Jaarverslag 1999 Vereniging Milieudefensie
Voorwoord: ‘Die brede organisatie moet er komen’ Het laatste jaar van het millennium was voor Milieudefensie een jaar van veranderingen. Het was in veel opzichten ook een keerpunt, want in 1999 werd de voorzet gegeven voor ontwikkelingen die zich in en ook ná 2000 zullen voortzetten. Allereerst sloten we twee succesvolle campagnes af: Hart voor Hout en Grondstoffen. Een nieuwe, voor het behoud van de open ruimte in Nederland, ging van start: Trek de Groene Grens. Een hele bijzondere campagne, want hij wordt gevoerd met ruim honderd lokale groepen. Mensen die soms al jaren los van elkaar actievoeren voor het behoud van rust en ruimte, werken in deze campagne voor het eerst samen. Dat is Milieudefensie ten voeten uit. Ik ben er trots op, dat onze mensen dit voor elkaar hebben gekregen. In de zomer van 2000 starten we nóg een nieuwe campagne: ‘Eten zonder bijsmaak’. Daarmee hopen we een doorbraak te realiseren voor de biologische landbouw en pakken we de uitwassen van de moderne voedingsindustrie aan: gifgebruik, mestoverschotten, dierenleed en genetische manipulatie. Bovendien brachten we in 1999 de kleinere projecten onder bij één campagneteam, wat de slagvaardigheid enorm ten goede komt. Fusieplannen Als de afgelopen jaren iets duidelijk is geworden, is het wel dat de mogelijkheden om met technische ingrepen milieuresultaten te boeken, uitgeput raken. De problemen vragen om ingrijpender maatregelen. Dat geldt voor de ruimtelijke inrichting van Nederland, maar bijvoorbeeld ook voor het duurzamer maken van onze productie en consumptie. Een sterke, veelzijdige milieuorganisatie is hard nodig om het hele scala van milieuproblemen effectief aan te kunnen pakken. Daarom onderzochten Milieudefensie en Stichting Natuur en Milieu in 1999 (en ook dit jaar nog) of zij de krachten konden bundelen middels een fusie. Natuur en Milieu lag als fusiepartner voor de hand. We werken al jaren samen en beide organisaties vullen elkaar goed aan: Milieudefensie is sterk in het organiseren van acties en campagnes, is levendig en creatief, weet mensen te enthousiasmeren en te mobiliseren en maakt goed gebruik van de publiciteit. Natuur en Milieu heb ik leren kennen als inhoudelijk zeer deskundig, met veel juridische kennis, een uitgebreid en veelzijdig relatienetwerk en een uitstekende lobby in de politiek en ambtenarij. Dat bij elkaar zou een organisatie hebben opgeleverd die klinkt als een klok. Zou, want het heeft helaas niet zo mogen zijn. Op het moment dat ik dit voorwoord schrijf, hebben Milieudefensie en Stichting Natuur en Milieu net bekend gemaakt dat ze niet zullen fuseren. We waren het eens over de ambities en de inhoudelijke koers, maar onze fusiepartner had er uiteindelijk onvoldoende vertrouwen in dat de nieuwe organisatie deze ambities ook echt zou kunnen waarmaken. Om van de nieuwe organisatie echt iets bijzonders te maken, meer dan een optelsom van beide clubs, zijn miljoenen nodig: onder meer voor de huisvesting, voor de verdubbeling van het ledental, en om de nieuwe club ‘neer te zetten’. Na het optellen van alle kosten bleef er een gat op de begroting bestaan van circa vijf miljoen. Milieudefensie had graag een poging gewaagd om dit geld op tafel te krijgen en was vol vertrouwen dat dit ook zou lukken, maar Natuur en Milieu geloofde daar niet meer in. Ook over de salariëring van de medewerkers konden we het uiteindelijk niet eens worden. Toch is al het werk niet voor niets geweest. De contouren van de veelzijdige ‘milieuorganisatie van de 21ste eeuw’, waar beide clubs hard aan hebben gewerkt, blijven in elk geval voor Milieudefensie richtinggevend. We zullen nu moeten groeien naar die brede milieubeweging die alle instrumenten inzet - van actie tot lobby, tot onderhandelen, tot juridische acties. Die brede organisatie moet er komen. Dat is heel belangrijk, juist nu de fusie niet doorgaat. Groene poldermodel Er was meer waarin 1999 zich onderscheidde van andere jaren: voor het eerst werd geëxperimenteerd met wat in brede kring het ‘groene poldermodel’ is gaan heten. In deze variant van het poldermodel beslist de natuur- en milieubeweging mee over de economische en ruimtelijke inrichting van ons land. Milieudefensie nam bijvoorbeeld plaats in de Sociaal Economische Raad (SER). Ook overleggen we met diverse
1
ministeries over belangrijke beleidsnota’s. De meest spraakmakende onderhandelingen in 1999 voerde Milieudefensie natuurlijk met de overheid en de luchtvaartsector in het Tijdelijk Overleg Platform Schiphol (TOPS). Het is misschien niet zo verwonderlijk dat de partijen in TOPS niet tot volledige overeenstemming konden komen over de milieugrenzen voor het vliegverkeer. Waar we ronduit ontevreden over zijn, is dat het kabinet de aanbevelingen van TOPS zelfs niet eens heeft afgewacht. Toch heeft er een omslag plaatsgevonden: de milieubeweging wordt door politiek en bedrijfsleven gezien als een serieuze en deskundige gesprekspartner die een voornaam belang in de samenleving vertegenwoordigt. Al dat onderhandelen heeft ook een keerzijde, althans in de publieke meningvorming. “De milieubeweging is het actievoeren verleerd”, krijgen we geregeld als verwijt te horen. “Ze willen alleen nog maar onderhandelen en schuwen de confrontatie.” Onterechte verwijten, vind ik. Zeker wat Milieudefensie betreft. Want als je ergens mensen aantreft die het actiewerk niet schuwen dan is het hier wel. Ook in 1999 werd er weer heel wat actie gevoerd, zoals u in dit jaarverslag kunt lezen. Maar met actievoeren alleen komen we er niet. Om ons doel te bereiken is onderhandelen onontbeerlijk geworden, net als deugdelijk onderzoek en publieksvoorlichting. Wie bang is dat de milieubeweging daardoor het actievoeren verleert, kan ik gerust stellen: zonder actiedreiging valt er weinig te onderhandelen. Chris Zijdeveld voorzitter van Milieudefensie
