Project Wetenschapscommunicatie 2009 Bachelor in het Onderwijs: Kleuteronderwijs Campus Sint-Amandsberg J. Gerardstraat 18 9040 Sint-Amandsberg Tel. 09/ 218 73 73 www.arteveldehs.be www.kleutersopverkenning.be
Auteur: Jozefien Schaffler (Arteveldehogeschool) Coördinator: Hilde Van Houte (Arteveldehogeschool) Met dank aan: Katrien D’Hooge en Liesbet Goris (studenten Arteveldehogeschool Bachelor in het onderwijs - kleuteronderwijs), Veerle Martens, Lieve De Smet, Annie Van Eetvelde, Tom Ollieuz, Kirsten Devlieger (medewerkers Arteveldehogeschool), Frank Schaffler, Sarah Elegeert
Met kleuters het dak op
Deze actie wordt ondersteund binnen het Actieplan Wetenschapscommunicatie van de Vlaamse Overheid
2
1
Inhoudsopgave
1
INHOUDSOPGAVE
2
2
WOORD VOORAF
4
3
DOELSTELLINGEN
5
3.1 3.2 3.3 3.4
ONTWIKKELINGSDOELEN TECHNIEK ONTWIKKELINGSDOELEN NATUUR ONTWIKKELINGSDOELEN MAATSCHAPPIJ ONTWIKKELINGSDOELEN RUIMTE
5 6 6 6
4
HANDLEIDING
7
5
WAT VERSTAAN WE ONDER DE TERM ‘DAK’?
8
6
WAT ONDERZOEKEN WE?
9
6.1 6.2 7 7.1 7.2 7.3 8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 9 9.1 9.2 9.3
BESCHERMING TEGEN WATER BESCHERMING TEGEN WIND
9 10
ONDERZOEKSMATERIALEN
11
DAKCONSTRUCTIES DAKBEDEKKINGEN HECHTINGSMATERIALEN MOGELIJKE HOEKEN IN DE TIMMERHOEK IN DE ZANDTAFEL IN DE BOUW- EN CONSTRUCTIEHOEK IN DE CREATIEVE HOEK IN DE SCHOOLTUIN ANDERE MOGELIJKHEDEN SITUERING BINNEN VERSCHILLENDE THEMA’S WE BOUWEN EEN HUIS ONZE STRAAT BEROEPEN
11 13 14 15 15 16 17 18 19 20 21 21 21 22
3
9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9 9.10 9.11
SINTERKLAAS OP VAKANTIE SLIEP IK IN … MONDIALE THEMA’S HET BOS: EEN HUIS VAN TAKKEN ELK DIER ZIJN EIGEN HUISJE GESCHIEDKUNDIGE THEMA’S HET WEER PAPIER & KARTON
22 22 23 23 23 24 24 24
4
2 Woord vooraf Techniek is in onze maatschappij niet weg te denken. Ook jonge kinderen worden er dagelijks mee geconfronteerd. Leraren kleuteronderwijs hebben de opdracht om kleuters warm te maken voor techniek, om hen te helpen actief op onderzoek te gaan. Belangrijk hierbij is een open aanpak, waarbij veel initiatief van de kleuters mogelijk is. Maar hoe pak je dit aan? Hoe stimuleer je deze onderzoekende houding bij kleuters zodat ze zelf ontdekkingen kunnen doen en op die manier ontdekkend leren? Twee studenten van de opleiding Bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs aan de Arteveldehogeschool gingen voor hun bachelorproef op zoek naar een manier om techniek op een eenvoudige en speelse wijze in de kleuterklas te brengen. Zij ontwierpen de dakenkoffer, een techniekkoffer waarmee de kleuters zelf daken kunnen bouwen en verschillende soorten dakbedekkingen kunnen uittesten. Deze techniekkoffer is eenvoudig te maken en biedt een hulpmiddel om rond techniek te werken in de klas. Een beknopte beschrijving geeft weer hoe je de dakenkoffer zelf kan opbouwen. De bachelorproef werd door de Arteveldehogeschool Bachelor in het onderwijs: Kleuteronderwijs verder uitgediept, met deze handleiding als resultaat. Hierin worden andere mogelijkheden uitgewerkt om dakbedekkingen te onderzoeken en daken te construeren. Naast een beschrijving voor een ander soort dakenkoffer vind je hier tal van tips om materialen te verkennen, onderzoekjes te doen en constructies te maken. Met deze activiteiten zet je de kinderen op weg om onderzoekend te leren en met een grote variatie aan materialen aan de slag te gaan om op die manier zelf spannende ontdekkingen te doen. In de handleiding zijn tal van verwerkingsmogelijkheden te vinden zodat je meteen aan de slag kunt. Voor de kleuters start zo een boeiende en speelse ontdekkingstocht door de wereld van de techniek.
