MILAAN - RAVENNA - VENETIË PADUA FERRARA VERONA

MILAAN - RAVENNA - VENETIË PADUA – FERRARA – VERONA

V.O.L.S. 2006

2

Wat staat er zo al in het verslagenboekje van onze reis naar Venetië : Blz. 3. 5. 6. 8. 10. 11. 16. 29. 36. 42. 47. 50. 52. 59. 66.

Voorwoord. Deelnemers en kamerindeling. Programma. Hotels. Zaterdag 15oktober. Gulpen – vliegveld Brussel -Zuid –Bergamo. Zondag 16 oktober. Milaan – bus Milaan – Ravenna. Maandag 17 oktober. Ravenna - bus Ravenna – Padua. Dinsdagmorgen 18 oktober. Venetië. Dogenpaleis en San Marco. Dinsdagmiddag 18 oktober. Venetië. Galleria dell’Accademia. Woensdag 19 oktober. Venetië. Sante Croce – Rialtobrug – Campo de Frari. Donderdagmorgen 20 oktober. Merano – Isola di San Michele Biënnale. Donderdagmiddag 20 oktober. Verslag Leo Mommer ! Vrijdag 21 oktober. Padua. Busrit Padua – Verona. Zaterdag 22 oktober. Verona. Terugvlucht. Adressenlijst deelnemers Venetiëreis 2005.

Lay out: John Pennings. Foto’s : Gerrie Eggels, Jos Degens, Thaddé Goossens, John Pennings, Ineke Wackers, Anne Marie van Zitteren.

3

Voorwoord. Als eerste gaan we naar Milaan, de stad van de mode. Hier blijven we maar een halve dag dus bekijken alleen het voornaamste : de Dom, de Scala Opera, de Gallerie Vittorio Emmanuele en het Castello Sforzesco. Daarna gaan we naar Ravenna met zijn schitterende mozaïeken uit de Byzantijnse periode. Hier gaan we alle belangrijke monumenten bezoeken : San Vitale, Sant Appolinare Nuovo, Battisterio degli Ariani, het Galla Placidia Mausoleum, het graf van Dante en het Battisterio Neoniano. Dan gaan we naar ons hoofddoel Venetië. Venetië is overweldigend, zeker. Het overwel- digd echter niet door de verscheidenheid maar door het unieke, niet door het individuele maar door het karakteristieke, niet door de variaties maar door het thema. Gedurende elfhonderd jaar bleven onveranderd : - het staatssymbool van San Marco met de leeuw - de hoogste macht van de aristocratie met de Doge aan het hoofd - de staatsinrichting en wetgeving - de plaats van het regeringscentrum - de grondvorm van de paleizen - het karakter van de schilderkunst - het type van de Venetiaanse mens. Venetië imponeert nog eens te meer wanneer men zich realiseert dat de schepping van deze stad en de functie die zij gedurende zovele eeuwen als een brug tussen Oost en West vervulde, een kunstproduct was : kundig én kunstig mensenwerk. Voor een ongestoorde ontwikkeling moest men er voortdurend op bedacht zijn interne spanningen en crises (ontevredenheid, sociaal conflict,rechtsonzekerheid, partijstrijd) te vermijden. Niet alleen Genua, dat een gelijksoortige ontwikkeling als Venetië had kunnen hebben, is aan dergelijke dingen ten onder gegaan. Men was dus gedwongen gelijkvormigheid te scheppen, eenheid te proclameren, het karakteristieke te bevorderen en dat alles met wijsheid en volharding te handhaven. Venetië heeft dat gedaan en wel zo consequent dat het nog heden aan vorm en voorkomen van de stad te zien is. De ene generatie zette voort wat een voorafgaande begonnen was en niet zelden voltooide een derde het werk, zonder dat een breuk in het geheel zichtbaar werd. Een kenmerkend voorbeeld daarvan is het Dogenpaleis, waarvan de bouw via vele handen, over lange tijdsbestekken en in verschillende stijlperioden

4 plaatsvond. Zelfs een revolutionair schilder als Tintoretto (1518-1594) schreef op de deur van zijn atelier de onrevolutionaire zin : “Het koloriet van Titiaan en de streek van Michelangelo.” Venetië bouwde op, breidde uit, maar het brak niets af en wierp niets omver. Graaf Avaux, de Franse gezant in het midden van de 17 e eeuw, merkte op : “Het lijkt mij minder moeilijk deze stad op het bodemloze water vast te hebben gefundeerd, dan zoveel individuen op hetzelfde belang gericht en verenigd te houden en de ingewikkelde organisatie van de republiek altijd gelijkvormig en onwrikbaar te bestendigen.”Tegen de Venetiaanse tendens tot nivellering en gelijkvormigheid is wel verzet gekomen. Doges als Bajamonte Tiepolo, Martin Falier en Francesco Foscari zijn de meest prominente vertegenwoordigers van deze rebellie. Maar met onverbiddelijke hardheid werden zij uitgebannen. Venetië waakte over de continuïteit van zijn ontwikkeling; het kon niet anders. Padua ……. is een kathedraal ! St.Antonius, in Padua liefkozend Il Santo genoemd, stierf in 1232 en honderd jaar later was zijn pelgrims- kerk in Padua voltooid. Een fantasierijk oriëntaals geheel met zeven koepels en twee minaretten. Langs het monumentale graf trekken elk uur van de dag honderden pelgrims, die met een doekje langs het marmer wrijven, om iets van de heiligheid mee naar huis te nemen. Hier in Padua is ook de grootste Piazza van Italië, de Prato della Valle, een 17e eeuwse ovale watertuin vol bruggen en met 78 standbeelden van beroemde Paduanen. Bijna net zo mooi als Il Santo in een sneeuwbol, maar die gaat thuis op de schoorsteen. Als laatste stad bezoeken we Verona, de stad van Romeo en Julia. In haar centrum staan indrukwekkende Romeinse ruïnes, slechts overtroffen door die van Rome zelf en mooie middeleeuwse palazzi opgetrokken uit rosso di Verona, het plaatselijke, met roze doorschoten kalksteen. Als voornaamste bezienswaar- digheid natuurlijk de Arena uit de 1e eeuw na C. en de Piazza Erbe. Een van de voornaamste bezienswaardigheden is echter de San Zeno Maggiore met zijn fraaie middeleeuwse bronzen deurpane- len. Ja, ja we zullen weer verschrikkelijk veel zien in deze prachtige Noord Italiaanse steden. Hopelijk hebben we mooi weer dan kan het allemaal niet op. John Pennings.

5

Deelnemers en kamerindeling. Reisleiding: 1,2.

Maria en John Pennings

Deelnemers: 3,4. 5,6. 7,8. 9,10. 11,12. 13,14. 15,16. 17,18. 19,20. 21,22. 23,24. 25,26. 27,28. 29,30. 31,32. 33,34. 35,36. 37,38.

Martin Bemelmans en Mathieu Franssen Peter Brouwers en Lambert Kerschgen Annemiek en Ruud Bruinsma Irma Coelen en Emmy Seerden Miep Collon en Henny Franke Marjo en Jos Degens Gerrie Eggels en Angela Janssen Mariëtte Frenken en Irene Sanders Corry en Theo Goebbels Liane en Thaddé Goossens Marion en Frank Hendrikx Ria Heunen en Rosalie Zevenbergen Corry Hijnen en Anne Marie van Zitteren Cis Kleijn en Ineke Wackers Nicole Konijn en Monique van Thiel Marjo en Lei Mommer Hanneke Rots en Cissel Schreinemacher Tally en Miel Wehrens

39. 40.

Jenny Pesch Lie Timmermans.

Verschillende foto’s van deelnemers en van Loes tijdens uitleg van een van de gidsen, op de boot in Venetië, tijdens ons diner in Padua en van Loes in Verona.

6

Programma : Zaterdag 15 oktober : 18.45 uur : Gulpen busstation. 22.20 uur : Vertrek vlucht Charleroi – Bergamo met Ryan Air. 23.50 uur : Bergamo aankomst. Ontvangst door de reisleiding en transfer naar Hotel Minihotel La Spezia, een viersterren hotel in Milaan. Zondag 16 oktober : Milaan – Ravenna. Ontbijt. Vertrek per bus voor een stadsbezichtiging van Milaan van drie uur met een plaatselijke gids. O.a. een bezoek aan de Duomo en het plein daarvoor, de Scala opera (van de buitenkant), de Gallerie Vittorio Emanuale en het Castello Sforzesco. Na de lunch per bus naar Ravenna. Incheck Park Hotel Ravenna, viersterren.Diner in lokaal restaurant, inclusief transport. Maandag 17 oktober : Ravenna – Padua. Ontbijt. Stadsbezichtiging van drie uur per bus van Ravenna met plaatselijke gids. Bezoek aan alle belangrijke monumenten : San Vitale – Sant’Apollinare Nuovo – Battisterio degli Ariani – het Galla Placidia Mausoleum – het graf van Dante en het Battisterio Neoniano. Na de lunch eventueel nog langer verblijf in Ravenna indien gewenst (zonder gids). Maar ik denk dat het prettiger is om meteen naar Padua te gaan. Als je om 14.00 uur weggaat, ben je tegen 17.00 uur in het hotel. Hotel Milano, viersterren. Diner in het hotel. Dinsdag 18 oktober : Padua. Bezoek Venetië. Ontbijt. Transfer met de bus naar het station van Mestre en per trein naar Venetië. Te voet stadsbezichtiging van twee uur met plaatselijke gids, o,a, San Marco plein, San Marco Basilica met de klokkentoren en het Dogen paleis. Entreegelden inbegrepen. Na de lunch met dezelfde gids een bezoek aan de Gallerie dell’Academia, met de belangrijkste kunst- schatten van de stad. Einde van de middag terug naar het hotel in Padua per trein en bus. Diner in het hotel. Woensdag 19 oktober : Padua. Bezoek Venetië. Ontbijt. Transfer per bus en trein naar Venetië. Te voet stadsbezichtiging van twee uur met plaatselijke gids van een ander deel van Venetië,

7 o.a. de Rialto Brug, het Santa Croce district en de Campo de Fari. Na de lunch een wandeling met de reisleider door wat meer achteraf straatjes en pleintjes, om de niet toeristische kant van de stad te leren kennen. Eventueel een gondeltourtje (extra, kost 25,€ per persoon). Aan het einde van de middag terug naar het hotel per bus en trein. Deze avond, ter afwisseling, diner in een lokaal restaurant, inclusief vervoer.