Campagne ‘Trek de Groene Grens’
Zuinig zijn op rust en ruimte Nederland verstedelijkt in rap tempo. Industrieterreinen, bedrijvenparken en woonwijken rijzen overal als paddestoelen uit de grond. Nieuwe wegen en spoorlijnen snijden het landschap in stukken en versnipperen de natuur. Er is reden tot zorg; waar is straks nog ruimte voor ontspanning, voor een ongestoorde wandel- of fietstocht? De grens van wat de open ruimte kan hebben, is in zicht. Milieudefensie bundelde met de nieuwe campagne ‘Trek de groene grens’ de krachten van ruim honderd lokale groepen die tegen bouwplannen in Nederland actief zijn. Dat is nieuw, want de lokale groepen werkten jarenlang ieder voor zich. “De campagne ‘Trek de groene grens’ maakt een onzichtbare beweging zichtbaar”, verwoordde adjunct-directeur Wijnand Duyvendak van Milieudefensie het tijdens de nationale actiedag op 24 oktober. Voor het eerst in de geschiedenis staan lokale actiegroepen samen op de bres voor het behoud van de open, groene ruimte en voor de ontwikkeling van ruimtesparende alternatieven. Milieudefensie roert zich op lokaal en nationaal niveau. De timing van de campagne ‘Trek de groene grens’ is uitstekend: een breed politiek en maatschappelijk debat over de verdeling van de open ruimte is in volle gang. Minister Pronk van Milieu presenteert dit jaar de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening, waarin keuzes worden gemaakt voor de toekomst van de ruimtelijke inrichting van Nederland. Milieudefensie maakt met haar campagne ‘Trek de groene grens’ de keuzes helder en draagt volop bij aan de discussie. Wegen Wegen zijn er genoeg in Nederland; het is een feit dat méér asfalt het fileprobleem niet oplost. Toch blijven gemeenten, provincies en de rijksoverheid plannen maken voor nieuwe wegen. Veel groenegrensgroepen verzetten zich ertegen. Bijvoorbeeld: de Zuidtangent onder Groningen, dwars door het eeuwenoude cultuurlandschap De Essen; de autoweg door het Landgoed Westerhout bij Beverwijk; de tunnelweg tussen A6 en A9 onder het waardevolle Gein- en Vechtgebied; de A15 door het rivierenland bij Nijmegen; de A73 die het schilderachtige landschap van Noord-Limburg doorsnijdt; en de A4 door het in 1987 tot stiltegebied verklaarde Midden-Delfland. (Minister Netelenbos wil deze zwaar omstreden weg doordrukken in ruil voor een soepele opstelling van de wegenlobby ten opzichte van het rekeningrijden, zo bleek in april 2000.) Niet het wegennet maar het openbaar vervoer dient uitgebreid te worden, vindt Milieudefensie. Ons land biedt uitstekende mogelijkheden voor light-rail verbindingen.
2
Bedrijven Bijna elke gemeente bouwt tegenwoordig aan een eigen business park of heeft plannen in die richting. Er wordt gestunt met aantrekkelijke vestigingsvoorwaarden. De lage prijzen van landbouwgrond en natuurgebied maken bouwen in de open ruimte aantrekkelijk. Milieudefensie pleit daarom voor een heffing op bouwen in de open ruimte. Bouwen op maagdelijke grond wordt daardoor duurder en dus minder aantrekkelijk. Een heffing stimuleert intensiever gebruik en herstructurering van bestaande bedrijventerreinen. Ook in de huidige grote haven- en industriegebieden (de Maasvlakte, de Eemshaven, de Moerdijk en het Noordzeekanaalgebied) is nog volop ruimte. Dat maakt een Tweede Maasvlakte (de nekslag voor het Oostvoornse duingebied), en de nieuwe haven- en industriegebieden bij het Noordzeekanaal en bij Moerdijk overbodig. Woningbouw Ook stelt Milieudefensie de aanleg van sommige woonwijken ter discussie. Daarmee lijkt ze zich op gevaarlijk terrein te begeven, want wie zijn wij om mensen een prettige woonomgeving te ontzeggen? Toch moeten we ook hier keuzes durven maken. Als alle afspraken in het kader van de Vierde Nota Ruimtelijk Ordening Extra, de Vinex, worden uitgevoerd, zullen tot 2010 nog zevenhonderdduizend woningen worden gebouwd en in de periode 2010-2030 nog drie- tot negenhonderdduizend, afhankelijk van de bevolkingsgroei, de economische groei en de mate van individualisering. Milieudefensie bestrijdt dat er alleen gebouwd moet worden op nieuwe locaties. Er zijn genoeg mogelijkheden voor ‘verdichting’ binnen bebouwd gebied. Neem de herinrichting van oude wijken of het ondergronds bouwen. We zullen beter moeten kijken naar de woningbehoefte; het is twijfelachtig of de eengezinswoningen die nu in Vinex-locaties verrijzen in de toekomst op de woningbehoefte aansluiten. Door de groei van één- en tweepersoonshuishoudens neemt de behoefte aan kleinere woningen, dicht bij stedelijke voorzieningen, toe. Daarom zegt Milieudefensie: niet het platteland volbouwen, maar eerst kijken wat er binnen de steden nog mogelijk is. Betuwelijn Groene-grensgroepen verzetten zich tegen de Betuwelijn en de bijbehorende industrie- en wegenbouwprojecten in de regio Arnhem-Nijmegen. Milieudefensie