Met Andere Woorden 1 jaar Alliade
> interview Nynke-Rixt Jukema, architect
‘Bouwen aan een betere wereld.’
Verrassend, kritisch, beschouwend, inspirerend of gewoon duidelijk over zorg? ‘Met Andere Woorden’ is een serie nieuwsbrieven van zorggroep Alliade, bestaande uit Talant, Meriant, Drievers Dale, Baanplus en Zorgkompas. Iedere maand leest u hierin hoe een prominente Nederlander vanuit zijn of haar eigen invalshoek kijkt naar de zorg. We starten deze reeks, omdat we het belangrijk vinden met open vizier de meningen uit de maatschappij tegemoet te treden en deze met u te delen. Samenwerken is immers de basis voor vernieuwing en verbetering. Met vriendelijke groet, Erik Kuik en Jan van Hoek Raad van Bestuur Zorggroep Alliade
Colofon: Concept en vormgeving: de Bey communicatie & vormgeving b.v., Franeker Tekst: Amber Boomsma, Tekstlabel Fotografie: Fotobureau Hoge Noorden, Leeuwarden
1 jaar Alliade
> interview Nynke-Rixt Jukema, architect
‘Bouwen aan een betere wereld’’
Luisteren. Daar hecht architect Nynke-Rixt Jukema (32) grote waarde aan. Zij luistert naar wat er om haar heen gebeurt in de samenleving en naar haar opdrachtgevers, maar zeker ook naar de plek waar een bouwwerk dient te komen en naar de mensen die het uiteindelijk gaan gebruiken. In haar aanpak en ontwerpen is verbinding altijd het uitgangspunt. De mens in samenhang met zijn omgeving, dat is wat Jukema fascineert, inspireert en motiveert. Zeker als het gaat om kwetsbare groepen. ‘Juist dan is maatwerk essentieel’, stelt zij, ‘want deze mensen zijn vaak nog meer gebonden aan hun naaste omgeving.’ Jukema deed enkele jaren geleden een opvallende uitspraak in een interview: ‘Ik ben geen architect die beslist wil bouwen, ik zoek naar mogelijkheden voor een betere samenleving.’ Het is typerend voor de manier waarop deze bevlogen jonge vrouw in haar leven en werk staat. Als ontwerper startte ze zes jaar geleden haar eigen bureau NRJ Architectuur. De initialen zijn ook te lezen als ‘energy’, een persoonlijke energie die voelbaar is in Jukema’s woorden en daden. In haar rol als architect, maar ook als docent, spreker, criticus en geëngageerd mens. Want Jukema schroomt niet haar gedachtegoed te ventileren. Al doet zij dat nooit zomaar. Ze heeft weinig op met mensen die meningen van anderen napraten. Liever denkt ze zelfstandig na, leest, onderzoekt en baseert zich bovendien zoveel mogelijk op eigen ondervindingen. Haar visies en ontwerpen hebben daardoor een bodem. Figuurlijk, maar ook letterlijk. ‘Ik wil weten op wat voor grond ik sta en wat voor lucht ik inadem’, zegt Jukema. ‘Verbinding met mijn omgeving is het vertrekpunt bij alles wat ik zeg en doe.’
1 jaar Alliade
Ga in gesprek Veldwerk, observatie en persoonlijk contact is van
gedwongen om andere antwoorden op deze
ouderen vaak niet klopten. Vooral mijn buurvrouw
nature al verschil tussen stad en dorp. Toen ik in
wezenlijk belang voor Jukema. Ze stoort zich
vraagstukken te zoeken. Op mijn eigen manier
van vijfentachtig had altijd een luisterend oor en
een portiekflat in Leeuwarden woonde, waren
eraan dat teveel architecten hun werk vanachter
was ik daar al aan begonnen toen ik mijn eigen
we hadden wederzijdse interesse in elkaars leven.
zieken en gehandicapten anoniem. Nu ik in
het bureau doen en ze verbaast zich erover hoe
bureau startte. Ik kon en wilde niet meedoen aan
weinig opdrachtgevers zich echt verdiepen in hun
die anonieme manier van werken, waarmee ik
doelgroepen. ‘Woningcorporaties, projectontwik-
kennismaakte in mijn eerste baan bij een groot
kelaars en andere partijen die bouwen voor derden
architectenbureau. Ik wil pas bouwen als het
hebben vast goede bedoelingen, maar het klopt
zinvol is en dan op een manier die aansluit bij de
gewoon niet als je voor anderen bedenkt hoe zij
omgeving en de mensen die er gebruik van gaan
moeten wonen. Vraag het de mensen zelf, die
maken. Bovendien is nieuwbouw lang niet altijd
weten prima wat ze willen. Ouderen en mensen
beter. Ik zie volop kansen in leegstaande panden.
