38 VAN ADVISEUR NAAR FULLTIME BOEDDHIST EN VERDER MET ÉÉN VOET HIER EN MET DE ANDERE DAAR GERT -JAN VAN SCHAlK
Vanuit spirituele levensbeschouwing gestalte geven aan werk Als student psychologie ging ik graag naar kloosters. Ik herinner me de eerste keer dat ik op een trip van het studentenpastoraat een benedictijns klooster binnentrad. De gewijde sfeer, geluid dat zo anders klinkt binnen de kloostermuren, de katholieke geur die daar zuiver en oprecht rook. Het voelde als thuiskomen, een ervaring die ik nog steeds heb als ik in een benedictijns klooster te gast ben. Na mijn lange verblijf in retraite binnen de Tibetaans boeddhistische traditie, biggelden de tranen over mijn wangen bij het zien van de eenvoudige schoonheid van de Sint Willibrords Abdij bij Doetinchem. Dit complex is vlak na de oorlog eigenhandig door de monniken gebouwd en het is doordesemd met kunst en wat we nu 'dutch design' noemen: simpel vormgegeven functionaliteit, zo mooi. De woorden van de eucharistie waren niet verdwenen, als vanzelf kwamen ze weer mijn lippen over. Bij het lezen van de grote werken uit de katholieke mystiek herken ik de realisatie van de grote meesters uit de Himalaya. Voor het eerst begreep ik de woorden van St.-Johannes van het Kruis en ik raakte vervuld van dankbaarheid voor de authenticiteit van zowel de christelijke als de boeddhistische wijsheid. De taal is anders, maar de realisatie niet. Zonder de boeddhistische training zou ik nooit in staat zijn de diepte van mijn oorspronkelijke culturele traditie te zien. Het is voor mij niet eenvoudig om me over te geven aan een cultuur die niet de mijne is. Hoewel mijn leraar Sogyal rinpoche al een grote vertaling maakt naar onze westerse geest, is het Tibetaans boeddhisme bepaald geen Hollands boeddhisme.
Van adviseur naar fulltime boeddhist Na tienjaar Rinpoche gevolgd te hebben kom ik tot de conclusie dat als ik het onderricht serieus neem, ik niet kan volstaan met elke dag een half uurtje meditatie te proppen in de volle dag. Het gaat dan gewoon te langzaam om de beloftes die het boeddhisme ons doet te doorgronden en te belichamen. Naar aanleiding van de opening van de nieuwe tempel in Lerab Ling (www.lerabling.org, een uur rijden boven Mantpellier in Zuid-Frankrijk) organiseert Sogyal rinpoche een driejaarsretraite voor zijn studenten, westerlingen. En ik wil meedoen. Een unieke kans om onder leiding van een gerealiseerd meester antwoorden te vinden op mijn levensvragen. Wat is werkelijk waar? Waar kan ik vertrouwen vinden? Wat is verlichting? Een intensief jaar volgt waar in ik afscheid neem van mijn geliefden en van mijn partner. Hoe leg je zoiets uit aan je familie? Mijn compagnons waarmee ik samen een organisatieadviesbureau heb opgericht zijn ook niet blij dat ik eruit stap. Einde oefening. Ik ga me terugtrekken uit de wereld om
me drie jaar lang zonder internet, telefoon, tv of krant aan de studie en beoefening van het boeddhisme te wijden. Ik geloof dat dat een goede manier was om mijn eigen geest op orde te krijgen en te verdiepen. Om stabieler, opener, vrediger, wijzer te worden en een grotere bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving. Het avontuur trekt me, een wereldreis naar de binnenkant. In de Tibetaanse traditie is drie jaar, drie maanden en drie dagen een gebruikelijke lengte voor monniken en leken om in retraite te gaan. Sogyal rinpoche gaf leiding aan een uitzonderlijke variant, uniek in de geschiedenis. Zo'n 350 mensen uit de hele wereld verzamelden zich om zeven maanden per jaar onderricht te ontvangen van wat in totaal zo'n 25 leraren zijn geworden, inclusief de Dalai Lama. Waarna in de winter deze instructies vijf maanden lang in stilte en strikte retraite worden beoefend. Het was een groot experiment, learning by doing, fascinerend om deel van uit te maken, en ook pittig. Het is nogal wat om in een kamertje te zitten met alleen jezelf. Het is 'cold turkey' afkicken van mijn eigen neuroses. Ik moet het echt alleen doen, net als op het moment van sterven, ook dan ben je op jezelf aangewezen, en ook dan zijn er heftige emoties. Anderen zijn er wel, maar ik spreek ze niet. Alles wat ik voel en denk komt slechts uit mijn eigen geest voort, het is glashelder dat alle irritatie een projectie is. De ander heeft er weinig mee te maken. En toch zijn er emoties, erg veel zelfs. Ik heb veel gehuild, ik wist niet dat ik zo veel pijn in me meedroeg. Er is geen afleiding, dus ook geen moment van 'even niet'. Alleen de beoefening biedt soelaas. Ik heb de indruk dat er veel geheeld is. In die 3,5 jaar hebben we gradueel het hele pad aangeboden gekregen, van basismeditatie, via compassiebeoefening, training van de geest, de esoterische tantrische beoefeningen, tot het hoogste onderricht in de Tibetaanse traditie, dzogchen. Een groter cadeau kan je niet krijgen.
