Winter op het dak. Innovatie. totaalvisie op het platte dak

totaalvisie op het platte dak december

2011

10

Dak Innovatie

Winter op het dak In deze uitgave:

Werkplaats Oldenzaal druk met keuringen FlorDepot® met spuittechniek op Gronings afvalbrengstation Betere isolatie met kunststof tules PIR, daar zit chemie in De waarheid achter het Bouwbesluit

Inhoud

december 2011 nummer 10

Met IsoBouw staat u op jarenlang vertrouwen. IsoBouw brengt nieuwe ideeën in praktijk.

04 In december loopt het hier storm 06 Substraat spuiten ideaal bij grote daken 08 Hardschuim isolatieplaat verder als Therma 11 Bepalen van windbelasting wordt complexer 12 Wetenswaardigheden 14 Staaldak sportcomplex vraagt om gevarieerde isolatie 17 Kwaliteit in beeld 19 Winterse daken 20 How it’s made: PIR, daar zit chemie in 22 Winter op het dak 25 DakOpinie: Bouwbesluit 2012, Wettelijk Kader of Gedoogrichtlijn 26 Interview: “De werkelijkheid is een stuk ingewikkelder” 28 In Stelling: “Meeste bouwtekeningen vermelden geen bouwmaterialen” 30 Zink geeft net dat beetje extra uitstraling 33 Partijen in bouwkolom zijn samen verantwoordelijk 33 Dak RI&E stevig fundament voor dakveiligheidsplan 34 Headlines 35 Agenda 35 Trainingen & Opleidingen

Renovatie = relatie

Met het nieuwe TOP-assortiment voor platte daken.

Ondanks alle dreigingen is de economie in 2011 in Nederland gegroeid. Voornamelijk door de toegenomen wereldhandel. Voor 2012 ziet het er weer een heel stuk slechter uit. Daar waar we in 2011 nog een groei hebben bereikt van 1,5%, wordt deze voor 2012 op maximaal 1% geschat. De wereldhandel zwakt af en daardoor ook de koopkracht. Bovendien gaat de overheid miljarden bezuinigen. Er zal dan ook niet veel noodzaak zijn voor uitbreidingsinvesteringen. Dat doet de bouwsector en ook de handel geen goed.

Door steeds goed naar u te luisteren, komt IsoBouw telkens met doordachte, innovatieve oplossingen. Die zorgen ervoor dat u makkelijker, sneller en voordeliger kunt werken. Zo bent u met ons TOP-assortiment verzekerd van de beste oplossing voor alle gangbare daksystemen. De 26 productvarianten zijn afgestemd op uw specifieke eisen ten aanzien van de gewenste kwaliteit, druksterkte, afdichtings- en bevestigingsmethode. Met het TOP-assortiment heeft u dus altijd een passend kwaliteitsproduct met een scherpe prijs. Meer weten over onze innovaties? Kijk op onze website of maak een afspraak: 0493-49 81 11.

www.isobouw.nl/platdak

Europa trilt op haar grondvesten. De economische crisis leek in haar eindspel beland, maar het lijkt dat de Europese economie nu als een kaartenhuis in elkaar zakt. Daar waar we in de bouw tijdens de eerste drie kwartalen nog een opleving hebben mogen ervaren, is het toekomstperspectief op een betere tijd weer in één klap weggevallen.

Het enige wapen in de strijd is ‘renovatie’. Woningbouwcorporaties en gebouwbeheerders storten zich volop op de renovatie van hun gebouwen. Voor renovatie is minder kapitaal nodig dan voor nieuwbouw. Door de verlaging van het btw-tarief ging er tot 1 oktober 2011 bovendien een extra prikkel uit naar deze werkzaamheden. De belangrijkste redenen waarom woningbouwcorporaties reno-

vaties aan hun woningen laten uitvoeren zijn: het verbeteren van het wooncomfort, de verbetering van de duurzaamheid en het verlengen van de levensduur. Ook het dak blijft daarbij niet ongemoeid! Dakdekkers, installateurs en bouwbe­ drijven die op deze ontwikkeling weten in te spelen, zijn in staat voor stabiliteit in hun onderneming te zorgen. Door woningbouwcorporaties en gebouw­ beheerders te ontzorgen ontstaan lang­ durige samenwerkingsverbanden. Dat verzekert ook u van werk! Laat mij aan het eind van dit hectische jaar de hoop uitspreken dat 2012 ons allen toch de voorspoed mag brengen waar we al zo lang naar uitzien. Mooie feestdagen en een goed Nieuwjaar!

Jos de Nijs

Directeur Royal Roofing Materials BV

3

In the picture

Werkplaats Oldenzaal helpt dakdekker veilig de winter door

“In december loopt het hier

storm” Voor veel dakdekkers is de winter een rustige periode. Bij uitstek een tijd voor de verplichte keuring van veiligheidsproducten en gereedschap. Bij de werkplaats van Vlutters in Oldenzaal en Waardenburg loopt het dan ook storm in de decembermaand. Hier vinden de keuringen en reparaties plaats voor klanten van Royal Roofing Materials uit het hele land. De redactie van DakInnovatie liep een dagje mee met Frank Segerink, Hoofd Technische Dienst van de werkplaats in Oldenzaal.

4

Een mistige woensdag in november. Door de flarden ochtendnevel is nog net zichtbaar hoe een auto met een volle aanhangwagen het terrein van de werkplaats in Oldenzaal komt opgedraaid. De aanhangwagen, eigendom van een dakdekker uit Deventer, is gevuld met valharnassen en wat elektrisch gereedschap, klaar om te worden gekeurd en gerepareerd. Frank Segerink verwelkomt de dakdekker en nodigt hem uit om plaats te nemen in de kantine. De klant neemt een kopje koffie uit de automaat en leest een krantje. Zo vliegen de anderhalf uur voorbij die de monteur heeft ingepland om de veiligheid van de harnassen te checken. Bij een boormachine blijkt een snoertje stuk; ook dat wordt meteen vakkundig vervangen. Eenmaal gecontroleerd, plakt de monteur op alle producten een keuringssticker. Klaar is Kees, voor het komende jaar is deze dakdekker weer verzekerd van veilige producten!

“De dakdekker heeft nergens omkijken naar”

ATV-dagen In Frank zijn werkplaats is het gedurende het gehele jaar een komen en gaan van bezoekers. De echte topdrukte heerst echter in de decembermaand. “Dat komt doordat in deze tijd van het jaar veel dakdekkersbedrijven hun ATVdagen inplannen”, legt Frank uit.“Vooral rond kerst en oud en nieuw is het hier een drukte van jewelste. Behalve dat dakdekkers onze werkplaats bezoeken, zijn onze buitendienstmonteurs ook veel op pad om bij dakdekkers op locatie materialen te repareren en keuren. Dat laatste doen wij met name als het gaat om grotere hoeveelheden of als de dakdekker verder weg woont van Oldenzaal. De dakdekker kan ook ervoor kiezen om zijn materialen en gereedschap af te leveren bij de vestiging in zijn eigen regio. Een dakdekker uit Zuid-Limburg kan daarvoor bijvoorbeeld terecht bij Delbouw in Heerlen. Een weekje later kan die klant bij Delbouw

zijn spullen, gekeurd en al, weer afhalen. De dakdekker heeft dus nergens omkijken naar. Hij hoeft ons maar te bellen en alles komt in orde!”

Overleg over reparatie Frank onderbreekt ons gesprek voor een dringend telefoontje. Het is een dakdekker die vorige week een hele lading dakrandbeveiliging heeft afgeleverd. Het blijkt dat niet alle veiligheidshekken door de strenge veiligheidskeuring zijn gekomen. Bij enkele hekken is de sluiting kromgebogen. “Wilt u dat wij deze sluitingen door nieuwe vervangen?”, vraagt Frank vriendelijk. De klant aan de andere kant van de lijn geeft aan dat niet nodig te vinden. “Zo zie je: als er sprake is van een duurdere reparatie, voeren wij die niet lukraak uit maar overleggen wij dat altijd eerst met de klant”, zegt Frank. “Een veiligheidshek kan door het veel-

vuldige transport bijvoorbeeld dusdanig kromgebogen zijn, dat een reparatie niet lonend is.” De werkdag in Oldenzaal loopt alweer bijna op zijn einde. Frank maakt een laatste rondje door de werkplaats waar een monteur net bezig is met het lassen van een kapotte ladderlift. “Voor de grote goederen- en personenliften hebben we overigens een gespecialiseerde werkplaats in Waardenburg. Met deze twee werkplaatsen samen bieden wij de dakdekker een totaaloplossing voor keuringen en reparaties”, vertelt Frank die al ruim twintig jaar bij Vlutters werkt. “De jaarlijks verplichte veiligheidskeuringen bestaan overigens al zolang ik mij kan heugen. Maar in de afgelopen jaren heeft de aandacht voor veilig werken op hoogte wel een enorme vlucht toegenomen. Daardoor is het nu meer dan ooit belangrijk dat dakdekkers hun materialen goed op orde hebben.” 5

Renovatie

Project: afvalbrengstation ARCG Groningen Dakoppervlak: 650 m2 Toegepast groendaksysteem: FlorDepot® Onderliggende toplaag: Royalgum Bicom Mineral 470K24 Dakdekker: Sanders Bouw- en Onderhoudsbedrijf BV, Groningen Leverancier: Vlutters Dakmaterialen BV, Groningen Realisatie: november 2010 - zomer 2011

Groendak FlorDepot® op afvalbrengstation ARCG Groningen

Substraat spuiten ideaal bij grote daken

Als het om sedumbegroeiing gaat, heeft het FlorDepot® groendaksysteem van Royal Roofing Materials zijn waarde in de praktijk al ruimschoots bewezen. Ook voor het dak van het afvalbrengstation ARCG in Groningen viel de keuze op dit type groenbedekking. Waar de substraatlaag doorgaans in Big Bag’s wordt aangeleverd, werd deze bij dit 650 m2 grote dak met een speciale spuittechniek aangebracht. In het najaar van 2010 begon Sanders Bouw- en Onderhoudsbedrijf in opdracht van de gemeente Groningen met de renovatie van het dak van het afvalbrengstation, waaronder zich kantoren en een weegstation bevinden. “Aanvankelijk was het de bedoeling dat er alleen een bitumen dak op zou komen”, zegt Lucas Sanders van het Groningse dakdekkersbedrijf. “Toen wij al bezig waren met de aanleg, kwam de opdrachtgever met het idee van een groendak. Vervolgens hebben wij daar berekeningen op losgelaten voor een mogelijke construc6

tie. Daarbij kwam een sedumdak van FlorDepot® als beste oplossing uit de bus.”Waar in de oorspronkelijke plannen Royalgum Bicom Mineral 470K24 als uiteindelijke toplaag zou dienen, kwam hier nu dus nog de volledige systeemopbouw van FlorDepot® overheen.

