milieudefensie magazine onafhankelijk opinieblad over het milieu uitgave van vereniging milieudefensie jaargang 37 nr 3 maart 2008 prijs 3,60

mil i eudefensie magazi n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 37– nr 3 – maart 2008 – prijs € 3,60

Milieujournalist Fred Pierce: Milieujournalist Fred Pearce

‘Klimaatmonsters’ op de loer Klimaatwet – Meat the Truth – dierenkunst – IJsland – biobrandstof

Colofon Milieudefensie Magazine nummer 3 maart 2008. Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Joanne Alting, Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer Vaste medewerkers: J aap Dirkmaat, Koos D ijksterhuis, Wendy Koops, Jacques Moeraert, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Hans Valkhoff, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Bart Boon, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, Ali Remmelts. Cover: Martijn Beekman/HH Cartoon: Zak Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Salland de Lange, Deventer Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 16,25 per halfjaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. Los verkrijgbaar bij Selexyz Scheltema, Koningsplein 20, Athenaeum Nieuwscentrum, Spui 14-16, Amsterdam en Selexyz Donner, Lijnbaan 150, Rotterdam. Losse nummers kosten € 3,60 advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

2

6 Fred Pearce Als milieujournalist sprak hij klimaatwetenschappers over wat zij echt vonden. En hij schrok. Nu schreef hij zelf een boek.

12 Een vergeten wa a r h e i d Gore sprak niet over klimaatschade door vleesconsumptie. De Partij van de Dieren maakte daarom zelf een film. Niet iedereen vindt dat de cijfers kloppen.

1 6 K l i m a at w e t nu! Nu is tijd voor echte maatregelen, vindt de milieubeweging: een klimaatwet. We kunnen leren van Engeland, daar is hij bijna van kracht.

milieudefensie magazine 3 – 2008

Klimaatcalorieën

2 4 Ve r l o r e n I J s l a n d IJsland een ecotoerismeparadijs? Stuwdammen, aluminiumsmelters en belangenverstrengeling vernietigen dit. Deel 2 in een serie over Europa.

Ve r d e r 5 Hu s s l a g e ’ s E c o h u i s i n S t e e n w i j k 1 0 F i l m s ov e r o l i e 1 1 E . O N e n C O 2 - a f va n g 1 8 Te n t o o n s t e l l i n g B l o e d m o o i 28 Opinie: biobrandstof wel duurzaam

Rubrieken 4 Ko rt e b e r i c h t e n 20 Consument 2 3 C o l u m n Ja a p D i r k m a at 2 3 Wi n k e lt j e M i l i e u d e f e n s i e 2 7 A g e n da e n r e g e l a d v e rt e n t i e s 30 Media 3 1 R e c e n s i e e n p u b l i c at i e s 32 Brieven 3 4 C o l u m n Vi n c e n t B i j l o 3 5 H a rt e n Z i e l : M a x . m i l i e u t h e at e r

Eigenlijk is het een luxeprobleem: klimaat is zo ‘hot’, dat het bij het maken van elk nummer van het magazine uitkijken is, dat de inhoud niet uit balans raakt. Voor je het weet heb je weer drie artikelen over klimaat en niets over landbouw of ruimte. Of je dénkt over verkeer te schrijven, schrijf je toch weer over CO2. Hard proberen alles weer recht te trekken. Meestal lukt dat, soms niet. Zoals nu. Toen ik daar aan de lunchtafel ooit eens iets over verzuchtte, stelde een gewaardeerde collega, die nu voor het WNF werkt, dat klimaat “nu eenmaal het belangrijkste milieuprobleem is”. Alle milieudefensiecampagnes moesten eigenlijk in het teken staan van klimaat, schertste hij. Natuurlijk vond hij dat; hij was campagneleider Klimaat. Vergeefs probeer ik hem hier een opiniestuk over te laten schrijven. Want er valt natuurlijk ook wat op af te dingen. Klimaatverandering mag namelijk een alomvattend milieuprobleem zijn, maar het is niet het enige. Gegarandeerd dat met goed klimaatbeleid de uitstoot van fijnstof omlaag gaat. En volgens de Partij van de Dieren kunnen we ook het cluster gentech-bossenkap-dierenwelzijn ermee aanpakken. Klimaatschade is, heel handig, uit te

commentaar drukken in hoeveelheden broeikasgas, en bijna elke sector stoot wel iets uit. Zo hebben we een soort ‘klimaatcalorieën’ geschapen, waar goed mee te rekenen valt. Maar het maakt wel uit hoe je dat invult. Het is net diëten. Klimaatneutraal bouwen of rijden is net zo krom als het inruilen van je bruine broodje gezond voor een paar bonbons of een blikje cola. Met alleen calorieën tellen ga je, bijvoorbeeld, voorbij aan het nut van vezels of vitaminen. We mogen dus wel in onze handen knijpen dat stuwmeren het broeikasgas methaan blijken te produceren. Die verschrikkelijke dingen zien we nu namelijk juist als wapen in de strijd tegen klimaatverandering. Milieuproblemen die nauwelijks klimaatcalorieën bevatten zijn er dus ook. Ik noem maar: ophoping van hormoonverstorende stoffen, stroperij, gifgrond, verzilting, gentech en exoten, overbevissing, en uiteraard ‘ruimteproblemen’: stuwmeren, windmolens of mijnbouw. Wordt dat alles opgelost door enkel klimaatbeleid? Ik durf te zeggen: al die mensen - vooral politici - die zeggen dat ze ‘klimaatmoe’ zijn, moeten niet zeuren. Als er mensen klimaatmoe zijn, dan zijn het wel milieumensen. We zijn er al jaren mee bezig, blijven het verhaal maar afdraaien en worden nog steeds gevraagd of het mogelijk is te overeten zonder dik te worden. Zie dit ongebalanceerde nummer als een waarschuwing: laat die klimaatwet er nu maar van komen, en een goeie gelijk, want dat lost een boel op. Niet alleen voor het klimaat. Ons werk wordt er een stuk makkelijker van en we kunnen eindelijk weer eens aandacht voor andere milieuproblemen vragen. Annemarie Opmeer


3

t o o n va n g e R v e n

GB bouwt ecosteden

Tien klimaatneutrale steden wil de Britse overheid bouwen, met zo’n vijf- tot twintigduizend woningen per stad. Het ontwerp van de woningen voldoet aan strenge milieu-eisen en de broeikasgassen die bewoners uitstoten worden met duurzame energie gecompenseerd. Dit ambitieuze plan past goed in de doelstellingen van premier Brown om drie miljoen nieuwe huizen te bouwen. Het plan is gebaseerd op de duurzame steden Hammarby in Zweden en Vauban in Duitsland en moet in 2020 klaar zijn. De overheid verwacht dat de eerste vijf steden al bewoonbaar zijn in 2016. Er is ook weerstand. De vrees bestaat dat door de nieuwe steden de druk op wegen en publieke voorzieningen toeneemt. Bovendien is men bang voor het verdwijnen van natuurgebieden. De exacte locaties voor de steden zijn nog onbekend.

4

Megastallen In het kerkdorp Horst aan de Maas demonstreerden op 12 februari 150 mensen tegen de komst van een ‘Nieuw Gemengd Bedrijf’, een megastallencomplex voor 1, miljoen kippen en 5 duizend varkens. Alle protest ten spijt, sprak de gemeenteraad zich die avond uit voor de stallen. Een krappe meerderheid van CDA en VVD zorgde ervoor dat de stallen gebouwd kunnen worden als onderdeel van een ‘gebiedsvisie voor landbouwontwikkelingsgebied’ zonder te hoeven wachten op een nieuw bestemmingsplan. Op dezelfde dag werd

een onderzoek gepresenteerd naar de effecten van megastallen op landschap, dierwelzijn, volksgezondheid en milieu. Het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP), de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA), de Raad voor het Landelijk Gebied (RLG) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) analyseerden dit in opdracht van de Tweede Kamer. De studie is gematigd positief over de nationale en regionale milieubelasting van megastallen ten opzichte van kleinere bio-industriecomplexen, mits goed ingepast in het land-

schap. De grote stallen kunnen en moeten namelijk eerder technologie toepassen om de lokale belasting binnen de normen te houden. Of dit werkelijk zal gebeuren is de vraag. En naar de effecten op wereldschaal is niet gekeken. Voor de dieren maakt het volgens de onderzoekers niet uit hoe groot de stal is. Wel zien zij bedreigingen van nieuwe virussen door de schaalvergroting. Zij raden het gebruik van antibiotica af en ontraden ook gemengde megabedrijven, zoals het complex in Horst.

ZAK

Gordon Brown


De actiegroep BP Nee! strijdt al jaren tegen de komst van een tankstation in een natuurgebied aan de Amsterdamse Spaarndammerdijk. En met succes. Omdat er rugstreeppadden en dwergvleermuizen in het gebied leven, kreeg deze lokale Milieudefensiegroep vorig jaar gedeeltelijk gelijk van de Raad van State: er zou de komende vijf jaar geen tankstation komen. Nu heeft BP zelf besloten toch akkoord te gaan met een andere locatie voor het tankstation. Het plan is nu, na twaalf jaar strijd en 20 duizend euro juridische kosten, definitief van de baan.

Kappen met kappen Veel gezonde, beeldbepalende bomen in Nederland sneuvelen voor plannen van gemeenten, bedrijven of particulieren. De Bomenstichting en Vroege Vogels, het radioprogramma over natuur en milieu van de VARA, denken dat er door onzorgvuldig plannen veel bomen onnodig het veld ruimen. Om in kaart te brengen hoe vaak dit voorkomt, hebben zij een meldpunt geopend: Kappen! Wordt er een gezonde boom of boomgroep bedreigd in uw omgeving? Meld het op de website van Vroege Vogels: http:// vroegevogels.vara.nl De Bomenstichting kan u verder helpen als u actie wilt ondernemen tegen de kap: www.bomenstichting.nl

Cramer vs. Cramer Windmolens, duurzaam of niet? Geplande windmolens bij Woerden laten zien hoe lastig een besluit hierover kan zijn. Minister Cramer sprak, als minister van milieu, met de provincies af dat er 2000 megawatt windenergie bijkomt, voor 2011. Maar ze is tegelijk minister van ruimtelijke ordening. Daarom keert zij zich tegen een windmolenpark bij Woerden. De provincie Utrecht, die 50 megawatt

dient te halen uit wind, wilde een kwart daarvan opwekken met dit park. Helaas zouden de molens midden in het Groene Hart gebouwd worden. Het wordt, door weerstand tegen de aantasting van het landschap, steeds lastiger de windenergie-doelstellingen te halen. Utrecht heeft al grote moeite geschikte locaties te vinden. Dat de minister ingrijpt is echter een unicum.


Ecohuis gesloopt? Buurtbewoners noemen het een prairiehuis en een boshut. Minister Cramer ziet het als een goed voorbeeld. Zelden zijn de emoties rondom de bouw van een huis zo hoog opgelopen als bij het ecohuis van Jan Husslage in Steenwijk. De sloophamer heeft zijn werk nog niet gedaan, maar voor Husslage is de meest vernietigende klap inmiddels uitgedeeld: november 2007 bepaalde het gerechtshof in Arnhem dat de gemeente zijn ecohuis mag slopen.

Bouwtijd

In 2001 verkrijgt Husslage, elektrotechnisch ingenieur en voorzitter van het Netwerk Ecologische Landelijke Kernen, een kavel in de nieuwbouwwijk Woldmeenthe. De bouw van zijn levenswerk, een ecologisch huis, kan beginnen. Sceptische omwonenden zijn echter bang voor een detonerende bouwstijl en dwingen bij de gemeente Steenwijkerland streng toezicht af. En een bijzondere contractuele clausule over de maximale bouwtijd van twee jaar. Hierop loopt het uiteindelijk stuk. Door omstandigheden kan de bouw pas 14 maanden na het verkrijgen van de kavel beginnen. De woning wordt anderhalf jaar later water- en winddicht opgeleverd, maar de bouwtijd is overschreden. Volgens de clausule moet Husslage de bouwgrond ontruimd terugverkopen aan de gemeente. Ook krijgt hij een boete, plus dwangsom van ruim 90 euro

per dag vanaf de uiterste opleverdatum.

Sympathisanten

Diverse rechtszaken worden gevoerd. De gemeente eist kavelteruggave vanwege de overschreden bouwtijd en het niet voldoen aan alle bouwtechnische eisen, hoewel twee ingenieursbureaus eind 2007 concluderen dat dit laatste in orde is. November 2007 krijgt de gemeente gelijk. Terwijl Husslage in Spanje aan het werk is, haalt de gemeente in voorbereiding op de sloop zijn huis leeg. Wanneer Husslage in cassatie wil gaan, doet de gemeente een schikkingsvoorstel en beschouwt een tegenvoorstel als afwijzing. Ondertussen verzamelt een wanhopige Husslage sympathisanten en laat petities richting overheid sturen. Minister Cramer noemt het ecohuis “een voorbeeld”. Rijksbouwmeester Mels Crouwel roept begin februari op sloop te voorkomen, omdat het ecohuis aan alle uitgangspunten van duurzaam bouwen voldoet. Hoewel een definitieve sloopdatum nog niet bekend is, houdt de gemeente voet bij stuk. Aangezien Husslage zijn levenswerk niet zelf wil slopen, laat de gemeente dat op zijn kosten uitvoeren door een slopersbedrijf. Kosten: rond de 188 duizend euro. Ongeveer het bedrag dat Husslage nog tegoed heeft voor zijn onvrijwillig teruggenomen grond. R i e n Z i lv o l d

BP Nooit!

Ronella Bleijenburg

5

“Klimaatonderzoekers zijn te voorzichtig”

Nieuw onderzoek toont aan dat klimaatverandering abrupt en dramatisch kan zijn. Milieujournalist Fred Pearce schreef een boek over de omslagpunten in het klimaat. “Ik zou mijn kinderen adviseren weg te gaan uit Nederland.” H a n va n d e Wi e l

6


Z

e liggen klaar en kunnen onverwacht toeslaan: ‘klimaatmonsters’ die door de mens uit hun slaap zijn gehaald. Poolkappen die zomaar uit elkaar vallen; erupties van ‘methaanscheten’ uit de zeebodem; hydroxyl, het schoonmaakmiddel van de atmosfeer, dat er de brui aan geeft; el Niño die blijft steken in de aanof uitstand; het water van de Golfstroom dat op een dag niet meer door de fameuze ‘schoorsteen’ bij Groenland naar de bodem van de oceaan zakt. Elk van deze mogelijke gebeurtenissen is op zichzelf genoeg om het klimaat een behoorlijke optater te geven. De Laatste Generatie, van Fred Pearce, is geen opgewekt boek, laat dat duidelijk zijn. Pearce laat toponderzoekers aan het woord over hun recente klimaatonderzoek. Ze beweren – en maken aannemelijk – dat het klimaat abrupt kan omslaan en dat wij met twee handen de trekker aan het overhalen zijn. Pearce heeft het over tipping points, omslagpunten, waarna er geen houden meer aan is. Pearce schrijft: “Het klimaatsysteem werkt in het algemeen niet met geleidelijke overgangen, maar met perioden van stabiliteit onderbroken door plotseling dronkemansgezwalk.” Als dat gebeurt, praten we niet meer over een zeespiegelstijging van zestig centimeter, zoals de klimaatdeskundigen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) in hun recentste rapporten, dan is zelfs de als overdreven bestempelde zes meter zeespiegelstijging die Al Gore voorziet aan de voorzichtige kant. Pearce is een gerenommeerde Britse milieujournalist, die al ruim twintig jaar schrijft voor het blad New Scientist en kranten als The Guardian en The Independent. Pearce: “Soms is het zo dat hoe beter je kijkt naar een paniekverhaal, hoe onschuldiger het wordt. Maar klimaatverandering is een ander verhaal. Hoe meer ik te weten kom, hoe meer ik zelf op onderzoek uit ga en hoe sceptischer ik sta tegenover de wetenschappers, hoe banger ik word. Want dit verhaal klopt wel.”

MaRtijn BeekMan/HH

Beangstigend materiaal


In De Laatste Generatie – “ik geloof niet dat de mens zal uitsterven, wel dat dit waarschijnlijk de laatste generatie is die in een redelijk stabiel klimaat leeft” – vertelt Pearce dat hij voor het eerst over de omslagpunten in het klimaatsysteem 7

hoorde tijdens een conferentie over ‘gevaarlijke klimaatverandering’ in 2005, in het Britse Exeter. Hij was er getuige van hoe de neutrale wetenschappelijke toon van de onderzoekers gedurende de conferentie steeds alarmistischer werd. “Ik heb de wetenschappers daarna opgezocht en geïnterviewd, hun werk gelezen, hun cijfers gezien en dan moet je constateren dat het inderdaad beangstigend materiaal is. Dit boek gaat over de angsten waarover zij me hebben verteld. Ik ben de sceptische journalist die het opschrijft. Ik heb ook sympathie voor wat meestal de klimaat sceptici worden genoemd, de ontkenners van het probleem. Ze zeggen dat klimaatverandering niet zo simpel is als het IPCC zegt. Ik denk dat ze gelijk hebben. Waar ze de fout in gaan, is dat ze de onlogische conclusie trekken dat het dan allemaal wel mee zal vallen.”