met een beperking hebben ook ideeën over wat
Als je maar bereid bent achter je tekentafel
zij belangrijk vinden. Laten we er als samenleving
vandaan te komen. Observeren, verdiepen in de
voor waken dat zij een nummer worden, letterlijk
historie en omgeving, fotograferen en filmen, met
in hokjes ingedeeld. In een kwetsbare positie is een
mensen praten… Net als een plek vertelt ook
Die periode was een verrijking voor me en ik merk
aanleunen. De groep kwetsbare mensen die echt
fijne woonomgeving met ruimte voor persoonlijke
een bestaand bouwwerk zelf welke bestemming
nu nog dat ik in vriendschappen niet let op leeftijd
volledig afhankelijk is van hulp en ondersteuning,
behoeften en wensen extra belangrijk, want daar
passend zou zijn, als je maar goed luistert.’
of achtergrond. Het is juist goed als mensen mixen
verdient volgens de architect een stevig vangnet.
en daar kunnen we in onze manier van inrichten
Maar ze stelt dat er ook een categorie mensen is
brengen zij de meeste tijd door. Het enige wat
Mantgum woon, ervaar ik echt een leefgemeen-
‘Ik wil pas bouwen als het zinvol is en dan op een manier die aansluit bij de omgeving en de mensen die er gebruik van gaan maken. Bovendien is nieuwbouw lang niet altijd beter. Ik zie volop kansen in leegstaande panden. Als je maar bereid bent achter je tekentafel vandaan te komen. ’
schap. Ik maak bewust mee hoe het is als dorpsgenoten ernstig ziek worden of door ouderdom afhankelijker zijn. Dat is soms confronterend, maar ook waardevol, want het dwingt tot nadenken. Zorg hoort bij het leven en hoe meer we dat integreren in de samenleving, hoe gewoner het wordt.’
Uit de slachtofferrol Dat zorg bij het leven hoort, betekent volgens Jukema niet dat iedereen het zich lekker kan laten
instellingen, corporaties, ontwikkelaars en
Student tussen bejaarden
en bouwen aan bijdragen.’
die bij ziekte of het ouder worden hun zelfstandig-
architecten hoeven te doen, is met deze mensen
Wie voor doelgroepen gaat denken en zelf invult
Ze pakt enthousiast een voorbeeld bij de hand dat
heid iets te gemakkelijk uit handen geeft. Of wordt
in gesprek gaan en luisteren. Maar toch gebeurt
wat zij willen, schiet in de realiteit volgens Jukema
haar enorm inspireert: woonzorgcombinatie
het ze misschien te gemakkelijk uit handen
dat zelden.’
vaak tekort. Ze spreekt uit eigen ervaring. ‘Zo wordt
Offingaburg in Hallum. ‘Geweldig dat corporatie
genomen? ‘We dragen allemaal verantwoorde-
verondersteld dat studenten het liefst samenleven
Wonen Noordwest Fryslân, TWA Architecten en de
lijkheid om ons eigen leven te regelen. En als er
‘Bij het gros van de opdrachten krijg je als architect
met andere studenten, maar toen ik aan de
gemeente hun nek hiervoor hebben uitgestoken.
tegenslag komt, dan is het zaak om zelf het heft
de kans niet eens. Dan ligt de indeling al vast, om
Technische Universiteit in Delft studeerde, heb ik
De tijdgeest vraagt om dit soort wooncomplexen,
in handen te nemen en – waar nodig samen met
zoveel mogelijk vierkante meters in een kleine
drie jaar in een bejaardenhuis gewoond. Toen al
waar jong en oud kunnen samenleven en elkaar
anderen – te bedenken hoe je het gaat redden.
kavel te stoppen. We hebben in Nederland veel
vond ik het belangrijk dat thuis een rustpunt is,
bijstaan in zorg; of het nu gaat om oppas voor de
Ik heb de indruk dat nog teveel mensen zichzelf
te lang in de productiemodus gestaan. Bouwen,
maar probeer dat maar eens te realiseren in een
kinderen of mantelzorg voor ouderen, zieken of
graag de slachtofferrol aanmeten en lange tijd
bouwen en nog eens bouwen. En nu kampen we
studentenhuis. Het was mij veel te druk, dus toen
mensen met een beperking. De collectieve activi-
werden ze op hun wenken bediend. Maar die tijd
met krimp, leegstand en verrommeling. Eerlijk
ik een plek kon krijgen in dat bejaardenhuis, zag
teitenruimte maakt het helemaal af. Zo organiseer
is voorbij. Zorg is duur en de nieuwe generaties
gezegd ben ik blij dat we door de crisis worden
ik mijn kans schoon. Ik heb een geweldige tijd
je een gemeenschap waar ieder op zijn eigen
gaan dat echt niet meer allemaal ophoesten.
gehad. De bewoners leefden met me mee en ik
manier aandeel in heeft. In zo’n wooncomplex
Het is nodig dat we zelf gaan nadenken en met
ontdekte dat mijn vooroordelen over zeurende
gaat samenleven vanzelf. Wat dat betreft is er van
elkaar brainstormen over hoe we het later willen.’