Big Bag’s te zwaar Het circa 7 cm

dikke FlorDepot®-pakket bestaat uit de worteldoorgroeibestendige Royal Sedum Protect folie die achtereenvolgens wordt overlaagd met een vegetatiemat, een substraat en sedumscheuten. Besloten

werd om het substraat, bestaand uit een mengsel van zand en lava, niet in zakken aan te leveren, maar deze op het dak te spuiten. “Daarvoor waren meerdere redenen”, zegt Lucas Sanders. “Ten eerste is het bij een dergelijk groot dak van 650 m² veel sneller en efficiënter om te spuiten dan met Big Bag’s te werken. Ten tweede zou de houten dakconstructie van het afvalbrengstation niet bestand zijn geweest om er loodzware Big Bag’s op te plaatsen. Ten derde was het mogelijk om de vrachtwagen met de spuitinstallatie heel dicht bij het gebouw te plaatsen,

Wethouder Jannie Visscher gemeente Groningen: “Groendak biedt uitkomst in compacte stad”

zodat de spuitslangen eenvoudig op het dak konden worden gelegd.”

Nieuwsgierig Hoewel het voor Lucas Sanders zijn eerste kennismaking was met de spuittechniek, konden zijn medewerkers er prima mee uit de voeten. “Na een korte uitleg van René Jansen van Vlutters konden we meteen aan de slag. Het leggen van de vegetatiematten en het spuiten van het substraat was in één dag in juli geklaard. De volgende dag hebben we het substraat gelijkmatig over het dak verdeeld en later die week zijn de sedumscheuten geplant. Van tevoren waren wij heel nieuwsgierig hoe deze spuitmethode zou bevallen, maar het is heel soepel verlopen. Maar een dergelijke klus red je niet met slechts twee dakdekkers, zoals FlorDepot® beweert. Je hebt er op z’n minst vier nodig: één om de spuitslang te bedienen, één om in de gaten te houden dat de slang niet in de knoop raakt en twee medewerkers om het substraat gelijkmatig aan te harken.”

“Het leggen van de vegetatiematten en het spuiten van het substraat was in één dag geklaard”

De keuze voor een sedumdak voor het afvalbrengstation ARCG bewijst dat de gemeente Groningen het groene denken hoog in het vaandel heeft staan. “Als duurzame gemeente willen wij op lokaal niveau onze bijdrage leveren aan de vermindering van CO2-uitstoot”, zegt wethouder Jannie Visscher. “Groene daken passen perfect in dat plaatje, want een gebouw met een groendak heeft een veel betere energiehuishouding. Bovendien bieden groendaken uitkomst in een compacte stad als Groningen, met relatief weinig grondgebied. Door het aanleggen van groen tegen gevels en op daken kun je namelijk de oppervlakte aan groen vergroten zonder beslag te leggen op de openbare ruimte. Daarnaast hebben groendaken nog veel andere voordelen voor het milieu; zo hebben ze een groot wateropnemend vermogen en zijn ze bevorderlijk voor de soortenrijkdom van planten en dieren. Vanwege de vele voordelen van groendaken hebben wij hiervoor ook een subsidieregeling in het leven geroepen. Zowel woningcorporaties, projectontwikkelaars, architecten als particulieren kunnen hierop een beroep doen.” 7

EcoTherm in handen van Kingspan

Hardschuim isolatieplaat

verder als

Therma

Begin dit jaar heeft CRH zijn complete Europese isolatiedivisie verkocht aan bouwmaterialenconcern Kingspan Insulation. Door deze overname is ook EcoTherm van eigenaar gewisseld. Dat verandert echter niets aan de hoogstaande kwaliteit van de PIR hardschuim isolatieplaat. Het enige zichtbare gevolg voor de dakverwerker is dat de EcoTherm-producten voortaan onder de merknaam Therma door het leven zullen gaan. In Ierland en Engeland is Kingspan Insulation al sinds jaar en dag marktleider op het gebied van hardschuim isolatieplaten. Ook in Nederland timmert de beursgenoteerde multinational al sinds een jaar of acht aan de weg, zij het op bescheidener schaal.“Op de Nederlandse isolatiemarkt heeft EcoTherm namelijk altijd een veel groter aandeel gehad”, zegt marketing manager Roger van der Gracht van Kingspan Insulation.“Dankzij de overname van EcoTherm kan Kingspan Insulation nu ook zijn activiteiten op de Nederlandse markt uitbreiden. Dit maakt onderdeel uit van onze strategie om onze concurrentiepositie op de totale Europese isolatiemarkt te verstevigen. Tot nog toe beschikte Kingspan Insulation over een drietal productielocaties in Engeland. Nu hebben we ook een productielocatie op het Europese vasteland, namelijk in Winterswijk. Hierdoor zitten we dichterbij de klant en kunnen we onze logistiek en dienstverlening nog verder verbeteren.”

hij zijn platte dak-isolatie bestellen bij zijn eigen vertrouwde leverancier: Delbouw, Fielmich, Kelders of Vlutters.“Het enige dat verandert, is dat de merknaam EcoTherm Topline wordt vervangen door Therma”, zegt Roger van der Gracht. “Bovendien wordt vanaf nu de verpakkingsfolie voorzien van het Kingspanlogo. Ook krijgen de Therma-producten een Kingspan Insulation cachering. Het streven is om vanaf nu volledig over te schakelen op de nieuwe merknamen, verpakkingen en cacheringen. In de overgangsfase kan het echter voorkomen dat de dakdekker een EcoTherm-product heeft besteld en deze ontvangt in de nieuwe Kingspan-verpakking. Begin 2012 kan het ook gebeuren dat het nieuwe Kingspan Therma-product nog in een EcoTherm cachering wordt aangeleverd. Maar na verloop van tijd zal op alle cacheringen alleen nog maar Kingspan staan vermeld.”

Nieuwe merknaam De dakdekker die

der de vleugels van de nieuwe eigenaar krijgt EcoTherm de mogelijkheid om verder te investeren in innovatieve isolatieconcepten die de dakverwerking

gewend is om te werken met EcoTherm Topline zal weinig merken van deze strategische overname. Als vanouds kan

Legpuzzel voor afschotisolatie On-

Al Gore aandeelhouder Kingspan Kingspan Insulation loopt voorop in energiebesparende toepassingen en heeft duurzaamheid en vermindering van CO2uitstoot hoog in het vaandel staan. Dat is ook de voornaamste reden dat Al Gore, het boegbeeld van het groene denken, een aandeel van meer dan dertien procent in Kingspan heeft. Met zijn spraakmakende film ‘An inconvenient truth’ trok hij de wereld rond om zijn ongerustheid te uiten over de klimaatverandering en de opwarming van de aarde.

8

“Dankzij het samengaan met EcoTherm heeft Kingspan Insulation nu ook een PIRproductielocatie op het Europese vasteland” naar een hoger niveau tillen. Roger van der Gracht noemt als voorbeeld het gratis advies voor afschotisolatie dat Kingspan Insulation biedt.“Onze technische afdeling maakt naar wens een volledig legplan voor afschotisolatie, zodat een optimale afwatering van de dakconstructie is verzekerd. Hierbij ontvangt de dakdekker van ons als het ware een grote legpuzzel, waarbij de platen genummerd worden aangeleverd, zodat hij meteen aan de slag kan. De dakdekker hoeft zich dus niet meer te bekommeren om het creëren van afschotisolatie, dat kan hij volledig aan ons overlaten. Datzelfde geldt voor de berekening van de Rc-waarde.”

De Topline-producten van EcoTherm worden gewijzigd in de volgende productnamen van Therma: EcoTherm

Kingspan Insulation

EcoTherm® Topline® BG EcoTherm® Topline® XR EcoTherm® Topline® MG EcoTherm® Topline® Plex BG EcoTherm® Topline® Tapered BG EcoTherm® Topline® Tapered XR

Therma™ TR20 Therma™ TR26 Therma™ TR27 Therma™ TR30 Therma™ TT40 Therma™ TT46 9

W UW E I N IEU N DAKROL

LIGHT

Zwaarwegende voordelen van lichtgewicht dakrollen

Aan welke eisen moet de bevestiging van dakbedekking voldoen, zodat het bij storm niet wegwaait? Dat staat allemaal geregeld in de uit 1991 daterende NEN 6707. Tegelijk met de introductie van het nieuwe Bouwbesluit in 2012 wordt ook de NEN 6707 in een nieuw jasje gestoken. In de praktijk zal dat zijn weerslag hebben op de wijze waarop daken worden bevestigd.