Donderdag 20 oktober : Padua, bezoek aan Venetië. Ontbijt. Transfer per bus en trein naar Venetië. Vandaar een boottocht van 4 uur naar de eilanden in de lagune van Venetië : Murano, Burano en Torcello. Elk eiland heeft zijn eigen aantrekkelijke kanten. Murano is beroemd om het Venetiaans glas, het is interessant om het maken hiervan te bekijken. Burano is een mooi vissersdorpje met grachtjes en pastelkleurige huizen en is bekend om zijn kantmakers. Torcello is bijzonder schilderachtig en heeft een aantal fraaie kerken. Na een late lunch nog wat vrije tijd in Venetië en op het einde van de middag met trein en bus terug naar ons hotel. Diner in het hotel.

8 Vrijdag 21 oktober : Padua, Padua – Verona. Ontbijt. ’s Morgens bezichtiging van Padua met de bus en te voet met de reisleiding. Na de lunch per bus naar Verona. Check in Hotel Holiday Inn, viersterren. Diner in hotel. Zaterdag 22 oktober : Verona – Bergamo – Charleroi -Gulpen. Ontbijt. Stadsbezichtiging van Verona. 3 uur per bus en te voet met een plaatselijke gids. O.a. bezoek aan het Romeinse theater en het huis van Romeo en Julia. Na de lunch nog wat vrije tijd in Verona tot het vertrek naar het vliegveld te Bergamo. Incheck voor de vlucht naar Charleroi. Diner op het vliegveld niet inbegrepen. Vluchttijd : 20.20 – 21.55 uur. Aankomst Gulpen : ongeveer 24.00 uur.

HOTELS. Milaan : Hotel La Spezia Via La Spezia 25 20142 Milano Italië Tel. : 0039 0284 800660 Fax : 0039 0236 504276 e-mail : [email protected]

Ravenna : Park Hotel Ravenna Geturhotels Via Campi, 1/B 31010 Mareno id Piave (TV) Italië Tel. : 0039 0438 493500 Fax : 0039 0438 493600 e-mail : www.geturhotels.com

Padua : Sheraton Hotel Padova Corso Argentina 5. 35129 Padova Italië Tel. : 0039 0498998299 Fax : 0039 0498070660 e-mail : www. sheratonpadova.it

9

Verona : Hotel Holiday Inn Via Unità d’Italia 346 37132 Verona Italië Tel. : 0039 045 8952501 Fax : 0039 045 972677 e-mail :www.alliancealberghi.com/hotel.php?a=Verona-hi

Ons reisbureau : Orion Reizen Rob Regnault Postbus 14215 3508 SH Utrecht Tel. : 030-6380066 Fax : 030-2340553 E-mail : [email protected] www.orionreizen.nl

10

Zaterdag 15 oktober. Gulpen – vliegveld Brussel Zuid (Charleroi) – Bergamo. De voorbereidingen voor deze reis hebben heel wat voeten in de aarde gehad. De vluchttijden, de hotels ( drie- of viersterren) , de plaats waar de hotels gelegen zijn (een tweesterren hotel in Venetië is een stuk duurder dan een viersterren hotel in Mestre of Padua), de begeleider of begeleidster (persé Nederlandstalig), de plaatselijke gidsen (Nederlands- of Duitstalig en zeker niet Engelstalig) en vooral het programma. Ik wilde een vol programma, beter te veel dan te weinig. Als we bepaalde bezienswaardigheden niet halen, jammer dan. Het Italiaanse Reisbureau RSI (de naam zegt al genoeg) verklaarde mij voor gek. Gelukkig heb ik ons programma toch doorgedreven en jullie zullen op het einde van de reis (beter misschien thuis) zien dat we bijna alles bekeken en/of bezichtigd hebben wat op ons programma staat. Onze start begon naar mijn mening veel te laat maar ja het was overmacht dat we zo laat moesten vertrekken, het kon niet anders. Om 17.30 uur zaten we in Gulpen al met 32 personen in de bus van de firma van Meurs. Na nog enkele deelnemers in Margraten, Cadier en Keer en Heer opgepikt te hebben konden we voltallig ( 40 deelnemers) richting Charleroi rijden. Onze chauffeur wist de weg precies want hij had ’s morgens zijn broer naar hetzelfde vliegveld gebracht. Dus we waren prima op tijd in Charleroi en konden bijna direct inchecken en we dachten zonder problemen te kunnen vertrekken. Maar neen ! Ondanks alle aanwijzingen (mondeling en tweemaal schriftelijk) waren er natuurlijk weer reisgenoten die te veel bagage in hun koffer hadden. Bijbetalen ! ! ! De vlucht verliep voorspoedig ook al moesten we onze consumpties aan boord zelf betalen en we kwamen te vroeg in Bergamo aan. Onze begeleidster, Loes, die al enkele uren op het vliegveld aanwezig was, liepen we dus mis. Gelukkig werd dit probleem snel opgelost en een kwartier na onze aankomst (Bergamo heeft een heel klein vliegveld) zaten we in de bus naar ons hotel “La Spezia”in Milaan. Geen kip meer op de weg. We konden dus goed doorrijden en binnen een uur waren we bij ons hotel. Inchecken, zonder papieren in te vullen want ik had van ieder reisgenoot een kopie van zijn paspoort en naar bed. Hotel “La Spezia” was een mooi viersterren hotel met zeer modern en trendy meubilair en de kamer inclusief de badkamer was uitstekend. Loes, onze begeleidster voor zeven dagen, ontpopte zich als een vlotte, gezellige, lachende meid van 31 jaar waar we tijdens ons verblijf in Noord Italië nog veel plezier van zouden beleven. Een voorspoedig einde van een korte eerste dag.

John Pennings.

11 Zondag 16 oktober. Milaan – bus Milaan – Ravenna. Wakker worden en even later de zon op zien komen in Milaan, een versterkt ontbijt nuttigen in een brandschoon en modern strak ingericht hotel La Spezia. Dat is een goed begin van de vakantieweek. Loes “Toverbal” leidt ons per bus de stad binnen. “Milaan”, zegt ze,” is niet bijster interessant. Alles draait hier om geld”. Milaan is de stad van het design en de mode. Dus eigenlijk hoogst interessant, maar dat is een heel ander chapiter. Al gauw rijden we dan ook langs een grote naald en draad met knoop, gigantisch en kleurig van uitvoering. Tragisch genoeg heeft Milaan zwaar te lijden gehad van de Tweede Wereldoorlog waardoor er niet veel is overgebleven van de oude stad. Het lijk van Mussolini hing op 26 april 1945 ondersteboven op het Piazzale Loreto. Dit betekende het einde van het Italiaanse fascisme, dat zo nauw met deze stad verbonden was geweest. Het was namelijk in 1919 in Milaan opgericht. Franka, de stadsgids, brengt ons naar de San Lorenzo alle Colonne. Deze kerk uit de 4de eeuw wordt gezien als een van de oudste kerken van het westelijk Christendom en was misschien de oude keizerlijke Palatijnse kapel. Het voorplein wordt afgebakend door een echte Romeinse zuilengalerij en keizer Constantijn staat er prominent op een sokkel maar niet zonder een roze sticker op zijn navel. Constantijn maakte met het Edict van Milaan (313 n. Chr.) een einde aan de christenvervolgingen. Binnen in de kerk is een mis gaande en we lopen door naar de Capella di Sant’Aquilino. Deze kapel was ooit geheel met prachtige mozaïeken versierd. Het opmerkelijke is hier, dat de figuren verbeeld zijn als echte mensen. Het uiterlijk wordt niet verfraaid. Ook zit er diepte in de afbeeldingen, knieën zijn b.v. onder de kleding waarneembaar doordat de mozaïeksteentjes op bepaalde plekken meer glinsteren. Achter het altaar leidt een trap naar de crypte, die stenen uit een Romeins amfitheater bevat. Om houvast te hebben bij het nemen van een filmshotje, leun ik even tegen de wand. Dit is niet aan te bevelen want nu ben ik helemaal wit. “Bevlekt ontvangen” is het commentaar en Lei komt me schalks en regelmatig even afstoffen. Bij het verlaten van de kerk herkennen velen van ons paus Johannes de 24ste in een groot uit hout gesneden beeld en we moeten even stil blijven staan om hem te gedenken. Terug in de bus voert die ons langs het oude hospitaal “Ospedale Maggiore”, dat, volgens Franka, ruim voorzien geweest moet zijn van toiletten. Men maakte hiervoor gebruik van een kanaal dat door het gebouw heen stroomde. Francesco Sforza liet het bouwen om alle 30 Milanese ziekenhuizen te verenigen. Tegenwoordig is hier de universiteit gevestigd. Dan stappen we uit de bus bij het park naast het grote fort, het Castello Sforzesco. We zien in de verte de Arco della Pace. Deze vredesboog (1807-1838) werd gebouwd ter ere van Napoleons overwinningen maar werd door Frans I van Oostenrijk ingewijd ter

