Met Andere Woorden 1 jaar Alliade
> interview met kunstenaar en zanger Gerrit Breteler
‘Goede zorg begint met reflectie’
Colofon: Concept en vormgeving: de Bey communicatie & vormgeving b.v., Franeker Tekst: Amber Boomsma, Tekstlabel Fotografie: Fotobureau Hoge Noorden, Leeuwarden
Verrassend, kritisch, beschouwend, inspirerend of gewoon duidelijk over zorg? ‘Met Andere Woorden’ is een serie digitale nieuwsbrieven van zorggroep Alliade, bestaande uit Talant, Meriant, Drievers Dale, Baanplus en Zorgkompas. Iedere maand leest u hierin hoe een prominente Nederlander vanuit zijn of haar eigen invalshoek kijkt naar de zorg. We starten deze reeks, omdat we het belangrijk vinden met open vizier de meningen uit de maatschappij tegemoet te treden en deze met u te delen. Samenwerken is immers de basis voor vernieuwing en verbetering. In de eerste nieuwsbrief deelt de Friese kunstenaar Gerrit Breteler zijn visie over het belang van reflecteren en heroriënteren op de zorg. Maar daar blijft het niet bij. We nodigen u hierbij alvast van harte uit om persoonlijk met ons van gedachten te wisselen tijdens de ‘Alliade-met-andere-woorden-sessie’ op 10 mei 2012 in de middag. U hoort van ons!
Met vriendelijke groet, Erik Kuik en Jan van Hoek Raad van Bestuur Zorggroep Alliade
1 jaar Alliade
> interview kunsternaar en zanger Gerrit Breteler
‘Goede zorg begint met reflectie’ Maatschappelijk engagement is voelbaar in alles wat Gerrit Breteler maakt en zegt. Hij is kunstschilder, zanger, beeldend kunstenaar en schrijver, maar bovenal een filosofisch mens die het als een taak ziet zelf verantwoordelijkheid te nemen voor denken en daden. ‘Als mens én als mensheid’, stelt Breteler. ‘We zijn samen verantwoordelijk, van individu tot gezin, bedrijf en samenleving. Dat maakt de ontwikkelingen in de zorg des te schrijnender. Want hoe zien we vermaatschappelijking van de zorg voor ons in de huidige samenleving?’ De 24-uurs-luier vindt Breteler typerend voor de denkfouten die we volgens hem maken als het gaat om zorg. ‘Wie zoiets bedenkt, is veel te druk met vorm en vergeet de inhoud. Dat is een glijdende schaal. Praktische en technologische oplossingen zijn lapmiddelen zolang we een essentiële stap overslaan. Zorg gaat om ethiek, respect en de menselijke maat. Zorg verleen je van mens tot mens. De mensen die met de handen aan het bed staan proberen dat uit alle macht vol te houden, maar het lukt steeds minder goed. Zorgvuldige, menselijke zorg kost tijd en dus geld. Maar waar blijft al het geld dat omgaat in de zorg? Al die bovenlagen die praten over winst in de zorg. Daar is sprake van begripsverwarring. Zodra geld verdienen belangrijker wordt, haal je het hart uit de zorg. Daarom is het nodig dat we in de discussie over zorg eerst de context en de criteria helder hebben. Want vanuit welk uitgangspunt willen we zorg eigenlijk benaderen in de huidige tijdgeest?’
1 jaar Alliade
Op de barricaden Met zijn filosofische geest is Breteler vooral een
Uit ervaring - ik werkte ooit als creatief therapeut
man van kritische vragen stellen. Iets wat volgens
in een zorginstelling - weet ik dat zorgmedewer-
hem hoort bij de democratie. ‘Een heilig ding,
kers zelf veel te bescheiden en te druk zijn voor
waar we samen verantwoordelijkheid voor dragen
een opstand. Zij geven prioriteit aan de zorg voor
en elke dag aan horen te werken. Transparantie
hun cliënten. Dat siert ze, maar als niemand
is noodzakelijk voor een democratie, maar die is
aan de bel trekt, doen we uiteindelijk elkaar en
er veel te weinig, óók in grote zorginstellingen.
onszelf tekort. Want vroeg of laat krijgt iedereen
We weten allemaal dat er in de top van het
te maken met ziekte, beperkingen, ouderdom en
bedrijfsleven veel geld wordt verdiend en door
dood. Daarom zouden we allemaal op de
zorgmanagers net zo goed. Maar zijn zij in hun
barricaden moeten.’
riante positie nog wel in staat zich werkelijk te verplaatsen in het leven van hun cliënten?
