Mensensmokkel. In beeld

Mensensmokkel

In beeld 2000 - 2001

Mensensmokkel in beeld

Colofon Uitgave: Informatie- en Analysecentrum Mensensmokkel en Landelijk Parket Rotterdam, najaar 2002

Realisatie: Uitgeverij Kerckebosch BV, Zeist

Kaart omslag: IAM en Microsoft Encarta

Aan de inhoud van dit rapport kunnen geen rechten worden ontleend.

2


3


4


Inhoudsopgave Voorwoord

7

1. Inleiding

9

2. Bronlanden 2.1 Inleiding 2.2 Regio Midden-Oosten en Centraal-Azië 2.2.1 Afghanistan 2.2.2 Iran 2.2.3 Irak, in het bijzonder Noord-Irak 2.2.4 Turkije 2.3 Regio Afrika 2.3.1 Sierra Leone 2.3.2 Guinee 2.3.3 Angola 2.3.4 Somalië 2.4 Verre Oosten 2.4.1 China 2.5 Samenvatting en conclusies

13 13 16 16 19 21 24 28 28 29 31 33 35 35 39

3. Transitlanden 3.1 Inleiding 3.2 De Gouden Driehoek: Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne 3.3 Centraal- en Oost-Europese landen: Polen, Tsjechië, Roemenië, Hongarije en Bulgarije 3.4 Zuidwest-Balkan: Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Federale Republiek Joegoslavië, Albanië, Macedonië en Turkije 3.5 De zuidgrens van het Schengengebied: Griekenland, Italië, Spanje 3.6 Samenvatting en conclusies

45 45 45 48

4. Reisroutes 4.1 Inleiding 4.2 Migratieregio’s in Afrika 4.3 Migratieregio’s in Azië 4.4 Migratieregio’s in Midden- en Oost-Europa 4.5 Mensensmokkel naar Groot-Brittannië 4.6 Samenvatting en conclusies

65 65 65 69 71 72 73

5

53 59 62


5. Illegale binnenkomst en illegaal verblijf in Nederland 5.1 Inleiding 5.2 Illegale grensoverschrijding 5.3 Illegale binnenkomst en smokkel van asielzoekers 5.4 Illegaal verblijf in Nederland 5.5 Samenvatting en conclusies

77 77 77 81 86 90

6. Mensensmokkel in relatie tot Nederland 6.1 Inleiding 6.2 Strafrechtelijke aanpak van mensensmokkel: het Openbaar Ministerie 6.3 Strafrechtelijke aanpak van mensensmokkel: de opsporingsdiensten 6.3.1 De mensensmokkelaars 6.3.2 De gesmokkelden 6.3.3 De modus operandi 6.4 Samenvatting en conclusies

93 93 93 98 98 103 105 109

7. Fraude met reis- en identiteitsdocumenten 7.1 Inleiding 7.2 Misbruik van documenten: ervaringen van de grensbewaking 7.3 Misbruik van documenten: indicaties uit de opsporingspraktijk 7.4 Schengenvisa 7.5 Identiteitsfraude: mensensmokkel en andere delicten 7.6 Samenvatting en conclusies

113 113 115 118 124 128 131

8. Veiligheidsrisico’s 8.1 Inleiding 8.2 Kwartiermakersfunctie 8.3 Samenvatting en conclusies

135 135 135 137

9. Alleenstaande minderjarige asielzoekers in Nederland 9.1 Inleiding 9.2 Alleenstaande minderjarige asielzoekers in Nederland 9.3 Emigratiemotieven 9.4 Illegale immigratie en smokkel van AMA’s 9.5 Misbruik van de AMA-procedure 9.6 Samenvatting en conclusies

139 139 140 140 142 145 146

Bijlage 1: Dublin-claims ontvangen in Nederland, 2000-2001 Bijlage 2: Kwantitatieve gegevens asielzoekers in relatie tot mensensmokkel, 2000 Bijlage 3: Lijst van gebruikte termen Bijlage 4: Geraadpleegde bronnen

149 150 152 153

6


Voorwoord Het was de Doverzaak die in 2000 voor iedereen zichtbaar maakte dat Nederland een belangrijke schakel vormt in de smokkel van mensen. In dezelfde periode verscheen de eerste rapportage over mensensmokkel, het Dreigingsbeeld Mensensmokkel. Daarin werd een poging gedaan om zo veel mogelijk inzicht te verschaffen in het type criminaliteit dat kon leiden tot een dergelijke tragedie. Ruim twee jaar na ‘Dover’ zijn signalen voor mensensmokkel nog steeds volop aanwezig. Er is alle reden om een tweede rapportage uit te brengen. Voor u ligt dan ook de tweede, geactualiseerde rapportage over mensensmokkel in relatie tot Nederland. Mensensmokkel in beeld is een gezamenlijk project van de overheidsdiensten die samenwerken bij de aanpak van mensenmokkel: de Nederlandse politie, de Koninklijke Marechaussee, het Openbaar Ministerie, de Immigratie- en Naturalisatiedienst, de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst en de Ministeries van Justitie, Buitenlandse Zaken en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In deze tweede rapportage valt één ontwikkeling het meest op. Dat is het toenemende gebruik van valse en vervalste reis- en identiteitsdocumenten bij mensensmokkel. Een illustratie vormen de twee Nederlandse touringcars die in de tweede helft van 2001 binnen een maand werden aangehouden. Alle negenentachtig passagiers van deze bussen bleken in het bezit van valse Nederlandse identiteitsdocumenten. Zij waren afkomstig uit India en Bangladesh. De organisatie die hen smokkelde was gevestigd in Den Haag; zij bracht illegale migranten bijeen, bood hen huisvesting en voorzag hen van valse documenten. Het verbaasde de opsporingsdiensten dat een smokkelorganisatie in staat bleek om in korte tijd zo veel paspoorten en identiteitsbewijzen beschikbaar te hebben: minstens negenentachtig in minder dan een maand. De documenten werden vlak voor vertrek uitgereikt en moesten na aankomst in Groot-Brittannië teruggestuurd worden. Dan zouden de papieren opnieuw worden gebruikt. Deze zaak vormt geen uitzondering en er is dan ook sprake van een alarmerende trend. Cijfers over mensensmokkel doen soms denken aan de beurskoersen. Die stijgen, dalen en schommelen van dag tot dag. Maar de fluctuaties krijgen pas betekenis wanneer je kijkt naar de onderliggende oorzaken. Die vormen een ingewikkelde mengeling van internationale politiek, economische ontwikkelingen en nationale regelgeving. Om daar grip op te krijgen is een nauwgezette bestudering van trends en achtergronden vereist. Iets dergelijks geldt voor mensensmokkel. De toptien van belangrijkste herkomstlanden van migranten krijgt vaak in korte tijd een compleet ander aanzien. We moeten dan niet alleen een nieuwe toptien samenstellen, maar ook begrijpen wat er gaande is. Voor een succesvolle aanpak hebben we zowel cijfers nodig als een grondige duiding van die cijfers. In Mensensmokkel in beeld hebben we geprobeerd te voorzien in de behoefte aan beide.

Mr. J.C.F. van Gelder Voorzitter Afstemmingsoverleg Mensensmokkel

7


8


1. Inleiding In 2000 verscheen de rapportage “Dreigingsbeeld

Mensensmokkel heeft veel raakvlakken met het

Mensensmokkel”. Hierin werd een beeld geschetst van

ruimere begrip illegale migratie. Daaronder wordt

de voornaamste internationale migratiestromen, de

verstaan het al of niet georganiseerd omzeilen van

situatie in landen van herkomst van asielzoekers en ille-

grensbewakings- en toelatingsprocedures dan wel het

gale migranten en de betekenis hiervan voor mensen-

misleiden van instanties die zich namens Nederland

smokkel in relatie tot Nederland. De rapportageperiode

bezig houden met de handhaving van deze procedures

besloeg de jaren 1998 en 1999. In deze tweede rappor-

teneinde Nederland illegaal in te reizen of er illegaal te

tage “Mensensmokkel in beeld” wordt het eerder

verblijven. In deze rapportage staat mensensmokkel

geschetste beeld van de aard en omvang van mensen-

centraal, maar op punten waar dat relevant is wordt

smokkel geactualiseerd en wordt aandacht besteed aan

tevens ingegaan op aspecten van illegale migratie.

nieuwe trends en ontwikkelingen. De informatie in dit

Bij het schrijven van deze rapportage is gebruik

rapport beslaat de jaren 2000 en 2001.

gemaakt van informatie die is aangeleverd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ), het Infor-

Het doel van deze rapportage is inzicht verschaffen in

matie- en Analysecentrum Mensensmokkel (IAM), de

de aard en omvang van het fenomeen mensensmokkel

Unit Mensensmokkel (UMS), de Koninklijke Mare-

in relatie tot Nederland. Mensensmokkel wordt in

chaussee (KMar), de Immigratie- en Naturalisatie-

Nederland gerekend tot de georganiseerde criminaliteit

dienst (IND), de Algemene Inlichtingen- en Veilig-

en is strafbaar gesteld in artikel 197a van het Wetboek

heidsdienst (AIVD) en het Openbaar Ministerie

van Strafrecht.

(OM).

In deze rapportage is sprake van mensensmokkel als een persoon én illegaal de grens is overgegaan én geor-

Opbouw rapport

ganiseerde hulp heeft gekregen én een reissom heeft

Vanwege de relatief belangrijke rol van de gegevens

betaald om zich toegang tot Nederland te verschaffen.

over asielzoekers in Nederland bij het verkrijgen van inzicht in het fenomeen mensensmokkel, wordt in

Volgens artikel 197a van het Wetboek van Strafrecht

hoofdstuk 2 eerst een kort overzicht gegeven van de

wordt onder mensensmokkel verstaan: een ander uit

asielinstroom in Nederland. Daarna worden, net als in

winstbejag behulpzaam zijn bij het zich verschaffen van

de eerste rapportage over mensensmokkel, de belang-

toegang tot of het verblijven in Nederland of enig ander

rijkste bronlanden van asielzoekers en illegale

tot het Schengengebied behorend land of hem daartoe

migranten afzonderlijk behandeld. Er wordt een beeld

gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaffen, terwijl

geschetst van de sociaal-economische en politieke situ-

de dader weet of ernstige redenen heeft om te vermoeden

atie in deze landen, waardoor inzicht ontstaat in de

dat de toegang of dat verblijf wederrechtelijk is.

beweegredenen van mensen om hun land te verlaten. 9


Verder wordt dieper ingegaan op de wijze waarop ille-

naar het Schengengebied innemen, niet veranderd. De

gale migratie en mensensmokkel plaatsvinden vanuit

reisroutes lopen vanuit Afrika en het gehele Aziatische

deze landen.

continent via Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne naar

Bij de keuze van te behandelen bronlanden wordt

Europa. De hoofdsteden Moskou, Minsk en Kiev

onder andere aansluiting gezocht bij ontwikkelingen in

fungeren hierbij als verzamelplaatsen en vormen de

de instroom van asielzoekers. Door de stijging van het

drie belangrijke centra van smokkelactiviteiten.

aantal asielzoekers uit Afrika worden in dit rapport de

De Centraal- en Oost-Europese landen werken aan de

‘nieuwe’ bronlanden Angola, Guinee en Sierra Leone

verbetering van hun grensbewaking. Scherpere

beschreven. Verder zal Turkije dit keer niet alleen als

controles aan de Poolse en Tsjechische grens lijken een

transitland, maar ook als bronland worden behandeld.

verplaatsing van de migratiestroom in zuidelijke rich-

Hoewel het aantal asielaanvragen van personen uit

ting (onder andere naar de Balkan) in de hand te

Turkije het afgelopen jaar is afgenomen, blijft het land

werken. Er zijn aanwijzingen dat valse en vervalste reis-

zowel in Nederland als in Europa tot de toptien van

en identiteitsdocumenten een belangrijker rol gaan

belangrijkste bronlanden behoren. Verder blijven

spelen bij mensensmokkel vanuit deze regio dan voor-

Afghanistan, Iran, Irak, Somalië en China als landen

heen. Dit hangt samen met het vervallen van de

van herkomst van belang. Albanië en Joegoslavië (de

visumplicht voor het Schengengebied voor onderdanen

Federale Republiek Joegoslavië en Bosnië-Herze-

uit een aantal landen in Centraal- en Oost-Europa.

govina) worden niet meer als bronland behandeld,

De Zuid-Europese kust blijft het toneel van migratie

maar komen terug bij de beschrijving van de transit-

per boot.

landen. Pakistan en Sri Lanka zijn in deze rapportage niet opgenomen, omdat hun aandeel in de asielin-

In hoofdstuk 4 wordt de dynamiek van reisroutes door

stroom afneemt.

de lucht, over land en over zee beschreven. In vergelij-

Bij de beschouwing van de bronlanden valt op dat een

king met het Dreigingsbeeld 1998-1999 blijken de

verbetering van de algemene situatie in een land niet

reisroutes over land en over zee zich in grote lijnen te

altijd een afname van het aantal asielzoekers uit dat

consolideren. Bij reisroutes door de lucht richten

land betekent. Omgekeerd veroorzaakt een verslechte-

mensensmokkelaars zich in toenemende mate op

ring in de algemene situatie ook niet per se een

bestemmingen waarvoor de visumvereisten minder

toename van het aantal asielzoekers uit dat land. Ook

streng zijn. Migranten die per vliegtuig reizen proberen

andere factoren kunnen een rol spelen.

een transitstop op Schiphol of een andere Europese luchthaven te regelen. De bedoeling is om aldaar asiel

Bij de keuze van transitlanden in hoofdstuk 3 is

aan te vragen of verder gesmokkeld te worden. In de

gekeken naar landen die nu, of mogelijk in de nabije

afgelopen twee jaar blijkt Nederland zich steeds meer

toekomst, de buitengrens van het Schengengebied

te ontwikkelen tot transitland, vooral voor illegale

vormen. Daarnaast zijn Rusland, Wit-Rusland en

migranten die richting Groot-Brittannië reizen.

Oekraïne, het zuidwesten van de Balkan en Turkije van belang. Deze regio’s nemen een centrale positie in op

Mensensmokkel heeft veel raakvlakken met illegale

het illegale migratietraject richting West-Europa.

migratie; illegale grensoverschrijding is een belangrijk

In de afgelopen jaren is de plaats die Rusland, Wit-

aspect van mensensmokkel. Om die reden wordt in

Rusland en Oekraïne in de illegale migratiestromen

hoofdstuk 5 ingegaan op een aantal indicaties voor de

10


aard en omvang van illegale binnenkomst en illegaal

op Schiphol in de afgelopen jaren steeds meer valse of

verblijf in Nederland. Dit gebeurt aan de hand van

vervalste documenten aangetroffen. Daarom is hoofd-

informatie van de KMar en de IND. Vanwege het

stuk 7 specifiek gewijd aan het misbruik van reis- en

verborgen karakter van illegale immigratie (en mensen-

identiteitsdocumenten en de rol daarvan bij mensen-

smokkel) is het beeld dat wordt geschetst geenszins

smokkel en illegale migratie.

compleet. Bovendien is beduidend meer informatie beschikbaar over asielzoekers dan over (potentiële) ille-

Mede als gevolg van 11 september 2001 is de aandacht

gale immigranten. Daarom is voorzichtigheid geboden

vergroot voor veiligheidsrisico’s voor de Nederlandse

bij de interpretatie van de gegevens.

samenleving die mogelijk zijn verbonden aan illegale migratie en mensensmokkel. Om die reden wordt in

Nieuw in deze rapportage is een analyse van de

hoofdstuk 8 stilgestaan bij de kwartiermakersfunctie

mensensmokkelonderzoeken die het Openbaar

van enerzijds islamistische terroristische groeperingen

Ministerie in 2000 en 2001 bij de verschillende recht-

en anderzijds de KADEK (voorheen de PKK), een

banken heeft ingediend. Hierbij is gekeken naar

politieke groepering.

aspecten als de mate van spreiding van onderzoeken over het land, de zwaarte van de zaken, de strafmaat en

Tenslotte bestond in 2000 15% van de totale asielin-

de achtergrond van de daders. Voorts wordt een

stroom in Nederland uit alleenstaande minderjarige

analyse van 36 afgeronde opsporingsonderzoeken naar

asielzoeker (AMA ’s). In 2001 steeg dit aandeel naar

mensensmokkel gepresenteerd, die is uitgevoerd door

18%. Een minderjarige asielzoeker wordt als alleen-

het IAM. Hierbij zijn de daders, hun rol bij de

staand aangemerkt indien hij of zij bij binnenkomst in

smokkel, de aard en werkwijze van het samenwerkings-

Nederland niet wordt begeleid door één of beide

verband en eventuele betrokkenheid bij andere crimi-

ouders of andere meerderjarige bloed- of aanver-

nele activiteiten onder de loep genomen. Een belang-

wanten. Gelet op de -soms zeer jonge- leeftijd van

rijke ontwikkeling is dat in toenemende mate misbruik

AMA ’s mag aangenomen worden dat veel van hen

wordt gemaakt van reis- en identiteitsdocumenten. De

hulp krijgen bij de reis naar Nederland. Bovendien

resultaten van beide analyses zijn opgenomen in

blijkt Nederland in vergelijking met andere Europese

hoofdstuk 6.

landen verreweg de meest favoriete eindbestemming voor AMA ’s te zijn. Daarom wordt hoofdstuk 9

In 2000 en 2001 namen de signalen toe dat het misbruik van reis- en identiteitsdocumenten bij het smokkelen van mensen een hoge vlucht heeft genomen. Uit een aanzienlijk aantal opsporingsonderzoeken komt naar voren dat mensensmokkelorganisaties zich zijn gaan toeleggen op het leveren van valse, vervalste of look-alike-documenten aan gesmokkelden. Ook is het aantal zaken dat bij het Openbaar Ministerie werd aangebracht omtrent het gebruik van valse reispassen of het vervaardigen daarvan, sinds 1995 verdrievoudigd. Verder heeft de grensbewaking 11

gewijd aan deze ontwikkeling.


12


2. Bronlanden 2.1 Inleiding

gegeven van de asielinstroom in Nederland. Deze

De situatie in het land van herkomst speelt een

wordt tevens in Europees perspectief geplaatst.

belangrijke rol bij de beslissing van een migrant om

Vervolgens komen de belangrijkste landen van

het land te verlaten en te proberen -al dan niet legaal-

herkomst van asielzoekers en potentiële illegale

naar een ander land af te reizen. In dit hoofdstuk

migranten aan de orde. Per herkomstland worden

worden de landen behandeld van waaruit het meren-

eerst een aantal basisgegevens en enige recente econo-

deel van de asielzoekers en (illegale) immigranten in

mische en politieke ontwikkelingen beschreven.

Nederland afkomstig is. De algemene situatie in deze

Daarna volgt steeds een profiel van de migranten uit

herkomstlanden wordt beschreven in het licht van de

dit land die in Nederland asiel aanvragen. Naast een

-al of niet georganiseerde- stroom van migranten naar

vergelijking met de totale Europese asielinstroom,

Europa in het algemeen, en naar Nederland in het

wordt hierbij ingegaan op de wijze waarop de asiel-

bijzonder. Het is moeilijk om een volledig beeld te

zoekers naar Nederland zijn gekomen. Specifieke

presenteren van mensensmokkel en illegale migratie

aandacht gaat uit naar indicaties voor mensen-

naar Nederland, aangezien lang niet elke gesmok-

smokkel, zoals illegale grensoverschrijding, de hulp

kelde immigrant bij de diverse nationale overheden

die is ingeroepen om naar Nederland te reizen en

bekend wordt. Een belangrijke indicatie voor

eventuele betaling daarvoor. De informatie daarover

mensensmokkel vormen de gegevens over de

is gebaseerd op een door de IND uitgevoerde steek-

instroom van asielzoekers in Nederland. Zoals in dit

proef van 5.842 eerste gehoren van asielzoekers, het

rapport wordt beschreven, verklaart het merendeel

“Smokkelbeeld 2000”. Daar waar in dit hoofdstuk

van de asielzoekers bijvoorbeeld hulp te hebben

wordt gesproken over ‘de steekproef ’ wordt deze

gehad bij de reis naar Nederland en daarvoor te

analyse bedoeld, tenzij anders is aangegeven.

hebben betaald. Over (andere) migranten die op ille-

Voorts wordt, voor zover daarover gegevens beschik-

gale wijze Nederland binnenkomen of verblijven, is

baar zijn, per herkomstland een beeld geschetst van

veel minder bekend. Daarom is de beschrijving

illegale migratie en mensensmokkel vanuit dit land of

vooral gericht op de instroom van migranten via het

de regio waarin het land is gelegen. Indien van

Nederlandse asielkanaal.

toepassing, wordt tenslotte beschreven welke maatre-

1

gelen de nationale autoriteiten nemen om illegale Vanwege de relatief belangrijke rol van de gegevens

migratie en mensensmokkel tegen te gaan.

over asielzoekers, wordt hieronder eerst een overzicht

1. Smokkelbeeld. Gegevens over mensensmokkel en reisroutes van asielzoekers uit tien belangrijke herkomstlanden in 2000. IND, Informatieen Analysecentrum (INDIAC), Den Haag 2002. Bij deze analyse van 5.842 eerste gehoren van asielzoekers uit het jaar 2000 is onder andere gekeken naar indicaties voor mensensmokkel en geboden hulp.

13


Tabel 1: Asielaanvragen in Nederland, 2000-2001 Nationaliteit

Totaal 2000

Nationaliteit

Totaal 2001

Afghanistan Joegoslavië Irak Iran Turkije Angola Somalië Sierra Leone Bosnië-Herz. Soedan Overige

5.055 3.851 2.773 2.543 2.277 2.193 2.110 2.023 1.652 1.426 25.903

Angola Afghanistan Sierra Leone Iran Guinee Turkije Irak Somalië Bosnië-Herz. Russische Federatie Overige

4.111 3.614 2.405 1.519 1.467 1.400 1.329 1.098 1.026 911 13.699

Totaal

43.895

Totaal

32.579

Bron: IND

Asielzoekers in Nederland

Opmerkelijk is de sterke stijging van het aantal Ango-

In 2000 werden in totaal 43.895 asielaanvragen inge-

lese asielzoekers in 2001; dit aantal is ten opzichte

diend. In 2001 daalde dit aantal naar 32.579; een afname

van het jaar daarvoor bijna verdubbeld. Hiermee

van 26%. Het aantal asielverzoeken kwam hiermee op het

werd Angola nummer één in de toptien van

laagste punt sinds 1996. Met name in de tweede helft van

herkomstlanden. Bovendien waren veel Angolese

2001 was de instroom zeer laag, gezien het gebruikelijke

asielzoekers minderjarig (AMA ’s). Ook het aantal

seizoenspatroon. Tabel 1 geeft de tien meest voorko-

asielaanvragen uit Sierra Leone en Guinee nam toe,

mende nationaliteiten weer van de personen die in 2000

eveneens landen van waaruit relatief veel AMA ’s

en in 2001 in Nederland asiel aanvroegen.

kwamen. Verder was het aantal asielaanvragen hoog

Tabel 2: Aantallen asielaanvragen in Europa 2000-2001 Nr. Land van bestemming

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Duitsland Verenigd Koninkrijk Frankrijk Nederland Oostenrijk België Zweden Zwitserland Noorwegen Denemarken Ierland Spanje Finland Totaal

2001

2000

Absoluut verschil

Procentueel verschil

88.287 86.186 47.260 32.579 30.135 24.527 23.499 20.633 14.782 12.403 10.325 9.219 1.650 401.485

78.563 98.866 38.747 43.895 18.284 42.677 16.283 17.611 10.843 10.077 10.920 7.235 3.170 397.171

9.724 -12.680 8.513 -11.316 11.851 -18.150 7.216 3.022 3.939 2.326 -595 1.984 -1.520 4.314

12% -13% 22% -26% 65% -43% 44% 17% 36% 23% -5% 27% -48% 1%

Bron: IGC

14

Aandeel Europa in 2001 22,0% 21,5% 11,8% 8,1% 7,5% 6,1% 5,9% 5,1% 3,7% 3,1% 2,6% 2,3% 0,4% 100%

Aandeel Europa in 2000 19,8% 24,9% 9,8% 11,1% 4,6% 10,7% 4,1% 4,4% 2,7% 2,5% 2,7% 1,8% 0,8% 100%

Verandering aandeel 2% -3% 2% -3% 3% -5% 2% 1% 1% 1% 0% 0% 0% 0%


uit herkomstlanden waarnaar Nederland geen vreem-

Tabel 3 geeft de toptien van landen van herkomst van

delingen terugstuurt, zoals Afghanistan en Sierra

asielzoekers in Europa weer. Van alle asielzoekers in

Leone. Een andere opvallende verandering in 2001 is

Europa in 2001 was 51% afkomstig uit deze tien

de sterke daling van het aantal asielaanvragen uit

landen. In 2000 was dat 52%.

Joegoslavië; dit land verdween uit de toptien van belangrijkste herkomstlanden.

In 2001 zijn Irak, Afghanistan en Turkije voor Europa de belangrijkste landen van herkomst geworden.

Asielzoekers in Europa

Vooral de asielinstroom uit Afghanistan is in absolute

2

In 2000 werden in Europa 397.171 asielaanvragen

aantallen flink gestegen; deze nam in 2001 met 55%

ingediend. In 2001 waren dit er 401.485; 1% meer

toe ten opzichte van het jaar 2000. De asielinstroom

dan het jaar ervoor. Tabel 2 geeft een overzicht van de

uit Irak nam in 2001 met ruim 6.000 asielaanvragen

asielinstroom in dertien Europese landen in 2000 en

toe; een stijging van 18% ten opzichte van 2000. De

2001. Het Verenigd Koninkrijk was in 2000 het

asielaanvragen uit Irak en de verzoeken uit Afghanistan

belangrijkste land van bestemming; in 2001 was dat

vormen beide 10% van het totaal aantal asielaanvragen

Duitsland. Het aantal asielaanvragen in Duitsland is in

in Europa. Deze landen zijn voor Nederland eveneens

2001 weer flink toegenomen. Ook Frankrijk had te

belangrijke herkomstlanden.

maken met een forse stijging in absolute aantallen,

Ten opzichte van 2000 blijkt de instroom vanuit Alge-

evenals Oostenrijk en Zweden.

rije in 2001 te stijgen, terwijl China uit de toptien is

Het Nederlandse aandeel in de asielinstroom in

verdwenen. Het aantal asielzoekers uit Joegoslavië (in

Europa is gedaald met 3%. Ook het aandeel van het

het jaar 2000 nog op de eerste plaats in de toptien)

Verenigd Koninkrijk en België daalde, met respectieve-

daalt ook binnen Europa (een afname van 39%). Ook

lijk 3% en 5%. Bij de overige landen steeg het aandeel

de instroom uit Iran daalde met ruim 9.000 asielaan-

in de totale Europese asielinstroom of bleef het gelijk.

vragen (een daling van 42%).

Tabel 3: Toptien landen van herkomst in Europa 2000-2001 Nr.

Land van herkomst

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Irak Afghanistan Turkije FRJ (Joegoslavië) Russische Fed. Iran Somalië Sri Lanka Bosnië-Herz. Algerije Overigen Totaal

2001

Procentueel aandeel

2000

40.898 38.843 27.801 26.282 14.362 13.145 12.657 11.467 10.978 10.287 194.765 401.485

10% 10% 7% 7% 4% 3% 3% 3% 3% 3% 49% 100%

34.679 25.083 23.389 42.814 12.236 22.535 11.908 13.651 11.245 7.743 191.887 397.171

Procentueel aandeel

Absoluut verschil

9% 6% 6% 11% 3% 6% 3% 3% 3% 2% 48% 100%

6.219 13.760 4.412 -16.532 2.127 -9.390 749 -2.185 -268 2.544 2.878 4.314

Procentueel verschil 18% 55% 19% -39% 17% -42% 6% -16% -2% 33% 1% 1%

Bron: IGC

2. Dit zijn België, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Noorwegen, Oostenrijk, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. Wanneer in deze rapportage wordt gesproken over Europa in relatie tot kwantitatieve gegevens over de asielinstroom worden deze landen bedoeld, tenzij anders is aangegeven.

15


Na deze 10 herkomstlanden volgen 21 herkomst-

2.2 Regio Midden-Oosten en Centraal-Azië

landen van waaruit meer dan 3000 asielaanvragen kwamen in de periode 2000-2001. In aflopende volg-

2.2.1 Afghanistan

orde zijn dit: Congo-Kinshasa, Sierra Leone, Nigeria,

Afghanistan heeft in de afgelopen jaren een aantal

China, India, Angola, Pakistan, Macedonië, Oekraïne,

ingrijpende ontwikkelingen doorgemaakt. De Taliban-

Roemenië, Armenië, Georgië, Vietnam, Guinee, Syrië,

beweging kwam in 1996 aan de macht in Kabul en

Albanië, Colombia, Congo-Brazzaville, Azerbeidzjan,

controleerde nadien het grootste deel van het land. In

Mali en Bangladesh.

het noorden van het land behield de Noordelijke Alli-

Ondanks de daling van de asielinstroom in Nederland,

antie, bestaande uit diverse kleine etnische groepen, de

bleef de asielmigratiedruk op Europa als geheel onver-

feitelijke macht. De gevolgen van de terroristische

minderd en steeg licht. Op Europees vlak bleef de

aanslagen van 11 september 2001 voor het Taliban-

instroom van asielzoekers uit Afghanistan en Turkije

regime zijn groot geweest. De Amerikaanse militaire

hoog. Dit heeft ook gevolgen voor Nederland; Neder-

acties leidden, met steun van de Noordelijke Alliantie,

land vormt voor deze migranten immers een belang-

uiteindelijk tot de val van dit regime. Wel vinden op

rijke (eind)bestemming. Het blijkt ook uit het hoge

kleine schaal nog steeds schermutselingen plaats met

aantal Dublin-claims dat Nederland bij buurlanden

kleine groepen Al-Qa’ida strijders. In juni 2002 vond

neerlegt omtrent asielaanvragen van personen uit

de Loy Jirge plaats, een belangrijke traditionele verga-

Afghanistan en Turkije. Dit wordt nader toegelicht in

dering, waarna een regering is gevormd die verkie-

hoofdstuk 5.

zingen in 2004 moet organiseren.

In vergelijking met de instroom van de hierboven

Vanwege de burgeroorlog en de emigratie als gevolg

opgenomen Europese landen in 2001, is het tenslotte

daarvan, is het moeilijk om de omvang van de bevol-

opmerkelijk dat Nederland voornamelijk voor

king van Afghanistan te bepalen. Thans wordt deze

personen uit Afrikaanse landen het belangrijkste

geschat op 23 miljoen mensen. Het land is een van de

bestemmingsland bleek te zijn (zie tabel 4). De gege-

armste en minst ontwikkelde landen ter wereld; dit uit

vens over 2000 lieten een vergelijkbare situatie zien.

zich onder meer in een zeer hoge kindersterfte, een lage levensverwachting, een hoge werkloosheid, wijdverspreid analfabetisme en een slechte medische zorg.

Tabel 4: Landen met Nederland als favoriete bestemmingsland binnen Europa, 2001. Nederland Angola Sierra Leone Guinee Soedan

4.111 2.405 1.467 869

Totaal in Europa 8.023 8.913 4.136 2.053

Perc. 51% 27% 35% 42%

Bron: IGC

De voedselsituatie is nijpend, mede als gevolg van aanhoudende droogte in de afgelopen jaren. Meer dan twee decennia van burgeroorlog hebben de economie van Afghanistan volledig verwoest. De nauwelijks functionerende economie is gebaseerd op zelfvoorzienende landbouw, officieuze transithandel, internatio3

nale hulp en de productie van opium. De inflatie is zeer hoog.

3. De productie en smokkel van opium en heroïne was lange tijd een van de belangrijkste bronnen van inkomsten voor vele Afghanen. Nog in 2000 produceerde Afghanistan naar schatting 3.200 ton opium en nam daarmee ongeveer driekwart van de wereldproductie voor zijn rekening. Mullah Omar sprak een verbod uit om papaver te verbouwen. Sinds de val van het Taliban-regime is het verbouwen ervan opnieuw in opkomst.

16


Hoewel de algemene situatie veel te wensen overlaat, is

provincie Baluchistan te passeren, op ongeveer 60.000.

sinds 11 september 2001 op een aantal terreinen voor-

Tevens hebben ruim 75.000 Afghanen na die datum

uitgang geboekt. Zo is de positie van vrouwen verbe-

via smokkelroutes (meestal ezelspaden) hun weg naar

terd en is het weer toegestaan om een radio en televisie

Pakistaans gebied weten te vinden. Deze mensen

te bezitten. Momenteel werken verschillende interna-

vonden uiteindelijk een plek in een van de vele vluch-

tionale organisaties aan initiatieven voor de wederop-

telingenkampen aan de grens met Afghanistan, of

bouw van Afghanistan.

verspreidden zich over de grote steden in Pakistan.

5

Volgens UNHCR zijn na 11 september 2001 in totaal

Afghanen in Pakistan

ongeveer 250.000 Afghanen in Pakistan gearriveerd,

Als gevolg van een langdurige geschiedenis van

waarvan 150.000 via onofficiële grensovergangen. Dit

conflicten en ellende, verbleven vóór de aanslagen van

brengt het totaal aantal Afghanen in Pakistan per

11 september 2001 al ruim twee miljoen Afghanen in

januari 2002 op ruim 2.2 miljoen. Daarnaast bevinden

Pakistan. Formeel werd de gehele grens tussen Afgha-

zich nog ruim twee miljoen Afghanen in Iran. Hoewel

nistan en Pakistan al in 1994 gesloten voor Afghanen

inmiddels grote groepen Afghanen vanuit buurlanden

zonder geldige reisdocumenten. In de praktijk bleek

zijn teruggekeerd naar Afghanistan, blijft de omvang-

deze maatregel echter moeilijk uitvoerbaar, vanwege

rijke groep Afghaanse vluchtelingen een belangrijke

het uiterst lastig te controleren bergachtige terrein.

potentiële bron voor mensensmokkel richting West-

Afghanen reisden dan ook op grote schaal zonder

Europa vormen.

geldige reisdocumenten heen en weer. Sinds 9 november 2000 is de grensovergang bij Torkham

Afghaanse asielzoekers in Nederland

opnieuw officieel gesloten voor alle Afghaanse nieuw-

In de jaren 2000 en 2001 vroegen respectievelijk 5.055

4

komers zonder geldige reisdocumenten. De grens

en 3.614 Afghanen asiel aan in Nederland. Na enige

tussen Afghanistan en Pakistan blijft evenwel vrij

jaren waarin het aantal Afghaanse asielzoekers in

gemakkelijk elders te passeren.

Nederland sterk steeg, is dit aantal in 2001 gedaald

De poreusheid van de Pakistaanse grens bleek uit de

naar het niveau van 1996. Toch is de instroom nog

nieuwe vluchtelingenstroom van Afghanen die na 11

altijd aanzienlijk; in 2000 en 2001 vormden Afghanen

september 2001 op gang kwam richting Pakistan.

respectievelijk 11.5 en 11.1% van de totale instroom

Deze vluchtelingen waren vooral afkomstig uit de

van asielzoekers in Nederland. Daarmee stond Afgha-

steden Kandahar en Kabul. Aanvankelijk strandde de

nistan in deze jaren op de eerste (2000) en tweede

groep van naar schatting 150.000 mensen bij de grens-

(2001) plaats in de toptien van belangrijkste herkomst-

overgangen Chaman en Torkham, maar tegen het

landen van asielzoekers. Opvallend is dat, terwijl het

einde van september 2001 waren de meesten uit het

aantal Afghaanse asielaanvragen in Nederland daalde,

grensgebied verdwenen. UNHCR-waarnemers

de instroom van Afghanen in Europa als geheel sterk

schatten het aantal Afghanen, dat kort na 11

toenam. In 2001 kwamen bijna 39.000 Afghaanse

september 2001 kans zag de grens met de Pakistaanse

asielzoekers naar Europa; dit was een stijging met 55%

4. Pakistaanse grensbewakers stonden nog wel toegang toe aan bepaalde categorieën Afghanen, te weten Afghanen die in het bezit waren van identiteitsdocumenten waaruit een (eerdere) vluchtelingenregistratie in Pakistan bleek, handelaren en medewerkers van de overheid of van niet-gouvernementele organisaties. 5. Vooral richting de North West Frontier Province (NWFP); een aan Afghanistan grenzende Pakistaanse provincie.

17


ten opzichte van het jaar daarvoor. De belangrijkste

van andere nationaliteiten in de steekproef betaalden

landen van bestemming waren Groot- Brittannië,

Afghanen de hoogste bedragen: 31% betaalde meer

Oostenrijk, Duitsland en Nederland.

dan 15.000 USD, 45% moest tussen de 5.000 en

De toename van het aantal Afghaanse asielverzoeken

10.000 USD neerleggen voor de reis. Op basis van

deed zich vooral voor in de maanden voorafgaand aan

deze gegevens zou tweederde van alle Afghanen uit de

11 september 2001; in de laatste maanden van 2001

steekproef zijn gesmokkeld, dat wil zeggen dat men én

daalde de Europese instroom van Afghaanse asielzoe-

illegaal de grens is overgegaan én georganiseerde hulp

kers weer. Deze daling zette zich in de eerste helft van

heeft gekregen én een reissom heeft betaald.

6

2002 versterkt voort. Zoals vermeld, hebben de gevolgen van het Amerikaanse ingrijpen in Afgha-

In het verleden heeft een aantal personen in Nederland

nistan geleid tot een vluchtelingenstroom naar de

asiel aangevraagd die deel uitmaakten van verdreven

buurlanden. Dit heeft echter in de laatste maanden

Afghaanse regimes, waaronder leden van de voormalige

van 2001 en de eerste helft van 2002 niet geresulteerd

Afghaanse geheime dienst (KHAD/WAD). Na de

in een stijging van het aantal Afghaanse asielzoekers in

machtsovername van de Taliban in 1996 meldden zich

Europa. Mogelijk is de relatieve ontspanning in het

relatief veel Mujaheddin-aanhangers in Nederland.

dagelijkse leven in Afghanistan sinds het verdwijnen

Het is niet uitgesloten dat zich onder nieuwe groepen

van de Taliban hiervoor een verklaring. Ook kan het

Afghaanse asielzoekers leden en sympathisanten van de

zijn dat door de militaire en terroristische activiteiten

Taliban bevinden. Vanuit verschillende invalshoeken

in Afghanistan de mogelijkheden om te vertrekken

(oorlogsmisdadigers, islamistisch terrorisme) wordt

beperkt zijn. Een eenduidige verklaring is niet bekend.

hieraan aandacht besteed door de IND, het KLPD, het Openbaar Ministerie en de AIVD.

De 1110 Afghaanse asielzoekers die zijn opgenomen in melijk mannen (64%). Bijna de helft van deze groep gaf

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Afghanistan

aan dat hun reis naar Nederland was gestart in Kabul.

De smokkel van Afghanen onderscheidt zich niet

Ruim een kwart was gereisd vanuit Herat, Mazar-e-

wezenlijk van de smokkel van migranten van andere

Sharif, Jalalabad of Kandahar. Meer dan de helft van de

nationaliteiten uit dezelfde regio. De Afghanen maken

asielzoekers was van etnisch-Tadzjiekse origine.

gebruik van de smokkelnetwerken die ook gebruikt

Op enkele personen na kon geen van de Afghaanse

worden door Iraniërs, Pakistani, Irakezen en Indiërs.

asielzoekers uit de steekproef een geldig grensover-

Hoewel sommige smokkelorganisaties zich specifiek

schrijdingsdocument overleggen. Vrijwel allemaal

richten op het smokkelen van Afghanen, is dit niet

verklaarden ze dat ze voor de reis naar Nederland geor-

voorbehouden aan bepaalde nationaliteiten. Het hangt

ganiseerde hulp hadden gekregen. In de meeste

vooral samen met de routes die de Afghanen nemen.

gevallen ging het om het gebruik van reisagenten; een

Ook de Afghanen zelf zijn actief in het smokkelen van

enkele keer om een transportverlener of begeleider.

landgenoten. Mensensmokkelaars in Afghanistan maken

Tweederde van de Afghaanse asielzoekers had betaald

gebruik van zwakke plekken in de grenscontroles van de

voor de hulp bij de reis naar Nederland. Ten opzichte

voormalige Sovjetrepublieken. Vooral de grenzen van

de steekproef uit het Smokkelbeeld 2000, waren voorna-

6. Bij een vergelijking van de periode januari t/m juni 2001 met de periode januari t/m juni 2002 blijkt dat de Europese asielinstroom van Afghanen met 37% is gedaald.

18


Georgië, Kazakstan, Azerbeidzjan en Oekraïne zijn lek,

staat zijn geweest hervormingen, zoals voorgestaan

dan wel non-existent. Voor zover deze grenzen worden

door het parlement (Majlis), te frustreren. Anderzijds

bewaakt, vormen gevallen van corruptie bij de grensbe-

heeft de bevolking zich met de eclatante herverkiezing

waking een probleem bij het tegengaan van illegale

van president Khatami in juni 2001 wederom ondub-

migratie. Op weg naar West-Europa is de uitreis uit

belzinnig voor hervorming van de Iraanse samenleving

Afghanistan zonder documenten daarom een vrij

uitgesproken. Het hervormingsproces heeft echter niet

gemakkelijk te nemen hindernis.

voldaan aan de verwachtingen die werden gekoesterd ten tijde van het aantreden van president Khatami in

De prijs voor het smokkelen hangt af van verschillende

1997. Aanvankelijke verworvenheden, zoals de verrui-

factoren, zoals de manier waarop de reis plaatsvindt

ming van de persvrijheid en de vrijheid van meningsui-

(over land of door de lucht) en de omvang van het

ting, zijn teruggedraaid. Ook de mensenrechtensituatie

migratiegezelschap. Een comfortabele, maar prijzige,

blijft een reden tot zorg. In het algemeen gebruiken de

reis voor Afghanen is een rechtstreekse vlucht van

conservatieven de rechterlijke macht, leger, politie en

Karachi (Pakistan) naar Europa. Aangezien voor-

de Raad van Hoeders om hervormingen te blokkeren;

beelden bekend zijn waarbij dit circa 40.000 USD

president Khatami laveert hier uiterst behoedzaam

kost, is een dergelijke reis voor de meeste Afghaanse

tussendoor.

migranten niet weggelegd. Om de grote bedragen voor

De werkloosheid vormt het grootste economische en

de smokkel naar het Westen te kunnen betalen, reizen

sociale probleem in Iran. Als verborgen werkloosheid

Afghanen dan ook doorgaans in etappes. Een belang-

wordt meegerekend, ligt het percentage rond de 25%.

rijke tussenstop voor Afghanen op weg naar West-

De werkloosheid onder jongeren (60% van de bevol-

Europa is Tadzjikistan. Hier blijven ze soms voor een

king is jonger dan 25 jaar) ligt nog hoger. Een toene-

periode van twee tot vijf jaar om te sparen voor het

mend aantal jongeren probeert Iran te verlaten, zoekt

vervolg van de reis. Internationale netwerken smok-

troost in drugs, of neemt, ondanks het gevaar van

kelen Afghanen vanuit Tadzjikistan via Bishkek

strenge straffen, zijn toevlucht tot criminaliteit. Veel

(Kirgizië), Almaty (Kazakstan) en de Russische Fede-

hoger opgeleiden en onderdanen uit het slinkende

ratie naar het Westen. Ook via Iran en Turkije reizen

middenkader zoeken hun toekomst buiten Iran. De

Afghanen richting West-Europa. Veel van hen komen

brain drain naar landen als de Verenigde Staten,

tijdens hun reis in Moskou terecht. Het merendeel

Australië, Canada en West-Europa, waaronder Duits-

verblijft enige tijd in de Russische hoofdstad om geld

land, Nederland en Zweden, gaat onverminderd door.

te verdienen voor het vervolg van de reis, door bijvoorbeeld te werken in de bouwsector of te handelen op

Iraanse asielzoekers in Nederland

markten.

In 2000 registreerde de IND 2.543 Iraanse asielaanvragen. De asielinstroom uit Iran daalde in 2001 naar

2.2.2 Iran

1.519 aanvragen; dit was 5% van de totale asielin-

De politieke situatie in Iran wordt nog altijd geken-

stroom van dat jaar. Ook in Europa daalde de

merkt door de rivaliteit tussen het conservatief-reli-

instroom van Iraanse asielzoekers sterk: werden in

gieuze establishment enerzijds en hervormingsgezinden

2000 nog 22.535 Iraanse asielaanvragen geregistreerd,

anderzijds. Recente ontwikkelingen tonen aan dat de

in 2001 daalde de instroom met 42% naar 13.145

behoudende krachten in de Iraanse samenleving in

asielaanvragen. Het grootste deel hiervan vroeg in

19


Duitsland en Groot-Brittannië asiel aan (tezamen 57%

familieleden in het 'rijke Westen'), kan hij zich

van het totaal).

wenden tot mensensmokkelaars. Het is algemeen

Ondanks de trage voortgang in het hervormingsproces

bekend dat diverse Iraanse reisbureaus paspoorten en

en de hoge werkloosheid in Iran, behoort het land

visa voor onder andere Schengenlanden regelen; in de

zowel voor Nederland als voor Europa tot de sterkst

Farsi- en Engelstalige kranten in Iran wordt daarmee

dalende landen van herkomst van asielzoekers in 2001.

regelmatig geadverteerd. De bedragen voor het

Een eenduidige verklaring hiervoor is niet bekend.

verkrijgen van een Schengenvisum kunnen oplopen tot 5000 USD. In Nederland worden regelmatig visa in

Het Smokkelbeeld 2000 geeft enig inzicht in het profiel

Iraanse paspoorten aangetroffen, waarbij de

van de Iraanse asielzoeker die in 2000 in Nederland

paspoorten veelal gestolen blijken of de visumsticker

binnenkwam. Ruim de helft gaf aan dat Teheran de

vals of vervalst is. Iraniërs die willen uitreizen met een

laatste plaats was die zij in Iran hadden aangedaan

vervalst paspoort en visum, proberen vaak de interna-

voordat de reis begon. Het overgrote deel van de Iraniërs

tionale luchthaven van Teheran te vermijden. De daar

uit de steekproef kon bij het eerste gehoor van de IND

gestationeerde westerse luchtvaartmaatschappijen,

geen geldig grensoverschrijdingsdocument overleggen.

waaronder KLM, voeren namelijk grondige document-

Op een enkeling na hadden ze allemaal georganiseerde

controles uit. Ook de Iraanse immigratieautoriteiten

hulp gekregen bij de reis naar Nederland. Ruim driekwart

controleren vertrekkende passagiers uitvoerig en slagen

was geholpen door een reisagent, 15% had gebruik

er regelmatig in om vervalste reisdocumenten te

gemaakt van een transporteur of begeleider. Tweederde

herkennen. Daarbij zijn ze vooral alert op personen die

van de asielzoekers in de steekproef kreeg hulp in Iran

gesignaleerd staan in het opsporingsregister, in verband

zelf, terwijl eenderde ook tijdens de reis naar Nederland

met een mogelijk uitreisverbod. Desondanks verklaren

werd geassisteerd. Slechts een klein aantal Iraanse asielzoe-

Iraanse asielzoekers regelmatig dat zij door omkoping

kers kreeg in Nederland hulp in de vorm van opvang en

erin zijn geslaagd om het land per vliegtuig te verlaten.

transport. De meeste Iraanse asielzoekers (71%) hadden

Of dit ook juist is, kan niet worden nagegaan.

betaald voor de geboden hulp. Meestal moest een bedrag ergens tussen de 10 en 10.000 USD worden betaald.

Aan de Iraanse landsgrenzen en in de havens van

Ruim tweederde van de Iraanse asielzoekers gaf aan te zijn

Bandar Abbas en andere kustplaatsen, zijn de controles

gesmokkeld.

minder streng en lijken ze niet toereikend. Het grens-

Nederland en de andere EU-landen verwijderen uitgepro-

bewakings- en douanepersoneel is vaak laag opgeleid

cedeerde afgewezen Iraanse asielzoekers naar Iran. In dit

en slecht betaald, waardoor corruptie in de hand wordt

terugkeerbeleid is recentelijk geen wijziging opgetreden.

gewerkt. Mensensmokkelaars laten hun klanten bij het verlaten van Iran dan ook vooral reizen via de landen

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Iran

zeegrenzen: meestal over land naar Turkije (of Azer-

Voor veel Iraniërs is het moeilijk om legaal Iran uit te

Emiraten. Daar wordt de illegale migrant doorgaans

reizen, bijvoorbeeld omdat men niet over een paspoort

opgevangen door een andere reisagent uit het mensen-

beschikt of omdat een visum voor het beoogde reisdoel

smokkelcircuit, die hem of haar verder op weg helpt

wordt geweigerd. Indien de potentiële migrant over

naar het Schengengebied of Australië. Gedocumen-

voldoende financiële middelen beschikt (vaak van

teerde Iraniërs hebben geen visum nodig voor Turkije.

20

beidzjan), of per boot naar de Verenigde Arabische


In dat geval hoeft pas in Turkije een reisagent te

landse Zaken tegen het aanbieden van de (valse) docu-

worden ingeschakeld; deze wordt meestal wel al vanuit

menten via Farsi- en Engelstalige kranten, aangezien zij

Iran benaderd.

dit een openlijke vorm van mensensmokkel achten.

Een van de aangetroffen methoden om migranten ille-

Doorgaans blijven deze klachten onbeantwoord, al kan

gaal naar Europa te smokkelen, is via in Iran gevestigde

niet met zekerheid worden gesteld dat de Iraanse auto-

internationale transportbedrijven. Deze transport-

riteiten geen onderzoek doen naar deze documenthan-

ondernemingen hebben tientallen ‘langeafstands-

delaren.

chauffeurs’ in dienst, die via Turkije op verschillende bestemmingen in West-Europa rijden. De chauffeurs,

2.2.3 Irak, in het bijzonder Noord-Irak

veelal afkomstig uit Iraans-Koerdistan (Mahabad,

In Irak wonen naar schatting 22,5 miljoen mensen,

Boukan, Sanandaj, Eslam-Abad-e Gharb), verkrijgen

waarvan ongeveer 15 procent in Noord-Irak. Ruwweg

via een Schengenambassade moeiteloos multiple entry

driekwart van de Irakese bevolking bestaat uit

7

visa voor zes maanden en zijn voortdurend onderweg

Arabieren; schattingen over het percentage Koerden

naar en van West-Europa. Bij de Nederlandse politie

variëren van 15 tot 20 procent. Noord-Irak wordt

zijn zaken bekend waarin deze vrachtwagens werden

voornamelijk bewoond door Koerden.

gebruikt om drugs, illegale Iraanse (en andere)

De Koerdische samenleving is traditioneel gebaseerd

migranten of beide te vervoeren.

op een indeling in stammen. De macht van de stamleider, de agha, was in het verleden vrijwel absoluut. In

Maatregelen van de Iraanse autoriteiten

de afgelopen decennia is de invloed van de stammen

Vanuit het gehele Iraanse politieke spectrum wordt

echter afgenomen; dit is mede het gevolg van de collec-

regelmatig in de pers en in het parlement geklaagd

tivisatiecampagne van de Irakese president Saddam

over de grote aantallen hoog opgeleide Iraniërs die het

Hoessein in de jaren tachtig.

land sinds de Revolutie van 1979 verlieten en nog

De Republiek Irak is sinds het einde van de Golfoorlog

steeds verlaten. Desondanks is geen sprake van een

in 1991 de facto in tweeën gesplitst. Noord-Irak is

actief ontmoedigingsbeleid. Met uitzondering van vals-

onttrokken aan het centrale gezag in Bagdad, nadat het

heid in geschrifte, zijn activiteiten in relatie tot

Baa’th-regime zich in oktober 1991 uit het gebied had

mensensmokkel vanuit Iran naar het buitenland niet

teruggetrokken. De twee belangrijkste partijen in

strafbaar gesteld. Illegale uitreis is wel strafbaar, maar

Noord-Irak, de Kurdistan Democratic Party (KDP)

de straffen daarvoor zijn relatief laag. Volgens artikel

onder leiding van voorzitter Massoud Barzani, en de

34 van de Iraanse Paspoortwet kan een illegale migrant

Patriotic Union of Kurdistan (PUK) onder leiding van

worden gestraft met maximaal één tot twee jaar gevan-

secretaris-generaal Jalal Talabani, oefenen in de prak-

genisstraf, of een geldboete tussen 50.000 en 500.000

tijk ieder in een gedeelte van het gebied het gezag uit.

8

9

rials (6 tot 60 USD). Het is onbekend of en in welke

Formeel staan de territoriale integriteit en de staatkun-

mate oplegging van gevangenisstraf daadwerkelijk

dige eenheid van de Republiek Irak niet ter discussie.

plaatsvindt. Westerse Ambassades in Teheran hebben

De grote partijen in Noord-Irak spreken zich niet voor

bezwaar gemaakt bij het Iraanse Ministerie van Buiten-

onafhankelijkheid uit; zowel PUK als KDP zeggen een

7. Dit is een visum met het recht op meerdere binnenkomsten. 8. Vanwege de inflatie kunnen de boetes inmiddels zijn verhoogd. 9. Dit gebied omvat ruwweg de provincies Dohuk, Erbil, Sulaymaniya en Nieuw-Kirkuk.

21


federaal verband binnen de Irakese staat na te streven.

Noord-Irak uit te wijken. Voor een groot deel van de

Beide partijen genieten ieder in het eigen territoir een

Noord-Irakese bevolking is de situatie ten opzichte van

nagenoeg volledige handelingsvrijheid. Er is politie en

voorgaande jaren behoorlijk verbeterd. De duurzaam-

er zijn ziekenhuizen, scholen en universiteiten. Wel

heid van de groeiende economie is echter onzeker,

bestaat Noord-Irak grotendeels uit onherbergzaam

omdat deze voor het grootste deel is gebaseerd op

gebied, waardoor de bestaansmogelijkheden gering

grootschalige smokkelactiviteiten (van goederen) en de

zijn. Alleen de dalen, waar de grote steden liggen, zijn

fondsen die beschikbaar zijn in het kader van het Oil

vruchtbaar.

for Food-programma van de Verenigde Naties. De verdeling van de relatieve welvaart blijft bovendien

De algemene veiligheidssituatie in Noord-Irak is in de

scheef. Voorts is de arbeidsproductiviteit in Noord-Irak

afgelopen periode stabiel gebleven. KDP en PUK

laag en de werkloosheid navenant hoog. Daarnaast

hebben elk het eigen gebied goeddeels onder

blijft de onzekerheid over de finale status van Noord-

10

controle. Wel is de machtspositie van vooral de PUK

Irak een pushfactor voor emigratie vanuit de regio.

in Noord-Irak zwakker in enkele gebieden waar de KADEK, de voormalige PKK, invloed heeft en in het

Irakese asielzoekers in Nederland

grensgebied met Iran, waar islamitische groeperingen

In de afgelopen twee jaar is het aantal asielzoekers dat

actief zijn. Net als in de voorafgaande periode deden

uit Irak naar Europa kwam, flink gestegen. Ten

zich in 2001 in Noord-Irak enkele aanslagen en onre-

opzichte van 2000 steeg het totale aantal met 18%

gelmatigheden voor. Hoewel sommige incidenten

naar 40.898 personen in 2001. Van alle nationaliteiten

mogelijk zijn veroorzaakt met het doel de stabiliteit in

dienden de Irakezen hiermee in 2001 de meeste asiel-

Noord-Irak te ontwrichten, is van een ernstige bedrei-

verzoeken in Europa in. Opmerkelijk was de geringe

ging van de stabiliteit in het gebied geen sprake. Verge-

spreiding over de Europese landen; Duitsland, Groot-

leken met de periode vóór 1995 is het aantal geweld-

Brittannië en Zweden ontvingen samen 77% van alle

dadige incidenten de laatste jaren aanmerkelijk

Irakese aanvragen in Europa. Nederland nam slechts

verminderd en sinds 1998 op een gelijkblijvend niveau

3% voor zijn rekening.

gestabiliseerd. Incidenten met vooral een persoonlijk,

Terwijl het aantal Irakese aanvragen in Europa steeg,

clangericht en commuun karakter vinden nog wel

deed zich in Nederland juist een sterke daling van

regelmatig plaats. In de overwegend traditioneel-tribale

aanvragen uit Irak voor. In 2001 nam het aantal

samenleving van Noord-Irak bestaat een sociale struc-

Irakese asielverzoeken met 52% af ten opzichte van het

tuur waarin bloedwraak en andere vormen van eigen-

vorige jaar (een daling van 2.773 naar 1.329

richting voorkomen.

aanvragen). Daarmee zakte Irak van de derde naar de

De verbetering van de algemene economische en

zevende plaats in de toptien van belangrijkste

sociaal-economische situatie in Noord-Irak heeft zich

herkomstlanden van asielzoekers.

in de afgelopen periode voortgezet. Het welvaartsni-

Het besluit van de Nederlandse regering om terugkeer

veau in Noord-Irak is hoger dan in Centraal-Irak, wat

naar Noord-Irak mogelijk te maken, is een mogelijke

voor sommige Centraal-Irakezen een reden is om naar

verklaring voor het relatief geringe aantal asielver-

10. PUK en KDP beschikken ieder over een politiemacht, veiligheidsdienst (de 'Asayish'), inlichtingendienst en een militair apparaat. Beide militaire apparaten bestaan voor een belangrijk deel uit peshmerga's (Koerdische strijders). Ook een aantal andere partijen beschikt over dergelijke gewapende strijders.

22


zoeken in Nederland in 2001. Ook andere factoren

Enkele Europese landen werken aan terugkeerpro-

kunnen echter een rol spelen, zoals het beleid in

jecten die zich richten op Noord-Irak; met enige regel-

andere Europese landen en de activiteiten van mensen-

maat wordt met de KDP en PUK gesproken over

smokkelaars. Er zijn geen aparte cijfers beschikbaar

mogelijkheden op dat terrein. UNHCR acht de situ-

over het aantal asielzoekers uit Noord-Irak, waardoor

atie in Noord-Irak in het algemeen voldoende stabiel

moeilijk te bepalen is of, en zo ja in welke mate, de

voor terugkeer van afgewezen asielzoekers die afkom-

relatief stabiele situatie in Noord-Irak van invloed is

stig zijn uit Noord-Irak. Met Turkije wordt op Euro-

geweest op de asielstroom naar Europa. In Nederland

pees niveau gesproken over de terugkeer van Irakezen

is in elk geval wel de aard van de asielverzoeken veran-

naar Noord-Irak, maar de samenwerking verloopt

derd. Recente individuele onderzoeken duiden meer

vooralsnog moeizaam. Nederland heeft op bilateraal

op vrees voor eerwraak en aanvragen als alleenstaande

niveau afspraken gemaakt met Turkije, die geresulteerd

minderjarige asielzoeker (AMA).

hebben in een Memorandum of Understanding tussen de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) en

Van de 483 Irakezen uit het Smokkelbeeld 2000,

de Turkse niet-gouvernementele organisatie Anatolian

verklaarde 44% Koerd te zijn en 42% Arabier.