Om thuis te komen In november 2009 kom ik definitief terug in Nederland terwijl de wereld in de ban is van de bankencrisis. Ik ben blij om weer naar de film te kunnen en cappuccino's te drinken. Het leven is een stroom ervaringen en gelukkig is een aantal daarvan zeer genietbaar. Het is vreemd en vertrouwd tegelijk om weer in de stad te zijn, de hoeveelheid impulsen is intens. Dezelfde emoties als voor de retraite komen langs en ik vraag me af wat ik eigenlijk geleerd heb in die drie jaar. Is het wel de moeite waard geweest? Ben ik veranderd? Het kost me tijd om te ontdekken wat de werkelijke waarde is, en zoals meestal in spirituele zaken, is het anders, eenvoudiger ook, dan ik verwachtte.
Bruggen bouwen, waarde toevoegen Ik ben benieuwd naar de volgende stap, hoe deel ik wat ik heb gekregen met anderen? Al snel kwam het idee dat ik een brug wil slaan tussen mijn oude vak, dat is mensen in organisaties helpen hun werk beter en prettiger te doen, en de nieuwe inzichten die de retraite me gebracht heeft. Ik ben gaan schrijven aan een boek, op zoek naar een taal die duidelijk is voor professionals en toch spirituele inzichten brengt in het hart van de moderne mens: zijn werk. Het is gelukt een relevant boek te schrijven zonder spiritueel jargon, Excelleren in je werk. Bewustzijn in actie. Mijn medeauteur Jaco Friedrich en ik verwachten het boek in het najaar van 2012 uit te brengen. Hierin beschrijven we vijf aspecten die leiden tot excellent handelen (zie kader).
Maak het verschil door hoe je bent Ken je die momenten dat je boven jezelf en de situatie uitstijgt om precies dat te doen wat op dat moment nodig is, en ook niet meer dan dat, justin time, just enough, just greaf? Het is excellent handelen. Mooie momenten zijn dat, heel vervullend, misschien wel momenten van geluk. Dit boek streeft ernaar je te helpen die momenten vaker te bereiken. Wij stellen dat excellentie te trainen is. Met je acties boven jezelf uitstijgen vraagt dat je niet alleen erg goed bent in wat je doet, maar vooral ook in hoe je dat doet: werken vanuit een scherp en helder bewustzijn. Het verschil tussen middelmaat en excellentie maak je door de kracht van je bewustzijn. Niet watje doet is bepalend, maar hoe je bent. De essentie van excelleren omvat vijf aspecten: 1. 2. 3. 4. 5.
scherp waarnemen; inzicht in de situaties waarmee je wordt geconfronteerd; bewustzijn bij alle je ervaringen; intentie waarmee je richting geeft; doen wordt moeiteloos, daadkracht is het resultaat.
In waarnemen gaat het om een zo feitelijk mogelijke waarneming te ontwikkelen in plaats van een persoonlijk, door gedachten of emoties gekleurd beeld. Hoe scherper en neutraler je beeld van de werkelijkheid, des te adequater zal je handelen zijn. Simpelweg omdat je meer in de werkelijkheid bent van het hier en nu in plaats van de fantasiewereld van hoe je denkt dat het is. Zonder inzicht weet je niet waar je op moet letten. Cruijff zei: 'Je ziet het pas als je het snapt.' Inzicht in een situatie hebben betekent dat je de relaties tussen oorzaak en gevolg doorziet. In complexe situaties, en de meeste situaties zijn complex, neigen we naar versimpeling. Inzicht is noodzakelijk om adequaat te kunnen handelen en vroegtijdige signalen te kunnen herkennen. Ervaring brengt inzicht. Je bewustzijn is de sleutel. In het boek gaan we uitgebreid in op het bewustzijn: wat is het en hoe kun je het trainen? Goed beschouwd is bewustzijn het belangrijkste instrument dat je hebt, maar we staan er nooit bij stil.