heeft niets tegen nieuwe spoorlijnen, mits ze worden aangelegd op een manier die het landschap (en de nachtrust van omwonenden) zo min mogelijk verstoort. Dat verhaal gaat niet op voor de Betuwelijn. De verwachting is dat de goederenspoorlijn voor veel geluidsoverlast zal zorgen. Ook doorsnijdt de lijn een prachtig rivierenlandschap. Uit onderzoek van het TNO, RIVM en het Centrum voor Energiebesparing (februari 2000) blijkt bovendien dat de diesel- en containertreinen die op het traject gaan rijden geen milieuwinst opleveren ten opzichte van vrachtauto’s en binnenvaartschepen. Milieudefensie vindt dat minister Netelenbos het miljardenproject niet door moet zetten ‘omdat het nu eenmaal besloten is’. De Noordtak door de Achterhoek en Twente is waarschijnlijk van de baan. Dat geldt niet voor de Zuidtak en de hoofdas. In het kielzog van de Betuwelijn wordt het rivierenlandschap van de Over-Betuwe en Liemers onherstelbaar aangetast door wegen (knooppunt van A15 en A73), woningbouw en industrie (onder andere een Multimodaal Transportcentrum ten behoeve van de Betuwelijn). Groene poldermodel Het ruimtelijke beleid van de diverse overheden sluit slecht op elkaar aan; de regels van gemeenten, provincies of het Rijk druisen soms tegen elkaar in. Het komt voor dat gebieden die zijn uitgeroepen tot groene corridor of stiltegebied toch worden bebouwd. Gelukkig realiseren veel politici, ambtenaren en bedrijven zich de problemen ook. Er gaan daarom steeds meer stemmen op om de natuur- en milieubeweging en bewonersorganisaties bij de plannen voor de toekomstige inrichting van Nederland te betrekken; het zogenaamde groene poldermodel. Milieudefensie is die uitdaging alvast aangegaan. Met de ministeries van Milieu en van Verkeer praat zij nu over de Vijfde Nota Ruimtelijk Ordening, die naar verwachting eind 2000 uitkomt. Ook zit Milieudefensie (met Stichting Natuur en Milieu en Natuurmonumenten) sinds voorjaar 1999 in de Sociaal Economische Raad (SER). Zo hoopt zij het ruimtelijke en economische beleid een duw in duurzame richting te kunnen geven.
3
Campagne Vliegverkeer
Kabinet frustreert TOPS-overleg Sinds 1993 voert Milieudefensie campagne tegen de uitbreiding van Schiphol en voor milieugrenzen voor vliegverkeer. Een moeizame strijd. De opeenvolgende kabinetten geven voorrang aan de economische belangen van het bedrijf Schiphol boven de belangen van het milieu en van de bewoners in de regio. Het jaar 1999 begon hoopgevend. Op uitnodiging van minister Netelenbos, onder voorzitterschap van PvdA-prominent Van der Vlist, zaten milieu- en bewonersorganisaties sinds 12 januari rond de tafel met de luchtvaartsector en andere belanghebbenden (zoals gemeenten, Provinciale Staten Noord-Holland en de FNV). Dit Tijdelijk Overleg Platform Schiphol (TOPS) zou het kabinet gaan adviseren over de milieugrenzen tot 2003 (het moment dat de Vijfde Baan in gebruik zou moeten worden genomen) en ná 2003. Uitgangspunten van TOPS – die door alle deelnemers werden onderschreven - waren milieugrenzen voor gevaar, uitstoot en stank, die gedrieën tot het niveau van 1990 teruggebracht zouden moeten worden. Het lawaai moest afnemen ten opzichte van 1990. In juli bracht TOPS een verdeeld advies uit over de milieugrenzen voor de komende drie jaar. De luchtvaartsector pleitte voor meer ruimte om te vliegen, terwijl de milieu- en bewonersorganisaties de minister vroegen eerdere beloften rond gevaar en lawaai na te komen: nérgens zou extra geluidsoverlast komen; het gebied met zwaar gehinderde woningen zou inkrimpen; huizen die buiten deze zone lagen, zouden daar niet in terechtkomen; luchtvervuiling, stankoverlast en de kans op ongelukken, zouden niet groter worden dan in 1990. TOPS strandt Van al deze beloften kwam niets terecht. Minister Netelenbos schond de voorwaarden van TOPS. De regels die zij namens het kabinet presenteerde voor geluid en veiligheid tot aan 2003 bleken rekbaar. Bovendien werkte zij al aan grenzen voor ná 2003 die eveneens veel te ruim waren. Dit frustreerde de TOPS-gesprekken volledig. Schiphol proefde dat zij ook voor de lange termijn haar zin zou krijgen (slappe grenzen) en de onderhandelingen liepen spaak. Milieu- en bewonersorganisaties zegden op 24 november het overleg op. Het kabinet, dat een definitief TOPS-advies niet eens wilde afwachten, besloot half december dat Schiphol zich op de huidige locatie, binnen nog nader te bepalen milieugrenzen, mag ontwikkelen. Opnieuw actie Milieudefensie verklaarde na het opheffen van TOPS verder te willen praten over de toekomst van Schiphol, maar dan rechtstreeks met de minister. Daarnaast kondigde ze aan door te gaan met waar ze was gebleven: waar mogelijk procederen, bezwaarschriften indienen en actie voeren tegen de ongebreidelde groei van het vliegverkeer. Milieudefensie riep haar Bulderbos-achterban op bezwaar te maken tegen het voorstel van minister Netelenbos voor een nieuwe geluidszone (Ontwerp Aanwijzing). Daaraan werd op grote schaal gehoor gegeven: binnen zeer korte tijd dienden de ‘Bulderbossers’ 2.400 bezwaarschriften in. Met deze bezwaarschriften stappen de organisaties (Milieudefensie, Stichting Natuur en Milieu, Milieufederatie Noord-Holland en Platform Leefmilieu Regio Schiphol) naar de Raad van State zo gauw de Kamer met het kabinetsbesluit akkoord gaat. Mei 2000 zal dat Kamerdebat plaatsvinden.
