen met hetzelfde percentage als de toename van de frictiefactor, namelijk ongeveer 60 %. Gebruik makend van deze simulatiegegevens zijn de aanspoeltijden berekend indien een olievlek zich voordoet in een bepaalde concessiezone (Tabel 6.8.6). Tabel 6.8.6: Simulaties van tijdstip van aanspoeling aan de Belgische Kust (17m/s, NNW) Concessiegebied

Afstand concessiegebied - Belgische kust (km)

Tijdstip aanspoelen (u)

Tijdstip aanspoelen (u)

bij 3% wind frictie

bij 5% wind frictie

Sector 1A

29

16

10

Sector 1B

25,7

14

9

Sector 2A

18,8

10

7

Sector 2B

15,7

9

5

Sector 2C

21,6

12

8

Sector 3A

14,4

8

5

Sector 3B

16,4

9

6

Er is dus een relatief korte tijd om tussenbeiden te komen in het geval van een olielozing. Vooral in het geval dat een lozing zich voordoet in controlezone 3 is de interventietijd klein (min. 5 uur). Hierbij dient wel opnieuw de nadruk gevestigd te worden op het feit dat het hier gaat om scenario’s met een windsnelheid van 17 m/s of 7 Beaufort. Bij deze weersomstandigheden is interventie sowieso een hachelijke en moeilijke zaak en de efficiëntie van de bestrijding laag (te hoge golven zullen bijvoorbeeld het gebruik van booms sterk bemoeilijken en is het uitvaren van bepaalde schepen problematisch). Anderzijds geeft dit de minimale tijd weer. In geval van lagere windsnelheden zal er dus meer tijd zijn om interventies op touw te zetten en zal bestrijding op zee eenvoudiger zijn. Een lek van 20 m3 olie is voldoende om een cirkelvormig oppervlak met een straal van 500 m te bedekken met een uniforme dikte van 0,1 mm. Men mag niet vergeten dat de olie zich zelden in een cirkelvorm verspreidt (zoals ook blijkt uit de figuren van de gemodelleerde olieverontreiniging). Het verspreiden van de olie hangt ook af van het soort olie en de viscositeit: dieselolie verspreidt zich verder en sneller dan zware stookolie of ruwe olie. Baggerschepen varen voornamelijk op gasolie die vergelijkbaar is met dieselolie. Uit de resultaten van de modellering blijkt dat er ook verschillen gevonden kunnen worden tussen de oppervlakte die verontreinigd wordt afhankelijk van het getij. Bij beide windfricties blijkt een lozing bij springtij te resulteren in een grotere verspreiding van de olie wat de bestrijding zou bemoeilijken ten opzichtte van een lozing bij dood tij. In het geval van een springtij en 5 % frictiecoëfficiënt blijkt dat na 6 à 8 uur de olievlek een lengte heeft bereikt van meer dan 20 km. De olievlek is korter bij 3% frictiecoëfficiënt en nog kleiner bij doodtij.

166


Veiligheid

De bestrijding zelf gebeurt door het indammen van de olievlek met behulp van drijflichamen (booms). De olie wordt daarna verzameld in een container met behulp van “skimmers” (boot, vacuüm pomp, absorberend materiaal) en afgevoerd. Eventueel wordt gebruik gemaakt van chemische dispersanten die de olie afbreekt in kleinere partikels die minder schadelijk. Ter besluit kan gesteld worden dat voor zowel de drie scenario’s de kans op een olieverontreiniging zeer gering is. Het grootste gevaar op stranding van een olievlek is afkomstig bij een lozing in sector 3A (MRS en BAU+AWZ scenario) en dit bij hoge windfrictie (5%). De minimale interventietijd bedraagt in dit geval 5 uur.

EFFECTEN OP ORGANISMEN IN DE WATERKOLOM Een olielozing (accidenteel, operationeel of illegaal) houdt potentiële effecten in op de organismen in de waterkolom en de avifauna. De enige recente gegevens voor het BDNZ met betrekking tot organismen in de waterkolom is terug de modellering die gebeurd is door Delft Hydraulics. Om deze gegevens te kunnen kaderen, is het belangrijk volgende randopmerkingen te maken: •

Om de impact van de gemodelleerde olieverontreiniging op beide diergroepen te evalueren werd de blootstelling aan en het effect van zware stookolie (HFO) onderzocht. Zandwinningsschepen varen echter op gasolie dat veel minder milieuschadelijk en vluchtiger is;

•

Een bespreking wordt gegeven van de effecten van een lozing van 1.000 ton HFO die gesimuleerd werd. De keuze van 1.000 ton werd gemaakt op basis van het maximale volume dat nog binnen de capaciteit van de bestrijdingsmogelijkheden ligt voor België. De berekende volumes volgens de studie van Germanisher Lloyd worden echter geschat in de grootte orde van 50 ton voor een aanvaring tussen een schip en een stilstaand voorwerp (b.v. een windmolen).

Voor meer gedetailleerde gegevens wordt opnieuw verwezen naar het RAMA project dat in de loop van 2006 haar resultaten zal voorstellen.

Effecten op organismen in de waterkolom Om de impact van zware stookolie te bepalen dienen de omgevingsconcentraties gekend te zijn. Het studiebureau WL Delft Hydraulics heeft de concentraties in de waterkolom na een olielozing ingeschat aan de hand van een verspreidingsmodel. De bekomen concentraties in de waterkolom hebben betrekking op de gedispergeerde fractie van de olie. Opnieuw wordt enkel de worst case simulatie besproken voor de Belgische kust. Voor de Belgische kust is dit scenario “Hyd17_w” (340°, 17 m/s, doodtij, 3% windfrictie) omdat in deze simulatie dezelfde of hogere olieconcentraties voorspeld worden t.o.v de andere simulaties bij deze windrichting. De hoogste fracties worden teruggevonden in de waterfractie 0-10% en 90-100% namelijk 99,9 µg/l. Bij lagere windsnelheden wordt de afwezigheid van olie in de waterkolom voorspeld. De berekening van de directe verliezen door WL Delft Hydraulics ten gevolge van een lozing van zware stookolie is weergegeven in Tabel 6.8.7.

167


Veiligheid

Tabel 6.8.7: Berekening van de directe verliezen in het “worst-case” scenario Parameter

Invertebraten

Vissen

-3

X0

99,9*10 mg/l

99,9*10-3 mg/l

µ

1,328

1,851

Y0

-2,805 of 0,2%

-3,434 of 0,14%

Ter besluit: Uit Tabel 6.8.7 blijkt dat de directe verliezen van invertebraten en vissen, bij blootstelling aan de hoogste potentiële concentratie van zware stookolie uit de simulaties, zeer gering zijn. In geval van lagere windsnelheden worden de effecten als nul ingeschat. De effecten in het geval van een lek van ongeveer 50 ton met gasolie kan dus als verwaarloosbaar beschouwd worden. Dit geldt voor zowel het BAU, het BAU+AWZ als het MRS scenario.

Effecten op de avifauna Hierna worden de effecten op de avifauna onderzocht. Zowel de effecten op het vogelbestand in open zee als de effecten op het vogelbestand op het land worden bekeken. Ook hier worden simulaties voor de Belgische kust uitgevoerd. Vogelverliezen open zee lozing Hierna worden de verliezen aan vogels berekend ten gevolge van een incident met olieverlies in open zee. In eerste instantie dient te worden nagegaan welke oppervlakte met olie verontreinigd is, op basis van de modellering. Opnieuw worden enkel de resultaten gegeven van de simulatie bij een windsnelheid van 17 m/s (het worst-case scenario). Dit is het scenario waarbij het grootste oppervlak gedurende de langste tijd met olie bedekt is. Voor de Belgische kust is dit het scenario waarbij 47 km² kust verontreinigd wordt bij een lozing op de Thorntonbank. Figuur 6.8.4: Oppervlakte van de olievlek in functie van de tijd voor de simulatie hyd17_w2 (wind aan 17 m/s vanuit NNO bij springtij met 3% frictie-coëfficiënt). De impact op het vogelbestand is een functie van de densiteit en de kwetsbaarheid van de vogelsoorten. De gegevens inzake vogeldensiteit zijn gemiddelden voor de Belgische kustwateren in de periode 19921998 (Seys, 2001). De gehanteerde kwetsbaarheidindex (Tabel 6.8.8) werd opgesteld door het Instituut van Natuurbehoud (Vandenbroele et al., 1997). De impactberekening voor zware stookolie voor de Belgische kust bij een windsnelheid van 17 m/s is weergegeven in Tabel 6.8.9. Gezien telkens uitgegaan werd van de grootst mogelijke aangetaste oppervlakte is het ingeschatte aantal dode vogels een benaderende weergave. Tabel 6.8.8: Kwetsbaarheidsindex van vogelsoorten in het BDNZ (Vandenbroele et al., 1997) Vogelsoort

Kwetsbaarheidindex

% mortaliteit

Duiker

29

89,9

Fuut

23

71,3

Noordse Stormvogel

18

55,8

168


Veiligheid

Vogelsoort

Kwetsbaarheidindex

% mortaliteit

Jan van Gent

22

68,2

Zwarte Zee-eend

19

58,9

Grote Jager

25

77,5

Dwergmeeuw

24

74,4

Kokmeeuw

11

34,1

Stormmeeuw

13

40,3

Kleine Mantelmeeuw

19

58,9

Zilvermeeuw

15

46,5

Grote Mantelmeeuw

21

65,1

Drieteenmeeuw

17

52,7

Grote Stern

20

62

Visdief/Noordse Stern

20

62

Zeekoet

25

77,5

Alk

25

77,5

Tabel 6.8.9: Impact van zware stookolie op het vogelbestand in open zee bij worst-case scenario (windsnelheid 17 m/s) Vogelsoort

Densiteit (aantal/km²)

Aantal op 47 km² (Belgische kust)

% mortaliteit

Aantal dode vogels (Belgische kust)

Duiker

0,25

11,75

89,9

11

Noordse stormvogel

0,14

6,58

55,8

4

Jager

0,01

0,47

77,5

1

Alk/Zeekoet

4,04

189,88

77,5

148

Zwarte/Grote Zee-eend

0,95

44,65

58,9

27

Fuut

0,44

20,68

71,3

15

Stormmeeuw

1,67

78,49

40,3

32

Dwergmeeuw

0,18

8,46

74,4

7

Jan van Gent

0,19

8,93

68,2

7

Kokmeeuw

0,18

8,46

34,1

3

Kleine Mantelmeeuw

0,21

9,87

58,9

6

Grote Mantelmeeuw

0,55

25,85

65,1

17

Zilvermeeuw

1,43

67,21

46,5

32

Drieteenmeeuw

1,19

55,93

52,7

30

TOTAAL

340

Om de impact van de gemodelleerde olielozing te kunnen interpreteren werden de aantallen effectief getelde stookolieslachtoffers uit vroegere incidenten omgerekend naar de gemodelleerde lozingen. In Tabel 6.8.10 werden de aantallen dode vogels omgerekend naar een lozing van 1.000 ton zware stookolie.