Jozefien Schaffler
5
Doelstellingen oelstellingen Vanaf 1 september 2010 zijn de nieuwe ontwikkelingdoelen voor techniek van kracht. Dit pakket kan een hulpmiddel zijn om aan deze doelstellingen te werken, daar het kadert binnen de vernieuwde ontwikkelingsdoelen techniek voor het kleuteronderwijs. In dit hoofdstuk is een oplijsting te vinden van mogelijke doelstellingen die nagestreefd worden met dit project. Hieruit kunnen, afhankelijk van de inhouden die geselecteerd worden, de concrete doelstellingen gezocht worden die bruikbaar zijn voor de gekozen activiteiten. Daarnaast komen natuurlijk ook andere leergebieden aan bod.
2.1
Ontwikkelingsdoelen techniek
Kerncomponenten van techniek De kleuters kunnen 2.1
van technische systemen die ze zelf vaak gebruiken, aangeven of ze gemaakt zijn van metaal, steen, hout, glas, papier, textiel of kunststof;
2.2
van een eenvoudig technisch systeem uit hun omgeving aantonen dat verschillende onderdelen ervan in relatie staan tot elkaar in functie van een vooropgesteld doel.
Techniek als menselijke activiteit De kleuters kunnen 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7
in een eenvoudige situatie nagaan welk technisch systeem best tegemoet komt aan een behoefte; ideeën bedenken voor een eenvoudig technisch systeem; geschikt materiaal en gereedschap kiezen voor het realiseren van een eenvoudig technisch systeem; een eenvoudig technisch systeem maken, al dan niet aan de hand van een stappenplan; nagaan of het doel werd bereikt met een zelfgemaakt technisch systeem.
De kleuters 2.8 2.9
zijn bereid hygiënisch, veilig en zorgzaam te werken; tonen een experimentele en explorerende aanpak om meer te weten te komen over techniek.
Techniek en samenleving De kleuters kunnen 2.10
aangeven dat een technisch systeem dat ze gebruiken nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kan zijn.
6
Naast de ontwikkelingsdoelen voor techniek wordt ook aan andere doelen binnen het domein wereldoriëntatie gewerkt.
2.2 Ontwikkelingsdoelen natuur Niet-levende natuur De kleuters 1.4
1.5
kunnen Verschillende weersomstandigheden gericht waarnemen, vergelijken en benoemen Voorbeelden geven van de gevolgen voor zichzelf kunnen experimenteren met enkele gangbare stoffen, ze onderscheiden en groeperen volgens één zelf gevonden eigenschap.
2.3 Ontwikkelingsdoelen maatschappij Sociaal-culturele verschijnselen De kleuters 4.5
beseffen dat sommige mensen een andere levenswijze hebben dan zijzelf, als ze geconfronteerd worden met beelden, informatie of mensen uit een andere cultuur.
2.4 Ontwikkelingsdoelen ruimte Ruimtelijke ordening De kleuters 6.9
kunnen verschillen in landschappen en omgevingen, door mensen ingericht, verwoorden.
7
3
Handleiding
Nadat kort is nagegaan wat we onder de term ‘dak’ verstaan, volgt een hoofdstuk over de eigenschappen van de materialen die we willen onderzoeken. Via onderzoekjes kunnen de kleuters nagaan in hoeverre de materialen water- en windbestendig zijn. In het hoofdstuk onderzoeksmaterialen zijn de benodigde materialen opgelijst. Om de onderzoekjes uit te voeren is er een dakconstructie nodig, waarop het te onderzoeken materiaal, namelijk de dakbedekking, wordt vastgemaakt met bepaalde hechtingsmaterialen. Uiteraard is het ene materiaal al geschikter dan het andere, maar dat laten we aan de kleuters over om te ontdekken. Er zijn tal van mogelijkheden om dakconstructies te ontwerpen en te maken, passend binnen verschillende hoeken. Deze mogelijke hoeken zijn opgelijst in het volgende hoofdstuk. Tot slot wordt binnen verschillende thema’s aangegeven hoe dit onderzoek aan bod kan komen. Dit zijn slechts enkele voorzetten, het dakenonderzoek kan binnen heel wat thema’s gebruikt worden of zelfs occasioneel aan bod komen. Het is belangrijk dat kinderen die aan een dergelijk project over daken werken, eerst op verkenning gaan naar verschillende soorten daken tijdens een leeruitstap. We proberen tenslotte zoveel mogelijk vanuit de realiteit vertrekken. Deze en andere mogelijke bijhorende activiteiten zijn terug te vinden op de website - ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ – Bachelorproef. Daarnaast vind je er een beschrijving van een dakenkoffer (koffer 1 – zie hoofdstuk Onderzoeksmaterialen Dakconstructies), een verhaal als inkleding, stappenplannen voor de timmerhoek, prenten, foto’s en achtergrondinformatie over bestaande dakconstructies. Alvast veel techniek-plezier!
