Met een dynamische keuzebegeleiding naar een effectieve keuzebekwaamheid Eindrapport
Onderzoek in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Onderwijs OBPWO 04.01 – Project Ministerieel Initiatief - OBPWO 02.02
Prof. Dr. Marlies Lacante, KULeuven (Promotor) Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck, VUB (Promotor) Ann De Vos, KULeuven - VUB (Navorser)
Met de medewerking van J. Simons, B. Depreeuw, K. Tibos & J. Wijffels
Mei 2008
Onderzoeksteam
Promotoren Prof. Dr. Marlies Lacante Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck
Katholieke Universiteit Leuven Vrije Universiteit Brussel
Navorsers Ann De Vos Kim Tibos Jan Wijffels
Barbara De Preeuw Joke Simons
Referentie
Lacante, M., Van Esbroeck, R., & De Vos, A. (2008). Met een dynamische begeleiding naar een effectieve keuzebekwaamheid. Eindrapport OBPWO projecten 04.01 & 02.02 en Ministerieel Initiatief. Brussel/Leuven: Vrije Universiteit Brussel/ Katholieke Universiteit Leuven.
INHOUDSTAFEL
Voorwoord
1
Verantwoording onderzoek
3
Hoofdstuk 1. Algemeen kader onderzoek: SOHO-pilootproject 1.1. Algemeen 1.2. Doelstellingen SOHO-pilootproject 1.3. Praktische uitwerking SOHO-pilootproject 1.4. Wetenschappelijke uitwerking SOHO-pilootproject
5 5 5 6 6
Hoofdstuk 2. Theoretisch kader 2.1. Evolutie in de visie op (school)loopbaanbegeleiding 2.1.1. Van beroepsoriëntering naar levensloopbegeleiding 2.1.2. Van loopbaanbegeleiding naar levensloopbegeleiding 2.1.3. Waarheen met loopbaanbegeleiding in het onderwijs? 2.2. Actoren en taakverdeling in het keuzeproces 2.2.1. Algemeen kader 2.2.2. Leerling 2.2.3. Leerkracht 2.2.4. Centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB) 2.2.5. Drielijnen model en praktijk in Vlaanderen 2.3. Dynamisch keuzebegeleidingsmodel 2.3.1. Algemeen kader 2.3.2. Operationalisering dynamisch model 2.3.3. Keuzeacties 2.3.4. Evaluatie model 2.3.5. Begeleiden vanuit dynamisch keuzebegeleidingsmodel 2.3.6. Wie doet wat? 2.4. Keuzeontwikkelingsprofiel 2.4.1. Algemeen kader 2.4.2. Keuzeontwikkelingsprofiel 2.4.3. Beïnvloedende variabelen en keuzeontwikkelingsprofiel 2.4.4. Rol activiteiten en co-actoren bij ontwikkeling van het keuzeprofiel 2.5. Belang van levenswaarden en levensrollen 2.6. Intrede in het hoger onderwijs 2.6.1. Algemeen kader 2.6.2. Model van Tinto 2.6.3. Model anPrins (1997) 2.6.4. Aangepaste model voor Vlaanderen
9 9 9 10 11 14 14 14 14 17 18 21 21 23 26 28 29 30 32 32 32 33 35 37 39 39 40 41 42
Hoofdstuk 3. Onderzoeksvragen
45
3.1. Onderzoeksvragen rond studiekeuzebegeleiding binnen SO 3.1.1. Veranderingen in keuzebekwaamheid van leerlingen tijdens SOHO-pilootproject 3.1.2. Evolutie in visie bij actoren tijdens SOHO-pilootproject 3.1.3. Rol van actoren en co-actoren in het keuzeproces 3.2. Onderzoeksvragen rond de doorstroom naar het hoger onderwijs 3.2.1. Belangrijkste variabelen 3.2.2. Intenties en commitments 3.2.3. Operationalisering onderzoeksvragen naar variabelen
45 45 50 51 51 51 51 53
Hoofdstuk 4. Methodologie 4.1. Onderzoeksgroepen 4.1.1. Scholen en onderzoeksgroepen 4.1.2. Actoren en co-actoren in SOHO-onderzoek 4.1.3. Externe controlegroep 4.2. Instrumentarium 4.2.1. Vragenlijst Keuzeontwikkelingsprofiel (KOP) 4.2.2. Vragenlijst sociale achtergrondgegevens 4.2.3. Vragenlijst naar houdingen, rol en percepties bij leerlingen 4.2.4. Interventies 4.2.5. Activiteitenfiches 4.2.6. Vragenlijst naar houdingen en percepties bij co-actoren 4.2.7. Semi-gestructureerd interview met SOHO-coördinator 4.2.8. Vragenlijsten voor studenten uit HO (FU2 en FU1) 4.3. Onderzoeksverloop 4.3.1. Leerlingen 4.3.2. Andere actoren 4.4. Afnameprocedure 4.4.1. Leerlingen S0 4.4.2. Leerlingen HO 4.4.3. Andere actoren 4.5. Analysemethode
55 55 55 55 57 57 58 59 60 60 61 61 62 63 64 64 65 66 66 66 68 68