Kortlopende projecten
Auto-, gif- en gentechvrij Zomer 2000 start Milieudefensie een campagne voor gezond en milieuvriendelijk voedsel en tegen de bio-industrie en het gebruik van gif en genetische manipulatie in de landbouw. Maar ook in 1999 liet Milieudefensie al van zich horen. Genetische manipulatie 4
In steeds meer voedingsmiddelen en medicijnen zitten genetisch gemanipuleerde bestanddelen, vaak zonder dat de consument daar weet van heeft. Discutabel, want het is onzeker of genetische gemanipuleerde gewassen risico’s opleveren voor de gezondheid. De Brits-Hongaarse chemicus en voedingsdeskundige Arpad Pusztai toonde aan dat ratten die worden gevoerd met genetisch gemanipuleerde aardappels in groei achterblijven. Milieudefensie en het Nederlands Platform Gentechnologie haalden de wetenschapper naar Nederland voor een lezing. Het werd een spannend debat tussen voor- en tegenstanders van genetische manipulatie. Over één ding werd men het eens: er is dringend behoefte aan meer onafhankelijk onderzoek. Dat geldt niet alleen voor de gezondheidseffecten. Er is ook onzekerheid over het effect van genetische manipulatie op het milieu en de natuur. Gemanipuleerde gewassen kunnen onwenselijke kruisingen aangaan met natuurlijke rassen. Bovendien worden voor veel gemanipuleerde gewassen grotere hoeveelheden landbouwgif gebruikt; de plant is immers resistent tegen het gif. Milieudefensie, de Alternatieve Konsumentenbond, Greenpeace en stichting Natuur en Milieu drongen in juni bij kabinet en Tweede Kamer aan op een ‘pas op de plaats met gentech’. De woordvoerders van de grote politieke partijen werden in een quiz aan de tand gevoeld over hun kennis over dit onderwerp (zie foto). Eén van de conclusies: veel politici weten niet of een product genetisch gemanipuleerde bestanddelen bevat. De Kamer stemde helaas niet voor het moratorium. Minister Jorritsma van Economische Zaken kondigde later in het jaar zelfs aan honderd miljoen te willen investeren in de ontwikkeling van de Nederlandse moderne biotechnologie. Positief is dat de Europese Unie producenten gaat verplichten de toevoeging van genetisch gemanipuleerde bestanddelen te vermelden op het etiket (mits meetbaar, en als er tenminste 1 procent gentechingrediënten in zijn verwerkt). De Nederlandse supermarktbranche sprak zich uit voor een heffing op genetisch gemanipuleerd voedsel. De opbrengst zou gebruikt moeten worden om een voedselketen van gentech-vrije producten in stand te houden. Autovrije Zondag Samen met het Landelijk Overleg Autovrije Zondag (LOAZ) organiseerde Milieudefensie op 19 september een Autovrije Zondag. In de centra van Amsterdam, Haarlem, Deventer en tientallen andere plaatsen leken de roemruchte autoloze zondagen uit de jaren zeventig even weergekeerd. Met één verschil: zo rustig als toen was het er op 19 september niet. Er was in alle autovrije gebieden wat te doen: van skatewedstrijden tot ‘spijkerbroekhangen’. In een aantal plaatsen was het openbaar vervoer gratis of goedkoper. In verschillende steden viel de dag samen met een koopzondag. Maar anders dan tegenstanders van de Autovrije Zondag voorspelden, deed de middenstand goede zaken. Op 24 september 2000 is de volgende Autovrije Zondag. Milieudefensie en LOAZ zetten in op een ‘officiële’ autovrije dag, die net als in Frankrijk, België, Italië, Luxemburg en Portugal wordt gesteund door de overheid. Vooralsnog is er in Nederland weinig animo bij de overheid voor een landelijke Autovrije Zondag, al ziet minister Pronk van Milieu er wel wat in. WTO en duurzaamheids-projecten Op 15 september boden Milieudefensie en de actiegroep ‘Naar een ander Europa’ staatsecretaris Ybema van internationale handel een petitie aan die was ondertekend door ruim duizend organisaties uit 77 landen. De ondertekenaars, waaronder milieuorganisaties, vakbonden en politieke partijen, waren bezorgd over de mogelijke gevolgen van de onderhandelingsronde van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in Seattle (29 november tot en met 3 december). De WTO staat een verregaande liberalisering van de wereldhandel voor. Dat beleid is tot nu toe voornamelijk ten goede gekomen aan grote bedrijven en ten koste gegaan van boeren, arbeiders en het milieu - vooral in arme landen. Bij conflicten laat de WTO handelsbelangen zwaarder wegen dan het milieu of de gezondheid van burgers. Alternatieven zoeken voor de huidige globalisering speelt een belangrijke rol in het project ‘Duurzame Consumptie: de Noord-Zuid agenda’. Milieudefensie adviseert zusterorganisaties in Ghana, Marokko, Chili, Brazilië en Costa Rica over het doorbreken van de trend tot vernieling van natuurlijke hulpbronnen, de druk om meer te exporteren en de groeiende consumptiedrang van de bevolking. Het project wordt gefinancierd door ontwikkelingsorganisatie HIVOS en loopt tot 2001.