8
4 Wat verstaan we onder de term ‘dak’? Als we spreken over daken denkt iedereen automatisch aan het dak van een huis. Maar kan deze term niet ruimer bekeken worden? Wat verstaan we eigenlijk onder de term ‘dak’? In Van Dale1 wordt ‘dak’ als volgt omschreven: ‘1. Huisbedekking; 2. Bedekking, dekstuk van andere zaken’ Naast het dak als huisbedekking gebruikt men de term ‘dak’ dus ook voor andere bedekkingen. Dit kan gaan van het dak van een auto, het zeil van een tent, tot het afdak van de speelplaats op school. Kortom, we spreken van een dak als we eronder kunnen schuilen tegen barre weersomstandigheden. Dit brengt met zich mee dat daken uit heel uiteenlopende materialen kunnen opgebouwd worden. Dakbedekkingen van huizen kunnen bestaan uit dakpannen van gebakken klei of beton, maar ook golfplaten, koper en zink, bitumen, leisteen en zelfs stro of riet worden gebruikt om daken mee te bedekken. Een veranda en een serre bestaan volledig uit glas. Stof en plastic wordt gebruikt bij tenten, terwijl het dak van een auto dan weer uit metaal vervaardigd is. Ook de vormen kunnen variëren. De meest courante vorm, die kinderen ook vaak zullen gebruiken als ze een huis tekenen, is het zadeldak. Dat bestaat uit twee dakvlakken die schuin tegen elkaar zijn geplaatst. Er bestaan ook daken die uit één dakvlak bestaan, met of zonder helling, een platdak. Daarnaast bestaan er tal van variaties op het zadeldak, zoals een mansardedak, een wolfsdak, een torendak,… Tenten tref je aan in alle mogelijke vormen en formaten. Kleine iglotentjes hebben een bolvormig dak, sommige tenten hebben een puntdak, terwijl het dak van grotere tenten vaak dezelfde vorm heeft als het zadeldak van een huis. Uit voorgaande bedenkingen kunnen we afleiden dat er voor de vorm en de materialen waaruit een dak bestaat tal van mogelijkheden zijn. Een belangrijke voorwaarde is dat het bescherming biedt tegen regen en wind. In deze handleiding maken we een onderscheid tussen de dakconstructie, dit is het frame waaruit het dak is opgebouwd, en de dakbedekking.
1
Nieuw Nederlands Handwoordenboek van Dale. (1982) Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie (9e druk, 1e oorspronkelijke uitgave 1915)
9
5
Wat onderzoeken we? we?
Het doel van deze bundel is een onderzoek te doen naar een aantal specifieke eigenschappen van materialen. Enerzijds testen de kleuters of de materialen bescherming bieden tegen water, en anderzijds tegen wind.
5.1
Bescherming tegen water
Om materialen te testen op hun waterdoorlaatbaarheid, kan je de kleuters een gieter aanbieden. Kies voor een gieter met veel kleine gaatjes in plaats van één grote opening. Er zijn ook andere materialen geschikt om de waterdichtheid van het dak te testen. Een plantenspuit is een erg handig instrument, maar met een maatbeker of een grote drinkbeker lukt dit ook. En wat dacht je van een waterpistool? Deze onderzoekjes gebeuren best buiten. Als je er toch voor kiest om dit in de klas te laten gebeuren is het belangrijk om voor tafelbescherming te zorgen. Een handdoek en/of dweil moet zeker aanwezig zijn. Om teveel heen en weer geren te voorkomen gebeurt dit onderzoek best in de nabijheid van een kraantje. Voor grotere constructies in de schooltuin kan je de kleuters met een tuinslang of tuindouche laten experimenteren. Een tuindouche kunnen de kleuters zelf maken door in een plastic pot onderaan verschillende gaatjes te maken met een handboor. Vul de pot met water en draai het deksel er snel op. Zolang het deksel stevig op de pot gedraaid is zal er geen water uit de douche stromen. Als ze het deksel opendraaien begint de douche te werken! Dit doen de kleuters uiteraard best buiten op een zonnige dag.
10
5.2 Bescherming tegen wind Ook de stevigheid van de dakbedekkingen en hechtingsmaterialen kunnen de kleuters uittesten, door de wind na te bootsen. Dit kan met behulp van een ventilator, haardroger, fietspomp, of meer eenvoudig door zelf te blazen, te wapperen met papiertjes of karton, of door te blazen door een rietje, kokertje of slangetje.
11
6
Onderzoeksmaterialen
In de onderzoekjes testen de kleuters verschillende soorten materialen uit op water- en windbestendigheid. Aangezien we vertrekken vanuit daken noemen we dit de dakbedekkingen. Deze materialen plaatsen ze op of over een constructie, de dakconstructie, om uit te testen. Tot slot kiezen de kleuters geschikte hechtingsmaterialen om de dakbedekking mee vast te maken op de dakconstructie.