12 gelegenheid van de kroning van Ferdinand I tot koning van Lombardije- Veneto. Hij liet de bas-reliëfs zodanig veranderen dat ze een eerbetoon werden aan de vrede van 1815. Het Wener Congres had na de val van Napoleon de heerschappij over Milaan inmiddels weer toegewezen aan de Habsburgers. Bovenaan de boog zijn de personificaties te zien van de rivieren de Po, Ticino, Adda en de Tagliamento.De 4 paarden op de vredesboog worden gemend door een vrouw. De oorspronkelijk richting Frankrijk opgestelde wagen kijkt nu richting het stadscentrum.

Het Castello Sforzesco is een symbool van Milaan. Het werd oorspronkelijk in 1368 door de Visconti’s gebouwd om zich te beschermen tegen hun eigen volk. De familie Visconti heeft van 1277 tot 1447 de macht over Milaan in handen gehad. Hun familiewapen stelt een slang voor die een man opslokt. Ze haalden de grootste kunstenaars van hun tijd, onder wie Giotto, naar hun stad. Zij voerden een ambitieuze expansiepolitiek en beheersten al gauw het grootste deel van Noord-Italië. In deze tijd is de bouwstijl overwegend gothisch. Onder de Signorie (familieheerschappij) van de Sforza’s kende Milaan een periode van voorspoed en bloei. Francesco Sforza, die getrouwd was met Bianca Maria Visconti en vanaf 1450 heer van Milaan was, liet het Castello verbouwen tot een schitterend renaissancepaleis. Zijn zoon Lodovico moest Milaan afstaan aan de Fransen. Maar onder de Spanjaarden en de Oostenrijkers raakte het kasteel in verval en kreeg het zijn oude militaire functie weer terug. Het werd van de sloop gered door de architect Luca Beltrami, die het tussen 1893 en 1904 verbouwde tot een museum. Na zoveel informatie lusten we wel een kopje koffie en nu kunnen we de aanbevelingen van Loes goed gebruiken. “Vorei un capuccio” en dat staandebeens. Buiten ook omdat daar gerookt mag worden.

13

Door de Via Dante, die gesierd wordt door een kleurige foto-expositie, lopen we naar het Teatro alla Scala. Het dankt zijn naam aan de vroegere kerk Sancta Maria della Scala.

Het theater opende in 1778. Het beleefde premières van beroemde opera’s van o.a. Verdi, Rossini en Puccini. Onderweg roept Marjo zo nu en dan om haar Leonardo. “Lei” is nu te gewoontjes. De Galleria Vittorio Emmanuelle II was een van de eerste constructies van gietijzer en glas in Italië. Met de bouw hiervan werd begonnen in 1865 onder leiding van Giuseppe Mengoni. Deze viel in 1877 te pletter vanaf het dak. Wij laten ons verrassen door deze chique passage en genieten van het klare lijnenspel. Hij heeft de vorm van een Latijns kruis met een achthoekige centrale ruimte. Daar zien we mozaïeken die Europa, Amerika, Afrika en Azië voorstellen. Ook de vloer is prachtig ingelegd met het wapen van het huis van Savoye, een wit kruis op een rood veld. Daaromheen zien we de stier van Turijn, de wolf van Rome , de lelie van Florence en het rode kruis op een wit veld van Milaan. Wat moest je ook al weer doen bovenop die stier? En dan plotseling staan we bij de beroemde Dom. Zo jammer dat hij in de steigers staat. Alleen de zijkant is vrij van doeken. Toch blijft hij imposant, door zijn witte elegantie. De bouw ervan begon in 1386. Hij werd gewijd in 1418, maar pas voltooid onder Napoleon, die zich hier tot koning van Italië liet kronen. Hier begon onze vrije tijd. Wij hebben die benut door foto’s te maken van de vele duiven in alle soorten en maten. Het waren de eerste van de duizenden die we die week nog zouden bewonderen. We zagen de Italianen in het zonnetje paraderen op hun eigen

14

’s zondagse domplein. Een bruidspaartje met familie en vrienden. Een standbeeld met ondergepoepte leeuwen. Zodoende misten we de beroemde kandelaar in de Duomo (Peter)! We zijn teruggeslenterd, want we wilden via de foto’s van de Via Dante en de Naald en Draad een prettig terrasje zoeken. Eenmaal daar aangekomen waren we getuigen van een fraaie botsing tussen een Fiatje en een Smartje. Uit de Smart stegen weldra rookpluimen op die niet veel goeds deden vermoeden. Het terrasje was snel gevonden. We hadden er zicht op de worstjes, het bier en de alpinopetten van een groot gezelschap Alpenbroeders. De ober was ons zeer welgezind en vrolijk bereikten wij op tijd de bus bij de suikertaart-fontein. Op naar Ravenna, een lange rit. Onderweg doet Loes de kneepjes van de Italiaanse gebarentaal uit de doeken. Die zal altijd ietwat vreemd voor ons blijven. Vooral de pink voor het slanke meisje. Het boekje “Vita brevis”circuleert door de bus. Dat leidt onmiddellijk tot de opmerking “Heer maak mij vroom en heilig, maar nu nog niet”. Tijd genoeg om naar buiten te kijken en een enkele jager met zijn hond over het vlakke land te zien struinen. Ook fazantenkwekerijen en veel wijngaarden met breed uitwaaierende ranken, donker van blad. Als een deken liggen ze over het landschap. De korte stop bij een tankstation is een welkome pauze en biedt een verplichte rondgang langs de verschillende Italiaanse specialiteiten en delicatessen.

15 Het is al duister als we eindelijk bij ons hotel arriveren, dat helder verlicht zijn deuren voor ons opent, maar waar de lift niet op ons gerekend heeft. Wij hebben zicht op zee en morgenochtend willen we de zon uit het water op zien rijzen. Vooralsnog hebben we echter honger en brengt Sanpietro ons naar een eethuis waar ze ons niet de laatste “Penne” van die week voorzetten. Bier wordt er in een karaf geserveerd. Een aardige hoeveelheid wijn maakt de tongen los en op de terugweg zet John spontaan zijn lijflied in. Zo gaat ie goed! Monique van Thiel-van Asten en Nicole Konijn-van Asten.

16 Maandag 17 oktober. Ravenna. Busreis naar Padua.

Weer vroeg uit bed – dit zal gedurende de hele reis ook zo blijven. Vandaag gaat onze rondreis verder naar Ravenna, ik ben heel benieuwd of de mozaïeken inderdaad zo prachtig zijn zoals ik heb gehoord. Na een lekker uitgebreid ontbijt (ook dat zal gelukkig gedurende de hele reis zo blijven) lopen wij richting bus en kunnen nog net een kijkje nemen op het strand van Ravenna Porto. Het is een vrij breed zandstrand, van de straat afgeschermd door pijnboombosjes. Om 9 uur vertrekken wij met de bus naar Ravenna ( 140 000 inwoners) waar de gids voor deze ochtend, Claudia, ons om 9.30 uur in de buurt van het station verwacht. Wij rijden via havens en uitgebreide industrieterreinen en arriveren om 9.20 uur op de afgesproken plek. Claudia zal haar rondleiding in het Duits doen, zij praat goed Duits, heeft (heel) veel informatie voor ons beschikbaar en praat vrij snel omdat de tijd tot 13 uur eigenlijk te kort is voor alles wat in ons programma is opgenomen. Ons eerste bezoek is aan de Basilica S. Apollinare Nuovo , een mooie, lichte Romeinse basilica met marmeren zuilen uit Byzantium (de zuilen zijn uit een stuk vervaardigd) en een ronde campanile uit het begin van de 11e eeuw. De basilica werd begin 6e eeuw in de tijd van de Oostgoten en koning Theoderich gebouwd. Zij was een soort privé kerk voor de koning en lag in de nabijheid van het paleis. Vanuit dit paleis kon je in die tijd het meer zien. De huidige naam kreeg deze basilica pas in de 2e helft van de 9. eeuw genoemd naar de eerste bisschop van Ravenna, de heilige Appolinaris die hier zijn laatste rustplaats kreeg. Oorspronkelijk had deze kerk de naam S. Martino in Cielo en was een Ariaanse kerk (Arius was de priester die verkondigde dat Christus niet God was maar God gelijk). Deze geloofsovertuiging werd door de officiële kerk verboden met het gevolg dat er in de Byzantijnse tijd alles veranderd werd en de oude mozaïeken vervangen werden door nieuwe met gebruik van veel goud. Claudia laat ons zien dat het op sommige plaatsen nu nog te zien is dat de nieuwe afbeel-

17 dingen over de oude zijn aangebracht, wij kunnen nog een vaag figuur van een man herkennen of zien handen zonder vinger. Ook hebben de Byzantijnen figuren wegge-

haald en vervangen door een soort gordijnen. Ik vindt de mozaïeken in deze kerk werkelijk prachtig: wij zien rechts aan de muur van het middenschip een hele rij heilige mannen met kronen en links een hele rij heilige vrouwen eveneens met kronen (symbool van de martelaren). Er volgt een mooi mozaïek van de heilige drie koningen die de processie van de vrouwen aanvoeren en richting Maria met kind lopen. Opmerkelijk is dat hier de zwarte koning ontbreekt. De tronende Maria met kind stamt nog uit de tijd van Theodorius en is de oudste afbeelding van Maria in Ravenna. Het kind is afgebeeld net als een volwassene, rode en witte bloemen symboliseren de reinheid en het bloed.