Hoofdstuk 5. Rol school in keuzebegeleiding: een schooltypologie 5.1. Werkwijze typologie 2003: Beleid en leerkrachten 5.1.1. Eerste reductie 5.1.2. Verdere reductie 5.1.3. Opbouw schooltypologie 5.2. Werkwijze typologie 2004 en 2006: Beleid en leerkrachten 5.2.1. Beleid 2004 5.2.2. Leerkrachten 2004 5.2.3. Beleid 2006 5.2.4. Leerkrachten 2006 5.3. Werkwijze typologie 2003 en 2006: Leerkrachten 5.4. Analyse resultaten 5.4.1. Typologie 2003: Beleid en leerkrachten 5.4.2. Typologie 2004: Beleid en leerkrachten
71 71 71 74 76 77 78 79 80 81 82 83 83 86
5.4.3. Typologie 2006: Beleid en leerkrachten 5.4.4. Typologie leerkrachten 5.4.5. Analyse Longitudinale ontwikkeling 5.5. Vaststellingen
88 90 91 94
Hoofdstuk 6. Ontwikkeling keuzebekwaamheid in SO 6.1. Samenstelling proef- en responsgroepen 6.1.1. SOHO-pilootgroepen 6.1.2. Interne controlegroepen 6.1.3. Externe controlegroepen 6.2. Startprofiel Follow-up en referentiegroepen 6.2.1. Geslacht, onderwijsvorm en onderwijsnet 6.2.2. Studievertraging 6.2.3. Schooltype 6.2.4. Sociaal-economische situatie 6.2.5. Meertaligheid 6.2.6. Betaalde werkervaring 6.2.7. Besluit 6.3. Ontwikkelingen follow-up groep 1 6.3.1. Individuele verschillen in ontwikkeling keuzeprofiel 6.3.2. Ontwikkeling keuzeprofiel naar leeftijd 6.3.3. Ontwikkeling keuzeprofiel naar geslacht 6.3.4. Ontwikkeling keuzeprofiel naar onderwijsvorm 6.3.5. Ontwikkeling keuzeprofiel naar studievertraging 6.3.6. Ontwikkeling keuzeprofiel naar schooltype 6.4. Vergelijking tussen follow-up groepen en controlegroepen 6.5. Conclusies
95 95 96 97 97 97 98 99 100 100 101 101 102 102 103 103 104 105 105 106 107 108
Hoofdstuk 7. Ontwikkeling in transitie SO-HO en eerste jaar HO 7.1. Samenstelling proef- en responsgroepen 7.2. Relatie keuzeontwikkelingsprofiel einde SO en loopbaanindicatoren eerste jaar HO 7.3. Evolutie loopbaanindicatoren doorheen eerste jaar HO 7.4. Relatie keuzeontwikkelingsprofiel SO, loopbaanindicatoren en studieresultaten HO 7.5. Vergelijking tussen de follow-up groepen 7.6. Conclusies
111 111
114 117 117
Hoofdstuk 8. Co-actoren bij het keuzeproces 8.1. Samenstelling proef- en responsgroepen 8.1.1. Leerkrachten 8.1.2. SOHO-coördinatoren 8.1.3. Directie 8.1.4. CLB-medewerkers 8.2. Houdingen bij co-actoren 8.2.1. Bij start SOHO-project (2002-2003) 8.2.2. Na één jaar SOHO-project (2003-2004)
121 121 121 122 122 122 123 123 125
111 113
8.2.3. Bij einde SOHO-project (2005-2006) 8.3. Rol co-actoren 8.3.1. Na één jaar SOHO-project (2003-2004) 8.3.2. Bij einde SOHO-project (2005-2006) 8.4. Conclusies
126 127 127 128 128
Hoofdstuk 9. Houdingen en visie van leerlingen 9.1. Bij start SOHO-project (2002-2003) 9.2. Na één jaar SOHO-project (2003-2004) 9.3. Na twee jaar SOHO-project (2004-2005) 9.4. Bij einde SOHO-project (2005-2006) 9.5. Conclusies
131 131 132 133 134 135
Hoofdstuk 10. Interventies in relatie tot keuzeontwikkeling 10.1. Inventarisatie interventies 10.1.1. Algemene bevindingen 10.1.2. Verschillen naar onderwijsvorm leerling 10.1.3. Besluit 10.2. Rol interventies in keuzebegeleiding 10.2.1. Inleiding 10.2.2. Voorbereiding op keuzeinterventies 10.2.3. Evaluatie Keuzeinterventies 10.2.4. Evolutie keuzeontwikkelingsprofiel 10.2.5. Besluit
137 137 137 137 140 142 142 142 144 147 148
Hoofdstuk 11. Algemene conclusies 11.1. In welke mate treden er veranderingen op in de keuzebekwaamheid van leerlingen bij de uitvoering van het SOHO-pilootproject? 11.2. Evolueert de visie van de betrokken actoren tijdens de invoering van het SOHO-pilootproject? 11.3. Wat is de rol van de actoren en co-actoren in het keuzeproces? 11.4. Wat is de relatie tussen het keuzeontwikkelingsprofiel einde SO en loopbaanindicatoren eerste jaar HO? 11.5. Hoe evolueren de loopbaanindicatoren doorheen heel het eerste jaar hoger onderwijs? 11.6. Wat is de relatie tussen het keuzeontwikkelingsprofiel einde SO, loopbaanindicatoren eerste jaar HO en studieresultaat?
151
Hoofdstuk 12. Aanbevelingen 12.1. Regelgevende overheid 12.2. Instellingen SO 12.3. Instellingen HO
159 159 164 168
Referenties
171
Bijlagen
151 152 154 154 155 156
