Patiënteninformatie
Methotrexaat (MTX) Informatie over de behandeling met het medicijn methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn
Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Werking van MTX 5 Hoe wordt MTX gebruikt? 5 Bijwerkingen 6 Foliumzuur 6 Interactie met alcohol en antibiotica 7 Combinatie met alcohol 7 Combinatie met antibiotica 7 Zwangerschap en borstvoeding 7 Spuitinstructie MTX 7 Wanneer mag u niet spuiten? 7 Aflevering van MTX 7 Injectie vergeten? 8 Handelingsprotocol voor het toedienen van MTX 8 Benodigde materialen 8 Werkwijze 8 Overige aandachtspunten 9 Voorraad 9 Injectiemoment 9 Bewaren MTX-injectie 9 Naaldencontainer 10 Overig afval 10 Lekkage van de spuit 10 Knoeien 10 Prikaccident 10 Medicatieoverzicht 11 Tot slot 14
3
Methotrexaat (MTX) Informatie over de behandeling met het medicijn methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn.
U heeft een afspraak in Tergooi voor een behandeling. Onze artsen en medewerkers doen er alles aan om u met de beste zorg te omringen en uw bezoek aan het ziekenhuis zo aangenaam mogelijk te maken. Ter voorbereiding op uw behandeling, informeren we u met deze folder over de gang van zaken rondom de behandeling met methotrexaat. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie voor u op een rij. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Achterop vindt u de contactgegevens van de betreffende afdeling. De medewerkers van de afdeling of uw behandelaar beantwoorden uw vragen graag.
Algemeen Uw MDL-arts heeft met u gesproken over het gebruik van methotrexaat. Dit medicijn behoort tot de groep ontstekingsremmers oftewel immunosuppressiva. U krijgt dit medicijn om prednison te vervangen, omdat andere middelen voor uw ziekte niet goed werken of omdat u van deze middelen bijwerkingen heeft ondervonden. In deze folder krijgt u informatie over de werking en het gebruik van dit medicijn en hoe u kunt handelen in geval van bijwerkingen. Achterin de folder vind u de spuitinstructie van MTX. De oorzaak van ziekte van Crohn is niet bekend. Elke behandeling met medicijnen is gericht op het onderdrukken van ontstekingsreacties. In het bloed van ieder mens bevindt zich de stof TNF (Tumor Necrosis Factor). Dit eiwit speelt een rol bij het ontstaan en onderhouden van
4
ontsteking van het darmslijmvlies. Bij patiënten met de ziekte van Crohn wordt in de darm een verhoogde hoeveelheid van de ontstekingseiwit TNF gevonden. De precieze oorzaak van de ziekte van Crohn is niet bekend.
Werking van MTX MTX behoort tot de groep immunosuppressiva. Dit zijn geneesmiddelen die de natuurlijke afweer onderdrukken en op deze wijze de ontsteking in de darm afremmen. Effecten van MTX kunnen binnen vier tot acht weken merkbaar zijn. Er zijn echter ook patiënten bij wie de behandeling pas later effect heeft. Bij goed effect wordt MTX langdurig voorgeschreven. MTX kan in combinatie met andere medicijnen worden voorgeschreven. MTX is ook een cytostaticum: een stof die de groei van de cellen remt en snelgroeiende cellen doodt. Omdat is gebleken dat MTX ook de groei remt van niet-kwaadaardige cellen heeft het middel ook een gunstig effect op de ontstekingsziekten zoals ziekte van Crohn of reuma. De dosering van MTX is bij de ziekte van Crohn veel lager dan bij de behandeling van kwaadaardige aandoeningen. Hierdoor zullen de bijverschijnselen ook minder vaak voorkomen en milder van aard zijn.
Hoe wordt MTX gebruikt? • MTX bestaat in de vorm van tabletten en onderhuidse (subcutane) injecties. • Voor de behandeling van de ziekte van Crohn worden bij voorkeur onderhuidse injecties voorgeschreven. • Tabletten MTX worden bij de ziekte van Crohn wisselend opgenomen waardoor de werking minder goed voorspelbaarder is. • MTX wordt één keer per week gegeven via een injectie; bij voorkeur op dezelfde dag van de week. • Injecteren na de avondmaaltijd vermindert de kans op bijwerkingen. • U, of uw naaste, dient de injectie zelf toe. • U ontvangt instructies van een begeleidend verpleegkundige over de injectietechniek.
5
• Hoewel het misschien een eng idee is, blijkt het zelf spuiten in de praktijk mee te vallen en goed te leren. • Bewaar MTX zoals op de verpakking vermeld staat. • Later wordt in de folder de spuitinstructie uitgelegd.