169


Veiligheid

Tabel 6.8.10: Vergelijking van de impact op de avifauna met incidenten uit het verleden (naar ICES, 2005) Incident

Locatie

Lozing (ton)

Olie type

Meest talrijke # totaal overeenkomstig slachtoffers gevonden geschatte # slachtoffers vogels mortaliteit bij 1000 ton olie

Braer

Shetland (UK), 1996

85.000

Norwegian zwarte gulfaks zeekoet, crude kuifaalscholver

1.800

5.000

21

Sea Empress

Irish Sea 72.000 (UK), 1996

Forties blend crude

6.900

10.00015.000

96

Erika

Bretagne (F), 1999

15.000

heavy fuel zeekoet

44.000

120.000300.000

2.933

Prestige

Gallicië (Esp), 2002

77.000

heavy fuel zeekoet, alk, 22.000 papegaaiduiker

100.000200.000

286

Tricolor1

Kanaal (F), 170 2003

heavy fuel zeekoet, alk

40.000100.000

117.647

zeekoet, zwarte eend

zee-

20.000

(1) Schip zonk in december 2002, maar lekte niet voor januari 2003

Uit Tabel 6.8.10 blijkt dat de omgerekende aantallen stookolieslachtoffers sterk kunnen variëren. Dit is in eerste instantie een gevolg van de lokale vogeldensitieit. Het betreft hier incidenten voor de kusten van resp. Wales, Schotland, Bretagne en Gallicië, waar de vogeldensiteiten kunnen verschillen t.o.v. deze in de Belgische kustwateren (conf. Tricolor). Ook de heersende weersomstandigheden en het tijdstip van het incident hebben een invloed op de impact. Alle genoemde accidenten vonden plaats in de winter. Tenslotte kan de vraag gesteld worden of alle slachtoffers bij de historische incidenten geteld werden. Dit wordt gesuggereerd door de grote verschillen in totaal geschatte mortaliteit (er worden voor de Erika zelfs cijfers genoemd van 300.000 slachtoffers). Het is immers mogelijk dat een onbekend aandeel van de dode vogels niet aanspoelden, maar in open zee gezonken zijn. In december 2002 kapseisde de autocarrier Tricolor op zo'n 20 kilometer van de Belgische kust, na een aanvaring met het containerschip Kariba. Meer dan een maand later voer een sleepboot van URS (Unie der Reddings- en Sleepdienst) de Tricolor aan, waarbij een hoeveelheid olie in zee terecht kwam. De totale hoeveelheid ligt rond de 170 ton. In totaal spoelden 20.000 vogels aan op de Franse, Nederlandse en Belgische kusten. In België werden 9.177 vogels binnengebracht waarvan 4.980 levende en 4.197 dode (Haelters et al., 2003). Vooral zeekoeten en alken werden massaal slachtoffer van de ramp. Het hoge aantal bij de Tricolor in vergelijking met de andere accidenten (Tabel 6.8.10) toont duidelijk het belang van de Belgische westkust aan als overwinteringsgebied voor voornamelijk zeekoeten en alken. Beide soorten zijn overwinteraars en geen residente zeevogels. Onder deze soorten was het aantal slachtoffers dermate groot dat negatieve gevolgen op populatieniveau verwacht kunnen worden. In de winter volgend op de ramp met de Tricolor (1 jaar later) werd een sterke afname van het aantal Zeekoeten/alken gemeten in de gebieden die het zwaarst door de olie waren getroffen (Stienen et al., 2004). Het is vooralsnog onduidelijk of en in hoeverre de sterke reductie van de aantallen het gevolg was van de ramp. Een effect van de ramp kan zeker niet worden uitgesloten, maar aan de andere kant wijkt de reductie niet af van eerder gemeten natuurlijke fluctuaties. Duidelijk is wel dat het Tricolor accident geen merkbare effecten gehad heeft op andere soorten dan de Zeekoet en Alk (Stienen et al., 2004).

170


Veiligheid

In het geval van de Tricolor zijn de omstandigheden vergelijkbaar met de gemodelleerde toestand. Het betreft immers een incident voor de Belgische kust, in de winter, bij hoge windsnelheden en met zware stookolie. Nochtans liggen de gemodelleerde vogelverliezen bij deze randvoorwaarden (ruim 300: Tabel 6.8.9) veel lager dan de overeenkomstig geschatte aantallen (120.000). Ook de gemodelleerde verliezen bij lagere windsnelheden liggen lager (700-1000 vogels: Tabel 6.8.9). De gemodelleerde verliezen van de overige accidenten die ook in de winter plaatsvonden leunen wel dichter aan bij de waarden berekend in Tabel 6.8.9 en Tabel 6.8.10. De gemodelleerde verliezen dienen evenwel enigszins genuanceerd te worden. De gehanteerde vogeldensiteiten zijn immers gebaseerd op gemiddelde dichtheden in de winter over een periode van 10 jaar. De invloed van de conditie van de vogels en de milieucondities (seizoen, voedselbeschikbaarheid, meteorologische omstandigheden, …) van de simulaties op deze densiteit werd niet in rekening gebracht. De densiteit van de vogels op zee bij een windkracht van 17 m/s zal hoogstwaarschijnlijk afwijken van de gemiddelde winterdensiteit (vermoedelijk lager liggen). Evenmin werd rekening gehouden met het feit dat de vogels bij stormweer rustig water opzoeken. Gezien olie op het water de golfslag verminderd zien de vogels dit als “rustig” water, wat leidt tot een grotere impact. Het gehanteerde model kan bijgevolg nog verfijnd worden door meer invloedsparameters in rekening te brengen.

Besluit Modellen kunnen wel een eerste inzicht geven in het aantal olieslachtoffers. Desondanks, bewijzen in situ accidenten dat deze aantallen toch nog vaak een onderschatting zijn van de realiteit. Er is geen positieve correlatie tussen het aantal vogelslachtoffers en de hoeveelheid gelekte olie. Het effect hangt nauw samen met het belang van het gebied als overwinteringsplaats voor vogels. Wegens het groter belang van de westkust en de Vlakte van de Raan voor de avifauna is het risico groter voor het zowel het BAU als het BAU+AWZ-scenario daar het aantal vaarten naar de controlezones 2 en 3 groter zijn dan in het MRS scenario. Naast de directe slachtoffers die een ramp veroorzaakt, zijn er ook mogelijks negatieve gevolgen voor de populatie (langdurig effect). Het is echter niet altijd eenvoudig het effect van de ramp te onderscheiden van natuurlijke fluctuaties in een populatie. Het model is gebaseerd op lozingen met HFO, terwijl de meest gebruikte brandstof ontginningsschepen gasolie is, die op zich vluchtiger en minder schadelijk voor het milieu is.

bij

Vogelverliezen strandlozing Uit de simulaties bij een windsnelheid van 17 m/s blijkt dat een hoeveelheid van de geloosde olie de kustlijn zal bereiken. Bijgevolg kunnen ook op het land effecten op de avifauna optreden. Dit wordt hierna onderzocht. De impact op de avifauna ter hoogte van de kustlijn is enerzijds functie van de oppervlakte die met olie bedekt wordt. Deze oppervlakte kan afgeleid worden uit de figuren, die resulteren uit de simulaties van de gestrande olie (uit de oppervlaktelaag) na 5 dagen. Bij lage en gemiddelde windsnelheden blijkt dat de olievlek de Belgische kust niet bereikt, doch zich uitspreidt in noordoostelijke richting. Mogelijks zal de olievlek op een later tijdstip de Nederlandse kust bereiken. Dit kan echter niet geverifieerd worden met de huidige simulatietijd. 171


Veiligheid

In de scenario’s met een windsnelheid van 17 m/s blijkt dat de olie de kust wel bereikt na 5 dagen. Opnieuw wordt uitgegaan van het worst-case scenario voor zware stookolie. Er wordt uitgegaan van een gemiddelde strandbreedte van 75 m. Uit de modellering blijkt dat de grootste verontreinigde oppervlakte van de Belgische kust 0,95 km² (of 12,7 km * 75 m) bedraagt (hyd17_w2). Anderzijds hangt de impact af van het vogelbestand ter hoogte van het beschouwde gebied. De gehanteerde vogeldensiteiten werden vastgesteld in een gebied tot 5 km buiten de kust, in de periode 1992-1998. Om de coherentie met de modelleringen te behouden werd voor zware stookolie rekening gehouden met de densiteiten, gemeten in de winter (Seys, 2001). De kwetsbaarheidsindex, opgesteld door het Instituut voor Natuurbehoud, is weergegeven in Tabel 6.8.8. De impactberekening voor zware stookolie is weergegeven in Tabel 6.8.11.

Besluit Opnieuw wordt vermeld dat de resultaten gebaseerd zijn op een worst case scenario en is de kans dat een dergelijke olielozing zich voordoet ten gevolge van de ontginningsactiviteiten minimaal. In geval verontreiniging zich toch voordoet, wordt gezien de grotere biologische waarde van controlezone 2 en 3 en hun nabijheid bij de kust het risico groter ingeschat voor het BAU en het BAU+AWZ-scenario dan voor het MRS scenario. Uit Tabel 6.8.11 blijkt dat voor de Belgische kust slechts een verwaarloosbaar aantal vogels (vier) zouden aangetast worden door de aangespoelde zware stookolie op de kust. Wel dient hierbij opgemerkt te worden dat deze schatting enkel opgaat voor de soorten die vermeld staan in de kwetsbaarheidsindex, mortaliteit onder andere mogelijk voorkomende soorten is dus niet in overweging genomen wegens een gebrek aan gegevens. Op basis van (de ontbrekende) beschikbare literatuurgegevens was het niet mogelijk om een wetenschappelijk gefundeerde uitspraak te doen over effecten op het bodemleven of op zeezoogdieren. Tabel 6.8.11: Berekening van de impact van zware stookolie op de avifauna t.h.v. de Belgische en Nederlandse kust (17 m/s) Vogelsoort

Densiteit (aantal/km2)

Aantal op 0,95 km² (Belgische kust)

% mortaliteit

Aantal mortaliteit (Belgische kust)

Roodkeelduiker

0,22

0,21

89,9

0

Fuut

1,18

1,12

71,3

1

Jan van Gent

0,01

0,009

68,2

0

Zwarte Zee-eend

2,72

2,58

58,9

1

Dwergmeeuw

0,14

0,13

74,4

0

Kokmeeuw

1,81

1,72

34,1

1

Stormmeeuw

1,51

1,43

40,3

1

Kleine Mantelmeeuw

0,08

0,07

58,9

0

Zilvermeeuw

0,80

0,76

46,5

0

Grote Mantelmeeuw

0,21

0,19

65,1

0

Drieteenmeeuw

0,12

0,11

52,7

0

Alk

0,03

0,03

77,5

0

Zeekoet

0,27

0,26

77,5

0

TOTAAL

4 172


6.8.2.5

Veiligheid


Er is een gebrek aan goede ecotoxicologische referentiegegevens voor impact van olie op mariene organismen. Er bestaat onvoldoende wetenschappelijk literatuur die de relatie tussen olievervuiling (kwantiteit, omstandigheden, …) en vogelslachtoffers verklaart. Gegevens over relaties met schade aan benthos en zeezoogdieren, toepasbaar in de Noordzee zijn ook schaars.