5
Campagne Hart voor Hout
Wegens succes gestopt Eind 1999 was het tijd om te stoppen met twee succesvol verlopen campagnes: de bossencampagne Hart voor hout en de Grondstoffencampagne. Milieudefensie houdt de ontwikkelingen op beide thema’s natuurlijk wel nauwlettend in de gaten. FSC-promotie naar Goed Hout Ruim zes jaar lang voerde Milieudefensie samen met Novib en het Wereld Natuur Fonds actie voor het behoud van de bossen op aarde. De laatste jaren werden vooral besteed aan promotie van het FSCkeurmerk (Forest Stewardship Council), een keurmerk voor hout en houtproducten uit duurzame beheerde bossen. Op alle continenten zijn er inmiddels gecertificeerde bossen. Hun aantal en omvang neemt toe. Steeds meer bedrijven raakten enthousiast voor het FSC-keurmerk en de duurzame bosbouw. Bouwmarkt Intergamma (Gamma en Karwei) nam vanaf 1998 steeds meer FSC-producten in het assortiment op en kondigde aan op termijn geheel op FSC te willen overstappen. Andere bedrijven in de hout- en bouwbranche volgden snel. En dus werd het tijd, vonden de drie organisaties van Hart voor Hout, om verdere promotie van het keurmerk uit handen te geven. Op 14 oktober, tijdens een goed bezocht FSCvakevenement in de Lichtfabriek in Haarlem, droegen de Hart voor Hout-partners dit deel van hun werk over aan de nieuw opgerichte stichting Goed Hout. De stichting wil het marktaandeel van FSC-hout vergroten van 3 procent nu, tot minimaal 25 procent in 2003. In stichting Goed Hout zitten inmiddels 41 milieu- en ontwikkelingsorganisaties en bedrijven. Milieudefensie zal actie blijven voeren tegen bedrijven die in ‘fout’ hout handelen. Elektronicabranche houdt woord Ook de campagne Grondstoffen kreeg voor haar belangrijkste doelstellingen de handen snel op elkaar. Dat gold vooral voor de inzameling en recycling van elektrische apparaten. De elektronicafabrikanten startten daarmee, keurig volgens afspraak, op 1 januari 1999. Grote apparaten als wasmachines en televisies konden vanaf dat moment gratis worden ingeleverd bij de gemeente of de winkelier (bij aankoop van een nieuw exemplaar). Sinds januari 2000 kan dat ook met kleinere apparaten. Milieudefensie is tevreden over de inzet van de elektronicabranche. Maar de inzameling bij gemeentes lijdt aan kinderziektes. Uit onderzoek dat Milieudefensie samen met haar lokale groepen uitvoerde in 21 gemeenten blijkt dat inwoners vaak niet of slecht worden ingelicht over de inzamelingsregeling. Kleinere apparaten zoals oude telefoons, rekenmachines en printers verdwijnen daardoor in de vuilnisbak. Ook maakt Milieudefensie zich zorgen over het gemeentelijke inzamelingssysteem. Plaatselijke kringloopbedrijven worden overgeslagen, waardoor bruikbare oude apparaten niet meer worden hergebruikt. Dankzij televisiespotjes van de overheid en acties en advertenties (‘Apparaat kapot? Let’s recycle!’) van Milieudefensie wordt de bekendheid van de regeling wel groter. Ontkoppelen Milieudefensie wist de verspilling van grondstoffen op de politieke agenda te krijgen. De Tweede Kamer nam in het najaar een motie aan waarin ze aandringt bij het ministerie van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer op besparing van grondstoffen. Nederland legt een groot beslag op natuurlijke hulpbronnen (zoals olie en metalen) in andere landen, en dus ook op het milieu aldaar. Hoe harder de economie hier groeit, hoe groter dat beslag wordt. Pronk is, net als Milieudefensie, een voorstander van het ‘ontkoppelen’ van economische groei en grondstoffengebruik. Dat kan door bedrijven te stimuleren meer te recyclen en minder grondstoffen te gebruiken. ABN Amro en Freeport Bijna heel 1998 voerde Milieudefensie actie tegen ABN Amro vanwege diens financiële relatie met de koper- en goudmijn Freeport in Indonesië. Freeport is één van de grootste mijnbouwbedrijven ter wereld. Het bedrijf treedt mensenrechten en milieu-eisen met voeten. Eind 1998 ging ABN Amro in op de eisen van Milieudefensie; de bank verzocht Freeport een onafhankelijk onderzoek te doen naar de sociale en ecologische gevolgen van de koper- en goudwinning, en naar aanleiding daarvan maatregelen te nemen. Het mijnbouwbedrijf begon inderdaad aan een halfbakken onderzoek. Daar bleef het bij. Heeft de ABN Amro haar best niet gedaan? Of is diens invloed op Freeport be-
6
perkt? Het is vooralsnog onduidelijk. Milieudefensie blijft de ontwikkelingen kritisch volgen, samen met haar Indonesische zusterorganisatie.