Development Fund (ADF). Deze organisaties bege-

Eenderde was afkomstig uit Baghdad en eenderde uit

leiden de vrijwillige terugkeer van Noord-Irakese

kleinere stadjes en dorpen in Irak. De overigen waren

onderdanen naar de regio. Nederland steunt projecten

afkomstig uit zes grotere steden in Noord-Irak.

in Noord-Irak uit het budget voor humanitaire hulp.

11

Slechts enkele Irakezen uit de steekproef overlegden een gehoor door de IND; het overgrote deel had geen

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Noord-Irak

documenten (meer). Vrijwel allemaal hadden ze georga-

Er zijn grensovergangen tussen het KDP-gebied en

niseerde hulp gekregen om naar Nederland te komen.

Turkije, het KDP-gebied en Syrië, het KDP-gebied en

De hulp werd voornamelijk door een reisagent geboden

Iran en het PUK-gebied en Iran (drie grensovergangen).

(82%), die de hele of een deel van de reis had georgani-

De grensbewaking tussen Irak en Turkije vindt in het

seerd. Soms gebruikte men een transportverlener of

algemeen plaats door de Turkse Jandarma (een onder-

begeleider (9%). Ruim de helft maakte van een reis-

deel van het Turkse leger). De KDP controleert de offi-

agent of andere helpers gebruik in Irak zelf, terwijl 46%

ciële grenspost met Turkije aan de Noord-Irakese kant.

van hen gebruik maakte tijdens de reis. Vrijwel

Voorts opereren Koerdische peshmerga’s in het grensge-

niemand kreeg hulp in Nederland. Bijna driekwart van

bied met Turkije, in verband met de aanwezigheid van

de Irakese asielzoekers had betaald voor de hulp. Veertig

KADEK-milities. De PUK heeft eveneens peshmerga’s

procent betaalde minder dan 5000 USD, terwijl 43%

gelegerd in het grensgebied met Iran.

tussen de 5000 en de 10.000 USD had neergelegd.

Zoals vermeld, is de sociaal-economische situatie van

Bijna driekwart van de Irakezen uit de steekproef werd

een groot deel van de Noord-Irakese bevolking de afge-

gesmokkeld; voor een kwart bleef dat onduidelijk. Ten

lopen jaren verbeterd. Deze bloei is evenwel vooral

opzichte van de andere nationaliteiten uit de steekproef

gebaseerd op grootschalige smokkel met buurlanden in

geldig grensoverschrijdingsdocument bij het eerste

werden Irakese asielzoekers het vaakst gesmokkeld. 11. Aangezien Noord-Irak niet in een acute noodsituatie verkeert, wordt het merendeel van het budget voor Irak echter besteed in Centraal en Zuid-Irak. Noord-Irak valt derhalve voor ontwikkelingsprojecten grotendeels buiten de Nederlandse budgetlijnen.

23


de regio, waaronder vooral Turkije. Naast deze

2.2.4 Turkije

smokkel van goederen lijkt ook de smokkel van

De Turkse samenleving heeft een multi-etnisch en

personen uit Irak naar Turkije –ondanks bovenge-

multireligieus karakter. Naast Turken en Koerden

noemde grenscontroles– geen onoverkomelijke

kunnen in Turkije onder meer Armeniërs, Grieken,

problemen op te leveren. Bij de illegale uitreis wordt

Turkmenen, Lazen, Bulgaren, Georgiërs en Arabieren

gebruik gemaakt van routes en methoden die al sinds

worden onderscheiden. In Turkije wonen dertien

het begin van de jaren negentig bestaan. Een deel van

miljoen Koerden, die 20% van de totale Turkse bevol-

de smokkel vindt nog altijd plaats via de bergpaden in

king uitmaken. Turkije is sinds eind 1999 officieel

de grensgebieden. Anderen steken illegaal de grens over

kandidaat-lidstaat voor de Europese Unie. De EU

met op oneigenlijke gronden verkregen uitreisvisa voor

heeft echter aangegeven geen toetredingsonderhande-

Turkije.

lingen te zullen starten voordat Turkije vergaande vorderingen met de implementatie van de Kopen12

Maatregelen van de autoriteiten

hagen-criteria heeft gemaakt (met name op het

De Koerdische partijen treden nauwelijks op tegen

terrein van de mensenrechten).

mensensmokkelpraktijken en illegale migratie.

De Voedsel- en Landbouw Organisatie van de Verenigde

Hoewel de KDP officieel mensensmokkel bestrijdt en

Naties (FAO) gaf in juli 2000 aan dat ongeveer 20%

er wetgeving op dit gebied bestaat, verloopt de imple-

van de bevolking van Turkije onder de armoedegrens

mentatie van de regels moeizaam. De PUK heeft in de

leeft. Overigens is een belangrijke bron van inkomsten

afgelopen jaren wel voorlichtingscampagnes gevoerd

(buitenlandse valuta) van veel families in Turkije het

om op de nadelige gevolgen van illegale migratie te

geld dat familieleden uit het buitenland hen sturen.

wijzen. De partijen beschouwen echter het recht om

Vooral uit Centraal-Anatolië zijn in de jaren zestig veel

te reizen als fundamenteel en ze beseffen dat ze voor

mensen als gastarbeider naar West-Europa geëmigreerd.

repressieve maatregelen tegen migratie bij de lokale

Thans gaat Turkije gebukt onder hyperinflatie en de

bevolking weinig draagvlak zullen vinden. Daarnaast

Turkse economie wordt verder negatief beïnvloed door

lijken florerende economische belangen in verschil-

corruptie. Een nieuwe economische crisis diende zich

lende gebieden op te wegen tegen een effectief beleid

aan in februari 2001, toen een conflict tussen de presi-

ter bestrijding van mensensmokkel en illegale

dent en de premier tijdens een zitting van de Nationale

migratie. De Koerdische partijen blijven benadrukken

Veiligheidsraad in de openbaarheid kwam. De Turkse

dat verbetering van de politieke en economische situ-

bevolking verloor het vertrouwen in de overheid en

atie in Noord-Irak de enige manier is om de oorzaken

vluchtte in buitenlandse valuta. Als gevolg daarvan steeg

van migratie weg te nemen. Wel wordt mee gewerkt

de rente explosief, wat de overheid ertoe bracht om de

aan het Nederlandse terugkeerbeleid, hoewel uitslui-

koers van de Turkse lira los te laten. Deze daalde hierop

tend inwoners afkomstig uit Noord-Irak worden

met dertig procent in waarde ten opzichte van de dollar.

13

teruggenomen.

12. Dit zijn politieke criteria voor toetreding tot de EU, zoals bijvoorbeeld criteria op het gebied van goed bestuur en mensenrechten. 13. Uit enkele corruptieschandalen met betrekking tot een aantal banken in de private sector en contracten in de energiesector eind 2000 en begin 2001 is duidelijk geworden, dat de overheid serieuze pogingen onderneemt om de corruptie te bestrijden. Deze schandalen hebben in november 2000 tot een economische crisis geleid, omdat het vertrouwen in de banksector sterk was geschaad.

24


De crisis heeft een grote negatieve invloed gehad op de

(79%); bijna allen verklaarden Koerd te zijn (92%).

koopkracht van de burger.

Een kwart van de Turkse asielzoekers was de reis naar

Het zuidoosten van Turkije, waar overwegend Koerden

Nederland gestart vanuit Istanbul. Slechts 4% van de

wonen, is als gevolg van de gewelddadige strijd tegen

Turkse asielzoekers uit de steekproef had bij het eerste

de PKK (thans KADEK geheten) van 1984 tot 1999

gehoor door de IND een geldig grensoverschrijding-

economisch achtergebleven. De strijd heeft een

document bij zich. De meesten hadden georgani-

desastreus effect gehad op de ontwikkeling van de

seerde hulp gekregen om naar Nederland te komen

lokale economie en het werkloosheidspercentage is er

(88%). Tweederde had een reisagent ingeschakeld;

relatief hoog. De politieke en economische ontwikke-

20% maakte gebruik van een transportverlener of

lingen en de ontruiming van 3400 dorpen door het

begeleider. In driekwart van de gevallen deed men

14

Turkse leger , hebben ertoe geleid dat veel Koerden uit

een beroep op deze helpers in Turkije, terwijl 19%

deze regio in de grote steden terecht zijn gekomen.

ook tijdens de reis werd geassisteerd. Ten opzichte

Daar verblijven ze veelal onder marginale omstandig-

van de andere nationaliteiten valt op dat het meren-

heden. Als gevolg hiervan hebben veel Koerden Turkije

deel van de asielzoekers uit Turkije na aankomst in

uiteindelijk verlaten.

Nederland hulp kreeg bij de opvang of het verblijf (69%) of bij het transport (20%). Dit hangt samen

Asielzoekers uit Turkije in Nederland

met het feit dat zich in Nederland een omvangrijke

In 2001 vroegen 1.400 personen afkomstig uit

Turkse gemeenschap bevindt. Bijna de helft van de

Turkije asiel aan in Nederland. Het aantal asielaan-

Turkse asielzoekers verklaarde een reissom te hebben

vragen is daarmee ten opzichte van 2000 sterk

betaald. Zij betaalden meestal in (toen nog) Duitse

gedaald; in dat jaar kwamen nog 2.277 asielaan-

marken; de reis had tussen de 5.000 en de 10.000

vragen uit Turkije. In de toptien van herkomstlanden

DEM gekost. Tien procent zei niets te hebben

van asielzoekers in Nederland zakte Turkije in 2001

betaald. Bijna tweederde van de Turkse asielzoekers

naar de zesde plaats (komend van de vijfde plaats in

verklaarde gesmokkeld zijn.

2000). In Europa is, net als bij de Irakese asielzoekers, het aantal Turkse asielaanvragen juist gestegen.

Nederland onderhoudt diverse bilaterale samenwer-

Dienden er in 2000 23.389 Turken in Europa een

kingsverbanden met Turkije ter bestrijding van

asielaanvraag in, in 2001 waren dit er 27.801. In dat

mensensmokkel. De samenwerking vindt plaats met

jaar namen Duitsland (10.869), Frankrijk (5.344) en

de grensautoriteiten, het Turkse Ministerie van

het Verenigd Koninkrijk (4.535) de meeste Turkse

Binnenlandse Zaken en de Turkse politie. Tevens

asielzoekers op. De redenen voor de afgenomen

draagt Nederland financieel bij aan projecten voor de

populariteit van Nederland zijn vooralsnog onbe-

bestrijding van illegale migratie en de opvang van

kend.

vluchtelingen.

De 462 Turkse asielzoekers die werden opgenomen in het Smokkelbeeld, waren hoofdzakelijk mannen 14. Om de (toen nog) PKK haar voedingsbodem te ontnemen en de bevoorrading van de PKK- strijders in de bergen te bemoeilijken, zijn in Zuidoost-Turkije talrijke dorpen ontruimd en platgebrand door de strijdkrachten. Hierdoor werden vele families gedwongen om zich elders in Turkije te vestigen. Schattingen van het aantal ontheemden variëren van 300.000 tot 500.000.

25


Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Turkije

worden geattendeerd op de mogelijkheden voor

Naast genoemde sociaal-economische motieven,

westen van Turkije. Vooral in Palu en Karakocan

hebben asielzoekers uit Turkije een aantal andere

(subdistricten van de oostelijke provincie Elazig) en in

redenen om het land te verlaten. De aanwezigheid van

de provincie Bingol wonen relatief veel Turken met

een grote Turkse gemeenschap in het land van bestem-

familie in Nederland. Hier zijn dan ook veel mensen-

ming (vooral in Nederland en Duitsland), waaronder

smokkelaars actief die reizen naar Nederland regelen.

vaak familieleden, verlaagt de drempel om te

Voorts worden bepaalde Koerdische plaatsen doelbe-

emigreren aanzienlijk. Positieve verhalen van dorpsge-

wust geselecteerd voor ronselpraktijken. Na enkele

noten die het land in de afgelopen jaren al hebben

maanden verhuizen de ronselaars weer naar de

verlaten, stimuleren (jonge) mensen om ook te gaan.

volgende bestemming met potentiële klanten. Veel van

Zoals hieronder wordt beschreven, bevorderen

de aldus geworven migranten waren oorspronkelijk

mensensmokkelaars deze kettingmigratie ten eigen

helemaal niet van plan om Turkije te verlaten, maar

bate. Voorts voeren Koerdische jongeren het ontlopen

lieten zich overhalen door de ronselaars.

migratie vanuit Istanbul, Izmir en andere steden in het

van de militaire dienst aan als motief voor hun vertrek uit Turkije. Uiteraard speelt ook de aanwezigheid van

In de afgelopen jaren zijn ruwweg vier methoden van

‘zwarte’ arbeidsmarkten (glastuinbouw, schoonmaak-

mensensmokkel vanuit Turkije naar voren gekomen.

en bouwindustrie) in de landen van bestemming een

De eerste mogelijkheid is per vliegtuig naar een land

rol bij de beslissing om te emigreren.

zonder visumplicht voor Turken, meestal in OostEuropa. Van daaruit reist men verder naar het westen

De smokkel van mensen vanuit Turkije wordt gestuurd

op valse documenten. Een tweede optie is per schip

vanuit verschillende kleine en grote netwerken met

vanaf de Turkse kust naar Griekenland of Italië. De

uiteenlopende niveaus van professionaliteit en samen-

derde manier is smokkel over de weg, meestal per

stelling. Smokkelnetwerken van Koerden worden

vrachtwagen of tankauto. Vooral in de laatste zes

bijvoorbeeld gevormd door familiale gemeenschappen

maanden van 2000 groeide het gebruik van vrachtwa-

15

in Koerdische gebieden in diverse landen. Deze

gens flink. Illegale migranten klommen, soms met

mensensmokkelaars rekenen doorgaans bedragen

hulp van de bewaking, ‘s nachts vrachtwagens in.

tussen de USD 3.000 en USD 10.000 voor bewezen

Deels gebeurde dit met medeweten van de betrokken

16

diensten. Andere smokkelorganisaties benaderen

transportbedrijven. Een vierde manier om het land te

actief jonge Turkse mannen met de vraag of zij

verlaten is met behulp van valse documenten. Hierbij

personen kunnen aandragen die naar elders willen

is Bulgarije een populaire bestemming, vooral sinds

worden gesmokkeld. Zij krijgen hiervoor 150 euro per

Nederland de visumplicht voor Bulgaren heeft afge-

aangeleverde cliënt. Zo zijn in het oosten van Turkije

schaft. Van daaruit reist men op valse Bulgaarse

honderden ronselaars actief, die de bevolking ervan

paspoorten verder naar het westen. Personen die op

proberen te overtuigen dat het buitenland een beter

deze manier worden gesmokkeld, leveren al in Turkije

toekomstperspectief biedt. Potentiële migranten

hun foto in bij smokkelaars. Vaak leren ze in de bus op

15. Di Pietro, L., De rol van de verschillende maffia’s. Brussel: Colloquium Maffia en Mensenhandel: Wie zijn ze? Hoe bestrijden?, Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, 15 juni 2001. 16. Away from Azerbaijan, destination Europe. Study of migration motives, routes and methods. Genève: IOM, 2001.

26


weg naar Bulgarije de noodzakelijkste Bulgaarse

laar; de ‘echte’ organisatoren bleven buiten beeld.

woorden. In veel gevallen wordt met betaling van circa

Volgens de Turkse pers werden in 2001 1.100 mensen

25 euro getracht om medewerking te krijgen van

gearresteerd op verdenking van mensensmokkel.

Roemeense of Bulgaarse politiefunctionarissen. Overi-

Hiervan hadden 971 personen de Turkse nationaliteit.

gens worden sommige smokkelmethoden ook gebruikt door illegale migranten die via Turkije reizen; hierop

Bij de aanpak van mensensmokkel door de Turkse auto-

wordt ingegaan in hoofdstuk 3 over transitlanden.

riteiten bestaat ook een aantal problemen. Zo vindt deze momenteel niet gecoördineerd plaats. Er wordt slechts

In het algemeen is het betrekkelijk eenvoudig om

beperkt informatie uitgewisseld tussen de betrokken

Turkije illegaal uit te reizen. Vooral de zeehavens worden

instanties, zoals de politie, de kustbewaking, de gendar-

onvoldoende gecontroleerd (Mersin, Izmir en Istanbul).

merie, het Bureau Illegale Migratie en Grensbewaking

De samenwerking tussen de verschillende diensten

en het Bureau Bestrijding Georganiseerde Misdaad

(havenpolitie en Gendarma) is beperkt. Daarnaast zijn

(beide van de politie). De verschillende taakstellingen en

over land plaatsen als Edirne en Canakkale voorbeelden

bevoegdheden maken samenwerking vrij moeilijk. Zo

van grensovergangen waar Turkije kan worden verlaten.

heeft het Bureau Illegale Migratie als doel het bestrijden

Op de luchthavens wordt beter gecontroleerd, maar het

van illegale migratie, terwijl het Bureau Georganiseerde

kan niet worden uitgesloten dat personen soms met

Misdaad zich richt op de organisatiegraad van de

behulp van omkoping toch kunnen uitreizen.

smokkel. Daarnaast heeft bijvoorbeeld de kustbewaking te weinig faciliteiten en middelen om de kust effectief te

Maatregelen van de Turkse autoriteiten

bewaken.

Het bestrijden van mensensmokkel is een nieuw feno-

Een ander punt is dat de vigerende wetgeving niet speci-

meen in Turkije. In 1999 werd een nieuwe wet van

fiek is gericht op mensensmokkel, waardoor reisagenten

kracht ter bestrijding van de georganiseerde misdaad,

bijvoorbeeld vrij eenvoudig de dans ontspringen. Ook

waarmee mensensmokkel beter aangepakt kan worden.

het feit dat moet worden aangetoond dat de smokkel

Op mensensmokkel in georganiseerd verband staat zes

georganiseerd heeft plaatsgevonden, maakt dat een

jaar gevangenisstraf (voorheen waren smokkelaars na

opgepakte illegaal na betaling van een te verwaarlozen

twee maanden weer op vrije voeten). Thans wordt ook

boete weer wordt vrijgelaten. Sommige van deze

regelgeving voorbereid voor inbeslagname van schepen

problemen worden ondervangen door recente ontwik-

en andere voor smokkel gebruikte voertuigen en voor de

kelingen. De strafbaarstelling van mensensmokkel lijkt

inname van vergunningen van bij smokkel betrokken

inmiddels serieus ter hand te worden genomen. Wets-

bedrijven. Ook is men bezig met het bepalen van de

ontwerpen op dit terrein liggen momenteel ter goedkeu-

strafmaat voor het vervalsen van documenten. In 2000

ring bij het Turkse parlement. Tegen verdachten van

werden in Turkije 850 mensensmokkelaars opgepakt,

deelname of steun aan een criminele organisatie met

waaronder 700 Turken en Koerden, 50 Irakezen, 20

winstoogmerk kunnen verregaande maatregelen worden

Iraniërs, 14 Afghanen, 10 Bangladeshi en een handvol

genomen. Zo bestaan brede bevoegdheden voor

Grieken, Marokkanen en Pakistanen. Het merendeel

afluisteren, conservatoir beslag of het beperken van de

was reisagent, kapitein van een schip of kleine smokke-

buitenlandse bewegingsvrijheid van verdachten.

17. Artikel afkomstig uit het Turkse dagblad Radikal d.d. 15 april 2002: samenvatting: H. Weststrate, beëdigd vertaler Turks.

27

17


Naast genoemde samenwerking met Nederland, wordt

vrouwen en bewoners van de onveilige overgangsge-

vanwege de Turkse EU-kandidatuur ook in multilate-

bieden tussen RUF-terrein en de rest van het land.

raal verband aandacht besteed aan de problematiek

Ondanks de voortgang in het vredesproces blijft de

rond illegale migratie en mensensmokkel. Belangheb-

algehele sociaal-economische situatie in Sierra Leone

bende landen als Canada, Australië en de Verenigde

moeilijk. Een groot deel van de bevolking is minder-

Staten steunen de Turkse overheid actief bij het tegen-

jarig en heeft weinig vooruitzichten op een betere

gaan van mensensmokkel en illegale migratie.

toekomst. Het land is verwoest na tien jaar burgeroorlog en de armoede blijft groot en wijdverbreid. Voor de stabiliteit van het land is het cruciaal dat ex-

2.3 Regio Afrika

strijders en terugkerende ontheemden en vluchtelingen weer een plaats vinden in de economie van het land.

2.3.1 Sierra Leone

Het scheppen van werkgelegenheid is daartoe een

Het West-Afrikaanse Sierra Leone telt ongeveer vier-

voorwaarde. De regering heeft, in overleg met het

eneenhalf miljoen inwoners. Hoewel de vooruitzichten

Internationale Monetaire Fonds en de Wereldbank,

op een vreedzame regeling van de tienjarige burger-

een beleid ontworpen ter bestrijding van de armoede.

oorlog in het land zijn toegenomen, was de algemene en politieke toestand in 2000 en 2001 verre van

Sierra Leoonse asielzoekers in Nederland

stabiel. Het Revolutionary United Front (RUF), de

Het aantal Sierra Leoonse asielaanvragen in Nederland

belangrijkste oppositiebeweging, heeft recentelijk

is de afgelopen periode gestegen van 2.023 aanvragen

weliswaar bereidheid getoond om weer aan het vredes-

in 2000 naar 2.405 in 2001 (ruim 7% van de totale

proces deel te nemen, maar het heeft nog steeds een

instroom). Sierra Leone werd daarmee in 2001 het

groot deel van het land in handen. Met het politieke

derde belangrijkste land van herkomst, na Angola en

proces van verzoening en machtsdeling is pas in 2001

Afghanistan. Voorts meldde in 2001 24% van de Sierra

een begin gemaakt. Voorts worden in de grensgebieden

Leoonse asielzoekers zich als alleenstaande minderjarige

met Liberia en Guinee diverse conflicten uitgevochten,

(AMA). In Europees perspectief is Nederland in de

die de veiligheid in Sierra Leone in toenemende mate

periode 2000-2001 het belangrijkste bestemmingsland

bedreigen. Naar schatting bevinden zich meer dan een

voor Sierra Leoonse asielzoekers geworden. Ook in

miljoen vluchtelingen en ontheemden in Guinee,

Europa als geheel steeg het aantal Sierra Leoonse asiel-

Liberia en Sierra Leone, waarvan bijna een half miljoen

verzoeken. In 2000 dienden in Europa 7.389 Sierra

in Sierra Leone. Slechts het hoefvormige gebied van

Leoners een asielverzoek in; dit aantal groeide naar

Freetown en omgeving kan als relatief veilig worden

8.913 in 2001. Na Nederland namen het Verenigd

beschouwd. Tevens bevinden zich veel Sierra Leoners

Koninkrijk (2.284) en Duitsland (1.120) in 2001 de

als vluchteling in het buitenland. Als gevolg van trai-

meeste Sierra Leoonse asielaanvragen in behandeling.

ning en reorganisatie beging het regeringsleger in 2001

De spreiding van de asielinstroom van Sierra Leoners

minder mensenrechtenschendingen dan voorheen. Wel

over de Europese landen is daarmee gering.

waren er meldingen van ernstige schendingen begaan door troepen van het RUF en manschappen van de

Het overgrote deel van de 566 Sierra Leoonse asielzoe-

Civil Defence Forces (CDF). Slachtoffers waren met

kers uit het Smokkelbeeld 2000 bestond uit mannen.

name terugkerende Sierra Leoonse vluchtelingen,

Opvallend is dat 42% van de totale groep zich liet

28


verklaarde de reis in Freetown te zijn begonnen. Vrijwel

Maatregelen van de Sierra Leoonse autoriteiten

niemand meldde zich met geldige documentatie bij het

Het politie-, justitie- en grensbewakingsapparaat wordt

eerste gehoor door de IND. Bijna alle Sierra Leoonse

inmiddels met hulp van buitenlandse donoren weer

asielzoekers verklaarden georganiseerde hulp te hebben

opgebouwd. Het terugbrengen van een effectief func-

gekregen bij de reis naar Nederland. Men had vooral

tionerende politie in de door de RUF ontruimde

transportverleners of begeleiders ingeschakeld (46%),

gebieden is van groot belang voor de wederopbouw

en in mindere mate reisagenten (26%). Dit gebeurde

van het bestuur. Thans is de politie operationeel in

meestal in Sierra Leone zelf; een vijfde verklaarde ook

gebieden die onder controle staan van de regering; het

tijdens de reis te zijn geassisteerd. Hulp bij aankomst in

vliegveld Lungi wordt zwaar bewaakt door het rege-

Nederland kregen ze nauwelijks. Een kwart van de

ringsleger en een internationale troepenmacht onder

Sierra Leoners had voor de reis betaald, terwijl 30%

VN-mandaat (UNAMSIL genaamd). Internationale

verklaarde niet te hebben betaald. Van de rest bleef

scheep- en luchtvaartmaatschappijen hebben hun

onbekend of voor de reis was betaald. De bedragen

diensten op Sierra Leone tot op heden niet hervat.

werden voornamelijk in Amerikaanse dollars betaald;

Reizigers worden op het vliegveld gecontroleerd door

men had maximaal 5000 USD voor de reis moeten

de douane en de immigratiedienst. De uitvoering van

neerleggen. Van de groep gaf 25% aan naar Nederland

de controles is chaotisch, mede door de aanwezigheid

gesmokkeld te zijn; een derde zei van niet. Voor de

van niet-geautoriseerde personen die hun diensten

overigen bleef onbekend of ze waren gesmokkeld.

aanbieden aan reizigers. Hierdoor is de kans aanwezig

registreren als minderjarige (AMA). Een vijfde

18

dat personen ongecontroleerd kunnen uitreizen via het

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Sierra Leone

vliegveld Lungi. In 2001 is de immigratiecontrole

In Freetown zijn op grote schaal vervalste reisdocu-

wing van de infrastructuur op het vliegveld. De

menten, visumstickers en visumondersteunende

effecten daarvan zijn nog niet bekend.

verbeterd en is gestart met de grootschalige verbou-

documenten te koop. Het is bekend dat tussenper19

sonen tegen betaling officiële documenten ter onder-

2.3.2 Guinee

bouwing van visumaanvragen kunnen regelen. In

Guinee, het buurland van Sierra Leone, telt naar schat-

Freetown zijn geen ambassades van Schengenlanden

ting ruim zeven miljoen inwoners. Ook Guinee

gevestigd; de dichtstbijzijnde Schengenambassades

verkeert in armoedige sociaal-economische omstandig-

bevinden zich in Conakry, de hoofdstad van buur-

heden, die worden versterkt door de vele gewapende

land Guinee. De smokkel van Sierra Leoners wordt

conflicten in de grensgebieden. Sinds het voorjaar van

dan ook voornamelijk in Conakry georganiseerd.

2001 is het Guinese leger er enigszins in geslaagd om

Hoe mensensmokkel vanuit Conakry plaatsvindt,

het geweld terug te dringen. Bovendien is de veilig-

komt aan de orde bij de behandeling van Guinee in

heidssituatie enigszins verbeterd onder invloed van de

paragraaf 2.3.2.

vredesonderhandelingen in buurland Sierra Leone. In de afgelopen jaren is een groot deel van de autoch-

18. Het Verenigd Koninkrijk helpt Sierra Leone bij de reorganisatie van het leger en de politie. 19. Bron: algemeen ambtsbericht Guinee van februari 2002, dit bericht beslaat periode september 2000 tot en met januari 2002.

29


tone bevolking van Guinee uitgeweken naar landen

alleenstaande minderjarige asielzoeker (AMA); de

buiten de regio, ontheemd geraakt in eigen land of

meeste anderen waren tussen de 18 en 29 jaar oud.

gemigreerd naar de stad. Vooral de hoofdstad Conakry

Bijna de helft van de Guineërs verklaarde de Fula-etni-

is de laatste decennia snel gegroeid, als gevolg van de

citeit te hebben en 32% maakte deel uit van de Mand-

massale trek van het platteland naar de stad. Voorts

ingo-Malinke bevolkingsgroep. De hoofdstad Conakry

bevinden zich in Guinee ook nog honderdduizenden

was meestal de plaats waar de asielzoekers hun reis

vluchtelingen uit buurlanden. De explosieve groei van

gestart waren.

de steden heeft geleid tot het ontstaan van veel slop-

Op een enkeling na konden de Guinese asielzoekers

penwijken. Gevoegd bij de gevolgen van het gevoerde

geen geldig grensoverschrijdingdocument overleggen

economische beleid (afslanking van de overheid, bezui-

bij het eerste gehoor door de IND. Ruim de helft

niging op sociale diensten, prijsliberalisatie) heeft die

verklaarde georganiseerde hulp te hebben gekregen om

snelle groei talrijke negatieve sociaal-economische

naar Nederland te komen, voornamelijk in Guinee

gevolgen met zich meegebracht, zoals een geleidelijke

zelf. De meeste migranten werden geholpen bij het

verarming van de bevolking, werkloosheid en crimina-

regelen van transport; ruim de helft maakte dan ook

liteit. De toekomstperspectieven voor jongeren zijn

gebruik van een transportverlener of begeleider.

dan ook gering. Het aantal alleenstaande (straat-)

Anderen schakelden een reisagent in (16%) of familie,

kinderen is in de afgelopen decennia toegenomen,

vrienden of kennissen (11%). Soms werd de hele of

evenals het aantal vondelingen.

een deel van de verdere reis georganiseerd (28%). Slechts 14% verklaarde betaald te hebben voor de

Guinese asielzoekers in Nederland

georganiseerde hulp. Voor de rest bleef onbekend of zij

In 2000 registreerde de IND 1.394 asielaanvragen van

voor de hulp betaalden. Dertien procent van de

Guineërs; in 2001 steeg dit aantal naar 1.467

Guineërs zei te zijn gesmokkeld; voor de anderen bleef

aanvragen. Guinee werd daarmee het vijfde belang-

ook dat onbekend.

rijkste land van herkomst: Guineërs maakten 5% van

Alle in Conakry gevestigde Schengenambassades, waar-

de totale asielinstroom uit. Ook een groot deel van de

onder Nederland, voeren een stringent visumbeleid.

Guinese asielzoekers meldde zich in 2001 als alleen-

Van de visumaanvragen die bij de Nederlandse post

staande minderjarige: 44% van het totaal. De AMA’s

worden ingediend, wordt 40 tot 45% afgewezen,

uit Sierra Leone en Guinee vormden tezamen 23% van

meestal vanwege het gebruik van valse of vervalste

alle binnengekomen AMA’s in 2001. Ook in Europa

documenten.

20

steeg in de afgelopen periode het aantal asielverzoeken Binnen Europa was Nederland het belangrijkste

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Guinee

bestemmingsland voor Guinese asielzoekers.

De grootste groep illegale immigranten uit Guinee zelf

uit Guinee: van 3.208 in 2000 naar 4.136 in 2001.

zijn jongeren die met (straat-)handel in bijvoorbeeld Het overgrote deel (90%) van de 394 Guinese asielzoe-

kleding en auto’s geld willen verdienen. Daarnaast

kers uit de steekproef was man. Van deze groep asiel-

komen in de haven van Conakry dagelijks transitmi-

zoekers uit het jaar 2000 meldde tweederde zich als

granten uit de omringende landen aan, die zich –vaak

20. Ministerie van Buitenlandse Zaken; individueel bericht.

30


na betaling van steekpenningen– vrij de stad in

de illegaliteit) verblijvende landgenoten. Een verklaring

kunnen begeven. Buiten de haven en de grensbewa-

hiervoor is dat Guinee zelf al decennia kampt met een

king om, meren op de lange Guinese kustlijn ook veel-

niet aflatende stroom immigranten (ontheemden) uit

vuldig kleine bootjes met Sierra Leoners en andere

buurlanden. Voorts is de armoede al jaren wijdver-

nationaliteiten aan. Deze migranten hopen in Conakry

breid, waardoor emigratie als begrijpelijk en

de benodigde –al dan niet valse of vervalste- reisdocu-

aanvaardbaar wordt beschouwd. Mensensmokkel is in

menten te krijgen.

Guinee niet strafbaar gesteld. De grenzen zijn moeilijk

De meest gangbare manier om (illegaal) Guinee te

te bewaken en er vinden regelmatig gewapende scher-

verlaten is door het verkrijgen van een Schengen-

mutselingen met buurlanden plaats. Dit maakt effec-

visum of een visum voor de VS. De migrant verkrijgt

tieve controles vrijwel onmogelijk. De kwaliteit van de

een dergelijk visum ofwel via tussenpersonen die hem

uitvoerende instanties op het internationale vliegveld

daarbij kunnen helpen, ofwel indirect door het te

en in de haven van Conakry is matig. De lonen van

kopen van iemand die het visum op zijn of haar

het personeel zijn laag, waardoor functionarissen

naam heeft verkregen. In Guinee houden zich vijf à

gevoelig kunnen zijn voor omkoping. De internatio-

tien tussenpersonen in mindere of meerdere mate

nale luchtvaartmaatschappijen die Guinee aandoen,

bezig met het regelen van visa voor rekening van

Air France en Royal Air Maroc, hebben een particu-

anderen. Sommigen van hen zijn zo goed geïntrodu-

liere firma gecontracteerd die paspoorten van reizigers

ceerd in overheidskringen, dat zij probleemloos offi-

vooraf controleert. Vanuit de overheid vindt geen

ciële documenten kunnen verkrijgen. Deze personen

enkele vorm van pre-boardingcheck plaats. Ook de

leveren de papieren uiteraard tegen betaling of het

internationale scheepvaartmaatschappijen hebben

verlenen van andere diensten. In het algemeen zijn in

particuliere bewakingsdiensten ingehuurd, die hun

Guinee veel valse en vervalste brondocumenten

schepen tijdens het verblijf in de haven bewaken. Voor

(nodig om een visumaanvraag te ondersteunen) in

vertrek worden de schepen uitvoerig geïnspecteerd.

omloop. De Westerse vertegenwoordigingen in

Desondanks worden in de Nederlandse havens regel-

Conakry worden in toenemende mate met dergelijke

matig verstekelingen uit West-Afrika aangetroffen,

documenten geconfronteerd. Mede door het strenge

waaronder Guineërs.

visumbeleid van de Schengenambassades in Conakry, 21

zoeken steeds meer potentiële migranten hun

2.3.3 Angola

toevlucht tot mensensmokkelaars om documenten

Ondanks de grote natuurlijke rijkdommen (olie) en de

voor hen te regelen.

huidige economische groei is de sociaal-economische situatie in Angola nog altijd slecht. Het grootste deel

Maatregelen van de Guinese autoriteiten

van de bevolking leeft onder de armoedegrens en de

De bestrijding van mensensmokkel en illegale migratie

kindersterfte is hoog. De bevolking, die in 1999

is geen prioriteit voor de Guinese overheid. De

geschat werd op 12 miljoen inwoners, bestaat voor

Guinese autoriteiten tonen zich in het algemeen niet

45% uit kinderen onder de 15 jaar.

onder de indruk van het aantal in het buitenland (in

Als gevolg van de langdurige burgeroorlog zijn naar

22

21. Informatie onder andere afkomstig uit de algemene ambtsberichten Angola van mei 2001 en februari 2002. 22. In de hoofdstad Luanda leven volgens de UNHCR 5.000 kinderen op straat. Een internationale niet-gouvernementele organisatie schatte het aantal kinderprostituees in Luanda op 500 tot 1000.

31


schatting ruim vier miljoen Angolezen in eigen land

Ruim de helft van de asielzoekers was afkomstig uit de

ontheemd geraakt (een derde van de bevolking). Deze

hoofdstad Luanda.

lange periode van geweld en instabiliteit duurde ook in

Vrijwel geen van de Angolese asielzoekers uit de steek-

2000 en 2001 voort. Pas sinds de dood van de leider

proef kon bij het eerste gehoor door de IND een geldig

23

van de rebellenbeweging UNITA in februari 2002, is

grensoverschrijdingdocument overleggen. Ook

enige rust in het land teruggekeerd. Op 13 maart 2002

verklaarden ze bijna allemaal dat ze georganiseerde hulp

gaf de Angolese regering het leger opdracht om alle

voor de reis naar Nederland hadden gekregen. Tweederde

acties tegen UNITA te staken en maakte zij een vredes-

maakte gebruik van een reisagent, die de gehele reis of

plan bekend. Op 4 april 2002 volgde de onderteke-

een deel ervan organiseerde. Twaalf procent had een

ning van een officiële staakt-het-vurenovereenkomst.

transportverlener of begeleider ingeschakeld. De meeste hulp werd in Angola zelf geboden (86%). Eenmaal in

Angolese asielzoekers in Nederland.

Nederland, kreeg men zelden hulp. Slechts zestien

Van alle asielzoekers die in 2001 naar Nederland

procent gaf aan betaald te hebben voor de hulp. Zij

kwamen was 13% Angolees; hiermee kwam Angola op

betaalden een bedrag oplopend tot 5.000 Amerikaanse

de eerste plaats te staan van de toptien van belangrijkste

dollar. 22% had niet betaald voor de hulp, terwijl het

herkomstlanden van asielzoekers. Voorts claimde een

merendeel aangaf niet te weten of zij daarvoor betaald

groot deel (48%) van alle Angolese asielzoekers in dat

hadden (62%). Deze personen gaven ook aan niet te

jaar bij binnenkomst een asielstatus als minderjarige

weten of zij gesmokkeld waren. Zestien procent van de

(AMA). Zo werd Angola in 2001 tevens het land van

Angolese asielzoekers verklaarde te zijn gesmokkeld, 21%

waaruit de meeste alleenstaande minderjarige asielzoekers

niet.

24

naar Nederland kwamen.

lese asielzoekers niet alleen in Nederland, maar ook in

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Angola

Europa een hoge vlucht genomen. In 2000 kwamen in

Er is nog weinig bekend over de wijze waarop mensen-

Europa 5.047 Angolese asielzoekers binnen; dit aantal

smokkel vanuit Angola plaatsvindt. In elk geval is het

steeg in 2001 met 59% naar 8.023. Nederland verwerkte

voor veel Angolezen gemakkelijk het land te verlaten.

in beide jaren respectievelijk 45 en 50 procent van alle

Indien een potentiële migrant namelijk kan aantonen

Angolese asielaanvragen die in Europa werden ingediend

dat hij een Portugese voorouder heeft, kan hij

(respectievelijk 2.193 en 4.111 verzoeken). Samen met

aanspraak maken op de Portugese nationaliteit. Dit

het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk registreerde Neder-

vergemakkelijkt de toegang tot het Schengengebied

land in deze periode de meeste asielaanvragen uit Angola.

aanzienlijk; door de Portugese autoriteiten in Luanda

In de afgelopen twee jaar heeft de toestroom van Ango-

25

worden veel visa afgegeven. De belangrijkste reisroute De 638 Angolese asielzoekers uit het Smokkelbeeld 2000

van Angolezen is duidelijk: men vliegt rechtstreeks van

waren voornamelijk mannen (70%). Tweederde van deze

Luanda naar Lissabon, waarna over de weg naar

groep meldde zich als alleenstaande minderjarige (AMA).

Nederland wordt gereisd. Een geheel verzorgde reis

23. Uniao Nacional para a Independençia Total de Angola. 24. Op dit moment vindt onderzoek plaats naar het vertrek van Angolese minderjarigen uit Johannesburg (Zuid-Afrika), Windhoek (Namibië) en Luanda (Angola) naar Europa. Er zijn aanwijzingen dat er sprake is van mensensmokkel. 25. Over dit onderwerp en over het grote aantal Angolese AMA’s is inmiddels overleg gestart tussen de Nederlandse, Angolese en Portugese autoriteiten.

32


door mensensmokkelaars zou ongeveer 4.000 USD

aantal nomaden en de vele vluchtelingenstromen

kosten. Voorts worden in Johannesburg en Pretoria

moeilijk vast te stellen; in 2001 werd deze geschat op

(Zuid-Afrika) veel Angolezen gesignaleerd, die met

7,5 miljoen.

echte Angolese paspoorten naar Europa willen reizen.

Tot het einde van het bewind van Siad Barre (januari

Vaak proberen ze op een Schengenvisum uit te reizen.

1991) kende Somalië een centrale gezagsstructuur. In

Madrid, Parijs en Lissabon zijn de belangrijkste

mei 1991 riep het vroegere Brits-Somalië, dat het

bestemmingen. Het bemachtigen van Schengenvisa

noordwesten van de toenmalige Republiek Somalië

speelt in Angola, net als in een aantal andere Afri-

omvatte, de onafhankelijkheid uit onder de naam

kaanse landen, een belangrijke rol bij de smokkel van

Somaliland. Tot op heden is Somaliland internationaal

mensen.

niet als staat erkend. Een andere op de eigen zelfstan27

digheid gerichte regio, Puntland , streefde niet naar

Maatregelen van de Angolese autoriteiten

onafhankelijkheid, maar naar het herstel van een

Op de luchthavens van Angola wordt streng gecontro-

centrale (al dan niet federale) regering in Somalië. Het

leerd, maar de controle kan –mede omdat laag betaald

afgelopen decennium werd Somalië geteisterd door

grensbewakingspersoneel gevoelig kan zijn voor

voortdurende onveiligheid als gevolg van gewapende

corruptie– gemakkelijk ontdoken worden. Overigens

conflicten, banditisme en de burgeroorlog tussen om

zijn er geen directe internationale vluchten van Angola

de macht strijdende clans.

naar Nederland. Angola heeft enkele officiële land-

In 2000 werd in Mogadishu een Transitional National

grensposten. Hoewel de grensbewaking daar streng

Government (TNG) gevestigd. De TNG staat voor

lijkt, bieden ook de landsgrenzen genoeg gelegenheid

een moeilijke opgave: het omvormen van een samenle-

tot omzeilen. De duizenden kilometers lange buiten-

ving die tien jaar geen enkele vorm van centraal gezag

grens met de Congo’s, Zambia en Namibië door prak-

heeft gekend in een ‘normaal land’. Daarbij blijft de

tisch onbevolkte gebieden, is niet effectief te contro-

tegenstand van zowel interne (Somaliland, Puntland en

leren. Met name de grens met Namibië is poreus. Ook

een aantal warlords) als externe partijen (Ethiopië)

aan de Angolese kust wordt zeer beperkt gecontroleerd.

aanzienlijk; het gezag van de TNG buiten Mogadishu

28

is dan ook beperkt.

2.3.4 Somalië

26

De bevolking van het Oost-Afrikaanse Somalië bestaat

Als gevolg van de onveiligheid hebben veel Somaliërs

uit zes grote clanfamilies, die te verdelen zijn in twee

in de afgelopen tien jaar hun land verlaten; de meesten

groepen. Vier clanfamilies (Issaq, Hawiye, Dir en

vluchtten naar buurlanden of naar Puntland. Het

Darod) behoren tot de noordelijke Samaal-groep, die

zuiden van Somalië was regelmatig het toneel van

oorspronkelijk van nomadische veeteelt leefden. Twee

confrontaties tussen de aan Somalische clanfamilies

clanfamilies (Digil en de Rahanweyn) vormen de

gelieerde facties. Daarnaast leidde verdeeldheid binnen

zuidelijke Saab-groep, die van oorsprong landbouwers

clanfamilies tot gevechten tussen versplinterde clanfac-

zijn. De bevolkingsomvang is als gevolg van het grote

ties. Ook de instelling van de TNG heeft in verschil-

26. Bron: Algemeen ambtsbericht Somalië, situatierapport. Verslagperiode beslaat december 1999 – maart 2001. 27. De drie noordoostelijke provincies riepen in mei 1998 een regionaal bestuur uit voor hun gebied, dat ze 'Puntland' noemden. 28. Het overgangsparlement (Transitional National Assembly, TNA) koos Abdiqasim Salad Hassan als overgangspresident voor een periode van 3 jaar. In oktober 2000 vestigden de TNA en de nieuwe regering (de Transitional National Government, verder: TNG) zich in Mogadishu. De president kwam op 14 oktober 2000 in Mogadishu aan onder grote publieke belangstelling.

33


lende delen van het land tot spanningen geleid, die

aan; in 2001 waren dat er 12.657. Voor Somaliërs

evenwel (nog) niet op grote schaal tot uitbarsting zijn

was in 2001 het Verenigd Koninkrijk het favoriete

gekomen. Thans vormen de steden Mogadishu,

bestemmingsland. Nederland kwam op de tweede

Kismayo en Baidoa, met het gebied rond en tussen

plaats, dicht gevolgd door Noorwegen. Van alle Afri-

deze steden, de belangrijkste conflictgebieden.

kaanse asielzoekers in dat jaar in Europa kwamen de

Andere redenen om het land te verlaten waren de

meeste uit Somalië.

29

moeilijke voedselsituatie als gevolg van droogte en overstromingen, epidemieën en de armoede in het

Van de 681 Somalische asielzoekers die in de steek-

algemeen. Sociale voorzieningen als onderwijs en

proef werden opgenomen, was 55% man en 45%

gezondheidszorg zijn, zeker in het zuiden, vrijwel

vrouw. Een kwart van hen werd als minderjarige gere-

weggevaagd, terwijl de productieve sectoren (voorna-

gistreerd (AMA). Bij de Somalische asielzoekers

melijk veeteelt en landbouw) zwaar hebben geleden.

bestond een grote diversiteit aan etniciteiten, families,

De armoede werd vervolgens weer oorzaak van

clans en groepen. De helft van hen was hun reis gestart

conflicten, bijvoorbeeld doordat jongeren bij gebrek

in de hoofdstad Mogadishu.

aan werk of opleidingsmogelijkheden geen andere

Op een enkeling na konden de Somalische asielzoekers

keuze zagen dan zich aan te sluiten bij de milities.

geen geldig grensoverschrijdingdocument overleggen

Ook leidden de armoede (en met name het gebrek

bij het eerste gehoor door de IND. Voorts verklaarden

aan onderwijs voor de kinderen) en de conflicten tot

ze bijna allemaal dat ze georganiseerde hulp hadden

een grote uittocht van vooral de beter opgeleide

gekregen om naar Nederland te komen. Meestal werd

Somaliërs. Tussen de 15 en 20% van de vooroorlogse

een reisagent ingeschakeld, die de hele reis of een deel

bevolking van Somalië zou in het buitenland

ervan organiseerde. Tweederde kreeg vooral hulp in

verblijven.

Somalië zelf; een derde werd ook tijdens de reis geas-

Een lichtpunt is dat de situatie in Somalië zich in de

sisteerd. Vrijwel geen van de asielzoekers gaf aan hulp

afgelopen twee jaar enigszins gestabiliseerd heeft.

in Nederland te hebben ontvangen. Tweederde van de

Grootschalige gevechten zoals die zich in eerdere

Somaliërs verklaarde te hebben betaald voor de

jaren voordeden, bleven grotendeels achterwege.

geboden hulp; bijna allemaal betaalden ze een bedrag oplopend tot 5000 USD. Eveneens tweederde

Somalische asielzoekers in Nederland

verklaarde gesmokkeld te zijn; de rest wist dit niet

Het aantal Somalische asielaanvragen in Nederland

(33%) of zei niet gesmokkeld te zijn (4%).

is in de afgelopen periode gedaald: van 2.110 in verbeterde situatie in Somalië lijkt niet logisch,

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit Somalië

aangezien het aantal Somalische asielaanvragen in

Veel Somaliërs maken gebruik van Keniaanse docu-

Europa juist is toegenomen. Hoewel niet met zeker-

menten. Voor Keniaanse onderdanen geldt weliswaar

heid vast te stellen, is het mogelijk dat Nederland

een visumplicht voor Nederland, maar ze hebben geen

voor Somaliërs meer een transitland aan het worden

transitvisum nodig voor luchthavens in het Schengen-

is. In Europa vroegen in 2000 11.908 Somaliërs asiel

gebied. Dit opent voor Somaliërs met Keniaanse docu-

2000 naar 1.098 in 2001. Een verband met de licht

29. Het grootste deel van Somalië bestaat uit woestijn en semi-woestijn; droogte vormt een altijd aanwezige dreiging.

34


menten de mogelijkheid om op deze transitluchtha-

komende tijd niet afnemen. Reizen naar het buiten-

vens asiel aan te vragen (zie hoofdstuk vier). Somaliërs

land vanuit China is de afgelopen twee jaar veel

kunnen in Nairobi, na bemiddeling van een ambte-

gemakkelijker geworden, zeker sinds China in 2001

naar, op vrij eenvoudige wijze een geboortewijs en

tot de World Trade Organisation (WTO) is toege-

30

vervolgens een Keniaans paspoort verkrijgen. Ook

treden. Niet alleen zijn de uitreisprocedures versoe-

een visum kan tegen lage bedragen snel worden

peld, ook worden toerisme en (zaken)reizen bij

verkregen. Per jaar kopen tussen de 3.000 en 4.000

Chinezen steeds populairder. Grote vliegvelden in

Somaliërs op deze wijze Keniaanse reisdocumenten,

China worden geschikt gemaakt om honderd miljoen

met het doel om naar Europa of verder naar de Vere-

passagiers per jaar te kunnen gaan verwerken. Vrijwel

nigde Staten te reizen. Voorts zijn er gevallen bekend

alle ambassades en consulaten in China hebben te

waaruit bleek dat Keniaanse douaniers gevoelig waren

maken met een groei van het aantal visumaanvragen.

voor omkoping. In hoofdstuk vier wordt beschreven

Vooral Chinezen uit de provincies Fujian, Zhejiang en

hoe de reis van Somaliërs vanuit Nairobi verder

in minder mate Guangdong, van oudsher de drie

verloopt.

belangrijkste herkomstgebieden van Chinese illegale migranten, blijken gebruik te maken van de recente

2.4 Verre Oosten

versoepeling van de paspoorten uitreisprocedures. Voorts heeft een flink aantal Europese luchtvaartmaat-

2.4.1 China

31

schappijen aangekondigd het aantal vluchten op China

China bevindt zich middenin een proces van economi-

uit te gaan breiden. Dit gebeurt vooral omdat het

sche omschakeling. In het hele land worden de staats-

Chinese toeristenverkeer naar Europa steeds inten-

bedrijven geleidelijk gesloten en in de particuliere

siever wordt. Ook wordt rekening gehouden met een

sector is nieuwe economische bedrijvigheid ontstaan.

toename van zakelijk verkeer, mede als gevolg van

Vooral in de kustprovincies is deze sector enorm uitge-

China’s deelname aan de WTO.

breid en de vraag naar goedkope arbeid heeft geleid tot

Chinese asielzoekers in Nederland

massale interne migratie naar deze gebieden. Het aantal binnenlandse migranten (floating population) in China wordt geschat op 80 tot 130 miljoen mensen.

32

De verwachte toename van het aantal Chinese immigranten in Europa wordt niet weerspiegeld in het

Daarnaast vindt op grote schaal illegale arbeidsmigratie

aantal Chinese asielaanvragen in Nederland. Het

plaats naar Europa en traditionele immigratielanden

aantal asielverzoeken van Chinezen daalde in Neder-

als de VS, Canada en Australië. Thans emigreren per

land van 1.402 in 2000 naar 703 aanvragen in 2001.

jaar ongeveer een miljoen Chinezen, waarbij Europa

Overigens is de kans op inwilliging van een Chinees

en de Verenigde Staten de belangrijkste bestemmings-

asielverzoek op grond van het bestaande Nederlandse

gebieden zijn.

beleid ook gering. Ook in Europa daalde het aantal

Het aantal Chinese migranten dat -legaal of illegaal-

asielzoekers uit China: van 13.822 in 2000 naar 8.645

naar West-Europa komt, zal naar verwachting de

in 2001 (een daling van 37%). Frankrijk en het Vere-

30. IND/ILO, Route & Trends, april/mei 2001. 31. Bron: o.a. algemeen ambtsbericht China van augustus 2000 en november 2001. 32. De lokale overheden in de armere provincies bevorderen deze interne migratie naar de rijkere kustprovincies, omdat de migranten aanzienlijke sommen geld overmaken naar hun achtergebleven familieleden.

35


nigd Koninkrijk namen in 2001 de meeste Chinese

per jaar overleg met Chinese overheidsinstanties,

asielzoekers op.

waarbij gesproken wordt over de mogelijkheden voor

Een mogelijke verklaring voor de daling van het aantal

samenwerking bij de bestrijding van illegale migratie.

asielaanvragen uit China is dat Chinezen andere

De Chinese autoriteiten tonen zich redelijk coöpera-

methoden kiezen om Europese landen binnen te

tief, hoewel de bereidheid om onderdanen terug te

komen en er te verblijven. Zo is een grote toename

nemen waarvan de identiteit niet is vastgesteld, gering

geconstateerd van het aantal Chinese studenten dat in

is. Thans wordt een samenwerkingsprogramma op het

het buitenland gaat studeren. Voorts worden regel-

terrein van illegale migratie met China voorbereid,

matig illegaal in Nederland verblijvende Chinezen

waarvoor een groot bedrag uit het budget van Ontwik-

aangetroffen, die op weg zijn naar andere Europese

kelingssamenwerking beschikbaar is gesteld.

landen (vooral Groot-Brittannië). Dit duidt erop dat

Voorts werd in 2001 de “AMA-pilot China” uitge-

Nederland ook voor Chinezen steeds meer een transit-

voerd. In het kader van deze pilot deden de Neder-

land wordt. In hoofdstuk vier wordt hierop verder

landse posten in China identiteitsonderzoek naar alle

ingegaan.

Chinezen die in Nederland als alleenstaande minderja-

33

rige een asielverzoek indienden. Daartoe werden alle De groep van 526 Chinese asielzoekers uit het Smok-

posten uitgebreid. Deze identiteitsonderzoeken

kelbeeld 2000 bestond voor tweederde uit mannen. De

leverden zeer relevante informatie op over de (juiste)

meesten waren Han-Chinezen (89%); andere etni-

achtergrond van de Chinese asielzoeker. Omdat de

citeiten waren marginaal vertegenwoordigd. Wenzhou,

meeste Chinese asielzoekers in Nederland uit een klein

Shanghai en Fuzhou werden het vaakst genoemd als

aantal gebieden afkomstig zijn, is de verwachting dat

laatste plaatsen van vertrek. De overgrote meerderheid

uitzetting een groot ontmoedigend effect heeft op

van deze asielzoekers werd geregistreerd als alleen-

andere potentiële migranten.

staande minderjarige (88%). In 2001 daalde het aantal beleid ten opzichte van Chinese AMA’s is de verwach-

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit China

ting dat deze daling verder zal doorzetten.

Zoals al werd genoemd, zijn vooral Fujian, Zhejiang

Chinese AMA’s echter snel. Mede door het gewijzigde

en Guangdong van oudsher migratieprovincies. Sinds het drama in Dover, waarbij 58 Chinezen in een

Diverse generaties leden van families uit deze streken

vrachtwagen op weg naar Groot-Brittannië de dood

bevinden zich buiten China. Van jongeren wordt

vonden, is Nederland een politieke dialoog over ille-

verwacht dat ze naar het buitenland zullen gaan; zij

gale migratie gestart met China. Al snel bleek dat de

zijn immers flexibel en maken een grote kans om het

Chinese autoriteiten niet enthousiast waren over één

elders te redden. Zo sturen ouders hun kinderen weg

Europese terugkeerovereenkomst, maar de voorkeur

om geld te verdienen en een verblijfsvergunning of

gaven aan bilaterale contacten met de verschillende

paspoort te bemachtigen. Men doet wel aan risico-

Europese landen. De IND heeft tenminste twee keer

spreiding: één van de kinderen blijft meestal achter in

33. Dit programma zal bestaan uit drie soorten activiteiten: 1) onderzoek op het terrein van migratie; 2) inventarisatie van zogenaamde risicogroepen, d.w.z. groepen die veelvuldig naar Europa migreren; en 3) administratieve samenwerking. Het idee om een informatiecampagne te starten is losgelaten, aangezien daarvoor van Chinese zijde geen enkele medewerking te verwachten was.

36


China om voor de ouders te zorgen. Het familielid dat

geld: migranten worden opgehaald en weggebracht en

zich in het buitenland bevindt, geniet groot aanzien bij

er wordt voor onderdak en voedsel gezorgd. In het

de thuisgemeenschap. Hoewel de situatie van de ille-

algemeen worden Chinezen gesmokkeld door landge-

gale migrant in het buitenland niet altijd even roos-

noten; in alle relevante delen van de wereld bevinden

kleurig is, kan deze zich dan ook geen gezichtsverlies

zich dan ook Chinezen die zich met mensensmokkel

veroorloven. Een familielid dat hulp vraagt om te

bezighouden. Uit opsporingsonderzoeken is gebleken

kunnen emigreren, zal ook altijd worden aangemoe-

dat Chinese smokkelorganisaties in staat zijn om de

digd om de stap te wagen.

complete smokkel vanuit China naar enig westers land te organiseren en te beheersen, waarbij het praktische

Gezien de lange migratietraditie van Chinezen bestaan

werk soms wordt uitbesteed aan (niet-Chinese) klei-

zowel in China als daarbuiten omvangrijke netwerken

nere organisaties of individuen (zie ook hoofdstuk zes).

van Chinese mensensmokkelaars, de zogenaamde slangenkoppen. Potentiële migranten worden actief

Eerder werd al genoemd dat het in de afgelopen

geworven: reisagenten adverteren volop met reisaanbie-

periode gemakkelijker is geworden om China uit te

dingen, gespecialiseerde bureaus prijzen uitnodigings-

reizen. Thans verlaten de meeste Chinezen het land

brieven of valse diploma's aan en in kranten en tijd-

dan ook legaal : in het algemeen wordt China met

schriften wordt bemiddeling voor (studenten)visa

een echt Chinees paspoort verlaten en pas in het tran-

aangeboden.

sitland (hetzij aan de grens met het Schengengebied,

Het type slangenkop varieert van (verre) familieleden

hetzij in bijvoorbeeld Cambodja of Maleisië) worden

tot professionele internationale smokkelnetwerken. In

de migranten van vervalste paspoorten of visa voor-

het geval van familie wordt de mensensmokkel meestal

zien. Onderweg reist men doorgaans onder een valse

georganiseerd door kleine organisaties, die bestaan uit

naam, terwijl de reis meestal geheel zonder docu-

vier à vijf familieleden. Het hoofd van de organisatie is

menten eindigt. Aangezien het bezitten van de juiste

meestal eigenaar van een reisbureau. Hoewel deze reis-

documenten tijdens de reis van groot belang is, hebben

bureautjes zelfstandig lijken te opereren, bestaat het

diverse illegale bedrijven in China zich gespecialiseerd

vermoeden dat ze worden gecontroleerd door een over-

in het regelen van papieren. Deze firma’s hebben zeer

koepelende organisatie. Hierop bestaat echter nog

professionele werkplaatsen voor documentvervalsing

nauwelijks zicht.

tot hun beschikking. De kwaliteit van de vervalste

Professionele bendes bieden allerlei reispakketten aan,

documenten is doorgaans hoog; vaak wordt gebruik

waarbij vaak het organiseren van een paspoort en

gemaakt van namen van bestaande Chinezen die niet

visum, illegaal transport en opvang bij aankomst

of nauwelijks reizen.