Het IPCC is inderdaad voorzichtig. Het rapport van 2002 voorspelde een zeespiegelstijging van bijna 90 centimeter, dat van 2007 heeft de voorspelling afgezwakt tot minder dan 60. “Dat is inderdaad opvallend. Ik heb daar

“Het IPCC bewijst ons een slechte dienst” de ijskap van West-Antartica blijkt om dezelfde redenen heel onstabiel, al weten we daar minder van. We weten ook dat er op grote schaal methaan uit de smeltende permafrost vrijkomt. Hoe snel het gas vrijkomt en hoe kritiek dat is voor klimaatverandering, is niet zeker. Als die drie dingen tegelijkertijd gebeuren, stijgt het zeeniveau met 14 meter. Ik vermoed dat het water tegen die tijd hier (op de eerste verdieping van het Eden Barbizon hotel in Den Haag, HvdW) tegen de ramen klotst. De zeespiegel kan dus veel meer stijgen dan in de IPCC-rapporten staat. De wetenschappers die de IPCC-rapporten schrijven zeggen hetzelfde, maar ze kunnen die ontwikkelingen nog niet modelleren. Ik denk dat ze te voorzichtig zijn. Door de op consensus gerichte werkwij-

Martijn Beekman/HH

Paniekverhalen komen meestal niet uit of kloppen niet, schrijft u zelf. Hoe zeker bent u dat deze verhalen waar zijn? “Ik denk niet dat ze allemaal uitkomen. Maar ze zijn allemaal plausibel en waarschijnlijk, al weet ik niet hoe waarschijnlijk ze ieder apart zijn. Dat is ook de reden waarom ze nog niet in de IPCC-rapporten staan. Maar het lijkt me erg waarschijnlijk dat de Groenland-ijskap smelt, hij verkeert nu al in een slechte staat. Wetenschappers dachten altijd dat de ijskap één blok ijs is van een paar kilometer dik, die alleen bovenop smelt. De nieuwe visie is dat de ijskap niet langzaam zal afsmelten, maar in stukken zal breken, zoals ijs op rivieren. Op veel plaatsen is

ze laat het IPCC de extremen, waarover nog niet iedereen het eens is, buiten het proces. Door ons niet te informeren over het hele scala van mogelijke ontwikkelingen, bewijzen de IPCC-rapporten ons een slechte dienst.”

de ijskap namelijk gescheurd, waardoor er diep binnenin water stroomt - er lopen smeltrivieren op de bodem. Dat zijn glijbanen richting zee. Dat proces duurt geen duizenden jaren, maar misschien slechts honderd. Dit inzicht is niet verwerkt in de modellen van het IPCC, maar glaciologen zijn er tegenwoordig wel van overtuigd. James Hansen, directeur van het NASA Goddard Institute for Space Studies, zegt dat de zeespiegelstijging in deze eeuw niet in centimeters zal worden gemeten maar in één of twee meter. Ook

8

uitgebreid over gesproken met Richard Alley, die in het IPCC-comité zit. Met die voorzichtigheid probeert het IPCC te voorkomen dat sceptici hun graantjes uit de rapporten pikken. Maar ik garandeer je dat het volgende IPCC-rapport heel andere dingen zal zeggen. Ik zou erg verbaasd zijn als dat niet zo is.” Is dit niet het einde van de IPPC-klimaatwetenschap, die is gebaseerd op consensus? “Het belangrijkste werk door het IPCC is nu gedaan, de Nobelprijs is gewonnen. We weten genoeg. Een veel gehoord commentaar op mijn boek is dat de wetenschappers er nog niet voor 100 procent uit zijn, dus waarom zouden we ons zorgen maken. Mijn antwoord is: zou je in een vliegtuig stappen als de kans 1 op 100 is dat het neerstort? Met de planeet zeggen we: ‘och, er is maar 1 procent kans dat het fout gaat’. De meeste wetenschappers zijn terughoudend om dingen te publiceren waarvan ze niet 100 procent zeker zijn. De IPCC-rapporten verschijnen eens in de vijf jaar en zijn gebaseerd op gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek. Voor onderzoekers die over omslagpunten willen publiceren, is dit proces te langzaam. Tegen mij praten ze onbekommerd over hun grote zorgen. Het zijn toplui met grote reputaties die in de meest dramatische woorden over klimaatverandering praten. Ik ben nog nooit wetenschappers tegen gekomen die in dramatischer woorden spreken over een milieuonderwerp dan milieuactivisten, maar bij klimaatverandering is dat het geval. Dat zegt me iets over de ernst van het onderwerp.” milieudefensie magazine 3 – 2008

Klimaatverandering is een voortdurend proces en gaat vaak schoksgewijs. Ook zonder homo sapiens. Waarom zouden we ons dan druk maken over door de mens veroorzaakte klimaatverandering? “Inderdaad, het klimaat verandert sowieso. Maar wíj kunnen ook klimaatverandering veroorzaken. De laatste 10 duizend jaar was het klimaat opvallend stabiel, zeker in vergelijking met de tijd daarvoor. Onze samenleving is gebaseerd op die stabiliteit. Deze periode van stabiliteit zal ooit eindigen, of het nu door de mens is of vanwege een natuurlijk proces. Laten we die verandering niet zelf veroorzaken, dan kunnen we misschien nog duizenden jaren van stabiliteit hebben. Maar het is altijd mogelijk dat het klimaat volgende week al omslaat, bijvoor-

schillend met die van klimatologen. Geologen kijken naar honderdduizenden, miljoenen jaren.” Dat is precies Kroonenbergs ‘verwijt’ aan het adres van het IPCC: dat kijkt naar een termijn van 0 jaar. “Homo sapiens heeft het ongeveer 160 duizend jaar goed gehad. Als we daar nog eens 160 duizend jaar aan vast kunnen knopen, ben ik dik tevreden. We zijn verplicht aan onze soort en onze beschaving te denken en hoe we die in stand kunnen houden, hoe onze kinderen zullen leven. Dat is een politiek en moreel oordeel. Er zijn mensen die zeggen dat ze niks om de mens geven. Nou, ik wel. Als geoloog denk je daar wellicht anders over.”

“Het helpt als president Bush straks weg is” beeld na een grote vulkanische eruptie. De laatste vulkaaneruptie die een langdurig wereldwijd effect had, was 70 duizend jaar geleden, toen explodeerde Toba op Sumatra. Die eruptie veroorzaakte een sterke daling van de temperatuur. Homo sapiens stierf er bijna door uit.”

Als u uw geld moet zetten op maatregelen om mensen aan te passen aan klimaatverandering (adaptatie) of aan maatregelen die de oorzaak wegnemen (mitigatie), wat zou u kiezen? “Als je niet aan mitigatie doet, werkt adaptatie ook niet.”

Dat onderstreept mijn punt: waarom zo veel geld en kennis stoppen in het voorkomen van door de mens veroorzaakte klimaatverandering als het toch gebeurt? “Omdat we klimaatverandering niet moedwillig op onze hals moeten halen. Midden in de Koude Oorlog zei niemand: ‘de Russen kunnen zo een bom op ons gooien, wat maakt het uit als een van onze eigen raketten explodeert in een silo en honderden mensen doodt.’ We moeten er alles aan doen het klimaat te handhaven zoals het goed voor ons is. Dat is ook een van de verdiensten van het rapport van de Britse econoom Stern, over de economische effecten van klimaatverandering: we kunnen het probleem vermijden tegen lage kosten. En er zijn goede economische reden om nu iets te doen.”

U moet kiezen. “Adaptatie mislukt, tenzij je het onderliggende proces kunt stoppen. En we kúnnen het proces stoppen. Daarom zet ik mijn geld op mitigatie.”

De Nederlandse geoloog Salomon Kroonenberg relativeert dit soort denken: als we wisten dat een ijstijd aanstaande is, zouden we toch ook niet extra fossiele brandstoﬀen verstoken om de aarde op te warmen? “De tijdschaal van geologen is totaal vermilieudefensie magazine 3 – 2008

Denkt u dat ook na de jongste klimaatconferentie op Bali? “Zeker, Bali was geen ramp. Het was geen geweldige triomf, maar de landen zijn uit elkaar gegaan met de boodschap dat ze verder onderhandelen. Het helpt als president Bush straks weg is. Alles wat we kunnen doen om klimaatverandering te stoppen helpt. Hoe meer we doen hoe beter. Hoe meer je de industrie kunt aanmoedigen om groener te produceren hoe beter. Grote bedrijven hebben laten weten dat ze het kunnen en willen. Wat ze niet willen is uit de markt geprijsd worden, dus hebben ze een verdrag nodig dat de concurrentieverhoudingen voor iedereen gelijk maakt. Ik zal niet zeggen dat het gebeurt, ik zeg alleen dat we een groot aantal problemen heel snel kunnen oplossen. Alle benodigde technologie is beschikbaar.

We kunnen alles zonder fossiele brandstoffen. En die technologie is niet eens zo duur, zeker niet met de huidige hoge olieprijs. Ik zou kernenergie niet willen uitsluiten. Als we niet die kant op willen gaan: prima.” De klimatoloog James Hansen zegt dat de komende tien jaar beslissend zijn. “Ik denk dat hij gelijk heeft. Als we binnen nu en tien jaar beginnen de uitstoot van koolstofdioxide te verminderen naar een niveau van bijna nul, dan hebben we een goede kans om tenminste een paar van de ergste omslagpunten te voorkomen en de opwarming van de aarde te stabiliseren. Maar zekerheden zijn er niet. Sommigen zeggen dat we het omslagpunt voor zee-ijs bij de polen al voorbij zijn.” Zou u op uw gemak in de delta Nederland wonen, met al die klimaatmonsters die op de loer liggen? “Op mijn leeftijd zou ik hier blijven, maar mijn kinderen zou ik adviseren weg te gaan.” Schaterlachend: “Ze zouden hun huis niet meer kunnen verkopen. De verzekeringspremie zal onbetaalbaar worden. We leven de grote verhalen vaak middels de kleine: wat gebeurt er met de prijs van je huis?” n Fred Pearce, De laatste generatie. Hoe de natuur wraak neemt voor het broeikaseffect. Paperback, 360 Pagina’s. ISBN 978-90-6224-474-4. Prijs €5,-, Uitgeverij Jan van Arkel i.s.m. Maurits Groen Milieu & Communicatie BV, 2007.

Gratis boek De redactie geeft drie exemplaren weg van het boek De Laatste Generatie van Fred Pearce. Wilt u kans maken op een gratis boek? Stuur een berichtje aan Milieudefensie Magazine, e-mail [email protected] of Postbus 11, 1000 GD Amsterdam

9

Prijs van olie Onder het motto ‘Alles voor de olie’ presenteert Milieudefensie op het Amnesty International Filmfestival twee documentaires over de gevolgen van olie- en gaswinning in Nigeria en Birma. We n d Y K o o p s

In februari startte Shell een ‘reputatiecampagne’ om het Nederlandse volk te informeren over hoe het “met creativiteit en doorzettingsvermogen werkt aan een toekomst van verantwoorde energie.” Maar Amnesty International en Milieudefensie tonen iets anders. Shell ligt al jaren on-

der vuur vanwege de oliewinning in Nigeria, die volgens Delta, Oil’s Dirty Business (Small Planet, 2006) inderdaad verre van verantwoord is. De documentaire toont een zwaar bewapende militie die onder andere door blanken te kidnappen probeert oliebedrijven te verjagen.

Hun beweegredenen worden in beeld gebracht: de vervuiling door olielekkages tast het leefmilieu (drinkwater en voedsel) drastisch aan en de plaatselijke stammen worden door leger en politie op brute wijze belaagd. Er wordt zelfs gemoord. Bovendien wordt het percentage van de winst dat naar de bevolking zou moeten gaan door corrupte “overheidsdienaren” in eigen zak gestoken. Een voormalige minister staat de makers te woord in een potsierlijk huis met 200 kamers. Maar in hoeverre is een bedrijf voor al dit onrecht verantwoordelijk? Na afloop van de film debatteren politici, oliemaatschappijen en vertegenwoordigers uit Nigeria over deze vraag. Dezelfde vraag is aan de orde in Total Denial (Milena Kaneva, 2007), een onthutsende documentaire over

Vrijkaarten De redactie geeft vier maal twee vrijkaarten weg voor de ﬁlms uit het ‘Alles voor olie’ programma van Milieudefensie op het Amnesty International Filmfestival. Wilt u kans maken op een vrijkaartje? Stuur een berichtje aan Milieudefensie Magazine, e-mail [email protected] of Postbus 11, 1000 GD Amsterdam

wandaden rond de bouw van een oliepijpleiding in Myanmar (voorheen Birma) en de rechtszaak die mensenrechten- en milieuorganisaties hierover aanspanden tegen UNOCAL, een Amerikaanse dochteronderneming van Total. Tot een uitspraak

AIFF en Milieudefensie presenteren:

Delta, Oil’s Dirty Business (Yorgos Avgeropoulos, 2006, engels ondertiteld) In de Nigerdelta (Nigeria) wordt een belangrijk deel van ‘s werelds olie onttrokken. De film toont de gevolgen: olielekkages die drinkwater, land en gezondheid aantasten, de kloof tussen arm en rijk, onderdrukking en gewelddadige opstanden en corruptie door de overheid. Verdieping: Aansluitend een engelstalig debat met politici, oliemaatschappijen en vertegenwoordigers uit Nigeria over de vraag of Nigeria wel gebaat is bij oliewinning en waar de verantwoordelijkheid voor de problemen ligt.

10

Total Denial (Milena Kaneva, 2007, engels ondertiteld) Total Denial is het verhaal van een historische rechtszaak: Vijftien mensen uit de jungle van Birma klagen in de Verenigde Staten oliegigant UNOCAL/TOTAL aan voor de schending van mensenrechten. Na tien jaar strijd volgt een historische overwinning. Verdieping: Aansluitend interview in het engels met filmmaakster Milena Kaneva door Evert Nieuwenhuis.

Alles voor de olie? Programma over de gevolgen van olie- en gaswinning op mens en milieu Meer op www.milieudefensie.nl of bij de Servicelijn 020 626 62 620


kwam het niet omdat er een schikking is getroffen. Toch is het een grote overwinning dat de zaak voor de rechter is gekomen. Centraal in de film staat een echtpaar dat elkaar vond in het besef dat milieuvervuiling en mensenrechtenschendingen vaak hand in hand gaan. De

Amerikaanse Katie Redford is medeoprichter van Earth Rights International en stuwende kracht achter de rechtszaak. Haar man Ka Hsaw Wa behoort tot de Karen, een van de zwaar getroffen stammen die niet alleen van hun land zijn verjaagd, maar ook gedwongen

worden mee te werken aan de bouw van de pijpleiding. Al jaren documenteert Hsaw Wa zowel de schade aan het milieu, zoals de massale kap van oerwoud, als de schokkende moordpartijen door het leger: zelfs kinderen en zwangere vrouwen worden niet gespaard. Na afloop geeft

een betrokkene uit de film een lezing. n

Het Amnesty International Filmfestival vindt van 26 t/m 30 maart plaats in Amsterdam. Beide films draaien naast de 29e op het festival ook op 27 maart in Den Haag. Zie: www.amnestyfilmfestival.nl

Opvang CO2 een sprookje? Volgens het kabinet wordt de CO2 van de nieuwe kolencentrale op de Maasvlakte opgevangen. Elektriciteitsproducent E.ON geeft echter geen garantie. H a n va n d e Wi e l

Het was op zijn minst een opmerkelijke uitwisseling van emailberichten die Greenpeace onlangs openbaarde. ‘Kolengigant dicteert klimaatbeleid regering’, zo luidde de vette kop boven het persbericht. Dankzij een gehonoreerd beroep op de Britse Freedom of Information Act weten we dat de Britse overheid de elektriciteitsproducent E.ON niet verplicht CO2-afvanginstallaties te installeren in de nog te bouwen kolencentrales in Kent. E.ON laat in een e-mail op 16 januari aan de staatssecretaris van Handel John Hutton weten niets te voelen voor het opnemen in de vergunning van een verplichting om koolstofdioxide af te vangen en op te slaan, zonder Britse wetgeving op dit gebied. Volgens E.ON heeft de regering niet het recht een vergunning te weigeren voor de twee kolencentrales in Kent waarin die voorwaarden niet zijn opgenomen. Zes minuten later is het antwoord van het ministerie klip en

klaar: “Bedankt. Ik zal ze niet toevoegen.” [bedoeld worden: voorschriften voor CO2-afvang- en opslag; red.] Volgens Greenpeace bewijst dit dat de regering wijkt voor druk van E.ON, dat niks in de opvang van CO2 zou zien. E.ON wijst deze aantijging verontwaardigd van de hand: de techniek om grootschalig CO2 af te vangen en – vooral – op te slaan bestaat nog niet. Greenpeace en anderen verzetten zich fel tegen de bouw van de kolencentrales, die 8 miljoen ton CO2 per jaar gaan uitstoten. De organisaties krijgen steun van onder meer prins Charles, klimatoloog Jim Hansen van NASA – die de kolencentrales een ‘vreselijk idee’ noemde - en Al Gore, die zich afvroeg waarom er geen jongeren zijn die de bulldozers beletten bij hun bouwactiviteiten.