Bijwerkingen Het gebruik van MTX kan leiden tot een aantal bijverschijnselen die van korte duur zijn of snel verdwijnen na het stoppen met de medicatie. Na inname/injectie van MTX kunt u last krijgen van: • longontsteking is een zeldzame bijwerking, maar bij verschijnselen als aanhoudende hoest, groen slijm ophoesten, kortademigheid en/of koorts moet u onmiddellijk contact opnemen met uw arts. • verhoogde kans op infecties door een stoornis in de bloedaanmaak. Ook hierop zal uw bloed regelmatig worden gecontroleerd. • Ontsteking van het mondslijmvlies. • Leverfunctiestoornissen. Hier merkt u zelf meestal niets van. Uw bloed wordt daarom regelmatig gecontroleerd. • Misselijkheid, braken, verminderde eetlust, diarree. Neemt u contact op met uw behandelend arts indien één of meerdere van bovenstaande verschijnselen of andere lichamelijke klachten optreden.
Foliumzuur Om bijwerkingen als misselijkheid, braken, verminderde eetlust, diarree en ontsteking van het mondslijmvlies te verminderen, kan de arts foliumzuur voorschrijven. Foliumzuur is een vitamine (B11) en wordt één tot drie keer per week gebruikt; enkele dagen na de injectie in een dosering van 5 mg. Dit wordt bepaald door uw arts. Volg daarom altijd het voorschrift van uw arts. Wees tijdens de behandeling met MTX attent op de volgende verschijnselen: • hoge koorts; • huidafwijkingen; • slechte bloedstolling; • blauwe plekken.
6
Interactie met alcohol en antibiotica Combinatie met alcohol Alcohol in combinatie met MTX verhoogt het risico op leverfunctiestoornissen. Gebruik bij voorkeur niet meer dan één alcoholische consumptie per dag. Combinatie met antibiotica Meld altijd dat u met MTX wordt behandeld wanneer uw arts een behandeling met antibiotica wil starten. Sommige antibiotica mogen niet in combinatie met MTX worden gegeven!
Zwangerschap en borstvoeding Onderzoek heeft aangetoond dat MTX schadelijk is voor het (ongeboren) kind. MTX wordt daarom niet gegeven bij zwangerschap of borstvoeding. Bij een kinderwens moet de MTX drie tot zes maanden tevoren worden gestaakt alvorens zwanger te worden. Informeer over de stopperiode bij uw behandelend arts. Bij gebruik van MTX moet, zowel door mannen als vrouwen, gezorgd te worden voor goede betrouwbare anticonceptie én moet u deze nog minstens drie maanden na beëindiging van het gebruik van MTX voortzetten.
Spuitinstructie MTX Wanneer mag u niet spuiten? U mag niet spuiten: • als u cotrimoxazol of trimethoprim (twee soorten antibiotica) gebruikt; • in een gezwollen huid of trombosegebied; • in plaatsen die hard aanvoelen of er rood of blauw uitzien. Aflevering van MTX Met het recept dat u van de MDL arts ontvangt, bestelt u de spuiten bij uw eigen apotheek. U moet rekening houden met enkele dagen afleveringstijd. Er zijn verschillende soorten spuiten in omloop, maar ze bevatten allemaal hetzelfde soort medicijn. Het kan zijn dat u krijgt: • metoject: de kant en klare fabrieksspuit, per stuk verpakt; 7
• door de apotheek zelf gevulde spuiten. Volgt u de aanwijzingen op de verpakking of u de spuiten al dan niet in de koelkast moet bewaren. Injectie vergeten? Als u hier een dag later achterkomt, kunt u de injectie alsnog toedienen. De week daarna injecteert u op de gebruikelijke dag. Is er echter meer dan een dag verstreken, dan kunt u het beste op de volgende manier handelen. Bijvoorbeeld: u bent gewend op donderdag te injecteren en u komt er pas op zaterdag achter dat u dat bent vergeten. Dien dan de injectie op zaterdag toe en noteer voor het vervolg de zaterdag als vaste dag. Wanneer u weer terug wilt naar de oorspronkelijke dag van injecteren, kunt u de injectiedag elke week een dag opschuiven tot u weer op de oorspronkelijke injectiedag bent. Handelingsprotocol voor het toedienen van MTX In dit protocol worden benodigdheden voor en werkwijze bij het toedienen van een subcutane injectie met MTX beschreven voor degenen die zichzelf in de thuissituatie injecteren. Benodigde materialen • medicatieoverzicht; • met MTX gevulde spuit; • (grijze injectienaald (0,4 x 12 mm monoject). Zo nodig, indien niet bijgeleverd); • pleister; • naaldencontainer; • afvalzakje. Werkwijze • Zorg voor een rustige omgeving. • Controleer op het medicatieoverzicht de datum van injecteren. • Controleer bij de met MTX gevulde spuit de houdbaarheidsdatum en de dosering. • Was uw handen. • Bepaal de prikplaats (bij voorkeur in het bovenbeen of links en rechts onder in de buik (zie figuur 1). • Verwijder het dopje van de spuit en draai de naald op de spuit bij. 8