6.8.2.6


Om maximaal de strijd aan te gaan tegen vervuiling werd in mei 2003 de kustwacht opgericht die nu effectief operationeel wordt. Het organiseren van het operationele luik bij een olieverontreiniging is hun belangrijkste taak. Om de inzetbaarheid van het oliebestrijdingsmateriaal te verzekeren, geeft de minister prioriteit aan de aankoop van een multifunctioneel vaartuig in samenwerking met de Vlaamse overheid en de privé-sector, onder de vorm van een publiek privaat project. Het businessplan wordt momenteel opgesteld, waarna een aanbestedingsprocedure volgt. De bedoeling is een vaartuig te verwerven dat voor meerdere activiteiten kan worden aangewend, namelijk het leggen van boeien, als sleepboot en voor het inzetten van oliebestrijdingsmateriaal, onderhoud van het windmolenpark. Zo kan men de bezettingsgraad van een schip beter benutten en de kosten over de partners verdelen. Sinds april 2005 (MB 19/04/2005) is ook het nieuwe “Rampenplan Noordzee” van kracht, Het rampenplan beschrijft de organisatie van de hulpverlening en de coördinatie van de operaties bij rampsituaties of ernstige ongevallen in de Belgische wateren. Daarnaast heeft het plan ook een operationeel en praktisch karakter. Gezien de zeer geringe kans op olievervuiling, andere verontreiniging en aantasting van fauna en flora, rechtvaardigt de zandwinning op dit vlak geen bijkomende milderende maatregelen.

6.8.2.7

Monitoring

Vanuit de zanden grindwinning dringt er zich geen specifieke monitoring naar olieverontreiniging op. Er kan wel verwezen worden naar het Belgische programma voor luchttoezicht boven de Noordzee, waarbij de illegale lozingen afkomstig van schepen een halt toe geroepen worden. Dat programma wordt uitgevoerd in het kader van het Bonn Akkoord (1969). Het Bonn Akkoord is een regionaal samenwerkingsakkoord tussen de verschillende Noordzeekuststaten ter voorkoming en bestrijding van zeeverontreiniging afkomstig van schepen.

173


7

Effecten relevant in het kader van het ESPOO-verdrag

EFFECTEN RELEVANT IN HET KADER VAN HET ESPOOVERDRAG

Zand- en grindwinning zal niet leiden tot significante grensoverschrijdende effecten.

175


8

Conclusie

CONCLUSIE

Voorliggend milieueffectrapport wordt opgemaakt voor mariene aggregaatextractie (het winnen van zand en grind) uitgevoerd door 13 bedrijven die vertegenwoordigd worden door Zeegra VZW enerzijds en uitgevoerd door de Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ) – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang anderzijds. Op basis van deze evolutie kan er van uit gegaan worden dat de hoeveelheid grind die in de komende 3 jaar geëxtraheerd zal worden, minimaal zal zijn in vergelijking met de hoeveelheid zand. Voorliggende MER moet bijgevolg vooral in het kader van zandextractie op het BDNZ gezien worden. Sinds 2004 zijn de concessiezones waar voorheen aan zanden grindextractie werd gedaan, gewijzigd volgens het KB 01/09/2004. Er zijn nu 3 controlezones en 1 exploratiezone: •

Controlezone 1 bestaat uit twee sectoren: sector 1A op de Thorntonbank, sector 1B op de Gootebank. sector 1A is gans het jaar open voor ontginning, sector 1B enkel gedurende de maanden maart, april en mei;

•

Controlezone 2 is onderverdeeld in drie sectoren: sectoren 2A e n 2B bevinden zich op de Kwintebank, sector 2C op Buiten Ratel en Oostdijck. De sectoren 2A en 2B zijn afwisselend open voor ontginning voor een periode van 3 jaar (rotatiesysteem). Omdat sector 2B op de Kwintebank voorheen het meest gebruikt is, is dit de eerste sector die voor drie jaar wordt gesloten. De sector 2B is officieel gesloten op 15 maart 2005 voor een periode van 3 jaar. Tot 15 maart 2008 mag dus enkel in de sectoren 2A en 2C ontgonnen worden;

•

Controlezone 3 is gelegen op een dumplocatie voor gebaggerd materiaal (Sierra Ventana). Dit is dan ook een soort 'recyclagezone', dicht bij de kust. Met deze controlezone wil men de druk op natuurlijke zandbanken verminderen. Sector 3A is gans het jaar open, terwijl sector 3B gesloten is zolang deze sector tevens als baggerspeciesloswal (B&W S1) gebruikt wordt;

•

In de exploratiezone (ter hoogte van de Hinderbanken) zullen overheid en concessiehouders de mogelijkheden van (voornamelijk grind-) ontginning onderzoeken.

In het MER worden drie scenario’s in beschouwing genomen. Alle scenario’s gaan uit van de belangrijke aanname dat zowel sector 2B als sector 3B niet geopend worden voor een periode van 3 jaar (tot 15 maart 2008). Alle zanden grindextracties in sector 1 en 2 worden uitgevoerd met een sleephopperzuiger. In sector 3 mag volgens de vigerende wetgeving ook een steekhopperzuiger gebruikt worden. Er kan echter vanuit gegaan worden dat ook een sleephopperzuiger zal gebruikt worden. Scenario 1 betreft het Business As Usual – scenario. In dat scenario wordt maximaal uitgegaan van de situatie zoals ze zich in het verleden heeft voorgedaan, d.w.z. dat de grootste hoeveelheid op de banken in de sector 2 geëxtraheerd wordt. Scenario1 : Business As Usual (BAU) extractievolumes (m³) per deelzone voor de periode van 3 jaar SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

554.804

0

6.968.607

0

1.226.589

0

0

554.804

8.195.196 8.750.000

177

0


Conclusie

Scenario 2 staat voor een Maximale Ruimtelijke Spreiding (MRS). Hiervoor is de totale maximaal te exploiteren hoeveelheid aggregaten homogeen verdeeld over de banken van de verschillende zones. Dit resulteert in een extractie van 0,082 m3 per m² over een periode van drie jaar. Uitgesplitst over de verschillende zones resulteert dit in de onderstaande tabel van extractievolumes (m³) per deelzone. Scenario 2: Maximale Ruimtelijke Spreiding (MRS) op banken van de concessies extractievolumes (m³) per deelzone voor de periode van 3 jaar SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

997.068

179.448

845.748

0

6.705.741

21.995

0

1.176.516

7.551.489

21.995

8.750.000

Scenario 3 (BAU-AWZ) gaat uit van het BAU-scenario + de extractie van zand die zal uitgevoerd worden voor de AWZ – Afdeling Kust en Afdeling Maritieme Toegang. Voor de normale badstrandverhogingen en kleinere onderhoudsuppleties, die uitgevoerd worden door AWZ - Afdeling Kust, is er jaarlijks een totale hoeveelheid van 550.000 m³/jr nodig. Deze hoeveelheid wordt volledig gewonnen op de Buitenratel en Oostdijck en die gelegen zijn in controlezone 2C. Daarnaast zal AWZ – Afdeling Maritieme Toegang in de volgende periode van 3 jaar 5.000.000 m³ winnen in de sector 3A, meerbepaald ter hoogte van de oude stortzone S1. Deze stortzone neemt slechts 15% in van de totale sector 3A. Scenario1 : Business As Usual (BAU) + AWZ extractievolumes (m³) per deelzone SECTOR 1A

SECTOR 1B

SECTOR 2A

SECTOR 2B

SECTOR 2C

SECTOR 3A

SECTOR 3B

554.804

0

6.968.607

0

2.876.589

5.000.000

0

554.804

9.845.196 15.400.000

178

5.000.000


Conclusie

In onderstaande tabel worden de milieueffecten tussen de drie scenario’s met elkaar vergeleken. (0: geen effect, 0/-: minimaal effect, -: gering negatief effect, -: negatief effect, ---: significant negatief effect) Discipline

Effect

BAU-scenario

MRS-scenario

BAU-scenario + AWZ

Bodem

Verstoring van de graven van sleuven

--

---- (steekhopperzuiger)

---- (steekhopperzuiger)

-- (in sector 2A) - (in sector 1A en 2C)

-

-- (in sector 2A en 3A)

--

--

--

Effect op de golfwerking


-

-- (in sector 2A en 3A) - (in sector 1A en 2C)

Wijziging in de stroming en het sedimenttransport


-- (steekhopperzuiger)


Turbiditeitswijziging door het ontstaan van een sedimentpluim

-

-

-

Effect op de waterkwaliteit

-/0

-/0

-/0

Lucht

Effect op de luchtkwaliteit

-/0

-/0

-

Geluid

Optreden van geluidsverstoring

0

0

0

Fauna

Benthos Absoluut biotoopverlies

--

---

--

Relatief biotoopverlies (=t.o.v. het volledige BDNZ)

-

-

-- (in sector 2A)

-


-


-

-- (in sector 2A en 3A)

bodem

door

Wijziging van de sedimentologische eigenschappen (=vergroving) Afzetting sedimentpluimen

Water

Wijziging gemeenschapsstructuur

- (sector 1A en 2C)

- (in sector 1A en 2C) Wijziging densiteit en soortenrijkdom


Herstelcapaciteit

-- (in sector 2A)

179

-


Discipline

Effect

Conclusie

BAU-scenario

MRS-scenario

- (in sector 1A en 2C)

- (in sector 1A en 2C) Effect als gevolg van de stijging van de turbiditeit

-

-

0

0

0/-

0/-

0

0

0/-

0/-

Vissen Direct effect Indirect effect Vogels Direct effect Indirect effect

BAU-scenario + AWZ

-

0

0/-

0

0/-

Monumenten en Landschap

Aantasting van het landschap en de monumenten

0

0

0

Verenigbaarheid van activiteiten

Baggerwerkzaamheden; Windturbineparken; Oceanografische observatietorens; Toerisme en recreatie; Kabels en pijpleidingen; Wrakken; Luchtverkeer; Militaire activiteiten.