6.1
Dakconstructies
Afhankelijk van de doelstellingen van de activiteit kan je kiezen voor een bepaalde constructie. Ligt de nadruk op het uittesten van de dakbedekkingsmaterialen op water- en winddichtheid, dan is het aangewezen op voorhand een constructie te maken en deze kant en klaar aan te bieden. Zelfgemaakte of zelfgekozen constructies zijn meestal ook steviger dan de constructies die kleuters ontwerpen en maken.
Dakconstructies ontworpen door de begeleider: de dakenkoffer Erg handig bij het uittesten van dakbedekkingen is het gebruik van een dakenkoffer. Deze kan je gemakkelijk zelf maken en bestaat uit een onderbouw (het huis), en een deksel. Bovenop is er de mogelijkheid om een dakconstructie te bouwen. Op deze dakconstructie kunnen de kleuters verschillende dakbedekkingen vastmaken, om die vervolgens te testen op water- en winddichtheid. Deze koffer kan je zelf maken, eventueel samen met de kleuters. De koffer staat steeds klaar in de klas en kan je gebruiken om al de onderzoeksmaterialen in op te bergen. Zo heb je al het materiaal bij de hand als een geschikt moment zich aandient. Er zijn verschillende mogelijkheden om een dakenkoffer te maken. Een mooie en bruikbare versie werd uitgewerkt door enkele studenten (zie website - ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ – Plan om koffer 1 te maken). Het voordeel van deze koffer is dat de kleuters het dak zelf moeten construeren met houten latjes, waarbij ze de keuze hebben tussen een plat dak en een zadeldak. Hierbij werk je dus zowel aan een experimentele en explorerende houding als aan het leren realiseren van een technisch systeem. Dit kan echter ook een nadeel zijn als je de nadruk wilt leggen op het onderzoeksproces, aangezien de constructie van het dak toch enige tijd in beslag neemt. Daarom werd in deze handleiding een variant uitgewerkt, waarmee kleuters meteen kunnen starten met het onderzoek.
12
Op de website – ‘Met kleuters het dak op’ vind je een uitgebreide beschrijving van de opbouw van een tweede dakenkoffer (koffer 2). Met de handige checklist kan je meteen naar de houthandel waar men de verschillende onderdelen meestal op maat gezaagd kan bezorgen. Bij deze dakenkoffer heb je ook de mogelijkheid enkel de dakconstructie, zonder de onderbouw, te maken en gebruiken. Indien gewenst kan je de dakconstructie op een transparante curverbox plaatsen om de dakbedekkingen te testen en het resultaat goed te kunnen bekijken. De koffer zelf kan naar eigen wens en passend in het thema beschilderd worden. Als je kiest om er een echt huis van te maken kan je de woning van ramen (bijvoorbeeld uit plexiglas) voorzien. Kleuters kunnen poppetjes die ze in het huis plaatsen nat zien worden bij een slechte dakbedekking, wat de ervaring alleen maar echter maakt. Benodigde materialen: − −
Koffer 1: zie website - ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ – Plan om koffer 1 te maken Koffer 2: zie website – ‘Met kleuters het dak op – Materialenlijst dakenkoffer 2, Afmetingen onderdelen dakenkoffer 2 en Bouwplan dakenkoffer 2
Dakconstructies ontworpen door de kleuters Als je de kleuters zelf technische systemen wil laten bedenken en construeren, kan je hen de dakconstructies zelf laten opbouwen. Dit kan met tal van materialen, en in verschillende hoeken (zie hoofdstuk Mogelijke hoeken). Let evenwel op de veiligheid! Enkele mogelijke materialen voor dakconstructies zijn: Hout o Houten latjes uit verschillende houtsoorten en diktes o Takken en twijgjes o Satéstokjes en tandenstokers Constructiemateriaal Blokken Buigzame plastic materialen o Rietjes o Plastic slangen en buizen Dozen in verschillende materialen
13
6.2 Dakbedekkingen Afhankelijk van de constructie zullen andere materialen geschikt zijn om uit te testen als dakbedekking. Hieronder vind je een aantal mogelijkheden, maar gebruik je creativiteit. In principe komt alles hiervoor in aanmerking, als je het maar op de constructie kan bevestigen. Probeer zoveel mogelijk met kosteloos materiaal te werken, en zorg voor verschillen in waterdichtheid. Enkele mogelijke dakbedekkingen zijn: Plastic tafelzeil Papier en karton o Glad teken- of schijfpapier van verschillende dikte o Gekorreld tekenpapier van verschillende dikte o Papier met behandelde, watervaste bovenlaag o Papieren zakdoekjes o Keukenrol o Toiletpapier o Filterpapier o Vloeipapier o Broodzak o Inpakpapier van verschillende dikte o Kaftpapier van verschillende dikte o Verschillende