Hoezo maakbaar?
Ze vergaderen, schrijven stukken, bezoeken
‘Het wrange is dat reflectie over deze thema’s
symposia, praten met gelijkgestemden en sturen
pas gaat spelen als mensen persoonlijk geraakt
op cijfers. Ze gaan zo op in het systeem, dat ze
worden’, stelt Breteler. ‘En zelfs dan gaan
vergeten wat hen ooit motiveerde om in de zorg
sommigen nog hun verantwoordelijkheid uit de
te gaan werken. Heel menselijk, want dat is wat
weg of ze gaan weer over tot de orde van de dag
het comfortabele pluche met onze geest doet,
zodra het kan. Zelf heb ik dicht bij de dood
maar zo verdwijnt wel de realiteitszin en de
gestaan toen ik een kankergezwel in mijn hart
binding met mensen die afhankelijk zijn van zorg.’
had. Ik heb ervaren dat deze ziekte op mijn partner en gezin veel meer impact had dan op
‘Iedereen beleeft ziekte, beperkingen en ouderdom anders, afhankelijk van karakter, identiteit en levenshouding.’
mezelf. Dat is natuurlijk persoonlijk, want iedereen beleeft ziekte, beperkingen en ouderdom anders, afhankelijk van karakter, identiteit en levenshouding. De tijdgeest heeft absoluut vat op hoe we tegenslag ervaren. In onze zogenaamd maakbare samenleving denken we liever niet aan ziekte,
‘Ondertussen buffelen de mensen onderaan de
beperkingen, ouderdom en dood. Dat is niet sexy
ladder keihard door. Zij raken steeds gefrustreer-
en past niet bij het ideaal van jong, hip en beroemd
der, omdat ze niet de zorg kunnen verlenen die
zijn. En zo ontstaan twee kampen: wij die gezond
ze willen en horen te verlenen. Het is verbazing-
zijn en meedoen, en zij die ziek, beperkt of oud
wekkend dat wij dit collectief accepteren.
zijn, letterlijk en figuurlijk in een hokje gestopt.’
> interview kunsternaar en zanger Gerrit Breteler
‘We vluchten in vormoplossingen, terwijl de inhoud om discussie vraagt.’
De trend van maakbaarheid en de heersende
staven om elkaar aan te spreken op zorg voor
hokjesgeest maken het volgens Breteler moeilijk
elkaar. Daarom blijft het thema zweven en daar
om werkelijk een open discussie over zorg te
gaat het mis. We vluchten in vormoplossingen,
voeren. ‘Die maakbaarheid is een reactie op het
terwijl de inhoud om discussie vraagt. Als we
gat waar we in zijn gevallen nadat de kerken
allemaal denken: een ander regelt het wel, dan
leegstroomden. Ik zeg niet dat geloof het ideale
komen we bedrogen uit. Zorg is niet alleen een
uitgangspunt is, maar het gaf wel houvast.
verantwoordelijkheid van bestuurders en mana-
Kerkdiensten waren momenten van reflectie
gers, het is een vraagstuk dat ons allemaal aan
waarbij mensen werden aangesproken op hun
gaat en bij onszelf begint. Maar we zijn zo druk
ethiek en verantwoordelijkheid. Nu hangen we
met onze subactiviteiten, dat we vergeten waar
massaal voor de televisie en zijn er geen maat-
het in het leven werkelijk om draait.’