IB ewustz:ijn
Snappen (w ijsheid)
Do~en
(kradlt)
Doen zonder inzicht is ineffectief en creëert nogal eens meer problemen dan het oplost. Maar gepaard met bewustzijn, scherpe waarneming en inzicht zijn je acties raak en krachtig. Excellentie is een natuurlijk, vanzelfsprekend resultaat. Tot slot, intentie. Je intentie geeft richting aan je bewustzijn en daadkracht. Je hebt grofweg twee smaken: 'ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken', of je betrekt het grotere geheel en het hogere belang in je doelstellingen. Het eerste leidt mogelijk tot kortetermijnsucces voor de persoon, de tweede leidt naar duurzame resultaten. Er ontstaat een zeer krachtige positieve groeispiraal die je niet alleen effectiever maakt, maar ook gelukkiger.
Bewustzijn brengen in organisaties Mijn eigen bewustzijnsontwikkeling gaat door terwijl ik daar zo veel mogelijk van probeer mee te geven aan iedereen die ik ontmoet, bij lezingen voor 'excellente professionals', workshops, trainingen en organisatieontwikkelingstrajecten. Bewustzijn brengen in organisaties is mijn missie. Bij voorkeur doe ik dat op lichte manier en zonder theater, door goed aan te sluiten bij de doelgroep. Ik ben steeds op zoek naar de juiste taal om over te brengen wat essentieel is. Begrijpelijk, uitdagend, stimulerend. Soms kan er expliciet gesproken worden over wat bewustzijn nou eigenlijk is en hoe bepalend de staat van je bewustzijn is voor de kracht van je functioneren, vaak kan dat niet. De rol van routines, oftewel automatisch onbewust gedrag dat wel efficiënt maar niet creatief en per definitie niet excellent is, is wel herkenbaar en vaak een goede ingang. Intentie, de manier om richting te geven aan bewustzijn, sluit aan bij de natuurlijk gevoelde behoefte om doelen te stellen. Regelmatig werk ik met professionele teams aan een motivatieonderzoek eenduidige, bewuste en
positieve intenties: lijnt teams uit. Paradoxale, egoïstische en onbewuste intenties: remt de ontwikkeling van teams en staat mooie resultaten in de weg. Bewust met je intentie werken is een essentiële manier om excellentie te creëren: bewuste of onbewuste intenties positieve of negatieve intenties creërende of remmende intenties eenduidige of tegenstrijdige/paradoxale intenties individuele of teamintenties ik gericht of hoger belang Relevante reflecties over wat maakt datjij (of de hele organisatie) verkrampt en je bewustzijn vernauwt, brengen pijn en negatieve gewoonten op tafel. Vragen naar het verlangen, 'wanneer drijft je hartje voort', helpt om in je kracht te komen en te verbinden met het grotere geheel. Patronen in denken, voelen en doen, in boeddhistischjargon 'karma' genoemd, beperken de mogelijkheden om de realiteit waar te nemen, precies zoals die is en niet zoals je meent/denkt dat die is. Zodra je handelt op basis van hoe je denkt dat dingen in elkaar zitten in plaats van hoe de werkelijkheid werkelijk is, ben je niet meer afgestemd en verlies je effectiviteit. In projecten worden kostbare resources verspild doordat mensen meer in hun conceptuele wereld van verwachtingen leven dan in de echte wereld waar dingen voortdurend veranderen. Zodra je handelt in overeenstemming met de realiteit ben je zoals een klant het beschreef: 'just in time, just enough, just great'. (Zie ook kader.)
Integratie van werk en levensbeschouwing Eigenlijk is de vraag 'hoe breng ik mijn werk tot uitdrukking in mijn spiritualiteit' net zo interessant als de vraag 'hoe breng ik mijn spiritualiteit tot uitdrukking in mijn werk', het thema van dit boek. Het is een misvatting om je spirituele leven te zien als iets dat losstaat van de rest van je leven. Als meditatie niet gemengd wordt met werk en communicatie, is de kans groot dat je je meditatie verliest zodra het leven uitdagend wordt. Dat betekent voor mij dat ik elke dag in mijn beoefening mijn klanten betrek. Ik breng ze in op de momenten van zegen. Omdat volgens de boeddhistische leer de motivatie van waaruit je handelt van groot belang is, sta ik voor elke afspraak expliciet stil bij waarom ik doe wat ik doe en probeer ik dat te verruimen, voorbij mijn eigenbelang. Zodat ik vanuit verbinding werk, vanuit betrokkenheid, en jawel, liefde. Ik wil bijdragen aan het geluk en welzijn van de mensen in de organisaties waar ik voor werk. Natuurlijk spreek ik dat niet uit, dat hoeft ook niet, daar zou het alleen maar hoogdravend van worden. Meer nog breng ik een veld van bewustzijn in bij elke interventie die ik doe. Vaak is mijn werkwijze niet zo anders dan van traditionele adviseurs, maar de kwaliteit van aandacht is dat wel en dat heeft soms bijzondere gevolgen. Op het moment dat je leeft vanuit het bewustzijn dat alles bewustzijn is, wordt elk contact met anderen een uitnodiging tot transformatie. Laat ik dat vertellen aan de hand van een praktische case bij een internationaal opererend entertainmentbedrijf Zeer succesvol, creatief, aan de top van de markt.