Earth Alarm Milieudefensie Earth Alarm ondersteunt mensen, volken en organisaties in het buitenland die opkomen voor het milieu. De drieduizend schrijvers van Earth Alarm sturen brieven naar regeringen, bedrijven of internationale instanties. Rendieren In maart startte Earth Alarm een schrijfactie voor erkenning van de eeuwenoude rechten van het Sámivolk (de Lappen) om hun rendieren in de Zweedse bossen te laten grazen. Zweedse bosbezitters willen geen rendieren in hun bossen; die passen niet in hun ‘moderne’ bosbouwopvattingen. Ze daagden het nomadenvolk voor de rechter. De Earth Alarmschrijvers vroegen de Zweedse regering in te grijpen in het conflict. Shell en Tsjaad Shell had, samen met Exxon en Elf, plannen voor een enorm olieproject in Tsjaad en Kameroen. Zij werkte daarbij onder meer samen met de regering van Tsjaad. Milieudefensie vreest negatieve gevolgen voor het milieu en de bevolking in Tsjaad en Kameroen. Op haar jaarvergadering in Den Haag op 6 mei kreeg Shell door toedoen van Earth Alarm een onverwachte gast: het parlementslid Yorongar uit Tsjaad, die in eigen land meerdere malen werd gearresteerd vanwege zijn kritiek op de regering en de oliemaatschappijen. Yorongar kwam zijn bezorgdheid uiten over de plannen van Shell, Exxon en Elf. Milieudefensie en collega-organisaties uit Nigeria en Europa ondersteunden hem met acties. Het parlementslid en de organisaties waarschuwden dat in Tsjaad een ‘tweede Nigeria’ dreigt te ontstaan. Zij wilden een moratorium op de plannen van de olie-maatschappijen, totdat duidelijkheid zou bestaan over de effecten van oliewinning op het milieu en de bevolking en over de verdeling van de opbrengsten. In Tsjaad worden de mensenrechten ernstig geschonden. Inmiddels heeft Shell officieel aangekondigd zich terug te trekken uit het olieproject, evenals Elf. Of het olieproject afgelast wordt, is nog lang niet zeker. Twee andere oliemaatschappijen (Chevron en Petronas) hebben zich aangediend. De Wereldbank, die een lening aan het olieproject onder druk van internationale acties steeds heeft uitgesteld, zal dit jaar opnieuw beslissen over de financiering. Tibet Earth Alarm startte in juni een actie om de Wereldbank ervan te weerhouden de omstreden migratie van Chinezen naar Tibet te financieren. Niet alleen zorgt de bevolkingstoename voor spanningen met de oorspronkelijke Tibetaanse bevolking, ook komt het kwetsbare milieu van het hooggelegen Tibet onder zware druk te staan. Het onafhankelijke controle-orgaan WorldBank Inspection Panel heeft een vernietigend rapport over het project uitgebracht. Drie-klovendam In juli vroegen Milieudefensie en de milieu- en ontwikkelingsorganisatie Both ENDS de ABN Amro bank en ING Barings om opheldering over hun financiële aandeel in de zeer omstreden Drie-klovendam in de Yangtse-rivier in China. Het gaat om een obligatielening waarmee behalve de dam ook Chinese kerncentrales worden gefinancierd. De banken dragen elk 2,5 miljoen bij. Aanleg van de dam heeft grote gevolgen voor mens en milieu. Bijna twee miljoen mensen moeten verhuizen naar het voor erosie kwetsbare omringende bergland. Ook verdwijnt de zeldzame witte dolfijn uit de Yangtse. ING Barings heeft aangekondigd in de toekomst investeringen eerst op een aantal (milieu-)criteria te zullen toetsen. ABN Amro ontkent haar directe betrokkenheid.
7
Milieudefensie Lokaal Actief
In actie bij u om de hoek Milieudefensie telt ruim honderd lokale afdelingen die vrijwel geheel bestaan uit vrijwilligers. De afdelingen steunen de landelijke campagnes; in 1999 waren dat onder meer activiteiten rond de campagne ‘Trek de groene grens’, de EKO-inspecties in supermarkten en de organisatie van de Autovrije Zondag. Daarnaast hebben afdelingen eigen activiteiten, zoals het voeren van juridische procedures. Hieronder een selectie van hun acties in 1999. Kijk voor een groep bij u in de buurt op www.milieudefensie.nl of bel de servicelijn. Milieudefensie Arnhem organiseerde een Niet-Winkeldag-manifestatie samen met andere lokale groepen. Ze testte de duurzaamheid van Arnhem met de zogenaamde Duurzaamheidsspiegel, voerde met succes actie tegen een onnodig transferium ten noorden van de stad en organiseerde samen met Amnesty International schrijfavonden in de bibliotheek. Ook kreeg Gamma van de groep een EKO-taart aangeboden toen bekend werd dat de bouwmarkt FSC-hout verkoopt. Milieudefensie Capelle aan de IJssel maakte een voorzet voor een nieuw milieubeleidsplan in hun gemeente. Het oude milieubeleidsplan liep in 1994 af en in de tussenliggende jaren kwam er van een milieubeleid weinig terecht in de Zuidhollandse gemeente. De plaatselijke Milieudefensie-afdeling ging op zoek naar goede milieuvoorbeelden in andere gemeenten en bood de resultaten aan bij de verantwoordelijke wethouder. Gevolg: de gemeente presenteerde nog vóór 2000 een nieuw milieubeleidsplan, waarbij de groep betrokken werd. Actiegroep ‘Laat de kust met rust’ in Castricum maakte samen met Milieudefensie en met het Bureau voor Rechtshulp bezwaar tegen proefboringen naar gas voor de kust bij Castricum. De rechter besliste in hun nadeel. Er is nog kans op succes in een vervolg-procedure. Milieudefensie Groningen hield een uitwisseling met een milieugroep uit Warschau om wederzijds kennis en ideeën op te doen voor het fietsverkeer in hun land. De Nederlanders deden mee aan een fietsdemonstratie in de Poolse hoofdstad. Milieudefensie Heemskerk sloot het millennium af met duizend duurzame spreuken en gedachten. Duizend dagen voor het einde van het millennium verschenen de eerste 31 spreuken in een boekje en 33 maanden later de laatste 31. Eén van de spreuken: “alleen kringlopen is eindeloos maar u kunt wel op elk moment beginnen”. Om deze spreuk kracht bij te zetten, ontwikkelde de groep een kringloopspreukenkalender die nog 21 jaar meegaat in het nieuwe millennium. Milieudefensie Hengelo spande een procedure aan tegen de nucleaire wasserij ENS in Coevorden. De wasserij wast kleding uit het buitenland die is gebruikt in nucleaire installaties. Daarbij loost zij nucleair verontreinigd afvalwater in haar omgeving. De Raad van State heeft nog geen uitspraak gedaan in deze kwestie. Milieudefensie Nijmegen en andere organisaties organiseerden in augustus een geslaagd middeleeuws festival met troubadours, wagenspelen en een middeleeuws eetfestijn. De dag was bedoeld om de acties tegen het omstreden kantorenpark Flash Gordon, op de cultuurhistorisch zeer waardevolle Hessenberg (met onder andere het monumentale weeshuis) kracht bij te zetten. In maart 2000 werd bekend dat het plan in de huidige vorm niet doorgaat. Milieudefensie Utrecht voerde actie voor kringlooppapier in copyshops. Shops met kringlooppapier kregen een beloning; shops die de intentieverklaring niet wilden ondertekenen werden getrakteerd op een lading oud papier voor de deur. Kerkenwerk Met het project Kerkenwerk profileert Milieudefensie zich actief binnen kerkelijke kringen. Kerkenwerk woont conferenties bij, is present op kerkelijke manifestaties, zoals de Kerkendag en de dag van de Acht Meibeweging. Verder onderhoudt Kerkenwerk contacten met groeperingen en personen binnen de kerken. Het project maakt deel uit van de Werkgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken.
