Maag-darm-leverziekten/Reumatologie
Patiënteninformatie
Methotrexaat (MTX) per subcutane injectie U ontvangt deze informatie,omdat uw arts u methotrexaat (MTX) heeft voorgeschreven voor de behandeling van uw chronische darmontsteking. Om het medicijn goed te kunnen gebruiken, is het belangrijk dat u hier een aantal dingen over weet. Lees daarom deze patiënteninformatie en de bijsluiter goed door. Het medicijn methotrexaat Methotrexaat (MTX) is een medicijn dat de celdeling in het lichaam remt. Het doel van de behandeling is om de ontstekingsreactie in de darmen te verminderen. MTX kan de chronische darmontsteking niet wegnemen, maar wel rustiger maken. MTX gebruiken wij behalve bij chronische darmontsteking ook voor de behandeling van kanker (cytostaticum), maar dan in een andere dosering en meestal op een andere wijze toegediend. De subcutane injectie De behandeling met methotrexaat verricht u grotendeels zelf in de vorm van subcutane (onderhuidse) injecties. Een subcutane injectie geven wij in het onderhuidse vetweefsel van uw onderbuik of bovenbeen. De toediening moet plaatsvinden op één vaste dag in de week. De wijze van toedienen krijgt u aangeleerd door de maag-darm-leververpleegkundige in de polikliniek. De duur van de behandeling hangt af van de manier waarop u op het medicijn reageert. Als de behandeling geschikt blijkt, kunt u er vele jaren mee doorgaan. U merkt de werking van de MTXinjecties pas na vier tot acht weken gebruik. De apotheek levert MTX-spuiten De spuiten bewaart u volgens voorschrift op de verpakking. Dit kan zijn in de koelkast of op kamertemperatuur. U spuit MTX het beste in op een vaste dag van de week waarop u bij voorkeur weinig activiteiten heeft. Ieder ander dan uzelf dient direct contact met MTX te vermijden om schadelijke gevolgen te voorkomen. Houd de MTX-spuiten buiten het bereik van kinderen! De omgang met naalden en afval U kunt de naaldencontainer thuis laten staan, op een veilige plaats, onbereikbaar voor kinderen. De container moet u na ieder gebruik afsluiten. Als de naaldencontainer driekwart vol is, kunt u deze bij de apotheek inleveren en krijgt u een lege container. Prop de naaldencontainer alstublieft niet helemaal vol! Al het afval dat in contact is geweest met MTX, zoals pleisters, doet u in een dubbele afvalzak. Deze afvalzak levert u ook in bij de apotheek of bij een verzamelpunt voor chemisch afval. Afval dat niet in contact is geweest met MTX kan bij het huisvuil in de vuilnisbak.
Pagina 1/6
Morsen en lekkage Als u merkt dat de spuitjes met MTX lekken of beschadigd zijn, kunt u beter niet de verpakking openmaken. Neem in dat geval direct contact op met uw apotheek. De apotheek moet dan nieuwe MTX-spuiten voor u verzorgen. Dit kan enkele dagen duren. Door kant-en-klare spuiten te gebruiken, is de kans op morsen klein. Als u toch morst, ruim de MTX dan direct op. Hierbij volgt u de procedure voor het opruimen van MTX die u verderop in deze richtlijn kunt lezen. (Zelf) injecteren Tijdens de behandeling met MTX mogen u of uw partner niet zwanger worden. Na beëindiging van de behandeling met MTX moet u zwangerschap nog zes maanden vermijden. Wij adviseren u tijdens en na de behandeling voor betrouwbare anticonceptie te zorgen. U mag geen MTX spuiten: •
als u ziek bent en koorts heeft;
•
tijdens zwangerschap of borstvoeding;
•
als u een kinderwens (man/vrouw) heeft (overleg met uw arts over alternatieve medicatie);
•
in door vocht gezwollen huid;
•
in trombosegebied;
•
op plaatsen die hard aanvoelen;
•
op plaatsen die er rood of blauw uitzien.