Nieuwe versie NEN 6707

“Bepalen van windbelasting wordt complexer” Als mederapporteur van de NEN6707-commissie is Chris van der Meijden nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de vernieuwde norm. Het nieuwe Bouwbesluit dat eraan komt, is volgens hem niet de enige aanleiding voor de nieuwe versie van NEN 6707: “De voornaamste reden voor de nieuwe norm is dat wij onze Nederlandse normering voor windbelasting hebben moeten afstemmen op de zogeheten Eurocodes, een Europese normering voor windbelasting. Het gevolg van die afstemming op Europees niveau is wel dat er een rekenmethode voor de bepaling van windbelasting komt die aanzienlijk complexer is dan de huidige bepalingsmethode.”

Chris van der Meijden, mederapporteur nieuwe NEN 6707

“Bij grote daken komt er een extra middenzone bij”

Andere afmetingen dakzones “Voor de dakdekker betekent dat

Troelstra & de Vries tilt niet alleen zwaar aan de kwaliteit van haar dakbedekkingsproducten, maar ook aan het werkplezier en de gezondheid van de mensen die met deze producten moeten werken. Daarom heeft Troelstra & de Vries alle dakrollen gestandaardiseerd naar 25 kilo, zodat ze voldoen aan de tilnorm. In de praktijk betekent dit dat het gewicht van onze

concreet dat hij, met het oog op de windbelasting, daken op een andere manier moet bevestigen dan hij tot nu toe is gewend”, vervolgt Chris van der Meijden.“Dat geldt zowel voor mechanisch bevestigde, gekleefde als geballaste daken. De vernieuwde NEN 6707 brengt onder andere met zich mee dat de afmetingen van de dakzones wijzigen en dat er bij grote daken ook een extra middenzone bij komt. Zodra het nieuwe Bouwbesluit van kracht is, zal de dakdekker zeker iets gaan merken van deze nieuwe regels voor het stormvast bevestigen van een dak.”

Garantgum toplagen tussen de 22% en 35% verlaagd is. Zonder dat u ook maar iets aan kwaliteit inlevert. Maar ook zonder dat u bij de Garantgum 470K14 iets aan lengte inlevert, deze blijft 7.5m1. Ook de nieuwe ‘light dakrollen’ zijn dus, zoals u van ons gewend bent, zwaargewichten in kwaliteit, verwerkbaarheid en levensduur.

Praktisch naslagwerk: NPR 6708 In de huidige vorm zijn de Eurocodes en NEN 6707 omvangrijk en nogal moeilijk leesbaar. Speciaal voor de dakverwerker is de NEN 6707commissie bezig met de aanpassing van de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) 6708. In deze richtlijn wordt een vereenvoudigde methode gegeven voor het bepalen van de windbelasting en windweerstand, zoals de dakzonering en het aantal benodigde bevestigingsmiddelen. 11

Troelstra & de Vries BV, Postbus 2, 8650 AA IJlst, Telefoon 0515 53 30 00, [email protected]

Wetenswaardigheden

Dakraam verhoogt woningwaarde Een dakraam of dakkapel zorgt voor een aangename verblijfsruimte onder het hellende dak. Met meerdere dakramen is het zelfs mogelijk om een dakserre te creëren. Daarnaast is het plaatsen van een dakraam een goede manier om de waarde van een woning te verhogen. Dat is met name het geval als het dakraam wordt geplaatst in een ruimte waar geen ventilatie of daglichttoetreding is. Bij een taxatie zal zo’n ruimte namelijk worden beschouwd als leefruimte, terwijl de makelaar datzelfde vertrek zonder dakraam als opslag of onbenoemde ruimte zou betitelen.

Milieuvriendelijke innovatie Jackon Insulation

Jackodur KS onderscheidend door hoge isolatiewaarde Jackon Insulation GmbH, een honderd procent dochter van Jackon AS in Noorwegen, is sinds 1987 producent van hoogwaardige XPS-isolatieplaten van geëxtrudeerd polystyreenhardschuim. Deze hoogwaardige thermische isolatie volgens Norm EN 13164 heeft vele voordelen: ongevoelig voor vochtopname, een hoge thermische weerstand, hoge tot zeer hoge druksterkte, maatvast en rot- en schimmelvrij. De nieuwste introductie van Jackon heet Jackodur KS, een milieuvriendelijke isolatieplaat met een uitermate hoge isolatiewaarde. In tegenstelling tot het bekende Jackodur KF, vervaardigd volgens een gepatenteerde multilayertechniek, wordt Jackodur KS niet geproduceerd met CO2 maar met een HFOblaasmiddel. HFO is een gefluoreerde, onverzadige koolwaterstof. Een blaasmiddel wordt toegepast om de specifieke eigenschappen en de kwaliteit van een product te verbeteren. Het grote voordeel van dit blaasmiddel is dat het een uiterst hoge Lambdawaarde geeft van 0.027 W/mK. In het marktsegment industrie wordt zelfs een Lambdawaarde bereikt van 0.025 W/mK. Hierdoor is de isolatiewaarde van Jackodur KS circa 30 procent beter dan die van Jackodur KF.

12

Global warming potential Een belangrijke graadmeter voor de milieuvriendelijkheid van een isolatieplaat is de Global Warming Potential (GWP)-factor, een indicator voor het broeikaseffect. Hoe lager deze factor, hoe lager de nadelige broeikaseffecten van het betreffende product zijn. Hoewel de nieuwe isolatieplaat Jackodur KS met GWP10 een hogere factor heeft dan Jackodur KF (dat een factor van GWP1 heeft), is Jackodur KS toch veel minder belastend voor het milieu. Dit is te danken aan de veel hogere Lambdawaarde waardoor een dunnere dikte en dus minder materiaal benodigd is. Dat sluit perfect aan bij het milieuvriendelijke beleid van Jackon Insulation.

De voordelen van een dakraam zijn veelzijdig: - circa drie keer zoveel daglichtinval, dankzij de schuine ligging van het dakraam in het dak; - weinig onderhoud; - lange levensduur; - vergroting van de verluchtingscapaciteit.

Innovatie van Compri Aluminium en Royal Roofing Materials

Monotrim 45 elegante oplossing voor kleine daken en dakkapellen

De laatste jaren is er een groeiende vraag naar kwalitatief hoogstaande dakrandprofielen. Zowel op bitumen als kunststof dakbedekking is een Monotrim de beste oplossing. Speciaal voor kleine daken en dakkapellen brengt Compri Aluminium samen met Royal Roofing Materials de elegant ogende Comprial Mono Daktrim 45 op de markt. De nieuwe innovatieve daktrim is een aanvulling op de bestaande, succesvolle Monotrim 60. Laatstgenoemde daktrim is weliswaar een uitstekende bouwkundige oplossing, maar is door zijn wat grotere afmeting optisch net iets te ‘lomp’ voor kleine dakoppervlakken. Vooral door de stijgende vraag naar Royal EPDM op kleine daken en dakkapellen werd het gemis aan een elegant ogende daktrim steeds duidelijker voelbaar. In nauwe samenwerking met Compri Aluminium ontwikkelde en produceerde Royal Roofing Materials daarom de Comprial Mono Daktrim 45. Deze heeft een vooraanzicht van 45mm en is verkrijgbaar in een rechte uitvoering en een versie in de vorm van een

kraal. Op wens is deze nieuwe daktrim ook geanodiseerd of gemoffeld leverbaar. Geen dakbeschadigingen De toenemende vraag naar kwalitatieve daktrimmen is een logische ontwikkeling. Immers: kun je met bitumen dakbedekking nog ouderwets gebruik maken van het inplakken van daktrim, met kunststof dakbedekking is dit niet meer mogelijk. Ook in constructief opzicht is een Monotrim altijd de beste oplossing: dit profiel wordt bevestigd op de dakbedekking en kan zo, zonder de dakbedekking te beschadigen, vrij in- en uitzetten. Bovendien wordt door het gebruik van klik- en klemkoppelingen de daktrim tussen de profielen onderling duurzaam afgedicht.

13

Nieuwbouw ‘Sport aan zee’ in Den Helder

Staaldak sportcomplex vraagt om

gevarieerde isolatie

Behalve het louter aanleggen van het dak wordt van de hedendaagse dakverwerker ook steeds vaker bouwfysisch advies verwacht. Bijvoorbeeld over de vraag welke isolatie het meest geschikt is. Bij de aanleg van het veelzijdige complex ‘Sport aan zee’ in Den Helder lieten de aannemer en opdrachtgever zich leiden door de inzichten van Gramsbergen Dakbedekkingen BV uit Harlingen.

De aanleg van het in totaal 4.500 m² grote dakoppervlak van het sportcomplex kende een valse start. Begin december 2010 lagen de bij Kelders bestelde dakmaterialen al klaar op het dak. Als gevolg van het strenge winterweer konden de werkzaamheden pas in januari starten. Daarna ging het echter van een leien dakje. Begonnen werd met de dakopbouw van de twee sporthallen met een gezamenlijk oppervlak van 2.400 m².“Op het staaldak is een dampremmende akoestische folie aangebracht, overlaagd met een brandveilige isolatie van Rockwool Taurox”, verduidelijkt Erik Gramsbergen van het Harlingse familiebedrijf.“Daaroverheen is een mechanisch bevestigde Royalbase 460P60 onderlaag gekomen en een gebrande toplaag van Royalgum 470K24 mineral grey.”

14

Vuurbestendige Royalbase “Daarna kwamen de lager gelegen tussendaken aan bod die de twee sporthallen met elkaar verbinden”, vervolgt Erik. “Onder die tussendaken bevinden zich de kleedkamers en doucheruimtes. Om een optimale brandwering te garanderen, is overal boven de scheidingsmuren een steenwol cannelurevulling toegepast. Daaroverheen is weer een dampremmende folie aangebracht met vervolgens een 120 mm dikke Polytop EPS-isolatie. Om te voorkomen dat die isolatie bij het branden van de toplaag zou smelten, is als onderlaag voor de vuurbestendige Royalbase FR (Fire Resistant) gekozen. Op deze mechanisch bevestigde onderlaag is, net als overigens bij alle daken van dit sportcomplex, als toplaag een Royal-

“In deze economisch moeilijke tijden is een soepele samenwerking met de aannemer niet vanzelfsprekend”

gum 470K24 mineral grey gebrand. Voor dezelfde dakopbouw is gekozen bij het voordak van de entree en de twee toestelmagazijnen aan de zijkanten van de twee sporthallen.”

met branden. Overigens hebben wij bij alle dakranden, opstanden en overige dakdetails, zoals doorvoeren, Royalstick ZK toegepast. Deze zelfklevende randstrook maakt branden overbodig.”