soorten karton (geribbeld, effen) o Krantenpapier, papier uit een tijdschrift, folder, affiche Metalen platen o Verschillende materialen en texturen o De afmetingen van de dakenkoffer (koffer 2) zijn afgestemd op de afmetingen van deze metalen platen, aangezien die moeilijker op maat te zagen zijn. Textiel o Verschillende basisstoffen (katoen, zijde, leer, synthetisch, wol) o Onbehandeld en behandeld textiel o Textiel vervaardigd uit katoen of viscose (T-shirt, zakdoek, handdoek, dweil,…) o Textiel vervaardigd uit leder (zeemvel, lederen tas,…) o Textiel vervaardigd uit wol (trui, sjaal,…) o Textiel vervaardigd uit synthetisch materiaal (regenjas, paraplu, nylon kousen, rubberen mat, tentzeil, andere waterdichte stoffen met speciale coating,…) Hout o Al dan niet behandeld met vernis o Hout in verschillende diktes Plastic o Hard en soepel plastic o Plastic boodschappentassen Takken Stro Riet Plexiglas
14
6.3 Hechtingsmaterialen Afhankelijk van de keuze van de dakconstructie en -bedekking zullen andere materialen geschikt zijn om de bedekking vast te hechten. Belangrijk is de kleuters zelf te laten ontdekken welke hechtingsmaterialen voor welke dakbedekking geschikt zijn. Bied dus steeds een gamma aan hechtingsmaterialen aan, zodat de kleuters zelf kunnen kiezen welke materialen ze uitproberen. Zorg dat de materialen steeds op een veilige manier gebruikt worden. Enkele mogelijke hechtingsmaterialen zijn: Touw o Touw in verschillende diktes o Touw in verschillende materialen (raffia, wol, plastic) Elastiekjes Naalden met stompe punt en draad Paperclips Wasknijpers Houtklemmen Spijkers, vijzen Duimspijkers Nietjes Sluitspelden Lijm Plakband/tape Splitpennen Magneten
Kleuters die al heel zelfstandig kunnen werken en daarenboven de beschikbare materialen voldoende kennen, kan je ook zelf op zoek laten gaan naar hechtingsmaterialen in de klas. Let er wel op dat ze niet steeds hetzelfde materiaal gebruiken.
15
7
Mogelijke hoeken
De hierboven opgesomde onderzoeksmaterialen kunnen in verschillende hoeken aangeboden worden. De kleuters kunnen tijdens het hoekenwerk zelfstandig aan de slag om verschillende dakconstructies te ontwerpen en de bouwen, om hierop vervolgens verschillende dakbedekkingen vast te hechten en uit te testen.
7.1
In de timmerhoek timmerhoek
In de timmerhoek kunnen de kleuters zelfstandig aan de slag om verschillende dakconstructies te maken. Een uitgebreide beschrijving met stappenplannen vind je terug op de website - ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ – Bouwplannen timmerhoek. Let echter op met het aanbieden van stappenplannen. Geef de kleuters ook de mogelijkheid zelf een dak te ontwerpen. Dit kan je enkel doen door een grote variatie aan constructie- en hechtingsmaterialen aan te bieden, waarbij zeker ook minder voor de hand liggende materialen aan bod komen. Denk maar aan plastic schaaltjes, stukjes tafelzeil, … Vaak moeten kleuters echter eerst een voorbeeldconstructie gezien hebben of gemaakt aan de hand van een stappenplan, voor ze zelf gaan ontwerpen.
Mogelijke materialen: Kies voor zacht hout, dat niet te dik is maar ook niet te snel barst. Heel geschikt hiervoor zijn latjes met een doorsnede van 12,5 x 36 mm. Gebruik hierbij een lichte hamer, en nagels met platte kop, bij voorkeur met een diameter van 1,2 mm en een lengte van 20 mm. Op de website - ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ – Bouwplannen timmerhoek vind je bouwplannen die kunnen gebruikt worden voor het construeren van een platdak en zadeldak. Geef kleuters die zelf een dak ontworpen hebben zeker de kans hun ontwerp toe te lichten, door hierover een kringgesprek te organiseren. Na het timmeren kunnen de kleuters de daken gebruiken om verschillende dakbedekkingen en hechtingsmaterialen uit te testen. Dit kan in de timmerhoek zelf of in andere hoeken, zoals bijvoorbeeld de zandtafel. Vergeet niet om, naast de onderzoeksmaterialen, ook de nodige handdoeken te voorzien. Dakbedekkingen, hechtingsmaterialen en materialen om de waterdichtheid en stevigheid te testen: zie hoofdstuk Onderzoeksmaterialen.
16
7.2 In de zandtafel De zandtafel leent zich goed tot het vastzetten van takken en stokjes. De kleuters kunnen huizen, tenten, luifels, … bouwen en bedekken met verschillende materialen. Ook het gebruik van verschillende hechtingsmaterialen komt hierbij aan bod. Let erop dat het zand vochtig genoeg is, zodat takjes en twijgjes stevig blijven staan.