0

0

0

-

-

-

Kans op aanvaring met baggerschepen

0/-

0/-

0/-

Kans op olieverontreiniging

0/-

0/-

0/-

Visserij Veiligheid

180


Conclusie

De milieueffecten die zich kunnen voordoen als gevolg van de zanden (grind)extractie kunnen als volgt samengevat worden: •

•

De belangrijkste effecten met betrekking tot bodem zijn het ontstaan van putten en sleuven, afhankelijk van de gebruikte baggertechniek, het verbreken van het sediment-water evenwicht en de depositie van sedimentpluimen. Een indirect effect kan zijn het optreden van een verhoogde golfwerking op de kust d.m.v. stormen door het wijzigen van de structuur van de zandbank. -

Door de zandontginning zullen er in controlezone 1 en 2 per sleepbeurt sleuven gecreëerd worden van maximaal 0,5 m diep. De herstelperiode van deze sleuven door heropvulling gebeurt meestal binnen een periode van 1 jaar. De volledige herstelperiode, inclusief het ecologische herstel, is echter moeilijk in te schatten en varieert tussen de 1-4 jaar. Bij het gebruik van een steekhopperzuiger in het MRS-scenario en het BAU+AWZ-scenario, zal het effect op bodem in de sector 3A (ca. 1,48 km² effectief ontginningsoppervlak) groter zijn en de herstelperiode langer duren. Er dient hierbij wel opgemerkt dat de steekhopperzuiger enkel in concessiezone 3 mag gebruikt worden.

-

In het BAU-scenario en BAU+AWZ-scenario kan er een wijziging (lees: vergroving) in de sedimentologische samenstelling van de bodem optreden. Het quartair dek wordt namelijk grover naar de basis en wordt onderaan meestal gekenmerkt door een grindvloer. In het MRS-scenario worden deze wijzigingen niet verwacht, omdat er een geringere ontginningsdiepte wordt gecreëerd. In de sector 3A zal dit evenwek niet echt relevant zijn, vermits het om de extractie van gedumpt materiaal gaat.

-

Tijdens het zandwinningsproces zal er in alle drie de scenario’s een afzetting van sedimentpluimen ontstaan. Over de afstand waar de pluim zich zal afzetten bestaan verschillende waarden. Er kan uitgegaan worden dat het zand zich over enkele honderden meters zal afzetten; fijn materiaal in suspensie kan tot 11 km migreren. Hierbij zal er geen significant verschil optreden tussen de scenario’s.

-

In het BAU-scenario en BAU+AWZ-scenario zal de totale afgraving over een periode van 3 jaar in de sector 2A tot ca. 2 m gebeuren. Indien er geen herstel zou optreden, kan de werking van de golfslag op de kust toenemen. Monitoring is hier echter aangewezen. In de zone 1A wordt er in het BAU-scenario en BAU+AWZ-scenario tot een diepte van 0,03 m en in de sector 2C respectievelijk tot een diepte van 0,05 m en 0,11 m gegraven, bij uitmiddeling over de ganse oppervlakte zandbanken van de zones. In het MRS-scenario wordt er tijdens de periode van 3 jaar bij uitmiddeling in elke sector tot een diepte van 0,08 m gegraven. In het MRS-scenario zal de werking van de golfslag weinig beïnvloed worden, omdat er niet zo diep ontgonnen wordt. Dit is ook het geval voor de winning in de sector 1A en 2C in het BAUscenario en BAU+AWZ-scenario. In het BAU+AWZ-scenario zal de totale afgraving over een periode van 3 jaar in de sector 3A meerbepaald onder stortzone S1 tot ca. 3,4 m gebeuren. Het materiaal dat hierbij afgegraven wordt, betreft eerder gestort materiaal. In de sector 3A treedt er bijgevolg geen aantasting van de oorspronkelijke zeebodem op.

De belangrijkste effecten voor de waterkolom zijn een invloed op de stromingspatronen als gevolg van een verandering in de bodemstructuur, een turbiditeitswolk ter hoogte van de bodem en de waterkolom. -

Het BAU-scenario en BAU+AWZ-scenario zal een groter effect teweegbrengen op de stroming en het sedimenttransport dan het MRS-scenario, omdat de kans op een lokaal grotere verlaging van de bodemstructuur bij het BAU- en BAU+AWZ-scenario groter is (voornamelijk in sector 2A en sector 3A). Bij het gebruik van een steekzuiger in sector 3 zal er een groter lokaal effect optreden op de hydrodynamica en het sedimenttransport dan bij het gebruik van een sleephopperzuiger.

-

Door de overlaat van sediment en water vanuit de hopperzuiger en ook tijdens het lozen van ongewenste fracties aan baggermateriaal na de extractie zal er in beide scenario’s een significante turbiditeitspluim achter en rond het schip ontstaan. Deze tijdelijke toename in concentraties tengevolge van de zandextractie is echter maximaal van dezelfde grootteorde 181


Conclusie

als de natuurlijke concentraties bij storm. Bovendien is het effect ook zeer tijdelijk en beperkt in omvang. Bij het BAU-scenario treedt de turbiditeitswolk enkel op t.h.v. sector 1A, sector 2A en sector 2C en in die zones (voornl. in sector 2A) meer en langer dan bij het MRS-scenario. In het BAU+AWZ-scenario zal er ook een turbiditeitswolk ontstaan ter hoogte van sector 3A. Het gebruik van een steekhopperzuiger (technische alternatieven) leidt tot een lokale turbiditeitswolk ter hoogte van het vastliggend schip terwijl bij de sleephopperzuiger een pluim wordt gecreëerd achter het varende schip. De maximale concentratie zal vermoedelijk in dezelfde grootte-orde liggen voor beide hopperzuigers. -

Globaal zijn de effecten van zandextractie op de waterkwaliteit voor de verschillende scenario’s als zeer gering te omschrijven.

•

De effecten op de luchtkwaliteit als gevolg van zanden grindextractie zijn afkomstig van de emissies van de baggerschepen. De totale emissies als gevolg van de activiteiten van de baggerschepen zijn zowel in de referentiesituatie als in de drie onderzochte scenario’s minimaal in vergelijking met de ingeschatte totale scheepsemissies in de Noord- en Baltische Zee. Aangezien de afgelegde afstand het grootst zal zijn in het BAU+AWZ-scenario, zal de toename van de luchtemissies als gevolg van de mariene aggregaatextractie hier het grootst zijn.

•

De geluidsproductie van de zanden grindwinningsschepen zal maximaal tot een afstand van ca. 2 km hoorbaar zijn. Aangezien de kustlijn verder dan 2 km van de concessiezones verwijderd is, worden er in beide scenario’s geen effecten naar geluidsverstoring op land verwacht.

•

De effecten op fauna als gevolg van zanden grindextractie zullen zich voornamelijk voordoen op benthos, vogels en vissen. De directe effecten van mariene aggregaatsextractie op benthische gemeenschappen (=benthos) zullen algemeen gezien zwaarder doorwegen in de controlezones 2 en 3 dan in controlezone 1, wegens de grotere soortenrijkdom en densiteiten in deze twee eerst genoemde zones. De effecte n op benthos kunnen als volgt samengevat worden: -

Het meest directe effect is het verwijderen van het zand, waardoor het habitat voor benthos vernietigd of verstoord wordt. Bij de verwijdering van het zand zal tevens een fractie van het bodemleven direct vernietigd worden. Deze effecten kunnen gevolgen hebben verder in de voedselketen. Aangezien het biotische deel van de bodem (20 cm) in het BDNZ door de ontginningsactiviteiten zo grotendeels verwijderd wordt, zal het biotoopverlies bepaald worden door de ontgonnen oppervlakte. In het BAU-scenario wordt in totaal 45 km² aangetast; in het MRS-scenario wordt 121 km² aangetast en in het BAU+AWZ-scenario 46,5 km². In vergelijking met het gehele BDNZ dat ongeveer 3.600 km² beslaat, is de oppervlakte waar een significant effect relatief klein (BAU: 1,25%; MRS: 3,36% en BAU+AWZ: 1,29% van totale BDNZ).

-

Door de zanden grindextractie zal er in het geval van intensieve ontginning (BAU-scenario: meer bepaald in sector 2A; BAU+AWZ-scenario: sector 2A en 3A) een duidelijke verandering in de gemeenschapsstructuur ontstaan zowel voor het macro- als het meiobenthos. Hierbij is het van groot belang om op te merken dat deze veranderingen zich in het BAU-scenario enkel in sector 2A (ca. 3 km²), die slechts 0,1% van het BDNZ inneemt, zullen voordoen. In het BAU+AWZ-scenario zullen deze veranderingen in sector 2A (ca. 3 km²) en in sector 3A (ca. 1,5 km²) optreden. In de zones 1A en 2C worden, omwille van het feit dat er geen intensieve ontginning plaatsvindt, geen significante effecten verwacht. Wat de wijzigingen in densiteit en soortenrijkdom van macro- en meiobenthos betreffen, kan er uitgaande van onderzoek op de Kwintebank (95% van Belgische ontginning) verwacht worden dat er in sector 2A (BAU/ BAU+AWZ-scenario) en sector 3A (BAU+AWZ) significante dalingen in de densiteit en soortenrijkdom van bepaalde soorten meiobenthische organismen zullen optreden. Wat macrobenthos betreft, kan er nog geen duidelijk effect voorspeld worden. De wijzigingen in densiteit en soortenrijkdom die tijdens onderzoek vastgesteld

182


Conclusie

werden, kunnen namelijk seizoenale fluctuaties betreffen. Bijgevolg is monitoring op deze soortengroep aangewezen. In het MRS-scenario worden er geen significante veranderingen verwacht in de densiteit en biomassa van macro- en meiobenthos en in de gemeenschapsstructuur. -

Wat het herstel van de benthosgemeenschappen betreft, kan er verwacht worden dat in het MRS-scenario het herstel van het biotische deel van de bodem relatief groot is daar de diepte van ontginning beperkt blijft (max. tot 8 cm/3 jaar). De oppervlakte die verstoord wordt is hier wel groter dan in de BAU-scenario en het BAU+AWZ-scenario. In sector 2A die slechts 3 km² beslaat (of 0,09% van BDNZ), zal in het BAU-scenario waar tot max. 2 m/3 jaar wordt ontgonnen, dit herstel veel langer duren (depressievorming), maar blijft het beperkt over een kleiner oppervlak. In het BAU+AWZ-scenario zal er bijkomend tot 3,4 m/ 3 jaar ontgonnen worden over een oppervlakte van 1,5 km² (0,05% van BDNZ). In de zones 1A en 2C wordt, net zoals in het MRS-scenario een korte herstelperiode verwacht.

-

Het effect van een stijging van de turbiditeit in de waterkolom op benthos, als gevolg van de sedimentpluimen die ontstaan tijdens de zandextractie en bij overvloei van het overtollige water dat bij zandwinning wordt meegezogen, zal slechts gering zijn. Het huidige ecosysteem wordt namelijk van nature gekenmerkt worden door natuurlijke hoge inputs van gesuspendeerd materiaal ten gevolge van getijden- en golfwerking. Het benthos van de subtidale zandbanken is bijgevolg reeds aangepast aan deze natuurlijke dynamiek.