Maasvlakte

Het Duitse E.ON heeft ook een vergunning om op de


Maasvlakte een kolencentrale te bouwen, met een vermogen van 1100 megawatt. De centrale moet begin 2012 in bedrijf zijn en stoot volgens een woordvoerder van E.ON jaarlijks 5,5 tot 6 miljoen ton CO2 uit. Evenveel als twee miljoen middenklasse auto’s in een jaar, bij een gemiddelde van 16 duizend kilometer. Opmerkelijk is dat, in tegenstelling tot de Britse E.ONkolencentrale, de Nederlandse later wel moet worden uitgerust met een installatie om CO2 af te vangen. Hij wordt “capture ready uitgevoerd”, zegt E.ON-woordvoerder Hans Schoenmaker, ‘afvangklaar’. Maar of het er daadwerkelijk van komt, is een open vraag, geeft hij onomwonden toe. “Op zijn vroegst zijn de technologie en de opvangmogelijkheden pas in 2020 geschikt om CO2 op grote schaal af te vangen en op te slaan.” Tegen die tijd heeft de E.ON-centrale al circa 50 miljoen ton CO2 uitgestoten. Overigens heeft niet alleen E.ON een nieuwe kolencentrale gepland, ook Electrabel, Nuon, RWE en Essent zijn bezig met kolencentrales. Het bedrijf is volgens Schoenmakers “zwaar gecommitteerd” om de uitstoot af te vangen en op te slaan zodra dat kan en mag. “Maar

eerst moeten de Mijnwet worden aangepast en de verantwoordelijkheden worden geregeld – van wie is het gas als het onder de grond zit? En de CO2-prijs moet hoog genoeg zijn. Maar als het tegen die tijd kan, moet je het eigenlijk gewoon doen.” Volgens Bert Bakker van de Zuid-Hollandse Milieufederatie zal uiteindelijk de prijs van CO2 bepalend zijn voor de vraag of afvang en opslag doorgaan. “Als die te laag is, zitten we met een groot probleem. E.ON heeft geen garanties gegeven dat het de technologie gaat toepassen als het kan en mag. Het is dus vooral bezig met image-building.” De milieufederatie heeft samen met andere milieuorganisaties beroep aangetekend tegen de vergunning voor de E.ONcentrale. Pikant detail is dat Rotterdam zich heeft aangesloten bij het Clinton Climate Initiative, een aantal wereldsteden dat zich inspant de uitstoot van broeikasgassen met 50 procent te verminderen in 2025 ten opzichte van 1990 (ter vergelijking: de Nederlandse regering wil in 2020 op 30 procent reductie uitkomen). Rotterdam wil meer dan de helft van de uitstootvermindering bereiken met... de afvang en opslag van CO2. n 11

Th o m a s S c h l i j p e r

M a r i a n n e Th i e m e v e r t e lt wat A l G o r e v e r g at

Een vergeten waarheid Spaarlampen, zonnepanelen, met de fiets naar het werk. Al Gore zou tevreden zijn. Marianne Thieme niet: “Vlees eten heeft meer invloed op het klimaat” D i c k d e Vo s

D

achten we het zo goed te doen, met onze spaarlampen, zonnepanelen en fietskilometers. Volgens Al Gore

12

goed om klimaatverandering tegen te gaan. Komt Marianne Thieme ineens met een volgende ongemakkelijke waarheid: al die spaarlampen en uitgespaarde

autokilometers vallen in het niet bij de effecten van een vegetarische levensstijl. Die klimaateffecten van vleesconsumptie vergat Al Gore te noemen in zijn film Een ongemakkelijke waarheid. Thieme figureert daarom zelf in een soortgelijke documentaire: Meat the Truth. Meat the Truth is gemaakt door de Nicolaas G. Pierson Stichting (NGPS), het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren, en ging op 10 december 2007 in première. Niet toevallig de dag dat Gore de Nobelprijs voor de vrede in ontvangst nam. De titel is een knipoog milieudefensie magazine 3 – 2008

Marianne Thieme in de hoofdrol in de film Meat the Truth tijdens de premiere in Tuschinski.

belangen. Dat is te vergelijken met de discussie over de afschaffing van de slavernij of kinderarbeid. Dat kon allemaal ook niet omdat de economie dan in elkaar zou storten. Het tegendeel bleek waar”.

naar An Inconvenient Truth en ook de documentaire zelf zit vol filmische citaten. Net als Gore presenteert Thieme vanaf een podium een diashow en gaat zij met een hoogwerker de lucht in om aan te wijzen hoe hoog de vleesconsumptie in 2050 zal zijn. De ‘waarheid’ van de documentaire is als volgt: de veehouderij stoot in totaal 40 procent meer broeikasgassen uit dan alle auto’s, vliegtuigen en treinen bij elkaar. Eén dag in de week geen vlees eten scheelt 1 miljoen auto’s op de weg, en bespaart twee keer zoveel broeikasgassen als wanneer alle gloeilampen worden vervangen door spaarlampen. Minder vlees eten is dus niet alleen beter voor het welzijn van dieren, maar ook voor het klimaat.

Huiswerk

Wantrouwen

Die aandacht voor milieu en klimaat hadden we niet verwacht van een partij die de media haalt met meer sentimentele onderwerpen, zoals de motie over het verbod op vissenkommen. Ook PvdATweede Kamerlid Luuk Blom kwam er niet meer uit. In een hilarisch fragment in de film roept hij vertwijfeld uit wat de ontbossing in Zuid-Amerika nu met dierenwelzijn in Nederland te maken heeft. Veel, zo stelt de film. Tropisch regenwoud wordt gekapt om veevoer te verbouwen. Dat wordt vervoerd naar intensieve veehouderijen, bijvoorbeeld in Nederland. Zonder zuivel- en vleesproductie zou de grond anders gebruikt kunnen worden of gespaard kunnen blijven voor de natuur. De film is daarom ook door de agrarische sector met groot wantrouwen bejegend: is het klimaat er niet met de haren bijgesleept? Is het geen nieuwe stok om de intensieve veehouderij te slaan? Maar van zo’n verborgen agenda is geen sprake volgens de makers. “Wij zijn de laatsten die de boeren dwars willen zitten”, zegt PvdD Eerste Kamerlid en NGPF-voorzitter Niko Koffeman. “We willen juist meedenken over duurzame oplossingen. We zijn geen one-issue-partij meer. We laten zien dat de belangen van dieren in het verlengde liggen van die van natuur en milieu.” Koffeman is wel gewend aan weerstand: “Het gaat om grote bestaande milieudefensie magazine 3 – 2008

De NGPF heeft zijn huiswerk gedaan en baseert zich op wetenschappelijke studies, waaronder een rapport van de FAO, de landbouw- en voedselorganisatie van de VN. Toch is er veel kritiek op de onderbouwing. Direct na de première bracht de Nederlandse Melkveehouders Vakbond (NMV) een persbericht uit dat de koe juist ‘klimaatpositief ’ is, omdat deze minder CO2 uitstoot dan hij uit plantaardig opneemt. De NMV beroept zich op een standpunt van de Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR). Maar in een persbericht laat Wageningen weten dat ze cijfers niet gecheckt heeft. Wageningen vindt dat de cijfers weliswaar wereldwijd gezien kloppen, maar dat ze niet opgaan voor Nederland en andere landen waar veehouderij op een

Is het klimaat er niet met de haren bijgesleept? intensieve manier wordt bedreven. LTO, de ondernemers- en werkgevers organisatie van de agrarische sector, wijst op de hele en halve waarheden in Thieme’s film. Thieme vergeet dat de grootste bijdrage aan de uitstoot van broeikassen in Nederland wordt veroorzaakt door het energieverbruik: 76 procent. Landbouw komt volgens hen uit op 13 procent (212 megaton CO2-equivalenten), en niet 18 procent zoals de film stelt, in navolging van FAO. Het Milieu en Natuurplanbureau (MNP) komt, in navolging van het IPCC, uit op 10 procent. Het FAO-rapport zou namelijk ten onrechte de totale ontbossing van de regenwouden aan de veeteelt toeschrijven. Om kort te gaan: de discussie is voorlopig niet ten einde. Al die kritiek op de cijfers wekt wel verbazing, want terwijl Al Gore slordig met zijn bronnen omgaat en toch nauwelijks weerwoord krijgt, komen in Meat the Truth uitgebreid wetenschappers aan het woord en zit de persmap vol artikelen en berekeningen met bronver-

melding. Opvallend is ook de felle toon van de discussie, tot en met seksistische aanvallen op Marianne Thieme. Hoe valt dat te verklaren? “De waarheid doet pijn”, oordeelt Karen Soeters, directeur van de NGPF. “We hebben veel positieve reacties gekregen, maar er is ook veel boosheid over ons heen gekomen. Bij gebrek aan argumenten spelen ze het dan maar op de persoon”. Maar hoe zit het met het waarheidsgehalte? Kan een wetenschappelijk bureau van een partij wel een objectieve film maken? Soeters toont zich oprecht verbaasd: “We zijn heel onafhankelijk. We hebben niet zelf onderzoek gedaan, maar bestaande onderzoeken vertaald naar een groot publiek. De wetenschappers die we in de film aan het woord laten, waren juist blij dat ze eindelijk hun verhaal kwijt konden.”

Manifest

De Wageningen Universiteit vindt de film echter geen wetenschappelijke publicatie, maar een politiek manifest. Woordvoerder Simon Vink stelt: “Niet alle stellingen zijn te beoordelen als juist of onjuist. Veel hangt samen met gekozen systeemgrenzen: reken je bijvoorbeeld de CO2 als gevolg van ontbossing toe aan de veehouderij? En wat doe je met transport van voedsel? Is dat verkeer of veehouderij? Het FAO-document drukt zich voorzichtiger uit dan de film en geeft vooral onzekerheden en bandbreedtes voor aannames weer.” Hij juicht overigens een debat toe. “Voeding - en veehouderij - is ontegenzeggelijk een bron van broeikasgassen.” Daarom is een groep Wageningers bezig alle kennis over dit onderwerp op een rij te zetten. Ook omdat Minister Verburg binnen 15 jaar toe wil naar een klimaatneutrale emissievrije veehouderij. Hoeveel de veeteelt nu exact bijdraagt aan de CO2-emissie is nog onbekend. Maar het aandeel is aanzienlijk, daar zijn de meeste wetenschappers het wel over eens. Dat is een deel van de waarheid die Al Gore bewust of onbewust vergeten is en die nu door het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren definitief op de agenda is gezet. n Meat the Truth is vanaf april te zien in filmhuizen en te koop op DVD. In mei gaat een internationale versie in première in New York. Verder zijn er premières in Sao Paolo, Sydney, Londen, Dresden en Madrid. Dan kan het debat internationaal worden voortgezet. 13

D e K l i m a at w e t k o m t e r a a n

Geen halve maatregelen! De aanpak van klimaatverandering is te vrijblijvend. Er is een Klimaatwet nodig, waarin de vermindering van de broeikasuitstoot is vastgelegd. Tientallen organisaties lanceren een grote campagne om die wet af te dwingen. H a n va n d e Wi e l

14


Z

elden kijken politici verder vooruit dan de volgende verkiezingen. Vier jaar dus, met een beetje goede wil. Ambitieuze plannen voor 2020 of verder zijn daarom niet meer waard dan het papier waarop ze gedrukt staan. Bij klimaatverandering is het niet anders. De regering streeft doelstellingen na die met instemming zijn begroet: 2 procent energiebesparing per jaar, 20 procent duurzame energie in 2020 en 30 procent minder broeikasgassen in 2020 ten opzichte van 1990. Maar exact twee weken nadat het kabinet zijn Beleidsprogramma presenteerde, liet minister Jacqueline Cramer van VROM weten zich niet te verzetten tegen de bouw van nieuwe kolencentrales. Wat zijn die fraaie klimaatdoelstellingen dan waard?

Michiel Wijnbergh

“We moeten het wilde beest in de ogen kijken”

Een grote coalitie van organisaties, variërend van Unicef, FNV en Natuurmonumenten tot het Wereldnatuurfonds en Milieudefensie, heeft daarover zijn bedenkingen. Ze vinden de ambities van het kabinet te vrijblijvend. Ieder kabinet gaat met nieuwe klimaatdoelstellingen aan de slag en daarvoor is klimaatverandering een te delicaat en te acuut onderwerp, meent Sible Schöne van het Klimaatbureau. “De echte urgentie van klimaatverandering wordt nog steeds niet begrepen. Het wetenschappelijk onderzoek dat een versnelling van de klimaatverandering aantoont, is heel onrustbarend. De directeur van een Engelse organisatie zei onlangs dat nu de ijsbeer nog het symbool van klimaatverandering is. Over tien jaar, zei hij, is dat de kalasjnikov. Niet voor niets heeft Al Gore de Nobelprijs voor de vrede gekregen. Het wordt tijd dat we het wilde beest in de ogen kijken.” Dat is precies wat de coalitie van organisaties doet. Om een eind te maken aan het vrijblijvende klimaatbeleid lanceerden ze eind februari onder het motto ‘Geen halve maatregelen. Teken voor een krachtige klimaatwet’ een campagne die moet uitmonden in het aannemen van een Klimaatwet door de Tweede milieudefensie magazine 3 – 2008

Kamer. Op het Plein voor de Tweede Kamer in Den Haag werd een 30 meter lange dijk van zandzakken gebouwd en deden de directeuren van organisaties als FNV, OxfamNovib, Wereldnatuurfonds, Natuur en Milieu en Milieudefensie en bekende Nederlanders een appel op de politiek om het initiatief te steunen. De opzet van de Klimaatwet blinkt uit in eenvoud: de uitstoot van CO2 moet jaarlijks met minstens 3 procent verminderen, en Nederland moet ontwikkelingslanden ondersteunen in hun strijd tegen klimaatverandering met een bedrag dat bovenop de officiële ontwikkelingshulp komt. “Met een Klimaatwet kunnen we de eerste goede stap van het kabinet verzilveren”, zegt campagneleider Klimaat en Energie Willem Verhaak van Milieudefensie. “Een wet voorkomt dat ieder kabinet het wiel opnieuw gaat uitvinden en hij geeft bedrijven grote zekerheid: ze weten waar ze de komende decennia aan toe zijn en kunnen daar hun investeringsbeslissingen op afstemmen. Bovendien zijn met een wet in de hand klimaatdoelstellingen juridisch afdwingbaar. Alle belangrijke zaken worden vastgelegd in wetgeving, waarom de aanpak van klimaatverandering niet?” De politiek staat daarmee niet buitenspel. Kabinet en Tweede Kamer moeten bepalen welke beleidsinstrumenten ze inzetten om de doelstellingen te halen. Jaarlijks vindt toetsing plaats. Niet gehaald? Dan schrijft de Klimaatwet voor dat het kabinet met aanvullende maatregelen komt.

Omarmen

Het kabinet hamert op het belang én het succes van vrijwillige afspraken met diverse sectoren. Je zou dus ook even kunnen afwachten wat die opleveren. Verhaak kan dat geduld niet meer opbrengen. Hij wijst erop dat het Milieu en Natuurplanbureau al heeft berekend dat het huidige beleid tekort schiet om de klimaatdoelstellingen te halen. “Het beleid is voor een groot deel gebaseerd op vrijwillige afspraken met het bedrijfsleven. Een boterzacht beleid dus. Wij willen dat het kabinet ieder jaar toetst of we op koers liggen en niet aan het einde van de rit, als er niks meer valt te corrigeren.” Het pakket klimaatmaatregelen dat de Europese Commissie onlangs heeft gepresenteerd, is volgens Verhaak “volstrekt onvoldoende”. Nederland hoeft van de Commissie maar 14 procent duurzame energie op te wekken in 2020 in plaats

van de 20 procent die het kabinet wil. De vermindering van de CO2-uitstoot blijft steken op 20 procent in 2020 (Nederland wil 30 procent reduceren). Verhaak: “Dat Europese pakket is voor het volgende

“De maatregelen van dit kabinet zijn dramatisch” kabinet een excuus om niks te doen. Er moet druk van onderop komen om het EU-beleid aan te scherpen.” De campagne is gelijktijdig in nog vijftien andere Europese landen van start gegaan. Het uiteindelijke doel is de klimaatconferentie in Kopenhagen (2009). Daar moet de Europese Unie laten zien dat ze serieus werk maakt van klimaatverandering. Na de lancering van de campagne volgt het geduldige handwerk, door vele vrijwilligers: het ophalen van minstens 150 duizend handtekeningen, duizend voor ieder lid van de Tweede Kamer. Zijn 150 duizend handtekeningen genoeg om de Tweede Kamer te vermurwen? Verhaak: “Daar laten we het niet bij. Onderschat niet de enorme achterban van de deelnemende organisaties. En we gaan ook de leden van politieke partijen inschakelen en ons roeren in het publieke en politieke debat. De Klimaatwet zal het gesprek van de dag worden.” Daar is ook Schöne van overtuigd. “Met alle deelnemende organisaties samen zijn we in staat een grootschalige campagne te voeren, ook in de media. Een campagne waar de politiek niet omheen kan.”