Mogelijke materialen − − − − − −
−
Takjes en twijgjes Houten latjes Stokjes in verschillende materialen Verschillende soorten touwen, plakband, garen, lijm Verschillende stofsoorten, zeil, papiersoorten, lapjes leer (flexibele materialen) Ook vaste materialen zoals houten plankjes kunnen uitgetest worden door deze op 4 takjes te plaatsen. De vasthechting zal hierbij minder eenvoudig zijn, laat de kleuters zelf op zoek gaan naar de meest geschikte manier Zie ook hoofdstuk Onderzoeksmaterialen
Mogelijke constructies −
−
−
−
−
Met stokjes kan de vorm van een tipi nagebootst worden. De houten structuur kunnen ze vervolgens bedekken met allerhande soepele materialen zoals plastic, lapjes stof of leer, papier,… Vasthechting is mogelijk met touwen, plakband, lijm, naald en draad,… Geef de kleuters voldoende mogelijkheden om te onderzoeken wat het meest geschikte materiaal is. Met takken en twijgjes kan je ook de klassieke tentvorm nabootsen (zie ook hoofdstuk Mogelijke hoeken - In de creatieve hoek). Hierbij drapeer je de bedekkingsmaterialen over de constructie, waarbij de kleuters op zoek kunnen gaan naar bruikbare vasthechtingsmaterialen. Huizen en afdaken kan je namaken door 4 takjes in het zand te plaatsen, en hierop de bedekking te laten rusten. Hierbij kunnen de kleuters ook hardere materialen zoals hard plastic, metalen plaatjes, houten plankjes uittesten. Door rietjes te buigen en in elkaar te schuiven (dit gaat vlotter als je 1 rietje inknipt, waardoor het ander rietje er vlot inschuift) kunnen kleuters verschillende constructies maken. Zie ook hoofdstuk Onderzoeksmaterialen.
17
7.3 In de bouw bouwouw- en constructiehoek constructiehoek In de bouwhoek zijn allerhande materialen aanwezig om huizen te bouwen. De kleuters kunnen hun fantasie de vrije loop laten en allerhande gebouwen en constructies maken. maken
Mogelijke materialen − − −
Houten blokken Constructiemateriaal zoals lego, lego-technic, lego technic, mecano, knex, magnetix… … Het merk Teifoc heeft echte steentjes en cement om huizen te bouwen. Deze zijn eenvoudig terug af te breken door in water te laten weken. Dit is erg dankbaar materiaal om in de klas te gebruiken, hoewel de kleuters ermee moeten leren werken.
Mogelijke constructies Met de blokken en constructiematerialen gaan gaan de kleuters aan de slag om huizen met verschillende daken te ontwerpen. Hierbij kunnen ze hun creativiteit de vrije loop laten, en, naast vierkante of rechthoekige bouwwerken, ook piramides, tentjes en anders constructies bouwen. Deze kunnen vervolgens gebruikt worden om de verschillende dakbedekkingen op uit te testen (zie hoofdstuk Onderzoeksmaterialen). Onderzoeksmaterialen
18
7.4 In de creatieve hoek Met behulp van een aantal eenvoudige materialen kunnen kleuters een huisje of een tentje bouwen voor een popje zodat dit veilig kan schuilen tegen weer en wind. Hierbij gaan de kinderen op zoek naar verschillende constructies constructies en verschillende bedekkingsmaterialen.
Mogelijke materialen Bied zoveel mogelijk verschillende materialen aan (zie ook hoofdstuk Onderzoeksmaterialen). Onderzoeksmaterialen Dit prikkelt de fantasie en de creativiteit van de kleuters, waardoor ze volop zullen onderzoeken en experimenteren met materialen.
Mogelijke constructie Huisjes gemaakt uit een plastic doosje zijn heel geschikt als constructie. constructie Je kan de bodem eventueel verwijderen, zodat doorsijpelend water kan wegvloeien. Dit is echter niet niet noodzakelijk, maar vergeet het huisje (of het plastic bekertje zoals op de foto) dan niet geregeld uit te gieten. Een andere mogelijkheid is het bouwen van tentjes met buigzame materialen. In plasticine of klei kunnen de kleuters buigzame uigzame slangetjes duwen, duwe , waarbij ze zo het skelet van de tent opbouwen. opbouwen. Vervolgens gebruiken ze verschillende onderzoeksmaterialen om zo te ontdekken welke materialen geschikt zijn als tentbedekking en hechtingsmateriaal (zie hoofdstuk Onderzoeksmaterialen). Onderzoeksmaterialen Deze constructies kunnen ook in vochtig zand opgesteld worden (zie hoofdstuk Mogelijke hoeken - In de zandtafel). zandtafel)
Dit zijn slechts enkele mogelijkheden, uiteraard zijn er tal van andere materialen en constructies mogelijk. jk.