34

worden gecombineerd. De potentiële migrant betaalt een fikse reissom (oplopend tot tienduizenden dollars),

Een andere methode om naar het westen te reizen is

maar krijgt daarvoor een georganiseerde reis tot de

het gebruiken van de mogelijkheid om op eenvoudige

eindbestemming terug. De wijze waarop de Chinese

wijze toeristenvisa te bemachtigen voor ‘visumzachte’

mensensmokkelbendes te werk gaan, duidt op een

bestemmingen, zoals Cuba, Suriname, Nigeria, Mauri-

hoge mate van organisatie. De logistiek is goed gere-

tanië, Guinee, Ghana, Togo, Senegal, Armenië, Wit-

34. IND/ILO, Route & Trends, oktober en november 2001.

37


Rusland, Syrië, Jordanië en Egypte. Aangezien vanuit

naar Europa. Onlangs is een toename gesignaleerd van

China en Hong Kong niet rechtstreeks naar deze

het aantal groepen Chinese studenten op de vlucht van

visumzachte bestemmingen kan worden gevlogen, is

Beijing, via Amsterdam, naar Dublin. Op één van deze

een tussenstop nodig. Deze transit wordt bij voorkeur

vluchten werd bijvoorbeeld een groep van veertig jonge

gemaakt op een luchthaven in het Schengengebied,

Chinezen waargenomen, die een armoedige indruk

zodat daar asiel kan worden aangevraagd of anderszins

maakten en waarvan de meeste geen Engels spraken.

kan worden geprobeerd het land binnen te komen.

Tenslotte is geconstateerd dat Chinezen ook op valse

Ook kan van daaruit eventueel een afwijkende reis-

Chinese diplomatieke paspoorten trachten te reizen.

route worden genomen. Deze methode is eenvoudig,

De Chinezen in kwestie waren vanuit Bangkok door

aangezien Chinezen zijn vrijgesteld van visumplicht

Chinese mensensmokkelaars naar Karachi gebracht,

voor luchthaventransit in het Schengengebied. Op de

vanwaar ze met een Pakistaanse luchtvaartmaatschappij

internationale luchthavens van China en Hong Kong

naar Europa vlogen.

35

nemen Nederlandse liaisons dagelijks groepjes mogelijk illegale Chinese migranten waar, die op weg zijn

Er zijn drie hoofdroutes te onderscheiden vanuit

naar bovengenoemde visumzachte bestemmingen.

China. De eerste route loopt via Rusland, Wit-Rusland

Men reist in groepjes van twee tot vijf personen; zelden

of de Oekraïne via de Balkan naar Oost-Europa.

worden grotere groepen waargenomen. De reizigers

Vooral Moskou, Praag en Belgrado zijn daarbij van

hebben slechts lichte handbagage bij zich. Vaak reist

belang als transitpunten. Deze drie steden herbergen

een begeleider met hen mee. In paragraaf 4.3 wordt

grote groepen illegale Chinese migranten op doortocht

verder ingegaan op Chinezen in transit op luchthavens

naar West-Europa. Hierop wordt in hoofdstuk drie

in het Schengengebied.

over transitlanden verder ingegaan. De tweede route loopt via Zuidoost-Azië. Met name Phnom Penh,

Een derde methode die Chinezen gebruiken om naar

Singapore, Kuala Lumpur en Bangkok zijn van belang,

het buitenland te reizen, is het aanvragen van visa voor

respectievelijk als verzamelpunt van migranten, als

familiebezoek of zakenreis. Deze worden doorgaans

centrum van gestolen paspoorten, als belangrijkste

verstrekt op basis van een uitnodiging vanuit het

vertrekpunt en als centrum van vervalsingen. De derde

bestemmingsland. Met het legaal verkregen visum

route loopt via Zuid-Amerika en het Caribische

kunnen Chinese migranten voor een bepaalde tijd in

gebied. Met name Suriname is een belangrijk door-

het buitenland verblijven, waarna men vaak niet meer

voerland vanwege de relatief soepele visumverstrekking

naar het vaderland terugkeert. In de Russische Fede-

aan Chinezen.

ratie richten Chinese mensensmokkelorganisaties soms speciaal bedrijven op met het doel landgenoten uit te

Maatregelen van de Chinese autoriteiten

kunnen nodigen om als werknemer naar Rusland te

Het Ministerie van Public Security (MPS) is verant-

komen. Na enige tijd verdwijnen deze bedrijven weer.

woordelijk voor grenscontroles, paspoortuitgifte en de

Voorts is, zoals genoemd, studeren in het buitenland

bestrijding van illegale migratie. Sinds “Dover” geeft

de afgelopen jaren populair geworden bij Chinezen:

China meer prioriteit aan het bestrijden van illegale

veel jongeren reizen met (soms vervalste) studentenvisa

migratie; de strafmaat voor mensensmokkel is

35. Abbas, Z., Pakistan arrests alleged “snakehead” boss. BBC News, 6 juli 2001.

38


inmiddels verhoogd. Men beschouwt deze tragische

inclusief een beschrijving van deze groepen immi-

gebeurtenis als gezichtsverlies voor de Chinese over-

granten per land. Daarbij werd de Nederlandse asielin-

heid en daarom wordt veel publiciteit gegeven aan de

stroom in een Europees perspectief geplaatst. Voorts

voortvarender aanpak van het probleem van illegale

werd in kaart gebracht op welke wijze illegale migratie

36

migratie. Illegale migranten die voor vertrek uit

en mensensmokkel vanuit deze landen doorgaans

China opgepakt worden, worden soms voor korte tijd

plaatsvindt. Tenslotte werd, voor zover informatie

heropgevoed of krijgen een boete. De overheid voert

voorhanden was, beschreven welke maatregelen de

op diverse plaatsen propagandacampagnes om mensen-

autoriteiten in deze herkomstlanden tegen illegale

smokkel tegen te gaan. Er zijn televisieseries en kran-

migratie en mensensmokkel nemen.

tenartikelen gemaakt over de risico's van illegale migratie. Ook zijn de controles op luchthavens, aan de

Situatie in de landen van herkomst

grenzen en in de grenswateren toegenomen.

In bijna alle bronlanden is de sociaal-economische situatie nog verre van rooskleurig. In landen als Turkije

Het is echter de vraag of bovenstaande maatregelen het

en Iran heerst een economische crisis, terwijl in

klimaat voor illegale migratie onaantrekkelijker hebben

Somalië, Angola en Afghanistan de economische infra-

gemaakt. Er staan immers diverse ontwikkelingen

structuur voor een groot deel opnieuw moet worden

tegenover die de uitreis van Chinese staatsburgers juist

opgebouwd. Ten dele geldt dit ook voor Noord-Irak,

vergemakkelijken. Zo is de procedure voor paspoortaf-

hoewel dat land de afgelopen twee jaar heeft geprofi-

gifte versoepeld; een uitnodigingsbrief is bijvoorbeeld

teerd van een opbloeiende economie. De situatie

niet meer nodig om een paspoort te verkrijgen. Ook is

waarin deze landen verkeren, komt voor een belangrijk

de controle op de eerste uitreis, die voorheen

deel voort uit een aantal grootschalige conflicten.

geschiedde door middel van een systeem van uitreisver-

Enigszins hoopvol zijn daarom de ontwikkelingen in

gunningen, afgeschaft. Verwacht wordt dat de

Afghanistan, Angola, Somalië, Sierra Leone en Noord-

paspoorten uitreisprocedures de komende tijd nog

Irak. In deze landen is de veiligheidssituatie gestabili-

verder zullen worden versoepeld.

seerd; hier en daar is deze ook verbeterd. Het ingrijpen van de Verenigde Staten heeft in Afghanistan een einde

2.5 Samenvatting en conclusies

gemaakt aan de slepende burgeroorlog. In Angola

In dit hoofdstuk werd kort de sociaal-economische en

hebben de strijdende partijen zich begin 2002 min of

politieke situatie behandeld in een aantal landen waar

meer verzoend. In Somalië en Noord-Irak vinden nog

vandaan veel asielzoekers (en mogelijk illegale

wel gewelddadige incidenten plaats, maar op kleinere

migranten) naar Nederland komen. De bedoeling

schaal dan voorheen.

daarvan was om enig inzicht te krijgen in de redenen

Een stabiele veiligheidssituatie is van groot belang,

waarom mensen hun land verlaten. Ook werd het

zeker in landen waar een overheidsapparaat lange tijd

aantal asielzoekers uit deze landen gepresenteerd,

niet of nauwelijks heeft bestaan, zoals Somalië en

36. Op 21 september 2000 werd bericht dat de autoriteiten op 16 augustus in Putian een ‘slangenkop’ hadden gearresteerd, en daarna op zijn aanwijzing nog twee andere. Begin december werd gemeld dat in de buurt van Hongkong 14 vermoedelijke leden van reisorganisaties gearresteerd waren. Op 2 januari 2001 werd bericht dat volgens de China Daily in de kustprovincie Fujian reeds 394 ‘slangenkoppen’ zouden zijn gearresteerd. Begin april 2001 werd bericht dat 16 personen die hulp zouden hebben geboden aan ‘slangenkoppen’, zouden zijn veroor1 deeld tot gevangenisstraffen van 3 maanden tot 2 /2 jaar en betaling van een boete. In oktober 2001 werd gemeld dat de politie in de vijf voorafgaande maanden 160 ‘slangenkoppen’ had gearresteerd in Fujian.

39


Afghanistan. In deze landen wordt, net als in Angola, met behulp van nieuw opgerichte overheidsorganen

Tabel 5: Procentuele wijziging van de asielinstroom in 2001 ten opzichte van 2000

gewerkt aan de wederopbouw. Een aantal landen heeft

Europa*

Nederland

wel een overheidsapparaat, maar is om verschillende

Afghanistan

55% gestegen

29% gedaald

redenen niet in staat om illegale emigratie effectief

Iran

42% gedaald

40% gedaald

tegen te gaan. Zo worden in Guinee effectieve grens-

Irak

18% gestegen

52% gedaald

controles bemoeilijkt door een intern vluchtelingen-

Turkije

19% gestegen

38% gedaald

probleem en schermutselingen aan de verschillende

Sierra Leone

21% gestegen

18% gestegen

grenzen. Tenslotte zijn er landen die wel in staat

Guinee

29% gestegen

5% gestegen

zouden moeten zijn om illegale migratie effectief tegen

Angola

59% gestegen

87% gestegen

te gaan, maar daaraan niet genoeg prioriteit lijken te

Somalië

6% gestegen

47% gedaald

verbinden. Dit geldt bijvoorbeeld voor Iran, en in

China

50% gedaald

50% gedaald

mindere mate voor Noord-Irak. Positief in dit kader is de veranderde houding van China en Turkije. De tragische gebeurtenis in Dover heeft in China geleid tot een

* inclusief Nederland Bron: INDIAC

pakket van maatregelen om (georganiseerde) illegale uitreis tegen te gaan. Ook Turkije heeft –mede om

voor zijn vooralsnog niet bekend. De haperende voort-

haar toetredingsambities tot de EU kracht bij te

gang van het hervormingsproces en de hoge werkloos-

zetten– de nodige stappen gezet in de aanpak van ille-

heid in Iran waren blijkbaar geen aanleiding voor een

gale migratie en mensensmokkel. Of deze maatregelen

toename van het aantal Iraanse asielzoekers in Europa.

in de praktijk effect hebben, zal nog moeten blijken.

Ook de versoepeling van de uitreisbepalingen in China heeft niet geleid tot een stijging van het aantal Chinese

Asielzoekers in Nederland en Europa

asielzoekers in Europese landen. Deze gegevens zeggen

In 2000 werden in Nederland 43.895 asielaanvragen

echter niets over andere migranten uit deze landen,

ingediend. In 2001 daalde dit aantal naar 32.579; een

zoals illegalen of mensen met een reguliere verblijfsver-

afname van 26%. In Europa werden in 2000 397.171

gunning. Het is mogelijk dat Iraniërs en Chinezen

asielaanvragen ingediend. In 2001 waren dit er

andere wegen dan het asielkanaal hebben gekozen om

401.485; 1% meer dan het jaar ervoor.

naar Europa te reizen.

Tabel 5 presenteert de ontwikkeling van de omvang

De instroom van asielzoekers in Europa uit de overige

van de instroom van asielzoekers in Nederland in 2001

zeven landen is gestegen. Angola is daarbij een

ten opzichte van 2000, in vergelijking met de omvang

uitschieter, met een toename van 59% ten opzichte van

van het aantal asielzoekers dat in dezelfde periode naar

2000. Uit andere landen met een slechte sociaal-econo-

Europa als geheel kwam. Het grootste deel van de

mische situatie, zoals Sierra Leone, Guinee en Turkije,

asielzoekers in Nederland was afkomstig uit de negen

steeg het aantal asielaanvragen in Europa eveneens. Dit

landen die in de tabel zijn opgenomen.

geldt ook voor Afghanistan; het aantal asielzoekers uit dit land steeg in 2001 met 55%. Deze stijging deed zich vooral voor in de maanden vóór 11 september

In Europa blijkt in 2001 alleen het aantal asielzoekers

2001. In de periode daarna daalde het aantal asielaan-

uit Iran en China te zijn gedaald. De oorzaken hier-

vragen uit Afghanistan weer. Ondanks de relatieve

40


verbetering van de situatie in Noord-Irak en Somalië, is

hulp hadden gekregen bij de reis naar Nederland. De

ook de instroom uit deze landen blijven stijgen.

percentages varieerden nauwelijks; alleen asielzoekers

Uit bovenstaande vergelijking wordt niet duidelijk of

uit Turkije schakelden minder vaak hulp in. Een moge-

een verband bestaat tussen de verbetering of verslechte-

lijke verklaring hiervoor is de grotere mate van zelfred-

ring van de algemene situatie in een bepaald land en

zaamheid onderweg van migranten uit Turkije,

een af- of toename van het aantal asielzoekers uit dat

vanwege hulp of kennis van familieleden of andere

land in Europa. Waarschijnlijk bestaat wel een

contacten in de Turkse gemeenschappen in West-Euro-

bepaalde samenhang, maar zijn ook andere factoren

pese landen.

van belang bij de beslissing om het land te verlaten.

De hulp die de asielzoekers kregen begon meestal in

Voorbeelden daarvan zijn de uitreismogelijkheden en

het land van herkomst met het inschakelen van een

de persoonlijke financiële situatie. Ook kan de gevoelde

reisagent of begeleider voor onderweg. Hierbij bestaan

verslechtering of verbetering van de omstandigheden

meer verschillen tussen de verschillende groepen; zo

in het land van herkomst een rol spelen.

kreeg 86% van de Angolese asielzoekers hulp in Angola zelf, terwijl Afghanen en Irakezen in respectie-

Wanneer we de ontwikkeling in de Nederlandse asiel-

velijk maar 57% en 52% van de gevallen in het

instroom in 2000-2001 vergelijken met die in Europa,

herkomstland zelf werden geassisteerd. Reden hiervoor

kwam deze voor vijf van de negen herkomstlanden

is dat Afghanen en (Noord-)Irakezen veelal eerst op

overeen met de Europese trend. Net als in Europa

eigen gelegenheid naar de buurlanden Pakistan of

daalde het aantal Iraanse en Chinese asielverzoeken in

Turkije reizen en pas daar in contact komen met een

Nederland. Uit drie Afrikaanse landen steeg het aantal

mensensmokkelaar. De percentages voor de groepen

asielzoekers zowel in Europa als in Nederland: Sierra

uit de andere landen bevonden zich ergens tussen die

Leone, Guinee en Angola. Voor deze landen was

van de twee genoemde voorbeelden in. De asielzoekers

Nederland binnen Europa in de afgelopen twee jaar

werden vrijwel nooit opgevangen bij hun aankomst in

het belangrijkste bestemmingsland. Tevens meldde een

Nederland. Asielzoekers uit Turkije werden bij

groot deel van de asielzoekers uit deze landen zich in

aankomst juist vaker geholpen; ook dat heeft te maken

Nederland als alleenstaande minderjarige (AMA).

met de aanwezigheid van een omvangrijke Turkse

Opvallend is dat het aantal asielaanvragen uit de

gemeenschap in Nederland.

overige vier landen (Afghanistan, Noord-Irak, Turkije

Bij de meeste groepen asielzoekers (per nationaliteit)

en Somalië) in Nederland daalde, terwijl dit in Europa

verklaarde ruim tweederde te hebben betaald voor de

steeg. Hoewel deze landen in Nederland al langere tijd

hulp die ze bij hun reis hadden gekregen. Uitzondering

behoren tot de ‘gevestigde asiellanden’, is Nederland

hierop waren Angolezen (16%) en asielzoekers uit

voor asielzoekers uit deze contreien kennelijk onaan-

Sierra Leone (26%). Een mogelijke verklaring voor

trekkelijker geworden dan andere West-Europese

deze afwijkende percentages is het feit dat relatief veel

landen. Een eenduidige verklaring hiervoor is op basis

van de asielzoekers uit deze landen zich meldde als

van de beschikbare informatie niet te geven.

alleenstaande minderjarige (AMA). De praktijk leert dat AMA’s in het algemeen zelden (kunnen) aangeven

Uit een steekproef van de IND van 5.842 eerste

of voor hun reis is betaald. Bij de asielzoekers die

gehoren van asielzoekers uit het jaar 2000 bleek dat

verklaarden dat ze hadden betaald voor de reis, vari-

vrijwel alle asielzoekers uit genoemde herkomstlanden

eerden de betaalde bedragen per nationaliteit.

41


Afghanen betaalden relatief de hoogste bedragen. Een

van hoger opgeleide Iraniërs, lijkt de Iraanse overheid

derde van de Afghanen (totaal 1109) uit de steekproef

in de praktijk nog niet krachtig te kunnen optreden

betaalde zelfs meer dan 15.000 USD. Voor de anderen

tegen illegale grensoverschrijding en mensensmokkel.

lagen de bedragen meestal onder de 10.000 USD.

Hetzelfde geldt ongeveer voor Noord-Irak. Hoewel de

Over de herkomst van het geld is weinig bekend; soms

Koerdische partijen (KDP en PUK) hun eigen gebied

stelden familieleden in Europese landen geld ter

en grenzen goeddeels onder controle hebben, treden ze

beschikking.

in de dagelijkse praktijk nauwelijks op tegen mensensmokkelpraktijken en illegale migratie. In het alge-

Illegale migratie en mensensmokkel vanuit de bronlanden en overheidsmaatregelen daartegen

meen bestaan in Noord-Irak daarom geen al te grote

In 2000 en 2001 vormden Afghanistan, Iran, (Noord-)

gevoerd, waarin werd gewezen op de nadelige gevolgen

Irak en Turkije belangrijke bronlanden voor potentiële

van illegale migratie. Bij mensensmokkel vanuit

illegale migranten richting West-Europa en Noord-

Noord-Irak wordt gebruik gemaakt van routes en

Amerika. Vanwege de uiteenlopende situaties in deze

methoden die sinds het begin van de jaren negentig

landen verschilt de wijze waarop illegale migratie en

bestaan. Grenspassage via bergpaden en door misbruik

mensensmokkel vanuit deze landen plaatsvindt. Zo

van visa spelen nog steeds een belangrijke rol.

kent Afghanistan een lange historie van illegale grens-

Turkije heeft zich in de afgelopen twee jaren wel

overschrijding. Mede doordat een effectief staatsappa-

nadrukkelijk ingespannen om mensensmokkel en ille-

raat lange tijd heeft ontbroken, vindt zo goed als geen

gale migratie tegen te gaan. Mede met het oog op de

grenscontrole plaats. Mensensmokkel vanuit Afgha-

gewenste toetreding tot de Europese Unie werd de

nistan is dan ook relatief eenvoudig. Via buurlanden

wetgeving aangescherpt en is een groot aantal mensen-

als Tadzjikistan en Pakistan belanden veel gesmok-

smokkelaars gepakt. Ook wordt op het gebied van ille-

kelden in Moskou, om daar het geld voor de laatste

gale migratie en mensensmokkel bilateraal en multila-

etappe van de reis naar Europa te verdienen. De

teraal samengewerkt met onder andere Nederland.

mensensmokkel vanuit Afghanistan verschilt daarmee

Desondanks is Turkije nog steeds een belangrijk bron-

niet wezenlijk met smokkel vanuit andere landen in de

land voor mensensmokkel; verschillende mensensmok-

regio, zoals India en Sri Lanka.

kelnetwerken met uiteenlopende niveau’s van profes-

De grensbewaking in Iran en (Noord-)Irak functio-

sionaliteit en samenstelling zijn actief bij het

neert beter. Vooral op de internationale luchthaven van

smokkelen van migranten. In het algemeen blijft het

Teheran wordt streng gecontroleerd; zowel de Iraanse

betrekkelijk eenvoudig om Turkije illegaal te verlaten;

autoriteiten als luchtvaartmaatschappijen voeren docu-

vooral de zeehavens worden nog onvoldoende gecon-

mentcontroles uit. Langs de landen zeegrenzen van

troleerd.

belemmeringen voor mensensmokkel. Wel heeft de PUK in de afgelopen jaren voorlichtingscampagnes

Iran is de controle minder streng en mensensmokkelaars maken daar gebruik van. Veel (illegale) migranten

In Afrika waren Sierra Leone, Guinee, Angola en

reizen dan ook over land naar Turkije. Omdat gedocu-

Somalië belangrijke bronlanden bij de smokkel van

menteerde Iraniërs geen visum voor Turkije nodig

mensen en illegale migratie. Na een tienjarige burger-

hebben, hoeven zij pas in Turkije een mensensmokke-

oorlog is in Sierra Leone het staatsapparaat nog groten-

laar in te schakelen. Ondanks klachten over het vertrek

deels in opbouw. De aanpak van illegale migratie en

42


mensensmokkel heeft bij de overheid dan ook geen

waren voor omkoping. Door de afwezigheid van een

prioriteit. Mensensmokkelactiviteiten concentreren

centraal overheidsgezag in Somalië is nog nauwelijks

zich vooral op het vervalsen van documenten. Aange-

sprake van enige activiteit gericht op de bestrijding van

zien in de hoofdstad Freetown geen Schengenambas-

mensensmokkel of illegale migratie.

sades zijn (waar een visum moet worden aangevraagd als men naar een Schengenland wil), wordt de smokkel

China kent een lange migratietraditie; diverse genera-

van Sierra Leoners vooral vanuit de Guinese hoofdstad

ties Chinezen hebben de reis naar het buitenland al

Conakry georganiseerd. In Guinee zijn eveneens veel

ondernomen. Thans migreren per jaar ongeveer één

valse en vervalste brondocumenten, nodig voor een

miljoen Chinezen naar voornamelijk Europa of de

visumaanvraag, in omloop. Mede door het strenge

Verenigde Staten. Mensensmokkelaars spelen sinds

visumbeleid van de Schengenambassades in Conakry

jaren in op deze traditie, door actief potentiële

zoeken steeds meer potentiële migranten hun

migranten te werven. Chinese smokkelorganisaties

toevlucht tot mensensmokkelaars om documenten te

hebben inmiddels een grote mate van organisatie

bemachtigen. Ook de Guinese overheid heeft de

ontwikkeld. Documenten spelen hierbij een belang-

bestrijding van illegale migratie uit Guinee niet hoog

rijke rol; zo reizen Chinezen bijvoorbeeld legaal op het

op de agenda staan. Mensensmokkel is in Guinee niet

eigen paspoort het land uit, waarna men in een transit-

strafbaar gesteld en de controle op de internationale

land wordt voorzien van valse documenten voor de

luchthavens is gering. Een aantal luchtvaartmaatschap-

verdere reis naar West-Europa. Ook het bemachtigen

pijen heeft daarom particuliere firma’s ingeschakeld.

van visa speelt een belangrijke rol bij de smokkel van

In Angola zijn effectieve grenscontroles nog nauwelijks

Chinezen. Een aantal Chinese firma’s heeft zich gespe-

aanwezig; de bewaking is vrijwel beperkt tot de inter-

cialiseerd in het vervalsen van documenten; de

nationale luchthaven van Luanda. Illegale uitreis is

kwaliteit van deze vervalsingen is doorgaans hoog.

daarom eenvoudig, vooral via de duizenden kilometers

In de afgelopen twee jaar is het gemakkelijker

lange landsgrens. Er is nog weinig bekend over de

geworden voor Chinezen om het land te verlaten. Zo

wijze waarop mensensmokkel vanuit Angola plaats-

zijn de uitreisprocedures versoepeld en is de controle

vindt. Wel vliegen veel Angolezen naar Lissabon, met

op de eerste uitreis afgeschaft. Naar verwachting zal dit

een Schengenvisum dat is afgegeven door de Portugese

de emigratie stimuleren en de smokkel van Chinezen

autoriteiten. Een deel van de Angolezen reist van

naar het Schengengebied (of verder) doen toenemen.

daaruit verder naar Nederland. Het bemachtigen van

Wel hebben de Chinese autoriteiten sinds de Dovertra-

visa speelt, net als bij andere Afrikaanse landen, een

gedie serieus werk gemaakt van de aanpak van mensen-

belangrijke rol bij de smokkel van mensen uit Angola.

smokkel. De strafmaat is inmiddels verhoogd en er

In de afgelopen tien jaar zijn grote groepen Somaliërs

worden voorlichtingscampagnes gevoerd om mensen-

hun land ontvlucht. Een deel van hen werd naar West-

smokkel tegen te gaan. Het is evenwel de vraag of deze

Europa gesmokkeld. Buurland Kenia speelt een

maatregelen opwegen tegen de stimulans die de versoe-

belangrijke rol bij mensensmokkel uit Somalië. Een

pelde uitreisprocedures oplevert. Naar verwachting zal

Keniaans paspoort biedt Somaliërs namelijk de moge-

het aantal Chinezen dat de komende tijd – legaal of

lijkheid om zonder transitvisum naar Europese lucht-

illegaal – naar Europa komt, zeker niet afnemen.

havens te reizen en daar asiel aan te vragen. Voorts zijn gevallen bekend waarbij Keniaanse douaniers gevoelig 43


44


3.Transitlanden in Midden- en Oost-Europa 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk komt de rol van de landen die ille-

3.2 De Gouden Driehoek: Rusland, WitRusland en Oekraïne

gale migranten op weg naar West-Europa passeren aan de orde: de transitlanden. Omdat er weinig

Rusland

landen zijn die strikt genomen niet onder deze

Moskou, Minsk en Kiev vormen samen al enige jaren

noemer vallen, is een selectie gemaakt van de acht-

de gouden driehoek van illegale migranten en smok-

tien belangrijkste landen. Vanuit Nederland gaat de

kelorganisaties. De Russische hoofdstad fungeert in

aandacht thans vooral uit naar migratiestromen

deze driehoek als verzamelpunt van migranten uit

vanuit of via de landen die nu, of mogelijk in de

Zuid-Oost Azië, het Nabije Oosten, de GOS-staten en

nabije toekomst, de buitengrens van het Schengenge-

Afrika. Een groot deel van deze migranten heeft zich

bied vormen. Daarnaast zijn de drie GOS-staten

een doorreis naar West-Europa ten doel gesteld.

Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne, het zuidwesten

Rusland wordt echter zelf ook in toenemende mate

van de Balkan en Turkije van belang. Deze regio’s

geconfronteerd met illegale migranten die werk zoeken

nemen een centrale positie in op het illegale migra-

in de handel en de bouwsector. De snel groeiende etni-

tietraject richting West-Europa. Hieronder wordt

sche ‘koloniën’ van migranten in en rond Moskou

een beeld gegeven van illegale migratie door de tran-

hebben hun eigen aantrekkingskracht op nieuwe

sitlanden, zoals die in 2000 en 2001 is waarge-

migranten.

nomen. Omdat illegale migratie een heimelijke activiteit is, geven kwantitatieve analyses van

Thans bevinden zich naar schatting anderhalf miljoen

migratiestromen niet altijd een betrouwbaar beeld

illegalen in Rusland. Velen komen uit de voormalige

van de werkelijkheid. Het beeld dat per land gegeven

Sovjetrepublieken, Centraal-Azië, India, Pakistan, Sri

wordt, is daarom vooral beschrijvend van aard.

Lanka en Vietnam. In Moskou is de laatste jaren een

Achtereenvolgens worden behandeld: Rusland, Wit-

groot aantal reisbureautjes ontstaan, die namens hun

Rusland en Oekraïne, de Centraal- en Oost-Euro-

cliëntele bemiddelen bij de vele Westerse ambassades.

pese landen, de landen van de Zuidwestelijke

Doel is om de reis naar West-Europa en verder richting

Balkan, Turkije en tot slot de EU-lidstaten Grieken-

de VS en Canada mogelijk te maken. Dit maakt

land, Italië en Spanje.

Moskou tot een populaire transitplaats voor (onder andere) migranten die hun weg naar het westen op ille37

gale wijze willen afleggen. Van de migranten die in

37. Away from Azerbaijan, destination Europe. Study of migration motives, routes and methods. Genève: IOM, 2001.

45


2000 in Nederland asiel aanvroegen, bleek Moskou

Oezbekistan, Tadzjikistan en Kyrgistan en in het

vooral voor Afghanen, Azeri en Angolezen een belang-

oosten aan China. Aangezien Kazakstan –evenals

38

rijke transitplaats te zijn geweest. De laatste jaren

andere Centraal-Aziatische landen– geen visumplicht

groeit de Afghaanse gemeenschap in Moskou snel.

hanteert voor bronlanden als China, Irak en Pakistan,

Voor illegale migranten van Chinese afkomst vormt

is het land een goed voorportaal voor illegale

Moskou het belangrijkste knooppunt om naar het

migranten die naar Europa willen reizen. Deze route

Schengengebied te reizen. Naar schatting 150.000 tot

wordt tevens gebruikt door Afghanen, Iraniërs en Sri-

200.000 Chinezen in Moskou en directe omgeving

Lankanen. Een tweede route loopt over de oostgrens

wachten op een doorreis naar West-Europa. Chinezen

van Rusland met de Chinese provincie Mantsjoerije.

komen vaak per trein of rechtstreeks per vliegtuig uit

Vanuit China reist men over land naar Moskou, waar

Peking. Naast de in hoofdstuk twee genoemde ‘schijn-

aansluiting volgt bij de Centraal-Europese routes. Deze

bedrijven’, maken Chinese smokkelorganisaties ook

route is nog steeds de belangrijkste noordelijke land-

gebruik van de vele Chinese reisbureaus die in Rusland

route voor illegale migranten uit China. Ook

zijn gevestigd.

migranten uit Noord-Korea en Vietnam maken

De grote groepen illegale migranten in Moskou zijn

gebruik van deze route. De Kaukasus biedt migranten

voor de smokkelorganisaties potentiële cliëntèle. Bij

uit Afrika, het Nabije en Midden-Oosten, Azië en

een eenvoudige smokkelmethode die wordt gehan-

Zuid-Europa een derde toegangspoort tot Rusland.

teerd, loodsen smokkelorganisaties illegale migranten

Ook voor de Kaukasuslanden zijn er namelijk weinig

in grote groepen – buiten de grensposten om – over de

visumrestricties. Migranten reizen via Azerbeidzjan en

groene grens met Wit-Rusland of Oekraïne zonder hen

Georgië naar Russisch grondgebied. Vanuit Moskou

van vervalste visa of andere documenten te voorzien.

reist men vervolgens over verschillende routes verder

Een belangrijk “loket” voor de smokkel van migranten

naar West-Europa. Een deel gaat over land naar Minsk

is sinds jaren ook het visumtraject. Bij pogingen om

(Wit-Rusland), om daar aan te sluiten op de Centraal-

Westerse diplomatieke vertegenwoordigingen te

Europese route (door Polen, Slovenië, Hongarije en

misleiden bij de afgifte van visa, speelt een aantal van

Tsjechië naar Oostenrijk of Duitsland). Anderen

de eerdergenoemde reisbureautjes een dubieuze rol. Zo

nemen de Baltische route: deze loopt door de Baltische

worden bijvoorbeeld handelsvisa misbruikt om de

staten, hetzij via Finland en Zweden, hetzij via Polen

grens over te steken.

39

en Tsjechië, naar Duitsland of Oostenrijk.

Er zijn drie belangrijke routes waarlangs migranten

Het aanpakken van het probleem van illegale migratie

clandestien Rusland binnenkomen. De belangrijkste

in Rusland verloopt uiterst moeizaam. Het controleren

ader van illegale migratie naar Rusland loopt door

van alle Russische grenzen is met het ontstaan van de

Centraal-Azië en heeft vertakkingen door diverse

vele nieuwe buurrepublieken een lastige zaak

Centraal-Aziatische landen. Kazakstan is de spil voor

geworden, terwijl ook de beschikbaarheid van mensen

deze route. Het land deelt in het noorden een lange

en materieel bij de aanpak van illegale migratie onvol-

grensstreek met Rusland, grenst in het zuiden aan

doende is. Bij het aantreffen van illegale migranten

38. Smokkelbeeld 2000; IND, Informatie- en Analysecentrum (INDIAC), Den Haag 2002. 39. Met vervalste uitnodigingen van Westerse bedrijven wordt een handelsvisum losgekregen, waarmee de betreffende persoon naar WestEuropa kan worden gesmokkeld.

46


bestaan er drie mogelijkheden: de migrant kan een

faciliteiten voor illegale migranten en van een effectief

asielstatus krijgen, de migrant kan gestraft worden

uitzettingsbeleid is geen sprake. Hierdoor ontstaat de

indien sprake is van een strafbaar feit of de migrant

indruk dat Wit-Rusland voor illegale migranten op

wordt uitgezet. Geen van deze drie opties helpt om de

weg naar West-Europa een vrij eenvoudig te passeren

migratiestroom in te dammen. Het feit dat in elk geval

barrière vormt.

een deel van de vele migranten doorreist naar het Westen, is voor de Russische overheid in de praktijk

Oekraïne

een van de weinige manieren waarop de druk op de

Ook Oekraïne vormt een bruggenhoofd voor de ille-

schaarse middelen enigszins wordt verlicht.

gale migratie naar landen van de Europese Unie. Vooral in Kiev gevestigde smokkelorganisaties zijn zeer

Wit-Rusland

actief. Van hieruit worden groepen migranten met

De Wit-Russische hoofdstad Minsk is één van de drie

vrachtauto’s en bussen naar de westelijke buurlanden

hoekpunten van de Gouden Driehoek. De stad ziet

gebracht, om van daaruit in kleinere groepen op

een groot deel van de migranten passeren die vanuit

diverse manieren naar Oostenrijk en Duitsland te

Rusland via Pools grondgebied naar West-Europa

worden doorgesluisd. Veel migranten komen in Kiev

willen reizen. Migranten steken direct de grens tussen

vanuit Moskou, maar Kiev kan ook rekenen op een

Rusland en Wit-Rusland over, of nemen de noorde-

eigen instroom vanuit de Kaukasus en Centraal-Aziati-

lijker route door Litouwen. De Wit-Russische grens is

sche landen. In 2000 voerden de Afghanen de lijst van

3000 kilometer lang en nog niet volledig afgebakend,

illegale migranten in Oekraïne aan; meer dan een

waardoor de grensbewaking wordt bemoeilijkt. De

kwart van de aangehouden migranten was van

controles aan de grens richten zich ook eerder op

Afghaanse afkomst. De overige aangehouden

goederenvervoer dan op personenverkeer en worden

migranten kwamen uit India, China, Vietnam, Sri

verder door corruptie verzwakt.

Lanka, Bangladesh, Georgië, Pakistan en Turkije.

Een manier voor illegale migranten om naar Wit-

Daarbij staat het land bekend als een belangrijk tran-

Rusland te komen is met de trein van Moskou naar

sitland voor Iraanse, Irakese en Syrische vluchtelingen.

Brest. Deze methode wordt bijvoorbeeld gehanteerd

Nationaal en internationaal georganiseerde criminelen

door Tsjetsjeense smokkelorganisaties, die Afghanen,

spelen in op de markt voor smokkeldiensten. Buiten-

Turken en Iraniërs tot hun klantenkring rekenen.

landse ondernemers mogen zich in Oekraïne vestigen

Eenmaal in Wit-Rusland bieden smokkelorganisaties

en arbeiders uit hun land van herkomst legaal laten

twee verschillende diensten om de Poolse grens over te

inreizen. Dit beleid heeft tot een wildgroei van buiten-

steken. De illegale migrant kan zich valse papieren

landse ondernemingen geleid, wier bedrijvigheid zich

laten verschaffen om hiermee langs de reguliere grens-

in de praktijk richt op de migratie van landgenoten.

posten te reizen, of hij kan zich zonder papieren over

Deze dekmantelfirma’s laten grote groepen illegalen

de groene grens laten smokkelen. De transitmigranten

overkomen uit diverse landen om ze -met name in de

komen vooral uit Afghanistan, Vietnam, India,

winter- op te vangen. Zodra de lente aanbreekt worden

Pakistan, China, Sri Lanka en Bangladesh. Zoals

zij verder vervoerd naar het Westen.

genoemd, zijn de Wit-Russische autoriteiten niet in

Oekraïne grenst aan haar westkant aan Polen, Slowa-

staat effectieve controle op de lange grens uit te

kije, Hongarije, Roemenië en Moldavië. Deze landen

oefenen. Het ontbreekt Wit-Rusland ook aan opvang-

vormen de laatste etappes tot de buitengrens van het

47


Schengengebied. Migranten zoeken de zwakste schakel

Twee stromen illegale migranten komen samen in Polen.

in de Oost-Europese corridor; zo lijkt het zwaartepunt

De eerste stroom reist via de steden Alma Ata, Moskou,

van de migrantenstroom zich naar het zuiden te

St. Petersburg, Vilnius en Minsk naar Pools grondgebied.

verplaatsen als gevolg van de verbeterde bewaking van

Van deze route maken migranten uit Zuid-Azië gebruik

de Poolse grens. Een bekende route door Oekraïne

(India, Sri Lanka, Bangladesh, Nepal) en uit het Nabije

naar de Slowaakse grens loopt van Kiev via Ivano-Fran-

en Midden-Oosten (Turkije, Armenië, Pakistan, Irak,

kivs’k en Mukachevo.

Iran, Afghanistan), maar ook migranten uit Afrika (Liberia, Nigeria, Soedan, Ethiopië en Somalië). De tweede stroom migranten komt uit Turkije (Turkse

3.3 Centraal- en Oost-Europese landen: Polen, Tsjechië, Roemenië, Hongarije en Bulgarije

Koerden), Macedonië, Roemenië, Armenië en Moldavië. Deze migranten reizen via Oekraïne Polen binnen. Het smokkelproces verloopt in een aantal stappen,

Polen

beginnend bij de opvang van illegale migranten aan de

Polen wordt door gunstige politieke en economische

Poolse Oostgrens. Een intermediair brengt de

vooruitzichten een steeds aantrekkelijker eindbestem-

migranten in contact met smokkelaars voor het

ming. Een stijgend aantal migranten vestigt zich in

passeren van de Westgrens. De verzamelplaatsen voor

Polen om daar de toetreding tot de Europese Unie af

illegale migranten op doorreis bevinden zich in of rond

te wachten. Inmiddels zijn de onderhandelingen met

grote steden als Warschau en Lodz. Poolse chauffeurs

de Europese Unie in een gevorderd stadium; naar-

vervoeren illegale migranten van het oostelijk naar het

mate de toetreding dichterbij komt, wordt het land

westelijk grensgebied. In afwachting van de volgende

aantrekkelijker voor migranten.

smokkeletappe over de ‘groene grens’ met Duitsland,

Voorlopig blijft Polen als buurland van het Schengen-

verblijven migranten tijdelijk in het westelijk grensge-

gebied in de eerste plaats een transitland. Het meren-

bied. Plaatselijke bewoners bieden hen onderdak in

deel van de illegale migranten in Polen wil zich via de

schuren en garages voor circa 30 zloty (8 USD) per

Duitse grens toegang verschaffen tot het Schengenge-

persoon. Gidsen regelen de oversteek van de groene

bied. Een klein gedeelte reist via Tsjechië naar

grens (zonder reisdocumenten), waarna de migranten

Oostenrijk. Polen wordt, afgezet tegen de 40 miljoen

door smokkelaars in Duitsland worden opgevangen.

inwoners, met een klein aantal asielzoekers gecon-

Uiteindelijk vervoeren gidsen en chauffeurs de

fronteerd. Het terugkeerbeleid voor uitgeprocedeerde

migranten tot ver in Duitsland.

asielzoekers is dan ook geen onderwerp van publieke

De smokkelorganisaties hebben een hoge mate van

of politieke discussie zoals in Nederland. Het uitzet-

professionaliteit. Zo wordt een strikte taakverdeling

tingsbeleid van asielzoekers kent belangrijke lacunes,

gehanteerd en maken de smokkelaars gebruik van

waardoor het voor een asielzoeker eenvoudig is om

huurauto’s, infraroodapparatuur en radiozenders. Vaak

uit de asielketen in de illegaliteit te verdwijnen. De

kennen de leden van deze organisaties elkaar niet,

drie grootste groepen asielzoekers in Polen zijn Tsjet-

waardoor het frustreren van hun activiteiten wordt

sjenen (Russische staatsburgers), Afghanen en Arme-

bemoeilijkt. Er is geconstateerd dat bij de smokkel in

niërs.

toenemende mate gebruik gemaakt wordt van gidsen die niet uit de grensstreek zelf komen. 48


Aan de Oostgrens met Oekraïne zijn internationale

Moldaviers, Vietnamezen, Roemenen en Sri Lankanen

smokkelorganisaties actief. Smokkelaars uit Polen en

gesignaleerd.

Oekraïne werken hier samen bij het smokkelen van migranten uit verschillende landen. Aan de Westgrens

Tsjechische, Russische, Oekraïense en Kosovaars-Alba-

werken Poolse smokkelaars samen met (genaturali-

nese organisaties houden zich bezig met illegale

seerde) Duitsers die veelal oorspronkelijk uit Polen, het

migratie naar of door Tsjechië. Het zijn met name de

GOS, Turkije of Bulgarije komen. De belangrijkste

Russische en de Oekraïense organisaties die het markt-

organisatoren op Pools grondgebied zijn van Russische,

aandeel van hun Turkse en Albanese concurrenten

Georgische of Armeense afkomst.

overnemen. De Russische criminelen voelen zich door culturele en taalkundige overeenkomsten goed thuis in

Tsjechië

Tsjechië. Daarbij heeft de Russische maffia in sommige

Net als Polen wordt ook Tsjechië populairder als eind-

delen van Tsjechië reeds een economische basis opge-

bestemming voor illegale migranten. Ten opzichte van

bouwd. Door criminele organisaties aangekocht onroe-

2000 is het aantal asielzoekers in 2001 verdubbeld naar

rend goed in de grensstreken wordt ingezet als tijdelijk

18.000. In dezelfde periode daalde het aantal aange-

onderkomen voor migranten op doorreis. Naast

houden migranten die illegaal de Tsjechische grens

bovengenoemde groepen spelen ook Aziaten een rol in

probeerden over te steken met eenderde naar 24.000.

de smokkelcriminaliteit. Van Chinese smokkelorgani-

Hierbij moet worden aangetekend dat asiel ook wordt

saties is bekend dat ze in Praag handelsondernemingen

aangevraagd om tijdelijk gebruik te kunnen maken van

oprichten met het doel de doorvoer van landgenoten

de asielfaciliteiten, met de bedoeling om weer door te

te faciliteren.

reizen. Inmiddels heeft het Tsjechische parlement de asielprocedures geamendeerd, met het doel dit

Ook Afghaanse smokkelaars zijn in Tsjechië actief. Ze

misbruik tegen te gaan. Thans wordt een toename van

werken bijvoorbeeld samen met Vietnamezen en met

illegale migratie via de Tsjechisch-Oostenrijkse grens

Tsjechen die de Afghanen helpen met het passeren van

waargenomen. Dit zou een afname van de migratie-

de grens. In 2001 werd door een samenwerkingsver-

druk op de Duits-Tsjechische grensstreek betekenen.

band van Tsjechische, Oostenrijkse en Duitse politie-

Afghanen vormen één van de belangrijkste groepen die

diensten een smokkelbende opgerold die zich voorna-

illegaal door Tsjechië migreren. Reeds vóór 11

melijk bezighield met het smokkelen van Afghanen

september 2001 was sprake van een aanzienlijke

naar West-Europa. De smokkelaars rekenden 4.800

toename van Afghaanse migranten op doorreis. Neder-

USD voor het faciliteren van de reis van Oekraïne naar

land, Duitsland en Groot-Brittannië zijn belangrijke

Duitsland. Zoals in 2.2.4 (Turkije) werd beschreven,

eindbestemmingen voor deze groep. De stabilisatie van

zijn vrachtwagens populaire vervoermiddelen voor ille-

de situatie in Kosovo heeft gezorgd voor een verminde-

gale migranten. Vrachtwagens die Tsjechië binnen-

ring van het aantal migranten uit voormalig Joegos-

komen, bevatten soms enkele tientallen vluchtelingen.

lavië. Tsjechië is samen met buurland Slowakije een

Een nieuwe trend is dat grotere groepen migranten

belangrijk transitland voor Chinezen die via Rusland

gebruik maken van goederentreinen in plaats van

naar West-Europa willen trekken. Naar schatting

wegvervoer.

30.000 Chinezen verblijven in Tsjechië, in afwachting

Vanaf 2000 geldt in Tsjechië voor ingezetenen uit de

van hun verdere reis naar West-Europa. Verder worden

GOS-landen een visumplicht. Tevens is in november

49


2001 een tijdelijke visumplicht voor Roemenen inge-

gale instroom vindt ook plaats via de zuidelijke

steld, om de grote instroom van deze groep in te

grenzen met Bulgarije en met de Servische Republiek.

dammen. Hoewel de visumverplichtingen de inreismo-

Belangrijke steden op de smokkelroutes zijn Odessa en

gelijkheden voor migranten uit een aantal landen

Ismail in Oekraïne, Varna, Edirne en Tolhubin in

beperkt, biedt de nieuwe situatie criminelen de kans

Bulgarije en Constanta aan de Roemeense kust.

om actief te worden op het gebied van vervalsing van

Bekende routes voor het verlaten van Roemenië lopen

documenten en visa. In buurland Slowakije lijkt reeds

via Satu Mare of Arad, Boedapest en Praag naar Duits-

een heroriëntatie plaats te vinden op de illegale handel

land. Er loopt ook een route via Timisoara, Belgrado

in Schengenvisa. Er zou een verschuiving plaatsvinden

en Macedonië naar Griekenland. De Roemeense

van het fysiek over de grens brengen van gesmokkelden

havens worden gebruikt door illegale migranten die

naar het regelen van valse documenten of het op onei-

zich via de zeeroute toegang willen verschaffen tot

genlijke gronden aanvragen van visa. Dit laatste levert

Europa. Deze route loopt van de Indische Oceaan, via

veel minder risico’s op en is minder arbeidsintensief.

het Suez-Kanaal en de Middellandse Zee naar de

Een dergelijke verschuiving van smokkelmethoden is

Zwarte Zee. Koerden en migranten uit de Arabische

overigens ook in een aantal Nederlandse opsporings-

staten worden vooral via een variant van de Balkan-

onderzoeken naar voren gekomen. Hierop wordt nader

route gesmokkeld. Istanbul fungeert hierbij als vertrek-

ingegaan in hoofdstuk zes en zeven.

plaats voor de reis via Sofia naar Boekarest.

Tenslotte meldt de Europese Commissie in haar

De ongunstige economische situatie in Roemenië is

rapportage over kandidaat-lidstaten dat Tsjechië voor-

een factor die naast migratie van de Roemenen zelf ook

uitgang heeft geboekt met de aanpassing van het visa-

van invloed is op het transitklimaat. Het geld dat in de

en migratiebeleid. Tevens wordt in het Commissierap-

mensensmokkel omgaat, appelleert aan de samenwer-

port een verbetering van de controles aan officiële

kingsbereidheid van de lokale bevolking en zet de inte-

grensovergangen geconstateerd. Niettemin doen zich

griteit van overheidsdienaren onder druk. Zo maken

nog grote moeilijkheden voor bij het tegengaan van

migranten voor tijdelijk verblijf in de grensstreek

illegale migratie in de groene grensgebieden met

gebruik van ‘gasthuizen’ en is corruptie een probleem.

Slowakije.

De mensensmokkel wordt vooral door de Russische maffia georganiseerd. De Turks-Koerdische georgani-

Roemenië

seerde misdaad heeft een minder groot aandeel in de

Roemenië blijft, ondanks inspanningen van de rege-

illegale migratie door Roemenië. Wel worden smokke-

ring in Boekarest, een belangrijk transitland voor ille-

lactiviteiten ontplooid door Chinese, Oekraïense en

gale migranten. Naar schatting zestig- tot tachtigdui-

Moldavische organisaties. Criminele groepen in Bezirk

zend migranten betreden jaarlijks illegaal Roemeens

Bihor, aan de grens met Hongarije, hebben zich gespe-

grondgebied. Het gaat met name om migranten uit de

cialiseerd in het vervalsen van paspoorten en visa voor

GOS-staten, het Nabije en Midden-Oosten en Zuid-

het Schengengebied. De prijs van dergelijke vervalste

oost-Azië, die op doorreis zijn naar West-Europa.

documenten varieert van 200 euro voor een Roemeens

Moldavië vormt aan de Roemeense Oostgrens een

paspoort tot 2000 euro voor een pas met EU- visum.

belangrijke verzamelplaats voor illegale migranten uit

Vervalste Hongaarse paspoorten genieten grote popula-

de GOS-staten en Zuidoost-Azië, die via Roemeens

riteit omdat ze zonder visum toegang verschaffen tot

grondgebied naar West-Europa willen trekken. De ille-

de West-Europese landen. Vanaf januari 2002 is de

50


visumplicht van de Europese Unie voor Roemenië

Effectievere grensbewaking in Polen en Tsjechië heeft

opgeheven, waardoor ook de vraag naar valse

ertoe geleid dat migranten en smokkelaars uitwijken

Roemeense paspoorten groeit.

naar zuidelijker gelegen routes. Daarbij is in Tsjechië

De Europese Commissie heeft in Roemenië vooruit-

en Slowakije een visumplicht voor Oekraïners inge-

gang gesignaleerd op het gebied van visumbeleid,

steld, waardoor het gebruik van de Hongaarse Oost-

grensbeheer en migratie. Vanaf juli 2000 geldt een

West route is toegenomen. Een andere factor die ille-

visumplicht voor Armenië, Azerbeidzjan, Wit-Rusland,

gale migratie bevordert is het lage loon van

Kazakstan, Kirgizië, Tadzjikistan en Turkmenistan.

grenswachters en politiebeambten. Dat maakt de

Verder probeert Roemenië met uitgebreidere controles

grensbewaking niet alleen kwetsbaar voor corruptie,

en bilaterale verdragen de migratieomvang in te

maar lokt ook opgeleid overheidspersoneel naar de

dammen. Ook is voor burgers een kliklijn ingesteld.

particuliere sector. Het tekort aan goed opgeleid perso-

De beleidsvoornemens vinden echter nog onvoldoende

neel en het gebrek aan professionele technologie

weerslag in de praktijk. Bij de officiële grensover-

verhinderen een doeltreffende aanpak van illegale

gangen wordt slechts steekproefsgewijs gecontroleerd

migratie.

en ook aan de grensrivier met Moldavië, de Prut, is de grenscontrole nog niet op orde.

Smokkelaars in Hongarije zijn vooral Hongaren, Roemenen, Oekraïners en Slowaken. Veel smokkelaars

Hongarije

opereren vanuit steden in het Roemeense grensgebied

Hongarije is door zijn geografische ligging een

zoals Oradea, Arad en Timisoara. De organisaties

belangrijk transitland voor illegale migratie. Migran-

weten zich in te kopen in lokale ondernemingen die

tenstromen uit de GOS-staten, Roemenië en het

bruikbaar zijn voor mensensmokkel en maken gebruik

voormalige Joegoslavië komen in Hongarije samen.

van de kennis en assistentie van de plaatselijke bevol-

De grensautoriteiten hebben dan ook een harde

king.

dobber aan de lange, moeilijk te bewaken grenzen

De migranten in Hongarije komen vooral uit Irak,

met Slowakije, de Oekraïne, Roemenië, de Federale

Iran en Afghanistan. De trend is dat steeds meer vluch-

Republiek Joegoslavië en Kroatië. Hongarije is nog

telingen komen uit Sierra Leone, Nigeria, India,

altijd in hoofdzaak een transitland. Het restrictieve

Bangladesh en China. De Chinezen kwamen vroeger

asielbeleid, de slechte opvang, de gebrekkige integra-

legaal naar Hongarije, maar komen nu als asielzoekers.

tiemogelijkheden en de xenofobe houding van delen

Smokkelorganisaties bereiden hun cliënten goed voor

van de Hongaarse bevolking zijn daarvoor de hoofd-

op de Hongaarse asielprocedures, wat blijkt uit hun

oorzaken. Via de Hongaarse grens tussen Oekraïne

kennis van de Hongaarse regelgeving. Doorgaans kan

en Hongarije reizen voornamelijk migranten uit

geen van de illegale migranten een identiteitsbewijs

India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan en

tonen en wanneer ze worden aangehouden vragen ze

Vietnam. Chinese migranten gebruiken de Joegosla-

vaak asiel aan. Bij de smokkel over de Hongaarse grens

visch-Hongaarse grens om via het vliegveld van

worden illegale migranten door de smokkelaars naar

Belgrado Europa binnen te reizen. De grens tussen

‘safehouses’ gebracht of direct naar de dichtstbijzijnde

Roemenië en Hongarije wordt vooral door

opvangkampen. Het komt voor dat de aanhouding van

migranten uit Bangladesh en Iran benut.

de migranten onderdeel is van het ‘smokkelplan’. De Hongaarse opvangkampen worden dan gebruikt als 51


tijdelijke verblijfplaats en worden centra voor smokkel-

mis. Er is dan ook voldoende reden om de grensbewa-

activiteiten.

king te verbeteren. Er wordt systematisch gewerkt aan

Als kandidaat-lidstaat van de EU heeft Hongarije grote

het formuleren en implementeren van relevante wetge-

inspanningen verricht om illegale migratie te

ving en aan de installatie van eenheden en apparatuur

bestrijden. De Hongaarse regering wil eind 2002

ter controle van de grens. Het structurele probleem

voldoen aan de EU-vereisten ten aanzien van goede

waarmee de Bulgaarse regering kampt is een gebrek

grensbewaking en heeft hiertoe een Strategy on Inte-

aan middelen en goed opgeleid personeel. Ook

grated Border Management en een actieplan 2001-2002

corruptie tast de grensbewaking aan. Maatregelen hier-

aangenomen. De EU heeft circa 76 miljoen euro aan

tegen zijn de nieuwe anti-corruptiewetgeving en de

40

Phare-middelen beschikbaar gesteld voor de verbete-

over het land verspreide ‘anti-corruptie-eenheden’.

ring van de grensbewaking. Het Hongaarse visabeleid is grotendeels geharmoniseerd met de lijst die in het

De grenscontrole moet nog een aanzienlijke ontwikke-

Schengengebied wordt gehanteerd. Vergeleken met

ling doormaken. Dienstplichtigen zijn nog niet geheel

deze lijst bestaan twee uitzonderingen: staatsburgers

vervangen door een goed opgeleide grenspolitie. Er is

van Oekraïne en de Federale Republiek Joegoslavië

geen efficiënt werkende eenheid om de organisatie van

hebben vooralsnog geen visum nodig. De kwaliteit van

mensensmokkel tegen te gaan, waardoor de systemati-

de grensbewaking is de laatste jaren aanzienlijk verbe-

sche aanpak van mensensmokkel in gebreke blijft.

terd. De modernisering van de grensposten ligt op

Bulgarije heeft samenwerkingsovereenkomsten met de

schema en het grensbewakingspersoneel wordt op

buurlanden om te komen tot een gecontroleerd grens-

sterkte gebracht. Hoewel de ambitie om toe te treden

verkeer. Er zijn plannen om gezamenlijke mobiele

tot de EU heeft geleid tot een strenger grensbewa-

controles uit te voeren met Griekenland en Roemenië.

kings- en toelatingsbeleid, oefent het vooruitzicht op

Middelen om de zeegrenzen te beschermen zijn er niet.

het EU-lidmaatschap ook aantrekkingskracht uit op

Via de Zwarte Zee zouden overigens weinig illegale

illegale migranten.

migranten Bulgarije binnenkomen.

Bulgarije

In grote lijnen is het visumbeleid van Bulgarije in over-

De Bulgaarse groene grens met Turkije is zeer moeilijk

eenstemming met het beleid van de Europese Unie.

te bewaken, waardoor deze een belangrijk lek vormt

Bulgarije behoudt wel een visumvrij regime met

waarvan transitmigranten gebruik maken om naar

Roemenië en met de FRJ. Bij toetreding tot de Euro-

West-Europa te reizen. Ook de Donau, grensrivier met

pese Unie zullen de regels aangepast worden aan de

Roemenië, wordt niet voldoende gecontroleerd. De

Schengenstandaard. Sinds oktober 2001 bestaat een

Bulgaarse regering is zich ervan bewust dat adequate

visumplicht voor Rusland, Oekraïne en Georgië.

grenscontrole een voorwaarde is voor toetreding tot

Tevens wordt een visumplicht gehanteerd voor Bosnië-

zowel de Europese Unie als de NAVO. Bovendien

Herzegovina, Moldavië en Wit-Rusland.

loopt Bulgarije door onvoldoende grip op haar buitengrenzen naar schatting 500 miljoen USD aan accijnzen

40. Phare is de naam van een samenwerkingsprogramma tussen de kandidaat-lidstaten en de EU dat voorziet in ondersteuning op verschillende voor toetreding essentiële terreinen zoals grensbewaking.

