Met Andere Woorden 1 jaar Alliade
> interview Hoogleraar personeelswetenschappen Rob Vinke
‘Zoektocht naar het maatschappelijke Higgs-deeltje’
Colofon: Concept en vormgeving: de Bey communicatie & vormgeving b.v., Franeker Tekst: Amber Boomsma, Tekstlabel Fotografie: Fotobureau Hoge Noorden, Leeuwarden
Verrassend, kritisch, beschouwend, inspirerend of gewoon duidelijk over zorg? ‘Met Andere Woorden’ is een serie digitale nieuwsbrieven van zorggroep Alliade, bestaande uit Talant, Meriant, Drievers Dale, Baanplus en Zorgkompas. Iedere maand leest u hierin hoe een prominente Nederlander vanuit zijn of haar eigen invalshoek kijkt naar de zorg. We starten deze reeks, omdat we het belangrijk vinden met open vizier de meningen uit de maatschappij tegemoet te treden en deze met u te delen. Samenwerken is immers de basis voor vernieuwing en verbetering. Met vriendelijke groet, Erik Kuik en Jan van Hoek Raad van Bestuur Zorggroep Alliade
1 jaar Alliade
> interview Hoogleraar personeelswetenschappen Rob Vinke
‘Zoektocht naar het maatschappelijke Higgs-deeltje’ Wat is ten diepste beschaving? Rob Vinke stelt dat de mensheid op een punt is beland om daar (opnieuw) een antwoord op te vinden. Zelf hanteert Vinke de definitie dat beschaving is af te lezen aan de manier waarop we omgaan met de zwakste. Terwijl nu vooral het recht van de sterkste geldt. ‘De zorg kan ons laten zien waar het werkelijk om gaat in het leven en hoe het is om betekenis te geven. Een prachtige plek voor ontspoorde bankdirecteuren om te oefenen met menselijkheid. Want we zitten als samenleving nog volop in een zoektocht naar het sociaal maatschappelijke Higgs-deeltje.’ Het is een interessante vergelijking die Vinke maakt met het Higgs-deeltje, dat wordt gezien als het laatste puzzelstukje van de natuurkunde. Dit zogenoemde ‘God-deeltje’ zou vele mysteries verklaren, omdat het ervoor zorgt dat alle deeltjes in de natuur massa hebben, zelfs de allerkleinste. ‘Daar is een prachtige vertaling te maken naar de maatschappij’, zegt Vinke. ‘Want wij zoeken met elkaar naar het sociaal maatschappelijke Higgs-deeltje dat ons leven betekenis geeft. De mens en de wereld zijn als yin en yang: er is goed en er is kwaad, maar dat zijn geen absolute waarden, want beide elementen zijn nodig voor ontwikkeling. De combinatie zit ingebakken in ons evolutionaire ontwerp en beïnvloedt ons gedrag en onze keuzes. Maar wat geeft dan de doorslag? Wat is ons meest wezenlijke deeltje, de kern die zwaarte - en daarmee functie en betekenis - geeft aan alle andere delen? Dat is de zoektocht van de mens en de wezenlijke vraagstukken in de zorg confronteren ons daarmee.’
1 jaar Alliade
Menselijke maat Vinke, hoogleraar personeelswetenschappen aan
losgeraakt, de menselijke kleefstof ontbreekt. We
Nyenrode Business Universiteit, heeft meer dan
gaan zo op in ons eigen systeem of specialisme,
350 publicaties op zijn naam staan. Zijn kern-
dat we niet meer weten wat er buiten dat kringetje
specialisaties zijn trends in de samenleving,
gebeurt. Zelfs binnen grote instellingen en organi-
strategisch HRM-beleid, arbeidsvoorwaarden en
saties worden de afstanden te groot. Het primaire
beloning, cultuur en motivatie. Samen met
proces speelt zich af in de wisselwerking tussen
collega-auteur Van den Boom heeft hij net een
cliënten en zorgende medewerkers, maar in de
nieuw boek geschreven over de kleefstof van de
grote organisaties ligt het accent vooral op het
menselijke maat. Een thema dat prachtig aansluit
management. De verhoudingen kloppen niet meer.’
bij de actuele zorgvraagstukken. ‘We leven in een tijd die erom vraagt stil te staan bij onze bescha-
Terug naar de werkvloer
ving en dat geldt niet alleen voor de zorginstel-
Vinke neemt het de managers niet kwalijk dat ze
lingen, maar voor de hele maatschappij’, stelt
te ver zijn afgedreven van het primaire proces.