8
Jongeren Milieu Aktief De organisatie Jongeren Milieu Aktief (JMA) heeft een eigen bestuur en vaart een eigen inhoudelijke koers. Sinds JMA zich in het voorjaar van 1999 echter vestigde in het pand van Milieudefensie, is de onderlinge verbondenheid groot. JMA is er voor en door jongeren van 12 tot 18 jaar. Zij krijgen extra ondersteuning van JMA, bijvoorbeeld met trainingen en actiematerialen. De groep jongeren tussen 12 en 28 jaar is verenigd in het EcoNaction-netwerk, om elkaar te inspireren en van ervaringen te leren. Verder houdt JMA jongeren op de hoogte van allerlei milieuacties, -discussies en -fora. In 1999 was JMA een van de organisatoren van de jaarlijkse internationale Niet-winkeldag.
Financiën Het financiële deel van dit jaarverslag heeft een andere indeling dan in voorgaande jaren. Milieudefensie heeft namelijk een verzoek ingediend bij het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) om in aanmerking te komen voor het CBF-keur. Om dit keurmerk te mogen hanteren, moet de financiële verslaggeving van Milieudefensie voldoen aan de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen. Als het CBF-keur wordt toegekend, is dat voor u de garantie dat Milieudefensie op verantwoorde wijze fondsen werft en besteedt. Op het moment dat dit jaarverslag werd afgerond, was nog niet bekend of het keurmerk zou worden toegekend (noot voor de website: het CBF-keur is inderdaad aan Milieudefensie toegekend). De op pagina 15 weergegeven ‘Balans per 31 december 1999’ en de ‘Verkorte staat van baten en lasten over 1999’ zijn ontleend aan de jaarrekening 1999. De jaarrekening 1999 is gecontroleerd door Dubois & Co, Registeraccountants, en voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring. Voor vragen of een gratis exemplaar van de volledige jaarrekening kunt u bellen met de Servicelijn van Milieudefensie: 020 6262 620. Accountantsverklaring Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen balans en de verkorte staat van baten en lasten van Vereniging Milieudefensie te Amsterdam over 1999 gecontroleerd. Deze balans en de verkorte staat van baten en lasten is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 1999 van Vereniging Milieudefensie. Bij die jaarrekening hebben wij op 25 mei 2000 een goedgekeurde accountantsverklaring verstrekt. Deze balans en de verkorte staat van baten en lasten is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van Vereniging Milieudefensie. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de balans en de verkorte staat van baten en lasten te verstrekken. Wij zijn van oordeel dat deze balans en de verkorte staat van baten en lasten op alle van materieel belang zijnde aspecten in overeenstemming is met de jaarrekening waaraan deze is ontleend. Voor een beter inzicht in de financiële positie en de resultaten van Vereniging Milieudefensie en de reikwijdte van onze controle dient de balans en de verkorte staat van baten en lasten te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij verstrekte accountantsverklaring. Amsterdam, 25 mei 2000 M. Karman Dubois & Co, Registeraccountants
Toelichting bij de tabellen • In de Balans treft u de posten ‘Vrij besteedbaar vermogen’ en ‘Vastgelegd vermogen’ aan. De primaire functie van het eigen vermogen is het opvangen van onvoorziene financiële
9
tegenvallers. Daardoor wordt de continuïteit van de organisatie gewaarborgd. Het eigen vermogen dient dan als buffer. Zoals u kunt zien, kan Milieudefensie een stootje hebben. • De totale gelden, beschikbaar voor de doelstelling, onder ‘Fondsenwerving’ liggen over 1999 ruim ƒ 760.000,– hoger dan over 1998. Dit is te danken aan een stijging van de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij (NPL), die van 1 miljoen gulden in 1998 steeg naar 2 miljoen in 1999. Hier stonden evenwel een kleinere bijdrage van KICI (Kleding Inzameling Charitatieve Projecten) en lagere subsidies tegenover. Het totaal aan eigen fondsenwerving bleef ongeveer op hetzelfde niveau als in 1998, namelijk ruim 2,9 miljoen gulden. Het aantal leden is in 1999 enigszins gedaald. Op 1 januari 2000 had Milieudefensie 32.465 leden tegen 33.521 personen vorig jaar. De daling is vooral veroorzaakt door een sanering van wanbetalers waardoor zo’n 1.300 leden zijn uitgeschreven. Naast leden telt Milieudefensie ruim tienduizend donateurs die regelmatig een gift geven of Milieudefensie anderszins steunen. De totale betalende achterban bestaat uit ongeveer 43 duizend personen. • Veruit het grootste deel van de ‘Bestedingen aan de doelstellingen’ zijn kosten voor de ‘Campagnes en projecten binnenland’ (64%). Hierbinnen vallen ook de belangrijkste activiteiten. Door de stijging in de inkomsten ten opzichte van 1998 konden op de meeste fronten meer activiteiten ontwikkeld worden. Alleen de ‘Projecten buitenland’ zijn iets teruggelopen door de lagere subsidies, die hieraan toegekend zijn. Het gemiddeld aantal in de organisatie werkzame betaalde medewerkers, uitgedrukt in voltijdseenheden bedroeg in 1999 52,7 (1998: 48,2). In totaal waren in 1999 gemiddeld 96 personen met uiteenlopende dienstverbanden op betaalde basis in de organisatie werkzaam (1998: 86). Daarnaast verrichtten in 1999 tussen de tien en twintig vrijwilligers werkzaamheden op het bureau van de organisatie. Onder ‘uitvoeringskosten’ worden personele lasten voor het ondersteunend personeel, huisvestings- en kantoorkosten, en bestuurs- en verenigingskosten verstaan.