NB Bepaalde antibiotica mag u niet gebruiken in combinatie met MTX, zoals co-trimoxazol of trimethroprin, ketoconazol (een medicijn tegen schimmelinfecties) en probenecide. Als u nieuwe medicijnen krijgt voorgeschreven, vermeld dan altijd de medicijnen die u al gebruikt. Als u een injectie vergeet Wanneer u een dag later ontdekt dat u een injectie bent vergeten, kunt u deze alsnog toedienen. De week erop spuit u op de gebruikelijke dag. Ook als er meer dan een dag is verstreken, kunt u de injectie alsnog toedienen, maar noteer die dag dan voortaan als vaste dag. U was bijvoorbeeld gewend de injectie op maandag toe te dienen en u komt er op vrijdag achter dat u dit vergeten bent. Dien dan de injectie alsnog toe en noteer vrijdag voortaan als vaste dag. Wanneer u weer terug wilt naar uw oorspronkelijke dag van injecteren, kunt u de injectiedag elke week een dag vervroegen tot u weer op de gewenste injectiedag bent.
Pagina 2/6
Bijwerkingen van MXT Bijwerkingen van MTX zijn: •
maag-darmklachten (misselijkheid, diarree, braken);
•
leverfunctiestoornissen;
•
stoornissen in de bloedaanmaak;
•
ontsteking van het mondslijmvlies;
•
een licht verhoogde kans op infecties.
•
Zeldzame bijwerkingen zijn: een bepaalde vorm van longontsteking, huidafwijkingen, haaruitval, hoofdpijn, duizeligheid.
Om de kans op bijwerkingen te beperken, is het belangrijk dat u regelmatig bloedcontroles krijgt volgens voorschrift van uw arts. Op basis van de uitslagen van deze bloedonderzoeken past de specialist de dosis MTX zo nodig aan. Uw specialist schrijft foliumzuur (vitamine) voor om bijwerkingen te helpen voorkomen. Zelf bijwerkingen voorkomen U kunt er zelf aan bijdragen om bijwerkingen te voorkomen: •
Wees zuinig met het drinken van alcohol; in combinatie met methotrexaat heeft u meer kans op leverfunctiestoornissen.
•
Houdt u aan de afspraken voor bloedcontrole.
•
Als een arts u antibiotica voorschrijft, meld dan altijd dat u MTX gebruikt.
•
Als u een of meer bijwerkingen of andere lichamelijke veranderingen bemerkt, neem dan contact op met uw voorschrijvende specialist of verpleegkundige.
De injectie Bewaar de injecties in de verpakking. Dit kan zijn in de koelkast of op kamertemperatuur. Wanneer u de MTX volgens voorschrift in de koelkast moet bewaren, haalt u het medicijn hier een uur voor de toediening uit. Benodigdheden Voor de injectie heeft u nodig: •
een klaargemaakte MTX-injectiespuit met luer-lockaansluiting voorzien van een afsluitdopje;
•
één subcutane steriele naald (0,4x12 mm of 0,45x13 mm);
•
een naaldencontainer met sticker ‘risicovolle stof’, waar de spuit in zijn geheel in past;
•
een paar latex of plastic handschoenen wanneer een hulpverlener de injectie toedient;
•
niet-steriele gaasjes van 5x5 centimeter of tissue of pleister;
•
een celstofmatje of keukenrolpapier;
•
een uitvoeringsverzoek van uw arts wanneer u de injectie niet zelf geeft.
Pagina 3/6
Zo gaat u te werk Handelingen: 1. Was uw handen met zeep. Of doe eerst huishoudhandschoenen aan. Spoel de huishoudhandschoenen na afloop af met lauw water en zeep. 2. Verzamel alle benodigdheden en leg deze binnen handbereik op het celstofmatje of het keukenrolpapier. 3.
Controleer vóór het openen van de verpakking: •
het etiket: naam, dosis, vervaldatum;
•
de kleur (een gele, heldere vloeistof);
•
de manier van toediening (subcutaan).
4.
Injectienaald: verwijder de verpakking (let op dat u het uiteinde van de naald niet aanraakt).
5.
Injectiespuit: verwijder het rode dopje en gooi dit in de naaldencontainer.
6. Draai de naald vast op de injectiespuit. NIET ontluchten wegens kans op morsen! 7.
Leg de MTX-injectiespuit terug op het werkveld.
8.
Installeer uzelf of de patiënt in een ontspannen houding.
9.