52


3.4 Zuidwest-Balkan: Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Federale Republiek Joegoslavië, Albanië, Macedonië en Turkije

als de grensautoriteiten in de verleiding om met smokkel wat extra geld te verdienen. Overigens werd illegale migratie in de Balkanrepublieken tot voor kort vooral als probleem van West-Europese landen gezien. Omdat Balkanstaten willen toetreden tot de Europese

Diverse routes die door de Federale Republiek Joegos-

Unie, staan zij tegenwoordig open voor West-Europese

lavië, Bosnië-Herzegovina, Kroatië en Slovenië lopen,

zorgen.

vormen samen de zogenaamde Balkanroute. Illegale migranten uit noordoostelijke (Rusland, Wit-Rusland,

Slovenië

Oekraïne) en zuidoostelijke (Roemenië, Bulgarije,

Hoewel Slovenië vooral een transitland is, ontwikkelt

Turkije) richting profiteren van het gunstige transitkli-

het zich door de economische voorspoed als een

maat in delen van de regio. Dit klimaat kan als resul-

bestemmingsland. Als kandidaat-lidstaat van de Euro-

tante van jarenlange politieke turbulentie in de regio

pese Unie probeert ook Slovenië om aan de toetre-

worden gezien. Belangrijke smokkelcentra in het zuid-

dingscriteria op het gebied van asielbeleid en grens-

westen van de Balkan zijn Belgrado, Tuzla, Zagreb en

controle te voldoen. Met het Schengen Action Plan

Sarajevo. Vooral Turken, die niet visumplichtig zijn in

wordt de toekomstige buitengrens van het Schengen-

Bosnië-Herzegovina, en Iraniërs maken gebruik van de

gebied versterkt. Slovenië heeft momenteel nog geen

Bosnische luchthavens om Europa te betreden.

aparte immigratiedienst of organisatie die de bestrij-

Istanbul vormt voor deze reizigers een belangrijk

ding van illegale migratie als taak heeft. De inzet van

vertrekpunt. In Turkije worden migranten door smok-

de Sloveense politie is de afgelopen jaren sterk verbe-

kelorganisaties voorzien van tickets en andere noodza-

terd en de politiemacht is flink uitgebreid. Daar staat

kelijke documenten. Vaak vliegt een smokkelaar als

tegenover dat het Sloveense justitiële apparaat er maar

‘reisleider’ mee om de migranten na aankomst in

mondjesmaat in slaagt de leiders van georganiseerde

Bosnië-Herzegovina over te dragen aan gidsen, die de

mensensmokkelbendes met succes te vervolgen.

verdere reis naar Kroatië verzorgen. Zoals eerder beschreven, lopen vanuit Istanbul ook landroutes over

In december 2000 is in Slovenië een nieuwe ‘Wet op

de Balkan. Illegale migranten verzamelen zich daar, om

de Buitenlanders’ aangenomen, op grond waarvan ille-

vervolgens met vrachtauto’s en tankwagens over de

galen gedwongen kunnen worden teruggestuurd naar

Balkan naar de Sloveense of Hongaarse grens te reizen.

hun land van herkomst. Met bilaterale akkoorden is verder invulling gegeven aan het uitzettingsbeleid. Het

De bereidheid tot samenwerking tussen met name de

probleem is dat het overgrote deel van de illegale

FRJ, Bosnië-Herzegovina en Kroatië is vooralsnog

migranten zonder documenten de grens passeert,

minimaal. Ook staan de overheidsorganisaties die aan

waardoor het herkomstland moeilijk is vast te stellen.

illegale migratie weerstand zouden moeten bieden nog

Illegalen uit Iran, Irak, Afghanistan en Sierra Leone

in de steigers. De grensbewakingsdiensten hebben

worden door de Sloveense overheid (nog) niet naar

onvoldoende middelen om de lange blauwe en groene

hun land teruggestuurd. Ongeveer de helft van het

grenzen te controleren en de afgelopen jaren werden

aantal migranten komt via de luchthaven het land

milde toelatingseisen gehanteerd. Daarbij brengt de

binnen. Van de landroutes vormt de grens met Kroatië

slechte economische situatie zowel de lokale bevolking

het grootste lek. Slovenië heeft met de buurlanden,

53


waaronder Kroatië, terug- en overnameovereenkom-

Vooral Roemenen reizen via Kroatië. Tot voor kort

sten gesloten die het terugsturen van migranten moge-

beschouwde Kroatië de illegale transitmigratie via haar

lijk maken.

grondgebied als een West-Europees probleem. De ambitie om toe te treden tot de Europese Unie heeft

Zowel in Slovenië als in Kroatië is sinds 11 september

hierin verandering gebracht. Kroatië heeft aangekon-

2001 een afname van het aantal migranten uit islamiti-

digd illegale migratie meer aandacht te willen geven en

sche staten als Afghanistan, Pakistan en Iran geconsta-

de hulp vanuit lidstaten van de Europese Unie op prijs

teerd. Een verklaring hiervoor kan de scherpere

te stellen. Net als in andere transitlanden uit de regio

controle van de politiediensten in Bosnië-Herzegovina

vinden we in Kroatië zowel bemoedigende initiatieven

zijn, waar in december 2000 een visumplicht is inge-

als aanhoudende problemen. Initiatieven bestaan er op

steld voor Iraniërs. In de periode daarvoor kwamen

het gebied van wetgeving en de herinrichting van de

Iraniërs in grote getale via de luchthaven van Sarajevo

grensbewaking. Een nieuwe vreemdelingenwet, die in

het land binnen. Een tweede verklaring is een scher-

de loop van 2002 van kracht wordt, dient asiel- en

pere controle in de landen van herkomst. In Slovenië is

migratieproblematiek een juridisch kader te bieden.

wel een toename van het aantal illegale migranten uit

Voorts bestaan plannen om een nog op te richten poli-

Afrika geconstateerd. Onder de migranten bevinden

tiedienst exclusief te belasten met grensbewaking en

zich veel Tunesiërs, die vanuit Istanbul via Sarajevo en

illegale migratie. Een relatief hoge salariëring moet

Slovenië naar West-Europa reizen. Ook Roemenen,

corruptie ontmoedigen. Terug- en overnameovereen-

Bulgaren, Bosniërs, Moldaviërs en migranten uit het

komsten zijn gesloten met negen EU-lidstaten, waar-

voormalige Joegoslavië proberen regelmatig om vanuit

onder Nederland. Wat visumverplichtingen betreft

Slovenië illegaal Italië binnen te komen.

volgt Kroatië grotendeels de lijst die de Schengenlanden hanteren. Kroatië heeft voor vrijwel alle niet-

Een fenomeen dat ook in Slovenië waargenomen is, is

Europese landen een visumplicht. Van de Europese

het zogenaamde ‘hotelgebruik’ van asielfaciliteiten.

landen geldt een visumplicht voor de Federale Repu-

Het merendeel van de Iraniërs die asiel aanvragen in

bliek Joegoslavië, Albanië en de voormalige Sovjet-

Slovenië –in 2000 waren dit er 11.000- wacht de

landen, met uitzondering van de Baltische staten.

uitkomst van de asielprocedure niet af en reist door

De grenzen met omliggende landen, met name Bosnië-

naar West-Europa. Smokkelaars instrueren de Iraniërs

Herzegovina, zijn lang en liggen grotendeels in slecht

zich bij binnenkomst in Slovenië bij de politie te

begaanbaar gebied. Grensposten zijn, afgezet tegen het

melden als asielzoeker. De politie escorteert de

gebied dat ze moeten bestrijken, sterk onderbezet. Dit

migranten naar de opvangcentra, waar ze eten en

maakt voor illegale migranten de pakkans aan de grens

kleding krijgen. Na korte tijd worden ze door de

klein. Het toezicht op de lange kustlijn kampt met

smokkelaars uit de centra gehaald voor vervoer naar de

vergelijkbare problemen. Voor de lange Kroatische

eindbestemming.

kust heeft de politie slechts vier patrouilleboten tot zijn beschikking. Bovendien ontbreekt het Kroatië aan

Kroatië

adequate en op elkaar afgestemde logistieke middelen

Kroatië, dat is gelegen op de traditionele heroïnesmok-

om informatie over illegale migratie uit te wisselen.

kelroute van het Midden-Oosten naar West-Europa, is

In Kroatië bestaat, op basis van het dalende aantal ille-

van oudsher een transitland voor illegale migranten.

gale migranten (in vergelijking met voorgaande jaren),

54


het vermoeden dat Bulgarije en Roemenië momenteel

Deze initiatieven ten spijt is er een aantal factoren dat

aantrekkelijker worden als doorvoerland.

Bosnië-Herzegovina aantrekkelijk maakt voor illegale migranten op doorreis. De uitvoering van weten

Bosnië-Herzegovina

regelgeving verloopt niet altijd naar behoren. Op

Een andere belangrijke ‘draaischijf’ voor illegale migratie

verschillende niveaus binnen het overheidsapparaat is

op de Balkan is Bosnië-Herzegovina. Het land heeft in

ook hier integriteitsaantasting een probleem. Door het

de afgelopen jaren een naam opgebouwd als transitland

vooruitzicht van de afslanking van SFOR, het aflopen

voor illegale migratie. In 2000 werden 55.000 meer

van het UNMBH-mandaat en de afname van het

binnenkomende dan vertrekkende reizigers geturfd. Een

aantal hulpfondsen, zal Bosnië-Herzegovina bij de

klein aantal werd door de lokale autoriteiten bij het

bestrijding van illegale migratie in 2003 meer op zich-

oversteken van de Sava-rivier nabij Kroatië opgepakt.

zelf aangewezen zijn.

De rest heeft zijn verblijf in Bosnië-Herzegovina illegaal voortgezet of heeft zijn weg gevonden naar West-

Federale Republiek Joegoslavië

Europa. Sarajevo blijft een belangrijke luchthaven,

In de periode 2000 – 2001 heeft de val van het Milo-

vooral voor reizigers uit Istanbul. Vanuit Sarajevo zijn er

sevic-regime grote invloed gehad op de illegale

vier hoofdroutes naar Kroatië; beide landen delen een

migratie in de regio. Onder Milosevic bestond een

lange grens, die op de meeste plaatsen onbewaakt is.

strakke controle op het personenverkeer, met hier en

Eenmaal in Bosnië proberen sommige illegale migranten

daar belangrijke gaten als gevolg van afspraken met

de Bosnische grens te voet over te steken. Anderen

China en banden met de georganiseerde misdaad.

verstoppen zich in vrachtwagens die naar de grote

Tegenwoordig hanteert de Federale Republiek Joegos-

steden in de Europese Unie rijden of steken per boot de

lavië (FRJ) een strikter regime ten aanzien van Chinese

Sava-rivier over.

migranten. Niettemin blijft de FRJ een veelgebruikt

Onder auspiciën van de United Nations Mission in

transitland voor Chinezen; deze groep is meer gebruik

Bosnië-Herzegovnia (UNMBH) werd medio 2002 de

gaan maken van de route FRJ - Macedonië - Grieken-

laatste hand gelegd aan de opbouw van een nationale

land - Italië.

grensbewakingdienst (National State Border Service). Nederland heeft hier ruim zes miljoen USD aan bijge-

Ten tijde van het Milosevic-regime hadden Chinezen

dragen. Van de 432 grensovergangen is thans 70 procent

geen visum nodig voor Servië, zodat veel Chinezen

bewaakt, waaronder de internationale luchthavens.

naar Servië reisden in de hoop van daaruit naar het

Mede hierdoor daalde in 2001 het overschot aan

Westen te komen. Toen het bewind viel, bevonden

binnenkomende en vervolgens niet vertrekkende lucht-

zich nog circa 60.000 Chinezen in Belgrado. Neder-

reizigers. Op de internationale luchthavens moeten alle

landse liaisons melden dat deze route lange tijd ook in

passagiers sinds 1 januari 2002 bij aankomst een

trek was bij grote aantallen (zeer) jonge Chinezen.

landingskaart invullen, zodat men bij binnenkomst op

Deze jongeren maakten doorgaans eerst een vakantie-

naam geregistreerd wordt. Zoals genoemd, is voor reizi-

reis binnen Azië, om het paspoort ‘levend’ te maken.

gers vanuit Iran een visumplicht ingesteld; ook voor een

Bij de tweede uitreis kwam men in China namelijk

aantal andere landen wordt daaraan gewerkt.

aanzienlijk eenvoudiger door de grenscontrole .

41

41. Dit is inmiddels veranderd, zie paragraaf 2.4.1.

55


Vervolgens vlogen ze met Aeroflot van Beijing naar

Albanië

Moskou. Daarvandaan reisden ze meestal in groepen

Sinds Albanese Kosovaren weer in staat zijn terug te

van ongeveer dertig door naar Belgrado. De Joegoslavi-

keren naar hun provincie loopt het aantal Albanese

sche visa werden zonder uitzondering afgegeven door

migranten dat naar West-Europa migreert terug. Niet-

het Joegoslavische Consulaat-generaal te Shanghai.

temin blijft Albanië van betekenis als transitland voor illegale migranten uit derdelanden. Het gaat hier

In de FRJ wordt effectieve grenscontrole bemoeilijkt

vooral om migranten uit Azië (China en Afghanistan)

door een gebrek aan afstemming en eenduidige

en migranten van Koerdische afkomst, die de oversteek

bevoegdheidsverdelingen tussen verschillende grens-

van de Adriatische Zee naar de hak van de Italiaanse

controlediensten. Formeel zijn grenscontrole en toela-

laars willen wagen. Versterking van de Italiaanse kust-

tingsprocedures een taak van de federale overheid. De

wacht en samenwerking met de Albanese grensauto-

praktijk is echter gecompliceerder, omdat de Montene-

riteiten heeft een licht ontmoedigende uitwerking op

grijnse regering weigert met de federale instituties

reizigers die gebruik willen maken van deze route.

samen te werken. Hierdoor heeft de federale politie

Migranten die over voldoende financiële middelen

geen zeggenschap in Montenegro; de controleposten

beschikken kunnen gebruik maken van smokkelorga-

bij de grensovergangen worden bemand door de

nisaties. Een comfortabele smokkel per vliegtuig wordt

Montenegrijnse politie terwijl de rest van de grens

aangeboden voor 4000 USD; de kosten voor veerboot-

wordt bewaakt door het federale leger. In Servië wordt

smokkel zijn met 2000 USD aanzienlijk goedkoper.

de grenstaak van de Servische politie langzaam overge-

De goedkoopste, maar minst comfortabele manier, is

nomen door de federale politie. Verder wordt de admi-

de smokkel per speedboot voor circa 600 USD per

nistratieve grens met Kosovo aan de kant van Kosovo

persoon. Veel smokkel wordt georganiseerd vanuit de

gecontroleerd door KFOR. Daarbij zijn de grenzen

havensteden Durres en Vlora. Voor de smokkel per

met Bosnië-Herzegovina en Kroatië nog niet geheel

vliegtuig is de luchthaven van Rinas, bij Tirana, popu-

gedefinieerd.

lair. Rinas fungeert als knooppunt tussen Turkije,

Het federale Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft

Bulgarije en Egypte voor migranten met als eindbe-

het plan om deze versnipperde grenscontrole onder te

stemming Italië.

brengen bij één federale grenspolitie, het zogenaamde Green Border Project. De kans van slagen van dit

Albanese smokkelorganisaties beschikken over een

project is, zolang binnen de federatie geen overeen-

netwerk van verbindingspunten over heel West-

stemming bestaat, zeer gering.

Europa. Italië vormt voor deze organisaties een belangrijk bruggenhoofd in het Schengengebied.

Medio 2002 zijn de Beneluxlanden met de FRJ in

Hier worden dan ook nauwe banden met de lokale

onderhandeling getreden over een terug- en overname-

maffia onderhouden. De etnisch-Albanese groepen

overeenkomst. Deze overeenkomst voorziet in de

bestaan uit clans van 30 à 50 leden, die zich met

terugname van illegaal in de Benelux verblijvende

verschillende soorten misdaad bezighouden, waar-

Joegoslavische onderdanen en via Joegoslavië naar de

onder mensensmokkel. De routes waarlangs mensen

Benelux gemigreerde personen uit andere landen.

worden gesmokkeld, worden ook gebruikt voor de smokkel van sigaretten, drugs en wapens. Deze

56


criminele groepen houden zich thans steeds vaker bezig met mensenhandel.

42

terlijke macht en de repatriëring en opvang van slachtoffers van mensenhandel.

De Italiaanse overheid hanteert niet geringe strafmaten (oplopend tot vijftien jaar gevangenisstraf ) voor smok-

Macedonië

kelaars. Dit werkt een verharding van de smokkelprak-

Macedonië wordt als transitland gebruikt door

tijk in de hand. Smokkelaars die bij hun overtocht op

migranten die vanuit Bulgarije of de Federale Repu-

heterdaad betrapt worden, gijzelen jonge migranten als

bliek Joegoslavië via Albanië naar Italië willen reizen.

borg voor een vrije aftocht of gooien hun klanten over-

Turkse en Iraanse Koerden maken veel gebruik van de

boord opdat reddingsacties de achtervolging zullen

landroute via Bulgarije. In het zuidwesten van Mace-

vertragen. Vanuit Albanië wordt niet alleen door de

donië (het gebied rond Ohrid en Struga) faciliteren

lucht en over zee gesmokkeld, maar ook over land. Via

Albanese smokkelaars de illegale grensoverschrijding

de FRJ wordt naar Hongarije en Oostenrijk of via

met Albanië. Bekende routes lopen over het meer van

Kroatië en Slovenië naar Italië gereisd.

Ohrid en de berg Jablanica ten noorden van dit meer. De migranten worden vervolgens naar de Albanese

De Albanese regering voert op papier een ambitieus

kust gebracht, van waaruit de overtocht naar Italië

beleid waaraan in de praktijk echter onvoldoende

wordt verzorgd.

uitvoering wordt gegeven. Zwak functionerende immigratie- en politiediensten en een slecht toegeruste

Macedonië wordt niet alleen als transitland gebruikt

grensbewaking dragen bij aan een gunstig transitkli-

door migranten die naar Albanië willen reizen, maar

maat. Niettemin lijkt de samenwerking tussen Italië en

ook door Albanezen die naar Griekenland en Italië

Albanië bij de bestrijding van illegale migratie resultaat

gaan. De Albanezen die hun land willen verlaten geven

te boeken. Transporten van illegale migranten worden

er de voorkeur aan om niet direct naar Italië te varen;

in toenemende mate onderschept. Albanië probeert de

ze kiezen voor de omweg via Griekenland. Waarom zij

migratiestroom ook beheersbaar te maken door het

dat doen is niet duidelijk. Mogelijk beschouwen Alba-

aangaan van terugnameovereenkomsten met landen

nezen de directe reis extra riskant, omdat ze betrapt

van herkomst. Bij het afsluiten van overnameovereen-

kunnen worden door hun eigen grensautoriteiten. Ook

komsten stellen de autoriteiten zich voorzichtig op,

deze grensoverschrijding vindt plaats in de buurt van

aangezien Albanië niet over adequate opvangcapaciteit

het Ohridmeer. In Macedonië vormt Bitola de belang-

voor onderdanen van andere landen beschikt.

rijkste verzamelplaats voor de doorreis naar Griekenland; men passeert doorgaans lopend de ‘groene grens’.

De internationale gemeenschap steunt Albanië op diverse manieren bij het migratiebeleid. De Albanese

Grenscontroles worden bemoeilijkt door de onherberg-

politie en grensbewakingsautoriteiten krijgen steun van

zaamheid van het gebied, het gebrek aan menskracht

de Verenigde Staten, Italië en de Europese Commissie.

en materiaal, onvoldoende opleiding en het nagenoeg

De donorgemeenschap schenkt voorts aandacht aan de

ontbreken van ‘cross border’- samenwerking. De immi-

bestrijding van corruptie, het versterken van de rech-

gratiedienst (INS) van de VS verzorgt training voor de

42. Markey (J.), Mafia organised crime in Europe. Brussel: Colloquium Maffia en Mensenhandel: Wie zijn ze? Hoe bestrijden?, Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestijding, 15 juni 2001.

57


grensautoriteiten in Macedonië met enig positief resul-

De Turkse regelingen op het gebied van toelating en

taat. Ook de EU heeft een programma op stapel staan

erkenning van vluchtelingen zijn niet eenduidig. Dit

voor het versterken van de grensbewaking.

leidt tot rechtsonzekerheid en arbitraire toepassing van regelgeving. Turkije heeft een geografische beperking

Turkije

aan het Vluchtelingenverdrag van 1951 gesteld: het

Turkije vormt de geografische schakel tussen Europa en

land erkent slechts vluchtelingen uit Europa. Voor

het Midden-Oosten en is hierdoor aantrekkelijk voor

niet-Europese migranten geldt dat zij zich uiteindelijk

illegale migranten. Elk jaar zouden 200.000 personen

in een ander land zullen moeten vestigen. Niet-Euro-

Turkije aandoen, die op doorreis zijn naar de Europese

pese vluchtelingen zijn hierdoor per definitie in tran-

43

Unie. Dit zijn vooral migranten uit het Midden-

sito.

Oosten (Irakezen, Iraniërs), uit Azië (Pakistanen,

Illegale grensoverschrijding is wel strafbaar: in 2000 en

Bangladeshi, Srilankanen) en Afrika (Nigerianen,

2001 zouden de Turkse autoriteiten respectievelijk

Somaliërs, Kongolezen). De Nederlandse liaison meldt

95.000 en 93.000 illegalen aangehouden hebben. In

een toename van Afghanen in Istanbul, die vanuit

de praktijk worden echter nauwelijks straffen opge-

Turkije over land naar het westen proberen te komen.

legd. Verder ontbreekt het de Turkse vreemdelingen-

Dit kan te maken hebben met de plannen van de

diensten aan geld en mankracht om een actief uitzet-

Iraanse autoriteiten om de circa twee miljoen Afghanen

tingsbeleid te voeren. Uitzetting blijft over het

die nog in Iran verblijven, te repatriëren. Ook Turkije

algemeen beperkt tot illegalen die verdacht worden van

gaat mogelijk binnenkort de tijdelijke verblijfstitel van

of veroordeeld zijn voor criminele activiteiten.

44

4.000 in Turkije verblijvende Afghanen intrekken. Voorts mengen zich Turkse Koerden, die niet visum-

De Turkse autoriteiten beschouwen illegale migratie als

plichtig zijn voor Roemenië, Albanië en Bosnië en

een potentiële inkomstenbron van de Koerdische

Herzegovina, in deze migratiestroom.

KADEK (de voormalige PKK). Er bestaat overigens

In Turkije is een visumplicht voor onderdanen uit Irak,

enige discrepantie tussen de Turkse en Nederlandse

Afghanistan, India en Pakistan. Die geldt niet voor

perceptie van de KADEK. De Koerdische afscheidings-

Iraniërs, Tunesiërs, Kenianen –veelal van Somalische

beweging is in het grensgebied met Iran en Irak nog

afkomst– Bosniërs, Albanezen, Macedoniërs en

altijd actief, waardoor grensbewaking een grote prio-

Marokkanen; voor verblijf in Turkije hebben zij een

riteit geniet. De door dit conflict ingegeven harde lijn

visumvrije termijn van drie maanden. Onderdanen uit

ten opzichte van illegale migranten maakt illegale

de voormalige Sovjet-Unie kunnen tegen betaling van

grensoverschrijding in deze regio – het grensgebied

10 USD -en door aan te tonen dat ze over genoeg geld

met Iran en Irak - een riskante onderneming. De

beschikken- een visum verkrijgen. Het verblijfsklimaat

Turkse inspanningen voor de bestrijding van illegale

voor illegale migranten is overigens door de werkloos-

migratie zijn de afgelopen jaren toegenomen. Extra

heid en de lage levensstandaard niet erg uitnodigend.

middelen zijn uitgetrokken voor de uitbreiding van het

Migranten reizen dan ook liever door naar West-

opsporingsapparaat, de training van grensautoriteiten

Europa of Noord-Amerika.

en de samenwerking met buurlanden zoals Grieken-

43. Bourcier, N., Près de 200 000 personnes en situation irrégulière transitent chaque année par la Turquie. Un programme d’action conjointe entre Ankara et l’Union européenne est en gestation. In: Le Monde, 3 augustus 2002. 44. Bron: IND

58


land en Bulgarije. In het oostelijke grensgebied wonen

tussenstop in het Schengengebied uit te stappen. Tot

Koerden aan weerszijden van de grens die door stam-

voor kort genoot ook de luchtroute van Turkije naar

verbanden contacten met elkaar onderhouden. Door

Bosnië-Herzegovina grote populariteit, vooral onder

deze verbanden beschikken de Koerden automatisch

Iraniërs, Tunesiërs en Turken. Door de ingevoerde

over een grensoverschrijdend netwerk dat ook voor

visumplicht voor Iraniërs in Bosnië-Herzegovina en de

migratiedoeleinden aangewend kan worden.

verbeterde samenwerking tussen de Turkse en Bosnische autoriteiten is deze migrantenstroom afgenomen.

In Turkije bevinden zich veel mensensmokkelaars,

Vele migranten verlaten Turks grondgebied ook over

waardoor het voor migranten eenvoudig is om een

de landgrens met Bulgarije en Griekenland. Van deze

smokkelaar te vinden. De lange buitengrenzen en de

route maken voornamelijk Afghanen, Irakezen,

vele havens zijn moeilijk te controleren. In Istanbul

Iraniërs en Pakistani gebruik.

verblijven de illegalen in de goedkope hotelletjes in de

Vanuit Istanbul wordt ook verder gereisd door de

wijken Laleli en Aksaray tot zij verder kunnen reizen

Balkanregio. Begin 2001 maakten Tunesiërs bijvoor-

naar Europa. De oostelijke Mediterrane route loopt

beeld veelvuldig gebruik van de route Turkije–Sarajevo.

door Turkije of Cyprus en eindigt op de kusten van

Tenslotte werd in hoofdstuk twee al beschreven dat

Griekenland of Italië. De oversteek naar de Griekse

Istanbul eveneens het beginpunt is van de reis van vele

eilanden kan door mensensmokkelaars vrij eenvoudig

migranten uit Turkije zelf (zie 2.2.4).

en zonder al te veel risico gemaakt worden. Het merendeel (80%) van de migranten dat de zeeroute neemt is van Turks-Koerdische of Iraaks-Koerdische afkomst. Sri Lankanen benutten de route via Noord-

3.5 De zuidgrens van het Schengengebied: Griekenland, Italië, Spanje.

45

Cyprus en Turkije om naar het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Nederland te komen. De Griekse auto-

Griekenland

riteiten hebben gesignaleerd dat Roemeense en Turkse

De Griekse grens vormt door de lange kuststrook,

goederenschepen, via de Zwarte Zee of vanuit havens

talrijke eilanden en geografische ligging een aantrekke-

in het Midden-Oosten, werden ingezet bij de smokkel

lijke toegang tot het Schengengebied. Zoals aange-

van illegale migranten. Op de Middellandse zee

geven, ontvangt Griekenland zowel via land- als

worden regelmatig onzeewaardige vaartuigen

zeeroutes illegale migranten uit Turkije, Albanië en

gevonden, die zonder bemanning ronddobberen in de

Bulgarije. Het aantal migranten dat via Turkije en de

buurt van het Europese continent. Op deze schepen

Aegeïsche Zee Griekenland binnenkomt, is de afge-

bevindt zich meestal een grote groep etnische Koerden

lopen jaren gestegen. In 2001 strandden herhaaldelijk

uit verschillende landen uit de regio.

schepen die honderden migranten aan boord hadden. De terug- en overnameovereenkomst die recentelijk

Naast de zeehavens wordt ook de luchthaven van

tussen Griekenland en Turkije is gesloten, dient de

Istanbul al enkele jaren gebruikt door migranten.

instroom in de toekomst te beperken. Migranten

Migranten boeken een vlucht van Turkije naar een

proberen ook naar West-Europa te komen door als

land zonder visumplicht, met het doel om tijdens een

bemanningslid aan te monsteren bij schepen die

45. IND/ILO, Route & Trends, april/mei 2001.

59


havens in Griekenland of Italië aandoen.

Grosso modo reizen illegale migranten via vier

Naast de Aegeïsche kust en de landroutes via Turkije,

verschillende routes Italië binnen. De noordelijke

Bulgarije, Macedonië en Albanië, biedt ook Cyprus

route voert over de 200 kilometer lange Sloveens-Itali-

een mogelijkheid voor illegale migranten om naar

aanse grens en wordt veel gebruikt door Koerden. Bij

Grieks grondgebied te reizen. Vanaf het Griekse deel

het passeren van deze grens maken de migranten

van Cyprus is het geen probleem om naar het Griekse

gebruik van bus, trein, vrachtauto en boot, of ze gaan

vasteland te komen. Veel Libanezen, Afghanen,

te voet. De tweede route is de zeeroute over de Adriati-

Koerden en Pakistani maken gebruik van Cyprus als

sche Zee, tussen de Albanese en Montenegrijnse kust

‘transiteiland’.

naar de zuidkust van Italië (ter hoogte van Bari en

Een aantal factoren spoort migranten aan om zich niet

Gargano). Dit is de route naar Apulië. Montenegrijnse

in Griekenland te vestigen, maar door te reizen naar

kustplaatsen als Bar, Ulcin en Bodva worden vaak als

andere landen. De belangrijkste zijn de moeizame

vertrekpunt gebruikt. De derde route leidt naar de

toegang tot asielprocedures, het gebrek aan opvangmo-

Italiaanse kust van het zuidwestelijk Italiaans schierei-

gelijkheden en de xenofobe sentimenten in de Griekse

land, Calabrië. In de zomer van 2000 liep het aantal

samenleving. Niettemin bestaat in Griekenland een

migranten dat in Calabrië aankwam op tot vijfhonderd

grote vraag naar ongeschoolde arbeid, die illegale

per week. Het merendeel is van Koerdische afkomst,

migranten in staat stelt om een tijdelijk verblijf in

maar ook Afghanen, Pakistani, Irakezen en Afrikanen

Griekenland te benutten om geld te verdienen.

komen via deze route. Sicilië vormt de vierde toegangs-

De mensensmokkel vanuit Griekenland en over Grieks

poort, vooral voor illegale migratiestromen vanaf

grondgebied is voornamelijk in handen van Griekse,

Noord-Afrika.

Turkse en Russische criminele netwerken. De handel

Bij de smokkel van migranten naar Italië zijn diverse

in valse identiteitspapieren wordt gedomineerd door

smokkelorganisaties actief. Turkse organisaties uit

Russische organisaties. Russen en Oekraïners van

Ankara en Istanbul houden zich bezig met de smokkel

Griekse afkomst weten met valse geboortecertificaten

via de zeeroute naar Italië. Hierbij vindt samenwerking

identiteitspapieren te bemachtigen, die hen vervolgens

plaats met Albanese en Calabrische criminele

toegang tot de andere Schengenlanden verschaffen.

netwerken. Voorts bestaan verbanden tussen diverse

Griekenland pleit voor een grotere inspanning van de

Italiaanse en Albanese misdaadorganisaties die de

Europese Unie bij de bestrijding van illegale migratie

smokkel naar Lombarije, Ligurië en Piedmonte facili-

over Grieks grondgebied, dat immers de buitengrens

teren. De banden van Italiaanse organisaties lijken zich

van het Schengengebied vormt.

verder uit te strekken tot Kosovo en Montenegro. Ook de Chinese georganiseerde misdaad heeft een aandeel

Italië

in de smokkel via Italiaans grondgebied. Hoewel

Italië’s geografische ligging, in combinatie met een

Chinezen bij voorkeur zelfstandig opereren, maken zij

lange kustlijn, maakt het land kwetsbaar voor illegale

wel afspraken met Italiaanse misdaadorganisaties. De

instroom van migranten. Italië is zowel een bestem-

bereidheid tot samenwerking van de Italiaanse maffia

mingsland als een transitland voor migratie naar West-

strekt zich verder uit tot Albanese en Noord-Afrikaanse

Europa. Veel migranten uit de Balkan, Turkije en Irak

misdaadorganisaties. Op Italiaans grondgebied

landen op de Zuid-Italiaanse kust, maar ook de land-

proberen de Italiaanse organisaties door onderlinge

route via Slovenië wordt benut.

afspraken hun invloedssferen af te bakenen. Misdaad60


organisaties van Kroatische en Sloveense afkomst zijn

voor een overtocht.

actief bij de smokkel van illegale migranten via de

Door het enorme migratiepotentieel in Subsahara-

landroute naar Italië.

Afrika en de daaraan verbonden winstmogelijkheden, wordt een verdere professionalisering van smokkelorga-

De bestrijding van illegale migratie geniet in Italië

nisaties waargenomen. Steeds vaker wordt de smokkel

brede politieke steun. Het Openbaar Ministerie en de

van begin tot eind georganiseerd, waarbij gebruik

recherche-eenheden zijn niet alleen zeer actief in de

wordt gemaakt van speedboten en moderne communi-

inreiszones (Zuid- en Oost-Italië), maar ook bij de

catieapparatuur.

uitreiszones (Ventimiglia). Daarnaast heeft Italië een succesvol verwijderingsbeleid. Zo werden in 2000

De bestrijding van illegale immigratie neemt een voor-

meer dan 56.000 vreemdelingen verwijderd. In het

name plaats in op de Spaanse politieke agenda. In

algemeen is het Italiaanse asiel- en opvangbeleid niet

2001 is het “Centrale Beleidsdocument voor Immi-

bijzonder aantrekkelijk, waardoor een groot deel van

gratie en Asiel” aangenomen. Naast migratiemanage-

de migranten de voorkeur geeft aan de betere rege-

ment en de integratie van vreemdelingen staan de

lingen in de noordelijke landen.

bestrijding van mensensmokkel en mensenhandel centraal. De ontwikkeling van adequate uitvoeringsin-

Spanje

strumenten voor dit beleid is in gang gezet. Ter bestrij-

Spanje is vanwege zijn geografische ligging, historische

ding van criminele netwerken die illegale migratie faci-

banden en gunstige economische ontwikkeling een

literen, zijn speciale eenheden in het leven geroepen.

aantrekkelijk bestemmingsland voor met name immi-

Deze eenheden hebben tot taak het voorkomen en

granten uit Noord-Afrika, Latijns-Amerika en in

ontmantelen van mensensmokkelnetwerken en het

toenemende mate uit Subsahara-Afrika. Door de sterke

opsporen en vervolgen van personen die illegale

economische groei van de laatste decennia heeft Spanje

migranten uitbuiten.

zich van een emigratieland tot een immigratieland ontwikkeld. Het gevolg is dat veel illegale migranten

De tijdelijke vraag naar arbeidskrachten in de land-

vanuit Marokko in kleine vissersbootjes (pateras) de

bouw, tuinbouw en bouwsector hebben een aanzui-

levensgevaarlijke tocht naar het Spaanse vasteland

gende werking op illegale migranten. Spanje probeert

ondernemen. Potentiële illegale Latijns-Amerikaanse

deze migratiestroom met behulp van de zogenaamde

immigranten maken gebruik van het vliegtuig, waarbij

contingentbenadering beheersbaar te maken. Deze

ze vaak over Schiphol reizen. Illegale migranten

jaarlijkse quota van ‘toelaatbare’ migranten zijn geba-

proberen zich ook via de Canarische eilanden toegang

seerd op de vraag van verschillende economische

te verschaffen tot Spanje.

sectoren. Voorts probeert Spanje met bilaterale

De smokkel van migranten wordt vooral uitgevoerd

verdragen de toestroom van migranten te reguleren.

door regionaal georganiseerde groepen, die werken als

Spanje is bezig de samenwerking en informatie-uitwis-

familiebedrijfjes. Ook individuen als taxichauffeurs,

seling te intensiveren met de politiediensten van

vrachtwagenchauffeurs en ondernemers verdienen geld

herkomst-, transit- en bestemmingslanden. Tevens wil

aan illegale migratie. Aan het eind van het oogstseizoen

het land verdragen sluiten met herkomstlanden, met

worden in Noord-Marokko potentiële klanten bena-

het doel aldaar informatiecampagnes te starten die

derd, omdat deze doelgroep dan geld heeft verdiend

waarschuwen voor de risico’s van illegale migratie.

61


Spanje richt zich ook op het aanpakken van bedrijven

heen. Dit hangt samen met het vervallen van de

die illegale migranten in dienst nemen.

visumplicht voor het Schengengebied voor onderdanen uit een aantal landen in Centraal- en Oost-Europa. De

3.6 Samenvatting en conclusie

kandidaat-lidstaten van de Europese Unie worden in

De plaats die de GOS-staten Rusland, Wit-Rusland en

toenemende mate aantrekkelijk als permanente of

Oekraïne in de illegale migratieketen naar het Schen-

semi-permanente eindbestemming voor illegale

gengebied innemen, is de afgelopen twee jaar niet

migranten. Overigens maken migranten regelmatig

wezenlijk veranderd. Illegale migranten konden zich

oneigenlijk gebruik van de asielfaciliteiten die deze

ook in 2000 en 2001 relatief eenvoudig toegang

landen bieden: sommige asielzoekers gebruiken de

verschaffen tot het Russisch grondgebied. Migra-

centra als tijdelijke opvang, voordat ze doorreizen naar

tiestromen lopen vanuit Afrika en het gehele Aziatische

het Schengengebied. Op deze manier fungeren de

continent via Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne naar

asielcentra als verzamelplaatsen voor illegale transitmi-

Europa. De hoofdsteden Moskou, Minsk en Kiev

granten.

fungeren hierbij als verzamelplaatsen en vormen de drie belangrijke centra van smokkelactiviteiten. De

De afgelopen twee jaar is het aantal legale en illegale

smokkel van illegalen binnen het GOS-gebied vergt

migranten uit de Federale Republiek Joegoslavië en

geen hoge organisatiegraad en vindt plaats in relatief

Bosnië-Herzegovina afgenomen. De regio heeft echter

grote groepen. De grenscontroles zijn eenvoudig te

als transitgebied aan betekenis gewonnen. Vooral in de

omzeilen en worden verder verzwakt door gevoeligheid

Federale Republiek Joegoslavië, Bosnië-Herzegovina en

voor corruptie. Bij de grens tussen de GOS-staten en

Kroatië hebben gewapende conflicten en daaropvol-

Oost-Europese landen stuiten de illegale migranten op

gende politieke machtsverschuivingen het functioneren

meer weerstand van de grensautoriteiten. Hierdoor

van de economie en van overheidsinstanties aangetast.

worden ze gedwongen om zich in kleinere groepen te

De grensbewaking is nog in ontwikkeling: instanties

verplaatsen en voor de reis van smokkeldiensten

werken onvoldoende samen, hebben gebrek aan

gebruik te maken. De aanpak van illegale migratie in

middelen en kampen met onduidelijke bevoegdheids-

de GOS-staten verloopt uiterst moeizaam; hun asiel-

verdelingen. Door de slechte economische situatie is

en uitzettingsbeleid biedt geen effectief tegenwicht aan

ook aantasting van de integriteit een probleem. In het

de toestroom van illegale migranten.

algemeen staat de problematiek rond illegale (transit)migratie pas sinds kort op de politieke agenda.

De Centraal- en Oost-Europese landen werken aan de verbetering van hun grensbewaking. Scherpere

De Zuid-Europese kust blijft het toneel van migratie

controles aan de Poolse en Tsjechische grens leiden wel

per boot. In Albanië komen illegale migranten uit de

tot een verdere professionalisering van smokkelorgani-

richting van de Federale Republiek Joegoslavië,

saties. Ook lijkt de toegenomen controle een verplaat-

Roemenië en Turkije samen om de overtocht naar de

sing van de migratiestroom in zuidelijke richting

Zuid-Italiaanse kust te wagen. Ook uit Griekenland en

(onder andere naar de Balkan) in de hand te werken.

Turkije vertrekken boten met Italië als eindbestem-

Voorts zijn er aanwijzingen dat valse en vervalste reis-

ming. In ieder van deze kuststaten zijn georganiseerde

en identiteitsdocumenten een belangrijkere rol gaan

misdaadgroepen actief in het faciliteren van het vervoer

spelen bij mensensmokkel vanuit deze regio dan voor-

over zee. Van deze groepen is bekend dat zij onderling

62


contacten onderhouden om de smokkel te organiseren.

Dit werkt corruptie van de autoriteiten in de hand en

Het grootste gedeelte van de bootmigranten is van

stimuleert de lokale bevolking om met mensensmok-

Turks-Koerdische of Irakees-Koerdische afkomst. Ook

kelaars samen te werken. Landen die kampen met een

Schengenland Spanje ontvangt bootmigranten, die

ongunstige economische situatie hebben zo een

veelal van Afrikaanse afkomst zijn.

gunstig transitklimaat. Landen waar het economisch goed gaat, worden aantrekkelijker voor illegale

Illegale migranten en smokkelaars blijven op zoek naar

migranten als tijdelijke of permanente bestemming.

de zwakke plekken in de West-Europese buiten-

Ook landen waar de vraag naar ongeschoolde arbeid

grenzen. Die kunnen zitten in de controle op lucht-

groot is en de controle op illegale arbeid laag, werken

havens en landen zeegrenzen, in het visumbeleid, in

als een magneet op illegale migranten. Een betere

de daadkracht van de overheid bij optreden tegen ille-

economische situatie in de buurlanden van de Euro-

gale grensoverschrijding en mensensmokkel, in de

pese Unie zou dan ook de migratiedruk verdelen over

mate van corruptie en in de mogelijkheden die asiel-

een groter gebied en meer landen zouden gemotiveerd

procedures bieden. In de afgelopen twee jaar hebben

worden om illegale migratie en mensensmokkel tegen

smokkelorganisaties zich verder geprofessionaliseerd

te gaan.

om, gebruik makend van deze zwakke plekken, aan illegale migratie te verdienen. In landen die in de eerste plaats transitland zijn, heeft de bestrijding van illegale migratie niet automatisch prioriteit. Hoewel internationale druk stimulerend kan werken, vormt een duidelijk eigenbelang de beste motivatie om illegale migratie effectief te bestrijden. Dat kan een kandidaat-lidmaatschap van of een sterke oriëntatie op de Europese Unie zijn. Landen die toenadering zoeken tot de Unie tonen hun bereidheid om transitmigratie te bestrijden en hun migratie- en grensbewakingsinstellingen te verbeteren. Het potentiële lidmaatschap van de Europese Unie maakt landen voor illegale migranten echter ook aantrekkelijker als tijdelijke of permanente eindbestemming. Migranten vestigen zich tijdelijk op het grondgebied van een kandidaat-lidstaat om de toetreding af te wachten. De economische situatie van een land heeft op diverse manieren invloed op het transitklimaat voor illegale migranten. Economieën in ontwikkeling of in een overgangsfase kenmerken zich door lage lonen voor overheidsfunctionarissen, werkloosheid en armoede. 63


64


4. Reisroutes 4.1 Inleiding

KMar verzamelt bij haar intercepties aan de grens infor-

In de voorgaande hoofdstukken werd al beschreven op

matie over reisroutes. In het buitenland doen politie- en

welke uiteenlopende manieren de reis naar het Westen

KMar-liaisons hetzelfde. Uit de informatie van deze

van migranten kan verlopen. Duidelijk is geworden dat

diensten komt naar voren dat bepaalde steden zich in

reisroutes snel aan populariteit kunnen winnen en,

de afgelopen jaren hebben ontwikkeld tot ‘draaischijven’

onder druk van tegenmaatregelen van Westerse grensbe-

van illegale migratie en mensensmokkel tussen regio’s

wakingsautoriteiten ook weer even snel verdwijnen.

van vertrek (bijvoorbeeld West-Afrika, Midden-Oosten,

Routes zijn dan ook al snel gedateerd. In dit hoofdstuk

en Centraal-Azië) en regio’s van aankomst (West-

hebben we er daarom voor gekozen om geen opsom-

Europa, de VS en Canada, Australië). Deze steden

ming te geven van aangetroffen reisroutes. Wel willen

fungeren als magneten voor smokkelaars en hun poten-

we meer inzicht bieden in de achtergrond van de routes.

tiële klanten. Vraag en aanbod komen samen en er

Inzicht in reisroutes is nodig om preventieve maatre-

worden afspraken gemaakt over het reisdoel, de reisom-

gelen tegen illegale migratie en mensensmokkel te

standigheden en de vergoeding. Op die manier worden

kunnen nemen. Een doelgericht optreden aan de

de routes vastgesteld. Het verstoren van de aan- en

binnen- en de buitengrenzen van het Schengengebied

afvoerroutes naar en vanuit deze steden en het achter-

en de uitbouw van het netwerk van Immigration Liaison

halen van begeleiders van gesmokkelden zijn daarom

Officers (ILO’s) van de Immigratie- en Naturalisatie-

onderdelen van de mondiale strijd tegen mensensmok-

dienst (IND) kunnen worden gebaseerd op dat inzicht.

kelaars.

Verschillende overheidsdiensten, zoals het Ministerie

Hieronder worden de ‘draaischijven’ in Afrika, Azië en

van Buitenlandse Zaken, de IND, de Algemene Inlich-

Centraal- en Oost-Europa behandeld, die een centrale

tingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), het Informatie- en

rol spelen bij de reis van migranten naar het Westen en

Analysecentrum Mensensmokkel (IAM) van de politie

Nederland. Ook wordt kort ingegaan op de reisroute

en de Koninklijke Marechaussee (KMar), vergaren

naar Groot-Brittannië, omdat Nederland daarbij een

kennis over reisroutes. De IND verzamelt bijvoorbeeld

belangrijk transitland is. In dat kader komt tevens de

informatie uit de eerste gehoren met asielzoekers. De

problematiek rond de Kanaaltunnel aan de orde.

47

46

ILO’s van de IND en de beleidsmedewerkers Asiel en Migratie van het Ministerie van Buitenlandse Zaken

4.2 Migratieregio’s in Afrika

verwerken in hun rapportages de bevindingen uit hun

De migratiedynamiek op het Afrikaanse continent kan

respectievelijke standplaatsen in de wereld. Ook de

het beste worden beschreven aan de hand van een

46. Thans zijn ILO’s gestationeerd in Amman, Bangkok, Colombo, Dubai, Istanbul, Luanda, Nairobi, Peking en Pretoria. In de periode 20002001 was in Lagos (Nigeria) eveneens een ILO geplaatst. 47. Moskou, Istanbul, Conakry, Bangkok en Dubai zijn voorbeelden hiervan.

65


indeling in vier regio’s: Noordelijk Afrika, Zuid-Afrika,

Hoewel Noord-Afrikanen en Afrikanen afkomstig van

West-Afrika en Oostelijk Afrika. De belangrijkste

bezuiden de Sahara beide methodes gebruiken, lijken

steden die als draaischijf voor mensensmokkel

de laatsten vaker te kiezen voor de kleine gevaarlijke

fungeren zijn Pretoria en Johannesburg in het zuiden,

bootjes en vlotten. De manier waarop zij reizen (met

Conakry, Abidjan, Lagos en Bamako in het westen en

slecht vervoer, zonder begeleiding onderweg en zonder

Nairobi in het oosten. Voorts reist een groot deel van

valse documenten) duiden op een relatief lage organi-

de migranten uit heel Afrika via de kusten van de

satiegraad. Een mogelijke oorzaak hiervoor kan zijn

Noord-Afrikaanse landen Marokko, Algerije of Tunesië

dat zij geen professionele mensensmokkelaar kunnen

naar Europa.

vinden of betalen. Vooral de geografische beperkingen (er zijn slechts enkele oversteekpunten vanuit Noord-

Noord-Afrika

Afrika), in combinatie met het gekozen vervoersmiddel

Een aantal Noord-Afrikaanse landen (Marokko,

zorgen ervoor dat de hier beschreven reisroutes de

Tunesië en Algerije) vormt voor illegale migranten van

afgelopen twee jaar vrijwel hetzelfde zijn gebleven. Wel

verschillende nationaliteiten een springplank naar

is de intensiteit veranderd waarmee de Italiaanse en

Zuid-Europa. Dit zijn vooral mensen uit deze Arabi-

vooral de Spaanse grensbewakingsautoriteiten illegale

sche landen zelf, maar ook West-Afrikanen, zoals Libe-

immigatie proberen tegen te gaan. Met behulp van

rianen, Guineërs en Nigerianen. De reisroutes vanuit

EU-steun heeft Spanje vooral rondom Gibraltar een

Noord-Afrika voeren meestal over een van de Mediter-

beter zicht gekregen op vaartuigen die zich in de Straat

rane zeeroutes. De zuidelijke Mediterrane zeeroutes

van Gibraltar bevinden. Daardoor kan men ook sneller

voor illegale migranten lopen van Algerije naar Spanje

reageren als zich levensbedreigende situaties voordoen.

en Frankrijk, of van Tunesië naar Italië (Sicilië). Tune-

Mede onder invloed van de strengere Spaanse grensbe-

siërs, Marokkanen en andere Noord-Afrikaanse natio-

waking lijkt thans een nieuwe route te ontstaan: steeds

naliteiten worden aangetroffen bij - soms succesvolle -

vaker leiden mensensmokkelaars migranten via de

pogingen om heimelijk mee te varen op veerboten die

Canarische Eilanden.

een pendeldienst onderhouden met havensteden in Zuid-Europa. Ze vertrekken uit de Algerijnse haven-

Zuid-Afrika

steden Oran, Annaba of Skikda, met als bestemming

De relatieve welvaart in Zuid-Afrika heeft de afgelopen

de kust van Spanje (Alicante, Barcelona), Frankrijk

twee jaar een grote aantrekkingskracht uitgeoefend op

(Marseille) of Italië (Genua, Napels). Een variant

mensen uit de omliggende landen. In de afgelopen

hierop is de route over Sicilië en Sardinië. Ook worden

jaren kwam dan ook een stroom migranten op gang,

groepen gesmokkelden in kleine visserschepen naar de

die vaak zonder controle het land binnenkwamen. De

kust van Italië en in mindere mate Spanje gebracht.

problematiek rond illegalen is in Zuid-Afrika dan ook

Een andere methode om de oversteek te wagen is op

groot. De meesten zoeken er werk of naar een moge-

kleine bootjes of zelf gefabriceerde vlotten. Vaak zijn

lijkheid om richting Europa of de Verenigde Staten te

dit nauwelijks zeewaardige vaartuigen die bij slecht

reizen.

weer al snel levensgevaarlijke situaties opleveren. De

Vanuit Zuid-Afrika heeft vooral de luchtroute naar

risico’s daarvan worden vaak onderschat, zodat jaarlijks

Europa zich ontwikkeld. Johannesburg speelt daarbij

tientallen migranten verdrinken bij hun pogingen om

in twee opzichten een belangrijke rol. In de eerste

Europa te bereiken (zie ook 3.5). 66


plaats is deze stad voor veel gesmokkelden uit de regio

West-Afrika

het begin van de route. Veel Angolezen, maar ook

Een groot aantal plaatsen in deze regio kan als draai-

migranten met allerlei andere nationaliteiten, maken

schijf voor illegale migratie worden beschouwd; de

gebruik van vervalste Zuid-Afrikaanse paspoorten of

belangrijkste komen hier aan de orde.

48

paspoorten die blanco gestolen zijn. Daarnaast is

In paragraaf 2.3.2 over Guinee is de positie van

Johannesburg ook belangrijk als draaipunt richting

Conakry al beschreven. Guinee heeft een groot intern

Europa voor migranten die vanuit andere delen van de

vluchtelingenprobleem doordat veel inwoners van

wereld via luchtroutes worden gesmokkeld. Het gaat

Liberia en Sierra Leone hun land zijn ontvlucht. Voor

hierbij vooral om Chinezen die niet rechtstreeks van

hen die in staat zijn een smokkelaar te vinden en te

China naar Europa vliegen, maar via een tussenstop in

betalen, is Conakry een belangrijke plaats voor vertrek

Johannesburg de Europese grensbewakingsautoriteiten

richting Europa. Deze stad is vooral een centrum voor

willen omzeilen. Aziatische smokkelnetwerken sluizen

het verkrijgen van valse reisdocumenten of valse bron-

op deze manier Chinezen, voorzien van vervalste docu-

documenten op basis waarvan een paspoort of visum

menten, via Zuid-Afrika door naar Westerse bestem-

kan worden aangevraagd.

49

mingen. In de afgelopen jaren heeft het ILO-netwerk

De hoofdstad van Ivoorkust, Abidjan, neemt eveneens

van de IND in Johannesburg herhaaldelijk Chinezen

een prominente plaats in. Dagelijks staan vele Ivori-

tegengehouden, die langs verschillende aanvoerroutes

anen in Abidjan in de rij voor de Franse ambassade om

(Bangkok, Singapore) met een scala aan vervalste

een visum aan te vragen. In het zwarte circuit worden

documenten naar Europa wilden reizen.

valse Ivoriaanse en Franse visa voor minder dan 100 51

USD aangeboden. Richting Nederland reizen, naast In Zuid-Afrika is voorts Pretoria een belangrijke draai-

Ivorianen, veel Sierra Leoners vanuit Abidjan (zie

schijf voor illegale immigratie. Ook hier werden grote

2.3.1). Eerder is al geconstateerd dat Sri Lankanen via

groepen Angolezen op weg naar Europa tegenge-

West-Afrika reizen, meestal op weg naar Noord-

houden. Vanuit Pretoria reizen regelmatig Somaliërs,

Amerika. Ze vlogen bijvoorbeeld eerst naar Lagos

die in Zuid-Afrika een vluchtelingenstatus hebben

(Nigeria) en trokken dan over land verder naar Benin,

gekregen, naar China. Als officiële vluchtelingen

Togo en Ivoorkust. Voor Sri Lankanen die op Indiase

beschikken zij over geldige reisdocumenten voor deze

documenten reizen, zou het vanuit deze Franstalige

reis. Eenmaal in China proberen de Somaliërs van

landen eenvoudiger zijn om Canada te bereiken.

daaruit een vlucht te krijgen naar Frankfurt, Londen of

Een transitplaats die sterk in opkomst is, is de stad

Amsterdam. Voordat zij daar asiel aanvragen, vernie-

Gao in het noordoosten van Mali. Deze stad, die is

50

52

tigen ze hun reisdocumenten. Net als de Chinezen

gelegen op het kruispunt van een aantal wegen uit

die via Zuid-Afrika reizen, proberen deze Somaliërs via

verscheidene West-Afrikaanse landen, ontwikkelt zich

China uiteindelijk op een Europese luchthaven aan te

tot het centrum voor illegale migratie over land vanuit

komen om er asiel aan te vragen.

Afrika ten zuiden van de Sahara naar het noorden.

48. IND/ILO, Route & Trends, april/mei 2001. 49. Vgl.: People smuggling, www.Interpol.int, 27 september 2002. 50. IND/ILO, Route & Trends, april/mei 2001. 51. Chazan, D., Ivorians queue up to leave. BBC News, Africa, 20 juni 2002. 52. BBC News, frontpage, 25-06-2002.

67


Migranten die van hieruit de oversteek door de Sahara

Nairobi naar Abu Dhabi, meestal op Keniaanse

moeten maken, lopen uiteraard grote risico’s. Via de

paspoorten met vervalste visa voor het Verenigd

grens van Mali reizen zij naar Algerije, en vervolgens

Koninkrijk. Somaliërs gebruiken ook geregeld Ethiopi-

noordwaarts door de Sahara naar Marokko. Daarvan-

sche reisdocumenten.Vanuit Abu Dhabi vliegt men

daan trachten zij via de westelijke Mediterrane

vervolgens naar Amman of Ankara. Daar wordt terug-

zeeroutes Spanje te bereiken. Vanwege het open-gren-

betaling voor het retourgedeelte van de vlucht

zenregime tussen de ECOWAS-staten, hebben Nigeri-

gevraagd, waarna men over land doorreist naar

53

anen voor Mali geen visum- of paspoort nodig.

Istanbul. In Istanbul boeken de Somaliërs een terug-

Regelmatig begeven jonge Nigeriaanse meisjes zich in

vlucht naar Nairobi, via Amsterdam. Houders van een

de prostitutie om hun reis vanuit Gao naar Europa

Keniaans paspoort zijn immers, zoals eerder vermeld,

mogelijk te maken.

niet visumplichtig voor transit in Nederland. Eenmaal

Naast de landroute heeft Gao ook een aansluiting op de

op Schiphol in transit, vragen de Somaliërs asiel aan in

internationale luchthaven van de hoofdstad Bamako.

Nederland.

Daarvandaan vliegen Air France, Sabena en Aeroflot

Een reisbureau in Nairobi verkocht per week twintig

naar Europa. Voorts zijn er regionale vluchten naar

van dit soort tickets (Nairobi- Amman/Ankara

Dakar (Senegal) en Abidjan (Ivoorkust).

–Nairobi). Na striktere controle in Turkije verschoof

Tenslotte is Lagos (Nigeria) een belangrijke draaischijf

de route naar Mumbai (India) en Dubai (VAE). Het

voor illegale migratiestromen. Zo weigerde de KMar

principe is hetzelfde gebleven: vanuit Kenia reist men

op Schiphol in de periode 2000-2001 aan 664

per vliegtuig naar een niet-Europees land, waarvoor

personen die vanuit Lagos aankwamen de toegang tot

hetzij gemakkelijk een visum verkrijgbaar is, hetzij

Nederland.

geen visum nodig is. Vervolgens wordt -al of niet met

54

vervalste documenten- een terugreis geboekt via

Oost-Afrika

Schiphol. Eenmaal aldaar in transit, vraagt men in

Nairobi is de belangrijkste draaischijf voor illegale

Nederland asiel aan. Zo wordt vanuit India Nairobi

immigratie in de Oost- en Centraal-Afrikaanse regio.

als transitplaats gebruikt, bijvoorbeeld om via

In samenhang met de verslechterde economische situ-

Amsterdam naar de Nederlandse Antillen te vliegen.

atie in Kenia, komen regelmatig gevallen van corruptie

Reizigers uit Burkino Faso, Guinee Bissau en Togo

voor op het internationale vliegveld Jomo Kenyatta.

komen speciaal voor deze route uit Douala (Kame-

Westerse bestemmingslanden, waaronder Nederland,

roen) naar Nairobi gevlogen. Ook zijn in Nairobi

proberen dit tegen te gaan door liaisons op de lucht-

Kenianen, Tanzanianen en Rwandezen onderschept

haven te stationeren.

met een vliegticket voor Moskou via Amsterdam.