18

Boven deze mozaïeken net onder het plafond zien wij een hele reeks beelden (ook nog origineel uit de tijd van Theodorius) met episoden uit het leven van Jezus, deze beelden worden gescheiden door afbeeldingen van een schelp met duiven. Wij zien geen afbeeldingen van de kruisiging, dit werd nooit gedaan in de Byzantijnse tijd.

19

Er is een groot stijlverschil tussen middenschip en apsis. Claudia vertelt van een aardbeving en nieuwbouw door de Franciscanen die ook het plafond en de kapellen in de 16e eeuw in barokstijl hebben herbouwd. Mooi is de stenen afscheiding tussen middenschip en apsis, hier werden delen van het altaar van Theodorius gebruikt. Claudia laat ons bij het verlaten van de kerk een afbeelding van Justinianus zien die heel anders is dan de afbeelding die wij nog zullen zien in de S.Vitale. Mogelijkerwijs is dit hier de afbeelding van Theodorius. Via de kruisgang lopen wij de stad in. Ravenna heeft een ruim voetgangersgebied met brede arcaden en mooie winkels waar wij alleen maar stiekum naar kunnen kijken. Opvallend zijn de vele fietsers, van jong tot oud lijkt iedereen zich per fiets te verplaatsen. Het Battistreio degli Ariani is ons tweede doel. Deze doopkapel ligt in de oude Ariaanse wijk bij hun “ Kerk van de Heilige Geest “. Vroeger moest je eerst gedoopt worden en dan pas mocht je de kerk in. Typisch voor dit gebouw is het gebruik van alleen baksteen.

20

Wij zien hier zoals trouwens ook al bij de vorige kerk dat de oorspronkelijke vloer veel lager ligt dan het huidige straatniveau, dit heeft te maken met de drassige ondergrond . Het gebouw is achthoekig en heeft vier grote portieken. In groepjes van tien mogen wij de koepel in het midden met een mozaïek van de doop van Jezus in de Jordaan bewonderen. Grappig detail is de kreeftenschaar die Johannes op zijn hoofd draagt. Verder gaat het naar de Piazza Del Popolo, het centrale plein van Ravenna. Het is een mooi rechthoekig plein aangelegd na Venetiaans plan in de 15e eeuw. Aan een van de smalle kanten bevindt zich het stadhuis uit de 17e eeuw en aan de andere kant een Venetiaans paleis waar antieke materialen werden verwerkt. Er is nauwelijks tijd om goed rond te kijken want de gids loopt verder de hoek om richting het grafmonument van Dante Alighieri.

21 Dante, geboren in Florence maar daar verdreven, heeft het laatste deel van zijn goddelijke komedie geschreven in Ravenna. Dante heeft eerder een graf gehad in een kleine kapel bij de Franciscanen. Camillo Morigia heeft dan in 1780 dit huidige grafmonument in neoclassicistische stijl gebouwd. De inwoners van Ravenna noemen dit gebouw ook wel “la zucarira d.h. de suikerpot”. De olie in de graflamp in het monument is olijfolie uit de Toscane en deze olie wordt jaarlijks geschonken.

Claudia vertelt ons nog een verhaal over het verdwenen skelet van Dante maar de details zal ik nu maar achterwege laten. Onze rondleiding brengt ons nu naar de Dom. De huidige Dom (18e eeuw, kruisvormig grondpatroon) staat op de plek van een oude vijfhoekige kathedraal die in de 5e eeuw onder de bisschoppen Neon en Ursus werd gebouwd. Van deze oorspronkelijke kathedraal zijn nog twee zuilen bewaard (bij de hoofdingang) en de crypte. De campanile met zijn ronde Romeinse vorm werd in 3 verschillende tijdperken gebouwd (begonnen in de 10e eeuw) . De oorspronkelijke vloer ligt ook hier een heel stuk lager (3 meter), er staat nu ook nog water in de voorhal, en is in de loop der eeuwen 4 keer opgehoogd. De originele proporties van de kerk zijn dus ook hier niet meer te zien en er zijn ook veel oorspronkelijke mozaïeken verdwenen. De 'neonische' doopkapel wordt ook vandaag nog benut. In de koepel van de Dom zien wij weer een afbeelding van de doop van Christus en de 12 apostelen 'in beweging', Petrus bevindt zich onder de voeten van Christus en Paulus onder de voeten van Johannes. Naast mooie sarcofagen uit verschillende tijdperken is er ook een kansel uit de oude Basilica Ursiana te zien. Er is weinig tijd om dit allemaal goed te bekijken want het gaat verder richting Basilica S. Vitale. Het is intussen 11.20 en gelukkig krijgen wij de gelegenheid om een koffiepauze in te lassen. Heerlijk even buiten zitten en van een cappuccino genieten.

22 De S. Vitale gaan wij dan binnen via een grote kruisgang gebouwd in de Renaissance tijd in opdracht van Benedictijnen. Dit complex maakt nu deel uit van het Nationaal Museum Ravenna. De kathedraal stamt uit de Byzantijnse tijd. Ook hier ligt de oorspronkelijke vloer 2 meter lager en zijn pompen nodig om het gebouw droog te houden. De S. Vitale wordt als de mooiste kerk van Ravenna beschouwd en staat op de lijst van het wereld- erfgoed. De bouw van deze kerk is begonnen 526 en de inwijding was 577. Uniek zijn de sterk oriëntaals-Byzantijnse invloeden, er zijn vergelijkbare voorbeelden te zien in Istanbul. Het is een centraal bouw, octogonaal, heeft een 2e verdieping (matroneum) zodat vrouwen en mannen gescheiden konden zitten. De Dom van Aken is gelijksoortig gebouwd. De kerk was in de klassieke oudheid helemaal versierd met marmerplaten die dan door Karel de Grote mee werden genomen en onder zijn troon werden geplaatst.

De centrale ruimte en het koor worden door een soort triomfboog met afbeeldingen van alle apostelen gescheiden.

23

Wij zien de typisch Byzantijnse kapitelen (korfvormig, mooi versierd) en worden geïmponeerd door een veelheid aan prachtige mozaïeken met goud en groen als hoofdkleuren en veel natuurmotieven zoals bloemen en planten, kleine vogels en pauwen als symbool voor eeuwig leven).

24 Het altaar stamt uit de 6e eeuw, in de apsis zien wij de voor Ravenna typische wolken afbeeldingen in de kleuren rood-blauw, zij lijken op vissen. Christus is afgebeeld als een jonge man zittend op een wereldbol. Hij overhandigd de kroon van de martelaren aan de heilige Vitale die onder Diocletiaan gemarteld en gedood werd. Bijzonder zijn de grote en rijk versierde mozaïeken in Byzantijnse stijl van de keizer en de keizerin. Links is het mozaïek te zien van keizer Justiniaan en rechts van keizerin Theodora. Claudia wijst ons op een van de kenmerken van de Byzantijnse stijl die hier goed te zien is: er is geen beweging of perspectief gebruikt waardoor het idee van eeuwigheid wordt uitgedrukt. Een ander kenmerk is de afwezigheid van binnenruimtes van gebouwen, er worden alleen delen van gordijnen gebruikt om een binnenruimte aan te duiden. Bij het verlaten van de kerk worden wij nog gewezen op 2 fragmenten van de oude mozaïekvloer. De Romeinen hadden reeds eerder een kleine kapel voor S. Vitale gebouwd en een stuk van de vloer is nu nog te zien.

25

Onze laatste bezichtiging voert ons naar het Mausoleum van Galla Placidia Dit gebouw uit de Romeinse periode (begin bouw 425) is typisch voor de architectuur van Ravenna: het is gebouwd uit baksteen met mortel.

Gouden kruis aan de sterrenhemel van de koepel Mausoleum Galla Placidia.

Tongewelf met Lunetten.