-

Gezien de leemte in de kennis op het vlak van sedimenttoxiciteit ten gevolge van zanden grindontginning, kan er geen grondige schatting gemaakt worden van de ecotoxicologische effecten die zich kunnen voordoen als gevolg van de resuspensie van de polluenten. Desondanks kan uitgaande van de resultaten van onderzoek naar de effecten van baggerwerkzaamheden verwacht worden dat het effect verwaarloosbaar zal zijn. Voor het BAU+AWZ-scenario waarbij 5.000.000 m³ van reeds gedumpt sediment gebruikt wordt, is een opvolging van de mogelijke verontreinigingsgraad aangewezen.

In tegenstelling tot benthos, zal het effect op vissen in alle exploitatiegebieden naar verwachting beperkt zijn wegens zowel de tijdelijke aard van de verstoring als het mobiele karakter van de organismen. Als gevolg van de ontginningsactiviteiten worden er geen directe significant negatieve effecten verwacht op vogels. In hoeverre de zanden grindwinning indirecte effecten heeft op avifauna, als gevolg van een verminderde voedselbeschikbaarheid (vissen, benthos), verminderde zichtbaarheid voor zichtjagers en/of een tijdelijke verstoring tijdens de werkzaamheden, is niet gekend. •

De zanden grindextractie zal in alle scenario’s geen effecten op landschap tot gevolg hebben.

•

Wat de verenigbaarheid van activiteiten betreft, kan er gesteld worden dat de zandwinning geen significante effecten zal hebben op de activiteiten die hierna opgesomd zijn. Het feit dat er geen effecten verwacht worden resulteert vnl. uit het feit dat beide activiteiten ruimtelijk van elkaar gescheiden zijn of niet tegelijkertijd optreden. -

Baggerwerkzaamheden;

-

Windturbineparken;

-

Oceanografische observatietorens;

-

Toerisme en recreatie;

-

Kabels en pijpleidingen;

-

Wrakken;

-

Luchtverkeer;

-

Militaire activiteiten.

183


Conclusie

Binnen de concessiegebieden mag gevist worden. De twee gebruikers stemmen hun activiteiten echter op elkaar af waardoor minimale interferentie kan verwacht worden tussen beide gebruikers. Het mogelijke effect van zanden grindextractie op visserij kan zowel direct als indirect zijn. Door de omwoeling van de bodem tijdens extractie en als gevolg van een wijziging van de turbiditeit ontstaat een tijdelijke verstoring van de vissen. Aangezien de turbiditeitswijziging als gevolg van extractie in dezelfde grootte-orde ligt als een natuurlijke turbiditeitswijziging als gevolg van stormen, worden geen significante effecten hierdoor verwacht. Specifieke kwantitatieve kennis van het effect van zandextractie op het BDNZ voor de visserij is niet gekend. Monitoringstudies van baggeractiviteiten – die een gelijkaardige verstoring geven door sedimentatie - tonen weliswaar aan dat de stortingen van baggerspecie geen negatieve impact gehad hebben op het voedselaanbod voor de demersale vispopulaties (Lauwaert et al., 2004). De studies van Bonne (2003) tonen ook geen significante daling in macrobenthos densiteiten, zelfs niet in de meest intensief ontgonnen zones. De intrinsieke waarde van het gebied als foerageergebied is aldus waarschijnlijk niet aangetast, en de impact op de visserij kan dan ook als niet significant beoordeeld worden. ALGEMEEN BESLUIT M.B.T. DE VERGELIJKING VAN DE ALTERNATIEVEN Wat de vergelijking van de alternatieven betreft, kan het volgende gesteld worden. Tussen het BAU-, BAU+AWZ- en het MRS-scenario wordt er geen significant verschil verwacht m.b.t. de volgende effectgroepen: verstoring van de bodem door graven van sleuven, afzetting van sedimentpluimen op de bodem, turbiditeitswijziging door sedimentpluimen, effect op de wateren luchtkwaliteit, effect op fauna als gevolg van turbiditeitswijziging, effect op vissen en vogels, effect op visserij, kans op aan aanvaring met de baggerschepen en kans op een olieverontreiniging. Wat het aspect geluidsverstoring en het effect op monumenten en landschappen betreft, zal er in alle scenario’s geen wezenlijk effect optreden. Wat de verenigbaarheid van activiteiten betreft, kan er gesteld worden dat de zandwinning geen significante effecten zal hebben op de activiteiten die op het BDNZ plaatsvinden. Wat betreft de wijziging van de sedimentologische eigenschappen (vergroving), wijziging van de stroming en het sedimenttransport, de herstelcapaciteit van benthos en de wijziging in de gemeenschapsstructuur, densiteit en soortenrijkdom van benthos kan er gesteld worden dat er vooral in de sector 2A (BAU en BAU+AWZ-scenario) en sector 3A (BAU+AWZ-scenario) een negatief effect zal optreden, wat niet zal optreden in het MRS-scenario. In de sectoren 1A en 2C zullen bovenvermelde effecten gelijkaardig zijn in alle scenario’s. Wat het biotoopverlies betreft, kan er gesteld worden dat het effectieve biotoopverlies groter zal zijn in het MRS dan in het BAU en BAU+AWZ-scenario. In verhouding tot het volledige BDNZ zal dat biotoopverlies in alle drie de scenario’s echter gering zijn. Wat het gebruik van een sleep- en/of steekhopperzuiger betreft, kan er gesteld worden dat de verstoring van de bodem, de wijziging in de stroming en het sedimenttransport groter zal zijn bij het gebruik van een steekhopperzuiger. Bijgevolg wordt het gebruik van een sleephopperzuiger beter geacht dan het gebruik van een sleephopperzuiger. Hierbij kan er wel opgemerkt worden dat een steekhopperzuiger in de huidige situatie weinig tot niet gebruikt wordt. Op basis van de huidige visie kan er vanuit gegaan worden, dat alle zandwinning met een sleephopperzuiger zal uitgevoerd worden.

184


Conclusie

MILDERENDE MAATREGELEN Om de effecten van het zandontginningsproces o.a. op fauna te reduceren, worden de volgende milderende maatregelen voorgesteld: •

Beperking van de overvloei en screening aan boord het schip om de oppervlakte pluimen en de effecten van sedimentatie in de waterkolom te beperken via technische middelen of reglementering.

•

Een aantal milderende maatregelen kunnen vooropgesteld worden om de turbiditeitsverhoging te beperken (Phua et al., 2004): -

Het limiteren van de toegelaten hoeveelheid zwevende stof per tijdseenheid;

-


-


•

Overzicht en controle van ontginningsgegevens. Sinds het KB 01/09/2004 zijn de schepen uitgerust met een automatisch registreertoestel waardoor o.a. controle op de opgelegde quota, locatie van ontginning en snelheid mogelijk is.

•

Ontwikkeling en toepassing van ontginningsstrategieën die het herstel proces bespoedigen. Het voorziene rotatiesysteem in controlezone 2 is hier een voorbeeld van. De 3-jaarlijkse sluiting van één van de sectoren maakt het mogelijk dat de zone terug gekoloniseerd wordt door benthische organismen.

•

Temporele beperkingen die rekening houden met seizoenale fluctuaties en gevoelige periodes. Er kan voor geopteerd worden om paaigebieden tijdelijk te sluiten voor winningsactiviteiten. In het huidige beleid wordt dit toegepast in controlezone 1 (sector 1b).

•

Ruimtelijke beperkingen. Aggregaatextractie moet vermeden worden in gevoelige gebieden en gebieden met een hoge natuurlijke of ecologische waarde.

•


EINDCONCLUSIE Theoretisch gezien gaat, op basis van de milieueffectbeoordeling, een lichte voorkeur uit naar het Ruimtelijk Spreidingsscenario (MRS). De milieueffecten in dit scenario zijn in vergelijking met het BAU- en BAU+AWZ-scenario meer gespreid (o.a. turbiditeitswijziging, verstoring bodemstructuur) en bijgevolg minder sterk uitgesproken. Enkel het effectieve biotoopverlies is groter in het MRS dan in het BAU- en BAU+AWZ-scenario, maar wegens de homogene ontginning is de herstelcapaciteit in het MRS-scenario groter dan in de andere twee scenario’s. Vanuit milieuoogpunt gaat er dus een lichte voorleur uit naar de exploitatie volgens het MRS-scenario gedurende de volgende 3 jaar. Ondanks het feit dat het BAU-scenario iets ‘slechter’ scoort dan het MRS-scenario met betrekking tot de onderzochte milieueffecten op het aspect ‘bodem’ en ‘fauna en flora’, moeten deze negatieve effecten eerder gerelativeerd worden. Deze redenering geldt namelijk enkel in de meest intensief ontgonnen zone die slechts een zeer beperkte oppervlakte van het Belgisch deel van de Noordzee innemen (0,09%). Voor volgende disciplines (water, geluid, landschap, verenigbaarheid van activiteiten en veiligheid) zijn er geen significante verschillen tussen de drie scenario’s. Rekening houdend met de economische en technische voorkeur voor het BAU-scenario (representatie van de huidige ontginningsactiviteiten) én gezien de milieueffecten voor beide scenario’s niet-significant negatief zijn, kan het BAU-scenario eveneens als aanvaardbaar beschouwd worden. 185


Conclusie

Een mogelijk alternatief dat zowel een minimalisatie van de milieuinvloeden combineert met een verbeterende economische haalbaarheid ware misschien alternerend 1 jaar volgens het BAU-scenario en 1 jaar volgens het MRS-scenario. Wat de bijkomende exploitatie betreft van 1,5 miljoen m³ zand in de sector 2C kan gesteld worden dat deze geen aanleiding geeft tot bijkomende milieueffecten, zodat deze volgens het hierboven vermelde BAU-scenario kan geëxtraheerd worden. Tevens zou een extractie van bijkomend 1,5 miljoen m³ volgens het MRS-scenario niet tot een bijkomend milieuprobleem leiden. De extra ontginning van 5.000.000 m³ zand in de sector 3A betreft een extractie van reeds gestort materiaal en is vanuit milieuoogpunt aanvaardbaar.