Afspraken voor brandveilig werken

Basketbalveld op dak Volgens Erik Gramsbergen is de aanleg van het grootschalige dak van ‘Sport aan zee’ mede zo voortvarend verlopen dankzij de goede samenwerking met de hoofdaannemer. “Een goed voorbeeld daarvan zijn de heldere afspraken die wij hebben kunnen maken over het later aanbrengen van de wandbeplating”, zegt Erik. “In de huidige economisch moeilijke tijden, waarin het zakendoen steeds harder wordt, is zoiets zeker niet vanzelfsprekend. Bij het ontwerp van de dakopbouw

Bij het branden van de toplaag op het lagergelegen tussendak was de dakdekker genoodzaakt om speciale voorzorgsmaatregelen te treffen.“Immers, bij opgaand gevelwerk is volgens de NEN6050 het werken met open vuur niet toegestaan als zich op die gevel al de uiteindelijke beplating bevindt”, zegt Erik Gramsbergen.“Daarom hebben we de aannemer gevraagd om nog even te wachten met het aanbrengen van die uiteindelijke wandbeplating totdat wij klaar waren

deden de opdrachtgever en de aannemer volop beroep op de knowhow van het Harlingse dakdekkersbedrijf. Erik: “Bij dit veelzijdige en grootschalige project werd van ons verwacht dat we actief zouden meedenken over de meest geschikte isolatie. Dat laatste hebben we bijvoorbeeld ook gedaan voor een betonnen dak van een losstaand gebouw naast het sportcomplex. De opdrachtgever is van plan om op dit dak ooit een omheind basketbalveldje aan te leggen. Daarom hebben we hiervoor een extra drukvaste isolatielaag van Jackodur XPS geadviseerd. Onze rol is dus niet beperkt gebleven tot uitvoeren; we hebben ook onze bouwfysische expertise kunnen tonen. Dat maakt dit project extra interessant en een hele uitdaging!”

Project: complex ‘Sport aan zee’, Den Helder Totaal dakoppervlak: 4.500 m2 Dakdekker: Gramsbergen Dakbedekkingen BV Leverancier dakmaterialen: Kelders Dakmaterialen BV, Leeuwarden Aannemer: Vaessen Algemeen Bouwbedrijf BV, Raamdonksveer Toegepaste isolatie: Rockwool Taurox 130 mm, Polytop 120 mm, Jackodur XPS 100 mm Onderlaag: Royalbase, Royalbase FR (Fire Resistant) Toplaag: Royalgum 470K24 mineral grey Mechanische bevestiging: kunststof tules RP 75 kombi

15

Wij geven daken nieuwe perspectieven

Kwaliteit in beeld

Gootverwarming gaat ijs te lijf Bevroren water op het dak kan veel ellende veroorzaken, zoals verstopte standleidingen en scherpe gevaarlijke ijspegels. Met een gootverwarmingssysteem, dat zowel de goot als afvoerbuis ijsvrij houdt, behoren deze problemen tot het verleden. Er zijn diverse soorten systemen op de markt. De gootverwarming van Hemstedt bijvoorbeeld is een relatief eenvoudig stekkerklaar systeem met een warmtedraad en temperatuurvoeler. Zodra de temperatuur onder de 5 º Celsius komt, ‘springt’ de draad aan en wordt warm. Een meer geavanceerde gootverwarming is die van Raychem, bestaande uit een systeem dat door middel van kabels, kastjes en sensoren door de dakdekker en installateur aan elkaar wordt gekoppeld. Overigens zijn de systemen voor gootverwarming pas zo kort op de markt dat deze nog niet bij alle vestigingen van Royal Roofing Materials leverbaar zijn. Informeer daarom bij de vestiging in uw regio naar de actuele stand van zaken.

0 mm 2 3 t o t Dikteseverbaar l Berijdbare re th thermische hermische dakisolatie beschermd de dakmembraan JACKODUR KF 300 Standard is een hoogwaardige thermische-isolatie volgens Norm EN 13164, drukvast, maatvast, ongevoelig voor vocht en rot. De met milieuneutraal blaasmiddel CO2 geproduceerde platen worden in grotere diktes geproduceerd volgens de multilayertechniek. Met deze innovatieve en gepatenteerde methode kunnen XPS-producten worden gemaakt die momenteel uniek zijn op het gebied van lambdawaarde, stabiliteit en maximale dikte. Om alle voordelen bouwfysisch optimaal te benutten adviseren wij een eenlaagse (isolatie) dikte. JACKON Insulation GmbH Carl-Benz-Str. 8 ■ D-33803 Steinhagen Tel: +49-5204-9955-0 ■ Fax: +49-5204-9955-400 E-Mail: [email protected] www.jackon-insulation.com www.umkehrdach.com ■ www.dicker-dämmen.de

■ Diktes tot 320 mm leverbaar - voordelige en bouwfysisch correcte eenlaagse plaatsing mogelijk ■ Tot 17% beter isolerend vermogen dan traditionele XPS-isolatiematerialen, CFK-HCFK vrij ■ Optimale vlakheid, vormstabiliteit en uiterst geringe toleranties, ook bij grote diktes ■ Geschikt als - omkeerdakisolatie met grind en/of tegels - groendak - parkeerdak - perimeterisolatie ■ ΔU = 0 bij gebruik van het JACKODUR dakvlies WA met JACKODUR KF

Duurzame Logistiek op schema met CO2-reductie Dankzij haar inspanningen op het gebied van duurzame transport en logistiek werd Royal Roofing Materials in het voorjaar van 2010 onderscheiden met de Lean and Green Award. Dat was echter pas het startschot voor een ambitieuze CO2-reductie. Nu, anderhalf jaar later, maakt Supply Chain Manager Peter Stitselaar de tussenbalans op. “In het kader van het innovatieprogramma Duurzame Logistiek zijn wij in 2009 gestart met het verminderen van de CO2-uitstoot bij onze twee externe transporteurs, De Waal en Gerrits”, zegt Peter Stitselaar. “Inmiddels hebben zij hun wagenpark al grotendeels vervangen door milieuvriendelijke EVV-vrachtauto’s van DAF. Daarnaast hebben alle chauffeurs een cursus zuinig rijden gevolgd om het brandstofverbruik te verminderen. Deze twee maatregelen samen hebben al tot een aanzienlijke CO2-reductie geleid. Het uiteindelijke doel is om eind 2012 een reductie te realiseren van 20 procent ten opzichte van 2009. In 2009 bedroeg de gemiddelde CO2-uitstoot van de beide transportbedrijven nog 0,82 kg per gereden kilometer. Bij een tussenmeting in het begin van 2011 was dat al gedaald tot 0,71 kg, goed voor een reductie van 13,41 procent. Wij zijn dus hard op weg om onze doelstelling te halen!”

Groeiende interesse in

zonnepanelen Met het opraken van de fossiele brandstoffen hebben duurzame energievormen de toekomst. Ook steeds meer particuliere woningbezitters ontdekken de voordelen van zonne-energie. Zes op de tien huiseigenaren, die momenteel nog geen zonnepanelen op het dak hebben, heeft interesse in zonnepanelen. Dat blijkt uit een onderzoek in opdracht van UNETO-VNI. Financiële voordelen geven hierbij de doorslag. De lagere maandelijkse lasten als gevolg van energiebesparing wordt door driekwart van de ondervraagde woningbezitters genoemd als voornaamste reden om in de toekomst eventueel voor zonnepanelen te kiezen.

17

Column

Winterse daken Het klimaat verandert. We hebben dit jaar een herfstachtige zomer en een zomerse herfst gehad. Wat staat ons deze winter te wachten? De laatste winters gaven veel overlast. Sneeuw en ijs, aangevroren daken: onwerkbaar weer, wel of geen vorstverlet. Dakbestuurders, vooral van de hellende daken, hebben het er maar druk mee. Er is veel veranderd op het dak. Mijn generatie strooide nog zout op het dak als het dak glad was door aangevroren rijp of ijzel. De laatste jaren hebben we opeens weer sneeuwoverlast. Dan merk je dat er echt wat is veranderd. Er zijn veel meer grote lichte daken bijgekomen en er ontstaat, al dan niet door sommige onheilsprofeten aangewakkerd, onrust over een mogelijk te grote sneeuwlast. Er werd zelfs gesproken over een plicht tot sneeuwruimen. Dat hebben we geweten. Onze dakbedekkers mogen bij sneeuw en ijs niet eens het dak op. Het viel dan ook op dat de sneeuwruimers meestal geen dakbedekkers waren en vooral onaangelijnd bezig waren, onbekend met de gevaren van het werken op hoogte.

Ook uw oude dakraam is weleens aan vervanging toe Vervanging van een oud dakraam kan vele voordelen opleveren. Door 70 jaar innovatie zijn VELUX dakramen op veel punten verbeterd. Denk hierbij aan meer daglicht, comfort en energiebesparing. Kijk voor de beste oplossing ook op www.velux.nl/vervangen.

Sneeuwruimen op een dak is een collectieve bezigheid. Dus er moet een collectieve valbeveiliging zijn. Het wordt misschien vervelend, maar ik blijf pleiten voor een permanente valbeveiliging op platte daken. Dat kan heel mooi zijn als de borstwering, leuning of afscheiding maar bij het ontwerp van het dak of van de dakrenovatie wordt betrokken. Dan hebben we geen gezeur meer met paaltjes, kabeltjes, gordeltjes, riempjes en handhaving. Het is nog niet te overzien wat het deze winter wordt maar sneeuwruimen op het dak moet veilig kunnen, wie er ook het dak wordt op gestuurd. Onze daken worden steeds meer ingericht als kleine (zonne)energiecentrales. Een sneeuwwit dak is positief voor de energieopbrengst. Het moet toch ook mogelijk zijn om het zonlicht te gebruiken om de sneeuw te laten verdwijnen door in plaats van voor de zon.