26

De Goede herder tussen zijn schappen. Mausoleum Galla Placidia. Dit mausoleum was oorspronkelijk verbonden met de kerk van S. Croce en werd in de 5e eeuw gebouwd voor de dochter van keizer Theodosius. Zij had het regentschap voor

27 haar minderjarige zoon in de tijd dat Ravenna de hoofdstad werd van het West Romeinse Rijk (402). Het lichaam van Galla Placidia bevindt zich niet in een van de drie sarcofagen in dit mausoleum maar in Rome. De lichamen van haar 2e echtgenoot, een Romeinse generaal en Valentiano haar zoon, bevinden zich in de twee andere sarcofagen. Het binnenste van dit aan de buitenkant eenvoudig lijkende gebouw is weer prachtig versierd met mozaïeken. Wij zien een tongewelf met veel blauw en goudtinten, een kleurrijke meanderboog geeft de indruk van perspectief. In de blauwe koepel bevindt zich een gouden kruis in het midden omgeven door honderden gouden sterren met in de hoeken de symbolen van de vier evangelisten. Alle ramen zijn uit albast. En dan....is er vrije tijd tot 14 uur! Heerlijk slenteren door de binnenstad, tijd om foto's te nemen en te eten. Dit doen Lie en ik in de markthal. Het is hier gezellig druk, lekker en goedkoop eten. Wij nemen spaghetti marinara en drinken natuurlijk een glaasje rode wijn erbij en nemen later nog een ijsje onderweg . Zo zijn wij weer goed toegerust voor de verdere reis richting Padua. Op voorstel van onze Loes maken wij tegen 15.30 nog een tussenstop in Ferrara. Dit een beetje ondergewaardeerd middeleeuws plaatsje heeft een groot kasteel ( inclusief kerkers en een museumgedeelte) in het centrum. Het kasteel werd oorspronkelijk bewoond door de machtige familie d'Este.

Wij hebben tot 17.15 vrije tijd om het plaatsje te verkennen en lopen langs statige palazzi richting Palazzo Dei Diamanti, verder via een park en allerlei straatjes terug naar de Duomo. Daar drinken wij nog snel een cappuccino voor het weer tijd is om in de bus te stappen. Sommigen hebben intussen de eerste inkopen gedaan en voldaan

28 zetten wij onze reis voort onderweg op een verrassing (een heerlijke chocolade-noot Baçi inclusief wens/voorspelling) getrakteerd door Loes. De laatste Baçi's probeert Loes via een “raad de vraag” rondje kwijt te worden – maar er wordt nogal vals gespeeld en zij moet enige moeite doen om een 'eerlijke' winnaar te vinden, dit wordt uiteindelijk Ineke. In Padua aangekomen blijkt ons Sheraton hotel pal naast de autoweg te liggen en schuin tegenover de Ikea. De kamers zijn prima en ruim en wij ondervinden geen hinder van de omgeving, maar 'een minder perfect hotel' meer in de binnenstad zou toch mijn voorkeur hebben. Nu moeten wij de tijd na een smakelijk (maar volgens sommigen 'karig' ) avondeten in de hotelbar door brengen samen met Japanners (of waren het Koreanen?) en een pianist. Na zulk een goed gevulde dag gaat iedereen toch bijtijds naar bed. Angela.

Palazzo Dei Diamanti.

29 Dinsdagochtend 18 oktober. Venetië : Dogenpaleis en San Marco. Vandaag moeten we vroeg uit de veren, Loes heeft de wekservice om half zeven besteld, want we worden om 10 uur op de San Marco plein verwacht. Omdat wij ’s ochtends niet van haasten houden, stond onze wekker al op tien over zes. We hebben heerlijk geslapen in het prima bed van het Sheraton Padova Hotel. We delen het ontbijt met een forse groep Zuid-Koreaanse gasten, die het buffet in recordtijd plunderen. Maar alles wordt snel weer aangevuld en we smullen van een lekker ontbijt. Het is met 13 graden vrij frisjes, maar gelukkig is het droog als we om 10 over acht met de bus vertrekken naar het treinstation van Mestre. Dit wordt een ritje van 22 km door druk verkeer. Loes deelt onderweg uit haar voorraad van 246 stuks de treinkaartjes uit voor ons ritje van 7 km van Mestre naar station Santa Lucia in Venetië. We stappen zonder toeslagkaartje in de Intercity, maar gelukkig krijgen we geen controle. In Venetië vervolgen we onze weg per gereserveerde boot via de lagune naar het San Marco plein. John heeft het hoogste woord terwijl we diverse taxi- en rondvaartboten passeren. Veel gebouwen aan de kustlijn tonen de oude rijkdom van de handelsstad.

Bij de zuil met de gevleugelde leeuw, het symbool van Venetië, treffen we met tien minuten vertraging onze gids voor vandaag, Ine Legerstee. We hebben geluk, het San Marco plein staat niet geheel onder water. Dit gebeurt tegenwoordig helaas ongeveer honderd dagen per jaar. De grote plassen water op het plein zijn kennelijk normaal. Ook het centrum van de stad ondervindt door verzakking en hoog water regelmatig wateroverlast. Met steun van de Italiaanse staat bouwt men

30 momenteel aan afsluitbare barrières in de drie havenmonden, zodat men bij zeer hoge waterstanden kan ingrijpen.

Het zonnetje laat nog even op zich wachten. Het plein is bezet door honderden duiven. Voerverkopers doen goede zaken en (on)gelukkigen met een zakje voer worden belaagd door de hongerige vogels. Ine wandelt met ons vanaf de kade via de Piazzetta, het voorplein, naar het San Marco plein vóór de basiliek. Zij loodst ons geroutineerd langs de plassen zeewater en voorkomt daarmee schade aan onze schoenen door het zout. Het is gezellig druk maar niet overvol. De San Marco basiliek maakt grote indruk, het plein met de colonnades en de Campanile zijn adembenemend. Kijkend naar de Basiliek vertoont het plein dezelfde perspectivische truc als het SintPietersplein: in de richting van de Basiliek wijken de gebouwen, waardoor de Basiliek groter lijkt. Na haar inleiding begint Ine de rondleiding over het plein met een duidelijke uitleg van de geschiedenis van Venetië en brengt ze ons naar ons eerste doel van vandaag: het Palazo Ducale. Het Dogenpaleis was het regeringscentrum van de republiek. De Doge was de president, een rijke handelsman, niet van adel en benoemt voor een beperkte periode. Zijn macht werd in de loop der tijden steeds verder beperkt uit angst voor machtsmisbruik door de Doge en zijn familie.

31

In het paleis, gebouwd in de 14e en 15e eeuw, mogen we niet fotograferen maar in onze groep zitten gelukkig enkele geroutineerde valsspelers. Ik kijk uit naar hun foto’s op de verzamel-DVD. Over de Scala dei Giganti, een grote, open trap bereiken we de eerste etage en bewonderen er de belangrijkste fraai gedecoreerde zalen. De plafonds en wanden zijn overvloedig versierd met schilderingen van beroemdheden als Veronese, Titiaan en Tintoretto. Deze beschildering was een demonstratie van goede smaak, maar ook van zakelijk inzicht, muurschilderingen zijn veel goedkoper dan marmeren bekleding. We lopen door de Sala de Quattro Porte, zaal met vier deuren, naar de wachtkamer van de Sala del Collegio, de rechtbank. Deze zaal heeft een geheime uitgang naar de Brug der Zuchten met daaronder de gevangenis. Veroordeelden konden hierdoor ongezien worden afgevoerd. Enkele zalen zijn voorzien van grote, in de wand gebouwde, klokken met een schaalverdeling met 24 Romeinse cijfers of de dierenriem. Eregasten bereiken via de Scala d’Oro, de gouden trap, de enorme zaal van de Grote Raad. Als eenvoudige bezoekers volgen wij onze gids naar boven via een alternatieve route. In de grote zaal van 52 bij 26 meter en 13 meter hoogte zijn géén kolommen, het enorme houten, vrijdragende plafond is ontworpen als het dek van een omgekeerd schip. En het is inderdaad gebouwd door

32 scheepsbouwers en vormt een ode aan het belang van de scheepvaart voor de welvaart van Venetië. De wanden en het plafond van deze zaal zijn uitbundig gedecoreerd met enorme muurschilderingen van Veronese en da Ponte. Ze verhalen met bijbelse taferelen en wereldse onderwerpen de roemruchte Venetiaanse geschiedenis.

Het huidige San Marco plein was in de bloeitijd van de handel het feestplein en grensde aan de haven. De verdwenen haven is nu het voorplein, de Piazzetta. De ingang van de haven is nog te herkennen door twee antieke, granieten zuilen uit Naxos, de ene met Sint Theodoris en de andere draagt een bronzen leeuw met vleugels, het symbool van Venetië. Onder de indruk van zoveel pracht en praal komen we buiten, het is praktisch lunchtijd en we zijn rijp voor een drankje en een stoel. Omdat onze gids absoluut niet mag rondleiden in de San Marco basiliek, geeft ze ons vooraf een korte uitleg met enkele wetenswaardigheden van deze beroemde, bijna duizend jaar oude kerk. Veel van de bouwmaterialen en decoraties van deze GrieksByzantijnse basiliek zijn als oorlogsbuit “verzameld” in, onder andere, Constantinopel. Het is een ultiem voorbeeld van de rijkdom van het rijke Venetië. Ervoor, los van de kerk staat de Campanile, de klokkentoren. Het bouwen van deze 99 meter hoge toren op de slappe ondergrond van Venetië was niet zonder risico. Daarom heeft men ervoor gekozen de toren op ruime afstand van de basiliek te bouwen. Deze voorzorg bleek niet overbodig toen in 1902 de Campanile instortte. De San Marco werd hierbij slechts heel licht beschadigd. Gelukkig voor ons is de toren met internationale hulp precies naar het origineel herbouwd.