1 jaar Alliade
Kramp van de krimp ‘De huidige generatie ouderen kreeg verantwoordelijkheid, solidariteit en zorg voor elkaar nog met de paplepel ingegoten. Tegenwoordig willen we alleen de buit verdelen, niet de zorg. De overheid roept wegens bezuinigingen weer op tot meer zorg en aandacht voor elkaar en we praten over vermaatschappelijking van de zorg, maar hoe realistisch is dat eigenlijk?’, vraagt Breteler zich af. ‘Als we eerlijk kijken, zien we dat mantelzorg veel conflicten oproept. Binnen gezinnen en families, waar het altijd dezelfde mensen zijn op wie de zorg neerkomt. Maar ook innerlijke conflicten, van mensen die wel zorgen, maar daar zelf bijna aan onderdoor gaan. En er zijn praktische conflicten, want onze naasten wonen tegenwoordig steeds vaker ver weg. Bovendien is mantelzorg voor de nieuwe generatie bepaald niet meer vanzelfsprekend. Dus daar ontstaat een groot probleem waar de bestaande zorgsystemen nog geen oplossing voor hebben. Want hoe ga je de sociale cohesie betrekken als die steeds verder wordt uitgehold?’ Breteler maakt het van dichtbij mee op het Friese platteland. Hij woont in het noordoosten van de provincie waar krimp een enorme impact heeft op de sociale structuren. ‘De industrialisering van de agrarische cultuur heeft verstrekkende gevolgen gehad die we van mijlenver konden zien aankomen. Toch hebben bestuurders nog steeds geen visie op de krimp. En die bestuurlijke kramp is enorm frustrerend, want het lijkt wel alsof er een hele groep wordt vergeten. Hooguit een beetje oplappen met een plamuurmes totdat ze uitsterven. Is dat het sociale
> interview kunsternaar en zanger Gerrit Breteler
vangnet dat we dachten te hebben in Nederland? Is dat de zorgcultuur waar we naar streven? De mobiele zorgmedewerkers die hier op het platteland rondrijden om in rap tempo hun adressen af te werken, moeten al hun handelingen invoeren in een machientje, zodat
‘Mantelzorg is voor de nieuwe generatie bepaald niet meer vanzelfsprekend. Dus daar ontstaat een groot probleem waar de bestaande zorgsystemen nog geen oplossing voor hebben.’
ze geen minuut teveel spenderen aan de cliënten die ze bezoeken. Vaak ouderen die de godganse dag alleen zijn en veel meer geholpen
niveau. In onze georganiseerde samenleving zijn
zouden zijn met een praatje bij een kopje thee.
systemen onmisbaar, maar ze horen wel trans-
De zorgmedewerkers willen wel, maar ze krijgen
parant en discutabel te blijven, zodat niet het
de tijd niet meer. Te duur. En zo’n machientje
systeem, maar de mens zelf leidend blijft.’
duidt ook nog eens op wantrouwen van de instelling waar ze werken. Zo de waard is
‘En zo roept het ene vraagstuk het andere op,
vertrouwt hij zijn gasten, denk ik dan. Dat is
want wanneer is de mens leidend? En wie is
toch geen uitgangspunt voor zorg?’
binnen de samenleving leidend? Hoe zit het met de vrijheid en autonomie van cliënten die
Reflectie essentieel
afhankelijk zijn van zorg? Een interessant
‘We komen hiermee weer uit bij de begripsver-
vraagstuk, want het woord afhankelijk impliceert
warring die ik al eerder benoemde. Winst in de
dat je per definitie niet meer autonoom kunt
zorg, dat klopt gewoon niet. Het geld rolt de
functioneren. Elk mens geeft een eigen beteke-
verkeerde kant uit. En dat komt weer door de
nis aan de begrippen vrijheid en autonomie. Ze
angst die een gevolg is van onze maakbare
doen dat op basis van hun identiteit en de
samenleving. Confusius zei: een mens is pas
manier waarop ze zich wel of niet conformeren
volwassen als hij met onzekerheden kan om-
aan de heersende norm. Het is opnieuw een
gaan. Als samenleving zijn we nog lang niet
filosofisch en discutabel punt, want we kunnen
volwassen, want we kunnen en willen niet
niet voor een ander bepalen wat vrijheid is. Hoe
omgaan met onzekerheid. We stoppen het weg
ver gaat zelfstandigheid in de zorg? Wat kan en
en proberen grip te houden met geld, verzeke-
mag iemand zelf beslissen? Wie zegt dat de
ringen en een enorme regel- en controledrang.
normen van zorgverleners dezelfde zijn als die
Ook in de zorgsector. Maar juist daar – waar ze
van hun cliënten? Het thema roept zoveel
elke dag met ziekte, beperkingen, ouderdom en
vragen op, dat ik vooral pleit om tijd en ruimte
dood geconfronteerd worden – weten ze toch
te maken voor meer en open discussie. Reflectie
dat het leven onvoorspelbaar is? Daarom zijn
en heroriëntatie, daar begint het mee. Want het
reflectie en heroriëntatie zo belangrijk. Elke dag
leven is niet maakbaar en de zorg ook niet, hoe
opnieuw, op individueel en op maatschappelijk
graag we dat ook willen.’
1 jaar Alliade
