26/08/2013
Kenmerken van een effectieve behandeling van leerstoornissen Christel Van Vreckem Arteveldehogeschool, Opleiding Logopedie en Audiologie, Gent + EXPLO TOL- 4 oktober 2013
Effectieve therapie steunt op…
Van Vreckem, C.
therapie ≠ onderwijs bijles ≠ therapie
1
26/08/2013
Voorwaarden voor een goede therapie
Van Vreckem, C.
Evidence-based werken
Levant (2005)
Van Vreckem, C.
2
26/08/2013
Wat zegt de wetenschap? Combinatie model directe instructie en strategiemodel effectief: TL BL Spelling
Van Vreckem, C.
Kenmerken directe-instructiemodel … de taak Aanpak basale problemen n.a.v. product – en procesevaluatie Starten op laagst oefenniveau Stijgende moeilijkheidsgraad Synthese (cfr. Opbouwmethodiek)
handvat handwerk waakhond hond
Van Vreckem, C.
3
26/08/2013
Kenmerken directe-instructiemodel … de interactie
Nood aan expliciete, directe, geïndividualiseerde instructie (Hattie, 2009; Swanson, 1999)
Demonstreren (Hattie, 2007; Swanson, 1999) ‘Drill’ – herhaling – inoefenen (cfr. Inprentingsmethodiek) (Struiksma, 2004; Swanson, 1999)
Van Vreckem, C.
Kenmerken directe-instructiemodel … de interactie Stapsgewijs hulp bieden tijdens oefening alleen noodzakelijke hulp bieden Corrigerende en sturende feedback (Swanson, 1999, Hattie & Timperley, 2007)
Herhaalde feedback op maat (Hattie& Timperley, 2007)
Bevestigen van veranderd gedrag (Hattie& Timperley, 2007)
Van Vreckem, C.
4
26/08/2013
Technisch lezen
Wat zegt de wetenschap? Matig therapie-effect: (>.60 - <.70): TL bestaande woorden (.65) Pseudowoorden lezen (.60) TL en BL samen (.44)
Indien nodig: Grafeem-foneemkoppeling + foneembewustzijn + lezen gecombineerd trainen → positief effect op lezen: .73 (Ehri et al, 2001; Hattie, 2009, Rispens, 2009)
Van Vreckem, C.
5
26/08/2013
Wat zegt de wetenschap … over foneembewustzijn ?
Trainen: directe-instructiemodel
Inhoud
Fonologische manipulatietaken + G/F-koppelingen Auditieve synthesetaken + G/F-koppelingen (Hattie, 2009)
Van Vreckem, C.
Wat zegt de wetenschap … over de aanpak van TL? Aparte doelen (Hattie, 2009; Struiksma, 2004) Accuratesse → opbouwmethodiek Tempo → inprentingsmethodiek
Kort en frequent trainen op vlotheid (Struiksma, 2004)
Attributie Therapie pas starten ten vroegste begin 2de lj (Struiksma, 2004) Van Vreckem, C.
6
26/08/2013
Wat zegt de wetenschap … over de aanpak van TL? Oefenen op woord- en tekstniveau: instructieniveau Woordniveau Principes van het connectionisme Woorden met minimale overlap Regelmatig → onregelmatig gespelde woorden (van den Broeck W.)
Tekstniveau: instructieniveau = gemiddeld 1 moeilijk woord per zin Van Vreckem, C.
Wat zegt de wetenschap … over de werkvormen? Herhaald lezen van losse woorden en teksten → 3de en 5de leerjaar: effectief voor accuratesse en tempo (Struiksma, 2004) Flitsen: geen duidelijk effect (Rispens, 2006) Re-reading = korte, betekenisvolle passages herlezen tot aanvaardbaar leestempo → effectief bij onmiddellijke meting (.76), nameting (.50) (Hattie, 2009) Van Vreckem, C.
7
26/08/2013
Wat zegt de wetenschap … over de werkvormen? Close-reading therapeut leest, laat stilte waarbij kind iets leest, therapeut leest daarna verder → positief effect voor 6de leerjaar (Struiksma 2004) Samen lezen of duo-lezen Positief effect op accuratesse, vlotheid, BL → 2de leerjaar (Struiksma 2004)
Van Vreckem, C.
Wat zegt de wetenschap … over de werkvormen? De ‘wacht, hint, prijs’- methodiek: = 5 “ wachten voor FB (hints) vb. zin verder laten lezen met fout →zinscontext zet aan tot zelfcorrectie → woord of de zin goed gelezen, dan expliciet bekrachtigen (prijs) (Rispens, 2006, Struiksma 2004)
→ Relevante ‘hint’: fout gelezen woorden laten spellen en daarna laten auditief synthetiseren ‘sounding out’ Van Vreckem, C.