33

Het is twaalf uur geweest en lunchpauze, tijdens deze pauze kunnen we op eigen houtje de Campanile en de basiliek bezoeken of de omgeving bekijken. Het zonnetje is verschenen, de gebouwen stralen in het licht. We profiteren er snel van en maken opnieuw foto’s van het plein, de toren en de basiliek. De vloed is nu maximaal en vóór de San Marco basiliek staat een lange file op vlonders op hun beurt te wachten om binnengelaten te worden. Bij de Campanile is het inmiddels rustig en we besluiten hiervan te profiteren door nog vóór de lunch naar boven te gaan. Dankzij de lift zijn we in enkele tellen in de top van de klokkentoren, waar we verrast worden door het schitterende uitzicht op de oude stad. Doordat het een beetje nevelig is, kunnen we helaas de eilanden en het Lido niet goed zien. Ook de bovenzijde van de San Marco blijkt fraai afgewerkt. Interessant zijn de bouwwerken op de daken van de woningen, waarmee de bewoners zich wat extra leefruimte hebben verschaft. In de toren bewonderen we de grote klokken. We hebben het geluk om vóór het luiden van één uur weer weg te zijn, want de klokken hangen maar een paar meter boven je hoofd en ze produceren een overweldigend lawaai. Na een half uurtje gaan we naar beneden en duiken de winkelstraatjes in op zoek naar een snelle lunch. Met een opgevouwen pizza met tomaat, sla en kaas en een kop Americano con latte zijn we weer snel verzadigd en klaar voor de San Marco basiliek. Ook hier blijkt de file voor de ingang inmiddels opgelost, werkmensen breken de vlonders af en stapelen ze op. Gelukkig hebben we geen rugzak of grote tas bij ons, we mogen zonder problemen naar binnen. De kerk heeft vijf koepels en is van binnen overweldigend versierd met mozaïeken. De eerste indruk is voor ons verrassend en chaotisch.

34 De stijl is Grieks-orthodox als bevestiging van de sterke band van Venetië met het Oosten. De plafonds zijn bedekt met fraaie glasmozaïeken uit de 13e en 16e eeuw. Men maakte gebruik van gekleurd en met goudfolie gelaagd glas. De luchten in de afbeeldingen zijn diep blauw, een zeer dure kleurstof en hierdoor een uiting van rijkdom. De vloer is ook geheel belegd met mozaïeken en de vele altaren zijn uitbundig versierd met goud en edelstenen. De voorgevel van de basiliek is heel gevarieerd, ze toont verschillende stijlen en voorstellingen door elkaar. Naast de vele zuilen staan onder andere beelden van de twaalf apostelen en een bronzen span met de vier paarden afkomstig uit Byzanthium. We zijn vrij snel verzadigd door deze overdaad en nemen een korte pauze in het zonnetje voor de kerk. Het was een overweldigende ochtend en vanmiddag wacht ons nog een hoogtepunt, de schilderijverzameling in de Galleria dell’Accademia. Onze eerste kennismaking met Venetië was een fantastische ervaring. Miel Wehrens.

35

36

Dinsdagmiddag 18 oktober. Venetië. Gallerie dell’ Accademia. Om 1 uur gaan we uit elkaar om wat te eten in de wijk rond de San Marco. De flinterdunne pizza zal ons niet al te veel calorieën bezorgen. Voor we bij elkaar zullen komen op het San Marco plein hebben we nog alle tijd om de Dom van binnen te bekijken. De rij wachtenden is na het middaguur behoorlijk geslonken. We weten van de uitleg ’s morgens dat de Dom gebouwd is tussen 828 en 1100. Als ik binnenkom, denk ik: ‘Zo had ik me de San Vitale in Ravenna verbeeld’. Daar was ik teleurgesteld. Maar hier… prachtig. De goudkleurige ondergrond van de

Lekker ! ! Lekker ! !

Plafond Dogenpaleis.

Klok met 1 wijzer.

37

Mozaïek in de San Marco. mozaïeken en de ontelbare gouden steentjes weerkaatsen het licht veelvoudig, wat de kerk een gouden glans geeft. Overal zie ik mozaïeken, het hele plafond is bedekt, de bogen, de koepels, hol lopende tussenstukjes waar men zich in de vreemdste bochten heeft moeten wringen hoog boven de grond om de mozaïeken aan te brengen, wat een werk! En wat moet dat veel gekost hebben. Maar geld speelde geen rol in het vroeger (9e t/m 16e eeuw) zeer rijke Venetië. De basiliek is gebouwd als een Grieks-Byzantijns kruis met een koepel op iedere arm van het kruis en een grotere in het midden.

38

Mozaïek in de San Marco.

Veronese : Feestmaal. Nadat we alle tijd genomen hebben om deze schoonheid in ons op te nemen, gaan we naar de grote toren naast de kerk: de 99 meter hoge Campanile. Van boven hebben we een mooi uitzicht over de hele stad en al het water er om heen. Ik had verwacht van boven af te zien hoe de stad doorkruist wordt door kanalen en kanaaltjes, maar daar is niets van te zien. We maken niet mee dat de enorme klokken gaan luiden, maar dat moet een vreselijk lawaai zijn. Na nog wat in de heerlijke zon geslenterd te hebben en een ijsje verorberd, zijn we op tijd weer op het plein voor onze middagexcursie. We moeten nog een eind lopen naar de Gallerie dell'Accademia, door kleine straatjes en over heel wat bruggetjes. We komen

39

Triptiek van Paolo Veneziano. langs de kerk San Vitale, waar we even kunnen relaxen onder het genot van muziek van Vivaldi. Bij de Gallerie dell´Academia wachten onze gidsen. We worden in twee groepen gesplitst die een kwartier na elkaar naar binnen zullen gaan. Onze, de eerste, groep doet eerst een uitgebreide sanitaire stop voordat de gids Maria Angela ons in ijltempo langs enkele hoogtepunten van de schilderkunst leidt. We zien onder andere: -

-

-

Een triptiek van Paolo Veneziano uit ongeveer 1350. In het midden de kroning van Maria. Op de zijpanelen twee maal zeven scènes uit het leven van Jezus. De gouden achtergrond en de verschillende maten van de figuren duiden op Byzantijnse invloed. Het perspectief ontbreekt, maar de pracht van de kleuren compenseert dat. Een werk van Jacobello del Fiore uit 1438. De kroning van Maria. Bij hem is wel al perspectief. Er is ook iets van collage: goud en glas zijn op het doek geplakt. Ook de symbolen van de vier evangelisten zaten er op geplakt, maar die zijn er afgevallen. Van Giovanni Bellini zien we het ‘altaarstuk van Job’ (1487): Maria op de troon met Jezus op haar schoot en rechts van haar Job, Johannes de Doper en Franciscus en links Dominicus, Sebastiaan en Louis van Toulouse. Het perspectief is nu perfect, zodat het lijkt of de groep in een nis onder een koepel staatVan Giorgione zien we het portret van een oude vrouw uit ongeveer 1508. - Van Titiaan een Pietá. Door met zijn duimen te verven gaf Titiaan er een impressionistische stijl aan. Het was zijn laatste werk (1576), het was niet helemaal af. Palma il Giovane maakte het af. Opvallend is de diagonale lijn van Maria Magdalena (staande met haar rechter arm uitgestrekt) via Maria en Jezus naar Hieronymus.

40 -

-

Paolo Veronese schilderde in opdracht van de Dominicanen het laatste avondmaal. Ze vonden het te ‘werelds’. Veronese verweerde zich echter met de uitspraak: ‘Ik ben een kunstenaar’. Hij veranderde de naam van het stuk in ‘Feest in het huis van Levi’ (1573). Toen werd het geaccepteerd. De man op de voorgrond is de schilder zelf. Tintoretto schildert hoe de H. Marcus een slaaf bevrijdt. Marcus daalt als een speer uit de hemel neer. Daarom geeft onze gids hem de bijnaam ‘superman’. Links heeft Tintoretto zichzelf afgebeeld in de man met de zwarte baard. (1548) Na deze snelle rondgang langs meesterwerken verzamelt de groep zich weer voor het museum om vandaar terug te wandelen naar de kade bij de San Marco. Ik neem met enkele anderen de busboot. Het is even uitknobbelen hoe dat werkt. Het blijkt dat je voor 5 euro 90 minuten kunt varen. Er is geen goedkoper tarief. Als we tenslotte allemaal weer op de boot zijn die ons terug zal brengen naar het Station Santa Lucia, ontbreekt Ria. Voor haar tien benauwde minuten als gevolg van nog ‘even’ bij een winkeltje kijken. Maria kan het verloren schaap tenslotte weer bij de kudde brengen.

Titiaan : Pietá

InekeWackers.

Giorgione : oude vrouw.