186


Literatuurlijst en geraadpleegde bronnen

LITERATUURLIJST EN GERAADPLEEGDE BRONNEN 3E (2001). Offshore windpark op de Wenduinebank. Opbrengstberekening a.h.v. meteostations Westhinder, Wandelaar, Droogte van ’t Schoonveld, Vlakte van de Raan en Cadzand, Studiedeel 7. Adriaanse, L.A. & Coosen, J. (1991). Beach and dune nourishment and environmental aspects. Coastal Engineering 16: 129-146. Anonymus, (2003) – “Project Zandwinning”, Eindrapport, Labo voor Analytische en Milieuchemie, VUB, In opdracht van FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, Bestuur voor Kwaliteit en Veiligheid, 44 pp. + Bijlagen. Bastin, (1974). Regionale sedimentologie en morfologie van de zuidelijke Noordzee en van het Schelde estuarium. Unpublished PhD. Thesis, KUL, Gent, 91 pp. Bellec, V. & Van Lancker, V. (2005). Recovery potential based on grain-size variation, first results. In SPEEK (Study of Post-extraction ecological effects in the Kwintebank sand dredging area – Ugent, Sectie Mariene Biologie, Renard Centre of Marine Geology, CLO-DvZ, AZTI Foundation. Wet. Verslag voor de periode 01/01/2004-31/12/2004. Berne, S., Trentesaux, A., Stolk, A., Missiaen, T. & De Batist, M. (1994). Architecture and long term evolution of a tidal sandbank : the Middelkerke Bank (Southern North Sea). Marine Geology, 121,57-72. Birklund, J. & Wijsman, J.W.M. (2005). Aggregate extraction: a review on the effect on ecological functions, DHI Water & Environment & WL/Delft Hydraulics, Report Z3297.10; Sandpit 5th Framework Project No.EVK3-CT-2001-00056. BMM (2002). Milieueffectbeoordeling van het project “Seaenergy” ingediend door de tijdelijke vereniging Electrabel – Jan De Nul. BMM (2004). Het Belgische luchttoezicht boven de Noordzee. 5 pp. BMM (2005). Overzicht accidenten sinds 1990. Bonne, W. & Vincx, M. (2003a). Structurele biodiversiteit van benthische copepodengemeenschappen op twee subtidale zandbanken. [Structural biodiversity of benthic copepod communities on two subtidal sandbanks], in: Bonne, W. (2003). Benthic copepod communities in relation to natural and anthropogenic influences in the North Sea: sediments, sand extraction and phytoplankton blooms. pp. 43-92. Bonne, W. & Vincx, M. (2003b). De invloed van zandontginning op benthische copepodengemeenschappen van een subtidale zandbank. [The impact of marine sand extraction on benthic copepod communities of a subtidal sandbank], in: Bonne, W. (2003). Benthic copepod communities in relation to natural and anthropogenic influences in the North Sea: sediments, sand extraction and phytoplankton blooms. pp. 165-202. Bonne, W. (2003). Benthische copepodengemeenschappen in relatie tot natuurlijke en anthropogene invloeden in de Noordzee: sedimenten, zandontginning en de phytoplankton bloei. [Benthic copepod communities in relation to natural and anthropogenic influences in the North Sea: sediments, sand extraction and phytoplankton blooms]. PhD Thesis. Universiteit Gent: Gent, Belgium. VI, 289 pp.

187



Bonne, W. Reckeki, A. Vincx, M. (2003). Bepalen van de invloed van zandontginning op subtidale zandbanken aan de hand van macrobenthos. [Impact assessment of sand extraction on subtidal sandbanks using macrobenthos], in: Bonne, W. (2003). Benthic copepod communities in relation to natural and anthropogenic influences in the North Sea: sediments, sand extraction and phytoplankton blooms. pp. 207-226. Boot, G. (2003). Oliedispersie studie ter hoogte van het C-Power windmolenpark op het Thorntonbank: Aanvullende scenario's. WL Delft Hydraulics. 11 pp. Boyd, S.E. & Rees, H.L. (2003). An examination of the spatial scale of impact on the marine benthos arising from marine aggregate extraction in the central English Channel. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 57: 1-16. Camphuysen, C.J. (2004). North Sea pilot project on ecological quality objectives. Issue 4. Seabirds ECOQO element (F): Proportion of oiled Common Guillemots among those found dead or dying on beaches. Report to the Biodiversity Committee (BDC) 2004. Cattrijsse, A. & Vincx, M. (2001). Biodiversity of the benthos and the avifauna of the Belgian coastal waters: summary of data collected between 1970 and 1998. The Prime Minister’s Services Federal Office for Scientific, Technical and Cultural Affairs, Brussels, 48pp. Cedre (2003). Accidental spills of sea transport around the British Isles since 1960. http://www.lecedre.fr Coenjaerts, J. (1997). Het macrobenthos van de Vlaamse Banken en omliggende zandbank ecosystemen. M. Sc. Thesis, University Gent, Belgium, 115 pp. Dankers, P.T.J. (2002). Literature study on sediment plumes that arise due to dredging. TU Delft, the Netherlands. De Batist, M. & Henriet, J.P., (1995). Seismic sequence stratigraphy of the Paleogene offshore of Belgium, Southern North Sea. Journ. Geol. Soc. London, 152 (1), 27-40. De Batist, M., (1989) – “Seismostratigrafie en structuur van het Paleogeen in de Zuidelijke Noordzee”, Unpublished PhD. Thesis, RUG, Gent, 107 pp. De Clerck, R., Delbare, D. & Maertens, B. (2003). De analyse van macro- en epibenthos en geëxploiteerde visbestanden in en rond het geplande Offshore Windmolenpark op de Thorntonbank. Departement voor Zeevisserij. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap/ Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek-Gent, 31 pp. De Groot, S.J. (1996). The physical impact of marine aggregate extraction in the North Sea. ICES Journal of Marine Science, 53: 1051-1053. De Maersschalck, V., Hostens, K., Wittoeck, J., Cooreman, K., Vincx, M. & Degraer, S. (2005). Monitoring van de effecten van het Thornton windmolenpark op de benthische macro-invertebraten en de visfauna van zachte substraten – referentietoestand. Rapport: Evaluatie van de referentiegebieden, 33 pp. De Maeyer, P., Wartel, S. en De Moor, G. (1985). Internal structures of the Nieuwpoort Bank, Southern North Sea. Netherlands Journal of Sea Research, 19(1): 15-18. De Moor, G. & Lanckneus, J. (1991). Zand- en grindwinning op het Belgisch Continentaal Plat en monitoring van de eventuele gevolgen voor de bodemstabiliteit. In: Bolle, I., Brysse, I., Mostaert, F., Van

188



Burm, Ph. en Zeuwts, L. (editors), Oppervlaktedelfstoffen Problematiek in Vlaanderen. Proceedings GGG, Gent: 188-214. De Moor, G. & Lanckneus, J. (1993). Sediment mobility and morphodynamics of the Middelkerke Bank. Final Report MAST Project 0025-C. Relationship between Seafloor Currents and Sediment Mobility in the Southern North Sea, Universiteit Gent, RUMACOG, Gent, 255 pp. Decloedt, S., De Poorter, J. & Botteldooren, D. (1998). Onderzoek naar het stiltekarakter van gebieden: Het Zwin. Studie in opdracht van AMINAL. Degraer, S., Willems, W., Adriaens, E. & M. Vincx (in prep.). Modelling the macrobenthic community habitat suitability at the Belgian Continental Shelf. Degrendele K. et al. (2005). Duurzaam beheer van de zandwinning op het Belgisch Continentaal Plat, Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, 20 pp. Degrendele, K. et al. (2005). Duurzaam beheer van de zandwinning op het Belgisch COntinentaal Plat, federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, 20 pp. Degrendele, K., Roche, M. & Schotte, P. (2002). Synthèse des données acquises de novembre 1999 à avril 2001 quant à l’incidence des extractions sur le Kwintebank, Fonds pour l’extraction de sable, Ministère des affaires économiques de Belgique, 23 pp. Deleu, S. (2001). Zeebodemmobiliteitsstudie van de Hinderbanken regio, Lic. verhandeling, UGent, 135 pp. Desprez, M. (2000). Physical and biological impact of marine aggregate extraction along the French coast of the Eastern English Channel: short- and long-term post-dredging restoration. ICES J. Mar. Sci. 57: 1428–1438. Disney, M. (1996). The dangerously low safety margins for large tankers coming into coastal waters such as Milford Haven. http://www.geog.ucl.ac.uk/~mdisney/sea _empress/empress.html Du Four, I. (2004). Physical characterization of the Sierra Ventana region, in view of the rehabilitation of a dumping site of dredged material into a potential area for marine aggregate extraction. Thesis Marine and Lacustrine Sciences, 54 pp. Ecolas NV (2003b). Bekkengerichte kwantificering van diffuse verontreiniging van oppervlaktewater met zware metalen en metalloïden Uitgevoerd in opdracht van VMM. Ecolas NV. (2003a) Milieueffectenrapport voor een off-shore windturbinebank op de Thorntonbank. Uitgevoerd in opdracht van C-Power. 241 p. Entec (2002). Quantification of emissions from ships associated with ship movements between ports in the European Community; Report on behalf of the European Commission ENV.C1, 88 pp. Essink, K. (1998). RIACON. Risk analysis of Coastal Nourishment Techniques. Final Evaluation Report. Report RIKZ-97.031. National Institute for Coastal and Marine Management/RIKZ, Haren, The Netherlands, 42 pp. Essink, K. (1999). Ecological effects of dumping dredged sediments, options for management. Journal of Coastal Conservation, vol. 5: 69-80.

189



Idier, D. (2002). EUMARSAND (European Marine Sand and Gravel Resources: Evaluation and Environmental Impact of Extraction). Report Task 3.1: Review of hydro-sedimentary and morphodynamic models for the study of Marine Aggregate extraction impact. 67 pp. Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (2000). Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 20002004: FRDO dringt aan op bekendmaking en uitvoering. FRDO-info, nummer 5, oktober 2000. Fettweis, M., Francken, F., Van den Eynde, D., Houziaux, J.-S., Vandenbergh, N., Fontaine, K., Deleu, S., Van Lancker, V. & Van Rooij, D., (2005). Mud Origin, Characterisation and Human Ac-tivities (MOCHA): Characteristics of cohesive sediments on the Belgian Continental Shelf. Sci-entific Report Year 1, Belgian Science Policy, 70pp+app. Fettweis, M. & Van den Eynde, D. (2003). The mud deposits and the high turbidity in the Belgian-Dutch coastal zone, southern bight of the North Sea. Management Unit of the North Sea Mathematicla Models (MUMM), Continental Shelf Research, 23, 669-691. Germanischer Lloyd (2003). Offshore wind energy park Thorntonbank: Technical Risk analysis. 145 pp. Gubbay, S. (2003). Marine aggregate extraction and biodiversity. Information, issues and gaps in understanding. Report to the Joint Marine Programme of the Wildlife Trusts and WWF-UK. Hacking, N. (2003). A review of the ecology of offshore ocean sediments with particular reference to marine aggregate resources for beach nourishment in New South Wales. Centre for Natural Resources. Department of Infrastructure, Planning and Natural Resources, Newcastle. Haelters, J., Kerckhof, F. & Stienen, E. (2003). Het Tricolor incident: de gevolgen voor zeevogels in de Belgische zeegebieden. 36 pp. Haelters, J., Vigin, L., Stienen, E.W.M., Scory, S., Kuijken, E. & Jacques, T.G. (2004). Ornithologisch belang van de Belgische zeegebieden. Identificatie van mariene gebieden die in aanmerking komen als Speciale Beschermingszones in uitvoering van de Europese Vogelrichtlijn. Rapport van de Be heerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM/KBIN) en het Instituut voor Natuurbehoud (IN). 91 p. Harte, M., Huntjens, P.M.J.M., Mulder, S. & Raadschelders, E.W. (2002). Zandsuppleties en Europese richtlijnen. Ecologische effecten boven water gehaald. Rapport RIKZ. Rijksinstituut voor Kust en Zee, Den Haag. Haven Oostende (2002). Nooit geziene groei van ro-ro trafieken (+45%) stuwt haventrafiek boven de 6 miljoen ton (+28%); Persmededeling 30/12/2002 via www.portofoostende.be/news/detail2.asp?idnr=152 geraadpleegd op 1/8/2005 Haven Zeebrugge (2005). Jaarverslag 2004; www.zeebruggeport.be/N/jaarverslag2004.pdf geraadpleegd op 1/8/2005 Heindsman,T.E.R., Smeth, R.H. & Arneson, A.D. (1955). Effect of Rain upon Underwater Noise Levels. Jounal of Acousitc Societu of America, 27: 378. Heinis, F. & Van Dalfsen, J.A. (2001). Ecological effects of large scale dredging in relation to extraction (an international panel’s view). HWE & Agro Consultancy. Heyse, I. & De Moor, G. (Editors) (1996). Sediment transport and bedform mobility in a sandy shelf environment (STARFISH). Final report. University of Gent (B) : Research Unit of Marine and Coastal Geomorphology, Gent.