Vinke. ‘Het verlichtingsdenken heerst nog steeds,
‘Zo gaat dat in grote instellingen, maar daarom
maar brokkelt in onze handen af, want de techniek
hoeven we dat nog niet te accepteren.
brengt ons niet het eeuwige leven en geluk. En we
Het tv-programma Terug naar de werkvloer is
zijn niet meester over onze eigen bestemming.
een inspirerend voorbeeld voor managers die
Het leven is minder maakbaar dan we lange tijd
oprecht voeling willen houden met hun basis.
dachten, maar intussen zijn we wel verdwaald in
In elke aflevering wordt helder dat de bazen echt
een individueel passieparadijs waar de mense-
geen boeven zijn, maar dat hun bedrijf simpelweg
lijke maat ver te zoeken is.’
te groot is geworden om alles goed te overzien. Zij hebben geen idee wat de impact van hun
‘Het is wonderlijk dat de zorg wordt gezien als
beslissingen en maatregelen is in de haarvaten
een afgeleide waar een prijskaartje aan hangt,
van de organisatie. De enige manier om dat te
terwijl zorg onderdeel is van ons hele bestaan’,
ontdekken, is door weer actief contact te maken
vindt Vinke. ‘We kunnen ziekte, ouderdom en
met die haarvaten. Het is slim om daarbij af en
afwijkingen niet wegmasseren. Eigenlijk zijn we
toe hulp van buitenaf in te schakelen, want wie
als samenleving heel onvolwassen zolang we de
opgaat in een systeem, kan niet meer met een
mens niet zien in al zijn fasen en verschijnings-
objectieve blik naar zichzelf kijken. Haal maar
vormen. Toch presteren we het om vooral via de
eens mensen binnen met een totaal andere
media een heel eenzijdig beeld op te bouwen van
achtergrond, laat hen een paar uren rondkijken
een jonge, snelle en maakbare wereld. Een beeld
in een zorginstelling en vraag daarna meteen
dat zo plat is als een dubbeltje. We zijn van elkaar
wat ze is opgevallen. Ongelooflijk leerzaam, want zij zien dingen die je zelf niet meer ziet.’
> interview Hoogleraar personeelswetenschappen Rob Vinke
Deze tip geldt vooral voor managers, want volgens
‘Althans, degenen die zorggenen hebben, want
Vinke weten de mensen met de handen aan het
niet iedereen is voor dit vak in de wieg gelegd.
bed en in direct contact met cliënten heel goed
De kunst is het tijdig te ontdekken, voordat jonge
waar het om draait. ‘Daarom is de zorg zo’n
mensen hun beroepskeuzes maken. In Den Haag
prachtig voorbeeld. Daar vind je over het algemeen
is een basisschool die kinderen uit de hoogste
mensen met een oprecht zorghart in het primaire
groep één keer per jaar een paar dagen laat mee-
proces. Alleen zijn deze medewerkers vaak ook
helpen in een zorginstelling. Sommige kinderen
heel bescheiden en loyaal. Als er maatregelen
vervelen zich al snel, anderen vinden het prachtig
komen die eigenlijk niet kunnen, dan komen ze
om iets te betekenen en met de ouderen te praten.
niet in opstand, maar trekken ze de schouders
Die kinderen gaan mogelijk een opleiding in de
nog wat krommer om ze te dragen. Ze blijven
zorg serieus overwegen. Belangrijk, want zorg is
hun best doen om binnen de steeds beperktere
niet populair. De commerciële bedrijven winnen
mogelijkheden goede zorg te verlenen en hun
op middelbare scholen al heel wat zieltjes, terwijl
‘We kunnen ziekte, ouderdom en afwijkingen niet wegmasseren. Eigenlijk zijn we als samenleving heel onvolwassen zolang we de mens niet zien in al zijn fasen en verschijningsvormen.’ cliënten aandacht te schenken. Waar de mense-
daar ook jongeren tussen zitten die veel gemoti-
lijke maat echt in de knel komt, wordt gelukkig
veerder en gelukkiger zouden zijn bij een baan in
wel steeds vaker gevochten voor het belang van
de zorg. Motiveren is mijn vak en ik zie heel wat
cliënten. Een goede zaak. En het zijn deze
mensen opbranden omdat ze werk doen dat hen
medewerkers die goud waard zijn, omdat ze
meer energie kost dan dat ze er energie van
zorg in hun genen hebben. Het is belangrijk dat
krijgen. En dan heb je niets aan een dik salaris.
organisaties daar zuinig op zijn. We staan er niet
Dus wie een zorghart heeft, is echt beter af met
bij stil zolang we gezond zijn en onszelf kunnen
een baan in de zorgsector. Als we dat als samen-
redden, maar op het moment dat we afhankelijk
leving dan ook nog eens op waarde gaan schatten,
worden van zorg, dan weten we hoe essentieel
dan zijn we een eind op weg.’
het is dat zorg een hart heeft.’ Vinke vindt het jammer dat er momenteel vooral
Zieltjes winnen
over het prijskaartje van de zorg wordt gesproken
‘Om hart in de zorg ook voor de toekomst te
en gemopperd. ‘Denk eerst maar eens goed na
garanderen, is het belangrijk dat we jonge
over wat het je eigenlijk waard is. We kunnen niet
mensen warm maken voor dit vak’, vindt Vinke.