41

42 Woensdag 19 oktober. Venetië. Santa Croce – Rialtobrug – Campo de Frari. Op het programma stond een bezoek aan Santa Croce, de Rialto brug en de Campo de Frari, maar ja met de groep V.O.L.S. weet je het maar nooit. Om 6.30.uur werden we weer telefonische gewekt en na ons ochtend toilet gingen we lekker ontbijten. Zelfs onze gids Loes (vandaag met paardenstaartje) deed weer eens aan deze Hollandse traditie mee. De bus met chauffeur Ivano stond precies om 8.00 uur klaar voor vertrek. Helaas duurde het nog even want Maria, Lei en Marjo zaten vast in de lift. Om 8.03 vertrokken we voor de tweede keer richting station van Mestre. Je kon zien dat er al enige routine ontstaan was bij de groep. Een ieder zorgde dat zijn ticket werd gestempeld en zocht een plekje in de trein toen deze arriveerde. Zo belandde we weer snel in Venetië. Met Loes wandelden we naar de Campo del Frari waar we onze stadsgids Elizabeth (uit het Belgische Sint Vith) om 9.15. begroetten. Als eerste werd besloten dat we een bezoek zouden brengen aan de Frari basiliek. Deze was gebouwd tussen 1250 en 1450 in opdracht van de Franciscanen. Van de buitenkant een sober gebouw op de versiering boven de ingang na en van binnen opgesmukt met een schat van kunstwerken uit de barok In een van de bijgebouwen bevindt zich het 8 km. lange archief uit het Dogenpaleis. Vroeger werden in deze basiliek vooraanstaande Venetianen begraven. Tegenwoordig begraaft men de doden op het eiland San Michele. Voor in de kerk bevindt zich een Ikonastase (afscheidings wand) die de paters onttrok aan het oog van de andere gelovigen. Als men door de opening kijkt, ziet men het schitterende kunstwerk van Titiaan de “Assunta” (hemelvaart) van Maria. Achter de Ikonastase bevinden zich de uit hout gesneden koorbanken van Marco Cozzi. In het rechter zijschip treft men de grafmonumenten aan van Jacopo Marcello en Beato Pacifico, metgezel van Franciscus van Assisië en grondlegger van de Frari basiliek. Op het altaar bij de toegang tot de sacristie hangt een schilderij van Bellini voorstellend: Maria met de Heiligen. Verder staan en hangen in de koorkapellen nog verschillende beelden, grafmonumenten en veelluiken. In de kapel van de Milanezen ligt b.v. het graf van de componist Claudio Monteverdi. Boven de zij-ingang zien we het rijkbewerkte praalgraf van de Doge Giovanni Pesaro en aan de linker zijde bevindt zich de piramide vormige neoklassieke tombe van de architect Antonio Canova. Hij ontwierp deze tombe voor zich zelf nadat hij het boek La

43 Discription d’Egypt had gelezen. Deze piramide geeft de eeuwigheid aan. Dit waren voor mij zowat de hoogtepunten van deze basiliek. Eenieder zal beslist nog meer of andere markante kunstwerken in zijn geheugen gegriefd hebben. Onze tocht vervolgde naar de Scuola San Rocco. De schilder Tintoretto schilderde in 1565 de kruisiging van Jezus en later (nog 22 jaar lang) in opdracht van de volgelingen van st. Rochus veel andere kunstwerken die deze Scola versierden. Op de plafonds bevonden zich fragmenten uit het oude en nieuwe testament. Men kon deze goed bekijken met behulp van een spiegel. De vloeren waren versierd met prachtig

Tintoretto : het wonder van de bronze slang. marmer in patronen die erg veel op Essher figuren lijken. Tegenover de Scuola ligt de kerk van San Rocco. Hierin bevindt zich de as met de urn van St. Rochus. Deze Franse arts kwam naar Venetië om te helpen bij de bestrijding van de pest epidemie. Men kan er tevens verschillende schilderijen van Tintoretto bewonderen. Hierna namen wij afscheid van Elizabeth en kregen we tijd voor een lunch. sanitaire stop of wat dies meer. De groep ging uit elkaar om zelf de stad te verkennen.

44 Wie dat wilde moest om 15.30 uur weer bij de Potenzia kade van de Rialto brug zijn om samen met Loes een wandeling door de wijk Castello maken. Het kostte wel wat moeite om bij elkaar te blijven want hier waren toch vele leuke winkeltjes! Om 17.30 uur was echter iedereen weer bij het St. Lucia station om met de trein terug naar Mestre te gaan. Na een snelle wasbeurt had iedereen zich weer opgetut en vertrokken we om 20.00 uur naar een eetgelegenheid (een afhaal pizzeria, annex mensa van de Universiteit) waar we genoten van de Italiaanse keuken en wijn en zeer veel plezier maakten. Weer vermoeid maar voldaan vielen we om 23.30 uur als een blok in slaap. Corry Goebbels.

Tintoretto : De aanbidding van de Heilige Drie Koningen.

45

Tintoretto : De moord op de onschuldige kinderen.

46

47 Donderdag 20 oktober. Murano – Isola di San Michele – Biënnale. Het vroege opstaan is inmiddels gewoonte. Maar een blik uit raam van het hotel belooft wat het weer betreft niet veel goeds. Van Padua weer met de bus in de file naar Mestre en vervolgens per trein naar Venetië. Genieten van het alledaagse Italië. Ook vandaag moest Loes waarschijnlijk improviseren, het programma aanpassen aan de weersomstandig- heden en inspelen op de actualiteit. De uitgeleefde VE8103 met haar norse schipper zullen zeker niet haar eerste keuze geweest zijn. Maar ook hier moet je roeien met riemen etc. De morgen startten we met een bezoek aan Murano. Bij aankomst werden we

meteen in een glasblazerij geloodst. In ieder geval is het lekker warm bij een demonstratie van een glas blazen. Is helemaal niet zo moeilijk !! Vervolgens run op de show- room maar ook op de koffieautomaat . Murano is sinds 1293 het centrum van de Venetiaanse glasproductie. Het glasmuseum Museo Vetrario bezoeken we niet maar wel de Basilica di Santa Maria e Donato. Binnen maken we kennis met een moderne koster, hoogwer ker, die het zicht op de mooie vloer verspert 1140. Wel een goed zicht op colonnades van de apsis. De twee Bellini’s in parochiekerk San Pietro Martire hebben we gemist. Loes heeft de schipper zover gekregen dat we opstomen naar Isola di San Michele. Dit eiland wat velen nog steeds in gedachte zal blijven vanwege het steile gladde loopplankje, de levensreddende hulp van Leo M, is er een wc op een kerkhof ?

48

Dit kerkhof is geen trieste plek maar een vredig, goed onderhouden, kleurrijk kerkhof met een klooster van de Franciscanen. Op het kerkhof zijn graven gerangschikt volgens confessie. Minder beroemde personen worden na 10 jaar verlegd . Het aan boord gaan is een stuk eenvoudiger. Op het eiland hebben we niemand achtergelaten. Met de ´feutekes´ ´schneurden we weer terug de stad in voor de lunch. Waar we tenslotte Padre Piu die morgen bedankten voor een behouden terugkeer. Bij een restaurant had de waard die de groep zag al gerekend op de dag van zijn leven. Maar op zijn toonbank was voor ons niets aan te wijzen. Zo konden we de gebaren uit les 1 van Loes in de praktijk bekijken. Na de lunch zijn we met ± 15 personen per vaporreto naar de Biënnale gevaren. Thaddé Goossens.

49

50 Donderdagmiddag, 20 oktober. Op deze pagina zou het verslag komen over de donderdagmiddag gemaakt door Leo Mommer. Echter . . . .om het spannend te maken en om er voor te zorgen dat niet-schrijvers er toch niet langs komen iets te doen, hebben we er een prijsvraag van gemaakt. Iedereen die het juiste antwoord geeft op de vraag: “Welke twee personen staan op onderstaande foto afgebeeld?” wint de hoofdprijs. Deze is . . . het geweldige, spannende verslag van deze enerverende, bloedstollende middag.

De oplossing kun je bekend maken bij Marjo of Leo Mommer, die de hoofdprijs dan in jullie reisverslag zullen plakken.

51

Hier zal het verslag van Leo Mommer geplakt worden ....... ............... als je de namen van de twee personen op de foto goed geraden hebt ! !

52 Vrijdag 21 oktober. Padua. Busreis Padua – Verona. Vandaag eens niet de wekservice om half 7. Maar toch even doorwerken in de vroege ochtend, want we verlaten vandaag het Sheraton Hotel. Koffers in de bus, koffers weer uit de bus, want deze bus brengt ons alleen naar Padua Centrum. Voor een enkele tas is al dat heen en weer gesjouw te veel: die begeeft het. Het miezert nog steeds een beetje. Met onze groep “ vlaaien” ( geen oude taarten! ) starten we bij de Basilica di Sant’ Antonio, ook wel Il Santo genoemd. Buiten vertelt Loes het een en ander over deze basiliek: we zien duidelijk de Byzantijnse invloeden: een centrale kegelvormige koepel omgeven door zeven andere koepels. In de gevel Gotische en Romaanse elementen. Deze kerk is een populair pelgrimsoord. Men komt er Anthonius vereren: hij is niet alleen de heilige die je helpt bij verloren zaken – Jenny verloor in de kerk haar hoedje en jawel: het werd teruggevonden!—ook is hij de beschermer van kinderen en huwelijksgeluk. En gezien de foto’s van autowrakken bij zijn tombe in de noordvleugel ook beschermer bij verkeersongevallen! Kortom: een heilige met een volle baan! Achter het altaar is een reliekschrijn met daarin het “apparato vocale” (de tong) en helemaal bovenin het gebit van Sant’ Antonio.