Dramatisch

Nu is het moment voor een Klimaatwet, zegt Ron Wit van Stichting Natuur en Milieu. “Het kabinet moet nu laten zien dat het menens is en zijn ambitieuze klimaatdoelstellingen halen. Je zult het mij niet snel horen zeggen, maar de maatregelen van dit kabinet zijn dramatisch. Het zijn halve maatregelen, zoals vrijwillige convenanten met allerlei sectoren. Het probleem is dat CO2 daardoor geen prijs krijgt en investeringen om de uitstoot te verminderen onzeker blijven. Nieuwe innovaties worden daardoor niet uitgelokt. Het kabinet probeert achterblijvers binnenboord te houden. Zij 15

UNIEKE KAMPEERVAKANTIE IN DE SPAANSE PYRENEEËN Op ons landgoed gelegen in de uitlopers van de Spaanse Pyreneeën (tussen het meer van Bañolas en Olot) vindt U geen modern hotel of verwarmd zwembad. Wel bieden wij een aantal cabañas en bungalows aan buiten gezichtsafstand van overige gasten, geplaatst op ons landgoed Manso Coguleras. Ook een eigen tent is een goede mogelijkheid. Alles in de ongerepte natuur, omgeven door bloemen, kruiden, vlinders en vogels kunt U helemaal Uzelf zijn, zonder taalproblemen. Een eigen zwembad hoog in de bergen, een wandeling, een rit te paard en de mogelijkheid om te blijven eten maken een verder verblijf tot een unieke belevenis Vanaf 410€ voor een cabaña (5pers)p.w. of een bungalow 595€ (6pers)p.w. of 480€ voor en kleine bungalow (2pers) p.w. bent U onze gast. Een plaats voor eigen tent 220€ p.w. Mei, juni en eerste week juli plus september, 40% korting. Voor meer informatie bel: 0204634085, u wordt gratis doorverbonden met Spanje. Of schrijf: Familie Visser; Manso Coguleras; 17854 Sant Jaume de Llierca 17854 (Gerona) Spanje. Tel 0034972195109 (tussen 17 en 22 uur) of www.mansocoguleras.com of [email protected]

INLANDS HOUT JAAP van LEERSUM KERKLAAN 5 9251 LE BURGUM Bedrijfsadres: ELINGSLOANE 29 9251 MN BURGUM

Meer dan 40 Europese houtsoorten Eigen zagerij

Tel. 0511 - 461763 Fax 0511 - 461763 Mobiel 0653 268526 www.inlands-hout.nl [email protected]

%&/*&68&,&6,&/y

/BUVVSMJKLFNBUFSJBMFO FOFSHJF[VJOJHF BQQBSBUVVS PFSEFHFMJKLWBLNBOTDIBQ 0OUXPSQFOFOVJUHFWPFSEWPMHFOTVX FJHFOXFOTFO 5FM JOGP!OBUVVSLFVLFOTOM XXXOBUVVSLFVLFOTOM

ADV GRA 93-64.indd 1

y/"5663-*+, .00*

19-04-2007 15:02:24

Natuurlijk ben je betrokken bij het milieu. Zeker als het gaat over je eigen leefomgeving. Misschien wil je wel dat er dingen anders gaan. Of had je graag bepaalde ontwikkelingen bij jou in de buurt voorkomen. Voor iedereen die verder denkt dan zijn eigen voordeur en zijn stem wil laten horen is er De Groene Peiler. Het online natuur- en milieupanel waar jouw mening telt. Want natuur en milieu maak je zelf. Je stem kan grotere gevolgen hebben dan je zou denken!

Meld je aan op www.degroenepeiler.nl en doe in maart 2008 mee aan de landelijke Milieu-monitor ‘Het Groene Peil van Nederland’.

Maak kans op een weekendje weg in de natuur. Kijk op www.degroenepeiler.nl

De Groene Peiler hanteert een aantal deelnemersvoorwaarden en waarborgt de privacy van de deelnemers. De Groene Peiler is een initiatief van

DeGroenePeiler_190x130.indd 1

13-02-2008 17:23:21

Michiel Wijnbergh

bepalen daardoor in feite de norm voor de afspraken in de convenanten. Terwijl er grote stappen nodig zijn. Koplopers moeten dynamiek aan de ontwikkeling kunnen geven en de norm bepalen voor de hele sector. Het eerste jaar heeft het kabinet zes fiscale maatregelen ingevoerd, waar we blij mee zijn, maar de klimaatwinst daarvan wordt teniet gedaan doordat de aanschafbelasting van de auto is verlaagd. Dan schiet je per saldo niks op. Er zijn andere maatregelen nodig en daaraan is nog weinig gedaan. Er zijn bijvoorbeeld geen eisen gesteld aan de nieuwe kolencentrales. Terwijl één grote kolencentrale net zoveel CO2 uitstoot als twee miljoen auto’s.” In het begin zal het moeilijk zijn 3 procent reductie per jaar te halen, denkt Wit. “Er moeten veel dingen worden opgestart. We zitten nu bijvoorbeeld op een energiebesparingstempo van 0,7 procent per jaar, een historisch dieptepunt. Willen we toe naar de voorgenomen 2 procent, dan moeten we alles uit de kast

halen. Maar het kost even voordat je op stoom bent.” Bang dat het bedrijfsleven zich en masse gaat beklagen, is hij niet. “Daarover wordt veel mist geproduceerd. Met de bedrijven die op de wereldmarkt opereren, zoals staal en chemie, moet je

voorzichtig omgaan. Bedrijven die vooral in Europa actief zijn, bijvoorbeeld alle energiebedrijven, kun je meer vragen. De binnenlandse sector kun je streng beleid opleggen, al moet je wel letten op koopkrachteffecten.” n

Het voorbeeld: The Big Ask In mei 2005 gaf Thom Yorke, frontman van de band Radiohead, het startsein voor The Big Ask, de campagne van Friends of the Earth Engeland voor een klimaatwet. Anderhalf jaar later was het voorlopige hoogtepunt, toen de Engelse koningin de wet aankondigde tijdens Queen’s Speech. In maart 2007 publiceerde de regering het conceptwetsvoorstel. In juli dit jaar, of vlak na de zomer, wordt de Climate Bill waarschijnlijk van kracht.

Thom Yorke

Friends of the Earth (FoE) is opgetogen, maar nog niet tevreden: het conceptwetsvoorstel bevat namelijk een reductiepercentage van 60 procent in 2050. Volgens een woordvoerder van FoE wordt algemeen onderkend dat dit percentage te laag is en dat het eigenlijk minstens 80 procent moet zijn. Het voorstel voor een klimaatwet werd ondersteund door meer dan 100 duizend mensen, die ieder het parlementslid in hun kiesdistrict verzochten de klimaatwet te ondersteunen. De FoE-woordvoerder: “FoE is locaal heel sterk georganiseerd, met 208 groepen. De parlementsleden vertegenwoordigen hun districten en zijn erop gespitst hun achterban tegemoet te komen. Daar hebben we dankbaar gebruik van gemaakt.” Iets minder dan tweederde van de 646 Britse parlementariërs


gaf hieraan gehoor. Opmerkelijk is dat de parlementsleden die de wet steunen, in alle partijen van het parlement in de meerderheid zijn. “We zijn in onze campagne erg geholpen door het feit dat klimaatverandering een hot issue is geworden en mensen zagen dat het regeringsbeleid faalde. Ook hielp het dat er een nieuwe Milieuminister werd benoemd die zich wilde bewijzen.” Eén succesfactor (a silver bullet) is er volgens haar niet. “We hebben ons sterk gemanifesteerd in de media en in de politiek. De oppositiepartij (Tories; red.) heeft ons sterk ondersteund. We zijn er in geslaagd nieuwe groepen aan te spreken en ook de jongeren van de You Tube generatie: mensen kunnen een filmpje opnemen waarin ze hun parlementslid vragen om een klimaatwet en dat op onze site zetten. We noemen dat de

Online March, een virtuele demonstratie. Het is niet veel werk om het te maken en het past goed in deze tijd. We hebben bekende en populaire pleitbezorgers als Thom Yorke van Radiohead en Johnny Borrell van Razorlight.” Oppositie van het Britse bedrijfsleven is er nauwelijks. “Dat komt door de veranderde kijk op het probleem. Tot een paar jaar geleden stonden milieubeweging en bedrijven altijd tegenover elkaar. Maar nu presenteren bedrijven zich graag als de groenste.”

17

Jean-Paul Gaultier, collectie Gaultier Paris, couturejapon, mousseline changeant, zijden tule, bustier in krokodillenleer, herfst/winter 2006/2007

18


Pat r i c e S ta b l e

Beestachtig prachtig

Sweet Honey van Silvia B

D

e slurf van een olifant die dienst doet als lamphaak, een volledige jurk van bruine borstveertjes van fazanten (met bijpassende vleugelhoed), langs de wanden vitrinekasten vol intrigerend kleins; schelpenkitsch en hertenpootflesopeners, opgeprikte vlinders en roggenleren etuis, paarlemoer en ivoor. Het Schielandshuis in Rotterdam ademt deze maanden de sfeer van een negentiende-eeuws rariteitenkabinet. Voor de tentoonstelling Bloedmooi/Bloody Beautiful is een aantal bizarre, intrigerende stukken bijeengebracht die de dubieuze relatie tussen mensen en dieren tonen. Want mensen, vooral stadsmensen, houden er een wonderlijke ethiek op na. We doen alles voor ons huisdier, maar over de herkomst van onze hamburger of handtas maken we ons niet zo druk. Een kattenbeeldje mag niet van kattenbont zijn gemaakt, maar konijnenbont is best. En wat ooit chique bravoure uitstraalde, beschouwen we nu als gruwelijke egotripperij. Kunstenares en gastconservator Silvia B., die de ten-

toonstelling samenstelde, is gefascineerd door die dubbele standaard. Ooit vond ze op een rommelmarkt een naaimandje van een gordeldier. Zijn schild uitgehold en bekleed, staart tussen zijn tanden als handvat. Ze ervoer heftige afkeer en tegelijk trok het haar enorm aan. Sindsdien verzamelt ze meer van zulke beladen voorwerpen. Op de tentoonstelling staan niet alleen deze curieuze, soms uiterst kitscherige gebruiksvoorwerpen, die ze – ook dat nog – vaak voor een koopje kocht op rommelmarkten, maar ook kunstwerken die de controverse uitvergroten. Zoals een opgezet varken met bomgordel of het beruchte tasje van de kat Pinkeltje van kunstenares Tinkebell. Toch is er ook verbazing: de pailletten van visgelatine op een jurk uit de jaren ‘20 waren een gedurfd probeersel – overigens weinig succesvol: ze lossen


op door vocht. Of wat is er toch met het gebit van die hertenkop? En hoe kan een in acrylaat ingegoten vis rotten? Wandelend door de themakamers (bont, ivoor, vogels, zee, jacht, exotisch) krijgen bezoekers geen antwoorden. Gelukkig is de catalogus betaalbaar, want ook de kaartjes bij de werken geven weinig prijs (sommige informatie, zoals de visgelatinepailletten, is alleen te achterhalen via de audiotour voor kinderen). Silvia B. wil ons dan ook niet onderwijzen, maar aan het denken zetten.

Ze is zelf vertegenwoordigd met menselijke figuren bekleed met bont: werken die vragen oproepen rond onze dierlijkheid en ons menszijn, ethiek en esthetiek. Een verdieping lager is de bijdrage van de Bont voor Dieren helaas een beetje mager: een projectie in de hal, krantjes en een kleine vitrine met bont en protestborden. Hun streven is nobel, toch verdrijft niet het knagende besef dat ethiek tijdgebonden en onvolledig is, en dat onze relatie met het dier veel complexer is dan ‘met rust laten of niet’. n Annemarie Opmeer Bloedmooi/Bloody Beautiful. Tot 30 maart 2008, volwassenen €3,-, kinderen, jongeren en Rotterdampashouders gratis. Schielandshuis, Korte Hoogstraat 31, Rotterdam. www.schielandshuis.nl. Gelijknamige tweetalige catalogus verkrijgbaar voor €10,- in de museumwinkel.

Pauw met staart van jurken, Idiots

19

de consument

Lont ruiken In oude avonturenromans gebeurt het nog wel eens: de held(in) verdwaalt, krijgt honger en eet in wanhoop een meegebrachte kaars op. Toen kon dat nog, want kaarsen waren destijds van bijenwas. Tegenwoordig zelden meer. Waarom niet? En is dat vooruitgang?

Smeerkaarsen

Walrus voor de Wii Ganzenborden is vast een stuk milieuvriendelijker, maar voor de nieuwe generatie spellenliefhebbers is An Arctic Tale misschien de moeite waard. Het driedimensionale computerspel, naar de gelijknamige film van National Geographic, is bestemd voor de Nintendo spelsystemen Wii en DS. De speler bestuurt een ijsbeer of walrus die moet omgaan met de door het broeikaseffect veranderende omgeving van de poolcirkel. Variabelen als snelheid, uithoudingsvermogen en honger zijn afhankelijk van de diersoort, diens conditie en de omgeving. Kleine uitdagingen helpen je voedsel te bemachtigen, roofdieren af te slaan of je aan de omgeving aan te passen. Zo blijf je fit om je grote ‘verhaallijn’ uit te voeren, die je door allerlei landschappen voert. Het spel is gemaakt in samenwerking met National Geographic en bevat daarom een schat aan educatieve informatie. Adviesprijs: Wii: € 39,95, DS: €29,95.

20

Vroeger waren er kaarsen van dierlijk vet of (dure) bijenwas. Vooral eerstgenoemde ‘smeerkaarsen’ walmden en gaven ongezonde stoffen af. Met de ontdekking van stearine, kunstwas geperst uit verzeept plantaardig of dierlijk vet, veranderde dit. Stearine brandt helder, druipt niet en wordt niet slap. Ideaal materiaal. Kort daarna werd nog een was ontdekt: paraffine, reststof van aardolieraffinage. Paraffine wordt eerder zacht en trekt krom, maar brandt feller en is goedkoper. Paraffine wordt tegenwoordig meestal gecombineerd met het krimpende stearine, tegen kromtrekken en om kaarsen gemakkelijker uit gietvormen te krijgen. De katoenen lont is door een vlechtechniek ‘zelfsnuitend’: ze buigt naar een zijde, zodat de punt afbrandt.

Impregneren

Dat klinkt perfect. Toch zijn er ook nadelen. Bij alledaagse huishoudelijke verbrandingsprocessen komen kankerverwekkende stoffen vrij (PAK’s). Stearine stoot slechts kooldioxide, water en energie uit. Paraffine is twijfelachtiger. Het is weliswaar niet giftig, maar bevat toch lage concentraties van een aantal potentieel gevaarlijke stoffen, zoals benzeen, tolueen, naftaleen en butanon. Bij normaal gebruik valt het risico mee, maar met de ‘uitstoot’ van chemisch geparfumeerde geurkaarsen was de Consumentenbond onlangs niet blij. Over

de milieu- en gezondheidseffecten van kleurstoffen is weinig te vinden. Een onzuivere vlam geeft verhoogde concentraties fijnstof in huis. Ook de lont is van belang. Voor een lagere brandsnelheid en tegen nagloeien wordt er geïmpregneerd met zouten, in kleine hoeveelheden, die ‘verglazen’ rond de lont. Het meest gebruikt worden borax en boorzuur, niet zeer schadelijk, eventueel aangevuld met natriumfosfaat of diammoniumwaterstoffosfaat, iets minder prettige stoffen. Schadelijker is lood, om de lont te verstevigen tegen wegzakken. In de EU is dit gelukkig verboden. Het minder schadelijke zink wordt nog wel gebruikt. Tot slot is de milieubelasting van waxinelichtjes erg hoog, omdat zij zelden zonder aluminium houder te krijgen zijn.

Gentech

Milieuvriendelijk en gezond kaarsen branden? Koop geen aluminium cupjes. Ventileer. Tegen fijnstof: zet kaarsen niet op de tocht of in te afgesloten houdertjes. Lonten impregneren gebeurt overal, maar let op metaaldraadjes! Stearinekaarsen kunnen van dierlijk vet of palmolie zijn, beiden niet gegarandeerd duurzaam. Sojakaarsen branden schoon en lang. Sojastearine is helaas te zacht voor spitse tafelkaarsen en mogelijk gentech. Biologische, gentechvrije sojakaarsen bestaan wel. Kijk bij Inbloei, Nieuwe Binnenweg 93a, Rotterdam, of op www.ecotrend.nl. Prijs €2,50 tot €11,-, 15 tot 50 branduren, stomp of in glas. Vaak wel gekleurd en met natuurlijke geurstoffen. Klassieke bijenwaskaarsen zijn duurder, niet veganistisch, maar niet gekleurd of chemisch gebleekt, en met natuurlijke honinggeur. Bezoek natuurvoedingswinkels, www. dipam.nl of www.bijenwaskaars.nl. milieudefensie magazine 3 – 2008

de consument Engeltjesthee Heerlijke biologische thee in schitterende verpakkingen, dat maakt het Oostenrijkse bedrijf Sonnentor. De vrolijke verpakkingen met namen als Beschermengelthee, Goed Geluimd thee of Geluksthee zijn onderhand in vele natuurvoedingswinkels te vinden. Ook maken hun kruidenmengsels opgang. Kruiden en thee worden handgeplukt en zonder chemische toevoegingen verpakt. Producenten, waar ook ter wereld, krijgen een goede prijs, en de lokale leveranciers zijn van het begin af aan betrokken bij Sonnentor. Een pakje Sonnentorthee kost ongeveer €3,-. Er is ook een probeerverpakking met allerlei verschillende soorten.

Groenvoer online Bijblijven op duurzaamheidsgebied? Genoeg groen leesvoer is te vinden op www.ecoboeken.nl. Deze website brengt groene themaboeken van andere aanbieders bijeen. Een boek bekijken, betekent dat de surfer wordt doorgelinkt naar de website van bol.com of managementboek.nl. Ecoboeken.nl groepeert de boeken onder thema’s als ‘eco-kado’ of ‘eco-zelf ’, maar ook -juridisch, -management, -beleid en -design/architectuur. Nu bevat de site nog veel klassiekers als Cradle to Cradle, maar de echte veellezers, die boeken missen, kunnen de site tips geven.