Bepaal de plaats voor de injectie. Wissel de plaats van injecteren wekelijks: •
In het bovenbeen: vanaf een handbreedte onder de heup tot aan een handbreedte boven de knie, bovenop het been, niet te veel naar de binnenkant van het been toe.
•
In de buik: vanaf een handbreedte naast de navel naar opzij; pak een plooi vanaf de hoogte van de navel naar beneden toe.
10. Injectienaald: verwijder de naaldhuls in de naaldencontainer. 11. Neem een plooi en plaats de injectienaald in een hoek van 45 graden of rechtstandig in de huid (subcutaan). 12. Houd de injectienaald vast bij de insteekplaats en spuit langzaam in. 13. Laat de naald tien seconden zitten en verwijder de injectienaald. Let op lekkage bij de insteekplaats. Dek de insteekplaats af met een gaasje. Masseer de insteekplaats. (Licht en kort masseren bevordert de opname van de MTX en verlicht eventuele pijn). 14. Doe de injectiespuit met naald en het gaasje in de naaldencontainer; plaats de huls NOOIT terug op de naald in verband met prikaccidenten. Let op: als de container voor driekwart gevuld is, kunt u deze omruilen voor een lege. 15. Plak een schoon gaasje vast met een pleister. 16. Verzamel de overige gebruikte materialen en gooi ze weg bij het gewone afval. Let op: als u twijfelt over aanraking met MTX, kunt u het afval in een dubbele plastic zak doen en aanbieden bij de apotheker of bij een inleverpunt voor chemisch afval met vermelding van de inhoud. 17. Was uw handen. 18. Installeer uzelf of de patiënt in een prettige houding. 19. Noteer de toegediende dosis en bevindingen in het logboek (indien van toepassing) of bijvoorbeeld in uw agenda. Pagina 4/6
Voorzichtig met de MTX Wat u moet doen bij …
Contact met de huid: spoel de huid direct met een ruime hoeveelheid (lauw) water. Verdere maatregelen zijn niet nodig. In het zeldzame geval dat de huid geïrriteerd raakt, is het verstandig uw arts te bellen.
Contact met het oog: spoel het oog direct en ten minste vijftien minuten met veel (lauw) water. Houd het oog tijdens het spoelen open. Raadpleeg de voorschrijvende specialist; MTX in het oog kan oogbindvliesontsteking veroorzaken.
Contact met kleding: de kleding uittrekken en in de wasmachine wassen (op de gebruikelijke wijze).
De MTX morsen Als u de MTX morst, gaat u als volgt te werk:
Zorg voor water en een reinigingsmiddel in de buurt.
Neem de vloeistof op met absorberende kompressen, oude lappen of keukenrolpapier.
Reinig de plaats waar de MTX is gevallen en een royale ruimte eromheen driemaal achtereen. Werk bij het opruimen van de minst besmette plek naar de meest besmette plek (van buiten naar binnen). Gebruik telkens een schone wegwerpdoek, natgemaakt met een huishoudelijk sopje.
Verzamel de gebruikte materialen en doe ze in een plastic zak.
Reinig de plaats en de ruimte eromheen met een schone, met water bevochtigde disposable (wegwerp-) doek.
Doe deze zak in een andere (vuilnis)zak. Sluit deze dubbele zak goed af. Plak er een sticker op met de tekst ‘risicovolle vloeistof’.
Lever de zak in bij het chemisch afval met vermelding van de inhoud.
Aandachtspunten voor de wijkverpleegkundige Dient de wijkverpleging uw injectie toe? Wijs de verpleegkundige dan op de volgende aandachtspunten:
MTX spuiten is een verpleegkundige handeling.
Ga na welke informatie de patiënt in ons ziekenhuis heeft meegekregen.
Geef voorlichting over MTX per subcutane injectie.
Meld een prikaccident volgens het daarvoor geldende protocol van uw eigen organisatie.
Controleer of een uitvoeringsverzoek aanwezig is.
Pagina 5/6
Heeft u vragen? Als u vragen nog heeft, neem dan gerust contact op met de polikliniek:
Maag-darm-leverziekten : (015) 260 32 00.
Reumatologie: (015) 260 31 56 (maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 16.00 uur).
U kunt ook onze website raadplegen: www.reinierdegraaf.nl. Versie: augustus 2015
Pagina 6/6