• Verwijder de beschermhuls van de naald en houd de spuit als een pen in uw hand. • Fixeer met uw andere hand de prikplaats tussen duim en wijsvinger. • Plaats de naald loodrecht in de huid in een hoek van 90 graden. • Trek met de hand die eerder de huid fixeerde de zuiger van de spuit iets omhoog en kijk of er bloed in de spuit komt. Is dit het geval verwijder dan de spuit, druk de prikplaats af en begin opnieuw met een nieuwe spuit en naald. • Spuit vervolgens de vloeistof in door de zuiger rustig naar beneden te drukken. • Leg een gaasje op de prikplaats en verwijder de naald, in één beweging, uit de huid. • De prikplaats niet masseren. • Laat spuit en naald in één geheel in de naaldencontainer vallen. • Druk de prikplaats af met het gaasje en plak er zo nodig een pleister op. • Doe al het overige afval in een afvalzakje. Deze mag in uw gewone huisvuilzak. • Was uw handen. • Teken de gegeven injectie af op het medicatieoverzicht (achterin).
Overige aandachtspunten Voorraad Controleer regelmatig de voorraad spuiten, neem zo nodig contact op met de apotheek of behandelend arts voor een herhaalrecept. Bestel op tijd nieuwe injectiespuiten bij uw apotheek, houdt rekening met enkele dagen levertijd. Injectiemoment Kies een vaste dag en tijdstip waarop u injecteert, zodat u het niet vergeet. ’s Avonds injecteren kan misselijkheid helpen voorkomen. Bewaren MTX-injectie Niet alle MTX- spuiten hoeven in de koelkast bewaard te worden. Kijk goed in de bijsluiter welk bewaaradvies voor u geldt. Zorg dat de spuiten niet bereikbaar zijn voor (kleine) kinderen. 9
Naaldencontainer Direct na het injecteren doet u de spuit met naald in de naaldencontainer. Deze mag niet bij het huisafval, maar wordt vol ingeleverd bij de apotheek. Overig afval Al het overige afval mag in de normale huisvuilzak. Lekkage van de spuit Bij lekkage van de spuit: controleer of de naald stevig op de spuit is bevestigd (bij de meeste spuiten wordt de naald op de spuit gedraaid: het zogenaamde luerlocksysteem). Wat moet u doen bij lekkage/schade aan de spuit of morsen? Bij een beschadigde spuit of een spuit die in de verpakking lekt, gebruikt u de spuit niet en neemt u contact op met uw apotheek.
Knoeien Wanneer u injectievloeistof knoeit op bijvoorbeeld meubilair of tapijt, dan kunt u de vloeistof opnemen met een tissue en daarna het oppervlak met water reinigen. Komt de vloeistof in aanraking met uw kleding, dan kunt u deze het beste direct wassen in de wasmachine. Bij contact met de huid en/of ogen moet u tien tot vijftien minuten grondig spoelen met water en hierna contact opnemen met uw huisarts. Prikaccident Het is mogelijk dat de mantelzorger zich prikt aan de naald tijdens het toedienen of opruimen van de MTX. Laat in dat geval het wondje goed uitbloeden, door vlak naast de wond te drukken. Dit om eventuele MTX te verwijderen. Spoel het wondje met lauw kraanwater uit. Neem vervolgens contact op met de polikliniek of uw huisarts.
10
Medicatieoverzicht Datum
Tijd
Dosering
Prikplaats
11
Ruimte voor aantekeningen
12
Ruimte voor aantekeningen
13
Tot slot Heeft u nog vragen over de behandeling, spuitinstructie of mocht u klachten of vragen hebben als u weer thuis bent, neemt u dan gerust contact op met uw MDL-arts of MDL-verpleegkundige. • Polikliniek Interne Geneeskunde/MDL, locatie Hilversum, T 088 753 11 50 • De MDL-verpleegkundige:
[email protected]
© Tergooi 000903092 07082014
14
15
T 088 753 1 753 www.tergooi.nl Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum Locatie Weesp C.J. van Houtenlaan 1b 1381 CN Weesp