190



Hillewaert, H. & Maertens, B. (2003). Trends in the spatial distribution of macrobenthos along the Belgian coast. ICES WGEXT Report 2003, 93-95. Hillewaert, H., Maertens, B. & Moulaert, I. (2004). Assessment of recovery processes of the macrobenthos on the Kwintebank. ICES BWEG Report 2004, 36-42. Hitchcock, D.R. & Drucker, B.R. (1996). Investigation of benthic and surface plumes associated with marine aggregates mining in the UK. In: Boys, S.E., et al. (2003) – “Review of current state of knowledge of the impact of marine aggregate extraction – a UK perspective” European marine and sand gravel – shaping the future, EMSAGG Conference, 20-21/02/2003, Delft University, The Netherlands http://www.biodiv.org/Convention/default.shtml (18/04/05) http://www.europa.eu.int/comm/environment/eia/home.htm (27/04/05) http://www.icdo.fgov.be Eerste Federaal Plan inzake Duurzame Ontwikkeling (2000-2004) (28/04/05) http://www.ICES.dk (18/04/05) http://www.johanvandelanotte.nettools.be - persmededeling 17/10/04 Tweede fase duurzaam beheer voor de Noordzee. Concrete maatregelen voor het afbakenen van mariene beschermde gebieden (18/04/05) http://www.johanvandelanotte.nettools.be - persmededeling 30/12/03 Duurzaam beheer van de Noordzee. De exploratie en exploitatie van zeezand en –grind. (28/04/05) http://www.mumm.ac.be/NL/Management/Sea-based/sandgravel.PHP (18/04/05) http://www.noordzeeloket.nl/beleid_en_regelgeving/verdragen/OSPAR-verdrag (18/04/05) http://www.plan2004.be Federaal plan voor duurzame ontwikkeling (2004-2008) (28/04/05) http://www.unece.org/env/eia/sea-protocol.htm(18/04/05) ICES (2003). Report of the Working Group on the Effects of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem [WGEXT], Ostend, Belgium, 1-5 April 2003. ICES (2005). Report of the Working Group on Seabird Ecology (WGSE), 29 March - 1 April 2005, Texel, The Netherlands. ICES CM 2005/G:07. 49 pp. International Council for the Exploration of the Sea (ICES) Group on the Effects of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem (2001). Effects of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem. Research Report no. 247. ITOPF (2004). Overzichtsstatistieken van olieverontreinigingen. http://www.itopf.com/stats.html Joiris, C., Billen, G., Lancelot, C., Daro, M.H., Mommaerts, J.P., Bertels, A., Bossicart, M., Nijs, J. & Hecq, J.H. (1982). A budget of carbon cycling in the Belgian coastal zone: relative roles of zooplankton, bacterioplankton and benthos in the utilization of primary production. Netherlands Journal of Sea Research, 16: 260-275. Kenny, A. J. & Rees, H. L. (1996). The effects of marine gravel extraction on the macrobenthos: Results 2 years post-dredging. Marine Pollution Bulletin, 32(8/9): 615–622.

191



Kenny, A.J. & Rees H.L. (1994). The effects of marine gravel extraction on the macrobenthos: Early postdredging recolonisation. Marine Pollution Bulletin, 28(7), 442-7. Kenny, A.J., Rees H.L., Greening, J. & Campbell, S. (1998). The effects of marine gravel extraction on the macrobenthos at an experimental dredge site off north Norfolk, U.K. (Results 3 years post-dredging). ICES CM 1998/V, 14: 1-8. Kleissen, F.M. (2003). Oliedispersie studie ter hoogte van het C-power windmolenpark op de Thorntonbank. W.L. Delft Hydraulics. 13 pp. Knudsen,V.O., Alford,R.S. & Emling, J.W. (1948). Underwater Ambient Noise. Journal Maritime Research 7: 410. Komdeur, J., Bertelsen, J. & Cracknell, G. (1992). Manual for aeroplane and ship surveys of waterfowl and seabirds. IWRB (International Waterfowl and Wetlands Research Bureau) Special Publication 19. IWRB, Slimbridge. Laboratorium voor Analytische en Milieuchemie (VUB) (2003). Project zandwinning. In opdracht van FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, 44pp. Lanckneus J. et al. (2001). Integration of the natural sand transport on the Belgian Continental Shelf. Lanckneus, J., Van Lancker, V., Moerkerke, G., Van den Eynde, D., Fettweis, M., De Batist, M. & Jacobs, P. (2001). Investigation of the natural sandtransport on the Belgian Continental Shelf (BUDGET). Final Report. Federal Office for Scinetific, Technical and Cultural Affairs (OSTC), 104 pp. +87 pp. Annex. Lauwaert, B., Fettweis, M., Cooreman, K., Hillewaert, H., Moulaert, I., Raemaekers, M., Mergaert, K., De Brauwer, D. (2004). Syntheserapport over de effecten op het mariene milieu van baggerspeciestortingen. 52 pp. Leopold, M.F. (1996). Spisula subtruncata als voedselbron voor zee-eenden in Nederland. BEON Rapport 96-2, Programmabureau BEON, Rijksinstituut voor Kust en Zee, Den Haag. Lloyds (1995). Marine Exhaust Emissions Research Programme; Lloyds Register Engineering Services, London UK. In: Appendix C of Entec (2002). Maertens, D. (1989). Ecological monitoring of the new dumping area on the Belgian continental shelf. CM 1989/E, 34 pp. Maes, F., Schrijvers, J., Van Lancker, V., Verfaillie, E., Degraer, S., Derous, S., De Wachter, B., Volckaert, A., Vanhulle, A., Vandenabeele, P., Cliquet, A., Douvere, F., Lambrecht, J. and Makgill, R. (2005). Towards a spatial structure plan for sustainable management of the sea. Research in the framework of the BSP programme “Sustainable Management of the Sea” – PODO II, June 2005, pp. 539. Maes, F.; Janssen, C.; Pichot, G.; Bocken, H. (2004). Beoordeling van de mariene degradatie in de Noordzee en voorstellen voor een duurzaam beheer - MARE-DASM. [Assessment of the marine degression in the North Sea and proposals for sustainable management - MARE-DASM]. Sustainable Management of the North Sea = Duurzaam Beheer van de Noordzee = Gestion Durable de la Mer du Nord. Federaal Wetenschapsbeleid = Belgian Science Policy = Politique Scientifique Fédérale: Brussel, Belgium. 962 pp. Millner R.S., Dickson R.R., Rolfe M.S. (1977). Physical and biological studies of a dredging ground off the east coast of England. ICES CM 1977/E:48.

192



Ministerie van Volksgezondheid en Leefmilieu – BMM en Administratie Waterinfrastructuur en Zeewezen – AWZ (1993): Ecologische impact van baggerspecielossingen voor de Belgische kust Volume I: tekst, volume II: figuren, eindrapport, Brussel, 101 p. + fig. Moorsel, G.W.N.M. van (1994). The Klaverbank (North Sea), geomorphology, macrobenthic ecology and the effect of gravel extraction. Bureau Waardenburg bv, Culemborg, rapp. nr. 94.24 Moulaert, I., Hillewaert, H. & Hostens, K. (2005). Analysis of the long term consequences of sand extraction on the macrofauna communities. In: Study of Post-extraction ecological effects in the Kwintebank sand dredging area (SPEEK), Wetenschappelijk verslag. Nedwell, J., Howell, D. (2004). A review of offshore windfarm related underwater noise sources. Subacoustech Report Reference: 544R0308. http://www.subacoustech.com/ Newell, R.C., Seiderer, L.J. Simpson, N.M & Robinson, J.E. (2004). Impacts of marine aggregate dredging on benthic macrofauna off the south coast of the United Kingdom. Journal of Coastal Research, 20(1), 115-125. West Palm Beach (Florida), ISSN 0749-0208. Newell, R.C., Seiderer, L.J. Simpson, N.M. & Robinson, J.E. (2002). Impact of marine aggregate dredging and overboard screening on benthic biological resources in the central North Sea: Production Licence Area 408; Coal Pit. Marine Ecological Surveys Limited Technical Report No. ER1/4/02 tot the British Marine Aggregate Producers Association. 72 pp. Newell, R.C., Seiderer, L.J., & Hitchcock, D.R. (1998). The impact of dredging works in coastal waters: a review of the sensitivity to disturbance and subsequent recovery of biological resources on the seabed. Oceanography and Marine Biology: an Annual Review, 36: 127-178. Newell, R.C., Seiderer, L.J., Simpson, N.M., Robinson, J.E. (2004). Impacts of Marine Aggregate Dredging on Benthic Macrofauna off the South Coast of the United Kingdom. Journal of Coastal Research: Vol. 20 (1): 115–125. Norro A., Pichot G., Ozer J. (2005). Bidimensional approach to the volumetric evolution of an exploited sandbank. Beheerseenheid Mathematisch Model van de Noordzee. OSPAR (1997). Background document concerning the identification of antropogenic sources of PAK emissions as a basis for making decisions on measures.OSPAR Commission, meeting document No. DIFF 97/7/1. OSPAR (2000b). Report of an assessment of trends in the concentration of certain metals, PAKs and other organic compounds in the tissues of various species and blue mussels. OSPAR Commission Ad Hoc working group on monitoring, 1998. OSPAR commission (1998). Sediment Quality Criteria (Agenda Item 9). SEBA 98/9/3-E(L). In: Oslo and Paris Conventions for the Prevention of Marine Pollution, Working Group on SEA-Based Activities (SEBA). Copenhagen, 16-19 February, 1998. OSPAR Commission (2000). Quality Status Report 2000 Region II Greater North Sea Ospar Comission London 136+Xiii pp. Palmer, M.A. & Gust, G. (1985). Dispersal of meiofauna in a turbulent creek. Journal of Marine Research, 43: 179-210. Pannekoek, A.J. & van Straaten, L.M.J.U. (1984). Algemene Geologie, Wolters-Noorhoff Groningen, ISBN 90 01 68975 2, 599 pp.