Albert F. van den Hout Directeur BDA Groep

19

How it’s made

PIR, daar zit chemie in De PIR-fabriek van Kingspan Insulation B.V. aan de Lorentzstraat in Winterswijk

De onder- en bovenzijde van de isolatieplaat worden voorzien van een folielaag

Bij de isolatie van daken zijn hardschuim platen niet meer weg te denken. PIR, de basis van deze isolatieplaten, komt tot stand door een vernuftige vermenging van chemische ingrediënten. In de fabriek van Kingspan Insulation B.V. in Winterswijk, het voormalige EcoTherm B.V., ging DakInnovatie op zoek naar de geheimen van het recept van polyisocyanuraat, zoals PIR voluit heet.

20

Het chemisch recept wordt op een onderlaag van folie geplaatst

De twee belangrijkste grondstoffen van PIR zijn MDI en Polyol. Om tot een compleet recept te komen, worden aan deze twee chemische substanties nog andere ingrediënten toegevoegd. Dat zijn met name katalysatoren, blaasmiddel en enkele additieven. Door dit recept op een bepaalde temperatuur te brengen, ontstaat een chemische reactie, waarbij het bekende ‘schuim’ van de PIR wordt gevormd. Eerst zorgt de reactie van Polyol met MDI voor de bekende matrixvormige cellenstructuur. Het schuimingsproces wordt compleet doordat het blaasmiddel onder de hoge temperatuur gasvormig wordt en binnendringt in de minuscule cellen; bij PIR wordt daarvoor de milieuvriendelijke, HCFK-vrije koolwaterstof pentaan gebruikt.

In de laminator, een ‘lopende band oven’, vindt de chemische reactie plaats tot een hardschuim isolatieplaat

Innovatieve procescontrole Het blaas-

middel pentaan is brandgevaarlijk en bij kamertemperatuur bovendien gasvormig. Om dit gas letterlijk in goede banen te leiden, beschikt de PIR-fabriek in Winterswijk over een uitgekiend toevoersysteem. Dit systeem is uitgevoerd volgens de strenge Europese ATEX-normen voor explosie- en brandveiligheid. Hiermee is een veilig productieproces gewaarborgd. Om PIR met verschillende productsamenstellingen te kunnen maken en om de kwaliteit optimaal te bewaken, heeft Kingspan Insulation een eigen innovatieve procescontrole ontwikkeld. Met behulp van een modern tankpark met flowmeters wordt de optimale samenstelling van het chemische recept bepaald; dit vormt de basis voor een perfect eindproduct.

De op maat gemaakte isolatieplaten gaan naar de verpakkingsstraat

Laminator Als het recept de juiste samenstelling heeft, wordt het mengsel op een onderfolie gelegd en vervolgens omhuld door een bovenfolie, wat later als cachering van de isolatieplaat dient. Nu is het mengsel klaar om naar de zogeheten laminator te gaan, een combinatie van een lopende band en een oven. In deze ‘lopende band-oven’ vindt ook de daadwerkelijke chemische reactie plaats tot een hardschuim isolatieplaat. De samenstelling van het recept en het type folie bepalen samen het eindproduct en de toepassing ervan. Behalve voor het isoleren van platte en hellende daken wordt PIR namelijk ook veel gebruikt als spouw-, vloer- en afbouwisolatie. En speciaal voor de stallenbouw worden veel maatwerkproducten gemaakt.

De PIR-platen worden verpakt. Klaar voor transport!

Zagen op maat Uit de ‘lopende bandoven’ komt een uit één stuk bestaande isolatieplaat tevoorschijn. Om deze op maat te maken voor het eindproduct, staan er achter de laminator diverse zagen en profileermachines. Hiermee wordt de isolatieplaat op de gewenste afmeting gezaagd en eventueel van een kantbewerking voorzien. Kloppen de sterkte en stabiliteit? Tijdens het gehele productieproces vinden diverse kwaliteitscontroles plaats, onder meer op de productafmeting en eigenschappen, zoals sterkte, warmteweerstand en stabiliteit. Tot slot gaan de geprepareerde platen naar de verpakkingsstraat. Hier worden de producten als pakketten verpakt en krijgen ze een etiket met alle relevante informatie. Klaar voor transport naar de professionele dakverwerker!

21

Winter op het dak

Sneeuwvanger voorkomt daklawine

Een dikke sneeuwlaag op daken is altijd goed voor een sfeervol winters beeld. Maar sneeuw en ijs op het dak brengt ook gevaren met zich mee, zoals lekkages en overbelasting. Hoe ga je als dakdekker te werk in dergelijke extreme omstandigheden? Martin Beckers, Senior Technisch Adviseur Royal Roofing Materials, geeft een aantal praktische tips.

“Een goede voorbereiding begint met het winterklaar maken van het dak”

Als een dikke sneeuwlaag op een hellend dak begint te dooien, of wanneer het dak opwarmt als gevolg van slechte isolatie, kan deze sneeuwmassa een daklawine veroorzaken. Dit kan schade veroorzaken aan het dak en de dakgoot en gevaarlijk zijn voor toevallige voorbijgangers. In dit geval biedt een sneeuwvanger uitkomst. Deze zorgt ervoor dat de sneeuwmassa gelijkmatig wordt vastgehouden en ontdooit zodat die niet van het dak afglijdt. De sneeuwvanger is leverbaar in de vorm van een hek of een buis. De hekvorm is van verzinkt staal en is naast een blanke uitvoering ook leverbaar in zwart, rood en bruin. De buisvorm bestaat uit staalbeugels en aluminium buizen. Behalve in blank en rood is deze tegen een meerprijs in een RAL-kleur leverbaar.

Een goede voorbereiding op winterse omstandigheden begint al in het najaar. “Dat betekent dat je het dak winterklaar moet maken”, zegt Martin Beckers. “Heel belangrijk is het schoonmaken van de hemelwaterafvoeren, zodat het water op een goede manier van het dak af kan. Als de hemelwaterafvoeren en onderliggend riool verstopt zijn, ontstaan er ook sneller bevroren standleidingen zodat het smeltwater niet kan worden afgevoerd. De enige oplossing is dan meestal om de standleidingen los te zagen van de hemelwaterafvoeren, wat weer leidt tot hoge herstelkosten.”

Sneeuwbaleffect Ook al is het dak winterklaar gemaakt, zelfs dan kunnen sneeuw en ijs aanzienlijke schade toebrengen. “Als bijvoorbeeld op een

22

plat dak stilstaand water bevriest, zich aan de dakbedekking hecht en uitzet, kunnen daardoor bij aanhoudende vorst scheuren in de dakbedekking ontstaan. Als de dooi intreedt, kan dat tot ernstige lekkages leiden.” Een ander gevaar is overbelasting. In de winter zie je vaak een opeenhoping van gewichten op het dak wat kan zorgen voor een sneeuwbaleffect. Een ijslaag van 1 cm komt bijvoorbeeld overeen met circa 10 kg per m² extra gewicht. Stel, daaroverheen valt een poedersneeuwlaag van 5 cm, dan betekent dat een extra belasting van 2,5 kg per m². Dezelfde hoeveelheid plaksneeuw geeft al snel 10 kg extra en natte sneeuw zelfs 25 kg extra belasting. Daar komt bij dat in ons Nederlands klimaat, met vaak temperaturen rond het vriespunt, het smeltwater ’s nachts weer

bevriest. Ook dit zorgt voor opbouwende extra belasting. Veel dakconstructies zijn hier echter niet op berekend waardoor instortingsgevaar dreigt. Overigens moeten conform de normering platte daken in Nederland ontworpen zijn op een sneeuwbelasting van 70 kg/m².”

IJs smelten Ook wanneer het betreden

van het dak te riskant is, ontkomt de dakdekker hier soms niet aan, bijvoorbeeld voor het repareren van een lekkage of het ontdooien van een bevroren hemelwaterafvoer. “Bij sneeuw en ijs, maar zeker bij acuut instortingsgevaar mag het dak niet worden betreden”, zegt Martin Beckers. “In zo’n geval is het bijvoorbeeld een oplossing om eerst vanuit een hoogwerkerbak de meeste sneeuw van het dak te verwijderen. Als het wel

veilig is om het dak op te gaan, moeten in elk geval extra veiligheidsvoorzieningen aanwezig zijn, zoals een valbeveiligingssysteem waarbij de dakdekker ook bij een onverhoopte instorting veilig wordt opgevangen. Vaak is het ruimen van sneeuw en ijs zo’n langdurige klus dat daarvoor een tijdelijke dakrandbeveiliging nodig is. Het komt bijvoorbeeld voor dat een dikke ijslaag vastgevroren zit aan de dakbedekking die alleen met een heteluchtbrander kan worden verwijderd. Overigens ook voor het smelten van dakijs geldt de NEN 6050 voor brandveilig werken. Tot slot is het vanzelfsprekend om bij dakwerkzaamheden in de winter te zorgen voor goede persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals speciale thermische kleding en voldoende gezichts- en oorbescherming.”