voor ouderen bepalen dat het wel een tandje
1 jaar Alliade
minder kan. Want juist als je horizon veel kleiner
loyaal zijn. Bij die groep vinden we op dit moment
wordt, is de kwaliteit van het stukje dat je nog wél
de meeste mantelzorgers, die zonder piepen hun
hebt nog veel belangrijker. We zijn in de afgelopen
partners, ouders of kind verzorgen en daar zelf
decennia een beetje doorgeslagen in betutteling,
soms bijna aan onderdoor gaan. De babyboomers
macht en ongevoeligheid. Huisdieren die niet mee
die daar tussenin zitten (1940-1955) staan vooral
mogen, geen borreltje meer mogen drinken, een
bekend als eigenwijze generatie, die niet alles
strak gezondheidsregime en alles volgens de
zomaar slikt en inzet op veranderingen. Hun
regels en op vastgestelde tijdstippen. Ik begrijp
kinderen (1970-1985) vormen een generatie
wel hoe het is ontstaan, want eenheid is simpeler
pragmatische toepassers; een groep die al veel
‘Om bij nieuwe generaties het belang van goede zorg tussen de oren te krijgen, pleit ik voor sociaal maatschappelijke dienstplicht voor jongeren’ te regelen, maar is dat de beschaving die we
meer dan hun voorgangers kiest voor zelfont-
willen? Is het niet veel belangrijker om jezelf te
plooiing. Dat komt ten volle tot uitdrukking bij
kunnen blijven en het beetje dat je nog rest zelf
de generatie Einstein (1985-2000), die vooral
zoveel mogelijk in te vullen? Ik weet zeker dat
inzetten op hun eigen talent en passie en weinig
mijn generatie, de babyboomers, eigenwijs
begrijpen van de loyaliteit van hun eigen ouders,
genoeg is om het anders te willen. Mensen en
de generatie harde werkers.
mensbeelden veranderen en daar zal de zorg in mee moeten. De nieuwe generaties gaan andere
De verschillen in de manier waarop de generaties
eisen stellen, dus de zorgsector staat zeker voor
in hun leven en werk staan, is volgens Vinke een
een uitdaging.’
belangrijk aandachtspunt in het HR-management binnen bedrijven en uiteraard ook binnen de
Generatiekloof
zorgsector. ‘Maar ook op maatschappelijk niveau
Het beeld dat Vinke in zijn werk van de verschil-
is discussie nodig over de bewegingen die nieuwe
lende generaties schetst, is zeer herkenbaar. De
generaties brengen’, stelt Vinke. ‘Het gaat niet
huidige ouderen (geboren tussen 1925 en 1940)
altijd door zoals we dat nu gewend zijn.
zijn van de stille generatie die gewend was
De ouderen van de toekomst zijn door hun leefstijl
zichzelf weg te cijferen. Hun kinderen (geboren
langer fit en willen bovendien zo lang mogelijk
tussen 1955-1970) zijn harde werkers die zeer
zelfstandig blijven, liefst in hun eigen huis.
> interview Hoogleraar personeelswetenschappen Rob Vinke
Terwijl mantelzorg straks geen vanzelfsprekendheid meer is. De overheid zendt dubbele boodschappen uit: enerzijds de roep om meer zorg en aandacht voor elkaar, anderzijds de eis dat vrouwen veel meer gaan werken en we bovendien met z’n allen langer moeten doorwerken. Waar blijft dan de ruimte voor mantelzorg of ander vrijwilligerswerk? En als we dan tegelijk fors gaan bezuinigen op de zorg voor kwetsbare groepen, wat blijft er dan over van onze beschaving?’
Sociale dienstplicht ‘Om bij nieuwe generaties het belang van goede zorg tussen de oren te krijgen, pleit ik voor sociaal maatschappelijke dienstplicht voor jongeren’, besluit Vinke. ‘Na de middelbare school zes maanden aan de slag in de zorg, zes maanden bij een overheidsinstelling en zes maanden bij een non-profit organisatie naar keuze. Kunnen ze eerst nog wat rijpen, beter bepalen welke studie bij hen past en bovendien ervaren wat er allemaal komt kijken bij samenleven. Natuurlijk loopt niet iedereen warm voor werk in de zorg, maar er ontstaat wel waardering voor de zorg. En dat is minstens zo belangrijk. Bijkomend voordeel van dit model zijn de extra handen in de zorg. Als tegenprestatie kunnen de jongeren na het vervullen van hun ervaringsplicht gratis studeren. Grote kans dat ze nog beter kiezen ook en sneller verantwoordelijkheid nemen voor hun bijdrage aan de samenleving. Want zorg voor elkaar kan op allerlei manieren verweven zitten in de keuzes die we maken.’
1 jaar Alliade