In 2.3.5 werd reeds vermeld dat veel Somaliërs reizen

Tenslotte wordt Nairobi ook aangedaan door

op Keniaanse documenten. In Nairobi en Abu Dhabi

Chinezen op doorreis, die meestal met vervalste

(Verenigde Arabische Emiraten) worden deze ‘Somali-

documenten vanuit Singapore en Bangkok

sche Kenianen’ regelmatig onderschept. Degenen die

aankomen.

niet worden tegengehouden, reizen met Gulf Air van 53. IND/ILO, Route & Trends, september 2001. 54. Muiruri, S., How illegal immigrants use Kenya’s airports. 20 februari 2002, www.nationaudio.com, 3 september 2002. 55. IND/ILO, Route & Trends, juli 2001.

68

55


4.3 Migratieregio’s in Azië

herkomstlanden met geldige of valse paspoorten via

De belangrijkste Aziatische centra voor illegale

Bangkok naar Curaçao, Paramaribo, Quito en Cuba te

migratie en mensensmokkel zijn Singapore, Kuala

reizen. Men reist ook in omgekeerde richting: in

Lumpur (Maleisië), Bangkok (Thailand) en Hong

2001 vroegen enkele Chinezen op de terugreis van

56

57

Kong. De markt voor mensensmokkel drijft op een

Curaçao naar China in Nederland asiel aan, op het

slecht functionerende grensbewaking en de levendige

moment dat ze op Schiphol in transit waren.

handel in valse en vervalste reis- en identiteitsdocu-

Er wordt op grote schaal gebruik gemaakt van het feit

menten. Sommige van deze plaatsen kunnen worden

dat Chinezen visumvrij in transit kunnen verblijven

getypeerd als ‘reisdocumentfabrieken’ voor de zwarte

op nationale luchthavens in het Schengengebied.

markt. Andere luchthavens in Azië die als transitplaats

Tijdens de vlucht naar of tijdens het verblijf op de

of vertrekplaats voor migranten van diverse nationa-

Schengenluchthaven ontdoet men zich van het

liteiten fungeren, zijn Colombo (Sri Lanka), Manilla

oorspronkelijke Chinese reisdocument. Vervolgens

(Filippijnen), Karachi en Peshawar (Pakistan) en New

worden met een vals paspoort een andere identiteit

Delhi en Bombay (India).

en nationaliteit aangenomen. Hierbij wordt vooral gebruik gemaakt van valse paspoorten van Zuidoost-

Verre Oosten en Zuid-Azië

Aziatische landen als Hong Kong, Japan, Korea en

In hoofdstuk twee is de populariteit van ‘visumzachte’

Taiwan. Onderdanen van deze landen hebben in de

bestemmingen als Cuba, Suriname, Nigeria, Mauri-

regel geen visum nodig voor een bezoek aan het

tanië, Guinee, Ghana, Togo, Senegal, Armenië, Wit-

Schengengebied en hun uiterlijk lijkt op dat van

Rusland, Syrië, Jordanië en Egypte al aan de orde

Chinezen. Met een ander ticket wordt vervolgens van

geweest. Vanuit de belangrijke vertrekplaatsen in het

de oorspronkelijke reisroute afgeweken en naar een

Verre Oosten en Zuid-Azië worden op grote schaal

alternatieve Europese of Amerikaanse bestemming

reizen naar deze landen georganiseerd, waarbij een

gereisd. Om de pakkans zo klein mogelijk te maken,

overstap moet worden gemaakt op een Schengenlucht-

vermommen Chinezen zich bij het vertrek uit China

haven (Amsterdam, Parijs, Frankfurt).

soms als Japanner of Koreaan. Regelmatig blijkt men

Nederlandse liaisons melden vanuit verschillende

ter voorbereiding ook wat Japans of Koreaans te

standplaatsen dat ook de “Curaçao-connectie” volop

hebben gestudeerd. Op deze wijze wordt steeds vaker

wordt gebruikt. Men vliegt vanuit Peking, Bangkok,

geprobeerd bij aankomst de lokale grensbewaking te

Dubai, Colombo of Nairobi -vaak via Amsterdam-

misleiden. Overigens zijn op Schiphol de vertrek- en

naar Curaçao. Sommigen vragen op Schiphol asiel aan

aankomsthallen geen van elkaar gescheiden gebieden,

in Nederland of reizen verder binnen Schengen; de rest

zoals op nagenoeg alle andere luchthavens het geval

reist van Curaçao door naar het vaste land van Vene-

is. Vermenging van vertrekkende en aankomende

zuela. Vandaar is het de bedoeling om verder te

passagiers is dan ook eenvoudig, waardoor het

trekken naar Noord-Amerika. Op deze wijze

opsporen van een illegale immigrant wordt bemoei-

probeerden in 2001 Afrikanen uit verschillende

lijkt.

56. Asian airports gateway for illegal immigrants. BBC News, Asia-Pacific, 8 juni 2001. 57. IND/ILO, Route & Trends, oktober en november 2001.

69


Voorts fungeert China ook als draaischijf voor niet-

Amman (Jordanië) en Damascus (Syrië) zijn voor

Chinezen: in 2001 probeerden Sri Lankanen regel-

migranten uit het Midden-Oosten, Afrika en Azië

matig met gestolen Europese vluchtelingendocu-

belangrijke verzamelen vertrekpunten op de route

58

menten vanuit Peking naar Europa te reizen.

door het Midden-Oosten. De afgelopen jaren vertrokken vanuit Amman vele passagiers uit Colombo

Vanwege het grote aantal internationale vluchten dat

en Karachi naar Larnaca op Cyprus, om vervolgens

de stad aandoet, is Male (Malediven) eveneens een

door te reizen naar Turkije of Griekenland. Pakistanen,

belangrijk transitpunt voor illegale immigranten uit Sri

Indiërs en Sri Lankanen hadden tot voor kort namelijk

Lanka, Pakistan en China. In de afgelopen periode

geen visum nodig voor Cyprus. De route vanuit

reisden ook Irakezen en Iraniërs vanuit Singapore,

China over Bangkok en Karachi naar Amman is

Kuala Lumpur of Bangkok via Male naar het Westen.

aantrekkelijk voor Chinezen die richting Europa

De autoriteiten in Male meldden tevens een toene-

willen, omdat Chinezen geen visum voor Jordanië

mend aantal Nigerianen en Kameroenezen, die vanuit

nodig hebben. Overigens moeten ze dan wel gebruik

India (Bombay, Trichy en Madras) met vervalste docu-

maken van een Jordaans reisbureau.

59

61

menten probeerden binnen te komen. Voorts

Nederlandse liaisons melden dat sinds eind 2001 in

trachtten Pakistanen, die vanuit Colombo kwamen,

Amman steeds vaker Chinezen worden tegenge-

met vervalste Griekse Schengenvisa verder te reizen.

houden, meestal omdat de juiste documenten

Ook worden regelmatig Sri Lankaanse zeelieden tegen-

ontbreken. Chinezen komen – in tegenstelling tot

gehouden en teruggestuurd, die met valse ‘zeemans-

Afrikanen – doorgaans in groepen in Amman aan. Het

60

boekjes’ naar het Schengengebied wilden reizen.

reisdoel is meestal Canada of de Verenigde Staten. Chinezen maken steeds meer gebruik van indirecte

Midden-Oosten

reisroutes naar het westen, mede omdat de grenscon-

In het Midden-Oosten blijft Dubai (VAE) een belang-

troles in Canada en de Verenigde Staten strenger zijn

rijke springplank naar het westen. Zo bevonden zich

geworden. De Midden-Oostenroute lijkt dan ook bij

onder de reizigers uit Dubai die de KMar in de periode

Chinezen populairder te zijn geworden. Bij het reizen

2000-2001 de toegang tot Nederland weigerde,

wordt doorgaans gebruik gemaakt van Japanse

Pakistanen (17%), Indiërs (17%) en Sri Lankanen

paspoorten; soms zelfs van documenten uit Mongolië.

(9%). De Pakistanen waren vanuit Peshawar via Dubai en Istanbul op weg naar Londen. Nigerianen hebben

Vanuit Amman leiden reisagenten de illegale

veel interesse voor de reisroute vanuit Dubai via

migranten vervolgens vaak verder via de ‘Oost-Europa-

Amsterdam naar Curaçao. Ook door Chinezen wordt

connectie’, die loopt van Amman naar Boekarest

veel via Dubai gereisd. In 2001 werden tevens groepen

(Roemenië). Er zijn wekelijks meerdere directe

Vietnamezen gesignaleerd, die uit Hanoi met een

vluchten vanuit Amman naar Boekarest. Deze route is

vervalst visum via Dubai naar Moskou reisden, waar-

nog steeds populairder dan de directe vluchten op

vandaan ze verder naar West-Europa wilden gaan.

West-Europa. Voorts wordt ook veel gebruik gemaakt

58. IND/ILO, Route & Trends, oktober en november 2001. 59. IND/ILO, Route & Trends, april en mei 2001. 60. Een zeemansboekje is een officieel document waarin de afgelegde en geplande reizen van zeelieden staan vermeld. 61. Inmiddels heeft Cyprus een visumplicht ingesteld voor ingezetenen van Pakistan, India en Sri Lanka.

70


van de Aeroflot-vlucht van Amman, via Moskou en 62

familieleden of kennissen, of vroegen opnieuw asiel

Shannon (Ierland), naar Havana (Cuba). In Amman

aan. Bij dit soort schepen is de bemanning bij

stappen veel Irakezen in; in Moskou gaan Chinezen en

aankomst van de autoriteiten soms al eerder van

Vietnamezen aan boord. Na de tussenlanding in

boord gegaan, of ze hebben zich onder de passagiers

Ierland (EU) zetten veel migranten de reis niet voort.

gemengd.

Een ander belangrijk transitpunt in het Midden-

Tenslotte is in hoofdstuk twee en drie reeds de belang-

Oosten, dat in de afgelopen twee jaar sterk is opge-

rijke rol van Turkije en de stad Istanbul als draaischijf

komen, is het Syrische eilandje Arwad. Migranten

van migratie beschreven. De afgelopen twee jaar is het

verzamelen zich in een bepaald deel van dit eiland,

aantal nationaliteiten dat in Istanbul werd aange-

circa dertig kilometer van de kust. Daar brengen

troffen, gestegen (zie 2.2.4 en 3.4).

smokkelaars hen onder in afgelegen boerderijen en hebben. Vervolgens worden de migranten ‘s nachts

4.4 Migratieregio’s in Midden- en OostEuropa

per vrachtauto naar de kust gebracht, om hen aan

De transitgebieden voor illegale migratie in Midden-

boord te brengen van het schip dat hen naar een

en Oost-Europa zijn in hoofdstuk drie over transit-

Europese bestemming zal brengen. Arwad is niet de

landen reeds uitvoerig beschreven. Factoren als de stra-

enige plaats waar illegale migratie op deze wijze

tegische ligging van deze regio’s ten opzichte van West-

plaatsvindt; ook uit Tripoli in Libanon en uit havens

Europa, de grote hoeveelheid moeilijk te controleren

in Turkije worden op deze wijze mensen gesmokkeld.

groene grenzen en de milde visumvereisten, maken dat

Zo zijn in de afgelopen twee jaar regelmatig grote

veelvuldig gebruik wordt gemaakt van de reisroutes die

groepen migranten in Turkse, Syrische of Libanese

door deze regio’s lopen.

schuren, totdat ze ongeveer 1000 personen bijeen

havens aan boord gebracht van nauwelijks zeewaardige vrachtschepen. Het ging vaak om

Migranten uit de Aziatische landen volgen meestal

honderden passagiers, die meestal van Koerdische

eerst de landroutes via Pakistan en Iran naar de

afkomst waren. Voor de kust van (vooral) Italië werd

Kaukasus. Vanuit de Kaukasus reist men verder over

vervolgens een noodsignaal uitgezonden of het schip

land naar Moskou en Minsk, of men kiest de zeeroute

werd onklaar gemaakt, zodat de autoriteiten de

via de Zwarte Zee naar de kusten van Oekraïne, Bulga-

mensen van boord moesten halen. Een voorbeeld

rije en Turkije.

hiervan is het schip East Sea, dat in februari 2001 in

Vooral in Moskou en Istanbul voegen migratiestromen

Zuid-Frankrijk strandde met 894 illegale migranten

uit Afrika en het Midden-Oosten zich bij de

63

aan boord. De passagiers van dit schip vroegen in

migranten uit Azië. Vanuit deze draaischijven trekken

Frankrijk asiel aan. Na enige tijd in de asielprocedure

migranten op uiteenlopende manieren verder richting

te hebben doorgebracht, bleken velen hun weg te

Oost-Europa, waar men aansluit op de Centraal-Euro-

vervolgen naar Noord-Europa. Daar gingen ze naar

pese routes. Deze lopen door Polen, Slovenië, Honga-

62. IND/ILO, Route & Trends, juni 2001. 63. De Stoop, C., Makelaars in Mensen. In: Knack, 31(2001)11, p. 22-28.

71


rije en Tsjechië naar Oostenrijk of Duitsland. De route

het aantal asielzoekers en andere vreemdelingen toe.

naar Oostenrijk wordt hoofdzakelijk gebruikt door

Het is dan ook te verwachten dat deze landen op

Roemenen, Oekraïners, Afghanen, Moldaviers, Polen,

termijn te maken krijgen met dezelfde problematiek

Chinezen en Indiërs.

die in veel West-Europese bestemmingslanden al langer bestaat.

Zoals uit hoofdstuk drie is gebleken, is de Balkanroute vooral na de beëindiging van de oorlog in deze regio

4.5 Mensensmokkel naar Groot-Brittannië

erg populair geworden. Vanuit de Russische Federatie,

Lange tijd was Nederland voor migranten vooral een

Wit-Rusland, Oekraïne, Roemenië, Bulgarije en

land van bestemming. In de afgelopen twee jaar is

Turkije, leiden routes via de Balkanlanden naar Grie-

gebleken dat Nederland zich -naast bestemmings-

kenland, Italië en Oostenrijk. Groepen Turken, Irakese

land- steeds verder tot transitland ontwikkelt. Voor

Koerden, Iraniërs, Zuid-Aziaten en Aziaten uit het

transitmigranten is de bestemming vrijwel zonder

verre Oosten (vooral Chinezen), maken van deze

uitzondering Groot-Brittannië. Bij uitreiscontroles

routes gebruik. Vanuit Istanbul worden zowel de lucht-

door de KMar en de Zeehavenpolitie bleek dat

als de landroute naar de Balkan veelvuldig bereisd. De

mensen met nationaliteiten die in de jaren negentig

vluchten tussen Istanbul en Zenica (ten noordwesten

nog bekend stonden als ‘asielnationaliteiten’ er steeds

van Sarajevo) waren zo populair geworden bij illegale

vaker voor kozen om door te reizen naar Groot-Brit-

migranten, dat deze luchtbrug -na interventie van de

tannië. Ook kwam bij het Informatie- en Analyse-

UNHCR- is opgeheven.

centrum Mensensmokkel (IAM) een aantal

Vanaf de Balkan wordt de volgende etappe gefacili-

meldingen binnen van migranten die langs diverse

teerd door Albanezen, Roemenen en Moldaviërs, die

autowegen in Nederland waren aangetroffen in

64

bijvoorbeeld al in Griekenland verblijven. De route

vrachtwagens op weg naar Groot-Brittannië. Het

naar Griekenland loopt in het algemeen via de Grieks-

ging daarbij om Chinezen, Sri Lankanen, Irakezen,

Albanese grens. Mensensmokkelaars die in de Balkan-

Somaliërs en Afghanen. Uit opsporingsonderzoeken

regio actief zijn, zijn etnisch-Albanese criminele

kwamen eveneens indicaties naar voren dat de rol

groepen, Bosnische, Kroatische en Servische criminele

van Nederland voor illegale migranten uit deze

65

landen veranderd is. Zo bleven mensensmokkelaars

netwerken en Italiaanse misdaadsyndicaten.

als ‘Sister P.’ ook na de Doverzaak Chinezen naar Een aantal kandidaat-lidstaten zal in de nabije

Groot-Brittannië smokkelen. Eerder is al beschreven

toekomst toetreden tot de Europese Unie. Mensen-

hoe Chinezen (en personen met andere nationa-

smokkelaars en illegale migranten lijken hierop te anti-

liteiten) gebruik maken van het feit dat voor hen

ciperen, aangezien een aantal klassieke transitlanden in

geen visumplicht geldt voor transitluchthavens in het

Centraal- en Oost-Europa zich in de afgelopen twee

Schengengebied. Voorts zijn Somaliërs aangetroffen

jaar steeds meer hebben ontwikkeld tot bestemmings-

die probeerden om op Nederlandse identiteits-

landen. Zoals eerder vermeld, neemt in deze landen

kaarten van andere personen het Kanaal over te

64. ICMPD, 2002. 65. Markey (J.), Mafia organised crime in Europe. Brussel: Colloquium Maffia en Mensenhandel: Wie zijn ze? Hoe bestrijden?, Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestijding, 15 juni 2001.

72


steken. Tenslotte werd gesignaleerd dat veel Turkse

migranten met de Eurostar via de Kanaaltunnel naar

Koerden alleen asiel aanvroegen als bij aankomst op

Groot-Brittannië kunnen reizen om daar asiel aan te

Schiphol of aan een van de landsgrenzen ontdekt

vragen. In de praktijk is dat echter lastig. Vreemde-

werd dat hun papieren niet in orde waren.

lingen die asiel willen aanvragen in Groot-Brittannië, kopen namelijk een ticket bij de Eurostar voor het

Kanaaltunnel

traject Paris-Calais of Paris-Fréthun en reizen daarmee

In 2000 en 2001 nam de toestroom van illegale

Frankrijk uit. Omdat het formeel een binnenlandse

migranten die via de Kanaaltunnel naar Groot-Brit-

reis is, mogen zij daar niet worden gecontroleerd. Als

tannië wilden reizen zodanige vormen aan, dat het

ze in Calais of Fréthun zijn aangekomen, stappen zij

Rode Kruis overging tot de inrichting van een opvang-

niet uit, maar blijven zitten tot in Groot-Brittannië.

centrum bij de Kanaaltunnel, in Sangatte. De reis van

Dat is mogelijk omdat de migranten tevens een ticket

een groot aantal migranten met verschillende nationa-

Calais-Groot-Brittannië blijken te hebben gekocht.

liteiten kwam hier tot een voortijdig einde: de Kanaal-

Tijdens de reis laten ze hun identiteitspapieren

tunnel bleek voor de meesten een onoverkomelijke

verdwijnen en eenmaal in Groot-Brittannië vragen zij

hindernis. Het opvangcentrum is oorspronkelijk

asiel aan. Een andere heimelijke manier om met de

bedoeld voor 200 migranten, maar meestal verblijven

Eurostar naar Groot-Brittannië te reizen is zich te

er ongeveer 1.800. Een onbekend aantal van hen reist

verstoppen in de vrije ruimtes onder de trein. In een

via Nederland naar Frankrijk. Ook in het opvangcen-

dergelijke vrije ruimte werd onlangs een moeder met

trum bieden mensensmokkelaars hun diensten aan; ze

drie kleine kinderen aangetroffen.

vragen minimaal 500 USD per persoon.

Recentelijk zijn de Franse en Britse autoriteiten tot

Als gevolg van de strenge maatregelen die de Franse

overeenstemming gekomen over het probleem rondom

autoriteiten rond de ingang van de Kanaaltunnel

Sangatte. Er is een convenant gesloten dat zal leiden

hebben genomen, nam het aantal aanhoudingen van

tot de sluiting van het centrum in de nabije toekomst.

illegalen dagelijks toe. In de regio Calais werden in de

Thans zijn besprekingen gaande over de manier

buurt van de Kanaaltunnel in 2001 82.317 illegale

waarop daarna met de problematiek rond deze illegale

migranten aangehouden. Van deze groep verklaarden

migranten moet worden omgegaan.

51.033 personen dat ze van Afghaanse afkomst waren en 20.369 zeiden uit Irak te komen. In dezelfde


periode werden 269 mensensmokkelaars in hechtenis genomen. Op 25 december 2001 slaagden 600 illegale

Reisroutes

vreemdelingen er toch in te voet de Kanaaltunnel te

Reisroutes van illegale migranten zijn voortdurend aan

bereiken. Op zeven kilometer van de ingang werden ze

verandering onderhevig; mensensmokkelaars zoeken

echter staande gehouden.

immers steeds naar mogelijkheden om verscherpte

Op basis van een recent akkoord met Groot-Brittannië

grenscontroles en visumvereisten te omzeilen. In plaats

zijn inmiddels op het Gare du Nord in Parijs controle-

van de meest directe en eenvoudige reisroutes, worden

posten opgesteld. Die moeten voorkomen dat

lange omwegen gemaakt naar het land van bestem-

73


ming. In dit hoofdstuk werd de dynamiek van reis-

Routes via zee zijn evenmin sterk veranderd. Smokkel

routes door de lucht, over land en over zee beschreven.

door het aan boord brengen van verstekelingen vindt

Mensensmokkelaars richten zich in toenemende mate

nog steeds plaats, maar -voor zover bekend- op vrij

op bestemmingen waarvoor de visumvereisten minder

bescheiden schaal. Het gaat daarbij voornamelijk om

streng zijn. Vooral migranten die per vliegtuig reizen,

Afrikaanse migranten. Voor zover sprake is van enige

proberen om van daaruit een transitstop op Schiphol

organisatie, is die niet omvangrijk. Vaak beperkt de

of een andere Europese luchthaven te regelen. De

organisatie van het transport zich tot het leveren van

bedoeling is om aldaar asiel aan te vragen of verder

het schip; begeleiding of reisdocumenten komen er

gesmokkeld te worden. In het laatste geval wordt men

niet aan te pas. Ook bij de smokkel van migranten in

in de transitruimte voorzien van nieuwe -vaak valse-

kleine bootjes of zelfgemaakte vlotten vanuit Noord-

reisdocumenten. In Nederland is de bestrijding van

Afrika naar Spanje, is geen sprake van een hoge organi-

deze vorm van smokkel juridisch lastig, aangezien men

satiegraad.

bij betreding van de transitruimte op Schiphol Neder-

Grootschalige, georganiseerde mensensmokkel over zee

land formeel niet binnenkomt. In het algemeen laten

vindt wel plaats vanuit het Nabije en Midden-Oosten.

de ontwikkelingen in de afgelopen twee jaar een

Groepen van honderden vooral Syrische, Turkse en

verdere ‘globalisering’ zien van mensensmokkel per

Irakese Koerden proberen regelmatig per schip de kust

vliegtuig. Een belangrijk signaal hiervoor is tevens het

van Italië of Frankrijk te bereiken. Het gemak waarmee

scala aan valse, vervalste of look-alike-documenten, die

deze in zeer slechte staat verkerende schepen volge-

de grensbewaking en de politie aantreffen. Voorlopig

laden en blijkbaar onopgemerkt de havens van vertrek

blijft de smokkel van mensen per vliegtuig aantrekke-

kunnen verlaten, is zorgelijk.

lijk. Als gevolg van verscherpte controles en strengere visavereisten ligt het voor de hand dat de rol van valse

Transitgebieden

en vervalste documenten daarbij belangrijker wordt.

Bepaalde steden in Afrika, Azië en Centraal- en Oost-Europa fungeren als magneet voor mensen-

Reisroutes over land zijn de afgelopen twee jaar veel

smokkelaars en potentiële illegale migranten: zij

minder veranderd. Omwegen over land stellen illegale

vormen ‘draaischijven’ voor illegale migratie richting

immigranten aan grotere risico’s bloot en maken hen

Europa en Nederland. Steden als Moskou en

kwetsbaarder voor uitbuiting door mensensmokke-

Istanbul zijn al jaren belangrijke draaischijven; ook

laars. Bovendien is het aantal mogelijkheden om

in de periode 2000-2001 bleef dat zo. Daarnaast zijn

geografische hindernissen als bergketens en zeeën te

in de afgelopen twee jaar andere steden van belang

nemen, beperkt. Toch zijn ook deze routes niet

geworden als draaischijf voor illegale migratie, zoals

statisch. Dat maatregelen om illegale migratie tegen te

Conakry, Johannesburg, Abidjan, Gao, Nairobi,

gaan effect kunnen hebben, laat de route vanuit

Bangkok, Karachi en Dubai. Deze steden zijn

Moskou richting de Schengengrens zien. Deze liep

gelegen in regio’s van waaruit vele migranten zich

voorheen door Polen. Sinds dat land de grensbewaking

naar West-Europa begeven; potentiële klanten

heeft verbeterd, lijkt de route in zuidelijke richting te

worden daar actief gerecruteerd door mensensmok-

zijn opgeschoven, naar Tsjechië en Slowakije.

kelaars. De minder stringente grenscontroles, soepele

74


visavoorwaarden en gevoeligheid voor corruptie maken het mensensmokkelorganisaties gemakkelijker om grote groepen migranten vanuit deze landen door te sluizen naar het Westen. Tenslotte is gebleken dat Nederland in de afgelopen twee jaar naast bestemmingsland steeds meer een transitland is geworden, vooral voor illegale migranten richting Groot-Brittannië. Omdat de problemen met illegale transitmigranten in Noord-Europa zich concentreren rond de Kanaaltunnel, werd aan de problematiek van mensensmokkel en illegale migratie via deze tunnel eveneens kort aandacht besteed.

75


76


5. Illegale binnenkomst en illegaal verblijf in Nederland 5.1 Inleiding

van illegaal verblijf in Nederland.

In het jaar 2000 kwamen officieel 132.850 migranten 66

Nogmaals moet worden benadrukt dat over illegale

naar Nederland; in 2001 waren dit er 134.916. Dit

binnenkomst weinig informatie beschikbaar is. Voor

zijn alle personen die bij diverse overheidsinstanties

illegaal verblijf geldt dit nog meer. Om deze redenen is

kenbaar maken dat zij zich in Nederland willen

voorzichtigheid geboden bij de interpretatie van de

vestigen. Zoals in de voorgaande hoofdstukken duide-

gegevens.

lijk is geworden, bestaat daarnaast een stroom van migranten richting Nederland die het land op illegale

5.2 Illegale grensoverschrijding

wijze binnenkomen.

Wanneer een vreemdeling geen of geen goed grens-

Vanwege het verborgen karakter is het onmogelijk een

overschrijdingdocument bij zich heeft als hij de grens

compleet beeld te krijgen van de aard en omvang van

oversteekt of als hij de grenscontroles omzeilt, is er

illegale immigratie in Nederland. Alleen de gegevens

sprake van illegale grensoverschrijding.

van de verschillende instanties, die bij de aanpak van

Omdat Nederland tot het Schengengebied behoort, is

illegale migratie en mensensmokkel betrokken zijn,

ook sprake van illegale binnenkomst als iemand buiten

kunnen beperkt inzicht geven in de situatie. Daarbij

de controles om een buitengrens van een andere

neemt informatie die van asielzoekers wordt verkregen

Schengenstaat passeert en vervolgens Nederland

een belangrijke plaats in; op deze groep bestaat immers

binnenreist via één van de binnengrenzen. Volgens

veel meer zicht dan op potentiële illegale immigranten

EUROPOL komen jaarlijks rond de 500.000 personen

die niet de asielprocedure doorlopen.

de Europese Unie illegaal binnen.

In dit hoofdstuk wordt een aantal gegevens gepresen-

De grensbewaking vindt plaats op de Nederlandse

teerd, die indicaties kunnen bevatten voor de aard en

luchthavens en bij de zeehavendoorlaatposten. Aan de

omvang van illegale immigratie in Nederland. Eerst

Nederlandse landsgrenzen is het Mobiel Toezicht

komen de ervaringen van de Nederlandse grensbewa-

Vreemdelingen (MTV) gestationeerd. Het MTV is

king aan de orde. Vervolgens wordt een aantal aspecten

geen onderdeel van de grensbewaking (die is gericht op

van de asielinstroom behandeld, die enige aanwij-

de buitengrenzen van het Schengengebied), maar van

zingen voor illegale binnenkomst opleveren. Tenslotte

het vreemdelingentoezicht. Alleen in de havens van

wordt ingegaan op enkele indicaties voor de omvang

Rotterdam is de grensbewaking een taak van de Regio-

67

68

69

66. Vgl.: Maandstatistiek van de bevolking, Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek. Jaargang 50 (maart 2002), p. 36-37. 67. Een grensoverschrijdingdocument is een van staatswege afgegeven persoonsgebonden reis- en/of identiteitsdocument. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om een paspoort of een identiteitskaart . 68. De Stoop (C.), Makelaars in Mensen. In: Knack, 31(2001)11, p. 22-28. 69. Het vreemdelingentoezicht heeft twee componenten: het administratief toezicht en het operationeel toezicht. Het administratieve toezicht behoort tot de politietaakstelling. Het operationele toezicht bestaat uit (1) het MTV, een taak van de KMar en (2) het binnenlands vreemdelingentoezicht, een taak van de politie.

77


politie Rotterdam-Rijnmond; de grensbewaking op de

vens' in het buitenland, voorafgaand aan vluchten naar

luchthavens, de controle bij de overige zeehavendoor-

Europa (met name Nederland). Op basis van de docu-

laatposten en het MTV worden uitgevoerd door de

menten die een persoon presenteert, adviseert de ILO

Koninklijke Marechaussee.

om de reiziger wel of niet te accepteren. Samen met

De grensbewakingautoriteiten houden regelmatig

liaisons van andere landen vormen zij een netwerk

personen tegen die proberen Nederland binnen te

dat op een groot aantal luchthavens preventief

komen zonder dat zij daartoe gerechtigd zijn. Het aantal

optreedt. Voorts is op 1 april 2000 een Memorandum

personen dat de toegang werd geweigerd, de redenen

of Understanding (MOU) afgesloten tussen de KLM en

daarvoor en de landen waar zij vandaan kwamen,

de IND. Daarin zijn afspraken gemaakt over het

vormen een eerste indicatie voor de aard en omvang van

maximum aantal niet of onjuist gedocumenteerden dat

illegale binnenkomst in Nederland. Aan de hand van de

via de KLM mag worden aangevoerd. De resultaten

werkzaamheden van de Nederlandse grensbewaking

van deze MOU zijn tot op heden positief. Overigens is

worden deze gegevens hieronder beschreven.

het aantal inadmissibles slechts een beperkte indicatie

71

72

voor de omvang van illegale binnenkomst van vreem-

Luchthaven Schiphol

delingen die de intentie hebben om zich –voor kortere

Het totale aantal passagiers dat via de Nederlandse

of langere tijd– in Nederland te vestigen. Onder de

luchthavens binnenkomt, is de afgelopen twee jaar

inadmissibles bevinden zich namelijk ook personen die

gestegen. Wel is na 11 september 2001 de passagiers-

worden geweigerd omdat ze de openbare orde kunnen

stroom enigszins ingekrompen. Schiphol is veruit de

verstoren, zoals voetbalsupporters (zie verder tabel 8).

belangrijkste luchthaven, met circa 39.500.000 passa70

giersbewegingen per jaar. Via de andere luchthavens

In de praktijk vraagt een aantal inadmissibles asiel aan.

reizen jaarlijks ruim een half miljoen personen Neder-

Steeds minder van hen doen dat echter: in 2000 vroeg

land in en uit. De hierna volgende gegevens gaan

nog 40% van de inadmissibles asiel aan; in 2001 daalde

uitsluitend over Schiphol; van de andere luchthavens

dat aantal naar 28%. De oorzaak hiervan is niet

(die eveneens doorlaatposten van de Schengenbuiten-

bekend; wel loopt de daling parallel met de afname

grens zijn) is deze informatie niet beschikbaar.

van het totale aantal asielzoekers in Nederland.

In de periode 2000-2001 werd aan ruim 19.000 personen op Schiphol de toegang tot Nederland geweigerd (zie tabel 6). Het aantal van deze inadmissibles is

Tabel 6: Aantal inadmissibles op Schiphol, 2000-2001. Inadmissibles Schiphol

in 2001 licht gedaald ten opzichte van het jaar 2000. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de netwerken van Nederlandse ILO’s versterkt zijn. Een van de taken van deze ILO's is het adviseren van zowel lokale autoriteiten als luchtvaartmaatschappijen op 'risicoluchtha-

Asiel Niet-asiel Totaal

2000 4.045 5.978 10.023

Bron: KMar

70. Het aantal passagiersbewegingen is het aantal passagiers dat via Schiphol is gevlogen. 71. Groot-Brittannië, Canada, Australië en Scandinavische landen. 72. KLM heeft Schiphol als thuisbasis en is daarom een belangrijke ‘aanvoerende’ luchtvaartmaatschappij.

78

2001 2.661 6.695 9.356


De nationaliteiten van de personen die de KMar de

personen zich met een vals paspoort of visum. Het

toegang tot Nederland weigerde, zijn zeer gevarieerd

gebruik van valse documenten wordt verder toegelicht

(zie tabel 7). De geweigerden die in 2000-2001 aan de

in hoofdstuk zeven.

grens op Schiphol asiel aanvroegen, kwamen voorna-

Ongeveer 45% van de vreemdelingen werd om andere

melijk uit de ‘asiellanden’ Afghanistan, Sri Lanka en

redenen geweigerd, zoals het ontbreken van voldoende

Sierra Leone. Voorts vroegen in 2000 veel Roma uit

middelen van bestaan of omdat ze mogelijk een gevaar

Slowakije asiel aan; in 2001 verdween dit land uit de

vormden voor de openbare orde of de volksgezond-

toptien van belangrijkste landen van herkomst.

heid. Naast personen afkomstig uit andere Westerse

Van de geweigerde vreemdelingen die geen asiel

landen, waren dit vooral Ecuadoranen, Chinezen en

aanvroegen, kwamen de meeste uit Ecuador. Zij waren

Slowaken.

meestal op weg naar Spanje. Daarna volgden Chinezen en Nigerianen. Het toenemende belang van Nederland

Tabel 8: Totaal aantal inadmissibles op Schiphol naar weigeringsgrond, 2000-2001.

als transitland voor Chinezen, is aan de orde geweest in hoofdstuk vier. Nigeria komt als enige land in beide kolommen voor: ongeveer 20% van de Nigerianen die werden geweigerd, vroeg asiel aan. Tabel 7: Aantal inadmissibles op Schiphol naar nationaliteit, 2000-2001. Nationaliteit asiel 2000-2001

Nationaliteit niet-asiel 2000-2001

Afghanistan Sri Lanka Sierra Leone Irak Somalië Slowakije Iran Dem. Rep. Kongo Palestina Nigeria Overige Totaal

Ecuador China (Volksrep.) Nigeria Turkije Marokko Colombia India Filippijnen Venezuela Oekraïne Overige Totaal

1.179 581 548 501 450 440 265 226 223 209 2.084 6.706

1.240 938 768 448 362 349 306 289 287 285 7.401 12.673

Geen reisdocument Geen visum Vals paspoort Vals visum Verlopen visum Overig Totaal

2000 2.624 1.859 1.021 198 50 4.271 10.023

2001 2.068 1.790 1.108 132 28 4.230 9.356

Bron: KMar

Tabel 9 geeft de weigeringsgronden weer voor de inadmissibles die op Schiphol asiel aanvroegen. Daaruit blijkt dat het ontbreken van de juiste grensoverschrijdingdocumenten de belangrijkste weigeringsgrond voor asielzoekers is. Tabel 9: Aantal inadmissibles dat asiel aanvroeg op Schiphol naar weigeringsgrond, 2000-2001

Bron: KMar

Tabel 8 geeft een overzicht van de redenen waarom de KMar in de periode 2000-2001 personen de toegang tot Nederland weigerde. Immigranten die zich zonder reisdocumenten meldden, kwamen voornamelijk uit Afghanistan, Sierra Leone en Sri Lanka. Vooral Colombianen, Chinezen en Indiërs kwamen zonder visum bij de balie. Daarnaast presenteerde een aantal

79

2000

2001

Geenreisdocument Geen visum Vals paspoort Vals visum Verlopen visum Overig

2.500 223 464 64 2 792

1.887 95 477 41 1 160

Totaal

4.045

2.661

Bron: KMar


Naast de reguliere grenscontroles, kunnen twee andere

herkomst te verhullen, waardoor eventuele terugzen-

activiteiten van de KMar indicaties opleveren voor de

ding wordt belemmerd. Om mensensmokkel tegen te

aard en omvang van illegale migratie naar Nederland:

gaan, wordt bij de pre-boardingchecks ook gelet op

de pre-boardingchecks en de gatecontroles.

personen die mogelijk als begeleider meereizen.

Een pre-boardingcheck is een controle die plaatsvindt

Bij aankomst op Schiphol verricht de KMar vervolgens

op luchthavens in landen waar vandaan vluchten naar

de zogenaamde gatecontroles. Deze dienen in eerste

Nederland vertrekken. De KMar verricht pre-boar-

instantie om vast te stellen in hoeverre luchtvaartmaat-

dingchecks op vluchten met een verhoogd risico op

schappijen hebben gecontroleerd of passagiers in het

aanwezigheid van potentiële illegale immigranten. Zo

bezit zijn van geldige reisdocumenten. Op bepaalde

werd in de periode 2000-2001 gecontroleerd op de

risicovluchten zijn luchtvaartmaatschappijen daartoe

luchthavens van Abidjan (Ivoorkust) en Kano

namelijk verplicht. Desondanks houdt de KMar bij

(Nigeria). Bij een pre-boardingcheck worden de

deze controles aan de gate regelmatig personen aan die

aanwezigheid van de juiste persoon en de geldigheid en

niet of onjuist gedocumenteerd zijn, zoals tabel 11 laat

authenticiteit van diens reisdocumenten gecontroleerd.

zien. In de periode 2000-2001 werden in totaal 1694

Wanneer een persoon niet of onjuist gedocumenteerd

personen bij gatecontroles ‘onderkend’. Zij waren

is, wordt dit een ‘onderkenning’ genoemd. De KMar

vooral afkomstig uit China, Afghanistan, Nigeria en

adviseert de betrokken luchtvaartmaatschappij om

Sri Lanka. Uit de tabel blijkt tevens dat in 2001 zowel

deze ‘onderkende’ personen niet mee te nemen. Uit

het aantal gatecontroles als het aantal ‘onderkenningen’

tabel 10 blijkt dat in de periode 2000-2001 in totaal

is afgenomen; de onderkenningen zijn zelfs bijna met

622 negatieve reisadviezen werden gegeven. Overigens

de helft verminderd.

73

heeft de KMar slechts een adviserende rol; de luchtvaartmaatschappij bepaalt uiteindelijk of zij een reiziger wel of niet aan boord neemt. Meestal wordt het advies van de KMar wel opgevolgd. Tabel 10: Pre-boardingchecks en onderkenningen, 2000-2001.

Tabel 11: Gatecontroles en onderkenningen op Schiphol, 2000-2001. 2000

2001

Totaal

Aantal gatecontroles

4.659

4.205

8.864

Aantal onderkende personen

1.122

572

1.694

866

374

1.240

Asielaanvragen aan de gate Aantal gecontroleerde vluchten Aantal onderkende personen Gemiddeld aantal onderkenningen per vlucht

2000

2001

Totaal

208 409

197 213

405 622

2.0

1.1

Bron: KMar

Landsgrenzen

Bron: KMar

Het toezicht op personen die Nederland via de oosteHet doel van de pre-boardingchecks is vooral om te

lijke en zuidelijke landsgrenzen inreizen, is een taak

voorkomen dat reizigers hun reisdocumenten vernie-

van het Mobiel Toezicht Vreemdelingen (MTV) van

tigen, nadat ze in het land van vertrek door de

de KMar. Het doel van het MTV is illegale binnen-

paspoortcontrole zijn gegaan. Op die manier probeert

komst van vreemdelingen te voorkomen (preventie) en

men bij aankomst in Nederland vaak het land van

tegen te gaan (operationele taak). Daartoe voert het

73. Nadere gegevens hierover zijn niet beschikbaar.

80


controles langs de grenzen met Duitsland en België is

5.3 Illegale binnenkomst en smokkel van asielzoekers

het MTV ook actief op internationale treinen.

Nadere beschouwing van een aantal aspecten van de

Er is weinig bekend over het aantal personen dat ille-

asielinstroom in Nederland, levert eveneens aanwij-

gaal via de landsgrenzen Nederland binnenkomt. Wel

zingen op over illegale migratie en mensensmokkel. De

kan uit informatie van de IND worden afgeleid dat het

algemene aard en omvang van de asielinstroom is reeds

leeuwendeel van de asielzoekers niet via Schiphol naar

beschreven in de voorgaande hoofdstukken. In deze

Nederland komt, maar via de landsgrenzen. De meeste

paragraaf wordt vooral ingegaan op indicaties voor ille-

asielaanvragen worden namelijk ingediend bij de zoge-

gale binnenkomst van asielzoekers en misbruik van de

MTV steekproefsgewijs controles uit. Naast deze

74

naamde ‘landaanmeldcentra’. Verder is bekend dat

asielprocedure.

vanaf Parijs (Gare du Nord) regelmatig groepen illegale migranten met de internationale trein via België naar 75

Dublin-claims

Nederland reizen (Thalys, D-treinen).

Een eerste indicatie voor illegale binnenkomst van asiel-

Vanwege de inzet van de KMar bij een aantal acute

zoekers vormen het aantal zogenaamde Dublin-claims

problemen (MKZ-crisis, terrorismebestrijding), kon in

dat Nederland bij andere landen legt en het aantal

de periode 2000-2001 de MTV-capaciteit niet opti-

Dublin-claims dat Nederland ontvangt. In 1997 heeft

maal worden ingezet. Hierdoor zijn geen kwantitatieve

een aantal Europese landen, waaronder Nederland, te

gegevens beschikbaar die indicaties kunnen bevatten

Dublin (Ierland) de Dublin-overeenkomst

voor de omvang van illegale immigratie en mensen-

ondertekend. Deze overeenkomst bepaalt welk land

smokkel via de landroute. Een ander probleem in deze

verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielver-

periode was dat als illegalen werden aangehouden, zij

zoek. In principe is het land verantwoordelijk over wiens

meestal na een kort verhoor door de Vreemdelingen-

buitengrens de asielzoeker het ‘Dublin-gebied’ het eerst is

dienst naar een aanmeldcentrum werden overgebracht.

binnengereisd. In de praktijk blijkt het eerste Dublin-

Daar bleken zij regelmatig daags na aankomst met de

land moeilijk te bepalen, aangezien veel asielzoekers

noorderzon te zijn vertrokken.

ongedocumenteerd aankomen en weinig (kunnen of

77

willen) vertellen over hun reis. Wanneer wél duidelijk

Zeehaven Rotterdam

wordt dat de asielzoeker via een ander Dublin-land is

Tenslotte werden in de zeehaven van Rotterdam in de

ingereisd, dan legt het ontvangende land een zoge-

periode 2000-2001 in totaal 308 vreemdelingen

naamde Dublin-claim bij het land van eerste binnen-

staande gehouden, die Nederland illegaal wilden

komst. De asielzoeker wordt dan aan dat land overge-

binnenreizen. Daarnaast werden 188 verstekelingen

dragen.

aangetroffen.

76

De tabellen 12 en 13 laten zien dat Nederland in de jaren 2000 en 2001 in totaal 5.917 Dublin-claims bij

74. Er zijn in totaal vier aanmeldcentra (AC’s) waar asielzoekers hun aanvraag kunnen indienen. Drie daarvan (AC Zevenaar, AC Rijsbergen en AC Ter Apel) ontvangen asielzoekers die over land Nederland zijn binnengekomen. Het vierde AC is gevestigd op Schiphol en behandelt asielaanvragen van vreemdelingen die via Schiphol Nederland zijn binnengekomen. 75. Dit kwam bijvoorbeeld uit tapgesprekken in de Doverzaak naar voren. 76. Gegevens over de herkomst van deze personen zijn niet beschikbaar. 77. Nederland, België, Luxemburg, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Portugal, Italië, Griekenland, Groot-Brittannië, Ierland en Denemarken.

81


78

andere Europese landen heeft neergelegd. De claims

asielzoekers. In België werden vooral Joegoslaven en

zijn gerangschikt naar de nationaliteit van de betrokken

Slovaken geclaimd. Frankrijk volgt op de derde plaats,

asielzoekers. In 2000 claimde Nederland 3.465 asiel-

met claims van Armeense, Iraanse en Joegoslavische

zoekers bij een ander land. Mede door de afname van

asielaanvragen. De gegevens over 2001 vertonen een

het totaal aantal asielaanvragen in 2001, werden in dat

vergelijkbaar beeld met 2000, hoewel het totale aantal

jaar minder Dublin-claims gelegd: 2.452.

Dublin-claims daalde.

Logischerwijs werden de meeste claims neergelegd bij

De aantallen Dublin-claims die Nederland in de periode

de buurlanden Duitsland en België, en bij Frankrijk.

2000-2001 van de andere Europese lidstaten ontving,

In 2000 kreeg Duitsland de meeste claims; het ging

liggen aanmerkelijk lager. Het gaat hier om claims van

daarbij vooral om Turkse, Afghaanse en Joegoslavische

asielaanvragen van personen die in elk geval via Neder-

Tabel 12: Het aantal Dublin-claims vanuit Nederland, 2000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Nationaliteit

Dui

It

Fra

Bel

Oos

Grie

Spa

Turkije Joegoslavië Afghanistan Bosnië-Herz. Russische Fed. Iran Armenië Oekraïne Slowakije Somalië

899 285 372 124 28 35 39 22 4 19

37 26 13 20 34 11 4 1

11 21 8 4 10 23 26 18

12 64

2 4

2

15

9

2 14 7 11 8 34 8

2 31 25 1 5 11

Subtotaal top-10 1.827 Totaal 2.251

161 232

130 311

160 334

7

3 6 3 1

Por

Lux

Den

Zwe

Fin

1 1

3

5 4

1

Ier

1

1 1

6 8 7 2

7 82 109

VK

4

10

1

Totaal 965 433 422 151 101 98 89 65 60 60

26 69

20 43

6 56

13 23

0 1

5 11

2 8

10 14

2 3

2.444 3.465

Por

VK

Lux

Den

Zwe

Fin

Noo

Totaal

Bron: IND/Duclis, peildatum 25-06-2002 Tabel 13: Het aantal Dublin-claims vanuit Nederland, 2001

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Nationaliteit

Dui

It

Fra

Bel

Oos

Grie

Spa

Turkije Afghanistan Joegoslavië Bosnië-Herz. Iran Russische Fed. Angola Irak Algerije Armenië

401 249 204 107 20 24 1 48 5 21

30 1 30 4 11 16 1 11

14 10 17 2 13 22 1

12

2 80 14 1 13 1

3 1 0 4 30 7

4 3 1 3 14

Subtotaal top-10 1.080 Totaal 1.370

7

41 8

31 11 9 12 13 3 13 12

111 154

128 249

126 282

1 1 2

1

1

2

1 2 1 3

80 6

1 2

5

1 2 2

122 137

50 69

28 56

1

81 90

3 14

1

1

3 13

5 10

1

3 5

1 2

464 346 302 132 103 99 96 73 63 55 1.733 2.452

Bron: IND/Duclis, peildatum 25-06-2002 78. De gegevens in de tabellen over de Dublin-claims kunnen onderhevig zijn aan veranderingen, omdat nog nieuwe claims in het systeem kunnen worden ingevoerd.

82


land naar een ander Europees land waren gereisd. In

bleek dat meer dan 95% van de asielzoekers bij het

2000 ontving Nederland 904 claims; in 2001 waren dat

eerste gehoor geen geldig paspoort of ander geldig

er 906. In 2000 waren de meeste claims afkomstig uit

grensoverschrijdingdocument kon overleggen. Hierbij

Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en België. Het ging

bestond weinig verschil tussen de verschillende natio-

vooral om asielzoekers uit Irak, Somalië en Afghanistan.

naliteiten. Het aantal asielzoekers dat wel de juiste

In 2001 werden vooral claims ingediend door Duits-

documenten overhandigde, was zeer klein. Overigens

land, België en Frankrijk. Daarbij ging het om asielver-

werden soms wel andere identiteitsdocumenten over-

zoeken van voornamelijk Irakezen, Bosniërs en Soma-

gelegd, zoals een geboortebewijs, rijbewijs, identiteits-

liërs. Een volledig overzicht van de in Nederland

kaart of een oud paspoort.

ontvangen Dublin-claims is opgenomen in bijlage 1.

Zoals gezegd, gaat het bij bovengenoemde informatie

80

over documenten die op het aanmeldcentrum worden

Asielrelaas

overhandigd. De cijfers geven geen zicht op het traject

Als een asielzoeker zich bij een aanmeldcentrum van

dat aan deze eerste melding vooraf ging; het is dan ook

de IND heeft gemeld, wordt in het eerste gehoor

mogelijk dat men wel met geldige grensoverschrijding-

onderzoek gedaan naar de identiteit en nationaliteit

documenten Nederland is binnengekomen. In dat

van de asielzoeker en naar de reis die hij of zij heeft

geval zijn de documenten in de periode tussen de

afgelegd. Gegevens die uit deze eerste gehoren naar

binnenkomst en het gehoor op het aanmeldcentrum

voren komen over illegale grensoverschrijding, het

‘verdwenen’. Zo bleek bijvoorbeeld in een aantal

gebruik van georganiseerde hulp en betaling daarvoor,

opsporingsonderzoeken naar mensensmokkel dat

geven een indicatie van mensensmokkel van asielzoe-

documenten in bewaring waren gegeven bij familie-

kers naar Nederland. Het eerdergenoemde Smokkel-

leden, kennissen of landgenoten. Ook kwam het voor

79

beeld presenteert een analyse van een steekproef van

dat de documenten op advies van de mensensmokke-

5.842 eerste gehoren van asielzoekers die in 2000 naar

laar waren vernietigd of afgegeven.

Nederland kwamen. In hoofdstuk twee zijn de

Uit de steekproef bleek eveneens dat vrijwel alle asiel-

uitkomsten daarvan reeds per bronland aan de orde

zoekers verklaarden georganiseerde hulp te hebben

geweest. Hieronder worden de resultaten van de steek-

gekregen voor de gehele reis naar Nederland of een

proef kort beschreven aan de hand van de drie

deel daarvan. Ook hierbij bestond nauwelijks verschil

genoemde indicaties. Een uitgebreid overzicht van de

tussen de nationaliteiten. Onder georganiseerde hulp

gegevens is opgenomen in bijlage 2.

werd verstaan het gebruik van reisorganisaties, smokkelorganisaties of vluchtelingenorganisaties; hulp van

Niet alleen bij de grenscontroleposten, maar ook bij

vrienden en familie viel hier niet onder. Van de asiel-

het eerste gehoor door de IND dient een asielzoeker

zoekers die georganiseerde hulp hadden gekregen,

geldige grensoverschrijdingdocumenten te presenteren.

verklaarden de meeste gebruik te hebben gemaakt van

In de praktijk gebeurt dit nauwelijks; uit de steekproef

een reisagent om toegang tot Nederland te krijgen

81

79. Smokkelbeeld. Gegevens over mensensmokkel en reisroutes van asielzoekers uit tien belangrijke herkomstlanden in 2000. Den Haag: Immigratie- en Naturalisatie Dienst Informatie en Analyse Centrum, 2002. 42 p. 80. Zie rubrieken in de in de bijlage opgenomen tabel: Nee; Ja, vals; Ja, vervalst en Ja, onbekend. 81. Een reisagent: iemand die (een deel) van de reis en/of het reisdocument regelt tegen betaling en die niet bij een officieel erkend reisbureau werkt, maar wel regelmatig werkzaamheden verricht voor mensen die het ene land willen verlaten en naar een ander land wensen te reizen. 82. Transportverlener of begeleider: iemand die de gesmokkelde in het land en/of bij de grensoverschrijding begeleidt tijdens het vervoer of de overnachting.

83


(65%). Hier bestonden wel aanmerkelijke verschillen

gekregen én een reissom heeft betaald om zich toegang

tussen de nationaliteiten: Afghaanse asielzoekers

tot Nederland te verschaffen. Om te komen tot het

verklaarden het meest gebruik te hebben gemaakt van

overzicht dat tabel 14 presenteert, zijn bovengenoemde

een reisagent (90%) en Sierra Leoonse asielzoekers het

gegevens van asielzoekers over deze drie ‘voorwaarden’

minste (26%). Na reisagenten werden het vaakst trans-

gecombineerd. De tabel laat zien dat volgens deze

82

portverleners of begeleiders ingeschakeld (21%).

benadering 55% van de asielzoekers uit de steekproef

Vooral Joegoslavische en Sierra Leoonse asielzoekers

gesmokkeld zou zijn.

deden dat relatief veel (respectievelijk 51 en 46%). Verder viel op dat nauwelijks gebruik werd gemaakt 83

Eerder is al aan de orde geweest dat Irakese asielzoekers

van onderdak- en opvangverleners.

het meest zouden zijn gesmokkeld (72%), gevolgd

Voorts verklaarde iets meer dan de helft van de asiel-

door asielzoekers uit Iran (69%) en Joegoslavische

zoekers te hebben betaald voor de reis (57%); slechts

asielzoekers (68%). Angolezen (16%) en Sierra

9% gaf aan niet te hebben betaald. Voor de overigen

Leoners (25%) zouden het minst zijn gesmokkeld;

bleef dit onbekend. Zoals in hoofdstuk twee al werd

deze verklaarden ook het minst vaak dat ze een reissom

beschreven, zeiden opvallend weinig Angolezen (16%)

hadden betaald. Onder asielzoekers uit Angola en

en Sierra Leoners (26%) voor de reis te hebben

Sierra Leone bevinden zich relatief veel alleenstaande

betaald. Deze asielzoekers verklaarden dat ze niets

minderjarigen. De verklaringen die AMA ’s afleggen

betaald hadden, of dat ze het niet (meer) wisten.

over hun reisroute, de hulp die ze onderweg hebben ontvangen en de eventuele betaling hiervoor, zijn in

Van mensensmokkel in de zin van artikel 197a van het

het algemeen zeer summier. Dit verklaart ten dele het

Wetboek van Strafrecht is sprake als iemand én illegaal

lage percentage asielzoekers uit deze landen dat zei

de grens is overgegaan én georganiseerde hulp heeft

gesmokkeld te zijn. Andere redenen zijn vooralsnog niet bekend.

Tabel 14: Mensensmokkel van asielzoekers per nationaliteit, 84 2000 (op basis van artikel 197a)

Tenslotte zou slechts 10% van de asielzoekers uit de steekproef niet gesmokkeld zijn. Bij 35% kon niet

Nationaliteit

Mensensmokkel Ja Aantal %

Nee Aantal %

Onbekend Aantal %

Afghanistan Angola Azerbeidzjan Irak Iran Joegoslavië Sierra Leone Somalië Sudan Turkije

736 104 286 344 301 390 143 424 181 288

66% 16% 63% 72% 69% 68% 25% 63% 42% 62%

11 135 48 6 10 65 168 24 73 50

360 392 117 126 123 119 251 224 175 124

Totaal

3197

55%

590 10%

1% 21% 11% 1% 2% 11% 30% 4% 17% 11%

33% 62% 26% 26% 28% 21% 45% 33% 41% 27%

2011 35%

worden ingeschat of sprake was geweest van mensensmokkel; dit had vaak te maken met onduidelijkheden rond de vraag of wel of niet was betaald voor de reis.

Misbruik van de asielprocedure Het gegeven dat een asielzoeker gesmokkeld zou zijn, zegt in het algemeen niets over de gegrondheid van zijn of haar asielverzoek. Soms is dat echter wel het geval. Zo komt het voor dat mensensmokkelaars asielzoekers voorzien van een vals vlucht- of vervolgingsver-

Bron: IND 83. Onderdak- en opvangverlener: iemand die zijn huis, hotel of andere gelegenheid ter beschikking stelt om de gesmokkelde voor korte of lange tijd onder te brengen, in afwachting van een volgend transport. 84. Als gevolg van ontbrekende waarden kan het totaal aantal asielzoekers in de tabel afwijken van het totaal aantal asielzoekers in de steekproef.

84


haal. Ook kunnen onjuiste gegevens worden verstrekt

Vooral nationaliteiten waarvoor een categoriale

over de leeftijd of de nationaliteit die een asielzoeker

bescherming geldt, zoals Afghanistan, Sudan,

heeft. Deze vormen van misbruik van de asielproce-

Burundi en in het verleden Irak en Somalië, worden

dure leveren eveneens enige aanwijzingen op voor ille-

als pseudo-nationaliteit opgegeven. Daarnaast worden

gale migratie en mensensmokkel naar Nederland.

pseudo-nationaliteiten opgevoerd van landen waarnaar

Overigens is niet altijd te achterhalen of het misbruik

men in de praktijk moeilijk kan worden uitgezet, zoals

is ingegeven door mensensmokkelaars.

bijvoorbeeld Algerije. De bedoeling hiervan is, naast

88

89

vergroting van de kans op honorering, om bij een De IND gebruikt verschillende methoden om

eventuele afwijzing van het asielverzoek de uitzetting

misbruik van de asielprocedure te traceren. Zo is

uit Nederland te belemmeren.

de toetsing van de geloofwaardigheid van het vluchtverhaal een standaardprocedure bij de behandeling van een asielverzoek.