23

Dakopinie

Bouwbesluit 2012:

Wettelijk Kader of Gedoogrichtlijn Het Bouwbesluit 2012 staat voor de deur. Met de ingangsdatum is al wel wat geschoven, maar dat dit nieuwe Bouwbesluit wordt doorgevoerd, staat als een paal boven water. De vraag is of deze zorgvuldig samengestelde regels en verwijzingen naar normen ook erkend worden door de bouwkolom als basis waarop we onze bouwwerken realiseren. Het handhaven van deze wetgeving is lastig en dus weten we met zijn allen dat een oogje toeknijpen en deze wetsteksten naar eigener voordeel te interpreteren, vaak simpelweg werk oplevert. Het is nu eenmaal zo dat diegene die wél naar eer en geweten onze bouwwetten en normen opvolgt, door de opdrachtgever op basis van het prijsargument nogal eens daalt op de ranglijst; lees: het werk wordt hem niet gegund. Vreemd genoeg is het diezelfde opdrachtgever die als eerste aan de bel trekt als het bouwwerk niet aan zijn verwachtingen voldoet. In ons geval is dat

bijvoorbeeld lekkage of condensvorming, maar ook een toplaag die zijn verwachte levensduur niet kan halen. Ik vraag mij wel eens af of het geen tijd wordt om deze opdrachtgevers aan de bouwwetgeving –zoals deze in het Bouwbesluit is opgenomen- te gaan houden. Al snel krijg ik dan het gevoel een soort Don Quichot te worden. Werk gegund krijgen ligt nu eenmaal niet altijd in lijn met het volgen van de wet. We zijn niet voor niets het land waar compromissen en gedogen aan de orde van de dag zijn. De enige handhavingstool voorhanden, zijn de garantiebepalingen van producenten, zo lijkt het. Helaas is ook daar het commercieel belang te vaak aanleiding om de oorzaak van het probleem af te wimpelen en op deze wijze toe te laten dat geldende bouwwetten en -normen van onderschikt belang worden. Zo blijft de molen rustig doordraaien en wordt deze vicieuze cirkel niet doorbroken.

Maar willen we nu ook echt datgene bereiken wat we preken – duurzaam, demontabel, milieuvriendelijk en graag ook nog recyclebaar bouwen – dan wordt het nu toch echt tijd om het nieuwe Bouwbesluit eens ter harte te nemen en zoals bedoeld toe te passen. Wie creatief met de bouwwetgeving omspringt en her en der wat zaken omzeilt, krijgt niet alleen het werk maar vaak ook nog eens de aanspraken op garanties gehonoreerd. We praten hier dus over het bewust weglaten van elementaire zaken als dampremmers, voldoende afschot, regelmatig onderhoud, brandveilig werken, veilig werken op hoogte en uiteraard het volgen van de vakrichtlijn en de richtlijnen uit het KOMO-attest. Dit kunnen we zo doortrekken naar het ombuigen van het Bouwbesluit. Het geeft je het werk en vaak gaat dit prima, de garantietermijn van de dakconstructie wordt gehaald en het geld is verdiend. Alleen, soms gaat het fout. Herstel van de door onze vrije omgang met het Bouwbesluit veroorzaakte fouten, is vaak erg kostbaar. En nog erger, onze relatie met de klant loopt een flinke deuk op, als deze klant al niet gewoon bij ons wegloopt. Een donker scenario, maar wel realistisch. Veel leuker is het als we met zijn allen kunnen zeggen: dat hebben we toen in 2012 toch mooi, kwalitatief hoogwaardig neergezet met zijn allen! Don Quichot en d’Artagnan krijgen dan, eeuwen na dato, ineens een geheel andere dimensie.

Uw dakopinionist,

Martin Beckers

Senior Technisch Adviseur Royal Roofing Materials

25

Interview

Bouwbesluit 2012

Het nieuwe Bouwbesluit 2012 treedt naar verwachting in april volgend jaar in werking. Wat houdt dit nieuwe besluit in en wat verandert er ten opzichte van het huidige Bouwbesluit 2003? Dakinnovatie sprak hierover met dr. ir. Nico Scholten, expert van de stichting Expertisecentrum Regelgeving Bouw, het ERB.

De werkelijkheid is een stuk

ingewikkelder Een gebouw moet passen in de omgeving en mag geen gevaar opleveren voor de veiligheid en gezondheid van de bewoners en gebruikers. Daarom is het (ver)bouwen en gebruik van woningen en gebouwen in ons land aan regels gebonden. Deze regels staan vermeld in het Bouwbesluit 2003. Het besluit dat in 2012 van kracht wordt, is volledig herschreven en bevat veel nieuwe onderdelen. “Tegelijkertijd is het doel: minder regels en voorschriften en meer uniformiteit dan in het nu geldende besluit”, legt Nico uit.“Het aantal regels is met vijfentwintig procent afgenomen; hiermee wil de overheid de regeldruk in het totale bouwproces tegengaan. Een versimpeling mag echter geen onbedoelde effecten geven en natuurlijk geen concessies doen aan veiligheid, bruikbaarheid, gezondheid, energiezuinigheid en milieu. Met andere woorden: de samenhang in stand houden én de kwaliteit op niveau houden.”

Veegbesluit Als adviseur regelgeving is Nico Scholten nauw

betrokken bij de totstandkoming van de NEN-normen. Het Bouwbesluit 2012 verwijst voor de invulling van de bepalingsmethoden van de prestatie-eisen naar deze NEN-normbladen. De terminologie in het Bouwbesluit 2012 en die van de normbladen moeten één-op-één op elkaar aansluiten, aldus Nico.“Dat aanpassingsproces vergt veel tijd en aandacht. Ook de overheid ziet in dat de conceptversie van het Bouwbesluit 2012 op het laatste moment nog aanpassing behoeft. In het zogeheten Veegbesluit worden een aantal onvoorziene effecten alsnog weggenomen. Dit besluit moet gelijktijdig met het reeds gepubliceerde Bouwbesluit 2012 in werking treden.”

April 2012 Eind oktober heeft minister Donner van Binnenlandse

Verstrekkende gevolgen Volgens Nico Scholten hebben

rijksambtenaren onvoldoende inzicht in het probleem van de regeldruk die het gevolg zou zijn van het Bouwbesluit 2003.“Alleen regels schrappen heeft geen zin. Daardoor líjkt het nieuwe Bouwbesluit 2012 eenvoudiger. De werkelijkheid is echter een stuk ingewikkelder. De bouw kan namelijk niet zonder regels. Het schrappen van regels leidt tot noodzakelijk overleg tussen partijen met bijbehorende lasten tot gevolg. De regels moeten verder vooral begrijpelijk en uitvoerbaar zijn.” En dat is nu juist hetgeen waar Nico zijn twijfels over heeft.“In het nieuwe besluit is een aantal voorschriften komen te vervallen en zijn andere gelijkgetrokken. Zo is de gehele woningbouw nagenoeg aan elkaar gelijkgeschakeld zonder onderscheid tussen klein en groot en veelal ook zonder onderscheid naar wonen sec en wonen met zorg. Dat betekent dat de bouwtechnische eisen voor verschillende typen woningen en voor diverse doelgroepen inhoudelijk gelijk zijn geworden.” De maatschappelijke gevolgen hiervan voor de gebouwde omgeving op de aspecten veiligheid en gezondheid

26

heeft de overheid er nog zijn handen vol aan. De Tweede Kamer heeft via twaalf aangenomen moties aangedrongen op veranderingen. Met een meerderheid is gestemd voor een spoedprocedure voor eventuele noodzakelijke aanpassing van het Bouwbesluit 2012 kort na publicatie. Op deze manier kunnen fouten in het besluit snel worden hersteld en wordt de burger, eigenaar of gebruiker van bouwwerken daarvan niet de dupe.” Ook heeft de Tweede Kamer erop aangedrongen om de effecten van wijzigingen van het Bouwbesluit per doelgroep zichtbaar te maken.“Deze reparatie van het Bouwbesluit 2012 is absoluut nodig om onbedoelde negatieve effecten uit te kunnen sluiten. Zowel juridisch als technisch valt er nog veel winst te behalen”, besluit Nico.

Zaken voorgesteld om de inwerkingtreding van het nieuwe Bouwbesluit uit te stellen tot april 2012. De verwachting is dat het nieuwe besluit uiterlijk op 1 januari 2012 wordt gepubliceerd om uiteindelijk op 1 april 2012 van kracht te gaan. Op deze manier kan de bouwsector aan de nieuwe regelgeving wennen. Om onduidelijkheid over de te hanteren regelgeving te beperken pleit Nico er wel voor dat het nieuwe Bouwbesluit 2012 snel in werking treedt.“Dat schept duidelijkheid. Ik vraag me af of dat de voorliggende versie moet zijn in samenhang met het Veegbesluit. Mijn voorkeur gaat namelijk uit naar een compleet nieuw Bouwbesluit in plaats van een versie die nog reparatie nodig heeft.”

Winst behalen Volgens Nico heeft het Bouwbesluit 2012 zeker

zijn soms onaanvaardbaar naar het oordeel van Nico.“Dit is namelijk een ontkenning van de werkelijkheid. Met verstrekkende gevolgen.”

gevolgen voor de bouwbranche.“Ook de dakdekker zal zeker iets gaan merken van de nieuwe regels, bijvoorbeeld wat betreft de windbelasting, de Eurocodes en de verhoogde isolatie-eis.” De bekrachtiging in 2012 neemt volgens Nico niet weg dat het nieuwe Bouwbesluit 2012 nu nog veel mitsen en maren bevat.“Voorlopig

Over het ERB

Het Expertisecentrum Regelgeving Bouw (ERB) is het kenniscentrum voor alles wat te maken heeft met bouwregelgeving. Voor meer informatie www.bouwregelwerk.org

27

In stelling

Gemeente Almelo en Meerssen over handhaving Bouwbesluit

Meeste bouwtekeningen vermelden geen

bouwmaterialen Op daken worden nog steeds materialen verwerkt die niet voldoen aan het Bouwbesluit of de kwaliteitsverklaringen. Een doorn in het oog van zowel stichting KOMO (beheerder van hét keurmerk voor de bouw) als Royal Roofing Materials. Bovendien is het verwerken van dakmaterialen die niet voldoen aan het Bouwbesluit volgens de regels van de wet verboden. Het toezicht op de toepassing van gecertificeerde materialen in de bouw schiet in de praktijk echter soms te kort. Hoe gaan gemeenten om met deze handhavingstaak? Voor het antwoord op deze vraag ging DakInnovatie op bezoek bij de gemeenten Almelo en Meerssen. Hoe houd je als gemeente toezicht op welke bouwmaterialen worden toegepast?