8
26/08/2013
Wat zegt de wetenschap … over de werkvormen? Echo-lezen therapeut leest zin voor, kind leest zin na → effectief 6de leerjaar (Struiksma 2004) Expressief lezen modelleren indirecte therapie vb. aan ouders te vragen om kinderen voor te lezen Zelfstandig oefenen (Struiksma 2004) (cfr. herhalingsprincipe/inprentingsmethodiek) Van Vreckem, C.
Begrijpend lezen
9
26/08/2013
Wat zegt de wetenschap over BL? Groot therapie-effect: .81 (Swanson, 1999) Directe-instructiemodel + strategiemodel + werken aan zelfregulatie = strategieën aanleren + instructie + feedback en interactie → effectief voor 9 -14 jaar, zelfs op langere termijn (Baker, 2008; Hattie, 2009; Nelson & Manset-Williamson, 2006; Swanson, 1999)
Van Vreckem, C.
Kenmerken strategiemodel
Leesstrategieën
aanleren via zelfinstructietraining om denkprocessen te activeren 2 tot 3 keer demonstreren hardop denkmethode reminders
Procesgrelateerde vragen= instructie + FB Werken in kleine interactieve groepen + individueel Van Vreckem, C.
10
26/08/2013
Welke leesstrategieën zijn effectief? ‘Gedoseerd’ en functioneel activeren voorkennis Verbaal begrip stimuleren Interpreteren mesoniveau (paragraafniveau) Causale/logische/anaforische inferenties
Interpreteren macroniveau (tekstniveau) Extrapoleren Leesgedrag sturen = metacognitie (Swanson, van der Leij, Dickson, Stothard, Aarnoutse)
Van Vreckem, C.
Rechtstreeks en onrechtstreeks Rechtstreeks te behandelen
Onrechtstreeks te behandelen
• Leren voorspellen voor het lezen • Verbaal begrip stimuleren • Leren interpreteren op paragraaf- en tekstniveau • Extrapoleren • Leesproces leren sturen • Leren controleren
• Leesmotivatie bevorderen via tekstkeuze • Aangepaste tekstkeuze • Onderwerp • Cognitieve moeilijkheidsgraad • ≠ tekstsoorten (Duke, 2005) • Talige moeilijkheidsgraad • Technische moeilijkheidsgraad
Van Vreckem, C.
11
26/08/2013
Activeren voorkennis voor het lezen: wat en hoe? Inhoud voorspellen op basis van uiterlijke kenmerken “Waarover zal tekst gaan ?” Worden alle informatiebronnen gebruikt? Indien niet: directe instructie + belang van deze info duiden Vergelijking voorspelde inhoud – tekst (= metacognitie) (Oakhill et al., 1998)
kernwoorden m.b.t. setting, gevolg sleutelwoorden Van Vreckem, C.
Wat zegt de wetenschap over… activeren voorkennis? Vanaf 2de lj + oudere zwakke lezers i.f.v. Voorspellen Maken van afleidingen (Aarnoutse, 1991; Cain, 2009; Dickson et al., 1998; Mc Namara, 2007; Stothard, 1994; van der Leij, 1998)
Van Vreckem, C.
12
26/08/2013
Verbaal begrip: wat en hoe? = woord- en zinsbetekenissen begrijpen uit de context (De Paepe, Desoete, Van Vreckem, & Van Hove, 2004) Niet: via woordenschat BL verbeteren Wel: Bevragen wat kind niet begrijpt → stimuleren van metacognitieve ontwikkeling Functioneel aanpakken: niet begrepen woordenschat uit de tekst bespreken Van Vreckem, C.
Verbaal begrip: hoe? Woordbetekenissen leren afleiden uit de context → instrueren + demonstreren! → effectief! (Hattie, 2009) Wijzen op betekenis Vorige zin/ paragraaf vb. Heks Hermie was de ... Ze won een mooie ... Volgende zin
Gebruik makend van morfologische aanwijzingen Woordanalyse vb. vliegensvlug, kleinste … Van Vreckem, C.
13
26/08/2013
Causale inferenties: wat en hoe? = Oorzaakgevolgrelaties begrijpen + voorkennis (De Paepe, Desoete, Van Vreckem, & Van Hove, 2004)
Via waarom-vragen + bijvragen stellen bij antwoord niet weten Antwoorden bespreken Rekening houden met verschillen in moeilijkheidsgraad op dit niveau Van Vreckem, C.