85

Om het gebruik van een pseudo-nationaliteit uit te sluiten, moet een asielzoeker tijdens de procedure

Voorts kan bij twijfel over de leeftijd die de asielzoeker

bewijzen dat hij de beweerde nationaliteit bezit of dat

heeft opgegeven, een leeftijdsonderzoek worden uitge-

hij afkomstig is uit het herkomstland dat is opgegeven.

voerd. Hiermee kan eventueel worden aangetoond dat

Het onderzoek in de aanmeldcentra (AC’s) vormt

de asielzoeker meerderjarig is. Sommige asielzoekers

hierbij een eerste filter. Op het AC worden de docu-

claimen bij binnenkomst in Nederland namelijk ten

menten die het asielverhaal ondersteunen (geboorte-

onrechte dat ze jonger zijn dan 18 jaar en geen familie

certificaten, identiteitskaarten of paspoorten) op echt-

(meer) hebben. Hun doel is om in aanmerking te

heid onderzocht. Als vervalsingen worden aangetroffen

komen voor een verblijfsstatus als AMA, die aantrekke-

of als om andere redenen aan de opgegeven nationa-

lijk is vanwege de speciale zorgfaciliteiten die voor

liteit wordt getwijfeld, wordt de kennis over het opge-

86

minderjarigen bestaan. In 2001 werden 2253 leef-

geven herkomstland getest. De asielzoeker moet dan

tijdsonderzoeken uitgevoerd; dat wil zeggen bij onge-

een groot aantal vragen over het land van herkomst

veer 7% van het totale aantal asielaanvragen. In ruim

beantwoorden. Als deze daarbij niet aannemelijk kan

eenderde van de gevallen bleek de asielzoeker meerder-

maken dat hij de opgegeven nationaliteit bezit, wordt

jarig te zijn (zie ook hoofdstuk negen).

87

het asielverzoek afgewezen.

Een laatste vorm van misbruik van de asielprocedure is

Als na de test van de landenkennis nog steeds twijfel

het bij de asielaanvraag opgeven van een andere natio-

bestaat over de nationaliteit, kan een analyse worden

naliteit dan de asielzoeker in werkelijkheid bezit. Dit

gemaakt van de taal die de asielzoeker spreekt. Het

wordt het gebruik van een pseudo-nationaliteit

Bureau Taalanalyse van de IND verzorgt in dit kader

genoemd. De bedoeling hiervan is uiteraard om de

taalanalyses. In 2000 werden 606 taalanalyses uitge-

kans op honorering van het asielverzoek te vergroten.

voerd ; in 2001 waren dat er 966 (dat wil zeggen dat

90

85. Gegevens over hoe vaak het presenteren van een vals vluchtverhaal voorkomt, zijn niet beschikbaar. 86. Intensieve begeleiding, bijzonder onderwijs en strenge criteria voor eventuele terugkeer naar het land van herkomst. 87. Vluchtelingenbeleid en Voorbereiding op en invoering van de Vreemdelingenwet, Tweede Kamer, vergaderjaar 2001-2002, 19 637 en 27 557, nr 652, pagina 11. Gegevens over het jaar 2000 zijn niet bekend. 88. Bij deze vorm van bescherming worden asielzoekers zelfs bij afwijzing van hun individuele vluchtverhaal op basis van de slechte humanitaire situatie in het land van herkomst toch tot Nederland toegelaten. 89. Met sommige landen heeft Nederland bijvoorbeeld geen terug- en overnameovereenkomst. Ook kan soms niet worden voldaan aan de voorwaarden die een land stelt voor het terugnemen van onderdanen. 90. Over het jaar 2000 zijn geen systematische gegevens bijgehouden over de uitkomsten van de taalanalyses van de IND.

85


bij 3% van het totale aantal asielverzoeken in 2001 een 91

De tweede groep bestaat uit mensen die een legale

taaltest werd gedaan). Van deze 966 taalanalyse-zaken

verblijfstitel in Nederland hebben gehad of geprobeerd

bleek dat bijna tweederde van de betrokken asielzoe-

hebben te krijgen. Hierin zijn verschillende typen ille-

kers een pseudo-nationaliteit had opgegeven. Van de

galen te onderscheiden. Het eerste type zijn personen

anderen kon niet worden achterhaald of zij een valse

die illegaal in Nederland blijven nadat hun visum is

nationaliteit hadden opgegeven; in deze gevallen werd

verlopen (overstay). Het tweede type zijn asielzoekers

de opgegeven herkomst alsnog bevestigd. Als na de

die (voortijdig) de asielprocedure verlaten, omdat ze

taalanalyse alsnog blijkt dat de asielzoeker niet afkom-

een afwijzing van het asielverzoek hebben gekregen of

stig is uit het gebied waaruit hij of zij beweerde te

verwachten. Een onbekend deel van deze asielzoekers

komen, wordt de asielaanvraag met de gerelateerde

verlaat Nederland niet. Het derde type zijn mensen die

vervolgingsproblematiek als niet geloofwaardig bestem-

een reguliere verblijfsvergunning hebben, die niet

peld. Het asielverzoek wordt dan afgewezen.

verlengd is. Ook van deze personen besluit een onbe-

93

kend deel om illegaal in Nederland te blijven.

5.4 Illegaal verblijf in Nederland

Genoemde ‘typen illegalen’ worden hieronder nader

In het algemeen bevindt een vreemdeling zich in een

toegelicht. Ter aanvulling volgt daarna een korte

illegale situatie wanneer deze geen recht (meer) heeft

beschrijving van een studie van het CBS naar illega-

om zich op Nederlands grondgebied te bevinden,

liteit in Nederland.

bijvoorbeeld omdat de afgifte of verlenging van een

Overigens blijkt uit recent onderzoek dat de toestroom

92

vergunning tot verblijf wordt geweigerd. Zoals in de

van illegalen naar Nederland relatief meevalt. Zo

inleiding al werd aangegeven, zijn weinig betrouwbare

concludeert het rapport “Illegale vreemdelingen in

en bruikbare gegevens beschikbaar om een adequate

Nederland; omvang, overkomst, verblijf en uitzet-

schatting te maken van het aantal personen dat illegaal

ting” dat het een mythe is dat Nederland zou worden

in Nederland verblijft. De gegevens die in deze para-

overstroomd door illegale vreemdelingen. Ook is

graaf worden gepresenteerd, geven dan ook slechts

volgens de auteurs het beeld dat illegale vreemdelingen

beperkt inzicht in de aard en omvang van illegaal

niet effectief uitzetbaar zijn, onjuist. Ruim de helft van

verblijf in Nederland.

de illegale vreemdelingen die staande worden

De populatie illegalen in Nederland kan ruwweg in

gehouden, wordt volgens het rapport effectief uitgezet.

94

twee groepen worden verdeeld. De eerste groep bestaat uit personen die tijdens hun verblijf in Nederland

Illegaal verblijf na verloop van het visum

zoveel mogelijk buiten het zicht van de overheid

Iemand die over een Schengenvisum beschikt, mag

proberen te blijven. Alleen bij controles in bijvoor-

maximaal drie maanden in Nederland of een ander

beeld het openbaar vervoer komen zij met overheidsin-

Schengenland verblijven. Per land wordt geregistreerd

stanties in aanraking. Over deze groep zijn dan ook

aan wie een visum is afgegeven. Er bestaat echter geen

geen gegevens beschikbaar.

gemeenschappelijke visumregistratie in het Schengen-

91. In 2002 werden tot op heden circa 1800 taalanalyses uitgevoerd. De asielinstroom lag in 2002 lager dan in 2000 en 2001 (peildatum 1 november 2002). 92. Hierbij moet worden aangetekend dat er vreemdelingen zijn die niet –onmiddellijk– kunnen terugkeren naar hun land van herkomst. 93. Reguliere aanvragen zijn aanvragen voor verblijf niet-zijnde asiel. Voorbeelden zijn: gezinshereniging, gezinsvorming, au pair, studie. 94. G. Engbersen e.a.; Illegale vreemdelingen in Nederland. Omvang, overkomst, verblijf en uitzetting. Een studie van het Rotterdams Instituut voor Sociaal-Wetenschappelijk Beleidsonderzoek (RISBO) juni 2002.

86


gebied, waardoor de in- en uitreis van personen met

komt naar voren dat bij de ‘controle adres-procedure’

visa niet wordt bijgehouden. Als gevolg daarvan is het

relatief vaak blijkt dat afgewezen asielzoekers zijn

relatief eenvoudig om bijvoorbeeld met een visum het

vertrokken. Bij deze procedure controleert de Vreem-

ene Schengenland binnen te komen en in het andere

delingendienst of iemand nog op het laatst bekende

onopgemerkt illegaal te verblijven. Het is onbekend op

adres woont. Als dat niet het geval is, wordt de

welke schaal dit gebeurt.

betrokken persoon administratief afgemeld en gere-

Er zijn aanwijzingen dat het ‘visumtraject’ een belang-

gistreerd als ‘met onbekende bestemming vertrokken’

rijke rol speelt bij de (georganiseerde) komst van

(‘MOB’). Overigens worden ook asielzoekers in deze

vreemdelingen die uiteindelijk illegaal in Nederland

categorie geregistreerd die voortijdig de asielprocedure

95

blijven. Hierbij wordt, meestal met behulp van

verlaten (bijvoorbeeld omdat ze een afwijzing van hun

familie, een visum geregeld waarop de migrant naar

aanvraag verwachten) en met onbekende bestemming

Nederland komt. Na afloop van de vrije verblijfster-

blijken te zijn vertrokken. In Nederland is het moge-

mijn van drie maanden, keert hij of zij niet terug naar

lijk om van overheidswege hulp te krijgen bij de

huis. Vanaf dat moment is het verblijf in Nederland

terugkeer naar het land van herkomst. Aangezien ‘met

illegaal. Zoals vermeld, is de omvang van dergelijke

onbekende bestemming vertrokken’ personen hiervan

overstay niet duidelijk. Wel wijzen meldingen uit

geen gebruik hebben gemaakt, is de kans reëel dat een

opsporingsonderzoeken en informatie over de toege-

aantal van hen de illegaliteit heeft verkozen boven

nomen activiteiten van malafide visabemiddelingsbu-

vertrek. Of dit illegaal verblijf in Nederland plaats-

reau’s in Oost-Europa en Afrika erop dat het waar-

vindt of in een ander West-Europees land, is niet

schijnlijk om een aanzienlijke hoeveelheid mensen

bekend.

gaat.

Illegaal verblijf na de asielprocedure Een beperkt aantal asielzoekers wordt uiteindelijk tot Nederland toegelaten; personen waarvan de aanvraag is afgewezen, dienen het land te verlaten. Tabel 15 laat zien dat in 2000 en 2001 officieel

Tabel 15: Aantal berichten van vertrek van asielzoekers, 2000-2001 Soort vertrek Controle adres Uitzetting/vertrek onder toezicht 96 Overig Totaal aantal berichten van vertrek van asielzoekers

2000

2001

10.871 5.215

11.967 3.365

536

691

16.622

16.023

respectievelijk 16.622 en 16.023 asielzoekers uit Nederland zijn ‘vertrokken’. In deze cijfers zijn overi-

Bron: IND

gens ook asielzoekers opgenomen die vóór 2000 een aanvraag hadden ingediend. Personen die worden

Uit tabel 15 blijkt dat in de afgelopen twee jaar circa

geregistreerd als ‘vertrokken’, zijn vrijwillig vertrokken

11.000 personen per jaar bij de adrescontrole niet

onder toezicht van de KMar, gedwongen uitgezet door

werden aangetroffen. In 2001 daalde het totaal aantal

de politie, of niet aangetroffen bij de controle van het

berichten van vertrek licht; dit is toe te schrijven aan

woonadres door de Vreemdelingendienst. Uit de tabel

het vertrek onder toezicht van een grote groep etnische

95. O.a. Engbersen e.a. De ongekende stad deel 1 en 2; Amsterdam 1999. 96. In deze categorie vallen onder andere personen die na de vreemdelingenbewaring zijn aangezegd het land te verlaten en personen die bij de MTV-controle geen recht op toegang tot Nederland bleken te hebben.

87


Albanezen naar Kosovo. Dit terugkeerprogramma

Personen die met onbekende bestemming zijn

startte in 1999, kreeg een kleine nasleep in 2000 en

vertrokken, kunnen besloten hebben om illegaal in

eindigde in 2001.

Nederland of elders in het Schengengebied te blijven. Ook is het mogelijk dat ze in een ander Schengenland

Tabel 16: Toptien nationaliteiten asielzoekers bij controle adres, 2000-2001.

proberen opnieuw asiel aan te vragen, of op eigen gelegenheid terugkeren naar het land van herkomst. Zoals

1 Irakese 2 Turkse 3 Somalische 4 Afghaanse 5 Bosnische 6 Joegoslavische 7 Iraanse 8 Sri Lankaanse 9 Sierra Leoonse 10 Guinese Overige

2000

2001

1.136 617 814 493 742 932 498 566 195 187 4.691 10.871

1.651 892 884 795 617 510 470 447 392 378 4.931 11.967

gezegd, bestaat hierop geen zicht. Wel blijkt dat de nationaliteiten die het vaakst voorkomen in de ‘MOBregistratie’ redelijk overeenkomen met die van de ontvangen Dublin-claims: de Irakese, de Somalische en de Turkse. Deze landen komen eveneens terug in de schatting van het aantal illegalen in Nederland door het CBS (zie onder).

Illegaal verblijf na de reguliere procedure Een manier om in Nederland legaal verblijf te krijgen

Bron: IND

is het aanvragen van een reguliere verblijfsvergunning. Deze categorie bevat alle niet-asielverzoeken voor een

Tabel 16 toont de tien nationaliteiten van asielzoekers

verblijfsvergunning, zoals aanvragen voor gezinsvor-

die het vaakst via de controle-adresprocedure werden

ming, gezinshereniging of studie. Verblijfsvergun-

afgemeld, dat wil zeggen dat ze met onbekende

ningen hebben altijd een beperkte geldigheidsduur. Als

bestemming zijn vertrokken.

een verleende vergunning niet wordt verlengd, kiezen sommigen ervoor om het verblijf in Nederland illegaal

Uit de tabel blijkt dat Irakezen de grootste groep

voort te zetten. Daarom leveren de gegevens over het

vormen die met onbekende bestemming is vertrokken;

vertrek van personen die een reguliere verblijfsvergun-

hun aantal steeg in 2001 aanzienlijk ten opzichte van

ning hadden, eveneens een indicatie op voor de aard

2000. Ook in eerdere jaren stond de Irakese nationa-

en omvang van illegaal verblijf.

liteit op de eerste plaats in de toptien. Voorts is vooral het aantal Turken en Afghanen die niet meer werden

Tabel 17 laat zien dat in 2000 en 2001 respectievelijk

aangetroffen bij de adrescontrole, in het afgelopen jaar

32.469 en 24.897 personen, waarvan de reguliere

behoorlijk gestegen. Acht van de tien nationaliteiten in

verblijfsvergunning was verlopen, zijn vertrokken. In

de tabel kwamen ook vóór 2000 al in de toptien voor.

tegenstelling tot bij de asielzoekers, vertrok het merendeel

Alleen Sierra Leone en Guinee zijn nieuw verschenen in

van deze groep onder toezicht. Deze mensen hebben met

de lijst; bovendien verdubbelden deze aantallen bijna in

zekerheid Nederland verlaten. Van vreemdelingen met

2001. Deze stijging is in lijn met de forse toename van

reguliere vergunningen is meestal de identiteit en nationa-

asielaanvragen uit Sierra Leone en Guinee sinds 2000.

liteit bekend, waardoor gecontroleerde uitzetting veel

97. In deze categorie vallen onder andere personen die na de vreemdelingenbewaring zijn aangezegd het land te verlaten en personen die bij de MTV-controle geen recht op toegang tot Nederland bleken te hebben.

88


eenvoudiger is. Slechts respectievelijk 12% en 15% van

Tabel 18: Toptien nationaliteiten ‘regulier’ bij controle adres

deze groep werd in de afgelopen twee jaar bij de adres-

2000

2001

controle geregistreerd als ‘met onbekende bestemming

1 Marokkaanse

316

259

vertrokken’. Het deel dat mogelijk in het illegale circuit is

2 Turkse

384

244

beland, is dan ook relatief klein.

3 Irakese

95

234

304

192

79

176

6 Poolse

198

165

7 Chinese

136

154

8 Bulgaarse

35

137

9 Algerijnse

102

120

95

120

Subtotaal Top 10

1.744

1.801

In tabel 18 zijn de tien nationaliteiten opgenomen die

Overigen

2.263

2.060

het meeste voorkomen in deze groep als ‘met onbe-

Totaal

4.007

3.861

4 Amerikaanse Tabel 17: Aantal berichten van vertrek ‘regulier’, 2000-2001 Soort vertrek 2000 Controle adres 4.007 Uitzetting/vertrek onder toezicht 19.994 97 8.468 Overig Totaal aantal ‘berichten van vertrek’ regulier 32.469

2001 3.861 13.183 7.853 24.897

5 Somalische

10 Franse

Bron: IND

kende bestemming vertrokken’ geregistreerde vreemde-

Bron: IND

lingen. De Marokkaanse en Turkse nationaliteit komen 98

het meest voor; overigens zijn personen met de Turkse

Nederland in 2001 wordt gemaakt.

nationaliteit zowel bij de asielzoekers als bij de ‘regu-

Het CBS gaat uit van een demografische definitie van

liere groep’ sterk vertegenwoordigd. Voorts valt op dat

illegalen, namelijk “alle vreemdelingen die zonder

Irakezen en Somaliërs in de toptien voorkomen; natio-

geldige vestigings- of verblijfvergunning vier maanden

naliteiten die tot voor kort vooral bekend waren uit de

of langer in Nederland verblijven en dus niet zijn

asielprocedure. Een verklaring hiervoor is het feit dat

opgenomen in de Gemeentelijke Basisadministratie

Irakese en Somalische asielzoekers in voorgaande jaren

(GBA)”. De auteur heeft de schattingen van het aantal

in grote getale legaal verblijf in Nederland hebben

illegale vreemdelingen in Nederland ingedeeld in de

gekregen. Vervolgens lieten zij via het ‘reguliere traject’

volgende vijf groepen van herkomstlanden:

landgenoten overkomen, bijvoorbeeld in het kader van gezinsvorming of gezinshereniging. Verder bevinden

1. De traditionele immigratielanden Turkije en

zich in deze groep ook asielzoekers die, na afwijzing

Marokko: tussen de 24.100 en 48.300 illegalen;

van hun asielverzoek, (tevergeefs) geprobeerd hebben

2. Landen van waaruit veel asielzoekers naar Neder-

om een reguliere verblijfsvergunning te krijgen.

land komen of zijn gekomen (Afghanistan, Irak, Iran, Somalië en het voormalige Joegoslavië): tussen

CBS-gegevens over illegaal verblijf in Nederland

de 10.900 en 41.100 illegalen; 3. De voormalige Rijksdelen Indonesië en Suriname

Ter aanvulling van de in dit hoofdstuk gepresenteerde

en de Nederlandse Antillen en Aruba: tussen de

gegevens wordt hier een studie van het CBS behan-

1.100 en 5.500 illegalen;

deld, waarin een raming van het aantal illegalen in

4. Overige landen waar illegalen vandaan kunnen

98. Hoogteijling, E., Raming van het aantal niet in de GBA geregistreerden. Den Haag: CBS. 13 maart 2002, 60 p.

89


komen (alle niet-westerse landen, aangevuld met

passers. Daarbij vindt in toenemende mate samenwer-

Polen, de voormalige Sovjet-Unie en het voormalige

king met de landen van herkomst plaats. Met de hulp

Tsjecho-Slowakije): tussen de 10.300 en 20.600

van immigratiedeskundigen uit die landen wordt

illegalen;

getracht de nationaliteit en identiteit van de vreemde-

5. Alle overige westerse landen, waaronder de landen

ling te achterhalen. Ook sluit Nederland steeds vaker

van de Europese Unie. Over deze groep heeft het

samenwerkingsovereenkomsten met herkomstlanden,

CBS geen gegevens.

met het doel om terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers en illegalen naar deze landen te realiseren. Als

Aan de hand van de optelsom van deze deelaantallen

het uiteindelijk niet lukt om de identiteit van een

schat het CBS het totaal aantal illegalen in Nederland

vreemdeling te achterhalen, rest de mogelijkheid om

op minstens 46.000 en hoogstens 116.000 duizend-

hem of haar ‘aan te zeggen’ het land te verlaten. Het is

personen. De verdeling van deze nationaliteiten kan

niet bekend of deze mensen inderdaad uit Nederland

variëren naar gelang de geschatte omvang die wordt

vertrekken. Een andere factor is de geïntensiveerde

aangehouden. Wanneer wordt uitgegaan van de laagste

filterfunctie van de aanmeldcentra van de IND. Voor-

schattingen, zou de helft van de illegalen van Marok-

heen werd ongeveer 20% van de asielaanvragen reeds

kaanse en Turkse afkomst zijn en een kwart zou uit

op de aanmeldcentra afgewezen. Inmiddels is dit

Afghanistan, Irak, Iran, Somalië en het voormalig

percentage gestegen naar circa 40%. Ook in dit geval is

Joegoslavië komen. Uitgaande van de hoogste schat-

begeleide terugkeer van afgewezen asielzoekers en ille-

tingen zou een veel groter deel uit deze laatstgenoemde

galen lastig vanwege het ontbreken van identiteitsdo-

landen afkomstig zijn. Overigens liggen de ramingen

cumenten. Een laatste factor die een rol kan spelen, is

uit een andere recente studie naar illegaliteit hoger dan

het feit dat de mogelijkheden beperkt zijn om

die van het CBS, namelijk tussen de 112.000 en

personen die geen recht (meer) hebben op verblijf in

163.000.

99

Nederland, gedwongen het land uit te zetten. Overigens zijn de inspanningen om vreemdelingen indivi-

In het voorgaande is duidelijk geworden dat het zicht

dueel of groepsgewijs uit te zetten (veelal met charter-

op zowel het aantal personen dat illegaal in Nederland

vluchten), in de afgelopen periode opgevoerd. Thans is

verblijft als op de samenstelling van deze groep, zeer

het de doelstelling van IND en KMar om 18.000

beperkt is. Het schatten van het aantal illegalen in

vreemdelingen per jaar uit te zetten.

Nederland blijft dan ook een hachelijke zaak. Wel kunnen enkele factoren –ongewild– bevorderen dat


personen in het illegale circuit terecht komen. Zo

Vanwege het verborgen karakter is het onmogelijk

kunnen uitgeprocedeerde asielzoekers en illegalen gere-

een compleet beeld te krijgen van de aard en omvang

geld niet worden uitgezet, omdat velen geen reisdocu-

van illegale immigratie en illegaal verblijf in Neder-

menten (meer) hebben. In deze gevallen wordt nader

land. Daarom is ervoor gekozen om in dit hoofdstuk

onderzoek ingesteld en wordt gewerkt aan het

slechts een aantal gegevens te behandelen, die indica-

verkrijgen van vervangende reisdocumenten of laissez-

ties bevatten voor de omvang van illegale binnen-

99. G. Engbersen e.a.; Illegale vreemdelingen in Nederland. Omvang, overkomst, verblijf en uitzetting. Een studie van het Rotterdams Instituut voor Sociaal-Wetenschappelijk Beleidsonderzoek (RISBO) juni 2002.

90


komst en verblijf in Nederland. Daarbij werd bena-

Nederland legde in de afgelopen twee jaar in totaal

drukt dat beduidend meer bekend is over asielzoekers

5.917 Dublin-claims bij andere landen. De asielver-

dan over (potentiële) illegale immigranten. Bij de

zoeken die elders werden geclaimd, waren afkomstig

interpretatie van de gegevens is daarom voorzichtig-

van personen die via een ander Europees land naar

heid geboden.

Nederland waren gereisd. Volgens de Dublin-overeenkomst hebben deze personen geen recht om in Neder-

Illegale binnenkomst

land te blijven. In 2001 lag het aantal uitgaande claims

Indicaties voor illegale binnenkomst kwamen vooral

(2.452) lager dan in 2000 (3.465). In beide jaren bleef

naar voren uit de informatie van de grensbewaking

het aantal claims dat Nederland ontving ongeveer

(KMar) en de IND. In de periode 2000-2001 werd

gelijk (900 per jaar).

aan ruim 19.000 personen bij het passeren van de

Voorts bleek uit het Smokkelbeeld 2000 dat de over-

grenscontrole op Schiphol de toegang tot Nederland

grote meerderheid van de 5.842 asielzoekers uit deze

geweigerd (dit worden inadmissibles genoemd). Dit

steekproef bij het eerste gehoor door de IND geen

gebeurde meestal omdat de reisdocumenten ontbraken

geldige grensoverschrijdingdocumenten kon over-

of vals waren. Onder de inadmissbles bevonden zich

leggen. Daarnaast werd een beeld geschetst van

echter ook bijvoorbeeld personen die werden gewei-

mensensmokkel van asielzoekers in de zin van artikel

gerd omdat ze de openbare orde zouden kunnen

197a WvS. Daartoe werden de gegevens over illegale

verstoren; daarom is het aantal inadmissibles slechts een

grensoverschrijding, het gebruik van georganiseerde

beperkte indicatie voor de omvang van illegale binnen-

hulp en betaling daarvoor gecombineerd. Volgens deze

komst.

benadering zou 55% van de asielzoekers uit de steek-

Daarnaast gaf de KMar in totaal 622 negatieve reisad-

proef gesmokkeld zijn; dat wil zeggen dat zij én illegaal

viezen af naar aanleiding van pre-boardingchecks op

de grens zijn overgegaan én georganiseerde hulp

luchthavens in het buitenland. Bij de gatecontroles op

hebben gekregen én een reissom hebben betaald om

Schiphol werden 1694 personen tegengehouden,

zich toegang tot Nederland te verschaffen.

omdat ze niet of onjuist gedocumenteerd waren.

Tenslotte probeerden sommige asielzoekers om op

Overigens vroeg een deel van de inadmissibles bij

onrechtmatige gronden tot Nederland te worden

aankomst op Schiphol asiel aan; dit aantal daalde in de

toegelaten door de toelatingsprocedures te misbruiken.

afgelopen twee jaar echter van 40 procent naar 28

Vooral over de leeftijd en de nationaliteit werd onjuiste

procent. Op illegale binnenkomst via de landsgrenzen

informatie verstrekt, met het doel om de kans op

bestaat veel minder zicht; er zijn geen kwantitatieve

honorering van het asielverzoek te vergroten. Minder-

gegevens beschikbaar. Vanwege de inzet van de KMar

jarigheid werd voorgewend om in aanmerking te

bij een aantal acute problemen (MKZ-crisis, terroris-

komen voor een status als minderjarige asielzoeker. Bij

mebestrijding), kon in de periode 2000-2001 de

twijfel over de opgegeven leeftijd kan een leeftijds-

MTV-capaciteit niet optimaal worden ingezet.

onderzoek worden ingesteld. In 2001 gebeurde dit bij ongeveer 7% van alle asielverzoeken (2253 aanvragen).

Een aantal gegevens van de IND gaf een indruk van de

In ruim eenderde van de gevallen bleek de betrokken

omvang van illegale binnenkomst van asielzoekers.

asielzoeker meerderjarig te zijn.

91


Als asielzoekers een pseudo-nationaliteit gebruiken,

Over het aantal mensen dat met een visum Nederland

geven ze vooral nationaliteiten op waarvoor een cate-

binnenkomt en na de vrije termijn van maximaal drie

goriale bescherming geldt. Op de aanmeldcentra wordt

maanden niet terugkeert naar het land van herkomst,

onder andere met een test van de kennis over het opge-

is zo goed als niets bekend. Reden hiervoor is dat

geven herkomstland onderzocht of een asielzoeker

alleen de afgifte van het visum wordt geregistreerd; in

mogelijk gebruik maakt van een pseudo-nationaliteit.

het Schengengebied wordt niet gemeenschappelijk

Als deze bij de test niet aannemelijk kan maken dat hij

bijgehouden wie het gebied in- en uitreist. Er zijn wel

de opgegeven nationaliteit bezit, wordt het asielverzoek

aanwijzingen dat het ‘visumtraject’ een belangrijke rol

afgewezen. Als na de landenkennistest nog steeds

speelt bij de (georganiseerde) komst van vreemdelingen

twijfel bestaat, kan een analyse worden gemaakt van de

die uiteindelijk illegaal in Nederland blijven.

taal die de asielzoeker spreekt. In 2001 werden 966

Als een vreemdeling niet (langer) in Nederland mag

taalanalyses uitgevoerd (3% van het totale aantal asiel-

verblijven, moet deze het land verlaten. In principe

verzoeken). Bijna tweederde van de bij deze taalana-

worden deze personen ‘verwijderd’; dit houdt in dat ze

lyse-zaken betrokken asielzoekers bleek een pseudo-

vrijwillig vertrekken onder toezicht van de KMar,

nationaliteit te hebben opgegeven. Van de anderen kon

gedwongen worden uitgezet door de politie, of door de

niet worden achterhaald of zij een valse nationaliteit

Vreemdelingendienst als ‘met onbekende bestemming

hadden opgegeven; in deze gevallen werd de opgegeven

vertrokken’ (MOB) worden geregistreerd. In het laatste

herkomst alsnog bevestigd.

geval is het mogelijk dat zij hun verblijf illegaal voortzetten; of dit in Nederland of in een ander West-Euro-

Illegaal verblijf

pees land is, blijft onduidelijk. In de periode 2000-

Op het aantal illegalen dat in Nederland verblijft,

2001 werd van het totaal aantal ‘verwijderde’

bestaat nog minder zicht dan op illegale binnenkomst.

asielzoekers jaarlijks ongeveer 75% (rond 11.000

Overigens blijkt uit recent onderzoek dat de toestroom

personen) als MOB geregistreerd. Van de personen die

van illegale vreemdelingen naar Nederland relatief

werden verwijderd omdat de reguliere verblijfsvergun-

meevalt. Op basis van de geringe beschikbare infor-

ning was verlopen, werd 15% als MOB geregistreerd.

matie kan de populatie illegalen in Nederland ruwweg

Dit waren circa 4000 personen per jaar.

in twee groepen worden verdeeld. De eerste groep

Tenslotte werd ter aanvulling van de gegevens kort een

bestaat uit personen die tijdens hun verblijf in Neder-

CBS-studie naar illegaal verblijf in Nederland behan-

land zoveel mogelijk buiten het zicht van de overheid

deld. Al met al blijft het zicht op zowel het aantal

proberen te blijven. De tweede groep bestaat uit

personen dat illegaal in Nederland verblijft als op de

mensen die een legale verblijfstitel in Nederland

samenstelling van deze groep, zeer beperkt. Met de

hebben gehad of hebben geprobeerd te krijgen. Dit

beschikbare gegevens kon dan ook slechts een indruk

zijn bijvoorbeeld personen die illegaal in Nederland

worden gegeven van de aard en omvang van illegale

blijven nadat hun visum is verlopen (overstay), asielzoe-

immigratie en illegaal verblijf in Nederland.

kers die (voortijdig) de asielprocedure verlaten en hun verblijf in Nederland illegaal voortzetten of mensen die illegaal in Nederland blijven nadat hun reguliere verblijfsvergunning is verlopen.

92


6. Mensensmokkel in relatie tot Nederland 6.1 Inleiding

tegen wie een opsporingsonderzoek is gestart wegens

Naast de preventieve maatregelen die in voorgaande

mensensmokkel. Deze vormt dan ook slechts een indi-

hoofdstukken aan de orde zijn geweest, wordt mensen-

catie van een beeld omtrent mensensmokkel in relatie

smokkel in Nederland ook op een repressieve wijze

tot Nederland. Tenslotte wordt hier met nadruk

aangepakt. Volgens artikel 197a van het Wetboek van

vermeld dat de gegevens over de onderzoeken de inter-

Strafrecht wordt het tegen betaling illegaal binnen

pretatie weergeven van het Informatie- en Analysecen-

brengen of illegaal laten verblijven in Nederland van

trum Mensensmokkel (IAM); dit is niet per se die van

personen gesanctioneerd met straffen die kunnen

de verdediging van de verdachten of die van de recht-

oplopen tot acht jaar. Bij de strafrechtelijke aanpak van

bank waar de zaak aanhangig is gemaakt. Of de ziens-

mensensmokkel werken het Openbaar Ministerie en

wijze van het IAM –en dan vooral de rol die de

de verschillende opsporingsinstanties samen. Als uit de

verschillende verdachten hebben gespeeld bij de

politieregio’s een mensensmokkelzaak naar voren

mensensmokkel– juist is, wordt uiteindelijk door de

komt, wordt deze als ‘zaak’ ingeschreven bij het parket

rechtbank ter terechtzitting vastgesteld.

van het Openbaar Ministerie. Onder leiding van een officier van justitie doet de politie of de Koninklijke Marechaussee vervolgens onderzoek naar de verdachte of verdachten van mensensmokkel.

6.2 Strafrechtelijke aanpak van mensensmokkel: het Openbaar Ministerie Een manier om de inspanningen die de afgelopen twee

Dit hoofdstuk schetst een beeld van het fenomeen

jaar zijn verricht in het kader van de bestrijding van

mensensmokkel in relatie tot Nederland, op basis van

mensensmokkel inzichtelijk te maken, is te kijken naar

informatie van het Openbaar Ministerie, de politie en

het aantal opsporingsonderzoeken naar mensen-

de KMar. Eerst wordt een overzicht gegeven van het

smokkel dat werd ingeschreven bij de arrondissements-

aantal en de aard van de zaken die in 2000 en 2001 bij

parketten van het Openbaar Ministerie. Tabel 19 toont

de arrondissementsparketten van het Openbaar

het aantal zaken dat in de jaren 2000 en 2001 bij de

Ministerie werden ingeschreven. Vervolgens wordt een

parketten werd ingediend.

analyse gepresenteerd van 36 afgesloten opsporingsonderzoeken naar mensensmokkel, die in 2000 en 2001 hebben gespeeld.

100

Uit de tabel blijkt dat in 2000 bijna driehonderd mensensmokkelonderzoeken werden ingeschreven bij

Benadrukt moet worden dat de informatie in dit

de parketten. Dit was ten opzichte van 1999 een flinke

hoofdstuk alleen gebaseerd is op zaken rond personen

toename; in dat jaar werden 224 zaken ingediend. De

100. Uitgevoerd door het Informatie- en Analysecentrum Mensensmokkel.

93


Tabel 19: Aantal mensensmokkelzaken ingeschreven bij de arrondissementsparketten van het Openbaar 101, 102 Ministerie, 2000-2001 Parket Haarlem Almelo Amsterdam Rotterdam Zutphen Roermond Breda Den Haag Den Bosch Zwolle Maastricht Middelburg Arnhem Assen Groningen Dordrecht Utrecht Leeuwarden Eindtotaal Bron: OM data

2000 61 28 32 36 25 11 20 20 16 6 6 16 5 5 7 3

2001 55 34 16 34 19 30 18 3 14 11 11

1 298

3 266

soort onderzoeken een rol speelt ingewikkeld (bijvoorbeeld het doorlaatverbod). Om deze redenen leggen mensensmokkelonderzoeken een groot beslag op de capaciteit en tijd van de opsporingsdiensten, terwijl die ook aan andere vormen van criminaliteit aandacht moeten besteden. De benodigde specialistische kennis en expertise voor de complexe mensensmokkelzaken moet juist in de loop van meerdere opvolgende onderzoeken worden opgebouwd. Niet iedere politieregio kan of wil het zich veroorloven om gedurende langere tijd hiervoor capaciteit en tijd vrij te maken.

8 8 2

Voorts blijkt uit tabel 19 dat grote verschillen bestaan in het aantal zaken dat bij de parketten werd ingeschreven. In 2001 kwamen de meeste zaken binnen bij het parket Haarlem: ruim 20% van alle mensensmokkelonderzoeken. Dit parket ontvangt vooral zoveel zaken omdat alle ‘Schipholzaken’ in Haarlem worden

Peildatum: 1 sept. 2002

behandeld. Ook de grensarrondissementen Almelo, stijging in 2000 kwam vooral voort uit de hoge prio-

Roermond, en in mindere mate Zutphen, Breda en

riteit die zowel het Openbaar Ministerie als de politie

Den Bosch ontvingen relatief veel zaken. Dit heeft

in dat jaar gaven aan de opsporing van mensen-

voor een deel te maken met de aanwezigheid van het

smokkel. De ‘Doverzaak’ was daarvoor een extra

Mobiel Toezicht Vreemdelingen (MTV) van de KMar;

impuls.

deze parketten behandelen de ‘heterdaadzaken’ aan de

In 2001 is het totale aantal ingediende mensensmok-

grens die het MTV aandraagt. Bovendien komen uit

kelzaken weer enigszins gedaald. Desondanks steeg het

de ervaringen van het vreemdelingentoezicht regel-

aantal onderzoeken verder op ruim eenderde van alle

matig aanwijzingen voor mensensmokkel naar voren.

parketten. Een belangrijke verklaring voor de algemene

Van de grote steden werden vooral in Rotterdam veel

daling in 2001 is de complexiteit en het specialistische

mensensmokkelzaken ingeschreven.

karakter van mensensmokkelzaken. Deze hebben per

De verschillen tussen de parketten kunnen verder

definitie een internationale dimensie, waardoor moet

worden verklaard door de mate van activiteit van de

worden samengewerkt met buitenlandse diensten en

opsporingsdiensten. Naast de complexe aard van

regelmatig tolken moeten worden ingeschakeld.

mensensmokkelonderzoeken en de noodzaak van

Bovendien worden tijdens het onderzoek vaak allerlei

specialistische kennis, spelen nog andere factoren een

andere vormen van criminaliteit aangetroffen (drugs,

rol bij het bepalen van de inspanningen van politie en

mensenhandel). Daarnaast is de regelgeving die bij dit

KMar voor de bestrijding van mensensmokkel. Deze

101. Bij zaken wordt gerefereerd aan één of meerdere feiten die in het kader van één onderzoek samen ter zitting komen. Bijvoorbeeld: in één mensensmokkelonderzoek (zaak) kunnen drie feiten (bijvoorbeeld transportincidenten) zijn geconstateerd. 102. De lichte verschillen met de cijfers in het jaarverslag AOM 2001 worden veroorzaakt door het gebruik van verschillende peildata.

94


Tabel 20: Aanlevering en afdoening naar instantie op zaakniveau van mensensmokkelzaken over 2000 en 2001

Opsporingsinstantie KMar Politie Rotterdam-Rijnmond Politie Amsterdam-Amstelland Kernteam Noord- en Oost Nederland Politie Twente Politie Limburg-Noord Politie Brabant-Zuid-Oost Politie Midden- en West-Brabant FIOD Politie Friesland Politie Drenthe Rijksrecherche Politie Groningen Politie Noord- en Oost-Gelderland Politie Haaglanden Politie Flevoland Politie IJsselland Politie Gelderland-Zuid Politie Kennemerland Douane Zevenaar Politie Gelderland-Midden Politie Gooi en Vechtstreek Politie Hollands Midden Politie Zuid-Holland-Zuid Politie Zeeland

2000 KR 5

Eindtotaal Bron: OM data

MK 55 10 16 4 3 1 7 2

PR 44 1 2

Open 51 2 5 2 6 1 4 2 2

1 5 6 9 10 2 1

1 1 3 4

4

5

1

151

48

7 10 13 2 5

1 1 1 3

4 1 1 7 3 14

94

298

1 6 1 11

Jaar en Forum Totaal 2001 2000 KR MK 155 1 54 13 14 23 9 6 9 9 1 2 3 11 3 4 3 2 1 1 5 3

PR 24 2 1 1 1 1

1

Open 89 1 2 2 8 5 5 3 5 2 2 2 1

2 2 1 1 1

1

105

31

Totaal 2001 168 15 13 12 10 9 8 7 5 3 3 2 2 2 2 2 1 1 1

129

266

Peildatum: 1 september 2002

zijn uitvoerig beschreven in het rapport “De keten op

eenvoudige zaken worden aangebracht bij de Politie-

de keper beschouwd”, dat begin 2002 onder leiding

rechter, terwijl de Meervoudige Kamer zich buigt over

van de landelijk officier van justitie belast met mensen-

ingewikkelde strafzaken.

smokkel is opgesteld.

103

Tabel 20 toont welke opsporingsinstanties in 2000 en

De KMar heeft zowel in 2000 (52%) als in 2001

2001 mensensmokkelzaken aandroegen bij het Open-

(63%) het grootste aantal opsporingsonderzoeken naar

baar Ministerie. In de tabel zijn de gegevens uitge-

mensensmokkel voor zijn rekening genomen. Het ging

splitst naar de rechtbankinstantie die de zaak in behan-

daarbij zowel om grote als kleinere onderzoeken

deling heeft genomen. Drie rechtbankinstanties

(bijvoorbeeld aan de grens aangehouden transporten).

kunnen zich buigen over mensensmokkelzaken: de

Bij de politie waren de regio’s Rotterdam-Rijnmond en

Meervoudige Kamer (MK) van de rechtbank, de Poli-

Amsterdam-Amstelland de grootste leveranciers van

tierechter (PR) of, in principe indien de verdachte

mensensmokkelonderzoeken, gevolgd door het Kern-

minderjarig is, de Kinderrechter (KR). Relatief

team Noord-Oost Nederland (KTNON). Dit kern-

103. “De keten op de keper beschouwd”. Rapportage Project intensivering Strafrechtelijke aanpak mensensmokkel, mensenhandel en AMA’s; Landelijk Parket; 30 april 2002.

95


team is zeer actief omdat daar de Unit Mensensmokkel

zaken die in 2001 werden ingeschreven is iets meer

(UMS) is ondergebracht, die is ingericht voor het

dan de helft door de rechter afgedaan. Van de mensen-

permanent uitvoeren van mensensmokkelonderzoeken.

smokkelzaken die zijn afgedaan, ging zowel in 2000 als

Deze vier instanties hebben in 2000 samen 66% van

in 2001 driekwart naar de Meervoudige Kamer. Ook

alle onderzoeken aangeleverd; in 2001 was dit percen-

hieruit blijkt dat veel mensensmokkelzaken grote,

tage 78%. Naast politie en KMar hebben ook enkele

complexe zaken zijn.

bijzondere opsporingsdiensten zich beziggehouden met de bestrijding van mensensmokkel. Zo leverden de

In de bij de verschillende parketten aangedragen zaken

FIOD, de Rijksrecherche en de Douane Zevenaar in

uit 2000 en 2001 werden 386 verdachten gedagvaard.

de afgelopen twee jaar samen 13 mensensmokkelzaken

Van hen zijn er inmiddels 189 veroordeeld tot een

aan bij de parketten.

104

Overigens blijkt hieruit dat

onvoorwaardelijke gevangenisstraf. In de overige

mensensmokkel raakvlakken heeft met andere vormen

gevallen is de zaak nog niet in behandeling genomen, is

van criminaliteit; hierop wordt in 6.3.1 en hoofdstuk 7

nog geen uitspraak gedaan, is de verdachte vrijgesproken

nader ingegaan.

of is een andere straf opgelegd. De tabellen 21 en 22

Van de ingediende mensensmokkelonderzoeken in

geven een overzicht van het aantal veroordeelde daders

2000 is inmiddels tweederde bij de rechtbank behan-

waartegen onvoorwaardelijke vrijheidstraffen werden

deld; de overige zaken uit 2000 lopen nog. Van de

uitgesproken en de duur van die straffen, uitgesplitst

105

Tabel 21: Aantal daders naar geboorteland en hoogte van de onvoorwaardelijke vrijheidstraf over 2000 en 2001 Onvoorwaardelijke vrijheidstraf

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

> 1 wk Geboorteland <= 1 mnd Nederland 1 Irak Iran China Nigeria Pakistan Turkije Sri Lanka 1 Suriname Afghanistan 2 India Marokko 106 Tsjechië/ Slowakije Ghana Voorm. Joegoslavië Subtotaal Overige Eindtotaal

Bron: OM data

> 1 mnd <= 3 mnd 3 1 1

> 3 mnd > 6 mnd <= 6 mnd < =9 mnd 2 2 1 3 1 2 1 2 2 1 2 2 2 3

2

1

> 9 mnd < =1 jr 7 3 2 2 2 4 4 1 1 1

> 1 jr <= 2 jr 1 5 2 5 6 2 4 2 1

1 1

2 1 2

1

> 2 jr <= 3 jr 1 2 2 2 1 1 2

> 3 jr <= 5 jr 3

> 5 jr 1 1

2 1 2 3

1 4 3 2

1 1 1

1 3

1

1

4 4

9 4

25 13

2 4

32 5

29 8

15 1

16 5

8 4,2%

13 6,9%

38 20,1%

6 3,1%

37 19,5%

37 19,5%

16 8,5%

21 11,1%

12 1

Eindtotaal 19 15 12 11 11 11 11 11 10 9 6 5 5 4 4 144 45

13 189 6,9% 100,00%


104. Door de oprichting van de Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst (SIOD) en vanwege de intensivering van de aanpak van fraude zal het aantal signalen van mensensmokkel door instanties die bijzondere opsporingsbevoegdheden bezitten, naar verwachting toenemen. 105. Het is ook mogelijk dat de uitspraak nog niet in het OM-systeem is geregistreerd. 106. De aantallen voor deze twee landen waren niet te scheiden.

96


Tabel 22: Aantal gestraften naar duur opgelegde onvoorwaardelijke straf over 2000 en 2001

naar geboorteland. Omdat pas 68% van de in 2000

tot 1 jaar’ en ‘1 tot 2 jaar’; deze categorieën tellen elk

ingediende zaken en 52% van de zaken uit 2001 is afge-

ongeveer 20% van de verdachten. Verder werd ruim een

handeld, vormen de gepresenteerde gegevens slechts een

kwart van hen veroordeeld tot een onvoorwaardelijke

eerste indicatie.

vrijheidsstraf van meer dan 2 jaar. Daarbij ging het

De 189 daders werden het meest veroordeeld tot

vooral om mensen met respectievelijk Nigeria, Neder-

straffen in de categorieën ‘3 tot 6 maanden’, ‘9 maanden

land, Turkije, Sri Lanka, Iran en India als geboorteland.

Tabel 23: Aantal daders naar leeftijdsopbouw en geboorteland Leeftijdscategorie Geboorteland 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

12 t/m 17

18 t/m 24

25 t/m 39

40 t/m 54

55+

Eindtotaal

Nederland Irak Iran China Nigeria Pakistan Turkije Sri Lanka Suriname Afghanistan India Marokko Tsjechië/Slowakije Ghana Voorm. Joegoslavië

1

6 2 1

4 12 9 8 7 7 7 10 6 7 5 2 4

7 1 2 3 3 1 1 1

1

19 15 12 11 11 11 11 11 10 9 6 5 5 4 4

Subtotaal Overige

1 1

25 11

92 22

25 9

1 2

144 45

Eindtotaal

2

36

114

34

3

189

Bron: OM data

1 3 3 4 1 2 1 1

1 1 1 3

4


97


Tenslotte wordt in tabel 23 een overzicht gegeven van

geïdentificeerd aan de orde. Er wordt ingegaan op de

de leeftijdsopbouw van de 189 daders, uitgesplitst naar

samenwerkingsverbanden tussen deze mensensmokke-

geboorteland. Daaruit blijkt dat het merendeel van

laars, op de onderlinge ‘binding’ en op hun eventuele

hen volwassenen waren in de leeftijd tussen 25 en 40

betrokkenheid bij andere criminele activiteiten.

jaar. Alleen bij de Nederlandse daders was deze cate-

Daarna wordt kort enige informatie gepresenteerd die

gorie opvallend minder vertegenwoordigd; in deze

bekend is geworden over de personen die werden

groep bevonden zich juist relatief veel daders in de

gesmokkeld. Voorts wordt de modus operandi van de

categorieën 18-24 jaar en 40-54 jaar. Slechts een enke-

mensensmokkelaars beschreven. Omdat de informatie

ling was minderjarig of boven de 55 jaar. Overigens

alleen gaat over déze onderzoeken, die bovendien

was het grootste deel van alle daders man.

vanuit de invalshoek van de politie zijn geanalyseerd, moet het beeld dat wordt geschetst slechts als een indi-

6.3 Strafrechtelijke aanpak van mensensmokkel: de opsporingsdiensten

catie worden beschouwd voor de situatie rond mensensmokkel naar Nederland.

Het Informatie- en Analysecentrum Mensensmokkel (IAM), ondergebracht bij het Korps Landelijke Politie-

6.3.1 De mensensmokkelaars

diensten, ondersteunt de opsporingsinstanties bij de bestrijding van mensensmokkel. In 2000 was het IAM

Achtergrond en rol van de smokkelaars

betrokken bij 69 onderzoeken; in 2001 bij 61. Om

Mensensmokkelaars verlenen verschillende soorten

meer inzicht te krijgen in ontwikkelingen en mecha-

diensten, zoals het verzorgen van transport, het

nismen van mensensmokkel in relatie tot Nederland,

bezorgen van valse of vervalste reis- en identiteitsdocu-

heeft het IAM 36 afgesloten strafrechtelijke onder-

menten, het bieden van onderdak, het verzorgen van

zoeken naar mensensmokkel uit 2000 en 2001 geëva-

begeleiding onderweg en het opstellen van een kansrijk

107

lueerd. Deze 36 onderzoeken maken deel uit van de

asielrelaas. Al deze diensten werden in de geanalyseerde

298 onderzoeken in 2000 en de 266 in 2001, zoals die

onderzoeken in meer of mindere mate aangetroffen.

in paragraaf 6.2 zijn beschreven.

Zij werden aangeboden door smokkelaars met uiteen-

In het kader van de evaluatie zijn sleutelpersonen uit

lopende nationaliteiten. Zo waren 14 verschillende

de betrokken onderzoeksteams van de politie en KMar

nationaliteiten betrokken bij het vervalsen en leveren

geïnterviewd, zoals teamleiders, analisten of tactisch

van reis- en identiteitsdocumenten en het begeleiden

coördinatoren. Deze respondenten baseerden hun

van gesmokkelden (onder meer Iraniërs, Albanezen en

verklaring mede op de toegepaste opsporingsmiddelen,

Nigerianen). Smokkelaars afkomstig uit 19 landen

zoals getuigenverhoor en tapgesprekken.

(waaronder Irak, Iran en Sri Lanka) bemoeiden zich

In de volgende paragrafen worden de ontwikkelingen

met het vervoeren van gesmokkelden. Zestien verschil-

en trends op het gebied van mensensmokkel gepresen-

lende nationaliteiten kwamen in beeld bij het verlenen

teerd, zoals die naar voren kwamen uit de 36 onder-

van onderdak. In twee onderzoeken voorzagen smok-

zoeken. Allereerst komen de achtergrond en rol van de

kelaars van respectievelijk Iraanse en Litouwse origine

smokkelaars die in de opsporingsonderzoeken werden

de gesmokkelden van een vals asielverhaal. Smokke-

107. De selectie van de 36 onderzoeken heeft plaatsgevonden aan de hand van drie criteria: dadernationaliteit, jaar van aanvang en uitvoerende instantie. Bij de evaluatie is deels gebruik gemaakt van de vragenlijst die het WODC hanteert bij de tweejaarlijkse Monitor Georganiseerde Criminaliteit.

98


laars met de Nederlandse nationaliteit waren bij alle

Tabel 24 geeft een overzicht van de rol die de 78

vormen van dienstverlening vertegenwoordigd.

hoofddaders bij de smokkelactiviteiten vervulden, in relatie tot hun nationaliteit.

In de geëvalueerde onderzoeken kwamen 78 hoofddaders en 42 mededaders naar voren. Onder een mede-

De meerderheid (44) van de hoofddaders had een

dader werd verstaan een persoon die alleen

andere dan de Nederlandse nationaliteit. Egyptenaren,

meewerkte bij de uitvoering van de smokkel (dus niet

Afghanen en Tsjechen kwamen het vaakst voor als

bij de voorbereiding). Bij de analyse van de onder-

hoofddader. Van de 34 hoofddaders met de Neder-

zoeken werden vooral personen aangetroffen die als

landse nationaliteit, waren 29 personen elders geboren

‘reisagent/organisator’ of als ‘transporteur/begeleider’

en tot Nederlander genaturaliseerd. De overige 5

konden worden gecategoriseerd. Overigens is dit

waren autochtone Nederlanders. Niet-Nederlanders

doorgaans ook het type verdachten waarnaar bij

lijken relatief vaker de rol van begeleider of transpor-

signalen van mensensmokkel een strafrechtelijk

teur op zich te nemen, terwijl de verdachten met de

onderzoek wordt gestart. Dat geldt zeker voor de

Nederlandse nationaliteit relatief vaker de rol van reis-

heterdaadzaken van de KMar, waarbij meestal sprake

agent of organisator lijken te vervullen. In de 36

is van een verdachte die met een voertuig met illegale

onderzoeken gold dit vooral voor smokkelaars die tot

migranten de grens trachtte te passeren. Slechts

Nederlander waren genaturaliseerd. Er zijn aanwij-

enkele daders vervulden de rol van documentvervalser

zingen dat genaturaliseerde Nederlanders regelmatig

of -leveraar; zij hadden doorgaans een prominente

voormalige landgenoten inschakelen om andere land-

positie binnen de smokkelorganisatie. De document-

genoten naar Nederland te smokkelen. Hoewel de

leveraars hadden overwegend de Nederlandse natio-

analyse van deze onderzoeken dat bevestigt, is dit

naliteit.

onderzoek te kleinschalig om dit vermoeden te staven.

Tabel 24: Rol van de hoofddaders naar nationaliteit

4

1 1 2

3 2

1 2

1

2

1

11 15 2 2 2

2

1

2

31 27 8 3 2 2 1 1 1 2

2

78

1

2 1

1 1 1 1

1 2

2

3

Bron: IAM

99

4

2

1 3

3

2

1

1

34 2

2

1

3

4

1

Totaal

1

4

Vietnamese

1

Turkse

1

3

Tsjechische

Poolse

Pakistaanse

Oekrainse

Nigeriaanse

Nederlandse

Liberiaanse

Joegoslavische

Iraanse

Irakese

Indiase

Ghanese

Egyptische

Chinese

1

Srilankaanse

Totaal

2

Roemeense

1 1 2

Bulgaarse

Begeleider/transporteur Reisagent/Organisator Onderdakverschaffer Documentleveraar Documentvervalser Meerdere rollen Geldverstrekker Heler Verstrekker Schipholpas Rol onbekend

Albanese

Rol bij smokkel

Afghaanse

Nationaliteit


Tabel 25: Rol van de mededaders naar nationaliteit

1

1

4

4 2

1

28 10 3 1

4

6

1

42

1 1

1

1

1

3

1

1

18

2

1

1

Totaal

1

Surinaamse

12 5 1

Srilankaanse

Pakistaanse

1

Somalische

Nigeriaanse

1

Roemeense

Nederlandse

1

Maleisische

Totaal

1 2

1

Joegoslavische

1

Iraanse

1

Ghanese

Chinese

Begeleider/transporteur Onderdakverschaffer Documentvervalser Rol onbekend

Rol bij smokkel

Egyptische

Afghaanse

Nationaliteit

Bron: IAM

Tabel 25 toont de rol en nationaliteit van de 42 mede-

dit impliceert dat de meeste strafrechtelijke onder-

daders uit de geanalyseerde onderzoeken. Omdat een

zoeken op de juiste verdachte waren gericht. De rol

reisagent of organisator per definitie een hoofddader is,

van organisator of reisagent werd vooral uitgevoerd

komt deze categorie bij de mededaders niet voor.

door personen met de Nederlandse nationaliteit. Vaak waren dit genaturaliseerde Nederlanders; in die

De mededaders hadden vaak de rol van begeleider of

gevallen was hun oorspronkelijke nationaliteit door-

transporteur en in mindere mate waren ze verschaffer

gaans dezelfde als die van de personen die werden

van onderdak. Ook bij de mededaders had het meren-

gesmokkeld. Autochtone Nederlanders kwamen vaker

deel (24) een andere dan de Nederlandse nationaliteit.

voor als mededader dan als hoofddader, en vooral als

In tegenstelling tot de hoofddaders, was het meren-

begeleider of transporteur.

deel van de 18 mededaders die de Nederlandse natiovoor dit verschil is niet bekend. Wel is bekend dat

Samenwerkingsverbanden van mensensmokkelaars

mensensmokkelaars soms autochtone Nederlanders

Bij de analyse van de mensensmokkelonderzoeken

inschakelen voor uitvoerende karweitjes. Een voor-

onderscheidde het IAM drie organisatievormen van

beeld daarvan is de Doverzaak, waarin de Turkse

mensensmokkelaars. De eerste is de individueel opere-

smokkelaars autochtone vrachtwagenchauffeurs

rende smokkelaar. De tweede vorm is het ‘gelegen-

gebruikten. In de geanalyseerde onderzoeken kwam

heidsnetwerk’. Dit is een tijdelijk samenwerkingsver-

een dergelijke werkwijze wel voor, maar niet in alle

band van (clusters van) smokkelaars, dat wordt

zaken waarbij autochtone Nederlandse mededaders

gecreëerd om een klus te klaren die zonder dit samen-

voorkwamen.

werkingsverband moeilijk of niet uitvoerbaar zou zijn.

naliteit hadden, autochtoon. Een afdoende verklaring

Kenmerkend voor een gelegenheidsnetwerk is de Samenvattend bleek uit de geanalyseerde onderzoeken

gelijkwaardigheid van de smokkelaars binnen het

dat bij de mensensmokkel personen met zeer uiteenlo-

samenwerkingsverband. De derde vorm van organisatie

pende nationaliteiten betrokken waren, die verschil-

is het ‘gelaagde samenwerkingsverband’. Een gelaagde

lende ‘diensten’ leverden. Zowel bij de hoofddaders als

organisatie is een (semi-)permanent samenwerkingsver-

bij de mededaders was de categorie ‘begeleider/trans-

band met ongelijke gezagsverhoudingen. De organi-

porteur’ het sterkst vertegenwoordigd. De hoofddaders

satie kan een sterk hiërarchische, piramidale structuur

hadden relatief vaak de rol van organisator of reisagent;

hebben, maar de ongelijke gezagsverhoudingen

100


kunnen ook voortvloeien uit de taakverdeling. Zo is

De gelaagde verbanden hadden een coherenter

het mogelijk dat bij een smokkeltransactie bepaalde

karakter dan de gelegenheidsnetwerken. Dat bleek uit

diensten van groter belang zijn dan andere, zoals

het aantal smokkelincidenten dat in ongeveer dezelfde

bijvoorbeeld het vervalsen van paspoorten. De gezags-

samenstelling werd uitgevoerd. Ook de gelaagde

verhouding is dan gebaseerd op dit verschil in belang.

samenwerkingsverbanden waren evenwel verre van statisch wat hun samenstelling en activiteiten betreft.