19
7.5 In de schooltuin Als je het geluk hebt over een schooltuin te beschikken kan je de kleuters levensgrote tenten laten sjorren. Hierbij zetten ze verschillende palen of grote takken tegen elkaar om deze zo met touw vast te maken. De materialen die de kleuters willen onderzoeken moeten dan uiteraard ook voldoende groot zijn. Een plastic tafelzeil, papieren tafelbedekking, een oud laken,… zijn maar enkele mogelijkheden (Zie ook hoofdstuk Onderzoeksmaterialen). Als het regent kunnen enkele kleuters in de tent zitten en aan den lijve ondervinden welke dakbedekking waterdicht is. In de tuin zijn soms ook andere dakconstructies te vinden, zoals een tuinhuis, een serre, een net over de bessenstruik. In het Doeboek 2 van Kleuters & ik2 zijn een aantal leuke ideeën te vinden om grotere constructies te maken.
2
Van Mistelrooy,H., Van Lokven,A., Van Hassen,P., Van Zeeland,R. & Machiels,L. (1992) Kleuters & ik extra: Hutten, tenten en huizen. Kleuters & ik, 11(4).
20
7.6 Andere mogelijkheden Ook eenvoudige materialen zoals een transparante curverbox kunnen gebruikt worden om de waterdichtheid van materialen te controleren. De kleuters kunnen hierbij verschillende materialen op de box plaatsen en vasthechten met geschikte hechtingsmaterialen (zie hoofdstuk Onderzoeksmaterialen). Hierop kan ook de dakconstructie van de dakenkoffer (zie hoofdstuk Onderzoeksmaterialen – dakconstructies) gezet worden als dakconstructie. Een kartonnen doos is al snel omgebouwd tot een huisje als je hier een deur en raam uitsnijdt. Nadeel aan karton is dat dit water absorbeert, waardoor het niet lang bruikbaar is (zie ook hoofdstuk Mogelijke hoeken - In de creatieve hoek). En wat dacht je van een echte paraplu? Haal samen met de kinderen de stof er eens af, die is meestal slechts met enkele draadjes bevestigd. Hierdoor kunnen kleuters zowel de stof als het frame beter bekijken en onderzoeken. De waterdichte stof kunnen ze uittesten, en op het frame kunnen ze andere materialen bevestigen en onderzoeken. Let echter wel op de veiligheid. De scherpe uiteinden van het frame dien je te beveiligen (vb met stukjes mousse, oordopjes,…) zodat ze geen gevaar vormen voor de kinderen. Leuk zou zijn om een kleuter tijdens een regenbui onder de paraplu te laten staan (met regenjas en kap!) om de waterdichtheid uit te testen.
21
9
Situering binnen verschillende thema’s
‘Met kleuters het dak op’ kan ingepast worden in verscheidene thema’s. thema’s Hieronder eronder zijn een aantal mogelijkheden opgelijst. Er zijn echter nog tal van andere thema’s waarbinnen dit onderzoek past. Het onderzoek naar de verschillende dakbedekkingen hoeft niet noodzakelijk themagebonden te gebeuren. Ook op occasionele momenten kan je dit bovenhalen, bijvoorbeeld bij stormschade, een lekkend dak,… Als kleuters in de bouwhoek aan de slag gaan om huizen te bouwen kan je als begeleider dakbedekkingsmaterialen aanbieden, zodat ze hiermee kunnen experimenteren.
9.1
We bouwen een huis
Binnen n dit belangstellingscentrum kan je tijdens een leeruitstap de verschillende delen van het huis waarnemen waarnemen. Je kan de kleuters de verschillende dakconstructies en dakbedekkingen laten bekijken en vergelijken. Bij de bespreking leg je de nadruk op vorm, materialen mat en structuur. Misschien is ergens in de omgeving structuur. van de school een dak in opbouw, waarbij de kleuters de verschillende stadia van de opbouw en de verschillende materialen kunnen bekijken. Sommige huizen hebben een veranda, waarbij de dakbedekking uit een houten of stalen constructie bestaat, bedekt met glas. Door de daken te fotograferen krijg je de mogelijkheid om de leeruitstap in de klas te bespreken en het onderwerp verder uit te diepen. Aan de hand van het onderzoeksmateriaal uit deze bundel kan k de inhoud verder verwerkt worden.
9.2
Onze straat
Bij een leeruitstap op straat kunnen de kleuters ook op zoek gaan naar varianten op het gewone dak. Misschien zie je een overdekte fietsenstalling, een bushokje, een treinperron, de zonneluifel van een winkel el of een tuinhuisje. In de klas kunnen al deze waarnemingen verder uitgediept worden met behulp van het onderzoeksmateriaal.
22
9.3 Beroepen De kinderen kennen beroepen zoals een bakker en een dokter. Hebben Hebben ze echter al van een dakbedekker en een architect gehoord? geh Bij het leren kennen van dergelijke beroepen kan dit onderzoeksmateriaal aan bod komen.