Natuurlijk Hema De Hema is overstag. Sinds kort is de lijn Naturally Hema te koop. Baby-, kinder-, dames- en herenkleding, voornamelijk sokken en ondergoed, maar ook shirts. Verder biologisch katoenen beddengoed en badlakens. De kledingstukken zijn te herkennen aan een groen label. Twee soorten toegevoegde labels geven aan of de stof van biologische katoen is gemaakt, en of het productieproces en de gebruikte verf verantwoord zijn. Zoals we gewend zijn van Hema is alles in een herkenbare, nononse stijl ontworpen, en bovendien betaalbaar. Ook online te koop, waar zelfs al enkele dingen uitverkocht zijn: www.hema.nl


recept

Het mierikvuur Er is veel gek. Zo halen we van ver weg, met veel moeite, transport en toestanden, rode pepers, die in warme landen groeien. Of stoken het gas er voor op in een Westlandse kas. Maar mierikswortel, ook een hete smaakmaker, eten we niet en kun je nergens kopen. Terwijl die hier zo maar open en bloot groeit in de koude grond. In de zomer met forse bladeren die de zonnewarmte opvangen en opslaan in hun witte wortels. En dan in herfst en winter, als er geen blad meer te bekennen is, loop je zo de tuin in, om hups, zo’n hete wortel op te graven, te raspen en je winterkost er vuur mee te geven. Een klein stukje mierikswortel in de grond laten zitten is genoeg voor nieuwe forse bladeren en wortels. Maar we doen het niet. De Duitsers weer wel. Soms vind je in de Nederlandse schappen een tubetje of minuscuul potje mierikswortelsaus. Met een beetje voedselkilometers geïmporteerd uit Duitsland. Daar wel, hier niet. Gek. En interessant: hoe komt dat toch zo? Ik zal eens een onderzoeksbeurs aanvragen en dan promoveren op ‘Een etno-botanische analyse van de verspreiding van de mierikswortel in tuin en keuken in Europa tussen 1940 en 2008’. Graag zou ik weten of de verse mierikswortel toch ergens te koop is in ons land. Ten behoeve van onderzoek en koks zonder grond. Wie het weet, mag het me melden. Eenmaal een wortel

bemachtigd: schil een stukje schil van de wortel, maar niet meer dan je nodig hebt. Ongeschild valt de wortel lang te bewaren: strak opgerold in een plastic zakje in de koelkast. De volgende stap, het raspen, is een happening die van de tranen bij het uien snijden een lachertje maakt. Toch is het nodig, want pas als de celwanden van de wortel beschadigd worden, komt de scherpe smaak vrij. En die gaat daarna ook snel weer over. Vandaar dat mierik in potjes een flauw surrogaat is voor verse. Azijn vertraagt de terugval in scherpte, net als bij familielid mosterd, maar doet eveneens het cachet van de mieriksmaak terugzakken. Verhitting dooft ook - weer net als bij mosterd - het mierikvuur. In koude sauzen dus. Bij vis fantastisch. In soepen ook, maar dan dus op het allerlaatst toevoegen. Bijvoorbeeld in romige preisoep. Snijd 4 preien in ringen en 3 aardappels in blokjes. Laat dat eventjes smoren in wat boter. Doe er een scheutje witte wijn of sherry of wat druppels witte wijnazijn bij en een liter bouillon. Laat een kwartier zachtjes pruttelen. Pureer de soep en maak op smaak met room - eventueel gerookte zalmsnippers - en finally de geraspte mierikswortel. Eerst maar eens een eetlepel, eventueel meer. Aan tafel jaagt het mierikvuur van binnenuit de winter onze botten uit. Michiel Bussink www.michielbussink.nl

21

de consument Biobont

Boslucht

Bont, daar wordt niemand blij van. Maar ook nepbont kan duurzamer. Loyale maakte een faux fur Alijn bontjas van honderd procent biologische katoen die toch aanvoelt als bont, met ecokatoenen voering en knopen van nepschildpadschild, gemaakt in New York. Hij kost wel wat, zoals dat hoort bij bontjassen, en is ook slechts te bestellen uit de V.S. Alleen verkrijgbaar in ‘bone’ (ivoorwit). Te bestellen onder de naam ‘costilla jacket’ via www.loyaleclothing.com voor 340 dollar, exclusief verzendkosten. Voor verzendkosten en -termijn, mail met [email protected]. Ook verkrijgbaar via het Britse The Natural Store www.naturalstore. co.uk, voor 244 pond.

Rebecca Lush, een in Engeland bekende milieuactiviste, is niet alleen een grote kracht achter protesten tegen wegenaanleg, maar ook een bron van advies en inspiratie voor het Britse cosmeticamerk, dat toevallig dezelfde naam draagt. Lush, dat volledig dierproefvrij en voornamelijk met biologische en natuurlijke materialen werkt, ontwierp nu een eerbetoon aan Rebecca en alle andere wereldverbeteraars. Go Green! is hun nieuwe, verfrissende geurlijn, voor al die mensen die dagelijks flink fietsen of zich door het openbaar vervoer worstelen. De geur, verkrijgbaar als balsem of lichaamsspray, is een mengsel van grapefruit, bergamot, neroli, vetivert en groene kruiden. De balsem kost €10,50 en heeft onder andere biologische fairtrade cacaoboter als basis. Het zit wel in een (gerecycled aluminium) blikje. De spray, €19,95, is uiteraard ook verpakt, in iets dat later ook handig is: een plantenspuitje. Te koop via www.lush.nl of in een van de Lush winkels in Amsterdam, Haarlem, Den Haag, Den Bosch, Maastricht, Luik, of - nieuw! - binnenkort in Antwerpen.

Nukuhiva II van haar reisprogramma’s. Nukuhiva is dan ook vernoemd naar een nog onbedorven eiland in de Stille Oceaan. De winkel biedt meer dan kleding: duurzame sieraden, natuurlijke kaarsen, maar ook reizen. Direct te boeken bij Shoestring, en vaak net even

anders, omdat je naast bezienswaardigheden bijvoorbeeld ook een koffieplantage bezoekt. De nieuwe winkel in Utrecht komt in de Zadelstraat en is, zo liet mede-eigenaar Peter Schuitema weten, misschien ook niet de laatste.

Bop Mulder

Nukuhiva, de Amsterdamse winkel van Floortje Dessing, waar eerlijke, duurzaam geproduceerde, of ‘goede doelen’ kleding verkrijgbaar is, krijgt in maart een Utrechts zusje. Floortje Dessing, een van de initiatiefnemers van de winkels, is vooral bekend

22


Ten onder aan de hypes

vrouw mouwloos S/M/L

man S/M/L

vrouw S/M/L

Loesje t-shirt “Ik pik het niet langer” ` 12,50 Natuurlijk gemaakt van 100% EKO-katoen.

Groene Hart: man M/L en vrouw S/M/L

Ademnood: vrouw M/L

Laatste exemplaren van de Groene Hart en Ademnood t-shirts! Slechts ` 5,-

Gekakel en gekwebbel, over ditjes en datjes, vrouwen die in hordes boerenerven bestormen, een Chinese boot op het strand van de Maasvlakte, een brandje hier een fikkie daar. O, en Joran van de Sloot, niet te vergeten. Miljoenen Nederlanders vergaten zelfs carnaval te vieren door de uitzending van Peter R. de Vries. En gratis volgt weer dagenlang gekakel. De Amerikaanse presidentsverkiezingen, daar kun je ook veel zendtijd in kwijt. Niet dat het opzienbarend is. Voor een vrouw of neger is het nog altijd te vroeg in dat land. En als iemand deugt, of zelfs maar dreigt te deugen, schieten ze hem dood. Hetzij voor dat ie president wordt, hetzij wanneer hij het geworden is. Wie als president echt tegen heersende krachten en machten ingaat, leeft niet lang of sneuvelt door schandalen. U ziet, ik kan ook best kakelen. Het is ook wel fijn hoor, zo’n dementerende samenleving met dito mediacircus, dat ook niet meer gepijnigd wordt door een eigen mening. Zo heb je een dreigende beurskrach en moeten premier, minister, de directeur Nederlandse Bank en ik weet niet wie nog meer bezweren dat Amerika

jaap dirkmaat Notitieboek ` 4,-

A4 papierblok ` 4,-

Memoblokje ` 3,-

Raddi is het Hindi woord voor afval. Het is een rage in heel India om van dit afval weer bruikbare producten te maken. Raddiverzamelaars kopen gebruikt papier in van scholen, bedrijven, kantoren, gezinnen, etc., om vervolgens dit papier weer tot leven te wekken. Een leuk initiatief met een verrassend resultaat! Verzend- en administratiekosten ` 2,-

Rapporten (gratis te bestellen)

2 Zit het wel goed? (deel 3); Winkelinspecties en onderzoek naar houten tuinmeubelen in tien winkelketens – mei 2007

2 Use your profit to clean up your mess. Report on how Shell should fund local solutions for environmental and social destruction caused by its projects – februari 2007

2 Tien tips voor milieubewuste mobiliteit – september 2006 2 Investing in Climate Change; Dutch Banks Compared - juni 2007 2 Landelijke onderzoek Milieudefensie behoud natuur en landschap – juni 2007

2 Remmende factoren bij het herstructureren van bedrijventerreinen – februari 2007

2 Voer tot nadenken; Wat iedere Nederlander moet weten over vlees en vis – mei 2007

2 Boeren met toekomst – maart 2007 Wilt u één of meerdere producten of rapporten op deze pagina bestellen, belt u dan met de Milieudefensie Servicelijn 020-6262620 of mail naar [email protected]. Meer producten vindt u op onze site, www.milieudefensie.nl


ons niet mee zal zuigen in haar vrije val. Wie nog niet in een crisis geloofde, kreeg vanzelf argwaan door de veelheid aan bezweringen. Maar de redding kwam door Peter R. de Vries: weg crisis. De media weegt niet wat belangrijk is, ze kijkt naar de mensen, bepaalde mensen, en besluit dan dat te tonen en dat te bespreken waar de mensen behoefte aan hebben: Evita, de Gouden Kooi, Boer Zoekt Vrouw, allerhande cursussen hoe beroemd te worden met zang en dans, en welk tuininterieur nu weer manmoedig in de piepkleine tuintjes kan worden gewurmd. Buitenlands nieuws lijkt van een andere aarde te komen, een die hooguit een beetje lijkt op de wereld waarin Nederland ligt. Ik voel schaamte, echte en plaatsvervangende. Ik denk dat ik het contact met de samenleving begin te verliezen, terwijl ik toch betrokken ben. Ik zie ernstiger problemen - die niet worden belicht - lijden onder een structureel tekort aan aandacht. Ze leven niet voor de mensen die bij de waan van de dag leven. Schaamteloos worden ze soms, zenuwachtig lachend, benoemd en vrijwel meteen weer ondergesneeuwd onder de volgende hype. Journalisten, politici en de mensen in de straat: zouden ze zich wel eens een moment afvragen hoe mensen na ons zullen terugblikken op onze tijd, aan de vooravond van hun ellende waaraan wij verzuimden te denken, laat staan iets te doen? De serie In Europa doet zoiets, dat terugblikken. Weinig beelden stemmen blij, nog minder maken ze je trots op je ouders en voorouders. Maar hé, misschien zijn we wel net zo naïef, dansend op de vulkaan. Jaap Dirkmaat Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap

23

Opgedroogde gletsjerrivier gezien vanaf de net voltooide, omstreden Karahnjukar-dam.

W PN / H H

d e r e d d i n g va n E u r o pa

IJsland’s grootste nachtmerrie De laatste wildernissen van Europa verdwijnen voor stuwdammen en aluminiumsmelters. De jonge IJslandse milieubeweging ontmoet onverwachte tegenstand. Deel 2 in een serie over Europa. Annemarie Opmeer

T

oegegeven, bomen zijn er nauwelijks, maar verder heeft IJsland natuur genoeg. Schitterende, uitgestrekte wildernissen, maar ook lage werkloosheid en een hoge levensstandaard, het dunbevolkte IJsland heeft wel iets weg van Scandinavië. Maar dan beter, want per hoofd van de bevolking produceert het vulkanisch actieve eiland meer energie dan welk ander land dan ook. Schone energie, met nauwelijks industrie eraan vast.

24

Als er één westers land is dat een uitzonderingspositie zou kunnen hebben in de discussie over klimaatverandering, dan is het IJsland. Helaas heeft het dat ook. In de onderhandelingen over het Kyotoprotocol lag, naast de VS, namelijk ook IJsland dwars en mocht uiteindelijk maar liefst 10 procent extra broeikasgas uitstoten. Ze bedongen in 2001 bovendien dat emissies van nieuwe grote projecten apart gerapporteerd mogen worden, vanwege hun gebruik van ‘hernieuwbare’

energie. Dit buitenbeentje van Europa kan zo alsnog industrialiseren. Als gevolg ziet uitgerekend dit Europese land, dat letterlijk barst van de natuurlijke energie, toch de noodzaak van gigantische waterkrachtcentrales. Al die extra energie is nodig voor een opmerkelijke nieuwe economische impuls: aluminiumindustrie. Een zet waarvoor zowel smelterijen als bauxiet (aluminiumerts) van buiten moeten komen. IJsland levert slechts de energie. Een zorgelijke ontwikkeling, die niet tot een enkel stuwmeer en enkele smelterij beperkt lijkt te blijven. Maar de piepjonge IJslandse milieubeweging is niet zomaar opgewassen tegen de druk van grote internationale belangen en de obstakels van de kleine eilandgemeenschap. Plaatselijke activisten, die zich rap verenigden milieudefensie magazine 3 – 2008

voor de campagne Saving Iceland, rapporteren over repressie, vriendjespolitiek en dorpsmentaliteit. Bovendien, claimen zij, spelen het Wereld Natuur Fonds en Greenpeace geen mooie rol en doen zij met hun focus op walvissen meer kwaad dan goed.

LSD

Terwijl de internationale milieubeweging te hoop loopt tegen de walvisvaart zien de meeste IJslanders het probleem hiervan niet in. Een echte milieubeweging kende het land daarom niet. Tot voor kort. Want wie denkt dat walvisvaart de belangrijkste bedreiging van de IJslandse natuur is, heeft het mis. Het afgelegen eiland, dat van oudsher behalve vis weinig exporteert, maakt dankbaar gebruik van de gelegenheid die Kyoto biedt. Het biedt energie-intensieve industrie lage energieprijzen, lage bedrijfsbelasting en weinig milieuregelgeving. Aluminiumproducenten als Alcoa, Alcan-Rio Tinto en Norsk Hydro, grootverbruikers, willen hun smelters graag naar IJsland verplaatsen. Dat brengt hun kosten en CO2-uitstoot aanzienlijk omlaag. Zoveel energie is er echter niet. Het IJslandse ministerie van Industrie publiceerde daarom in 2003 ‘fase 1’ van een ‘intended masterplan’ voor geothermische en hydro-elektrische energie (zie kaart). Een vergaand plan om voor 2020 alle grote gletsjerrivieren af te dammen. Te beginnen met het Kárahnjúkar-dammencomplex. En het is nog maar de vraag wat de bedoeling is na fase 1. De drie Kárahnjúkar-dammen, een gigantisch project in twee gletsjerrivieren voor een enkele aluminiumsmelter, zijn gelijk het meest omstreden. Greenpeace of het WNF horen we hier nauwelijks over. Toch verdwijnt door het stuwmeer een deel van de op een na grootste wildernis van Europa onder water (inclusief zestig watervallen), een cruciaal gebied voor rendieren en allerlei vogelsoorten. Stroomafwaarts zullen gebieden juist verdrogen. Door het tegenhouden van slib komt ook de planktongroei in zee in gevaar, met gevolgen voor de CO2-opslag, en voor de walvissen. En slib, dat uiteindelijk elk stuwmeer vult, is er genoeg in het vulkanische land. Dit meer is mogelijk al binnen een eeuw een slibvlakte. Het ontwerp van de dam dateert al uit de jaren ‘70. Voorstanders noemden het Lang Stærsti Draumurinn, ‘s Lands milieudefensie magazine 3 – 2008

Grootste Droom. Critici spraken van het hallucinante LSD-plan. Een nachtmerrie, megalomaan en onhaalbaar. Het plan verdween in een archiefkast, tot Kyoto de deur weer opende. Critici stellen echter dat de uitstoot van IJsland hierdoor tot wel 60 procent kan toenemen. Door bouwwerkzaamheden, uitstoot van de smelter, maar ook doordat, zoals sommige onderzoeken zeggen, rottende vegetatie in stuwmeren aanzienlijke hoeveelheden methaan produceert, twintigmaal sterker dan CO2. Maar helaas, het meer achter Kárahnjúkar liep december 2007 vol. En er volgt meer. Iets waar, voor het eerst, ook IJslanders zelf zich druk over maken.