Bij de 36 onderzoeken kon de organisatievorm in 9

Uit de verklaringen van een aantal respondenten bleek

gevallen worden getypeerd als ‘individueel opererende

dat zich voor korte of langere tijd een ‘cluster’ van

mensensmokkelaar’ en in 8 gevallen als ‘gelegenheids-

smokkelaars vormde rond een bepaald deel van het

netwerken’. In 14 onderzoeken was sprake van

geografische ‘smokkeltraject’, waarvan het aankomst-

gelaagde samenwerkingsverbanden. Van 5 onder-

punt of de plaats van vertrek in Nederland lag. Op

zoeken konden de respondenten de organisatievorm

dezelfde wijze vormde zich soms een cluster rond een

niet of niet eenduidig benoemen.

bepaald type diensten: zo werd een samenwerkingsver-

De gelegenheidsnetwerken waren zeer wisselend van

band geïdentificeerd waarbij een paspoortvervalser

samenstelling. De smokkelaars bleken onderdeel te zijn

centraal stond. Een andere organisatie had zich gespe-

van een groot sociaal netwerk van – al dan niet crimi-

cialiseerd in het leveren van kennis die mensen nodig

nele – contacten, dat werd geactiveerd om bepaalde

hadden om zelf, met hun eigen Nederlandse paspoort,

smokkeldiensten (of delen daarvan) te leveren. Zo

personen te kunnen smokkelen.

werd in een onderzoek het netwerk van de organisator geactiveerd om iemand te vinden die Nederlandse

De samenwerkingsverbanden van mensensmokkelaars

paspoorten kon leveren waarop men personen naar

die bij deze onderzoeken werden aangetroffen,

Groot-Brittannië kon smokkelen. In een ander onder-

vormden geen statische, hiërarchische organisaties.

zoek werd gezocht naar personen die gestolen blanco

Voor zover zich al een bepaalde mate van gelaagdheid

visa konden regelen. Deze netwerken waren meestal

had ontwikkeld, leek die voornamelijk tot stand te

gebaseerd op nationaliteit of etnische achtergrond en

zijn gekomen op basis van een functionele ongelijk-

reikten vaak tot in andere Europese landen of verder.

heid tussen de smokkelaars. Die ontstond doordat

Zonodig werden ook autochtone Nederlanders of

één van de geleverde diensten belangrijker was dan de

mensen met andere nationaliteiten benaderd. Zo

andere voor het succesvol smokkelen van personen.

waren in de Doverzaak autochtone Nederlanders gere-

Of het nu om gelegenheidsnetwerken ging of om

kruteerd voor het transport. In een onderzoek naar

meer gelaagde structuren, iedere betrokken persoon

Pakistanen en Indiërs bleken vooral Surinamers en

bleek in meer of mindere mate onderdeel van een

Antillianen te zijn gepolst voor het leveren van Neder-

omvangrijk crimineel macronetwerk, dat zeer dyna-

landse paspoorten. Steeds ging het om een dynamisch,

misch van aard is.

zeer los geheel van activiteiten en personen; een type-

heeft in een bredere context – meer mensensmokkel-

ring die aansluit bij de bevindingen van Kleemans en

onderzoeken over een langere periode – zal moeten

Brienen.

108

109

Of deze conclusie geldigheid

blijken.

108. Van vriendendienst tot Slangenkop; Tijdschrift voor Criminologie nr. 43-4; 2001; p. 26 109. De term crimineel macro-netwerk is afkomstig van Klerks P.P.H.M.; Groot in de Hash: Theorie en praktijk van de georganiseerde criminaliteit; Alphen aan de Rijn 2000 waarbij in principe iedereen via een of meerdere tussenpersonen met iedereen is verbonden.

101


Tabel 26: Aangetroffen criminele activiteiten in de onderzoeken anders dan mensensmokkel

Bindingsmiddelen tussen mensensmokkelaars Bij opsporingsonderzoeken naar georganiseerde criminaliteit besteedt de politie aandacht aan de ‘bindingsmiddelen’ die bestaan tussen personen die gezamenlijk criminele activiteiten ontplooien. Er bestaan sociale bindingsmiddelen (bijvoorbeeld familie), economische bindingsmiddelen (bijvoorbeeld geldelijk gewin) en fysieke bindingsmiddelen (bijvoorbeeld geweld tegen mededaders om hen in het gareel te houden). In de geanalyseerde mensensmokkelzaken bleek economisch gewin een belangrijk, maar zeker niet het enige motief

Andere criminele activiteiten

Totaal

Drugs

6

Uitkeringsfraude

5

Illegale tewerkstelling

5

Mensenhandel

3

Andere fraude

1

Afpersing

1

Illegaal gokken

1

110

Totaal

22

Bron: IAM

voor de samenwerking tussen de smokkelaars. De relatief grote rol van sociale bindingsmiddelen zoals streek,

landers betrokken. Zij waren oorspronkelijk afkomstig

etniciteit en familie was opvallend. Sociale bindings-

uit India, Afghanistan en Iran. Een aantal daders van

middelen kwamen veel voor bij smokkelaars uit het

respectievelijk Sri Lankaanse, Nigeriaanse, Iraanse en

Midden-Oosten, terwijl daders met een Oost-Europese

Chinese afkomst had zich tevens schuldig gemaakt aan

achtergrond meer uit economische motieven leken te

uitkeringsfraude. Hetzelfde gold voor enkele tot

hebben gehandeld. We zien sociale bindingsmiddelen

Nederlander genaturaliseerde Somaliërs. Vaak ging het

zowel in de gelegenheidsnetwerken als in de gelaagde

daarbij om onterecht ontvangen kinderbijslag of werk-

samenwerkingsverbanden terug. Het gebruik van

loosheidsuitkeringen. Mensensmokkel in combinatie

geweld onderling kwam in deze zaken nauwelijks voor.

met illegale tewerkstelling werd vooral gesignaleerd bij Roemeense, Oekraïense, Bulgaarse, Nigeriaanse en

Andere criminele activiteiten van mensensmokkelaars

Chinese smokkelaars. Zij hadden meestal landgenoten

De schade die een criminele organisatie aanricht wordt

mensensmokkel ook sprake van mensenhandel. De

mede bepaald door de vraag of zij ook op andere

daders waren Nigerianen, Sri Lankanen en Albanezen.

criminele terreinen actief is. Daarom is bij de evaluatie

Of mensensmokkel in deze zaken een nevenactiviteit

van de onderzoeken bekeken in hoeverre de daders

was van mensenhandel of omgekeerd, kon niet duide-

zich schuldig maakten aan andere criminele acti-

lijk worden vastgesteld.

illegaal aan het werk gezet. In drie gevallen was naast

viteiten dan mensensmokkel. In 15 van de 36 opsporingsonderzoeken bleek dit het geval te zijn, zoals

In een aantal van de bovengenoemde gevallen was

blijkt uit tabel 26.

bovendien sprake van misbruik van officiële documenten. Zowel uit mensensmokkelonderzoeken als uit

Drugssmokkel kwam vooral voor bij Iraanse (2x) en

onderzoeken van de FIOD, de Interregionale Fraude-

Irakese daders. In twee onderzoeken waarbij sprake

teams (IFT), het GAK en een aantal Sociale Diensten

was van drugshandel, waren genaturaliseerde Neder-

bleek bijvoorbeeld dat valse of vervalste Nederlandse

110. In één onderzoek kunnen meerdere criminaliteitsvormen worden aangetroffen. Dit is de reden waarom het aantal criminele activiteiten hoger ligt dan het aantal onderzoeken waarin ze werden aangetroffen.

102


paspoorten niet alleen worden gebruikt voor mensen-

verschillende nationaliteiten werd zowel in ‘kleine’

smokkel. Deze documenten worden ook aangewend

mensensmokkelonderzoeken (bijvoorbeeld heterdaad-

voor het oneigenlijk gebruik van sofi-nummers, het

zaken aan de grens) als in grotere onderzoeken

valselijk aanvragen van uitkeringen en andere vormen

(bijvoorbeeld de Doverzaak) aangetroffen.

van criminaliteit. Hierop wordt in hoofdstuk 7 verder ingegaan.

In het merendeel van de 36 opsporingsonderzoeken bleek het eerste contact tussen de smokkelaar en de

6.3.2 De gesmokkelden

gesmokkelde al in het land van herkomst te hebben

Hoewel de geanalyseerde onderzoeken primair gericht

plaatsgevonden. In 8 onderzoeken vond het eerste

waren op de verdachten van mensensmokkel, is ook

contact plaats in een ander land. In 4 gevallen (waarin

enige informatie naar voren gekomen over de personen

de gesmokkelden steeds de Chinese nationaliteit

die werden gesmokkeld. De gegevens die daarover op

hadden) was dit in Duitsland (3x) en Frankrijk

basis van de interviews werden verzameld, komen hier-

gebeurd. In 2 andere onderzoeken hadden Sierra

onder kort aan de orde.

Leoonse gesmokkelden voor het eerst contact met een smokkelaar in Zambia en vonden Irakese gesmok-

Uit de gegevens van het Openbaar Ministerie die in

kelden voor het eerst een smokkelaar in Turkije. In de

paragraaf 6.2 werden gepresenteerd, bleek dat de

onderzoeken waarbij Chinezen werden gesmokkeld,

aangetroffen verdachten meestal mannen waren en

bleken de smokkelaars safehouses te gebruiken in Duits-

geboren in Nederland of in een reeks van andere

land en Frankrijk. Van daaruit werden de illegale

111

landen. Uit de analyse van de 36 opsporingsonder-

migranten doorgesluisd naar locaties in Nederland.

zoeken van het IAM komt naar voren dat smokkelaars 112

en gesmokkelden (nog steeds) veelal dezelfde nationa-

In tegenstelling tot wat in andere publicaties

liteit hebben. Daar waar dit niet zo was, ging het

betoogd, bleek in deze opsporingsonderzoeken door-

meestal om smokkelaars die tot Nederlander waren

gaans niet de smokkelaar, maar de gesmokkelde uitein-

genaturaliseerd. Zij hadden wel hetzelfde geboorteland

delijk in belangrijke mate te bepalen waar de reis naar

als de personen die ze hadden gesmokkeld. Er lijkt één

toe ging. Dit gold zowel voor de kleinere als voor de

uitzondering te zijn op de ‘gewoonte’ om mensen uit

meer complexe mensensmokkelzaken. De organisatie-

het eigen herkomstland te smokkelen: de Chinezen.

vorm bleek hierbij geen rol te spelen. De manier

Van de 36 onderzoeken waren er 7 gericht op mensen-

waarop de bestemming in deze zaken werd bepaald,

smokkel van Chinezen. In 6 van deze 7 zaken bleek de

had de kenmerken van een economische transactie

smokkel te zijn uitgevoerd door niet-Chinese smokke-

(vraag en aanbod); de gesmokkelden waren zeker niet

laars. Het ging hierbij om Tsjechische (3) Vietnamese

volkomen afhankelijk van de smokkelaar bij de keuze

(1), Turkse (1) en Nederlandse (1) smokkelaars. In

van de bestemming. Kanttekening daarbij is dat niet

sommige onderzoeken waren op de achtergrond wel

duidelijk is geworden hoe concreet die bestemming

Chinezen betrokken, soms in de rol van opdrachtgever.

was; of dat een specifiek land was of een bepaald deel

Dergelijke samenwerking tussen smokkelaars van

van West-Europa, kon niet worden vastgesteld. Wel

wordt

111. Het Openbaar Ministerie hanteert bij de registratie van verdachten het geboorteland, terwijl het IAM in haar analyse uitgegaan is van het begrip nationaliteit. Bij een vergelijking moet daarom enige terughoudendheid worden betracht. 112. Hesseling, R. en Taselaar, A. “Asielmigratie en mensensmokkel,” Tijdschrift voor Criminologie 43 (4) 2001; p.340-349.

103


bleek dat Nederland vaak geen eindbestemming was,

verder gesmokkeld naar Parijs en Eindhoven. In Parijs

maar vooral transitland. Een deel van de opsporings-

werden de Chinezen ondergebracht in zogenaamde

onderzoeken was dan ook gericht op de ‘uitsmokkel’

safehouses. In deze safehouses werden pasfoto’s gemaakt

van mensen uit Nederland. Onderstaand onderzoek is

en opgestuurd naar de contactpersoon in Thailand, die

hiervan een voorbeeld.

valse Japanse, Singaporese en Koreaanse paspoorten van foto’s van de gesmokkelde voorzag. De valse paspoorten werden vervolgens naar Parijs gestuurd,

Voorbeeld 1: Onderzoek LOTUS

waarna het transport naar de Verenigde Staten kon

Het Lotus-onderzoek werd uitgevoerd door de

aanvangen. Vaak werden de gesmokkelden na hun

Koninklijke Marechaussee in samenwerking met de

verblijf in Parijs ondergebracht in safehouses in Eind-

Regiopolitie Brabant Zuid-Oost. Het onderzoek was

hoven. In Eindhoven werden de gesmokkelden gekapt

gericht op een in Nederland woonachtige Chinese

en netjes aangekleed, om op Japanse zakenmensen of

vrouw, die ervan verdacht werd aan het hoofd te staan

rijke toeristen te lijken. Als ze vervolgens in de Vere-

van de Europese tak van een groot mensensmokkelsyn-

nigde Staten waren aangekomen, werden de gesmok-

dicaat van voornamelijk Chinezen. Aanleiding voor het

kelde Chinezen verder vervoerd naar New York. Een

onderzoek vormden concrete aanwijzingen uit Neder-

in New York wonende zus van de hoofdverdachte

landse en buitenlandse opsporingsonderzoeken voor

regelde de geldtransacties. De gesmokkelden die bij de

mensensmokkel en vervalsing van reisdocumenten.

inreis in de VS tegen de lamp liepen, werden geadviseerd politiek asiel aan te vragen. Zij kregen van

Uit het onderzoek, dat zowel in Nederland als in

tevoren een telefoonnummer van een advocaat in New

Frankrijk werd ingesteld, bleek dat er sprake was van

York. Eén van de advocaten werd op 21 september

een goed functionerende criminele organisatie, die tot

2000 door de INS te New York gearresteerd.

doel had om Chinezen vanuit China via verschillende Oost-Europese landen illegaal Nederland, Frankrijk en

De hoofdverdachte in dit onderzoek heeft verklaard

andere Schengenlanden binnen te smokkelen. De

zich sinds 1996 bezig te houden met mensensmokkel.

gesmokkelde Chinezen werd tijdelijk onderdak

Ook smokkelde zij kinderen naar de Verenigde Staten.

verleend in Nederland, Frankrijk en andere Schengen-

Bij huiszoekingen werden onder andere 166

landen. Vervolgens werden ze voorzien van valse en/of

paspoorten in beslag genomen. Het ging voornamelijk

vervalste reisdocumenten en naar de Verenigde Staten

om Japanse, Singaporese en Koreaanse documenten,

gesmokkeld.

maar ook om Chinese, Taiwanese en Maleisische. Inmiddels zijn in deze zaak vier verdachten veroor-

De Aziatische tak van de organisatie zorgde voor het

deeld tot gevangenisstraffen tussen 1 en 3 jaar. De

transport van China naar Europa. De reis liep onder

terechtzitting tegen de hoofdverdachte heeft nog niet

andere via Moskou, Kiev, Turkije, Griekenland, Slowa-

plaatsgevonden; dit zal op korte termijn gebeuren.

kije en Tsjechië. Voor het vertrek uit China werd

Ook van enkele andere verdachten is de zaak nog in

gebruik gemaakt van Chinese paspoorten met

behandeling of is hoger beroep aangetekend. Binnen

toeristenvisa voor genoemde landen. Vanuit deze

het onderzoek LOTUS is volop financieel gerecher-

Oost- en Zuid-Europese landen werden de Chinezen

cheerd; een aantal ontnemingszaken loopt nog.

104


Uit de analyse van het IAM komt naar voren dat in

legale verblijfsstatus te krijgen. Zij waren blijkbaar van

een groot deel van de onderzoeken de gesmokkelden

plan om een bestaan als illegaal te leiden in Nederland.

Nederland niet als een aantrekkelijke eindbestemming

Hierbij ging het vooral om Bulgaren, Roemenen,

beschouwden. In 16 van de 36 onderzoeken was het

Oekraïners, Egyptenaren en Marokkanen. Doel van

uiteindelijke doel van de reis niet Nederland, maar een

deze mensen was het verrichten van illegale arbeid in de

ander, vaak West-Europees land. In 7 onderzoeken was

tuinbouw of de horeca. In 13 onderzoeken viel het

Groot-Brittannië het beoogde reisdoel; daarnaast

(beoogde) verblijfsdoel (asiel, regulier, illegaal) niet vast

werden Scandinavië en Frankrijk genoemd als bestem-

te stellen. Hierbij ging het bijna uitsluitend om onder-

ming. Buiten Europa was het doel Canada of de Vere-

zoeken waarbij Nederland niet de eindbestemming was.

nigde Staten. Hoewel deze transitmigranten vaak mensen waren die als asielzoeker in Nederland weinig

6.3.3 De modus operandi

kans zouden maken, bevonden zich onder hen ook personen waarvan een asielaanvraag in Nederland wel

Reisroutes

succesvol zou kunnen zijn (zoals Afghanen, Sierra

De informatie die uit de geanalyseerde onderzoeken

Leoners en Iraniërs). Desondanks vonden zij bijvoor-

naar voren kwam over de reisroutes die werden

beeld Groot-Brittannië blijkbaar aantrekkelijker. Om

gebruikt, komt overeen met het beeld dat is geschetst

welke reden zij de voorkeur gaven aan andere landen

in hoofdstuk twee, drie en vier. Overigens was het in

boven Nederland, kon niet met zekerheid worden vast-

de mensensmokkelonderzoeken vaak moeilijk om de

gesteld. Wel ging het hierbij soms om personen die in

reis van de gesmokkelden te reconstrueren. Dit gold

het bestemmingsland relatief gemakkelijk aansluiting

vooral voor ‘heterdaad-onderzoeken’, omdat daarbij de

konden vinden bij de eigen etnische groep. Zo zijn in

meeste verdachten niet aan het onderzoek meewerkten.

Groot-Brittannië grote gemeenschappen gevestigd van

Er werden vele vervoersmiddelen en uiteenlopende

Pakistanen, Indiërs en in mindere mate Sri Lankanen.

trajecten gebruikt. Meestal bestond de reisroute uit een

Ook werden illegale transitmigranten aangetroffen van

combinatie van lucht- en landetappes. Van degenen

wie al langer bekend is dat zij bij voorkeur in Groot-

die per vliegtuig reisden, kwam een groot deel via

Brittannië asiel aanvragen, zoals Albanezen. De reden

luchthavens elders in West-Europa het Schengengebied

daarvoor is niet bekend.

binnen, om vervolgens via een intra-Schengenvlucht op Schiphol te arriveren of over land Nederland in te

In 20 onderzoeken was het reisdoel wel Nederland.

reizen. Het voordeel daarvan is dat op de doorreis

Daarbij kon onderscheid worden gemaakt tussen

minder streng wordt gecontroleerd op de reisdocu-

personen die een asielaanvraag wilden indienen en

menten en geen lastige vragen in het Nederlands

mensen die van plan waren het ‘reguliere verblijfstraject’

worden gesteld, zo bleek uit een aantal tapgesprekken.

in te gaan. Voor het Nederlandse asieltraject opteerden

Parijs werd als eerste bestemming genoemd door de

personen met de Iraanse (2x), Irakese (2x), Sri

Somalische, Syrische en Sri Lankaanse gesmokkelden.

Lankaanse (2x), Turkse en Syrische nationaliteit. Voor

Met de trein of per personenauto ging de reis vervol-

de reguliere verblijfsvergunning kozen mensen met de

gens via België naar Nederland. In twee onderzoeken

Chinese (2x), Nigeriaanse en Ghanese nationaliteit.

waarbij Iraanse gesmokkelden betrokken waren, was

Uit een aantal onderzoeken bleek dat de gesmokkelden

Wenen de eerste bestemming in het Schengengebied.

niet de bedoeling hadden om uit eigen beweging een

Van daaruit reisde men per vliegtuig ‘intra-Schengen’

105


door naar Düsseldorf en verder over land naar Neder-

ground banking als betalingswijze genoemd, voorname-

land. In één onderzoek was Wenen tweede keus; men

lijk in combinatie met betalingen per deel van de

had eigenlijk via Sarajevo willen reizen omdat daarvoor

reis.

geen visa nodig waren. Moskou was de ‘draaischijf ’

Pakistanen, Indiërs, Nigerianen en Chinezen. In 2

voor Afghaanse, Sri Lankaanse en Chinese gesmok-

gevallen werd gewerkt met een koerier die het geld van

kelden. Daarvandaan ging men meestal over land

de gesmokkelden afleverde bij de smokkelaar in het

verder richting de Schengengrens. Bij een aantal ‘heter-

land van vertrek. Ook bij deze onderzoeken ging het

daad-onderzoeken’ naar mensensmokkel van

om Nigerianen en Pakistanen. In een onderzoek naar

Chinezen, bleek dat de gesmokkelden in enkele Oost-

Nigeriaanse smokkelaars bleek dat werd betaald met

Duitse steden (Chemnitz, Jena) of in de Tsjechische

inkomsten verkregen uit prostitutie.

113

Dit waren onderzoeken naar Afghanen,

grensstreek waren ondergebracht. Daarvandaan werden ze in kleine groepjes door niet-Chinezen, zoals

In bijna de helft van de onderzochte zaken is onderzoek

Tsjechen of Polen, naar Nederland gebracht. In een

gedaan naar het ‘wederrechtelijk verkregen voordeel’

onderzoek met Irakese gesmokkelden was de gehele

(WVV), dat wil zeggen naar het geld dat de daders aan

reis over land verlopen via Iran naar Turkije en verder

de smokkel hadden verdiend (zie tabel 27). In 5

door de Balkan.

gevallen is niet volledig duidelijk geworden hoeveel dit voordeel was. In 2 gevallen kon een onderzoek achter-

Financiële aspecten

wege blijven, omdat de hoogte van het WVV al bekend

Ongeacht de nationaliteit van de smokkelaars en de

was. In de onderzoeken waarin geen WVV-procedure is

gesmokkelden vond de betaling bijna altijd plaats

gestart werd een aantal redenen gegeven waarom dit

voorafgaand aan de reis of tijdens de reis na een afge-

niet is gebeurd. Soms was een gebrek aan capaciteit de

legde deeletappe. Ook kwam het voor dat men alleen

oorzaak, soms een gebrek aan kennis of aanknopings-

voor een bepaalde dienst betaalde, zoals het leveren van

punten. In sommige gevallen werd in overleg met het

een vervalst document. Slechts bij uitzondering

Openbaar Ministerie besloten om geen WVV-proce-

betaalde men het gehele bedrag aan het einde van de

dure te beginnen, maar in plaats daarvan een vervol-

reis. Dat gebeurde in twee gevallen, waarbij respectie-

gonderzoek op ‘restinformatie’ uit de afgesloten zaak.

velijk Chinezen en Oekraïners werden gesmokkeld. In die gevallen waarin bekend is geworden op welke

Tabel 27: Schatting wederrechtelijk verkregen voordeel (WVV) in de mensensmokkelonderzoeken

wijze is betaald, gebeurde dat vooral cash aan de smokkelaar zelf. Er zijn geen gevallen bekend waarin via Westerse banken geld is overgemaakt. Wel kwam in 6 onderzoeken een geldwisselkantoor in beeld bij het overmaken van betalingen voor mensensmokkel. Bedrijven als Western Union zijn populair, omdat die in veel landen van herkomst eveneens vestigingen hebben. In 7 onderzoeken werd een vorm van under-

Aantal onderzoeken Schatting wvv < 10.000 euro < 50.000 euro < 100.000 euro > 100.000 euro onbekend Totaal

Totaal 1 3 3 6 5 18

Bron: IAM

113. Bij underground banking wordt geen geld overgemaakt, maar wordt gewerkt met tegoeden en garantstellingen in het land van herkomst die worden vrijgegeven bij een succesvolle transactie, in dit geval een mensensmokkelindicent.

106


Op basis van schattingen door de leden van het team

Contacten met legale instanties of personen

had de mensensmokkel in 6 gevallen meer dan

Zoals genoemd werd in een aantal onderzoeken waar-

100.000 euro winst opgeleverd. Hierbij waren smok-

genomen dat mensensmokkelaars een groot aantal

kelaars met de Nigeriaanse, (Nederlands-) Chinese,

contacten hadden, vooral binnen het eigen sociale

Indiase/Pakistaanse en Sri Lankaanse nationaliteit

netwerk. Als het niet lukte om de gewenste persoon of

betrokken. Voor zover bekend , gebruikten zij verschil-

expertise te werven, dan werd dit netwerk geactiveerd

lende manieren om het geld het land uit te krijgen.

om de zaken op een andere manier te regelen. Daarbij

Fysiek transport en ondergronds bankieren waren het

werden soms als ‘legaal’ bekend staande contacten

populairst.

ingezet. Zo werd bijvoorbeeld gebruik gemaakt van culturele of religieuze stichtingen, opgericht om de

Slechts in een beperkt aantal onderzoeken is zicht

belangen van de betreffende doelgroep te behartigen.

verkregen op de uiteindelijke besteding van het met

Dit bleek het geval in 2 onderzoeken naar respectieve-

mensensmokkelactiviteiten verdiende geld. In 3 onder-

lijk Somalische en Indiase mensensmokkelaars (zie

zoeken werd het geld geïnvesteerd in continuering en

voorbeeld 2). Soms waren deze stichtingen zich niet

uitbreiding van de mensensmokkelactiviteiten. Dit

bewust van deze rol, maar boden zij ongewild faci-

werd vooral gedaan door smokkelaars van Irakese en

liteiten die het de smokkelaars mogelijk maakten om

Iraanse afkomst en door Nederlandse daders van

het netwerk te activeren en diensten voor mensen-

Chinese origine. Ook werd in een aantal gevallen het

smokkel te verlenen. In één onderzoek richtten de

geld gebruikt om onroerende goederen aan te schaffen,

mensensmokkelaars zelf een stichting op om hun acti-

zoals huizen. Die werden soms gebruikt voor prosti-

viteiten een semi-liefdadig karakter te geven. Onder

tutie, als safehouse voor het onderbrengen van illegalen

het mom van noodhulp aan in het oorlogsgebied

of als onderdakadres voor illegaal tewerkgestelden. In

achtergebleven landgenoten, werden handen span-

deze onderzoeken hadden de daders respectievelijk de

diensten verleend bij het naar Nederland smokkelen

Nigeriaanse, Albanese, Nederlandse (met geboorteland

van mensen.

China) en Indiase nationaliteit. In de meeste onderzoeken is geen zicht verkregen op de wijze waarop het geld uiteindelijk is weggesluisd. Voorzover er in het onderzoek wel iets over bekend

Voorbeeld 2: Onderzoek LION

werd, werd de geldstroom meestal weggeleid door

In augustus 2000 werd door de Regiopolitie

middel van underground banking. Dit was in 7 onder-

Amsterdam-Amstelland in samenwerking met de

zoeken het geval. Het ging hierbij om Iraanse,

KMar en de IND een onderzoek gestart naar

Afghaanse, Nigeriaanse en Chinese smokkelaars. Een

aanwijzingen voor mensensmokkel binnen de

andere manier was het eenvoudige ‘cashtransport’,

Indiase Sikhgemeenschap in Amsterdam. Naarmate

waarbij fysiek geld naar het buitenland werd

het onderzoek vorderde werd duidelijk dat het ging

gebracht. Dat gebeurde in 6 onderzoeken, vooral

om een omvangrijke organisatie, die vanaf het

door Nigeriaanse, Irakese en Afghaanse smokkelaars.

laatste kwartaal van 1998 tot het einde van 2000

Incidenteel werd het geld via wisselkantoren het land

een groot aantal mensen vanuit de Sikhtempel in

uit gebracht.

Amsterdam naar Groot- Brittannië smokkelde.

107


Toen de organisatie eenmaal in beeld was, konden

werd dit probleem ondervangen. Een groot aantal

via ‘terugrechercheren’ circa 70 transporten worden

gesmokkelde Shiks vroeg in Engeland asiel aan,

getraceerd, waarbij naar schatting meer dan 600

onder de Afghaanse nationaliteit. Nederland was

mensen naar Groot-Brittannië werden gesmokkeld.

voor deze gesmokkelden eerder transitland dan bestemmingsland. Voor de meeste gesmokkelden

De gesmokkelden waren meestal uit India afkom-

waren Engeland, Canada en de Verenigde Staten de

stige Sikhs, die opgaven de Afghaanse nationaliteit

bestemmingslanden.

te hebben. Zij vlogen veelal vanuit India naar een

Uiteindelijk legde het LION-onderzoek een

land binnen het Schengengebied (Frankrijk, Grie-

omvangrijke mensensmokkelorganisatie bloot, die

kenland). Voor de vlucht van India naar een Schen-

bestond uit drie hiërarchische lagen. Op het

genland werd vermoedelijk gebruik gemaakt van

hoogste niveau bevonden zich de organisatoren. Zij

originele Indiase paspoorten, voorzien van Franse

waren vrijwel allen van Indiase origine, hadden

en Griekse Schengenvisa. Na aankomst in het

bijna zonder uitzondering een vluchtelingenstatus

Schengengebied reisden de gesmokkelde Sikhs over

gekregen en waren inmiddels tot Nederlander gena-

land naar Nederland, waar zij werden opgevangen

turaliseerd. De middelste en onderste laag (ronse-

in de Sikhtempel in Amsterdam. Daar werd huis-

laars, chauffeurs, personen die voor onderdak

vesting geregeld voor de gesmokkelden, daar

zorgden) bestond overwegend uit personen van

ontmoeten gesmokkelden en reisagenten elkaar en

Surinaamse afkomst (Hindoestanen), veelal uit het

daar vandaan werd het vertrek naar Engeland gere-

verslaafde circuit en vaak al in aanraking geweest

geld. Bij het transport van gesmokkelden naar de

met politie en justitie. Zij liepen tijdens de trans-

Tempel in Amsterdam was er tevens contact met de

porten het grootste risico om gepakt te worden. Uit

Sikhtempel in Frankfurt (Duitsland) van waaruit

het onderzoek bleek dat er sterke aanwijzingen

ook klanten werden opgehaald.

waren dat vooral de Sikhtempel, maar ook sommige woningen van bestuursleden van de tempel, het

Voor zover dat kon worden getraceerd, werd in de

centrum waren van de mensensmokkel. Hier

begindagen van de organisatie gebruik gemaakt van

werden de illegalen gehuisvest (en later ook aange-

gehuurde autobusjes met geblindeerde ramen of een

troffen). Gesmokkelden en organisatoren waren

gesloten laadruimte. Na mei 1999 veranderde de

veelal van dezelfde nationaliteit of etnische afkomst.

modus operandi: terwijl daarvóór de gesmokkelden zonder documenten in grotere autobusjes werden

In oktober 2000 werden de hoofdverdachte en een

vervoerd, werd na mei 1999 overgeschakeld op het

groot aantal leden van de smokkelorganisatie aange-

gebruik van gehuurde personenauto’s en werden de

houden. Toen bleek dat individuele leden uit de

klanten voorzien van vervalste (veelal Nederlandse)

middenlaag van de organisatie zich, naast mensen-

paspoorten. Vermoedelijk werd de aanpak gewijzigd

smokkel, eveneens bezighielden met het smokkelen

omdat het vanwege de geïntensiveerde controles aan

van verdovende middelen (invoer van cocaïne

beide kanten van het Kanaal steeds moeilijker werd

vanuit de Antillen en uitvoer van XTC naar Frank-

om groepen zonder documenten ongezien over te

rijk). Ook werden verschillende vormen van

zetten. Met het gebruik van vervalste documenten

misbruik van sociale voorzieningen gesignaleerd.

108


Hiernaar wordt verder onderzoek gedaan.

Tenslotte kwam naar voren dat de rol van valse of

In het LION-onderzoek werden meer dan 70

vervalste reis- en identiteitsdocumenten bij mensen-

verdachten en 55 getuigen gehoord. Van de aange-

smokkel in de afgelopen twee jaar steeds belangrijker is

houden verdachten zijn er 18 voorgeleid. De offi-

geworden. Zo bleek in een aantal onderzoeken dat

cier van justitie eiste tegen hen tussen de 6 maanden

mensensmokkelorganisaties zich waren gaan toeleggen

en 5,5 jaar gevangenisstraf. Enkele hoofdver-

op smokkel met behulp van valse of vervalste docu-

dachten in deze zaak zijn inmiddels veroordeeld tot

menten, nadat het louter transporteren van gesmok-

gevangenisstraffen van 1 tot 3,5 jaar. De overige

kelden moeilijker was geworden. Het ging hierbij

verdachten zijn veroordeeld tot taakstraffen en

vooral om mensensmokkel naar Groot-Brittannië. In

gevangenisstraf van 4 weken tot een half jaar. Het

hoofdstuk 7 wordt uitgebreid op deze problematiek

hoofdbestuur van de Sikhtempel is in eerste aanleg

ingegaan.

vrijgesproken van de beschuldigingen. De Officier


van Justitie is in beroep gegaan. Voorts werden in de onderzoeken ‘legale contacten’

Openbaar Ministerie

aangetroffen bij reisbureaus en transport(verhuur)onder-

In het jaar 2000 is het aantal mensensmokkelzaken dat

nemingen. Zo werden reisbureaus die gespecialiseerd

bij het Openbaar Ministerie werd aangebracht flink

waren in reizen naar en vanuit Oost-Europa ingescha-

gestegen ten opzichte van 1999. Dit kwam mede door

keld of opgezet om visa te verkrijgen. Ook werd gebruik

de hoge prioriteit die de opsporingsdiensten dat jaar

gemaakt van bus- en autoverhuurbedrijven om vervoer

gaven aan de aanpak van mensensmokkel; ook de

naar bijvoorbeeld Groot-Brittannië te organiseren. Het

Doverzaak was hiervoor een extra impuls. In 2001

doel daarvan was het bemoeilijken van het traceren van

daalde het totale aantal zaken, maar op eenderde van

de organisatoren van de smokkel. Tevens werd het

de parketten steeg het aantal verder. De belangrijkste

financiële risico vermeden van confiscatie van het voer-

redenen voor de algemene daling waren de grote

tuig bij betrapping. In een aantal gevallen werd gebruik

complexiteit van mensensmokkelzaken, de specialisti-

gemaakt van bemiddeling, om klanten van mensen-

sche kennis die ervoor nodig is en de in verhouding

smokkelaars illegaal aan het werk te krijgen. Hierbij

grote hoeveelheid tijd en capaciteit die dergelijke zaken

werden bijvoorbeeld uitzendbureaus ingeschakeld die,

vergen.

soms met behulp van eveneens door de smokkelaar gele-

Het parket Haarlem verwerkte de meeste mensen-

verde valse documenten of uitgeleende sofi-nummers,

smokkelzaken; dit komt vooral doordat dit parket alle

de gesmokkelden aan werk hielpen. Soms werd men

“Schipholzaken” behandelt. Daarnaast ontvingen ook

rechtstreeks bij legale ondernemingen aan het werk

een aantal grensarrondissementen relatief veel zaken.

gezet, bijvoorbeeld in de horeca. Het is al deze bedrijven

Dit heeft voor een deel te maken met de aanwezigheid

verboden om illegale werknemers in dienst te nemen; zij

van het Mobiel Vreemdelingen Toezicht (MTV) van

zijn verplicht de documenten te controleren. Dat laatste

de KMar aan de binnengrenzen.

gebeurde soms niet of slechts oppervlakkig. Of hierbij

Zowel in 2000 als in 2001 droeg de KMar meer dan

sprake was van naïviteit of bewuste medewerking aan

de helft van alle mensensmokkelzaken aan. Dit waren

malafide praktijken kon niet altijd worden vastgesteld.

zowel grote als kleine onderzoeken (bijvoorbeeld bij de

Beide kwamen voor.

grens aangehouden transporten). Van de politie waren

109


vooral de regio’s Amsterdam-Amstelland, Rotterdam-

zijn. Hoewel een betrouwbare vergelijking tussen de

Rijnmond en het Kernteam Noord-Oost Nederland,

gegevens van het Openbaar Ministerie en het IAM niet

waaronder de Unit Mensensmokkel valt, actief. Voorts

mogelijk is – het OM registreert het geboorteland en

brachten ook enkele bijzondere opsporingdiensten

het IAM de nationaliteit – werd duidelijk dat bij beide

zaken aan, zoals de FIOD, de Rijksrecherche en de

instanties verdachten met een Nederlandse achter-

Douane.

grond (geboren in Nederland of genaturaliseerd tot

Een goede indicatie voor de zwaarte van de mensen-

Nederlander) sterk zijn vertegenwoordigd. Uit de

smokkelzaken is de rechtbankinstantie die de zaken

IAM-analyse bleek tevens dat het hierbij veelal gaat om

behandelt. Van de zaken uit 2000 en 2001 die

personen die in het aangetroffen smokkelverband de

inmiddels zijn afgedaan, werd in beide jaren ongeveer

rol van reisagent of organisator vervulden.

driekwart behandeld door de Meervoudige Kamer.

In de 36 onderzoeken werden verschillende samenwer-

Deze instantie buigt zich in het algemeen over de meer

kingsverbanden tussen mensensmokkelaars geïdentifi-

complexe, zwaardere zaken. In de bij de verschillende

ceerd. Hoewel de intensiteit van het samenwerkings-

parketten aangedragen zaken uit 2000 en 2001 werden

verband varieerde, was meestal sprake van clusters van

386 verdachten gedagvaard. Van hen zijn er inmiddels

smokkelaars die een aantal ‘smokkelincidenten’ in min

189 veroordeeld tot een onvoorwaardelijke gevangenis-

of meer dezelfde samenstelling uitvoerden. Uit een

straf. In de overige gevallen is de zaak nog niet in

aantal onderzoeken werd duidelijk dat deze clusters

behandeling genomen, is nog geen uitspraak gedaan, is

zich vormden rondom een bepaald geografisch deeltra-

de verdachte vrijgesproken of is een andere straf opge-

ject, waarbij het aankomstpunt of het vertrekpunt in

legd.

Nederland lag. Ook vormden zich clusters rond een

Van de 189 daders was verreweg het grootste deel man,

strategisch belangrijke ‘dienst’: zo werd een samenwer-

in de leeftijd tussen 25 en 40 jaar. De tien meest voor-

kingsverband geïdentificeerd rondom een paspoortver-

komende geboortelanden bij deze groep waren in aflo-

valser. Vrijwel alle aangetroffen samenwerkingsver-

pende volgorde Nederland, Irak, Iran, China, Nigeria,

banden waren zeer dynamisch van aard, met frequente

Pakistan, Turkije, Sri Lanka, Suriname en Afghanistan.

wisselingen in samenstelling en contacten.

Overigens was op basis van de gegevens van het Open-

In verschillende onderzoeken werd het sociale

baar Ministerie niet te achterhalen of zich onder de

netwerk van de mensensmokkelaars met succes geac-

daders genaturaliseerde Nederlanders bevonden. De

tiveerd om de smokkel van mensen mogelijk te

189 daders werden het meest veroordeeld tot straffen

maken. Deze netwerken waren meestal gebaseerd op

in de categorieën ‘3 tot 6 maanden’, ‘9 maanden tot 1

nationaliteit of etnische achtergrond en reikten vaak

jaar’ en ‘1 tot 2 jaar’. Ruim een kwart van hen werd

tot in andere Europese landen of verder. De belang-

veroordeeld tot een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf

rijke rol van het sociale netwerk bleek ook uit de

van meer dan 2 jaar.

‘bindingsmiddelen’ die tussen de mensensmokkelaars bestonden. Naast het geldelijk gewin bleken ‘sociale

Analyse van afgesloten opsporingsonderzoeken door het IAM

bindingsmiddelen’ zoals dezelfde streek, etniciteit of

Uit een analyse van het IAM van 36 afgesloten

samenwerking. Dit viel vooral op bij smokkelaars

mensensmokkelonderzoeken bleek dat bij mensen-

afkomstig uit het Midden-Oosten. Sanctiemiddelen

smokkel personen uit een scala van landen betrokken

tegen andere organisatieleden om de groep bij elkaar

nationaliteit een belangrijke rol te spelen bij de

110


te houden, zoals geweld of de dreiging hiermee,

ming aankwam, verschilden sterk. In die gevallen

werden nauwelijks aangetroffen.

waarin bekend is geworden op welke wijze is betaald, gebeurde dat vooral cash aan de smokkelaar zelf.

In de geanalyseerde onderzoeken bleken de gesmok-

Voorts bleken mensensmokkelaars soms als ‘legaal’

kelden een belangrijke stem te hebben bij de vaststel-

bekend staande contacten in te zetten om de smokkel

ling van de eindbestemming. Het bepalen van de

te regelen, zoals stichtingen, reisbureaus of uitzendbu-

bestemming had elementen van een economische

reaus. Of bij deze instanties sprake was van naïviteit of

transactie, waarbij smokkelaar en gesmokkelde reke-

bewuste medewerking aan malafide praktijken kon

ning hielden met elkaars belangen. In een aantal

niet altijd worden vastgesteld. Beide kwamen voor.

onderzoeken fungeerde Nederland als transitland voor

Tenslotte bleken valse of vervalste reisdocumenten in

illegale migranten op weg naar Groot-Brittannië,

toenemende mate een belangrijke rol te spelen bij

Frankrijk, Scandinavië of verder. In het algemeen lijkt

mensensmokkel. Zo bleek in een aantal onderzoeken

Nederland als eindbestemming voor potentiële asiel-

dat mensensmokkelorganisaties zich gingen richten op

zoekers in belang te zijn afgenomen. Personen uit

smokkel met behulp van valse of vervalste identiteits-

bepaalde landen (Afghanistan, Iran, Sierra Leone) die

documenten, nadat het louter transporteren van

voorheen doorgaans in Nederland bleven, reizen nu

gesmokkelden lastiger was geworden (zie verder hoofd-

door naar vooral Groot-Brittannië.

stuk 7).

Bij de door gesmokkelden gevolgde reisroutes ging het veelal om een combinatie van lucht- en landetappes. Vooral bij heterdaadonderzoeken (een aan de grens gestopte auto met illegalen) kwamen landroutes naar voren, waarbij men bijvoorbeeld vanuit Tsjechië de ‘groene grens’ is overgestoken. Gesmokkelden van allerlei nationaliteiten die per vliegtuig richting Nederland kwamen, bleken vaak niet rechtstreeks via Schiphol binnen te komen. In plaats daarvan deden ze eerst luchthavens elders in het Schengengebied aan (Parijs, Wenen, Düsseldorf ), om vervolgens met een intra-Schengenvlucht naar Schiphol te vliegen. Op buitenlandse luchthavens werd de kans op lastige vragen in het Nederlands namelijk kleiner geacht dan op Schiphol. Ongeacht de nationaliteit van de smokkelaars en de gesmokkelden vond de betaling bijna altijd plaats voorafgaand aan de reis of tijdens de reis na een afgelegde deeletappe. Ook kwam het voor dat men alleen voor een bepaalde dienst betaalde, zoals het leveren van een vervalst document. De wijze waarop en de kosten waartegen een gesmokkelde in het land van bestem111


112


7. Fraude met reis- en identiteitsdocumenten 7.1 Inleiding

3. fraude door gebruikmaking van een document dat

In de voorgaande hoofdstukken is duidelijk geworden

weliswaar rechtsgeldig is, maar op onrechtmatige

dat valse of vervalste reis- en identiteitsdocumenten,

gronden is verkregen. Zo kunnen brondocu-

de zogenaamde falsificaten, een belangrijke rol spelen

menten , die bijvoorbeeld dienen ter ondersteuning

bij het smokkelen van mensen. Zonder falsificaten

van een visumaanvraag, door het betalen van steek-

zouden bepaalde vormen van mensensmokkel niet

penningen of andere vormen van omkoping zijn

eens bestaan, zoals het wisselen van identiteit in de

verkregen. Ook kan een geldig paspoort zijn

transitruimtes van Schiphol. Zowel voor de persoon

verstrekt op basis van een vervalste geboorteakte;

die gesmokkeld wordt als voor de mensensmokkelaar

114

4. fraude door gebruikmaking van een rechtsgeldig

heeft het gebruik van valse of vervalste reisdocu-

document door een andere persoon, die ongeveer

menten grote voordelen. Zo kan een gesmokkelde

dezelfde uiterlijke kenmerken heeft als de eigenaar

met een vervalst reisdocument ‘gewoon’ met het

van het document. Deze vorm van fraude wordt

openbaar vervoer de grens passeren, zodat geen privé-

‘look-alike-fraude’ genoemd.

vervoer hoeft te worden georganiseerd en betaald. Voordeel voor de mensensmokkelaar is dat het

De afgelopen jaren heeft het gebruik van deze vormen

gebruik van valse documenten begeleiding van hun

van documentfraude zich ontwikkeld tot een van de

‘klanten’ minder noodzakelijk maakt. Bovendien

belangrijkste aspecten van mensensmokkel. In het

wordt het risico van ontdekking van de smokkelaar

vorige hoofdstuk werd al beschreven dat uit opspo-

gereduceerd.

ringsonderzoeken blijkt dat mensensmokkelaars gebruik maken van zeer professionele paspoortverval-

Bij illegale migratie en mensensmokkel spelen vooral

sers. Deze personen vormen regelmatig de spil in

de volgende soorten fraude met reisdocumenten een

samenwerkingsverbanden van mensensmokkelaars.

rol:

Een andere indicatie voor de groeiende rol van falsifi-

1. fraude met documenten die zijn vervalst, bijvoor-

caten bij mensenmokkel en illegale migratie is het feit

beeld door oppervlaktewijzigingen, fotoverwisseling

dat de KMar steeds vaker op personen stuit die met

of paginasplitsing. De documenten die worden

valse of vervalste papieren Nederland willen binnen-

vervalst kunnen zijn gestolen of anderszins ten

reizen. Voorts is het aantal bij de politie als gestolen of

onrechte zijn verkregen;

vermist opgegeven Nederlandse reisdocumenten sterk

2. fraude door gebruikmaking van geheel valse docu-

gestegen. Het aantal zaken dat bij het Openbaar Ministerie werd aangebracht omtrent het gebruik van

menten;

114. Brondocumenten zijn bijvoorbeeld geboorteaktes, huwelijksaktes, doopbewijzen, overlijdensaktes.

113


valse reispassen of het vervaardigen daarvan, is sinds 115

het Regionaal Coördinatiecentrum Documentherken-

1995 verdrievoudigd. Tezamen vormen deze ontwik-

ning; dit is een samenwerkingsverband tussen de

kelingen de aanleiding om specifiek aandacht te

Vreemdelingendienst (VD) en de Gemeentelijke Basis-

besteden aan de rol van valse en vervalste documenten

administratie (GBA). De VD en de GBA kunnen in

bij mensensmokkel en illegale migratie.

het centrum de bij hen aangeleverde reis- en identiteitsdocumenten op echtheidskenmerken laten toetsen.

Betrokken instanties

Naast deze vier instanties zijn op regionaal en lokaal

In Nederland houden overheidsinstanties zich vanuit

niveau nog andere diensten actief bij het opsporen van

verschillende invalshoeken bezig met het traceren,

misbruik van documenten. Dit zijn de Vreemdelingen-

voorkomen en bestrijden van fraude met reis- en iden-

diensten in een aantal grotere steden, de Technische

titeitsdocumenten. Bij het Korps Landelijke Politie-

Recherche in verschillende politieregio’s en een aantal

diensten (KLPD) te Zoetermeer is een centraal punt

afdelingen van de KMar die zijn gevestigd in de

ingesteld voor de bestrijding van het gebruik van valse

aanmeldcentra van de IND.

of vervalste documenten en betaalmiddelen: de Groep

Naast bovengenoemde diensten, waarvan het meren-

Documenten- en Betaalmiddelencriminaliteit

deel zich vooral vanuit technisch oogpunt bezighoudt

(GDBC). Alle falsificaten die in Nederland worden

met misbruik van reis- en identiteitsdocumenten,

aangetroffen, dienen naar dit centrale punt te worden

bestaat voorts het agentschap Basisadministratie

doorgestuurd. De GDBC rubriceert de valse of

Persoonsgegevens en Reisdocumenten (BPR) van het

vervalste documenten en analyseert de verschillende

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksre-

soorten van fraude; er staan ongeveer 4000 Neder-

laties. Dit agentschap is vanuit administratieve hoek

landse falsificaten geregistreerd. Daarnaast is de

actief bij de voorkoming en bestrijding van fraude met

GDBC internationaal aanspreekpunt voor Europol en

Nederlandse reisdocumenten. Daartoe is het ‘Basisre-

Interpol.

gister Reisdocumenten’ ontwikkeld: sinds 1 december

De Koninklijke Marechaussee beschikt op Schiphol

2001 stelt dit basisregister BPR in staat om (de eige-

over het Nationaal Bureau Documenten (NBD), dat

naren van) paspoorten en identiteitskaarten die meer-

onderzoek doet naar vervalsingstechnieken die worden

dere keren als vermist zijn opgegeven, te traceren. In

gebruikt bij fraude met reisdocumenten. Dit bureau is

paragraaf 7.3 wordt deze vorm van fraude nader toege-

gericht op zowel Nederlandse als buitenlandse docu-

licht en het belang van het Basisregister Reisdocu-

menten; er staan circa 5000 documenten geregistreerd.

menten geïllustreerd.

Het NBD heeft de rol van expertisecentrum en landelijke helpdesk. Voorts is in Zwolle het Bureau Falsifi-

Alle betrokken instanties hebben in de afgelopen

caten van de Immigratie- en Naturalisatiedienst

jaren grote expertise opgebouwd, vooral op het

gevestigd. Dit bureau is specifiek gericht op fraude met

gebied van vervalsingstechnieken en het herkennen

brondocumenten. Het bezit grote expertise over

daarvan. De onderlinge uitwisseling van kennis en

buitenlandse identiteitsdocumenten, die onder andere

informatie vindt op landelijk niveau echter nog niet

door asielzoekers worden overgelegd ter ondersteuning

op systematische wijze plaats; de verschillende

van hun asielaanvraag. Verder bestaat in Amsterdam

registratiesystemen zijn niet geïntegreerd. Ook zijn de

115. Van 1083 in 1995 naar 3080 zaken in 2001.

114


werkzaamheden en taken van de uiteenlopende dien-

documentfraude niet alleen bij mensensmokkel voor-

sten nog niet optimaal afgestemd. Daarom was het

komt, maar steeds vaker ook de basis is voor allerlei

voor deze rapportage nog niet mogelijk om op basis

andere vormen van criminaliteit, wordt daarna inge-

van de informatie van alle instanties een landelijk

gaan op het bredere fenomeen ‘identiteitsfraude’.

beeld van de ontwikkelingen en trends op het gebied

Tenslotte wordt kort aandacht besteed aan enkele

van fraude met reis- en identiteitsdocumenten te

technische ontwikkelingen op het gebied van de

schetsen.

bestrijding van fraude met reis- en identiteitsdocu-

Hieronder worden die gegevens gepresenteerd over

menten.

het gebruik van falsificaten, die beschikbaar zijn. gegevens wel enig inzicht in de aard en omvang van

7.2 Misbruik van documenten: ervaringen van de grensbewaking

fraude met documenten bij illegale migratie en

Thans verricht de grensbewaking op Schiphol maande-

mensensmokkel. Eerst komen de ervaringen met

lijks drie- à vierhonderd aanhoudingen vanwege het

paspoortfraude van de grensbewaking op Schiphol

gebruik van valse of vervalste reis- en brondocu-

aan de orde. Daarna wordt op basis van informatie

menten. Tabel 28 laat zien dat het aantal aangetroffen

van de politie de rol van valse en vervalste reisdocu-

falsificaten in de afgelopen jaren aanzienlijk is

menten bij mensensmokkel toegelicht, waarbij

gestegen. Overigens moet een deel van deze stijging

speciale aandacht wordt besteed aan Nederlandse

worden toegeschreven aan de introductie van een

paspoorten. Vervolgens komt het misbruik van

nieuwe vorm van grenscontrole, het zogenaamde

Schengenvisa bij mensensmokkel aan de orde. Omdat

‘Schengenconform’ controleren.

Hoewel het beeld geenszins compleet is, bieden deze

Tabel 28: Bij de grensbewaking Schiphol aangetroffen valse of vervalste paspoorten

Aantal valse/vervalste paspoorten

1996

1997

1998

1999

2000

2001

1594

1195

1385

1666

2555

2654

Bron: KMar

Tabel 29: Toptien nationaliteiten van personen op Schiphol aangetroffen met valse of vervalste documenten 2000

2001

1

Nigeria

210

1

Nigeria

378

2

China

155

2

China

146

3

Sri Lanka

134

3

Sri Lanka

123

4

Albanië

119

4

Iran

97

5

FRJ

104

5

Algerije

95

6

Iran

98

6

Irak

92

7

Irak

98

7

Ghana

87

8

Somalië

89

8

Albanië

86

9

Pakistan

73

9

Turkije

71

10

Algerije

70

10

Ecuador

69

Bron: KMar

115


Tabel 29 toont de nationaliteit van de personen die in

Balkan. Ook is het mogelijk dat migranten uit ex-

2000 en 2001 op Schiphol met valse of vervalste docu-

Joegoslavië een andere route kiezen om Noord-

menten werd aangehouden.

Amerika, waarheen velen probeerden uit te reizen, te bereiken.

In 2000 en 2001 werden Nigerianen het vaakst aange-

In 2001 verschenen Ghana, Turkije en Ecuador nieuw

troffen met valse of vervalste documenten. In 2001

in de toptien. De meeste Ghanezen maakten gebruik

steeg dit aantal zelfs met tachtig procent ten opzichte

van valse of vervalste Ghanese documenten; de

van 2000. Van de Nigerianen die in 2001 werden

anderen hadden voornamelijk Europese paspoorten.

aangehouden, maakten er 265 gebruik van een Nigeri-

Het merendeel van deze Ghanezen was rechtstreeks uit

aans document. Zij kwamen meestal rechtstreeks

Accra naar Schiphol gevlogen. Bijna de helft van de

vanuit Lagos gevlogen. Andere Nigerianen werden

personen die uit Turkije kwamen maakte gebruik van

tegengehouden terwijl ze vanuit Spanje op weg waren

een Turks vals of vervalst paspoort; ook hier waren de

naar Curaçao of vice versa.

overige documenten meestal Europees. Ecuadoranen

Het aantal Chinezen met valse papieren is in deze twee

gebruikten vooral Spaanse of Ecuadoraanse

jaar ongeveer gelijk gebleven. Vanwege de in hoofdstuk

paspoorten.

twee geschetste ontwikkelingen is evenwel de verwach-

Naast deze toptien viel in 2001 de stijging op van het

ting dat dit aantal zal toenemen. Chinezen gebruikten

aantal Latijns-Amerikanen dat werd tegengehouden,

vooral Britse, Japanse, Koreaanse, Amerikaanse en

waaronder vooral Cubanen en Colombianen. Het

Nederlandse documenten. Zoals eerder beschreven,

aantal Cubanen dat met valse of vervalste papieren

stappen Chinezen meestal met de juiste papieren in

werd aangehouden, steeg van 20 in 2000 naar 50 in

het vliegtuig. Pas in de transitlounge van Schiphol (of

2001. Het aantal Colombianen nam toe van 17 naar

een andere Schengenluchthaven) worden velen voor-

45. De reden voor deze stijging is vooralsnog niet

zien van valse of vervalste documenten. Daar

bekend.

ontvangen ze eveneens vervalste tickets, meestal met bestemming Groot-Brittannië, Noord-Amerika of Mexico. In beide jaren werd een ongeveer gelijk aantal Sri Lankanen met vervalste of valse papieren tegengehouden. Zij maakten meestal gebruik van Canadese, Sri Lankaanse, Maleisische of Indiase documenten. Voorts steeg het aantal aangehouden Algerijnen aanzienlijk, van 70 in 2000 naar 95 in 2001. De meesten maakten gebruik van een Frans paspoort en waren op weg naar bestemmingen in Noord-Amerika.

Tabel 30: Toptien van landen van herkomst van aangetroffen valse of vervalste documenten 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Nigeria Frankrijk Spanje Nederland Engeland Italië Portugal Griekenland Canada België

277 242 213 187 171 115 98 83 80 75

Tabel 30 laat zien uit welke landen de valse of vervalste documenten afkomstig waren waarmee men Nederland trachtte binnen te reizen. Hierboven werd al aangegeven dat Nigerianen het vaakst met onjuiste documentatie

Somalië, Pakistan en de Federale Republiek Joegoslavië

Bron: KMar

verdwenen in 2001 uit de toptien. De redenen waarom

waarvan het merendeel met Nigeriaanse paspoorten.

Pakistan en Somalië verdwenen uit de lijst, zijn niet

Franse papieren werden vooral gebruikt door Alge-

bekend. De verdwijning van FRJ heeft waarschijnlijk

rijnen, Fransen en migranten uit Congo-Kinshasa. Het

te maken met de veranderde politieke situatie op de

grootste deel van deze documenten was geheel vals,

116

werden tegengehouden,


gevolgd door documenten waarvan de foto was

documenten aan. Tabel 31 geeft een overzicht van

vervangen. Spaanse documenten waren populair bij

het aantal gevallen dat op de andere luchthavens, in

Ecuadoranen, Cubanen, Colombianen, Spanjaarden

de zeehavens, door het Mobiel Toezicht Vreemde-

en Nigerianen. Nigerianen met een Spaans paspoort

lingen en bij door de KMar behandelde zaken van

bleken meestal ook een valse verblijfsvergunning voor

asielzoekers werd aangetroffen.

Spanje te hebben. Bij Spaanse documenten was vooral de foto vervangen of de personaliabladzijde vervalst.

Ook deze cijfers laten, met uitzondering van de cate-

Een reeks verschillende nationaliteiten werd met valse

gorie ‘werkzaamheden asiel’, een toename van het

of vervalste Nederlandse documenten aangetroffen,

aantal in beslag genomen valse of vervalste docu-

zoals Somaliërs, Irakezen, Chinezen, Ethiopiërs,

menten zien. Overigens is deze toename waarschijn-

Indiërs, Soedanezen en personen met de Nederlandse

lijk mede het gevolg van documentcursussen die de

nationaliteit. In de meeste gevallen vertoonde de foto

KMar in de opleiding heeft ingevoerd.

in de Nederlandse documenten geen gelijkenis met de

Uit het totaal van de door de grensbewaking aange-

aanbieder (‘look-alike-fraude’). Bij een aantal was de

troffen valse of vervalste reisdocumenten blijkt dat

foto vervangen. Ook bij Britse documenten was in de

het om een aanzienlijk aantal gaat, dat bovendien in

meeste gevallen de foto vervangen, gevolgd door de

de afgelopen jaren is toegenomen.

documenten met een valse personaliabladzijde. Vooral

Tenslotte treft naast de KMar ook de politie veel

Nigerianen, Sierra Leoners, Pakistanen en Chinezen

valse of vervalste reisdocumenten aan. Vanwege het

maakten gebruik van Britse papieren. Italiaanse en

ontbreken van een landelijke database, zoals vermeld

Portugese documenten werden meestal gebruikt door

in de inleiding, zijn echter geen gegevens beschik-

respectievelijk Albanezen en Angolezen. Portugese

baar over de gevallen van documentfraude die bij de

paspoorten waren het vaakst geheel vals, of de foto was

Vreemdelingendienst en de Technische Recherche in

vervangen. Datzelfde gold voor Griekse documenten,

de politieregio’s bekend zijn.