9.4 Sinterklaas Voor dit thema kan je vertrekken vanuit een verhaal. Sinterklaas en Zwarte Piet lopen over de daken om alle geschenkjes door de schoorsteen te laten zakken. Eén van de daken begeeft het onder het gewicht van Sint en Piet. De kleuters krijgen de opdracht om het dak terug op te bouwen. Van daaruit kunnen ze met m het didactisch materiaal aan de slag gaan en de verschillende dakbedekkingen uittesten. Hierbij gebruik je een verhaal als impressiemoment. impressiemoment. Dit verhaal (zie website - ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ Bachelorproef en de bijhorende prenten (zie website Bachelorproef) site - ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ – Prenten verhaal) verhaal werden uitgewerkt uitgewerkt door enkele studenten.
9.5 Op vakantie vakantie sliep ik in … Na een vakantieperiode hebben kleuters veel te vertellen over de reis die ze met hun ouders maakten.. Sommige kleuters hebben misschien gekampeerd, of in een caravan of houten chalet gelogeerd. Deze onderwerpen kunnen leiden tot thema’s als kamperen, (met de tent) op reis,… De materialen waaruit de tent bestaat kan je gebruiken om te onderzoeken in welke mate verschillende stoffen stoffen en zeilen ons kunnen beschermen tegen de weersomstandigheden.
23
9.6 Mondiale thema’s Mondiale thema’s kan je verrijken door met de kleuters op zoek gaan naar verschillende soorten huizen en daken. Denk aan iglo’s, tipi’s, joerten, houten en lemen hutten,… Een leuk boek om hierbij te gebruiken is ‘Wat bouw jij?’, van Manning & Granström3. Bij dergelijke thema’s is het echter belangrijk niet te stereotiep tewerk te gaan. Elke cultuur heeft een rijke variatie aan gebouwen en woningen. Geef hier zeker voldoende aandacht aan als je dit belangstellingscentrum uitwerkt met kleuters.
9.7 Het bos: een huis van takken Ook binnen belangstellingscentra die op het eerste zicht minder met daken te maken hebben kan je de kleuters dit onderzoek laten uitvoeren. Tijdens een leeruitstap naar het bos verzamelen kinderen vaak materialen zoals takken, bladeren, stukken schors, … Hiermee kunnen ze ter plekke verschillende daken construeren en uittesten. Met het materiaal dat de kleuters verzameld hebben kunnen ze in de zandbak op school een grote tent bouwen. Dergelijke initiatieven kan je aangrijpen, door verschillende materialen aan te reiken om de tent mee te bedekken. De kleuters kunnen meteen experimenteren en onderzoeken welke materialen geschikt zijn. Met kleinere takjes kunnen ze huisjes en tenten bouwen voor kabouters, feeën en kleine kriebeldiertjes. Wilgentenen zijn hiervoor erg geschikt, aangezien dit hout erg soepel en buigzaam is.
9.8 Elk dier zijn eigen huisje Sommige mensen helpen de dieren in de tuin een handje, door voor hen een huisje te bouwen. Er bestaan heel wat soorten nestkasten, afhankelijk van de noden van elke vogelsoort. Maar wist je dat er ook kasten voor vleermuizen, egels, vlinders, bijen (zie foto) en zelfs voor de eikelmuis4 bestaan? Deze kasten moeten natuurlijk aan bepaalde voorwaarden voldoen. Als je een houten nestkast niet behandelt, zal die na verloop van tijd rotten. Er bestaan ook kasten in andere materialen, zoals steen en kunststof. Ook de grotere dieren in onze tuin bieden wij bescherming tegen de weersomstandigheden. De hond, de kippen in het kippenhok, de konijnen, de geitjes en schapen op de kinderboerderij, allemaal krijgen ze een hok waar ze kunnen schuilen voor de regen.
3
Manning, M. & Grandström, B. (1999). Wat bouw jij? Een informatief boek voor jonge kinderen. Amsterdam: Uitgeverij Ploegsma. 4 Soorten kasten en tips om (nest-)kasten te maken vind je op http://www.natuurpunt.be/nl/biodiversiteit/tuin_271.aspx
24
9.9 Geschiedkundige thema’s Binnen belangstellingscentra zoals ‘Ridders en kastelen’, ‘Cowboys en indianen’, ‘In de oertijd’… kan je ook steeds bekijken hoe deze volkeren zorgden voor bescherming tegen de weersomstandigheden.
9.10 Het weer Bij de bespreking van het weer komt zeker ook ter sprake hoe we ons tegen regen en wind kunnen beschermen. Voor kleuters is het heel leerrijk en boeiend om een paraplu of parasol van naderbij te bekijken, en te demonteren. (zie ook hoofdstuk Mogelijke hoeken, p. 16).
9.11 Papier & karton Het lijkt misschien minder voor de hand liggend, maar in een thema als papier en karton kan je ook met dit onderzoek aan de slag. Bestaan er huizen met een dak van papier? Bestaat er papier dat water kan tegenhouden? Door als onderzoeksmateriaal veel verschillende papier- en kartonsoorten aan te bieden leren de kleuters spelenderwijs de verschillende soorten papier en hun eigenschappen al snel heel goed kennen.