Logische inferenties: wat en hoe? Logisch denken naar aanleiding van de tekst + voorkennis (De Paepe, Desoete, Van Vreckem, & Van Hove, 2004)
Deel inhoud tekst vergelijken met wat lezer al weet over onderwerp/situatie/gedrag … (Kintsch & Kintsch, 2005)
Interactie! Effectief voor kinderen vanaf 2de lj + oudere zwakke lezers
Van Vreckem, C.
14
26/08/2013
Anaforische inferenties: wat en hoe? = verwijswoorden begrijpen
(De Paepe, Desoete, Van Vreckem, & Van Hove, 2004)
Via directe instructie = aandacht vestigen op spreker/plaats = leren wie, wat, waar-vragen stellen Stapsgewijs opbouwen Start: teksten 2 personages verschillend geslacht → effectief voor kinderen vanaf 2de leerjaar + oudere zwakke lezers
Van Vreckem, C.
Interpreteren macroniveau Leggen van relaties op tekstniveau (De Paepe, Desoete, Van Vreckem, & Van Hove, 2004)
Tekst laten navertellen Volledig Chronologisch Correct
Effectief
(Kintsch & Kintsch, 2005)
Van Vreckem, C.
15
26/08/2013
Interventie problemen navertellen Niets kunnen navertellen: per paragraaf: lezen + navertellen Per paragraaf lezen + niets kunnen vertellen: vragen stellen + voor kind parafraseren Indien onvolledig naverteld: parafraseren + doorvragen (geheugen- en denkvragen) Indien fouten: gesloten vragen + samen herlezen tekst Van Vreckem, C.
Extrapoleren: wat en hoe? = voorspellen en toepassen na het lezen van tekst (De Paepe, Desoete, Van Vreckem, & Van Hove, 2004)
Hoe ? Kinderen vervolg, eigen handeling laten voorspellen + eigen voorspelling laten vergelijken met feiten, onderling … via vertellen/tekenen/poppenkast...
Effectief voor kinderen vanaf 2de lj + oudere zwakke lezers VW: aansluiten op verhaal realistisch binnen verhaalcontext Van Vreckem, C.
16
26/08/2013
Leesgedrag sturen: wat en hoe? = leesstrategieën bewust actief aanwenden om denkprocessen te activeren (Baker, 2008) Vraag: “Woorden of passages niet begrepen”? → stimuleren metacognitief bewustzijn Vooraf: “Hoe zal je die taak aanpakken?“ Tijdens: “Hoe weet je dat? Waarom…?” Na: “Wat heb je geleerd?” “Hoe zou je de volgende keer?” … (Desoete, 2009; Hattie & Timperley, 2007)
Van Vreckem, C.
Metacognitie Sterk verbaal bekrachtigen indien spontaan uitleg gevraagd = start van sturingsproces van leesgedrag! = start van transferproces Sommigen: moeten leren DURVEN denken over teksten Duiden op veranderingsproces! (Hattie & Timperley, 2007)
Van Vreckem, C.
17
26/08/2013
Spelling
Wat zegt de wetenschap? Zwak therapie-effect: (<.55): (.55) (Swanson, 1999)
(mogelijke invloed van Engelse taal) Directe instructiemodel toepassen: effectief (Swanson, 1999)
G/F-koppelingen Woordstructuren Morfologische eenheden
Minder generalisatie bij onregelmatige woorden
Van Vreckem, C.
18
26/08/2013
Wat zegt de wetenschap … over de aanpak?
Indien nodig: Foneem-grafeemkoppeling + foneembewustzijn + spellen gecombineerd trainen → positief effect op spellen: .73 (Ehri et al, 2001; Hattie, 2009; Rispens, 2009)
Van Vreckem, C.
Wat zegt de wetenschap? Opbouwmethodiek per spellingcategorie gebaseerd op
Leerplan Moeilijkheidsgraad woorden Frequentie voorkomen spellingverschijnselen Foutgevoeligheid (vb. st –ts) Impact van bepaalde spellingcategorie op latere zelfstandig schrijven Compenserend aspect Van Vreckem, C.
19
26/08/2013
Voorwaarde Kennis spellingcategorieën Zelf vlot spellen Kennis van het leerplan spelling
Van Vreckem, C.
Voorwaarde Therapeutische herordening leerplan Hoorwoorden → regelwoorden → (onthoudwoorden) Gebaseerd op Moeilijkheidsgraad van woorden stijgende moeilijkheidsgraad woordstructuur Woordlengte Complexiteit (vb. st-ts)
Van Vreckem, C.
20
26/08/2013
Besluit Kenmerken van een effectieve aanpak leerstoornissen
Grondige diagnostiek: product- en procesevaluatie Directe-instructiemodel en strategiemodel Opbouwmethodiek Inprentingsmethodiek
MAATWERK!
Van Vreckem, C.
21