Hongerstaking

In het dunbevolte IJsland bleek verzet moeilijk te organiseren. “Veel mensen zijn het wel met ons eens, maar zijn bang voor een label. Je bent al snel de dorpsgek,” zegt Matilda, een activist van Saving Iceland. Een bezorgde filmmaker, Olafur Sigardsson, toog naar het Europees Sociaal Forum in Londen, 2004, met een oproep voor steun. Daaruit ontstond Saving Iceland (SI), een campagne met vrienden binnen EarthFirst! GroenFront! en International Rivers en Mines and Communities. De drie zomers erna waren er IJslandse protestkampen, infor-

matie-avonden en benefietconcerten. SI organiseerde vorig jaar zelfs een conferentie over dammen en industrie met allerlei wetenschappers en activisten. Toch hielp dit weinig. Waarom? Matilda: “IJslanders zitten in een overgangsperiode. IJsland heeft lage werkloosheid en ontwikkelt zich snel, maar de vrees voor armoede is nog heel sterk. De overheid kan de bevolking gemakkelijk manipuleren met economische argumenten.” Bovendien, stelt Matilda, is IJsland trots. Het is pas kort geleden onafhankelijk geworden (in ‘44 van Denemarken, red.), daarom is er weinig bereidheid te luisteren naar andere landen, of activisten. Maar, zo vertellen Matilda van SI en Jaap Krater van GroenFront!, dat is zeker niet alles. De kleine schaal van het eiland, met slechts 300 duizend inwoners, zorgt onvermijdelijk voor belangenverstrengeling. In de jaren ‘70 en ‘80 hadden twee concurrerende groepen families zoveel macht, dat er plaatselijk werd gesproken van de ‘Octopus’ en de (kleinere) ‘Inktvis’. Die dagen zijn wellicht voorbij, maar zuiver is de IJslandse politiek niet. Toen een journaliste van The Guardian wilde spreken met de toenmalige milieuminister Siv Fridleifsdottir, werd ze doorverwezen naar de ‘overheidsexpert’ op het gebied van de Karahnjukar-dam: Sigur-

Het ‘intented masterplan, fase 1’ tot 2020. Donkergrijze vlakken en pijlen geven de milieu-impact van stuwdammen aan. Lichtgrijze vlakjes bestaan al, gele vlakken zijn nieuwe stuwmeren. Oranje-paarse cirkels zijn geothermische centrales en oranje lijnen hoogspanningskabels. Het Karahnjukar-complex betreft de twee parallelle gletsjerrivieren rechtsboven. 25

dur Arnalds. Hij, echter, is hoofd PR van Landsvirkjun, het elektriciteitsbedrijf dat de dam exploiteert. De betrokkenen hebben dus geen hoge pet op van IJslands’ democratisch gehalte. Argumenten voor de industrialisering blijken overtrokken: banen gaan naar goedkope, slecht behandelde buitenlandse arbeiders, en de IJslandse centrale bank waarschuwt dat de IJslandse economie, door alle ‘gunstige’ investeringsvoorwaarden voor multinationals, er misschien nooit van zal profiteren. Ook met het milieu wordt gesjoemeld. De eerste gegadigde voor de energie van de Karahnjukar-dam, aluminiumproducent Norsk Hydro, trok zich terug dankzij Friends of the Earth Noorwegen. Aluminum Company of America (Alcoa) wilde wel. Maar het nationale planbureau keurde in 2001 Karahnjukar af vanwege onomkeerbare milieuschade. Maanden later keurde het ministerie van milieu het project toch goed. Milieuminister Fridleifsdottir werd berucht door haar opmerking: “Dat iets beschermd gebied is, betekent niet zomaar dat het voor altijd beschermd blijft.” Naar geoloog Grimur Björnsson, bezorgd over de veiligheid, werd ook niet geluisterd. Hetzelfde type dam in Brazilië vertoonde in 2006, slechts enkele maanden in gebruik, al scheuren. De IJslandse dam staat bovendien op een breuklijnencluster. Zijn onderzoeksrapport werd door de overheid pas openbaar gemaakt na de beslissende stemronde in het Parlement. Ragnhildur Sigurðardottir schreef een Milieu Effect Rapportage voor een andere dam, in de Thjorsaver wetlands, en voorzag significante milieuschade. De autoriteiten, haar opdrachtgevers, veranderden dit in ‘niet significant’ en weigerden haar te betalen. Ragnhildur stapte er zelfs

NPL Adv.MilieuDefensie_kwart_78

25-05-2004

voor naar de rechter. Volgens Matilda van SI vindt zij door haar reputatie nu moeilijk werk bij de overheid. Ook activisten ondervinden moeilijkheden: ID-controles, ongeoorloofde paspoortinname, buitenlanders worden bedreigd met uitzetting

WNF VS speelde een smerige rol en een Engelse activiste kreeg acht dagen isoleercel voor het negeren van een politiebevel. In 'o6 sloot men zelfs dagenlang een actiekamp af zonder voedsel door te laten. En, zegt SI, de IJslandse pers bereiken deze berichten niet. Mensen die zich nu uitspreken zijn onafhankelijken: radicale jongeren, intellectuelen, wetenschappers en beroemdheden – zoals de band Sigur Ros en popster Björk, wiens moeder zelfs weken in hongerstaking ging.

Lokale zaak

“Dat de eerste dam er ligt, is niet verbazingwekkend,” zegt Jaap Krater. “De enige IJslandse NGO, Icelandic Nature Conservation Association (INCA), weigert onze directe acties te steunen en internationaal was er nauwelijks belangstelling.” Sterker nog, Saving Iceland verwijt de Amerikaanse afdeling van het Wereld Natuurfonds, die INCA voor de helft financiert, een smerige rol te spelen. WNF VS heeft een Corporate Club met welwillende bedrijven die jaarlijks een miljoen dollar of meer doneren. Alcoa, vreemd genoeg, hoort daarbij. Kathryn Fuller, directeur van Alcoa, was echter tegelijk president van WNF VS. Haar argument was, dat zij nu van binnenuit zaken kon sturen, hoewel WNF VS geen campagne startte 17:18

en Fuller ook weigerde tegen Alcoa’s deelname aan Karahnjukar te stemmen, Tot grote, publieke woede van WNF International en een aantal Britse NGO’s. Maar actie van het WNF bleef uit. Opvallend genoeg komt Wade Hughes, de PR-man van Alcoa, bij Greenpeace vandaan. Greenpeace heeft op zijn beurt laten weten wel tegen de dammen te zijn, maar het een “lokale zaak” te vinden. Krater verklaart de stilte als volgt: “Greenpeace wil er vooral voor zorgen dat de walvisvaart niet opnieuw begint. Dat is nu eenmaal hun core business. Dit getuigt van een verwrongen visie op ecologische problematiek.” Niet alleen omdat de hele voedselketen verstoord wordt, maar ook gezien het feit dat Alcoa een smelter wil bouwen bij het plaatsje Husavik, de Europese ‘hoofdstad’ van het walvistoerisme. Hoe nu verder? Er zit langzaam beweging in de zaak. “Er is inmiddels een aantal projecten afgeblazen,” zegt Krater “waaronder de Thjorsaver dam - zonder hulp van NGO’s. En door onze buitenlandse acties kwam IJsland slecht in het nieuws. Daar hebben ze een grote hekel aan.” Nieuwe projecten worden steeds onzekerder. De IJslandse centrale bank raadde onlangs terugtrekking uit de industriële projecten aan, om de opkomende inflatie en recessie te keren. Landsvirkjun wil mogelijk niet nog meer energie leveren aan enkele aluminiumproducenten. Wel zijn er plannen om de energie te gebruiken voor de computerindustrie. Maar Saving Iceland houdt niet op. Matilde: “In juli organiseren we weer een actiekamp, ditmaal met een alternatief kunstfestival. We willen mensen tot zinnen brengen en steeds creatiever vechten tegen deze waanzin.” n Zie ook www.savingiceland.org, www.groenfront.nl en www.youtube.com/groenfronttv.

Pagina 1

De Postcode Loterij helpt! De Nationale Postcode Loterij is de grootste goede doelenloterij van Nederland. Milieudefensie deelt sinds 1996 in de opbrengst van de loterij: een belangrijke bijdrage voor de bescherming van het landschap, een gezonde landbouw en een goed klimaat.

26

Meedoen is eenvoudig, bel 0909-0033 (15 cpm) of ga naar www.postcodeloterij.nl.


oproepen & agenda Green4sure

vr 7 maart, 14:00 -17:00 uur Klimaatdebat Kansen voor Verkeer. De discussie wordt gevoerd adhv Green4sure, het groene energieplan van de milieuorganisaties en vakbeweging FNV. Utrecht. Info: St.Natuur en Milieu (030-2348288).

Duurzame Energie Systemen Toegepast

wo 12 maart, 13:30 uur Een serie korte lezingen over duurzame energie toegepast. Hereweg 9, Groningen, 25 euro. Info: InformatiePunt Duurzaam Bouwen,: 050 5290910, www.ipdubo.nl

Climate, Scarcities and Development

ma 17 maart, 18:00 -19:30 uur Lezing door Jan Pronk. De lezing is er een van een serie over energie, water en voedsel. VU Amsterdam. Org: Society for International Development. www.sid-nl.org

Economie in dienst van de Schepping ma 17 maart, 9:30 -17:00 uur Conferentie over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van kerken. Thema’s: voedselvoorziening en milieu, klimaatverandering en arm-rijk verhoudingen en arbeid en zingeving. Nijmegen, gratis. Org: Stichting Oikos en de Radboud Universiteit. Info: 030-2361500.

Duurzaam = gewoon doen

do 27 maart, 13:00 -21:00 uur Evenement rond maatschappelijk verantwoord ondernemen en innovatie. Mmv: JP Balkenende, Michael Braungart (Cradle2Cradle) en Bløf. In de Zeelandhallen, Goes. Info: www. duurzaamisgewoondoen.nl

Mobilteitsbeurs

vr 28 maart, 10:00 -17.00 uur Duurzaam vervoer. Op de beurs staan de zuinigste auto’s van dit moment, vouw-, bak- en innovatieve fietsen. De Kleine Aarde, Boxtel, gratis. Info: www. dekleineaarde.nl

Teken nu voor een krachtige Klimaatwet Doe mee met de Klimaatwetcampagne. Zet je handtekening op www.klimaatwet.nu. Of geef

je op voor materiaal verspreiden, cyberacties en op festivals mensen aanspreken. Vraag een actiepakket aan bij de Servicelijn of geef je op voor de e-mailnieuwsbrief [email protected].

Bouwprojecten gezocht Tijdens de behandeling van de Wet Luchtkwaliteit verzocht het parlement de minister om extra maatregelen om kwetsbare groepen te beschermen tegen luchtvervuiling. Er zou een verbod moeten komen op het bouwen van voorzieningen voor kinderen, zieken of bejaarden vlak langs een snelweg of andere vervuilende weg. Juist voor die groepen is vuile lucht extra schadelijk. Het plan van minister Cramer stelt helaas weinig voor. De Campagne Verkeer is nu op zoek naar voorbeelden van bouwprojecten langs wegen met slechte luchtkwaliteit. Scholen, kinderdagverblijven en verzorgingstehuizen, weet je van een project, mail het dan naar [email protected]

Doe mee! Tuinmeubelonderzoek 2008 Half april onderzoeken we in heel Nederland de herkomst van het hout van tuinmeubelen bij tuincentra en woonwinkels. We zoeken vrijwilligers om verspreid over het land de tuinmeubelen te inventariseren. Met de resultaten maken we het rapport ‘Zit het wel goed? Deel 4’. Geef je op via freek.bersch@milieudefensie. nl en laat ons weten in welke gemeente of regio je een winkel wilt inspecteren.

Excursie JMA ‘Als het ijs smelt’ Ook zo benieuwd hoe de wereld er over 50 jaar uitziet? Ga dan mee met de coole JMA excursie in Leiden op zondag 16 maart. Dan gaan we namelijk naar de tentoonstelling Als het ijs smelt. Na het bezoek aan het museum gaan we handtekeningen werven voor de Klimaatwetcampagne. Aanmelden en informatie: [email protected] en www.jma.org

Gastlessen over klimaatverandering Lijkt het je leuk om gastlessen te geven op scholen over onderwerpen als klimaatverandering en biologische voeding? Neem dan contact op met Grietje Holleman, [email protected] of bel:


020-5507300. De eerst volgende training is zaterdag 29 maart.

Red Arnhemse uiterwaarden Projectontwikkelaar Phanos wil in Stadsblokken-Meinerswijk, een deel van een uiterwaardengebied in het midden van Arnhem, 2000 woningen bouwen. Gelukkig zijn deze plannen nog tegen te houden, maar de tijd dringt! Arnhem is een burgerparticipatieproces gestart waarvoor zij

de Arnhemse inwoners oproept om mee te doen. Milieudefensie Arnhem vraagt ook u om uw mening te geven. Stuur deze voor 1 april 2008 naar de gemeente Arnhem, Dienst Stadsontwikkeling, Projectburo StadsblokkenMeinerswijk, antwoordnummer 5000, 6800WC, Arnhem, en vraag zoveel mogelijk mensen dit ook te doen. Meer weten of actief meedoen? Kijk op www. stadsblokken-meinerswijk.nl of mail: [email protected] of bel 026 37 90 194

Zelf actief worden voor Milieudefensie? Kijk op: www.milieudefensie.nl/doemee/vrijwilligerswerk Meer informatie over het oprichten van een lokale vrijwilligersgroep van Milieudefensie? Bel 020 62 62 620 of mail: lokale. [email protected]

Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/ regeladvertenties MILIEUDEFENSIE MAGAZINE In mijn kast staan alle jaargangen “Milieudefensie Magazine” vanaf de oprichting (slechts 1 nummer ontbreekt). Als ik daar iemand een plezier mee kan doen hoor ik dat graag. [email protected] PER TREIN OP VAKANTIE Wandelen, fietsen, kanoën, vogelen. Dobry Den Reizen 071 - 51 41 782 / www.dobryden.nl IK GA OP REIS EN NEEM MEE.. Een adres van www.waarslaapje.nl. Hip, bewust, persoonlijk, trendy, divers, select. 06-14220932 OBILOT NATUURTEXTIEL Winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc. Biologische babyuitzet en goed advies. Groenmarkt 1, Zutphen 0575-517091 www.obilot.nl GROENE AUTOPOLIS Beter voor het milieu, extra premiekorting voor u! Termijnbetaling mogelijk, www.groeneautopolis.nl

27

opinie

Eigen biobrandstoffen wél duurzaam Door ons af te keren van biobrandstoffen van eigen bodem laten we kansen liggen voor het milieu, de landbouw, en werken we ontbossing juist in de hand, meent: Jim Klingers

M

omenteel kun je geen krant openslaan of er staat een artikel in dat biobrandstoffen het broeikaseffect niet tegengaan maar juist versterken. De stijgende vraag naar biobrandstoffen wakkert de ontbossing aan, zorgt voor concurrentie met de voedselvoorziening, drijft voedselprijzen op en veroorzaakt grote sociale problemen in ontwikkelingslanden. Nu gaat dit ongetwijfeld op voor palm- en sojaolie, suikerriet, maïs en graan. Maar niet voor bijvoorbeeld koolzaad en suikerbiet. Die kunnen gewoon op eigen bodem worden verbouwd, zonder noemenswaardige milieuproblemen en zonder voedingsgewassen te verdringen. Ten onrechte worden zij met de echte foute biogewassen over een kam geschoren.

Bijmengverplichting

Ondertussen dringen milieuorganisaties er op aan dat Europa de bijmengverplichting voor biobrandstoffen afgeschaft. De vraag is of dat verstandig is. Weliswaar is 10 procent bijmenging in 2020 niet realistisch, met het principe van de regeling is niks mis. Tenminste, zolang we die invullen met biomassa uit de eigen omgeving en niet via de makkelijkste en goedkoopste weg ten koste van ontwikkelingslanden. En dat kán. Zelfs in Nederland. Want hoewel ons land erg veel inwoners (en 28

auto’s) telt in verhouding tot de hoeveelheid landbouwgrond, zouden we met eigen biobrandstoffen in de huidige bijmengverplichting van 2 procent kunnen voorzien. Alleen al met het areaal aan suikerbieten dat momenteel vanwege overschotten op de suikermarkt uit de productie wordt genomen, kunnen we de benodigde bio-ethanol produceren. En als de boer zo eens in de vier jaar koolzaad op de akker zet, is er eveneens voldoende biodiesel. Ook voor een bijmengverplichting van 5,75 procent is er genoeg bio-ethanol, terwijl we de groene diesel uit de directe buurlanden kunnen halen. Toch roept iedereen - milieuorganisaties voorop - dat dit onmogelijk is. Vreemd, want we hebben het nog nooit geprobeerd. Biobrandstoffen zijn hier nog bijna nergens verkrijgbaar, terwijl er in Duitsland en Frankrijk al honderdduizenden auto’s op rondrijden. Ons koolzaadareaal beslaat tweeduizend hectare, in Frankrijk en Duitsland meer dan een miljoen hectare. Denemarken en Tsjechië verbouwen 60 respectievelijk 125 keer zo veel als wij.

Voedselvoorziening

Laten we eens kijken naar een enkele argumenten die tegen de biobrandstoffen van eigen bodem worden ingebracht. Allereerst is er de veronderstelde concurrentie met de voedselvoorziening. Zetten we alles vol biogewassen, dan moeten we

ons voedsel van elders halen, zo is de redenatie. En dat gaat uiteindelijk ten koste van ontwikkelingslanden. Klinkt logisch, maar in Nederland scheiden er dagelijks acht boeren mee uit. Die o zo kostbare landbouwgrond bestaat dus zeer binnenkort nog voornamelijk uit paardenweitjes, bedrijventerreinen en recreatieplassen. Wat is er dan op tegen biogewassen te telen, zodat de akkerbouw toekomstperspectief blijft houden? En gaat de teelt eigenlijk wel ten koste van voedsel en kostbare natuur? Suikerbiet neemt inderdaad de plaats in van een potentieel voedingsgewas. Daar staat echter een opbrengst tegenover die zelfs die van suikerriet overtreft. Koolzaad is behalve een hoogwaardig energiegewas, ook een prima veevoergewas. Een hectare levert naast 1500 liter koolzaadolie maar liefst 2750 kilogram koolzaadkoek op, geschikt als veevoer en ook nog 2500 kilo stro. Kortom, hoe meer koolzaad wij hier telen, hoe minder we een beroep hoeven te doen op soja-importen uit Brazilië. Aldus sparen we juist het regenwoud! Verder is het een van de weinige planten die de bodem met stikstof verrijkt. Dit betekent minder (kunst)mestgebruik en een forse opbrengstverhoging bij de navolgende teelt. Als wintergewas leent de plant zich uitstekend voor de ‘groene braak’. Het neemt dan van geen enkel gewas de plaats in maar voorkomt wel bodemerosie en CO2-verlies uit de grond. Koolzaad vraagt daarbij niet veel (kunst)mest en bestrijdingsmiddelen en kan uitstekend biologisch worden geteeld. Voortdurend lees je dat de productie van de brandstoffen zeer veel energie kost. Maar terwijl voor 1 liter benzine het equivalent van 1,25 liter benzine nodig is, maak je met 1 liter (vooralsnog fossiele) energie ongeveer 3 liter biodiesel, 4 liter milieudefensie magazine 3 – 2008

s y lv i a w e v e

pure plantaardige olie (PPO) of 6-8 liter bio-ethanol. De CO2-reductie komt uit tussen de 50 en 80 procent. Onderzoeken die negatievere uitkomsten geven, rekenen vrijwel atijd zaken mee waarbij je vraagtekens kunt zetten - zoals genoemde landverdringing. Schroot wordt vaak als waardeloos afval bestempeld - terwijl het om hoogwaardig veevoer gaat. Ga je vervolgens uit van lage oogstopbrengsten, een hoog kunstmest- en bestrijdingsmiddelengebruik, lange transportafstanden en een fabricageproces dat zijn stroom ontleent aan een kolencentrale, dan lijkt de waarde voor het klimaat inderdaad minimaal. Maar hoe anders wordt het plaatje als je ervan uitgaat dat de teelt zo duurzaam mogelijk geschiedt, landbouwmachines en tankwagens zelf op biobrandstoffen rijden en de fabriek gebruik maakt van duurzame energie. Dát is de situatie waar we heen moeten, waar we binnen enkele jaren kunnen zijn, maar die nartuurlijk niet vanaf dag één aanwezig is.