53

Bij het klooster horen drie kloosterhoven: heel mooie, rustige plaatsen, tot in een van die hoven allemaal Italiaanse kleutertjes binnenkomen, die al jong op bezoek komen bij de heilige Anthonius, die hen dus zal beschermen. Als iedereen voorzien is van Antoniootjes in kogelhuls – die bij de paters minder kosten dan buiten- bekijken we voor de kerk nog even het standbeeld van Gattamelata (zeer zoet katje!) van Donatello. Deze huurlingenaanvoerder verdedigde de Venetiaanse Republiek tegen de Turken. Geen katje om zonder handschoenen aan te pakken dus!

54

Als we naar het centrum van Padua lopen, breekt de zon door. We wandelen eerst naar de Piazza delle Erbe (Kruidenplein) waar markt is. Bij de koffie zien we wat potsierlijk uitgedoste afgestudeerde medische studenten (traditie). Met een van hen mag Emmy op de foto!

Dan op weg naar de Capella degli Scrovegni in het Arena Park. Deze beroemde kapel is van 1304 tot1313 beschilderd door Giotto. Om 11.45 en 12.00 mogen we in twee groepen naar binnen. Omdat we aan de verkeerde kant bij de kapel aankomen, moeten we omlopen en zijn dan iets te laat. Chaos maar vooral boze Italiaanse mannen alom! Éėn groep ziet geen inleidende video, de andere wel, 4 mensen helemaal niets! Zij mogen, nadat Loes hemel en aarde bewogen heeft, met een volgende groep mee. In de kapel heerst rust en is iedereen vol bewondering voor de prachtige fresco’s. In onze groep mocht Loes (bij de gratie van een aardige suppoost) uitleg geven; wij hadden geen inleiding gezien. Giotto was een meester in het elimineren van details, een eenvoudige compositie, goede vlakverdeling en dieptewerking. Hij geeft aan de afbeeldingen een natuurlijke uitstraling, in tegenstelling tot de Byzantijnse schilders die hun personen nogal star uitbeeldden. Langs de onderrand grisailles van deugden en ondeugden. Erboven fresco’s die scènes uit het leven en lijden van Christus en Maria voorstellen. Boven de entree het Laatste Oordeel. Scrovegni biedt hierop een model van de Kapel

55

Het Laatste Oordeel van Giotto.

56

57

aan Maria aan. Hij wilde aflaten verdienen voor zijn vader die een woekeraar was geweest en hij liet daarom de kapel bouwen.

58

De fresco’s zijn prachtig. Overweldigend. Leuke details zijn de duivels bij het Laatste Oordeel. Het geheel wordt bekroond door een prachtig sterrenplafond. We mogen maar ongeveer tien minuutjes binnen blijven, wat uiteraard veel te kort is voor intensief bekijken. De details bekijken we in het gekochte boekje. Als de groep weer compleet is, gaan we terug naar de Piazza dei Signori met het Palazzo del Capitano, waar we vrij zijn tot 16.00 uur. Heerlijk geluncht op een terras in het zonnetje en daarna een rondwandeling langs alle mooie punten.

Met de bus op weg naar onze laatste bestemming: Verona. We komen aan bij het Holiday Inn Hotel, waar het een flink gedrang is in het smalle gangetje om de liften te bereiken. Veel mensen die op de 1e verdieping hun kamer hebben, gaan maar via de trap naar boven. Het diner was buiten het hotel gepland, maar na een opmerking van de chauffeur, dat het naar het restaurant nog 1 uur rijden met de bus zou zijn en daarna nog in groepjes van zeven in een klein busje naar boven, heeft John even wat telefoontjes gepleegd en ervoor gezorgd dat we om 20.30 in het hotel kunnen eten. Het heeft prima gesmaakt en tot onze verrassing was er meer wijn dan de beloofde hoeveelheid. Heerlijk rozig duiken we ons bed in , op naar de laatste dag. Annemiek.

59

Eindelijk Cissel “bijna” helemaal op een foto.

Zaterdag 22 oktober. Verona – Terugvlucht. Na een versterkt ontbijt in het Holiday Inn hotel vertrekken we met koffer, voor een bezichtiging van de stad Verona. Verona is de tweede grootste stad van de region Veneto, gelegen aan het water, de rivier Adige die 410 km lang is en aan de heuvels, heel bekend ook om de mooie winkelpromenade. Op weg naar de grootste bezienswaardigheid, De Arena, passeren we diverse kraampjes, waar naar later bleek zwitserse kazen en wijnen worden aangeprezen . De ingehuurde gids Daniëlla wacht ons al op, met als herkenbaar accessoire, een ANWB rugzakje.

60

De Arena, in Latijn betekent dit “zand”, werd in 500 v. chr. door de Galliciers gebouwd. Het hoogste punt van de Arena is 30 m. Het amfitheater werd opgedragen aan de keizers die er de Spelen organiseerden om de populariteit van het volk te winnen. De leeuwen werden uit Noord-Afrika gehaald. Wanneer dieren gedood werden, werd het vlees gratis aan het volk uitgedeeld ( in die tijd was er nog geen dierenbescherming). In de pauze werden loterijen gehouden. Een regelmatig bezoek aan de Spelen in de Arena werd als onderdeel van de opvoeding gezien. Tijdens de Romeinse periode kwamen het klassieke toneel, de klucht en politieke bijeenkomsten meer in beeld. De eerste opera werd in 1913 opgevoerd. Dit was ter ere van de 100e verjaardag van Guiseppe Verdi en hier werd Aida voor de eerste keer opgevoerd. Dit werd een enorm succes en vanaf die periode worden vanaf ongeveer 17 juni tot en met 31 augustus elke zomer, 5 of 6 verschillende opera’s, o.a. Aida, Carmen, Nabucco, La Traviata en Madame Butterfly opgevoerd. Zonder technische versterking kunnen avond aan avond zo’n 22.000 toeschouwers dit spektakel zien, waar zo’n 800 mensen zowel voor als achter de schermen bezig zijn. Ook wij nemen plaats op de stenen om de groepsfoto te nemen.

61

Vervolgens lopen we naar het balkon van Romeo en Julia, deze tragedie werd geschreven door William Shakespeare en speelde zich af in een tijdsbestek van 5 dagen. Beide geliefden ontmoeten elkaar tijdens een gemaskerd bal en zijn op slag verliefd. In de nacht komt Romeo terug via het balkon naar Julia. Op de tweede dag zijn ze getrouwd. Romeo vermoord een concurrent en vlucht. In de nacht komt hij bij Julia terug. De derde dag trouwt Julia opnieuw. Ze neemt een drankje in, waarbij ze schijndood is om vervolgens dood te worden verklaard. Romeo kon niet worden gewaarschuwd, waardoor hij dacht dat Julia echt dood was. Romeo neemt zelf gif in en sterft. De 5e dag wordt Julia wakker en ziet dat haar geliefde niet meer leeft, zij neemt zijn dolk en pleegt zelfmoord. Snik.

62

Julette.

63

Vervolgens lopen we naar de Piazza della Erbe ( Kruidenplein), het mooiste plein van Verona, waar ook een enorm beeld, het symbool van Venetie, de leeuw is geplaatst. Aan het Piazza dei Signori staat een hoog standbeeld, waarbij een kogel naar beneden zal vallen wanneer een eerlijk iemand onder dit beeld doorloopt. Wie durft …………… NIEMAND. Telefoon : “de man van Daniella is aan de lijn en vraagt wanneer het eten op tafel staat”. Zij zegt, ik ben aan het werk. Kort daarna rent ze naar huis. !!!!!!!!!! Zou ze trouwens polenta = paardenvlees koken, dit is een typisch Veronees gerecht.

Vervolgens gaat ieder zijn eigen gang, richting Museo di Castel Vecchio of de winkelstraat. Na een heerlijke lunch en een laatste cappuccino op het plein voor de Arena, nemen we afscheid van een sfeervol Verona. Al snel gaat onze gids Loes ons verlaten, ze neemt de trein richting Rome. Loes bedankt voor je deskundige en goede begeleiding en we zien je graag terug op de reünie! Chocolaatjes in de bus van Ria als goedmakertje voor het eventjes wachten in Venetië. Dachten we dat we alle spannende activiteiten achter de rug hadden. Maar, nee….. Nadat we geruisloos door alle checks op het vliegveld in Bergamo waren gegleden wachten we op vertrek bij gate 8. Opeens gaan alle alarmen, in geluid en beeld, zwaailichten………… Aanslag, dreiging, terroristen, uitbraak………………………………

64 Nee hoor , Corry leunt tegen een deur. Voordat ze misschien wordt verhoord of iets dergelijks, spurt ik naar haar toe om nog commentaar te krijgen en Corry zegt, “ik wilde alleen maar leunen”! Na een snelle busreis terug in een regenachtig Gulpen, na een zeer geslaagde reis. Marion Hendrikx.

Dames van het goede leven !

65

Verslaafd ?

Kont !

B

Gekken

Gek

Gek Buik G e k k e n

? ?

66

67

68