De praktijk We (twee collega's en ik) worden door een van de drie grootaandeelhouders benaderd. Hij wil graag zijn persoonlijke inspiratie doorgeven aan het bedrijf. De laatste jaren is hij in contact geweest met diverse spirituele leraren en ziet daarvan de resultaten in zijn leven. Hij weet niet precies hoe dat voor elkaar te krijgen, maar verwacht dat het goed zou zijn als de mensen in zijn organisatie aan bewustzijnsontwikkeling zouden doen. Goed voor henzelf en voor het bedrijf als geheel. Het past bij de duurzame manier waarop het bedrijf al een paar jaar werkt. De bijzondere opdracht luidt: breng bewustzijn in de organisatie. We maken kennis met de andere grootaandeelhouders, die zich kunnen vinden in de wensen van hun collega en nieuwsgierig zijn naar wat we kunnen betekenen. Eén ding wordt ons erg duidelijk gemaakt: er is al een stoet adviseurs en trainers langs geweest en ze willen in geen geval een instrumenlje of glad verhaal, ze willen iets echts en goeds. In dit gesprek nemen wij van onze kant waar dat de kwaliteit van communicatie en focus niet optimaal is tussen de grootaandeelhouders. Daarom stellen we voor om met de grootaandeelhouders te beginnen, en van daaruit verder. Er volgt een aantal sessies. De creativiteit van de organisatie is hoog en komt onder hoge druk tot stand. Wrijving lijkt een manier te zijn om verder te komen. Emoties lopen flink op en dat is niet altijd leuk. Doelen wijzigen net zo snel als ze gekomen zijn. Het maakt de organisatie wendbaar, maar het kost ook veel energie, tijd, geld, frustratie. Wij als adviseurs zorgen ervoor om een heldere staat van geest te zijn en in dit veld van bewustzijn te verblijven terwijl we in het hier en nu observaties doen en deze spiegelend terugleggen. We moeten zeer flexibel meebewegen om de klant niet kwijt te raken. We geven structuur, creëren veiligheid, gaan regelmatig een stukje mee in de inhoud, brengen ze uit hun gewone doen door bijvoorbeeld wat fysieke oefeningen te doen die de onderliggende patronen zichtbaar maken. We komen op dieper liggende lagen uit van onverwerkte conflicten en emoties. Lijnen worden duidelijk tussen de karakters, de persoonlijke geschiedenis en de vorm en cultuur van de organisatie. We bieden de heren individuele coaching aan om specifiek aan persoonlijke onderwerpen te werken. Na een paar maanden ontmoeten we de directie. Met hen gaan we eenzelfde proces aan. We werken aan de verstoorde interactie met de grootaandeelhouders, de onderlinge dynamiek in het team en persoonlijke thema's die tot nu toe onbesproken zijn gebleven. In de coaching maken we onder andere gebruik van ademhalingstechnieken en licht energiewerk Persoonlijke doelstellingen komen in een ruimer perspectief te staan in gesprekken over zingeving en diepste verlangens. 360 graden feedback wordt met enige moeite gevraagd en gegeven, en dat blijkt heel nuttig. De volgende stap in dit proces is om met de businessunit managers aan de slag te gaan. We zijn nog niet klaar. Zoals gezegd, misschien is onze aanpak niet heel anders dan die van andere adviseurs. En tegelijkertijd zie ik dat door zelf in een stabiele en heldere geest te zijn de ander uitgenodigd wordt om dieper 'in zijn ziel te zakken' dan hij op eigen kracht zou kunnen op dat moment. Er worden zaken zichtbaar die normaal onbewust blijven. Men wordt geraakt voorbij de woorden. Als dat gebeurt ben ik bijzonder blij en dankbaar. Het is een geschenk op deze manier te kunnen werken. Het is mijn diepe wens om van nut te zijn voor mensen in organisaties. Ik denk dat ik dat het beste kan door de rijkdom aan wijsheid die ik in mijn training ontvang door te geven. Moge ik meer en meer de taal en de vormen vinden die dat mogelijk maakt. Het klooster blijkt een trainingskamp voor de marktplaats.