Balans per 31 december 1999 (in guldens) 1999
1998
Materiële vaste activa benodigd voor de bedrijfsvoering
495.442
531.931
Beleggingen Kortlopende Vorderingen • Debiteuren (incl. subsidies) • Overige Vorderingen
27.337
26.534
513.802 333.077 846.879
898.597 422.860 1.321.457
Liquide middelen
2.551.835
1.791.545
Totaal activa
3.921.493
3.671.467
598.850 1.396.436 1.995.286
341.813 1.188.433 1.530.246
491.938
522.674
ACTIVA
PASSIVA Vrij besteedbaar vermogen • Algemene reserve • Bestemmingsreserves door het bestuur bepaald Vastgelegd vermogen • Fonds activa bedrijfsvoering
10
Voorzieningen Kortlopende Schulden • Crediteuren • Overige kortlopende schulden • Belastingen en sociale premies Totaal passiva
132.872
238.748
543.025 694.140 64.232 1.301.397
499.925 817.357 62.517 1.379.799
3.921.493
3.671.467
Verkorte staat van baten en lasten over 1999 (in guldens) boekjaar ‘99
begroting ‘99 boekjaar ‘98
1.322.139 1.456.555 193.919 2.972.613
1.344.000 1.434.685 0 2.778.685
1.233.967 1.689.655 20.524 2.944.146
440.443 72.245 512.688
343.543 64.999 408.542
371.401 62.078 433.479
(in % van baten uit eigen fondswerving)
17,2%
14,7%
14,7%
Netto baten uit eigen fondswerving
2.459.925
2.370.143
2.510.667
Aandeel in acties van derden
2.238.778
1.405.000
1.536.222
Beschikbaar uit fondsenwerving
4.698.703
3.775.143
4.046.889
Subsidies overheden en anderen
3.222.255
2.927.916
3.439.449
Resultaat beleggingen Overige baten en lasten
803 140.471
0 157.094
788 – 190.161
Totaal beschikbaar voor doelstelling
8.062.232
6.860.153
7.296.965
314.985 515.025 348.989 1.178.999
345.269 550.671 351.049 1.246.989
323.614 441.810 282.321 1.047.745
479.426 201.287 475.628 1.156.341
506.695 233.527 466.040 1.206.262
383.655 206.028 388.500 978.183
FONDSENWERVING Baten uit eigen fondsenwerving • Contributies • Donaties, giften en schenkingen • Nalatenschappen Kosten eigen leden- en fondsenwerving • (In)directe wervingskosten • Uitvoeringskosten
BESTEDINGEN AAN DOELSTELLINGEN Voorlichting en kennisvergaring • Servicelijn en ledenadministratie • Maandblad en donateurskrant • Uitvoeringskosten Achterbanondersteuning • Lokale activiteiten • Info verzameling en verstrekking • Uitvoeringskosten Campagnes en projecten binnenland
11
• • • • • • • •
Campagne Bossen Campagne Grondstoffen Campagne Mobiliteit Campagne Groene Grens Campagne Voedsel Campagne Actueel Overige Projecten Uitvoeringskosten
627.696 381.250 0 729.259 53.457 179.125 1.298.378 1.580.419 4.849.584
446.920 413.100 0 428.023 90.377 121.688 1.153.940 1.465.513 4.119.561
519.811 462.013 676.503 22.001 0 0 1.232.001 1.313.239 4.225.568
341.298 101.707 443.005
216.884 70.458 287.342
397.169 119.345 516.514
Totaal besteed aan doelstelling
7.627.928
6.860.153
6.768.010
Overschot
434.304
0
528.955
Totaal
8.062.232
6.860.153
7.296.965
Projecten buitenland • Diverse projecten • Uitvoeringskosten
Bestuur, directie en OR Bestuur in 1999 Voorzitter: Chris Zijdeveld Penningmeester: Wouter Weijand Secretaris: Corri Verduin Roelinda Alkema Ad van Dommelen Wouter van Eck (tot mei 1999) Leonard van Es Joke Hoobroeckx-Dooren Ada Keur Bram van Ojik Rita Oppenhuizen Bas Vos Directie in 1999 Algemeen directeur: Teo Wams Adjunct-directeur: Volkert Vintges Adjunct-directeur: Wijnand Duyvendak Ondernemingsraad in 1999 Victor van den Belt Wim Kersten (tot september 1999) Roel Mathies, Bernadette Vieverich Eddo Visscher Nettie de Vos Karin van Wezel (tot juli 1999)
12