Worden de bouwmaterialen ook daadwerkelijk op de tekening vermeld?

Peter Blaauwbroek, bouwtechnisch adviseur bij de gemeente Almelo: “Eigenlijk zou het zo moeten zijn dat de architect of bouwkundige in samenspraak met de opdrachtgever bepaalt welke bouwmaterialen tijdens de uitvoering dienen te worden gebruikt. Deze toe te passen bouwmaterialen worden op de ingediende bouwtekeningen verwerkt of aangegeven. Tevens zou een lijst met kwaliteitsverklaringen van toe te passen bouwdelen of -materialen aan de aanvraag moeten worden toegevoegd.” Carlo Poolen, coördinator omgevingvergunningen gemeente Meerssen voegt daaraan toe:“Dan is voor alle partijen duidelijk welke materialen moeten worden gebruikt en of deze zijn voorzien van een kwaliteitsverklaring. Op deze manier is voor zowel de gemeente als de aannemer helder aan welke eisen de bouwmaterialen moeten voldoen.”

Peter Blaauwbroek: “Nee, dit gebeurt niet altijd zoals de wet het voorschrijft. Bij acht van de tien kleinere bouwplannen die bij onze gemeente worden ingediend, worden geen bouwmaterialen op de tekeningen vermeld. De materialen, voor zover gekozen, voldoen dan in de meeste gevallen niet aan de voorschriften uit het Bouwbesluit. Dit heeft te maken met de complexiteit van het Bouwbesluit, maar ook gemakzucht en onkunde spelen een rol. Het speelt vooral bij kleine (ver)bouwwerkzaamheden van particulieren. Zo wordt op een bouwtekening bijvoorbeeld vaak onvolledig een RCwaarde van 3 als isolatiewaarde aangegeven, maar wordt de vereiste isolatie niet verder gespecificeerd. Dit heeft meestal tot gevolg dat de aannemer naar eigen inzicht en keuze bouwmaterialen gebruikt. Het is dan dus afhankelijk van de aannemer of gebruik wordt gemaakt van de juiste gecertificeerde producten.”

28

Hoe wordt het toezicht concreet uitgevoerd?

Kan de gemeente ook een sanctie opleggen?

Peter Blaauwbroek: “Bij de gemeente Almelo werken vier bouwkundig toezichthouders, bouwinspecteurs genaamd. Deze bouwinspecteur is het aanspreekpunt tijdens het bouwproces en controleert tijdens de uitvoering van de bouwwerkzaamheden onder andere op veiligheid. Tevens ziet hij erop toe dat conform de verleende omgevingsvergunning en bijbehorende tekening wordt gebouwd. Hoeveel controlemomenten en welk soort controles plaatsvinden, is afhankelijk van het type bouwwerk. De controleur let vooral op de veiligheid en algemene kwaliteit van het gebouwde. Constructie en brandveiligheid hebben daarbij hoge prioriteit. Ook energiezuinigheid en bruikbaarheid – met name isolatie en ventilatie – zijn belangrijke aandachtspunten. Overige gestelde vragen zijn: voldoen de gebruikte materialen aan de gestelde normen en zijn deze gecertificeerd? En ook: voldoet het gebouw aan de EPC-grenswaarde?” Carlo Poolen: “Onze gemeente gaat soortgelijk te werk, met dat verschil dat wij voor dit toezicht een externe bouwinspecteur inschakelen. Omdat wij met 19.000 inwoners een relatief kleine gemeente zijn, hebben wij geen fulltime bouwinspecteur nodig maar huren wij deze in.”

Peter Blaauwbroek: “Jazeker, indien de toezichthouder tijdens de bouw niet-toegestane activiteiten constateert, dan wordt de opdrachtgever hier in eerste instantie op aangesproken. Bij het ontbreken van een oplossing kan dit zelfs leiden tot een bouwstop. Een bouwcontrole blijft echter altijd een momentopname. Veel belangrijker is de kwaliteit op de lange termijn. Daarin hebben wij als gemeente een belangrijke toezichthoudende rol. We controleren of conform verleende vergunning wordt gebouwd en stellen daarin hoge eisen.” Carlo Poolen: “Vanwege de gestelde kwaliteitscriteria worden in de regio Zuid-Limburg met ingang van januari 2013 zogenaamde RUD (regionale uitvoeringsdiensten) geïntroduceerd. Overigens ook in de rest van Nederland worden deze diensten ingevoerd, en wel in het kader van de Wabo (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht). Dit heeft tot gevolg dat in onze regio het toezicht, de handhaving en vergunningsverlening voortaan in handen zijn van deze uitvoeringsdiensten. Belangrijkste doelstelling is om deze expertise naar een hoger niveau te tillen. Daar zijn alle partijen bij gebaat.”

29

Peter de Boer, eigenaar De Boer Dakbedekkingen in Putten

“Zink geeft net extra uitstraling”

dat beetje

Zink is één van de meest traditionele dakmaterialen. Ondanks de opkomst van alternatieven zoals aluminium en kunststof heeft zink nog niets van zijn oude charme verloren. Dat is althans de mening van Peter de Boer, eigenaar van De Boer Dakbedekkingen in Putten. “Een zinken randafwerking geeft een gebouw een bijzondere aanblik.”

30

Peter de Boer startte zijn loopbaan in de dakdekkersbranche als accountmanager bij een toeleverancier van dakbedekkingsmaterialen. Al snel begon het ondernemersbloed te stromen en richtte hij in 1992 zijn eigen groothandel in dakbedekkingsmaterialen op. “Omdat ik graag alle kneepjes van het vak wilde leren, ging ik geregeld met een dakdekker mee het dak op. Hierdoor werd ik gegrepen door de charme van het vak. Daarom besloot ik een eigen dakdekkersbedrijf te beginnen, dat inmiddels is uitgegroeid tot een bedrijf met tien vaste medewerkers en zes oproepkrachten. De afwisseling van zowel binnen als buiten werkzaamheden uitvoeren spreekt me aan. Net zoals het feit dat het eindresultaat van je inspanningen als dakdekker meestal tientallen jaren zichtbaar is en dus een stukje eeuwigheidswaarde heeft. Zo hebben we onlangs bij de nieuwbouw van het woonzorgcentrum Hermes Huis in Bosch en Duin met zink een bijzondere randafwerking toegepast. Zelfs een buitenstaander ziet direct dat het kwalita-

tief en duurzaam materiaal is; het kan de uitstraling van een gebouw net dat beetje extra geven. Het feit dat je mee hebt gewerkt aan de aanblik van zo’n pand is bijzonder en geeft je als dakdekker een trots gevoel.”

vergt wel specifieke vakkennis. Hierbij moet je onder andere denken aan de juiste ondergrond, de werking van het zink, ventilatie en welke gereedschappen geschikt zijn. Onze medewerkers hebben al deze kennis in huis.”

Lange levensduur De vaste zinkleverancier van De Boer Dakbedekkingen is Kelders Dakmaterialen BV in Utrecht. Volgens Peter de Boer is er ook in de huidige tijd nog voldoende vraag naar zink op het dak. “Architecten maken graag gebruik van zinken bouwonderdelen in hun ontwerpen. Dat heeft te maken met de specifieke uitstraling maar ook met de levensduurverwachting van bijna honderd jaar. En wanneer de juiste materialen in de toepassingen met zink zijn verwerkt en er regelmatig goed onderhoud plaatsvindt, kan dat de levensduur alleen maar verlengen”, zegt Peter. “Ook voor afdekkappen en –lijsten, mastgoten, bakgoten en kilgoten valt de keuze vaak op dit traditionele materiaal. Zink heeft namelijk een hoge corrosieweerstand. Het toepassen van zink

Milieueisen Ondanks de voordelen van

zink verwacht Peter in de toekomst geen grote toename in de toepassing van dit bouwmateriaal: “Door de inwerking van regenwater kunnen er zinkresten ontstaan. Met de huidige strenge milieueisen kan dat voor sommige opdrachtgevers een nadeel zijn. Dat geldt overigens niet voor gepatineerd zink. In nieuwbouwprojecten verwacht ik dat het met gebruik van zink dezelfde kant opgaat als met lood; de toepassing ervan zal langzaam maar zeker afnemen en vervangen worden door moderne materialen. Echter voor oudere gebouwen waar we renovaties uitvoeren, blijft zink vaak de eerste keuze, simpelweg omdat het een unieke uistraling heeft die je niet terugvindt bij een ander soort materiaal.” 31

Symposium veilig werken op hoogte in Gorinchem

Groendaken met het hoogste rendement per m2 ECOTHERM® TOPLINE® isolatieplaten leveren het hoogste rendement per m2. Door de hoge drukvastheid en het lichte gewicht zijn ze ook nog eens zeer geschikt voor toepassing bij groendaken. Vier goede redenen voor groendaken: • Veel steden geven subsidie. • Compensatie van CO2-uitstoot. • Duurzaam en daardoor minder snel aan vervanging toe. • Trekken meer plant- en diersoorten aan.