193



Phua, C., van den Acker, S., Baretta, M. & van Dalfsen, J. (2004). Ecological effects of sand extraction in the North Sea. 22 pp. Posford Duvivier Environment & Hill, M.I. (2001). Guidelines on the impact of aggregate extraction on European Marine Sites. Countryside Council for Wales (UK Marine SACs Project). Postma, H. (1990). De chemie van het water. In de Wolf (1990). De Noordzee. Radach, G. & Genkeler, J. (1997). Gridding of the NOWESP data sets, Nr. 27. Berichte aus dem Zentrum für Meeres- und Klimaforschung Reihe B: Ozeanographie. Institut fur Meereskunde, Hamburg, 375 pp. Rappé, G. (1978). Studie van het macrobenthos van de zandbanken Kwintebank en Buiten Ratel. M. Sc. Thesis, University Gent, Belgium, 72 pp. Ribberink, J.S. (1989). Zeezandwinning. Onderbouwendn rapport: milieu effect rapportage RON, discussienota kustverdediging, Technisch Rapport 10, Report H825, WL/Delft Hydraulics, Delft, NL. Richardson et al. (1995). Marine mammals and noise. San Diego: Academic Press. Roos, P.C. (2004). Seabed pattern dynamics and offshore sand extraction. Doctoraatsproefschrift, Universiteit Twente, 167 pp. Schratzberger, M., Gee, J.M., Rees, H.L., Boyd, S.E. & Wall, C.M. (2000). The structure and taxonomic composition of sublittoral meiofauna assemblages as an indicator of the status of marine environments. J. Mar. Biol. Assoc, UK, 80: 969-980. Seaenergy (2001). Milieueffectenrapport voor het bekomen van een machtiging en een vergunning voor de bouw en exploitatie van een windturbinepark. 341 pp. Seiderer, L.J. & Newell, R.C. (1999). Analysis of the relationship between sediment composition and benthic community structure in coastal deposits: implications for marine aggregate dredging. ICES Journal of Marine Science, 56: 757-765. Seys, J. (2001). Het gebruik van zee- en kustvogelgegevens ter ondersteuning van het beleid en beheer van de Belgische kustwateren. PhD Thesis. Universiteit Gent, België. 131 pp. Seys, J. (2003). Zorgeloos zandwinnen: op zee? Focus: 3-9 In: VLIZ nummer8, juli 2003. Speybroeck, J., Bonte, D., Courtens, W., Gheskiere, T., Grootaert, P., Maelfait, J.-P., Mathys, M., Provoost, S., Sabbe, K., Stienen, E., Van Lancker, V., Vincx, M., Degraer, S. (2004). Studie over de impact van zandsuppleties op het ecosysteem: eindrapport. Universiteit Gent/Instituut voor Natuurbehoud/KBIN: Belgium. 201 pp. Stienen, E.W.M. & Kuijken, E. (2003). Het belang van de Belgische zeegebieden voor zeevogels. Rapport Instituut voor Natuurbehoud, 2003.208. Instituut voor Natuurbehoud: Brussel, België, 33 pp. Stienen, E.W.M., Courtens, W., Van de Walle, M. (2004). Interacties tussen antropogene activiteiten en de avifauna in de Belgische zeegebieden. Rapport Instituut voor Natuurbehoud, 2004.136. Instituut voor Natuurbehoud: Brussel, België, 54 pp. Svasek (2001). Putmor: field measurements at a temporary sand pit. Part 3 Final report. Tasker, M.L., Jones, P.H., Dixan, T.J. & Blake, B.F. (1984). Counting seabirds at sea from ships: a review of methods employed and a suggestion for a standardized approach. Auk 101: 567- 577.

194



Taverniers, K. (2000). Het macrobenthos van subtidale zandbanken op het Belgische Continentale Plat. M. Sc. Thesis, University Gent, Belgium. 94 pp. Trentesaux, A., Stolk, A., Berne, S., De Batist, M. & Chamley, H., (1993). Le Middelkerke Bank – Mer du Nord méridionale. Première datations indirectes des dépôts à partir d’informations sismiques et lithologiques. In: ASF (editor), 4ième Congrès Français de Sédimentologie – Résumés. ASF, Paris, 345-346. Trenteseaux, A., Stolk, A. & Berné, S. (1999). Sedimentology and stratigraphy of a tidal sandbank in the southern North Sea. Mar. Geol., 159: 253-272. Turk, T.R. & Risk, M.J. (1981). Effects of sedimentation on infaunal invertebrate populations of Cobequid bay, Bay of Fundy. Can. J. Fish. Aquatic Science, 38: 642-648. United Kingdom Offshore Operators Association. Individual species spawning and nursery maps. (Available june 2005). http://www.ukooa.co.uk/issues/fisheries/spawningmaps.htm Urick, R.J. (1983). Principles of Underwater Sound. Mc-Graw Hill Book Comp. Van Dalfsen, J. (2000). Ecologische effecten Zandwinning op zee. Deelrapport 1. In opdracht van RIKZ. Koeman en Bijkerk bv. Rapportnr.99-51. Van Dalfsen, J.A. & Essink, K. (1997). Risk analysis of coastal nourishment techniques in the Netherlands (RIACON). National Institute for Coastal and Marine Management/ RIKZ. Van Dalfsen, J.A., Essink, K., Toxvig Madsen, H., Briklund, J., Romero, J. & Manzanera, M. (1999). Differntial response of macrozoobenthos to marine sand extraction in the North Sea and the western Mediterranean. ICES Journal of Marine Science. Van de Kreeke, J., Hoogewoning, S.E. & Verlaan, M. (2002). An analytical model for the morphodynamics of a trench in the presence of tidal currents. Cont. Shelf Res., 22 (11-13): 1811-1820. Van Hoey, G., Degraer, S. & Vincx, M. (2004). Macrobenthic community structure of soft-bottom sediments at the Belgian Continental Shelf. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 59: 599-613. Van Lancker, V., Deleu, S., Bellec, V., Le Bot, S., Verfaillie, E., Fettweis, M., Van den Eynde, D., Francken, F., Pison, V., Wartel, S., Monballiu, J., Portilla, J., Lanckneus, J., Moerkerke, G. & Degraer, S. (2004). Management, research and budgeting of aggregates in shelf seas related to end-users (Marebasse). Scientific Report Year 2. Belgian Science Policy, 144 p. Vanaverbeke, J. Gheskiere, T. & Vincx, M. (2000). The meiobenthos of subtidal sanbanks on the Belgian Continental Shelf (Southern Bight of the North Sea). Estuarine, Coastal and Shelf Science, 51: 637 - 649. Vanaverbeke, J. Gheskiere, T., Steyaert, M. & Vincx, M. (2002). Nematode assemblages from subtidal sandbanks in the Southern Bight of the North Sea: effect of small sedimentological differences. Journal of Sea Research, 48: 197-207. Vanaverbeke, J., Deprez, T., Steyaert, M. & Vincx, M. (2005). The effects of long-term sand extaction activities on nematode communities from the Kwintebank. In: Study of Post-extraction ecological effects in the Kwintebank sand dredging area (SPEEK), Wetenschappelijk verslag. Vanaverbeke, J., Steyaert, M., Bonne, W. & Vincx, M. (2001). Three decades of meiobenthos research on the Belgian Continental Shelf: an overview. In: Cattrijsse, A., Vincx, M. (Eds.), Biodiversity of the benthos and the avifauna of the Belgian coastal waters. The Prime Minister’s Services Federal Office for Scientific, Technical and Cultural Affairs, Brussels, 11-16.

195



Vanosmael, C., Heip, C., Vincx, M. Claeys, D., Rappé, G., Braeckman, A. & Van Gansbeke, D. (1979). De invloed van zandwinning op de bodemfauna voor de Belgische kust. Ministerie van volksgezondheid en milieu, Brussels, 50 pp. Vanosmael, C., Willems, K., Claeys, D., Vincx, & Heip, C. (1982). Macrobenthos of a sublittoral sandbank in the Southern Bight of the North Sea. J. Mar. Biol. Assoc. U.K. 62: 521-534. Verboom, W.C. 1991, Possible disturbance of marine mamal hearing perception by human made noisepreparatory study, TPD-HAG-RPT-91-110, 22 july 1991. Verfaillie, E., Van Lancker, V. & Van Meirvenne, M. (in prep.). Multivariate geostatistics as a tool for the predictive modelling of the surficial sediment distribution, Renard Centre of Marine Geology, UGent. Verween, A. (1999). Habitatkarakterisering van de Vlaamse Banken, de Zeelandbanken en de Hinderbanken aan de hand van de hyperbenthosgemeenschappen. M. Sc. Thesis, Universiteit Gent, 74 pp. VLIZINE jrg. 3, nr. 9-10 (september-oktober 2002). VMM (2001). Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest – 2000. Vlaamse Milieumaatschappij Aalst. VMM (2004a). Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest – 2003. Vlaamse Milieumaatschappij Aalst. VMM (2004b). Lozingen in de lucht 1990-2003. Vlaamse Milieumaatschappij Aalst. Waeterschoot, H. (1980). Macrobenthos van de Kwintebank (1979-1980): studie in het kader van de zanden grindexploitatie voor de Belgische kust. M. Sc. Thesis, University Gent, Belgium, 94 pp. Wartel, S. (1989). Paleogeographical reconstruction of the offshore area off the Belgian coast – Acoustic investigations. In: Baeteman, C. (editor). Quaternary sea-level investigations from Belgium. Ministerie van Econ. Zaken, Geologische Dienst van België, Brussel, 92-104. Welvaert, M. (2001). De Belgische zeevisserij aanvoer en besomming 2000. Ministerie van Middenstand en Landbouw: Bestuur voor het landbouwbeleid. 175 pp. WES (2004). Het economisch belang van de sector van zandwinning op zee in België, Onderzoek in opdracht van de vzw Zeegra. Eindrapport, 53 pp. + bijlagen. Westtoer, Toerisme Vlaanderen & Provincie West-Vlaanderen (2002). Strategisch Beleidsplan voor toerisme en recreatie aan de Kust. 95 pp. WGEXT (The Working Group on the Effects of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem) (2001). Effects of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem. IC ES Cooperative Research Report No. 247, 84 pp. Wijsman, J. & Anderson, J.B. (2004). Sandpit. WP 2.4: Ecological effects of sand extraction. Draft version. Willems , K.A., Vanosmael, C., Clays, Claeys, D., Vincx, M. & Heip, C. (1982). Benthos of a sublittoral sandbank in the Southern Bight of the North Sea: general considerations. J. Mar. Biol. Assoc. UK., 62: 549-557.

196

Milieueffectenrapport voor de extractie van mariene aggregaten op het BDNZ

Recommend Documents