Duurzame impuls

Nog zo’n dooddoener: biobrandstoffen beperken de vieze uitstoot van het verkeer niet en er rijdt geen auto minder om. Toch is behalve op gebied van stikmilieudefensie magazine 3 – 2008

stofoxiden de schadelijke uitstoot nu al beduidend lager. En dat zal toenemen naarmate motoren beter op het gebruik zijn afgestemd. Maar inderdaad: de auto’s blijven gewoon rijden. Het is dan ook slechts een van de vele maatregelen die je kunt nemen om de milieubelasting van de auto terug te dringen. Maar wel een van de aangenaamste. Automobilisten merken het niet in de portemonnee, ze hoeven er niets voor te laten, maar toch geeft het ze elke keer bij de pomp een goed gevoel. Een psychologisch effect om niet te onderschatten, want met alléén heffingen, verboden en oproepen tot consuminderen maak je geen vrienden. Biobrandstoffen kunnen ook de industrie een duurzame impuls geven. Bijvoorbeeld: waar de mogelijkheden van een zuinige benzinemotor eindigen, beginnen die van de biobrandstofmotoren. Zo kent de Elsbettmotor, een dieselmotor op PPO, een verbruik van 1 op 33. De glycerine die vrijkomt bij biodiesel kan dienen als grondstof voor bioplastics, verf, medicijnen en biologische bestrijdingsmiddelen. Koolzaadolie is ook in de voedingsindustrie een goede vervanger van soja- en palmolie. Natuurlijk, met alleen biobrandstoffen lossen we het klimaatprobleem niet op.

Maar misschien moeten we ze toch iets milder bekijken. Want hoeveel producten zijn nu eigenlijk écht milieuvriendelijk? Reizen per bus of trein is ook niet schoon. Voor FSC-hout en kringlooppapier zijn bomen gesneuveld. Biologische akkers waren ooit vrije natuur. Voor EKO-vlees worden dieren geslacht. Fietsen, windmolens, zonnepanelen... ze hebben allemaal energie en grondstoffen gekost. Toch werden al deze alternatieven wél omarmd door de milieubeweging. De ontwikkeling van duurzame biobrandstoffen is een proces. De vraag is: willen we meelopen in dat proces, of blijven we aan de kant staan roepen dat het allemaal beter moet? n Jim Klingers is medewerker van Milieudefensie. Hij schreef dit artikel op persoonlijke titel. Een uitgebreidere versie is te verkrijgen via jim.klingers@ milieudefensie.nl

De opiniepagina’s bieden plaats aan betogende stukken, die debat over milieu en de milieubeweging stimuleren. De tentoongespreide mening komt voor rekening van de auteur. De redactie onthoudt zich van het steunen of afkeuren van de inhoud. Reacties of nieuwe discussiestukken ontvangen we graag op [email protected]

29

media Internet Webencyclopedie klimaat Geen idee wat koolstofkringloop, Peak-Oil of gashydraten betekent? Bezoek dan de online klimaatgids op hier.nu, de website van de landelijke klimaatcampagne. Lastige termen als ‘het albedo’ of terugkerende afkortingen: ze worden allemaal keurig uitgelegd en in een context geplaatst. Tevens up-to-date: nieuw onderzoek en nieuwe cijfers worden direct in de gids opgenomen. In de ‘woord van het jaar 2007’-verkiezing haalde klimaatneutraal overigens de derde plaats, voorgegaan door Bokitoproof en comadrinken. www.hier.nu/klimaat

D o c u m e n ta i r e Handel in CO2 Vermogende bedrijven die teveel broeikasgassen uitstoten kunnen in plaats van schoner produceren ook extra emissieruimte kopen. BP investeert hiervoor onder andere in Noord-Brazilië in een monocultuur die al jaren problemen oplevert: eucalyptus-bomen. Bedoeld om papier van te maken, maar ze absorberen ook CO2. De documentaire The Carbon Connection geeft de lokale bevolking een camera om de negatieve effecten te tonen: door de aanplant van de enorme gewassen is er watertekort en sterven andere plantensoorten – waaronder geneeskrachtige. Rampzalig als je niet bent aangesloten op het waternet en medicijnen uit de natuur haalt. Oproerkraaiers worden onder druk gezet te zwijgen, en

zelfs bedreigd. Door de emissiehandel hoeft BP niets te doen aan de situatie in het Schotse Grangemouth, dat wordt overschaduwd door een immense petrochemische fabriek. Met alle problemen van dien: ongezonde lucht, lawaaioverlast en een voortdurend risico op explosies. Ook de bewoners van dit stadje filmen de impact hiervan op hun dagelijks leven. De twee gemeenschappen wisselen de beelden uit en voelen zich ironisch genoeg gesterkt door de CO2-connectie waaronder ze allebei lijden. Te bestellen of te bekijken via http://www.carbontradewatch.org/carbonconnection/ the_carbon_connection.html

Te l e v i s i e Duurzaam ondernemen Moest je voorheen op publieke omroepen als Llink en de VPRO inschakelen voor informatie over cradle-to-cradle of klimaatneutrale gebouwen, sinds kort komt het ook allemaal aan de orde op RTL Z. Dit in financieel en economisch nieuws gespecialiseerde programma zendt het wekelijkse magazine Duurzaam werkt uit. Naast algemene informatie en trends over duurzaam ondernemen zoomt het programma

specifiek in op ondernemers en bedrijven die dit in de praktijk brengen. Een degelijk en informatief programma dat een heel andere doelgroep bereikt en hopelijk inspireert. De aflevering van maandag wordt iedere werkdag op een ander tijdstip herhaald. Duurzaam werkt, te zien op weekdagen bij RTL

D o c u m e n ta i r e e n d e b at Gen zoekt boer ASEED en Milieudefensie maakten samen een documentaire over genetische modificatie in de Nederlandse landbouw. Op 15 maart is de première in de Amsterdamse Balie. De film laat drie boeren, elk met een verschillende visie op landbouw, aan het woord over eventuele commerciële teelt van genetisch gemodificeerde gewassen in Nederland. De regering onderzoekt de mogelijkheden hiervan in dit aan ruimtegebrek lijdende land, maar is het wel de juiste weg? Aan de hand van hun verwachtingen en twijfels worden verschillende aspecten van gentechnologie in de landbouw onderzocht: aanwezigheid van gentech in de voedselketen, keuzevrijheid voor boer en consument, coëxistentie, ecologische en economische gevolgen en de tegenstrijdigheid van verschillende landbouwmodellen. Na afloop een debat met sprekers.

Z (RTL 7) op verschillende tijdstippen of via www.rtl.nl/duurzaamwerkt/

Gen zoekt boer - maar is de liefde wederzijds?, zaterdag 15 Maart van 19.30, 23.00 in De Balie , Amsterdam.

30


recensie

Duurzame bosproducten “B

Amazon Your Business is de eerste internationale gids voor duurzame producten uit de bossen en de rivieren in de Amazone uit alle landen in het Amazonegebied: Brazilië, Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana en Suriname. Ministers uit Amazonelanden, ondernemers, consultants, leiders van internationale organisaties en NGOs, en plaatselijke dorpsbewoners delen hun zienswijze aangaande de ontwikkeling en marketing van duurzame Amazoneproducten en een nieuwe trend die zich aftekent: het betalen voor eco-services van het Amazonegebied.

Dit boek laat zien hoe markten ten dienste kunnen staan van natuurbescherming, ontwikkelingssamenwerking en armoedebestrijding. Amazon Your Business is een uitnodiging aan zakenmannen en zakenvrouwen, investeerders, politici, ambtenaren en consumenten wereldwijd om bij te dragen aan de bescherming van het regenwoud van de Amazone: door investeringen en handel, door het vereenvoudigen van markttoegang en door het kopen van duurzame, gecertificeerde producten uit het Amazonegebied.

Meindert Brouwer (1951) is een onafhankelijke communicatieconsultant. Hij specialiseert zich in het ontwikkelen en het implementeren van innovatieve communicatie- en marketingconcepten ten dienste van natuurbescherming, duurzame ontwikkeling en ontwikkelingssamenwerking.

Meindert Brouwer

OVER DE AUTEUR

AMAZON YOUR BUSINESS

AMAZON YOUR BUSINESS

os moet meer waarde krijgen dan andere vormen van landgebruik”, zegt iemand van de organisatie Forest Trends in het boek Amazon your business. Hierin beschrijft Meindert Brouwer “kansen en oplossingen” voor het Amazonewoud. Tachtig procent daarvan bestaat nog, maar het bos slinkt snel. De redding is duurzame handel in bosproducten als FSC-hout, cosmetica, (groen) goud, medicijnen, kleding, snoep, fruit, noten en etherische oliën. In tientallen interviews met handelaren, experts van ontwikkelingsorganisaties en Zuid-Amerikaanse politici toont Brouwer hoeveel producten uit en kansen voor het woud er zijn. Zoveel voorbeelden - je wordt er opgewekt van! Mooi vormgegeven met foto’s en schilderijen op pastelkleurig papier, verleidt het boek bovendien tot bladeren. Het is verfrissend dat Brouwer de nadruk niet legt op de vele voetbalvelden bos die dagelijks verdwijnen, maar op de rijkdom die dat bos te bieden heeft. Dan moeten de duurzame bosproducten wel verkocht worden. En niet alleen aan een handjevol wereldwinkelklanten. Brouwer wil de tropische verrassingen daarom “vermarkten” tot “mainstream producten”. Zit je net lekker te bladeren, stuit je op zulke bedrijfsvergadertaal. Mooi hoor, al die producenten met hart voor de natuur en hun medemens. Zou het echt allemaal zo milieuvriendelijk en sociaal verantwoord zijn?

Brouwer is wel erg optimistisch en laat zijn gesprekspartners ronduit reclame maken voor hun product. Het is jammer dat hij ze niet wat steviger aan de tand heeft gevoeld. Misschien zijn de door hem gekozen voorbeelden allemaal foutloos, maar daar had ik me graag van laten overtuigen. Paranoten bijvoorbeeld, worden uitsluitend geraapt. Kan het onschadelijker? Inmiddels exporteert Brazilië ruim 45 duizend ton per jaar. Er blijven maar weinig noten liggen. Pas na 125 jaar dragen de bomen noten, waarna ze 150 jaar vruchtbaar blijven. Het duurt dus wel even voordat de overexploitatie zich wreekt in een afnemende opbrengst, maar dan houdt dat effect ook jaren aan. Als handel winstgevend is, ligt roofbouw altijd op de loer. Brouwer ziet dat gevaar wel en pleit daarom voor FSC-achtige certificering van de hele keten van grondstof tot eindproduct. En dan is duurzaam bosgebruik natuurlijk beter dan bomen omhakken. Oplossingen is een groot woord, maar kansen bieden de voorbeelden in Amazon your business zeker.

AMAZON YOUR BUSINESS Meindert Brouwer

Kansen en oplossingen in het regenwoud


Koos Dijksterhuis

Zonder mensen Wat als de mensheid in korte tijd van de aardbodem verdwijnt? In het fascinerende De Wereld Zonder Ons beschrijft de journalist Alan Weisman de korte en lange termijn effecten voor steden als New York en Istanbul. Wat blijkt? De invloed van de mensheid op onze planeet is enorm. Maar als wij er niet

publicaties meer zijn, is alles wat wij geschapen hebben in een oogwenk overspoeld, verteerd en overwoekerd. Dieren en planten nemen de aarde weer over. Wellicht een geruststellende gedachte. De Wereld Zonder Ons. Alan Wijsman. Uitgeverij Atlas, 2007. Paperback, 356 pagina’s. ISBN 978-90-450-0057-2. Prijs: €24.90

Ideale energiemix Voor wie het nog niet weet: ons huidige energieverbruik is een doodlopende weg. Het poolijs smelt, de fossiele brandstoffen raken op en we zijn politiek afhankelijk van dubieuze staten. In Energie Revolutie gaat de wetenschapsjournalist Jos Wassink op zoek naar de problemen, alternatieven en mogelijke oplossingen. De ideale energiemix bestaat. Als we maar willen. Energie Revolutie. Oplossingen voor eindige voorraden, politieke afhankelijkheid en klimaatverandering. Jos Wassink. Uitgeverij Veen Magazines, 2007. Paperback, 296 pagina’s. ISBN 978-90-857-1113-1. Prijs: €22.50

Megatrends Niet de klimaatcrisis, maar het gebrek aan olie zal tenslotte ons gedrag veranderen, zo menen de trendwatchers Adjiedj Bakas en Rob Creemers. Er kan gewoon niet genoeg olie worden opgepompt om aan de toenemende vraag te voldoen. Het bewustzijn daarover groeit. Maar wat zijn de mogelijkheden van een economie zonder fossiele brandstoffen? In Leven Zonder Olie beschrijven Bakas en Creemers zeven megatrends op het gebied van energie, klimaat en vervoer die volgens hen Nederland ingrijpend zullen veranderen. Sommige zijn aanlokkelijk (goedkope zonne-energie, minder vliegen) andere niet (wederopstanding kernenergie).

Meindert Brouwer - Amazon Your Business,

Leven Zonder Olie. Megatrends energie, natuur, vervoer.

kansen en oplossingen in het regenwoud.

Adjiedj Bakas en Rob Creemers. Scriptum, 2007. Gebon-

Meindert Brouwer, 2007, 192 pagina’s, ISBN

den, 200 pagina’s ISBN 978-90-559-4566-5. Prijs: €19.95

978-90-811-9422-8, €34,90. www.amazonyourbusiness.nl 31

Brieven De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD, Amsterdam.

LED

Met veel belangstelling de laatste maanden de discussie over spaarlampen gevolgd. De conclusie “En overweeg het alternatief: LED-lampen ...” lijkt me volkomen terecht. Al zou ik het wel wat scherper willen stellen. Naar mijn mening is een spaarlamp nogal verouderde technologie. In essentie is het eigenlijk niet meer dan een opgevouwen TL-buis. Ze zijn alleen, door het opvouwen, kleiner, maar hebben verder dezelfde voor- en nadelen. Volgens mij is inzetten op spaarlampen achterhaald, want inzetten op verouderde technologie. Laten we dit stadium gewoon overslaan en meteen op LEDtechnologie overgaan. De ontwikkeling door de industrie gaat al snel, maar zal bij een ‘willige markt’ ongetwijfeld nog veel sneller gaan. Anders is iedereen over een paar jaar (gedwongen?) aan de spaarlamp en wordt een campagne voor de, dan inmiddels perfecte, LED-lamp wel erg lastig. Ivo Mol, Ecomare

ICT

In het artikel over ICT wordt gezegd dat een monitor niet minder verbruikt als je de achtergrond op zwart zet, maar er wordt niet bij gezegd dat de helderheid van de monitor veel uitmaakt. Als je van een gemiddelde helderheid terugschakelt naar ‘geschikt voor tekst’ kan het verbruik omlaag gaan van 30W naar 23W (maar 20W is ook haalbaar) en uiteraard 32

gebruikt een grotere helderheid meer stroom. Dit geldt voor een 19”WideScreen TFT. Bart