Lorentzstraat 1, 7102 JH Winterswijk, Tel. +31 (0)543 543 210

“Partijen in bouwkolom zijn

samen verantwoordelijk” Eind oktober stond de Evenementenhal in Gorinchem in het teken van een symposium over veilig gebouwonderhoud. Ook Royal Roofing Materials was van de partij om opdrachtgevers en gebouweigenaren voor te lichten over het veilig werken op hoogte. De dag begon met een symposium waarin oud-keeper Hans van Breukelen de vergelijking trok tussen de samenwerking in een sportteam en die in een bouwteam. Conclusie van het ochtendprogramma: de prestatie die je samen levert, is een gedeelde verantwoordelijkheid.“Dat laatste geldt ook voor veilig werken op hoogte,”, zegt John van der Haak, business unit manager Gereedschappen en Veiligheid van Royal Roofing Materials.“Zowel de opdrachtgever, gebouweigenaar als de dakdekker moeten erop toezien dat er veilig op hoogte wordt gewerkt. Daarbij

heeft met name het dakdekkersbedrijf een handhavingsplicht. Ten onrechte denkt een werkgever vaak dat hij kan volstaan met het verstrekken van valbeveiliging aan zijn werknemers. Maar het is zijn plicht om zich persoonlijk ervan te overtuigen of zijn dakdekkers het harnas ook daadwerkelijk dragen. Dat wordt vaak verzuimd. Ook de gebouweigenaar denkt vaak ten onrechte dat met het verstrekken van de opdracht zijn verantwoordelijkheid is afgedekt. Ook voor hem geldt dat hij niet te licht moet denken over zijn handhavingsplicht.”

Dak RI&E stevig fundament voor

dakveiligheidsplan Doorgaans is er tijdens de ontwerp- en uitvoeringsfase van een bouwproject voldoende oog voor de gezondheid en veiligheid van de uitvoerende partijen. De veiligheid op het dak ná oplevering krijgt meestal veel minder aandacht. Ten onrechte, want één van de grootste risico’s op daken is het vallen van hoogte. Multifunctioneel gebruik van daken zoals zonnepanelen, groendaken of airco-units betekent frequenter betreden van het dak. Om inzicht te krijgen in de gevaren en verantwoordelijkheden biedt een Dak Risico Inventarisatie & Evaluatie-rapportage (Dak RI&E) vooraf uitkomst. Met een Dak RI&E-rapportage heeft de dakverwerker een concreet plan in handen om veiligheid op daken te creëren én opdrachtgevers en gebouweigenaren te overtuigen van het belang hiervan. Zo’n dakveiligheidsplan is niet vrijblijvend, want ook de wet- en regelgeving voor veilig werken op hoogte schrijft voor dat een gebouweigenaar of –beheerder over een eigen bedrijfsRI&E moet beschikken. De voorschriften voor deze zorgplicht zijn opgenomen in de Arbowet en het Arbobesluit.

andere partijen regelmatig het dak voor inspecties, reparaties of onderhoudswerkzaamheden. Vandaar dat een Dak RI&Eplan ook vaak voorziet in het aanbrengen van collectieve valbeveiling of persoonlijke valveiligheidsvoorzieningen zoals dakankers. Door deze veiligheidsvoorzieningen al in een vroeg stadium van het bouwproces te offreren, worden de toekomstige veiligheidskosten voor gebouweigenaren tot een minimum beperkt.

Kostenbesparing In de gebruiksfase van

Dak RI&E-rapportage te kunnen opstellen, is zowel bouwtechnische kennis

een gebouw betreden dakdekkers en veel 32

Professionele partner Om een goede

nodig als knowhow op het gebied van veiligheid. Royal Roofing Materials heeft al deze kennis en ervaring in huis. Een voorbeeldrapportage is op aanvraag beschikbaar. De rapportage bevat ook een advies (evaluatie) om de veiligheid op het dak te verbeteren. Deze aanbevelingen kunnen bestaan uit diverse oplossingen voor veilig werken op hoogte, zoals permanente of tijdelijke veiligheidsvoorzieningen. Ook hierbij biedt Royal Roofing Materials deskundige ondersteuning. Neem voor meer informatie contact op met de adviseur in uw regio. 33

Agenda

Headlines

Betere isolatie met kunststof tules In de winter gaat veel warmte via het dak verloren, vooral als het dak is bevestigd met metalen drukverdeelplaatjes en metalen parkers. De metalen schroeven die door een staaldak in het binnenste van een gebouw steken, geleiden veel warmte naar buiten. Dit warmtelek, of koudebrug, kan worden voorkomen door bij mechanisch bevestigde daken te kiezen voor kunststof tules.

Bij het bevestigen van de parker zakt de schroefkop diep weg in de schacht van de kunststof tule. Hierdoor ontstaat boven de schroefkop een luchtlaag tot wel 4 cm. Doorgaans worden de tules overdekt met de onderlaag van de dakbedekking, zodat de lucht in de tule niet kan ontsnappen. Dankzij deze stilstaande luchtbuffer wordt het warmtelek sterk verminderd. Hierdoor leveren kunststof tules een positieve bijdrage aan de isolatiewaarde van het dak.

Metalen bevestiger: Verlies isolatiewaarde bij gemiddeld 5 bevestigers per m2 ca. 10%

In dit dakvlak zijn dus 7 bevestigers per m2 aangebracht. De benodigde bevestigers voor de kimfixatie en de eventuele lichtkoepels en/of lichtstraten zijn buiten beschouwing gelaten.

Dak Event Dach + Holz



VSK Beurs

Metalen volgplaat en metalen parker RC=2,59 oftewel -0,34 op de eigenlijke waarde Kunststof tule met metalen parker RC=2,84 oftewel -0,09 op de eigenlijke waarde

[email protected] www.dakinnovatie.nl

Kunststof bevestiger: Verlies isolatiewaarde bij gemiddeld 5 bevestigers per m2 ca. 2%

Conclusie: de combinatie kunststof tule heeft een veel minder negatief effect op de uiteindelijke RC waarde dan de metaal/metaal combinatie!

31 januari - 3 februari 2012

NBC Nieuwegein

6-10 februari 2012

Messe Stuttgart in Stuttgart (Duitsland) Jaarbeurs Utrecht

Zie voor de meest actuele agenda: www.royalroofingmaterials.com

Redactieadres:

Invloed van de bevestigers op de RC-waarde: Indien het dakbedekkingssysteem niet mechanisch zou zijn bevestigd zou de RC-waarde 2,93 bedragen.

Wanneer Waar 10-12 januari 2012

Colofon

Verschil RC-waarde met en zonder kunststof tules Voorbeeld dakopbouw: Stalen dakplaat Dampremmende laag Royalvap Alu Isolatie Pir 70 mm (met 2 parkers per plaat vastgezet) Tussenlaag Royalbase 360P60, mechanisch bevestigd met 5 bevestigers per m2 Toplaag Royalflex 370K24

Wat

Trainingen & Opleidingen Dakdekkers die onvoldoende uit de voeten kunnen met kunststof dakbedekkingen hebben aan Royal Roofing Materials een goede raadgever. De distributeur van dakmaterialen biedt diverse praktijktrainingen. Dakdekkers die gebruikmaken van de vele opleidingsmogelijkheden hebben hun klanten meer te bieden en verdienen zo hun tijdsinvestering snel terug op het dak.

postbus 6991, 6503 GL Nijmegen, Tel. 024 - 377 32 73

Wat: Universal Hoofdredactie: Marloes Schiebergen Redactie: Jos de Nijs, Patrick Janssen, Peter Miltenburg, Renate Hampsink, Stephan van den Brink, Jean van Pol,

Waar: Wijchen. Wanneer: 24 februari 2012

 

Wat: Royal EPDM

Waar: Wijchen. Wanneer: 19 maart 2012

Niels Adolfs, Monique Heldens, Evelien Harbers

 

Concept en realisatie: Arc Nederland

Waar: Utrecht. Wanneer: 2 april 2012

Wat: Royal OC-Plan

Fotografie: Edwin Benoist, Peter Wijnands Photography, Jean van Pol, archief Delbouw BV

Personalia Op 1 september is Davy Schreven begonnen aan een nieuwe uitdaging als vestigingsleider van Kelders Dakmaterialen in Nijmegen. Hiervóór was hij binnendienstmedewerker bij de verkoop en commercieel logistiek medewerker. Voordat Davy 3,5 jaar geleden bij Kelders Dakmaterialen in dienst trad, deed hij tien jaar lang ervaring op als procesoperator bij NXP Semiconductors.

dak & techniek, Fielmich Dakmaterialen BV,

Op 1 oktober is Marco Galet in dienst getreden als vestigingsleider van Kelders Amsterdam. Na ongeveer tien jaar bij CRH Bouwmaten te hebben gewerkt als vestigingsmanager van Schiedam en Breda maakte Marco de overstap naar de petrochemie. Daar bekleedde hij een functie als international site manager in onder meer Saoedie-Arabië en India. Vóórdat Marco naar Kelders Amsterdam kwam, was hij als manager operations medeverantwoordelijk voor aansprekende producties zoals de AutoRAI, de Miljonairfair en de Woonbeurs.

Interesse?

Bent u geïnteresseerd in deelname? Vraag dan om informatie bij één van de vestigingen van Delbouw, Fielmich, Kelders of Vlutters. Zie ook www.royalroofingmaterials.com.

Kelders Dakmaterialen BV, Vlutters Groep Oldenzaal BV, leveranciers Vormgeving: MarksMarks Reklamemakers Druk: Henk Grafimedia

DakInnovatie is een periodiek magazine van Royal Roofing Materials BV. © Copyright 2011, Royal Roofing Materials BV. Foto’s en (delen van) teksten mogen uitsluitend worden overgenomen

Aan het begin van de praktijkopleidingen is er theorieles

Na de theorieles moeten de deelnemers flink aan de slag in de praktijktraining

na schriftelijke toestemming van de redactie.

34

35

Onze medewerkers wensen u

fijne feestdagen en een gezond 2012 Groningen Leeuwarden

Zwolle Amsterdam

Rijswijk

Oldenzaal Utrecht

Nijmegen Rotterdam Wijchen Horst Weert

Roermond

Heerlen Hoofdkantoor: Bijsterhuizen 24-01 Wijchen Tel. 024 - 377 32 73

www.royalroofingmaterials.com

Breda