> interview Nynke-Rixt Jukema, architect
1 jaar Alliade
‘Begin bij jezelf en je naaste omgeving’, adviseert
dragen we verantwoordelijkheid voor kwetsbare
ons gevoel? En waarom zijn in de architectuur
Jukema. ‘Inventariseer maar eens wat er leeft.
groepen. We kunnen ons wel terugtrekken in onze
statements belangrijker dan de behoeften en
Zelf merk ik in Mantgum dat er te weinig wordt
eigen huizen en levens, maar uiteindelijk moeten
wensen van de gebruikers? Omdat we in onze
geluisterd naar de nieuwe generatie ouderen. Zij
we het toch met elkaar rooien. Door de manier
samenleving enorm gericht zijn op de buitenkant,
willen graag zo lang mogelijk zelfstandig wonen,
waarop we gemeenschappen inrichten, kunnen
in alles. Als het plaatje maar klopt. En intussen
maar durven niet altijd meer de zorg voor een
we dat op een positieve manier stimuleren. Voor
worden we steeds ongelukkiger omdat bijna
eigen woning aan. Voor hen is huur ideaal, alleen
mij als architect is dat één van de meest interes-
niemand in al die ideaalbeelden is te persen,
komt een grote groep niet in aanmerking voor
sante uitdagingen van deze tijd. Maar ik kan dat
zeker de groep die toch al buiten de boot valt in
sociale huur. Gek genoeg springen corporaties
niet alleen. Ik hoop van harte dat overheden,
onze snelle maatschappij. Uiteindelijk wil elk mens
helemaal niet op die nieuwe groep in. Het zou
corporaties en instellingen een omslag maken in
zichzelf kunnen zijn. Daarom is bouwen met
goed zijn als deze ouderen zelf de koppen bij
hun houding. Nu lopen mooie ideeën nog te vaak
gevoel zo belangrijk, zeker in de zorg. Leg niks
elkaar steken en nadenken over hoe ze wonen,
vast in de starheid van onze regelgeving en het
op, maar luister en bouw in samenspraak met de
leven en zorg willen organiseren. Koop bij wijze
denken in problemen. Altijd zijn er mitsen en
mensen om wie het gaat. En plaats gebouwen in
van spreken met een groepje gelijkgestemden
maren, zelden hoor ik: wat een goed idee, daar
een passende context, zodat er een mooie
een voormalige boerderij of ander bestaand
gáán we voor! Terwijl een open houding wel nodig
interactie ontstaat tussen mensen en hun
bouwwerk, neem een architect in de arm voor het
is als we echt vernieuwing willen.’
omgeving. Zo dragen we samen een steentje bij
creëren van een woon- en leefpand en investeer bovendien in een gezamenlijk potje om zorg aan huis in te kopen als dat nodig is. Of zet juist in op een leefgemeenschap waarin verschillende generaties samenleven en waar ook ruimte is voor mensen met beperkingen.’
aan een betere wereld.’
‘Op dit moment wordt de crisis nog als excuus gebruikt om niet te investeren in vernieuwing. Daarmee snijden we onszelf uiteindelijk in de vingers’
Samen rooien Jukema stelt dat er veel meer mogelijk is dan we
‘Op dit moment wordt de crisis nog als excuus
nu gewend zijn, als mensen maar zelf het heft in
gebruikt om niet te investeren in vernieuwing.
handen durven nemen. ‘Natuurlijk is het prettig om
Daarmee snijden we onszelf uiteindelijk in de
in een gespreid bedje te komen, maar nogmaals,
vingers’, denkt Jukema. ‘Vooral als ik zie hoeveel
ik denk dat die tijd is geweest. Eigen initiatief is
tijd en geld er wél wordt verspild aan regels en
belangrijk, al is het besef dat we elkaar nodig
processen. Het is nu tijd het roer om te gooien.
hebben net zo belangrijk. Want als gemeenschap
Waarom durven we niet meer te vertrouwen op
> interview Nynke-Rixt Jukema, architect
1 jaar Alliade