Religie 1

Ik vrees dat Jan van der Straaten (brief MDM 01/02, red.) niet zo goed op de hoogte is van de discussie over de ideologische wortels van de natuur- en milieuproblematiek zoals die al sinds decennia wordt gevoerd. Religie omvat heel wat meer dan Christendom (dat op zijn beurt ook weer veel meer betekent dan de kerk of het CDA), laat staan dat je essentiële gebieden van menselijke ervaring als spiritualiteit of zingeving zou kunnen beperken tot religie, of zomaar (en dan ook nog aan de hand van Bush, Blair en Balkenende) zou kunnen wegzetten als zweverig gedoe dat we met betrekking tot natuur- en milieuproblematiek maar zo snel mogelijk moeten zien te vergeten. Dat wil niet zeggen dat het Christendom, zoals het zich heeft ontwikkeld in ons deel van de wereld, niet ook tot de historische wortels van die problematiek behoort. Maar er was veel meer aan de hand dan dat: men denke aan het rationalisme en het anthropocentrisme van grote delen van de Griekse filosofie, en vooral ook aan de grote vlucht van het technisch-wetenschappelijke beheersingsdenken sinds het eind van de Middeleeuwen. Tezamen hebben deze drie ideologieën geleid tot de

huidige situatie. Want het zijn inderdaad ideologieën, en dat betekent tevens dat we zonder een andere ideologie in technischpragmatisch-maatschappelijk opzicht kunnen nastreven wat we willen, maar het blijft gesleutel aan de oppervlakte. In zijn wereldberoemd geworden artikel uit 1967 wijst de historicus Lynn White het Christendom aan als de hoofdschuldige (waar ik dus een kanttekening bij plaats), maar juist omdat hij de natuur- en milieucrisis uiteindelijk ziet als een religieuze crisis, zegt hij ook dat zij een in wezen religieus antwoord behoeft. Dat is wat ik met ‘ideologie’ bedoel: we kunnen het ook ‘levensbeschouwing’ noemen, of ‘zingeving’. En ja, dat eindigt natuurlijk bij zoiets als ‘spiritualiteit’. Maar dat is helemaal geen vies woord, en als je dat afdoet als ‘zweverigheid’, heb je je gewoon laten inpakken door dat zelfde moderne denken waar we nu juist vanaf zouden moeten. De Nederlandse natuur- en milieubeweging heeft zich, anders dan vooral die in de Angelsaksische landen, nooit veel gelegen laten liggen aan dit type overwegingen, al begint er toch misschien iets te veranderen. Ik heb het vorige nummer van Milieudefensie gezien als een uiterst welkom teken daarvan (en ik wil ook nog wel even kwijt dat ik het artikel van Bussink één van de beste vind die ik ooit in dit blad las). Ik geloof er niets van dat Milieudefensie op deze manier een goed deel van haar aanhang zal verliezen, integendeel: zij zal juist de belangstelling wekken van iedereen die wat dieper wil nadenken over de achtergronden van het probleem en inziet dat de (vanzelfsprekend absoluut noodzakelijke) maatschappelijk-politiektechnische benadering pas

op basis daarvan werkelijk vruchten kan afwerpen. Wim Zweers

Religie 2

Met verbazing heb ik de kritiek op de ‘Special religie en spiritualiteit’, gelezen. Het afkraken van dit themanummer is volkomen onterecht. Wij zijn echte milieu mensen met een langdurige ervaring op het gebied van geloof/spiritualiteit. Waar het deze briefschrijver volgens mij aan ontbreekt, is nauwkeurig kunnen lezen. Natuurlijk is het zeker niet moeilijk te constateren dat soms zeer gelovige mensen, van welke religie dan ook, het milieu helemaal niet interesseert. Sterker nog, er zijn er zelfs die het gebruiken om, gesteund door allerlei geschreven teksten, de natuur te beheersen en uit te buiten. Een slecht voorbeeld is zo te vinden. Het is alleen voor mij de vraag, of dat wezenlijk iets met religie en spiritualiteit heeft te maken, ik denk van niet. Mensen gebruiken systemen, politieke of godsdienstige, vaak ook een vermenging daar van, om hun gedrag een (mis)vorm te geven Het themanummer geeft een goed inzicht over het beweerde groene karakter van religieuze en godsdienstige stromingen met de nodige vragen en kanttekeningen. Als de briefschrijver iets van de Nederlandse agrarische historie zou weten, dan zou hij moeten weten, dat tot voor kort 70 tot 80 procent van de boeren, een of ander christelijk geloof aanhing, maar de helft hiervan heeft inmiddels de bijbel aan de wilgen gehangen. Toch is hun manier van omgaan met de natuur en milieu hierdoor niet echt veranderd. Zweverigheid is van alle tijden, nuchter nadenken ook en is te doen, met of zonder het geloof in politiek, een god, of wat dan ook. E.J.J.Harts


L okale actie

“De golfbaan ligt hier illegaal. Vijftien jaar geleden werd de baan met toestemming van de gemeente Bernheze en in afwachting van de uitspraak van de Raad van State aangelegd”, vertelt Van den Heuvel. Het golfterrein lag in een natuurgebied, tevens het leefgebied van de struweelvogel en een dassenkolonie. Daarom spande Milieudefensie Uden een procedure aan tegen de aanleg van het terrein. “De Raad stelde ons in het gelijk, maar toch ging de aanleg door.” Vervolgens stapte Milieudefensie Uden in samenwerking met de Milieufederatie Noord-Brabant en het IVN (de vereniging voor natuur en milieueducatie Bernheze) nog tweemaal naar de Raad van State. Wederom kregen ze beide keren gelijk. Hoe kon de baan er dan überhaupt komen en wordt er zelfs gesproken over uitbreiding? Van den Heuvel: “We kunnen het niet hard maken, maar alles wijst er op dat de golfbaaneigenaar een grote jongen is met veel macht en geld. Bovendien golft de burgemeester zelf op de illegale baan en is dus niet objectief. De Provincie Noord-Brabant

Uden strijdt tegen golfbaan Terwijl milieuorganisaties een balletje opwerpen bij de Raad van State, slaat de burgemeester nog een balletje op de ‘illegale’ golfbaan. Ronell a Bleijenburg durft haar vingers niet aan de (uitbreidings)kwestie te branden en zegt dat wij, de baaneigenaar en de gemeente het eerst onderling eens moeten worden.”

kant. Indien nodig stappen we voor een vierde keer naar de Raad van State.”

De gemeente Bernheze ontkent dat de golfbaan illegaal is aangelegd en zegt dat er een vrijstellingsprocedure is afgegeven op het bestemmingsplan. “Weliswaar heeft de Raad van State later geoordeeld dat de procedure niet correct is geweest, maar daarbij is de vergunning overeind gebleven. Het gaat dus niet om een illegale baan”, aldus een woordvoerster van de gemeente. Volgens de Provincie Noord-Brabant is er momenteel echter sprake van een “legalisering” van de baan middels grondcompensatie. “Als je bezig bent met legalisering, moet daar iets illegaals aan vooraf zijn gegaan”, zo meent de provincie. De strijd tegen de golfbaan is de eerste actie die Milieudefensie Uden bij haar oprichting begon. Van den Heuvel: “Het is ons eerste kindje en we geven niet op. Al drie keer zijn we in het gelijk gesteld en we hebben goede verwachting dat dit ook een vierde of een vijfde keer gebeurt, al moeten we tien keer naar de Raad van State! Dit gebied met al haar dieren is de moeite waard om voor te vechten.” n

Star

Van den Heuvel vindt dit een “zwaktebod” van de provincie. Toch is hij niet ongelukkig met de uitspraak. Het contact tussen de partijen zit namelijk in een impasse. En zolang die er is, komt er geen uitbreiding, geeft de provincie toe. Daarom kunnen de milieuclubs zich een starre houding aanmeten. “We willen wel in gesprek, maar alleen op onze voorwaarde en dat is dat de uitbreiding niet doorgaat en de baan ontmanteld wordt. We hebben het recht aan onze

H e t t y G e rr i n g a

Illegaal

Jos Sibum

V

ijftien jaar geleden werd golfbaan De Hooge Vorssel in het Brabantse Nistelrode aangelegd. Menig golfer slaat er een balletje. Wegens succes wil de golfbaan uitbreiden. Maar niet als het aan Milieudefensie Uden ligt. Zij willen zelfs dat de baan ontmanteld wordt en het voormalig natuurgebied in oude staat wordt hersteld. “Dít en niet anders”, zegt Theo van den Heuvel van Milieudefensie Uden, “We staan in ons recht en houden niet op voordat de golfbaan verdwenen is.”

De situatie in 1990: op de plek van het paaltje ligt nu een hole.

33

Reageren op de plannen van Prinsjesdag is als Biopower vanouds leek zo mooi. zou een voortrekkersfunctie gaan eenHet dilemma voorIknatuurvervullen. Ik zou ambassadeur van de nieuwe brandstof en milieuorganisaties. Is worden, joyrider van de biodiesel. het glas half of half Ik maakte eenvol proefrit in de Saab Biopower. Wat een auto. Wat een bio, wat een power. Ik scheurde op een circuit. of het glas halfvol of leeg? Een overzicht.dilemma

Naast mij zat een coureur die mij gaf. “Links, halfleeg is.aanwijzingen Te veel enthousiH a nmeer valinks, n d ehoo, Wizachter, easme l voor nog rechtdoor, ja, zo, goed, pas op, de kabinetsplannen rechts, onee links, remmen!” is not done, al te veel kritiek Het ederwas jaaruiteindelijk rond Prinsjesnatuurlijk betekentniet dat de dagbedoeling worstelendatnatuurik echtze en zou nietgaan langer rijden milieuorganisaties in deze Biopower, metserieuze het dat zou honderden, zo niet duizenden gespreksslachtoffers tot gevolg hebben. partners zijn. Ik heb wel een TomTom, Dediemeeste “hier rechtsaf slaan” zegt, maar kiezen dat “hier” voor is niet zo nauwkeurig. Zo ik een de ben gulden keer, toen ik met de TomTom aan het middenweg: oefenen was, een huis binnengereer zitten

Vacatures

Vereniging Milieudefensie Milieudefensie is een vereniging met een democratische werkwijze. Leden hebben invloed op het beleid. Die invloed kunnen ze in diverse verenigingsorganen uitoefenen. In een drietal organen is plaats voor nieuwe leden. Geïnteresseerden kunnen op de website meer informatie vinden over de functies en de reactietermijn (www.milieudefensie.nl/vacatures).

vincent bijlo den. Tot dat moment was het een gewoon woonhuis, het is nu een drive-inwoning. Mijn vrouw zou onze nieuwe Biopower gaan besturen. We zouden lachend door Nederland rijden, overal waar wij zouden komen werd er minder CO2 uitgestoten, vogels zouden voor ons zingen, verdwenen gewassen zouden weer opbloeien en ons toezwaaien, maar het heeft niet zo mogen zijn. Niet dat ik de Biopower total loss heb gereden, ik heb hem zonder één krasje na twintig rondjes, met een topsnelheid van 280 km/u, in de pits geparkeerd. Het was een wereldauto, een topbolide, maar hij bleek toch niet zo goed voor het milieu te zijn. Het begon er al mee dat we zo’n 200 kilometer per tank zouden moeten omrijden om biobrandstof te tanken. Daarna bleek dat er op de biobrandstofplantages ernstige misstanden bestaan. Men neemt het daar niet zo nauw met de mensenrechten, er is kinderarbeid, er zijn slechte werkomstandigheden, er is onderbetaling, daar wil ik niet medeplichtig aan zijn. Dat voel je toch, als je in zo’n Biopower aan het rijden bent. En, niet onbelangrijk, er wordt tropisch regenwoud gekapt om plantages voor de Biopower aan te leggen. Ik was diep teleurgesteld. Ik had het zo goed voor met het milieu, kreeg ik dit! We rijden nu gewoon weer in de oude stinkauto, op benzine. We troosten ons met de gedachte dat fossiele brandstof ook biobrandstof is, maar dan hele oude. En als we binnen de ring van Amsterdam komen, stap ik uit, en dan duw ik de auto verder de stad in. Ik doe wat ik kan.

34

michiel wijnbergh

I

Vacatures Bestuur

Het bestuur leidt de vereniging en ziet via de directie toe op de werkzaamheden van het bureau (de werkorganisatie). Het bestuurt op hoofdlijnen en legt beleidsplannen en verantwoordingen voor aan de Algemene Ledenvergadering. Ed van Dalsem (penningmeester) is aftredend tijdens de ALV van 7 juni 2008. Wegens benoeming van Ruud Bouter als secretaris in het dagelijks bestuur, is er een plaats vacant voor een algemeen bestuurslid. • Als penningmeester houd je op hoofdlijnen overzicht over de financiën van Milieudefensie. • Als lid algemeen bestuur lever je een actieve bijdrage aan het beleid van de vereniging.

Vacature reservelid Presidium

Het Presidium draagt zorg voor het in goede orde en sfeer verlopen van de Algemene Ledenvergadering. Daartoe dragen de presidiumleden zorg voor het voorzitterschap, de indeling van de agenda, na overleg met het bestuur en in samenwerking met het directiesecretariaat, organisatie en secretariaat van de ALV. Enige ervaring met het leiden van grote (dag)vergaderingen kan nuttig zijn.

Vacatures Ledenbulletin: redactielid en moderator

Het Ledenbulletin van vereniging Milieudefensie wordt gemaakt voor en door leden van de vereniging. Het ledenbulletin heeft de doelstelling om voor opinie, discussie en verenigingsformatie te zorgen. De redactie zoekt twee enthousiaste Milieudefensieleden die een constructieve bijdrage kunnen leveren aan het Ledenbulletin. • Als algemeen redactielid ben je verantwoordelijk voor verslaggeving van verenigingsactiviteiten. Bijvoorbeeld een actie of campagneraadvergadering. • Als moderator ben je samen met een collega verantwoordelijk voor de kwaliteit van Digitale Interactieve Ledenbulletin dat later dit jaar online gaat.


Milieubende M

oniek Merkx is oprichter en artistiek leider van theatergroep Max. uit Delft. Met haar partner, de milieu-communicatieadviseur Maurits Groen die onder meer Al Gore’s klimaatfilm naar Nederland haalde, besprak ze regelmatig de mogelijkheden van een kindertheatervoorstelling over milieu. Aanvankelijk was ze terughoudend. Merkx: “Theater gaat over mensen en niet over een systeem zoals de aarde met al haar problematiek.” Toch wist ze samen met haar collega’s en partner een format te vinden waarbij het onderwerp “leuk, makkelijk en niet heel degelijk” op scholen gebracht kan worden. Het resultaat is een interactieve theatervoorstelling voor leerlingen van groep 8 waarbij het doemdenken omgezet wordt in actie. Inmiddels hebben tachtig Rotterdamse schoolklassen zich aangemeld.

Held worden

Twee acteurs komen de klas in en spelen een absurde voorstelling over hoe de

hart en ziel

De Max. Milieubende betrekt scholieren op een speelse wijze bij het milieu. “De hele milieuproblematiek kan wel iets vrolijks gebruiken. Het donkere cynisme, hoewel niet helemaal irreëel, helpt de problematiek niet.”

uit het onderwerp en zetten dat om in actie. Vandaar ook de cursus ‘held worden’. Door de wereld met plezier te verbeteren kijk je er op een andere manier tegenaan. Daar zijn kinderen goed in. Ze zijn creatief, onbevanRonell a Bleijenburg gen, kunnen beter spelen en kunnen zich makkelijker ven, uitgevoerd. Een groot in een andere werkelijkheid wereld er uitziet als die Milieubendefeest in juni, inleven. Dat heb je voor dit vergaan is. Dan volgt een cursus ‘held worden’, waarna met alle bijna tweeduizend onderwerp nodig”, vertelt de leerlingen worden deelnemende leerlingen, Merkx. sluit het project af. uitgedaagd hun angst voor De stap naar het bedrijfsde grote milieuproblemen leven vindt Merkx een om te zetten in eenvoubelangrijk onderdeel van Onbevangen dige daden. Ze moeten “Wij hebben als theatergroep het project. “Het geeft acties verzinnen die hun weinig milieukennis”, vertelt leerlingen het gevoel dat school groener maken. Alle Merkx. “Kennisoverdracht is hun acties er ook toe doen. ideeën worden verzameld ook niet onze eerste insteek. Het is een statement dat ze in het grote actieboek. Plezier en spanning, dat kun- niet te klein zijn om mee te Daarna gaan de leerlingen nen wij brengen. We kunnen helpen in een strijd voor een een maand lang (een deel beter milieu. Spelenderwijs met de kinderen energie van) die acties uitvoeren. kunnen kinderen wellicht genereren en die geven aan Als echte helden in een goeie dingen.” Voor de echte komen tot nieuwe ideeën milieubende proberen zij theoretische kennis over mi- die navolging kunnen hun eigen school daadvinden.” Merkx vindt dat de lieu wordt gebruik gemaakt werkelijk groen te maken. hele milieuproblematiek wel van Het Kleine Handboek Na een maand worden de Voor Grote Daden van Elena iets vrolijks kan gebruiken. grote actieboeken door Simons. Hierin wordt de mi- “Via mijn partner hoor ik Max. opgehaald. De vier lieuproblematiek op een toe- veel over de milieuproblebeste actieplannen van gankelijke wijze besproken. men. Met de dag word ik alle Rotterdamse scholen “Door de Max. Milieubende me bewuster van de noodworden op grote schaal, worden kinderen spelender- zaak soberder te leven. in samenwerking met een wijs betrokken bij het milieu. Maar doemdenken helpt de aantal Rotterdamse bedrijWe halen het doemdenken problematiek niet.” n


35

GEDULD WORDT BELOOND: NÚ 4,5%* RENTE OP EEN 1-JARIG DEPOSITO VAN DE ASN BANK. De ASN Bank is de grootste duurzame bank van Nederland. Een bank die uw geld niet investeert in zaken als kinderarbeid of klimaatverandering. Sparen bij de ASN Bank levert u bovendien een uitstekende rente op. Als u nú besluit om uw spaargeld één jaar lang opzij te zetten bij de ASN Bank, ontvangt u een gegarandeerde rente van maar liefst 4,5%*. U opent daarvoor een ASN Deposito met een looptijd van één jaar en een inleg van minimaal ` 1.000,-. Bijstorten of voortijdig opnemen is niet mogelijk. Naast de extra hoge rente van 4,5%* krijgt u ook nog een prachtig cadeau: de 4 dvd-box ‘De Levende Planeet’ van Sir David Attenborough, t.w.v. ` 34,95. Dit speciale lente-aanbod van de ASN Bank is geldig van 25 februari tot 15 april 2008. Uw inleg moet vóór 15 april bij ons binnen zijn. Wacht daarom niet te lang. Ga naar www.asnbank.nl als u méér wilt weten of direct uw deposito wilt openen. U kunt ons ook gratis bellen: 0800 - 0380. *Rente per 25 februari 2008. Wijzigingen voorbehouden.

RENDEMENT VOOR U + RENDEMENT VOOR DE WERELD = DUBBEL RENDEMENT

De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van De Nederlandsche Bank N.V. Op spaartegoeden van klanten bij de ASN Bank is het depositogarantiestelsel van toepassing.

milieudefensie magazine onafhankelijk opinieblad over het milieu uitgave van vereniging milieudefensie jaargang 37 nr 3 maart 2008 prijs 3,60

Recommend Documents