116

die vooral werden gebruikt door Albanezen, Iraniërs en Turken. Sri Lankanen gebruikten vooral Canadese documenten. Vaak was de foto vervangen of de foto

Tabel 31: Aantal aangetroffen valse/vervalste documenten door overige KMar-onderdelen

leek niet op de aanbieder van het document. Tenslotte werden Belgische documenten door personen van verscheidene nationaliteiten gebruikt. Meestal waren dit geheel valse documenten, gevolgd door de documenten waarvan de foto was vervangen.

2000

2001

66

78

Grensbewaking maritiem

241

474

Mobiel Toezicht Vreemdelingen

139

229

Werkzaamheden asiel

586

454

1032

1235

Grensbewaking overige luchthavens

Totaal

Naast de grensbewaking op Schiphol, troffen ook andere onderdelen van de KMar valse of vervalste

Bron: BBKMar 2000

116. Schiphol verwerkt zijn gegevens in het Bedrijfsprocessensysteem (BPS), waarin een module ‘identiteitsdocumenten’ is opgenomen. De overige KMar-onderdelen beschikken niet over deze module; de cijfers in tabel 4 zijn ontleend aan de jaar- en viermaandsrapportages. Hierdoor kan ook geen analyse worden gemaakt van de gezamenlijke KMar-gegevens. Het is de bedoeling in 2002 te komen tot een landelijke database voor valse en vervalste reis- en identiteitsdocumenten.

117


7.3 Misbruik van documenten: indicaties uit de opsporingspraktijk

werden de aanvragen zonder nader onderzoek gehono-

Het Nederlandse paspoort blijkt zowel bij mensen-

proces-verbaal van aangifte van vermissing te presen-

smokkelaars als bij (potentiële) illegale migranten zeer

teren. Geconfronteerd met deze aangifte konden

populair. Dit is waarschijnlijk mede het geval omdat

gemeenten niets anders doen dan de betreffende

een groot aantal landen de visumplicht voor Neder-

persoon wederom een paspoort of identiteitskaart te

landse onderdanen heeft afgeschaft. Eenmaal in het

geven. Sinds enige tijd draait in een aantal gemeenten

bezit van een (vals) Nederlands paspoort hoeft men

een proef om te bezien op welke manier deze fraude

niet ook nog een visum te vervalsen om toegang te

kan worden aangepakt. Ook wordt in kaart gebracht

krijgen tot Nederland. Bovendien opent een goed

welke personen meerdere malen een nieuw identiteits-

vervalst Nederlands paspoort niet alleen de poort tot

document hebben aangevraagd. Voorts heeft het agent-

Nederland, maar ook de toegang tot een aantal basis-

schap BPR, zoals vermeld in 7.2, het Basisregister Reis-

voorzieningen, zoals het gebruik van een sofi-nummer,

documenten ontwikkeld. Dit register bevat zowel

huursubsidie en leningen. Een Nederlands paspoort is

persoons- als documentgegevens, waardoor een

in het criminele circuit dan ook duizenden euro's

persoon die in korte tijd telkens opnieuw een reisdocu-

waard.

ment als vermist opgeeft, gemakkelijker kan worden

Uit gegevens van de DNRI blijkt dat in Nederland

getraceerd. Nader onderzoek kan er eventueel toe

jaarlijks een aanzienlijk aantal paspoorten als gestolen

leiden dat deze persoon wordt opgenomen in het

of vermist wordt opgegeven. Tussen 1996 en 2000

Register Paspoortsignaleringen. In dat geval wordt het

werden 435.000 gestolen of vermiste paspoorten gere-

mogelijk om hem of haar een nieuw document te

gistreerd; in 2000 waren dit 116.000 paspoorten en in

weigeren. Tenslotte zal ook de aanscherping van

2001 ruim 131.000. Het grootste deel van deze

artikel 24 van de Paspoortwet naar verwachting meer

aangiften is te goeder trouw gedaan. Zoals zal worden

mogelijkheden scheppen om tegen deze vorm van

toegelicht, blijkt uit opsporingsonderzoeken echter dat

fraude op te treden.

zich onder de aangevers ook personen bevinden die in

Hoewel onbekend is hoeveel, komt een aantal van de

korte tijd meerdere keren een Nederlands paspoort

als gestolen of vermist opgegeven paspoorten terecht in

aanvragen (en krijgen), met het doel om het document

het criminele circuit. Daar worden ze bijvoorbeeld

ter beschikking te stellen van mensensmokkelaars.

gebruikt voor mensensmokkel naar Nederland, zoals

Overigens schrijft de Paspoortwet gemeenten voor

blijkt uit een aantal opsporingsonderzoeken.

reerd. Er was immers voldaan aan het vereiste om een

117

118

zorgvuldig de identiteit te controleren van de aanvrade gemeente om een onderzoek vragen, waardoor de

Indicaties uit afgesloten opsporingsonderzoeken

uitgifte van het nieuwe reisdocument wordt vertraagd.

De politie en de KMar hebben in de afgelopen jaren

Tot voor kort werd nauwelijks onderzoek gedaan naar

een groot aantal opsporingsonderzoeken naar mensen-

personen die meerdere malen aangifte doen van

smokkel uitgevoerd. Ten behoeve van deze rapportage

vermissing of diefstal van hun paspoort. Meestal

heeft het Informatie- en Analysecentrum Mensen-

gers van een nieuw paspoort. In geval van twijfel kan

117. www.bprbzk.nl, circulaire 24b mei 2002. 118. Dit artikel biedt de mogelijkheid om personen die veelvuldig hun reis- of identiteitsdocument verliezen te signaleren en bij evident misbruik zelfs het document te onthouden.

118


smokkel 36 afgesloten mensensmokkelonderzoeken uit

De Nederlandse paspoorten die bij de 36 geanaly-

2000 en 2001 geanalyseerd (zie hoofdstuk zes). Om

seerde opsporingsonderzoeken werden aangetroffen

een indruk te geven van de rol van valse en vervalste

waren meestal vervalst, waarbij de personaliabladzijde

documenten bij mensensmokkel, worden de indicaties

(bijvoorbeeld de pasfoto) was verwisseld of aangepast.

voor documentfraude die uit deze onderzoeken naar

De gebruikte paspoorten waren vrijwel altijd van het

voren kwamen, hieronder nader belicht.

oude model. Daarnaast werd ook de look-alikemethode gebruikt; in dat geval reisde de gesmokkelde

De soorten valse of vervalste reis- en identiteitsdocu-

op het paspoort van iemand waar hij of zij enigszins op

menten die in de geanalyseerde zaken werden

leek.

gebruikt, kunnen ruwweg worden ingedeeld in vier

De onderschepte Nederlandse documenten bleken

categorieën. De eerste categorie zijn reis- en identi-

hetzij gestolen te zijn, hetzij geleend. Leden van

teitsdocumenten van landen van de Europese Unie.

mensensmokkelorganisaties bezochten soms speciaal

Omdat deze documenten in de gehele EU algemeen

‘culturele evenementen’, met het doel om -vooral van

geaccepteerd zijn, levert illegaal reizen op een vals of

allochtonen- paspoorten te stelen. Meestal werd het

vervalst EU-document vaak geen enkel probleem op.

verwerven van documenten echter uitbesteed aan

Deze documenten bleken ook populair bij mensen die

personen die zich op deze klus hadden toegelegd en op

in Nederland willen werken; ingezetenen van de EU

bestelling paspoorten leverden. Hiervoor werden vaak

krijgen daarvoor namelijk relatief gemakkelijk

drugsverslaafden ingezet. Het kwam ook voor dat een

toestemming.

structurele werkrelatie bestond tussen de paspoortle-

Paspoorten van bepaalde begunstigde niet-EU-landen,

verancier en de organisatoren van de smokkel.

zoals Japan en Zuid-Korea, vormen de tweede cate-

Voorts bleek vaak dat paspoorten en identiteitskaarten

gorie. De begunstigde status betekent meestal dat

waren geleend. Hiervoor werd het sociale netwerk van

personen uit deze landen voor Nederland en andere

landgenoten in Nederland ingeschakeld: genaturali-

Schengenlanden geen visum nodig hebben. Daardoor

seerde landgenoten, streekgenoten of familieleden

is het eenvoudig om op valse documenten uit deze

waren gevraagd om het paspoort een tijdje uit te lenen.

landen het Schengengebied in te reizen, of Schengen-

Soms gebeurde dit tegen betaling. Op het uitgeleende

landen te gebruiken voor de doorreis naar de Vere-

paspoort lieten de mensensmokkelaars vervolgens hun

nigde Staten. Illegale migranten met deze documenten

‘klanten’ reizen. Als het Nederlandse document werd

reisden vaak naar Nederland onder het mom van

onderschept, bijvoorbeeld doordat de gesmokkelde

zaken of toerisme. Vooral Chinezen maakten gebruik

tegen de lamp liep, deed de eigenaar van het document

van vervalste of look-alike-paspoorten van Japanse of

bij de politie aangifte van verlies of diefstal. Met het

Zuid-Koreaanse origine.

bewijs van aangifte werd vervolgens een nieuw docu-

De derde en vierde categorie zijn respectievelijk de

ment bij de gemeente aangevraagd. In verschillende

Nederlandse reis- en identiteitsdocumenten en Schen-

onderzoeken werden gevallen gesignaleerd waarbij

genvisa. Op fraude met Nederlandse paspoorten

personen in korte tijd meerdere keren hun paspoort op

wordt hieronder uitgebreid ingegaan. De problema-

deze wijze ‘kwijt’ waren geraakt. In één geval ging het

tiek rond de visumverlening voor het Schengengebied

om zes verliesmeldingen in twee jaar tijd. Voorbeeld 3

wordt behandeld in paragraaf 7.4.

illustreert deze wijze van mensensmokkel.

119


Voorbeeld 3: Onderzoek AXO

look-alike-paspoorten. Op verschillende

In mei 2000 werd door de Regionale Recherche

manieren werden daarbij Nederlandse

Friesland in samenwerking met de KMar een

paspoorten van genaturaliseerde Somaliërs

onderzoek ingesteld. De hoofdverdachte in dit

misbruikt om landgenoten naar Nederland te

onderzoek was een tot Nederlander genaturali-

halen. Uit het rechercheonderzoek kwam naar

seerde Somaliër. Hij vervulde een centrale coör-

voren dat personen uit de Somalische gemeen-

dinerende rol bij de smokkel van Somaliërs naar

schap hun Nederlandse paspoort hiervoor

Nederland en vanuit Nederland naar andere

uitleenden. Deze Nederlandse paspoorten

West-Europese landen en Scandinavië.

werden vervolgens meegenomen naar Somalië, zodat anderen erop naar Nederland konden

De man bekleedde in Nederland een belangrijke

reizen. Ook gaf de hoofdverdachte advies over de

rol in de Somalische ‘reiswereld’ en bleek goed

wijze waarop kinderen gesmokkeld konden

ingevoerd te zijn in de Somalische gemeenschap

worden op een Nederlands paspoort, waarin

in een aantal steden. Die positie dankte hij aan

kinderen vermeld stonden. Na een ‘succesvolle

zijn bemiddeling bij de illegale overkomst van

smokkel’ kreeg de persoon die zijn paspoort had

Somaliërs naar Nederland en zijn uitstekende

uitgeleend, het document achteraf weer terug.

contacten met de Somalische luchtvaartmaat-

Ging het mis, dan werd voor zover mogelijk de

schappij Daalloo. Doelgroep van zijn bemidde-

uitlener geïnformeerd, zodat deze zich bij de

lingsactiviteiten waren allereerst genaturaliseerde

politie kon melden om het verlies of diefstal van

Somaliërs die voormalige landgenoten illegaal

zijn paspoort aan te geven. Met het verkregen

naar Nederland wilden halen. De hoofdver-

proces-verbaal van aangifte werd vervolgens een

dachte gaf daarnaast advies aan Somalische asiel-

nieuw paspoort aangevraagd. Onder de klanten

zoekers die wilden weten wat de mogelijkheden

van de hoofdverdachte bleek dan ook een groot

waren om voor korte of langere tijd weer terug te

aantal personen te zijn die al herhaaldelijk het

reizen naar Somalië. Dit is niet toegestaan,

verlies van hun paspoort hadden gemeld. Daar-

omdat het verblijf van deze personen in Neder-

onder bevond zich een aantal vrouwen. De look-

land is gebaseerd op het feit dat ze in Somalië

alike-methode bleek vooral voor vrouwen weinig

vervolgd zouden worden. De hoofdverdachte

risicovol, vanwege de mogelijkheid om een

adviseerde deze personen over een manier om

hoofddoek te dragen.

toch ongemerkt terug te keren naar Somalië. In een aantal gevallen gaven de ‘klanten’ aan dat

Personen die met een look-alike-paspoort rich-

men naar Somalië wilde met het doel om

ting Nederland reisden, gebruikten voor de

kinderen of volwassenen op de terugreis mee te

‘terugreis’ meestal een andere luchthaven dan

kunnen smokkelen. De hoofdverdachte advi-

Schiphol. Vooral Duitse, Belgische of Franse

seerde ook deze mensen en verkocht hen de

luchthavens waren bij hen populair. Voordeel

vliegtickets en transitvisa.

van deze werkwijze was dat de controlerende grensbewakingsambtenaren meestal geen Neder-

Veelal werd bij de smokkel gebruik gemaakt van

120

lands spraken, waardoor aan de Somaliër met de


look-alike in zijn gezelschap geen vragen konden

een (vals of vervalst) Nederlandse paspoort, zoals in het

worden gesteld. Als gevolg daarvan konden

onderzoek uit voorbeeld 1, aanzienlijk lastiger.

‘onregelmatigheden’ niet worden vastgesteld.

Mensensmokkelaars die voor een ‘klant’ reisdocu-

Was men eenmaal het Schengengebied binnen,

menten hadden geregeld, bleken soms voorzieningen

dan vloog men met een intra-Schengenvlucht

te treffen om het paspoort of de identiteitskaart nog

door naar Schiphol. Daar vond geen inreiscont-

een keer te kunnen gebruiken. Als de gesmokkelde op

role meer plaats, zodat men ongehinderd op de

de plaats van bestemming was aangekomen, moest het

plaats van bestemming kon aankomen.

document per post worden teruggezonden voor hergebruik (of teruggave aan de eigenaar). In 2001 kwamen

Uit de gegevens werd tevens duidelijk dat de

bij het IAM steeds meer signalen binnen over per post

hoofdverdachte intensief contact had met

verzonden reis- en brondocumenten. Dit waren zowel

personen in Somalische gemeenschappen in

falsificaten als echte documenten. Vooral de douane en

andere West-Europese landen. Daarmee werden

de posten koeriersbedrijven rondom Schiphol stuiten

afspraken gemaakt over de illegale overkomst van

regelmatig op pakketten met bundeltjes paspoorten

Somaliërs. Ook daarbij werd veelal gebruik

van diverse nationaliteiten. De geadresseerden wonen

gemaakt van de luchtvaartmaatschappij Daallo.

zowel in Nederland als in het buitenland. Hoewel

Gecombineerd met informatie van het IAM uit

onduidelijk is in hoeverre het hierbij gaat om aan

eerdere onderzoeken naar Somaliërs, zijn er

mensensmokkel gerelateerde activiteiten, wekt het

sterke aanwijzingen dat in meerdere West-Euro-

verzenden van meerdere, soms verschillende,

pese landen (zoals Groot-Brittannië, Frankrijk en

paspoorten per koerier of per post bevreemding.

Zweden) gelegaliseerde Somaliërs reisbureautjes

Bovendien is bekend dat sommige personen die mét

hebben opgezet die familie- of clanleden illegaal

papieren op Schiphol aankomen, in de transitruimte

laten overkomen.

hun document per post terugzenden naar een adres in het buitenland of Nederland. Vervolgens vragen ze

In het kader van dit onderzoek zijn meerdere

‘ongedocumenteerd’ asiel aan. Uit nader onderzoek

Somaliërs aangehouden op verdenking van

door het IAM hiernaar bleek dat dit probleem bij

mensensmokkel of medeplichtigheid daaraan.

uiteenlopende diensten op Schiphol bekend is

De rechtbank van Leeuwarden heeft op 11 april

(Douane, KMar, Vreemdelingendienst). Zo werkt de

2002 de hoofdverdachte veroordeeld tot 240 uur

Douane bij de inspectie van postzendingen met een

onbetaald werk, 6 maanden voorwaardelijke

risicoanalyse, op basis waarvan post uit of naar

gevangenisstraf en een boete van 4.500 euro. De

bepaalde landen voor controle wordt geselecteerd.

officier van justitie, die 24 maanden gevangenisstraf (waarvan 8 maanden voorwaardelijk) had

Voorts werden in een aantal van de geanalyseerde

geëist, heeft tegen deze beslissing hoger beroep

onderzoeken Nederlandse paspoorten en identiteits-

ingesteld.

kaarten aangetroffen bij de uitreis van gesmokkelden van Nederland naar Groot-Brittannië. Zoals in para-

Overigens wordt in het Nederlandse paspoort sinds

graaf 4.5 is beschreven, is Groot-Brittannië in de afge-

kort ook een pasfoto van bijgeschreven kinderen opge-

lopen twee jaar een favoriet bestemmingsland

nomen. Hierdoor wordt de smokkel van kinderen op

geworden voor grote groepen (illegale) migranten. De

121


gevolgen van de toegenomen populariteit van Groot-

gesmokkeld. Een lid van de organisatie plaatste

Brittannië zijn ook in Nederland merkbaar; uit een

de gesmokkelden in huiftrailers op afgesloten

aantal mensensmokkelonderzoeken bleek dat smokkel-

haventerreinen in Nederland, met het doel hen

organisaties zich hadden gespecialiseerd in de smokkel

te laten reizen naar Engeland. Deze werkwijze

van illegale migranten vanuit Nederland naar Groot-

werd door de politie en KMar gesignaleerd,

Brittannië. Nederlandse paspoorten en identiteits-

waarna de controles op de overslagbedrijven

kaarten speelden daarbij een belangrijke rol. In deze

werden verscherpt. Toen dit voor de organisatie

onderzoeken was opvallend hoe flexibel smokkelorga-

problemen ging opleveren, werd contact gezocht

nisaties insprongen op verscherpte grenscontroles van

met de andere geïdentificeerde organisatie. De

de KMar en particuliere vervoersmaatschappijen in

methode die deze gebruikte, werd ‘overge-

Nederland en van de Britse autoriteiten aan de Engelse

nomen’: via deze organisatie werden vervalste

kusten. In zeker twee onderzoeken reageerden de orga-

paspoorten besteld om personen via het reguliere

nisaties op deze ontwikkeling door zich te specialiseren

personenvervoer naar Groot-Brittannië te smok-

in mensensmokkel met behulp van valse, vaak Neder-

kelen.

landse, reisdocumenten. Een voorbeeld hiervan is het onderzoek “Huif ”.

De methode van de tweede organisatie bestond uit het op grote schaal vervalsen van originele,

Voorbeeld 4: Onderzoek HUIF

als gestolen of vermist opgegeven identiteitspa-

Vanaf januari 2001 hebben de Regiopolitie

pieren. Voorzien van deze documenten werd de

Rotterdam-Rijnmond, de Rivierpolitie en de

klantenkring in kleine groepjes geboekt op

districtsrecherche een mensensmokkelonderzoek

bussen van de busmaatschappij Eurolines, die -te

uitgevoerd, dat uiteindelijk heeft geleid tot de

goeder trouw- een geregelde pendeldienst onder-

vervolging van twee smokkelorganisaties. Tijdens

houdt met bestemmingen in het Verenigd

het onderzoek werd duidelijk dat beide organisa-

Koninkrijk. Temidden van de veelal juist gedo-

ties illegale migranten Nederland binnen-

cumenteerde passagiers van deze bonafide maat-

brachten en hen in Den Haag voorzagen van

schappij, konden de gesmokkelden zonder veel

huisvesting. De smokkelorganisaties verschilden

problemen Groot-Brittannië bereiken. De klan-

echter in de manier waarop zij de gesmokkelden

tenkring van deze organisatie was gemengd; deze

vervolgens naar Engeland vervoerden. De eerste

bestond onder andere uit Turken en Somaliërs.

organisatie, bestaande uit personen van Turkse

Doordat er geen begeleiding onderweg was,

afkomst, maakte voor het vervoer naar Engeland

vormden de gesmokkelden voor de organisatie

vooral gebruik van huiftrailers. Deze trailers, die

verder geen bedreiging. In geval van ontdekking

achter een vrachtwagen worden gehangen,

werd soms zelfs een tweede poging geregeld.

stonden op overslagterreinen van bedrijven die

De organisatie bestond uit tenminste negen

waren gespecialiseerd in goederenvervoer naar

leden. Opvallend was de multinationale samen-

Groot-Brittannië. Vooral Turkse Koerden werden

stelling: de leider had de Ethiopische nationa-

op deze wijze eerst van Turkije naar Nederland

liteit, terwijl ook twee Algerijnen en een Liba-

en vervolgens van Nederland naar Engeland

nees deel uit maakten van de groep. De omvang

122


van de activiteiten (vervalsingen, mensen-

tweede organisatie is tot 3 jaar gevangenisstraf

smokkel) werd duidelijk bij huiszoekingen op

veroordeeld. De officier van justitie had 6 jaar

verschillende locaties. Daarbij werden bijna 600

tegen hem geëist. De Turkse hoofdverdachten

reis- en identiteitsdocumenten of onderdelen

hebben respectievelijk 2,5 en 2 jaar gevangenis-

daarvan aangetroffen. Bijna de helft daarvan

straf gekregen. Tegen hen was 4 jaar geëist. De

waren paspoorten, waarvan het merendeel

overige verdachten hebben tussen de anderhalf

Nederlandse. De rest bestond vooral uit Euro-

en tweeënhalf jaar gevangenisstraf gekregen. Eén

pese identiteitskaarten en rijbewijzen. Onder-

verdachte heeft 219 dagen gekregen en is

zoek wees uit dat deze documenten meestal als

uitgezet naar Turkije.

gestolen of vermist waren opgegeven. De organisatie had ze via het criminele circuit opgekocht voor mensensmokkel. Gezien het aantal aange-

Naast deze indicaties uit opsporingsonderzoeken,

troffen documenten beschikte de organisatie

bestaan nog andere aanwijzingen voor fraude met

over een uitgebreid netwerk, via welk veelal

Nederlandse paspoorten. Zo hebben de Franse auto-

Nederlandse reisdocumenten werden geregeld.

riteiten in de afgelopen jaren een groot aantal gevallen van onbevoegd gebruik van Nederlandse

Opvallend in dit onderzoek was het gemak

paspoorten geconstateerd. Op jaarbasis gaat het om

waarmee de tweede organisatie kennelijk aan

circa 1.000 exemplaren. Het merendeel van de

verloren of gestolen Nederlandse reisdocu-

gevallen kwam aan het licht in de Franse Kanaalha-

menten kon komen. Het onderzoek geeft tevens

vens en bij de Kanaaltunnel. Alleen al in het departe-

inzicht in de dynamiek van samenwerkingsver-

ment Pas-de-Calais werden in 2001 672 gevallen van

banden tussen mensensmokkelorganisaties. Toen

misbruik van Nederlandse reisdocumenten geconsta-

de eerste organisatie het, door de verscherpte

teerd. Het ging hierbij vooral om vervalste en look-

controles, met alleen transport niet meer kon

alike-paspoorten. Gezien deze aantallen lijkt het

redden, werd via het criminele circuit contact

misbruik van Nederlandse paspoorten – zeker in

gezocht met een organisatie die zich had gespeci-

Frankrijk – structurele vormen te hebben aange-

aliseerd in een andere methode van smokkel

nomen. Volgens de Franse autoriteiten is een verkla-

(reizen met het openbaar vervoer op valse docu-

ring voor het gebruik van Nederlandse paspoorten

menten). De tweede organisatie sprong in op de

het gemak waarmee deze in het illegale circuit te

behoefte van de eerste en er werd een samenwer-

verkrijgen zouden zijn. Deze stelling wordt door de

kingsverband aangegaan. Dit heeft lange tijd

informatie uit de geanalyseerde Nederlandse opspo-

gezorgd voor een voortdurende stroom van

ringsonderzoeken ondersteund. Waarom Neder-

gesmokkelden richting Groot-Brittannië.

landse documenten relatief eenvoudig illegaal te verkrijgen zouden zijn, wordt nog onderzocht. In

In het kader van het HUIF-onderzoek zijn

nauwe samenwerking met de Nederlandse ambassade

zestien verdachten opgepakt. Op 28 mei 2002

te Parijs wordt thans nader onderzoek gedaan naar

heeft de rechtbank van Rotterdam uitspraak

indicaties voor mensensmokkel.

gedaan. De Ethiopiër die leiding gaf aan de

Naast de Franse hebben ook de Britse autoriteiten al vele gevallen van onbevoegd gebruik van Nederlandse

123


119

documenten gesignaleerd. Het onderzoek ‘Flex’ is

7.4 Schengenvisa

een laatste voorbeeld van misbruik van Nederlandse

Visumbeleid voor het Schengengebied

paspoorten.

Voordat een migrant met bestemming Nederland (of het Schengengebied) vertrekt, dient hij of zij in het land van herkomst te zorgen dat de benodigde docuVoorbeeld 5: Onderzoek FLEX

menten in orde zijn. De reiziger die geen visum nodig

In de tweede helft van 2001 werden binnen een

heeft boekt zijn reis, controleert de geldigheid van zijn

maand twee Nederlandse touringcars aange-

reisdocument en vertrekt. De visumplichtige reiziger

houden. Alle inzittenden – 47 personen in de

doet hetzelfde, maar vervoegt zich voor vertrek tevens

eerste en 42 personen in de tweede touringcar –

bij de visumafdeling van de dichtstbijzijnde ambassade

bleken in het bezit te zijn van valse Nederlandse

of het consulaat van de Schengenlidstaat, waarnaar hij

identiteitsdocumenten. De passagiers waren

van plan is te reizen. Voor Nederland kunnen visa

afkomstig uit India en Bangladesh.

worden aangevraagd en afgegeven op één van de 140

De mensensmokkelorganisatie in Nederland was

visumverlenende buitenlandse posten van het

gestationeerd in Den Haag en was wat betreft de

Ministerie van Buitenlandse Zaken. Daarnaast kan,

taken en functionaliteit vergelijkbaar met de

onder bepaalde voorwaarden, bij aankomst aan de

organisatie waarop het Huif-onderzoek uit voor-

Nederlandse grens een visum worden verleend. In

beeld 4 was gericht. De organisatie bracht ille-

Nederland is een visum een vergunning voor een kort

gale migranten bijeen, huisvestte ze en voorzag

verblijf in Nederland; het is drie maanden geldig.

hen van valse documenten. Hoewel het in dit

Een Schengenvisum stelt een visumplichtige vreemde-

onderzoek om minder grote aantallen ging dan

ling in staat om zich naar het Schengengebied

in het onderzoek Huif, heeft het de betrokken

(bijvoorbeeld Nederland) te begeven. Een Schengen-

opsporingsdiensten toch verbaasd dat een smok-

visum geeft echter niet automatisch recht op toegang

kelorganisatie in staat bleek om in korte tijd zo

tot het Schengengebied. Bij de grenscontrole kan

veel paspoorten en identiteitsbewijzen beschik-

nogmaals worden verzocht om informatie of om docu-

baar te hebben (in ieder geval tenminste 89

menten te tonen die inzicht geven in de financiële

exemplaren in minder dan een maand tijd). De

middelen, verblijfsduur en het reisdoel van de reiziger.

documenten werden vlak voor het vertrek uitge-

Op dit moment bestaat nog geen systeem waarmee

reikt en dienden na aankomst in Groot-Brit-

kan worden nagegaan wie het Schengengebied in- en

tannië teruggezonden te worden voor herge-

uitreist.

bruik. Uit het onderzoek kwam naar voren dat een aantal documenten, voorzien van een nieuwe

Het behandelen van visumaanvragen en de afgifte van

pasfoto, inderdaad meerdere keren gebruikt

visa vinden plaats op basis van regelgeving van de

werd.

Europese Unie en de Overeenkomst van Schengen,

119. Bij een onderzoek in Groot-Brittannië naar misbruik van Nederlandse documenten door Somaliërs in de periode december 2001 t/m februari 2002, werden 152 gevallen geconstateerd. Daaruit bleek dat meer dan 95% met de look-alike-methode reisde op een ‘geleende’ Nederlandse identiteitskaart. Pogingen om de mensensmokkelaars in beeld te brengen strandden, omdat het gesignaleerde misbruik zo wijdverbreid was dat geen specifieke organisatie te ontdekken viel.

124


aangevuld met de nog van kracht zijnde visuminstruc-

lingen van Schengenpartners opgesteld. Daarnaast

ties van de Benelux. De gemeenschappelijke visumin-

wisselen de Schengenposten informatie uit over falsifi-

structies van de staten die partij zijn bij de Overeen-

caten, ongegronde of frauduleuze visumaanvragen, ille-

120

komst van Schengen en de hierbij behorende

gale migratiestromen en mensensmokkel.

bijlagen (Gemeenschappelijke Visum Instructie, 121

GVI ), zijn in Nederland sinds 26 maart 1995 van

Fraude met Schengenvisa

kracht.

Het vermoeden bestaat dat een deel van de Schengen-

Ondanks de GVI kunnen verschillen bestaan in de

visa die de Nederlandse posten verlenen, wordt gebruikt

uitvoering van deze richtlijnen, zoals in 2001 bleek uit

voor mensensmokkel of illegale immigratie. In het Drei-

een onderzoek van de Zweedse ambassade te Nairobi

gingsbeeld 2000 werd hierop reeds ingegaan; deze vorm

naar het visumafgiftebeleid van de Schengenambas-

van fraude vindt nog steeds plaats. Er kunnen drie

sades.

122

Om de verschillen zo klein mogelijk te

soorten misbruik van visa worden onderscheiden: onei-

houden, hebben de Schengenpartners onderling

genlijk gebruik van rechtmatig afgegeven visa, vervalsing

uniforme aanvraagvoorwaarden afgesproken. Zo is een

van visa en gebruik van blanco gestolen visa.

aanvraagstempel ingevoerd om “visa-shopping”, het

Om te beoordelen of een visum rechtmatig wordt

tegelijkertijd aanvragen van een visum bij verschillende

aangevraagd, dient de Nederlandse diplomatieke of

Schengenambassades, tegen te gaan. Door het plaatsen

consulaire post nauwkeurig te toetsen of de ingevulde

van dit ‘Schengen-aanvraagstempel’ in het reisdocu-

gegevens en pasfoto van het visumaanvraagformulier

ment van de visumaanvrager, kunnen de Schengen-

overeenstemmen met het aangeboden reisdocument en

partners zien dat een aanvraag al in behandeling is

de overgelegde bewijsstukken. Bewijsstukken zijn

genomen bij een andere Schengenpost.

meestal, naast het reisdocument, documenten waaruit

Naast deze Schengenvoorwaarden voor visaverlening,

het doel van de reis en de omstandigheden van het

worden tevens plaatselijk uitgewerkte procedures

voorgenomen verblijf blijken. De aanvrager dient de

gehanteerd. Deze moeten het onder valse voorwend-

post ervan te overtuigen dat hij over voldoende

selen bewegen tot afgifte van visa tegengaan en tevens

middelen van bestaan beschikt en dat hij na afloop van

de kans verkleinen dat men, nadat het visum is

het visum naar het land van herkomst zal terugkeren.

verlopen, het Schengengebied niet verlaat. De lokale

Bij het inwilligen van een visumaanvraag kan een

procedures sluiten zoveel mogelijk aan bij de cultuur

‘terugmeldplicht’ worden gegeven; dit is echter niet

van het land. Daarnaast worden de procedures afge-

verplicht en er wordt niet op gecontroleerd.

stemd op de mate van de te verwachten fraude en de

Tenslotte dient de aanvrager in persoon op de post te

(verwachte) omvang van de migratiestroom. Om

verschijnen, zodat zijn identiteit kan worden vastge-

misbruik zoveel mogelijk uit te sluiten, worden de

steld. Eventueel moet de aanvraag mondeling worden

procedures samen met de andere lokale visumafde-

toegelicht, in het bijzonder wanneer gerede twijfel

120. Een visum geeft tevens toegang tot België, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal en Spanje. Vanaf 25 maart 2001 zijn Denemarken, Finland, IJsland, Noorwegen en Zweden aangesloten bij het Schengen-acquis. 121. Gemeenschappelijke EU/Schengenvisum Instructie. 122. Uit dit onderzoek kwamen vijf punten naar voren waarop het afgiftebeleid van de Schengenambassades in meerdere of mindere mate verschilde. De behandelingsduur van de visumaanvraag varieerde van een dag tot drie weken. Bij de meeste ambassades duurde de behandeling ongeveer drie dagen. Iedere ambassade verlangde dat de aanvrager in persoon verscheen; sommige ambassades lieten dit contact via een honorair consul verlopen. Er was een aantal ambassades dat verlangde dat het paspoort nog zes maanden geldig is na het verstrijken van de geldigheid van het visum. De Schengeninstructies eisen slechts drie maanden. Enkele ambassades bleken een reisverzekering te eisen die dekking biedt voor circa 25.000 USD. Tenslotte eiste een aantal ambassades een garantieverklaring van de uitnodigende partij.

125


bestaat over het opgegeven reisdoel of de intentie om terug te keren.

123

valse en/of vervalste paspoorten. De organisatie kon de hand leggen op gestolen blanco visa,

Als een visum wordt verleend, is het de bedoeling dat

waarvan in de afgelopen jaren bij verschillende

visumafgevende posten het visum zoveel mogelijk op

diplomatieke vertegenwoordigingen aanzienlijke

dezelfde wijze aanbrengen in het paspoort (voorzien

aantallen zijn ontvreemd. Aangezien van deze

van een handtekening, droogstempel of inktstempel).

partijen de serienummers internationaal bekend

Hierdoor wordt het controleren van het visum op de

zijn, werden de gestolen blanco visa naar Sri

buitengrensposten aanzienlijk vergemakkelijkt.

Lanka verzonden alwaar het serienummer werd vervalst zodat het bij controle geen problemen

Hoewel in de periode 2000-2001 het aantal meldingen

zou opleveren. Ter plekke werden de visa inge-

van visummisbruik door het Ministerie van Buiten-

vuld en geplaatst in originele Sri Lankaanse

landse Zaken bij het IAM is afgenomen, bleef deze

paspoorten, waarna het vrij eenvoudig was om

vorm van fraude terugkomen in opsporingsonder-

het Schengengebied in te reizen. In de gevallen

zoeken naar mensensmokkel. In die zin zetten de in

waarin geen vervalste documenten werden

het vorige Dreigingsbeeld geschetste ontwikkelingen

gebruikt, werden de gesmokkelden veelal

zich in 2000 en 2001 voort: in de afgelopen vier jaar

vervoerd in vrachtwagens via onder andere

zijn in enkele tientallen bij het IAM bekende strafrech-

Oekraïne, Tsjechië en Duitsland. Eenmaal in

telijke onderzoeken valse, vervalste of onder valse voor-

Nederland werden de illegalen onderbracht op

wendselen verkregen visa aangetroffen. Onderstaand

verschillende plaatsen. Daarbij werd gebruik

onderzoek Framboos is hiervan een voorbeeld.

gemaakt van de goede contacten van de hoofdverdachte in verschillende steden in Nederland

Voorbeeld 6: Onderzoek Framboos

waar een substantiële minderheid van Sri

Aanleiding voor het onderzoek was de aanhou-

Lankanen woonde. Deze contacten binnen de

ding in Frankrijk van een uit Zeeland afkomstige

eigen cultuur beperkten zich overigens niet tot

mensensmokkelaar. Deze trachtte illegale Sri

alleen Nederland. Ook landgenoten in andere

Lankanen vanuit Frankrijk naar Engeland te

West-Europese landen werden ingeschakeld bij

smokkelen met een huurauto. De verdachte

de smokkel. Zij hadden, voor zover kon worden

bleek te handelen in opdracht van een derde, die

waargenomen, vooral een facilitaire en geen

reeds bekend was bij de politie. Er zijn meerdere

organisatorische rol.

mensensmokkeltransporten bekend geworden waarbij deze hoofdverdachte betrokken was. De

Vanuit Nederland ging de reis verder naar het

gesmokkelde personen hadden vrijwel allen de

land van bestemming. Meestal was dit Groot-

Sri Lankaanse nationaliteit. Veelal vlogen zij van

Brittannië, maar ook de Scandinavische landen

Colombo (Sri Lanka) naar Moskou (Rusland)

waren geliefd. Een van de manieren om de reis

met geleende Nederlandse paspoorten of met

succesvol te maken, was om de gesmokkelden

123. Een mondelinge toelichting is niet nodig als de aanvrager goed bekend is en zich op grote afstand van de post bevindt en geen twijfel bestaat over zijn betrouwbaarheid. Bij groepsreizen wordt de toelichting achterwege gelaten als een bekende en betrouwbare organisatie instaat voor de goede trouw van de aanvrager. Het gebruik van reisagentschappen bij visumaanvragen wordt op de Nederlandse posten zoveel mogelijk vermeden.

126


met een ‘geleend paspoort’ met een reguliere

februari 2001 bij de rechtbank te Middelburg.

dagtrip naar Londen te laten vertrekken. Hiertoe

De 2 hoofdverdachten kregen 2 en 4 jaar gevan-

werd misbruikt gemaakt van een Surinaams reis-

genisstraf. De overige straffen waren eenmaal 3

bureau dat veel Hindoestaanse klanten had.

jaar, tweemaal 30 maanden en eenmaal 24

Wanneer deze nietsvermoedende klanten hun

maanden gevangenisstraf.

paspoort inleverden, bijvoorbeeld om een visum aan te vragen voor een bepaald land, werd dit document door een medewerker van het reisbureau geleend om op deze paspoorten met de look-alike-methode de gesmokkelden van een

Zoals vermeld hebben de Schengenlidstaten onder-

Nederlands paspoort te voorzien. Als het misging

ling het visumafgiftebeleid zoveel mogelijk geharmo-

en het uitgeleende paspoort in beslag werd

niseerd; zij hebben een reeks van maatregelen

genomen, gaf de medewerker van het reisbureau

genomen om fraude met Schengenvisa tegen te gaan.

aan zijn klant te kennen dat zijn of haar paspoort

Desondanks lukt het mensensmokkelaars nog altijd

bij de visumaanvraag verloren was gegaan en dat

regelmatig om hun ‘klanten’ met valse, onrechtmatig

daarom maar aangifte moest worden gedaan om

verkregen of onrechtmatig gebruikte visa het Schen-

een nieuw document te krijgen. Daarnaast werd

gengebied te laten inreizen. Een probleem bij de

ook gebruik gemaakt van vervalste paspoorten.

aanpak van fraude met Schengenvisa blijft het feit

Met deze documenten ging de reis met busjes en

dat, zoals ook in hoofdstuk 5 aan de orde is geweest,

auto’s naar Vlissingen, Hoek van Holland,

in het Schengengebied geen centraal registratie-

Zeebrugge (België) of Calais (Frankrijk) om van

systeem voor visa bestaat. Thans werken de lidstaten

daaruit de oversteek naar Groot-Brittannië te

aan afspraken over de opzet van een informatie-

maken. Evenals bij het onderzoek Lion werden

systeem waarmee het ‘visumverleden’ van een

de transporten veelal uitgevoerd door verslaafden

aanvrager centraal kan worden geraadpleegd. Over

die het volle risico liepen.

een koppeling daarvan met een eveneens nog te bouwen centraal ‘Schengen in- en uitboeksysteem’

De opgerolde mensensmokkelorganisatie had

van alle reizigers (met en zonder visumplicht) wordt

voornamelijk Nederland als uitvalsbasis. Het

nog gediscussieerd. Zoals gezegd bestaat tot op

vermoeden bestaat dat deze organisatie enkele

heden geen overkoepelend systeem waarin kan

honderden illegalen naar Engeland heeft

worden nagegaan of iemand al in een ander Schen-

gebracht. Momenteel loopt nog een financieel

genland een visum, asiel of een ander soort vergun-

onderzoek naar de inkomsten die de verdachten

ning voor verblijf heeft aangevraagd. Fraude met visa

verkregen uit hun activiteiten, zodat een vorde-

blijft voor mensensmokkelaars dan ook een interes-

ring kan worden opgesteld voor de ontneming

sant middel om personen het Schengengebied

van deze winsten.

binnen te loodsen. Overigens bemoeilijkt het feit dat met de afgifte van een visum in eerste instantie een

De terechtzitting tegen 6 verdachten uit het

legale verblijfsgrond in het Schengengebied is gecre-

Framboos-onderzoek vond plaats op 22 en 23

ëerd (voor maximaal drie maanden), strafrechtelijk onderzoek naar visafraude aanzienlijk.

127


Visummaffia

waarmee een persoon of groep van personen de bedoe-

Tenslotte is bij de AIVD informatie naar voren

ling heeft om op onrechtmatige wijze aanspraak te

gekomen over de opkomst van de zogenaamde ‘visum-

maken op overheidsprestaties, of zich anderszins

maffia’, een recent fenomeen in bijvoorbeeld Turkije.

onrechtmatig te bevoordelen. Met een valse of pseudo-

Een echt visum is daar vaak slechts verkrijgbaar voor

identiteit kan iemand zich bijvoorbeeld toegang tot

bevoorrechte personen die over een groen paspoort

Nederland verschaffen en hier verblijven, terwijl hij of

beschikken, zoals hoge ambtenaren en hun kinderen.

zij daar geen recht op heeft. Daarnaast kan identiteits-

Tevens dienen bij de aanvraag allerlei documenten

fraude een middel zijn om zwart te (laten) werken, om

getoond te worden, zoals een werknemersverklaring,

ten onrechte een uitkering, huursubsidie of studiefin-

bewijs van bezittingen uit het kadaster, een retour-

anciering te ontvangen, of om loonbelasting of sociale

ticket en bankboekjes. De ‘gewone man’ die weg wil

verzekeringspremies te ontduiken. Ook kan onder een

moet zich hiervoor veelal wenden tot personen die

pseudo-identiteit fraude gepleegd worden in de sfeer

tegen forse betaling dergelijke diensten verlenen: de

van verzekeringen en financiële dienstverlening

‘visummaffia’. Voor het verkrijgen van de documenten

(banken, creditcards). Andere vormen van identiteits-

doet men vaak een beroep op corrupte ambtenaren van

fraude zijn fraude door overtreding van de meldings-

het kadaster of de visumdienst. Zo berichtte een

en mutatieplicht van persoonsgegevens bij de Gemeen-

Turkse krant in februari 2001 dat de Turkse politie een

telijke Basisadministratie (GBA) en fraude door

bende had opgerold die zich had toegelegd op het

gebruikmaking van vervalste kopieën van identiteits-

regelen van visa. De organisatie was samengesteld uit

documenten. Dit laatste kan bijvoorbeeld voorkomen

politieagenten en het hoofd van een plaatselijk

als men zich in het kader van de identificatieplicht

kadaster.

moet identificeren bij een werkgever; sommige werkgevers nemen genoegen met een kopie van het identi-

7.5 Identiteitsfraude: mensensmokkel en 124 andere delicten

teitsdocument. Voorts komt fraude voor door het

De verschillende soorten fraude met reis- en identiteits-

De fraudeur gebruikt dan het sofi-nummer van een

documenten vormen samen het bredere begrip identi-

andere persoon, met de daaraan gekoppelde indivi-

teitsfraude. Identiteitsfraude blijkt regelmatig de basis te

duele identiteitsbepalende gegevens. Tenslotte zijn

zijn voor een scala aan andere criminele activiteiten.

gevallen van fraude bekend, waarbij gebruik werd

Zoals uit de informatie van de opsporingsinstanties

gemaakt van een niet bestaand sofi-nummer.

onrechtmatige gebruik van een bestaand sofi-nummer.

bleek, worden valse en vervalste documenten niet alleen gebruikt bij mensensmokkel, maar ook bij bijvoorbeeld

Bij de uiteenlopende instanties en bedrijven die met

drugshandel, mensenhandel, uitkeringsfraude en illegale

identiteitsfraude worden geconfronteerd, bestaat een

tewerkstelling. Daarom wordt in deze paragraaf kort

breed gedragen vermoeden dat deze vorm van fraude

ingegaan op het meer algemene begrip identiteitsfraude.

de afgelopen jaren aanzienlijk is toegenomen. De internationalisering en nieuwe technologische ontwik-

Onder identiteitsfraude wordt verstaan: het misbruik

kelingen zouden vervalsers daarbij in de kaart spelen.

van of de fraude met identiteit en identiteitsgegevens,

Door de veelvormigheid van het verschijnsel en het

124. Bron: o.a. stukken voor de Tweede Kamer 2001-2002, 15050 nr. 221 en 234.

128


ontbreken van een registratiesysteem, zijn echter

paspoorten aankocht via een contact in Bulga-

weinig gegevens beschikbaar over de omvang van iden-

rije. Het ging daarbij vooral om Griekse,

titeitsfraude.

Spaanse, Franse, Italiaanse, Portugese en Belgi-

Eerdergenoemde ontwikkelingen ondersteunen dit

sche paspoorten. Vaak verzorgde de verdachte

vermoeden echter wel, zoals het groeiende aantal

zelf het transport van de valse documenten uit

verliesmeldingen van Nederlandse paspoorten, de

Bulgarije; soms maakte hij gebruik van

toename van het aantal valse of vervalste paspoorten

buschauffeurs die op lijndiensten tussen Bulga-

dat de grensbewaking op Schiphol aantreft en het

rije en Nederland reden.

groeiende aantal zaken dat bij het Openbaar Ministerie

Een deel van de paspoorten vervalste de hoofd-

wordt aangebracht omtrent het gebruik of de

verdachte zelf, om ze vervolgens door te

vervaardiging van valse reisdocumenten. Tenslotte is in

verkopen aan een uitgebreide klantenkring in

de voorgaande hoofdstukken uitvoerig beschreven op

Den Haag en omstreken. Het grootste deel bleek

welke wijze valse en vervalste reis- en identiteitsdocu-

te worden doorverkocht aan andere verdachten,

menten een rol spelen bij illegale migratie en mensen-

die onder andere in Amsterdam actief waren. Zo

smokkel. Onderstaand onderzoek is een voorbeeld van

werden bij twee huiszoekingen partijen van 40

de rol die het bredere begrip identiteitsfraude bij

en 170 blanco paspoorten aangetroffen. Naast

mensensmokkel kan spelen.

paspoortvervalsing, bleken de verdachten ook andere vervalsingen in groten getale uit Bulgarije

Voorbeeld 7: Onderzoek TUPA

te halen, zoals Schengenvisa, valse formulieren

Een rechercheteam van de regiopolitie

voor de uitgifte van sofi-nummers en valse rijbe-

Amsterdam-Amstelland heeft in 2001 onderzoek

wijzen.

gedaan naar een organisatie die zich op grote

De verdachten voorzagen de valse paspoorten

schaal bezighield met het regelen van valse of

van personalia en regelden er een sofi-nummer

blanco paspoorten en visa, sofi-nummers en

bij. Vervolgens verkochten ze de documenten

rijbewijzen. Deze zaak illustreert de impact van

voor bedragen tussen de (toen nog) 200 en 400

misbruik van identiteitsdocumenten, zowel bij

gulden De afnemers waren veelal personen die

illegale migratie en mensensmokkel als op het

illegaal naar Nederland wilden komen of waren

gebied van uitkeringsfraude en illegale arbeid.

gekomen, en hier op een EU-document wilden werken. Daaronder waren ook prostituees uit

De organisatie waarop het Tupa-onderzoek was

Oost-Europa, die met hun eigen papieren geen

gericht hield zich op min of meer permanente

werkvergunning konden krijgen. Een laatste

basis bezig met het verwerken van valse docu-

categorie afnemers werd gevormd door personen

menten. De groep bestond uit vijf personen,

die via Nederland wilden doorreizen naar Groot-

waarvan er vier etnische Turken met de

Brittannië.

Bulgaarse nationaliteit waren. De vijfde, de

In de loop van het onderzoek bleek dat de

hoofddader, was een Bulgaar uit Den Haag. Uit

partijen falsificaten afkomstig waren van drukke-

de onderzoeksgegevens bleek dat de hoofdver-

rijen in Bulgarije. Tevens werd duidelijk dat deze

dachte sinds 1999 grote hoeveelheden valse

drukkerijen criminele netwerken in een groot

129


aantal andere landen in West-Europa bevoor-

sofi-nummers en bij zedencontroles in diverse

raadden. Naast Nederland ging het daarbij

grote steden.

vooral om België, Duitsland en Spanje. Op basis

Inmiddels zijn in maart 2002 vijf verdachten

van de beschikbare informatie werd vermoed dat

voorgekomen; vier daarvan zijn veroordeeld en

de Bulgaarse drukkerijen verantwoordelijk zijn

één is vrijgesproken. De verdachten werden

voor de levering van tienduizenden valse docu-

veroordeeld tot gevangenisstraffen tussen 15 en

menten. De omvang van de schade die met deze

30 maanden.

documenten is aangericht kon niet worden vastgesteld, maar is zeker omvangrijk. De samenwerking met opsporingsinstanties uit verschillende

Naast het probleem dat identiteitsfraude uiteenlo-

buurlanden heeft uiteindelijk geleid tot het

pende vormen van criminaliteit faciliteert, is de

oprollen van drie drukkerijen in Bulgarije.

financiële schade ervan aanzienlijk. De DNRI

Den Haag, de stad waarin de hoofdverdachte

heeft voor de bij haar als gestolen of vermist opge-

actief was, heeft in de afgelopen jaren te maken

geven paspoorten een schatting gemaakt van het

gekregen met de problematiek rondom illegalen,

potentiële benadelingsbedrag voor de Nederlandse

in het bijzonder illegale Bulgaren. Hoewel niet

overheid. Dit bedrag beloopt, als maar een deel van

precies bekend is in welke mate, bleek de hoofd-

de geregistreerde paspoorten voor identiteitsfraude

verdachte hierin een belangrijke rol te hebben

wordt gebruikt , miljoenen euro’s op jaarbasis.

gespeeld. Een algemene verkenning van de

Daarbij is uitgegaan van een potentieel benadelings-

Haagse politie van het probleem rondom ille-

bedrag per vals of vervalst document van 36.300

galen, leverde twee niveaus van criminaliteit op

euro; een schatting die berust op ervaringsgegevens

125

126

127

waarbij vooral Bulgaren betrokken waren. Op

van de DNRI. De gedachte hierachter is dat, zoals

het laagste niveau werd vooral illegale prostitutie

aangegeven, men zich met een vals of vervalst docu-

aangetroffen. Op het tweede niveau werden

ment toegang kan verschaffen tot allerlei overheid-

duidelijke criminele infrastructuren geïdentifi-

sprestaties of -voorzieningen en ook fraude kan

ceerd, waarbij Bulgaren actief waren in de handel

plegen in de sfeer van de private sector. Wanneer de

in paspoorten en sofi-nummers en illegalen

benadelingsbedragen worden gerelateerd aan het

onderbetaald lieten werken op de illegale

aantal strafzaken bij het Openbaar Ministerie waarbij

arbeidsmarkt.

identiteitsfraude speelde, is eveneens sprake van een schade van tientallen miljoenen euro’s op jaarbasis.

Op grond van de vervalsingskenmerken kon

Tenslotte vormen identiteitsfraude en de bijbeho-

worden aangetoond dat de valse documenten uit

rende gevolgen ook een bedreiging voor de inte-

deze zaak al in 2000 massaal opdoken bij diverse

griteit en de geloofwaardigheid van de overheid.

opsporingsinstanties. Talrijke paspoorten werden aangetroffen bij de uitreis van illegalen op Schi-

Ontwikkelingen in de bestrijding van identiteitsfraude

phol, bij de FIOD in relatie tot malversaties met

Naast de eerder in dit hoofdstuk genoemde maatre-

125. Ambtelijke notitie aan de gemeenteraad Den Haag d.d. 5 februari 2002; Kenmerk: BSD/2002/284. 126. DNRI staat voor Dienst Nationale Recherche Informatie, onderdeel van het Korps Landelijke Politiediensten. 127. Immers niet met alle als ‘gestolen’ of ‘vermist’ opgegeven documenten wordt gefraudeerd.

130


gelen, worden thans enkele technische methoden

biometrische gegevens in het identiteitsdocument.

ontwikkeld om identiteitsfraude te bestrijden. Eén van

Een andere technische ontwikkeling is de invoering

128

die technieken is toepassing van biometrie. Thans is

van een nieuw model visumsticker, waarin een digitale

biometrie onderwerp van een voorgenomen kabinets-

foto wordt opgenomen. Doel hiervan is het tegengaan

besluit tot wijziging van de Paspoortwet, onder andere

van misbruik van Schengenvisa.

in verband met het toepassen van biometrie in reisdo-

De voorbereidingen hiervoor zijn thans gaande; een

cumenten. Het hoofddoel is daarbij het creëren van

‘Schengenbrede’ introductie van de foto in de visum-

een juridische basis voor het opnemen van biometri-

sticker zal naar verwachting niet eerder dan in 2004 of

sche gegevens in Nederlandse reisdocumenten. Biome-

2005 plaatsvinden. Oude visumstickers zonder foto

trische gegevens zijn persoonsgebonden fysieke

blijven vooralsnog geldig. In het ‘Technisch comité’

kenmerken, zoals een vingerafdruk of gegevens over de

van de EU worden tevens plannen gemaakt voor het

iris of het gelaat. Als biometrische gegevens in een reis-

toepassen van biometrie bij de afgifte van visa.

document zijn opgenomen, kan op basis daarvan

Verwacht wordt dat dit verschijnsel zijn intrede zal

worden geverifieerd of de persoon die het document

doen na de invoering van de foto in de visumsticker.

toont (‘toner’) daarvan ook de rechtmatige eigenaar is (’houder’). Dit is betrouwbaarder dan de bestaande

In het voorgaande is duidelijk geworden dat valse of

mogelijkheden voor verificatie, die beperkt zijn tot de

vervalste identiteitsdocumenten in toenemende mate

vergelijking met de pasfoto en eventueel de handteke-

de basis vormen voor een reeks van criminele acti-

ning. Met de toepassing van biometrie kan eventuele

viteiten. Bovendien worden de Nederlandse overheids-

identiteitsfraude dan ook gemakkelijker worden opge-

en bedrijfsbelangen ernstig aangetast. Voorts moet

spoord.

rekening worden gehouden met de mogelijkheid dat

De noodzaak van een biometrisch kenmerk in reisdocu-

terroristische organisaties gebruik maken van vervalste

menten is vooral gelegen in de behoefte om deze nog

identiteitsdocumenten om hun doel te bereiken (zie

beter te beveiligen, vooral tegen look-alike-fraude.

hoofdstuk acht). Tegelijkertijd is het inzicht in de aard

Andere voordelen van biometrie zijn de mogelijkheden

en omvang van identiteitsfraude vooralsnog beperkt.

die worden geschapen voor een geautomatiseerde identi-

Daarom zullen de opsporingsinstanties zich in de

teitsvaststelling en een efficiëntere afhandeling van de

komende jaren intensiever moeten bezighouden met

grenscontrole. Voorts zijn reis- en identiteitsdocu-

het tegengaan van fraude met reis- en identiteitsdocu-

menten, naast hun oorspronkelijke functie als grensover-

menten.

schrijdingdocument, in Nederland inmiddels de belangrijkste documenten geworden waarmee burgers zich


-zowel in hun relatie met de overheid als bij contact met

In 2000 en 2001 zijn verschillende signalen binnenge-

uiteenlopende particuliere instellingen- identificeren.

komen die erop duiden dat misbruik van reis- en iden-

Dit is onder andere vastgelegd in de Wet op de identifi-

titeitsdocumenten een hoge vlucht heeft genomen bij

catieplicht en de Wet identificatie bij financiële dienst-

het smokkelen van mensen. Zo komt uit een aanzien-

verlening. Ook daarbij kan de vaststelling van de iden-

lijk aantal opsporingsonderzoeken naar voren dat

titeit beter worden vastgesteld aan de hand van

mensensmokkelorganisaties zich zijn gaan toeleggen op

128. O.a Tweede Kamerstuk 2001-2002, 28342 (R1719).

131


het leveren van valse of look-alike-documenten aan de

zijn gestolen, hetzij te zijn geleend. In een aantal

gesmokkelden; sommige hebben daar hun specialisme

onderzoeken schakelden mensensmokkelaars hun

van gemaakt. Ook heeft de grensbewaking op Schiphol

sociale netwerk in Nederland in, om landgenoten of

in de afgelopen jaren steeds meer valse documenten

familieleden te vinden die bereid waren om hun

aangetroffen. Voorts is het aantal zaken dat bij het

paspoort uit te lenen. Als het mis ging en het docu-

Openbaar Ministerie werd aangebracht omtrent het

ment werd onderschept, deed de houder aangifte van

gebruik van valse reispassen of het vervaardigen

verlies. Op die manier kon vrij eenvoudig een nieuw

daarvan, sinds 1995 verdrievoudigd.

paspoort worden verkregen. Inmiddels zijn verschillende maatregelen genomen om dit onrechtmatig

De grensbewaking op Schiphol verricht maandelijks

gebruik van paspoorten tegen te gaan.

drie- à vierhonderd aanhoudingen vanwege het

Voorts werden grote aantallen Nederlandse docu-

gebruik van valse of vervalste reis- en identiteitsdocu-

menten aangetroffen in de Franse en Engelse

menten. In de periode 2000-2001 werden personen

zeehavens; dit waren vooral look-alike-documenten.

afkomstig uit respectievelijk Nigeria, China en Sri

De omvang hiervan was zodanig dat de Franse auto-

Lanka het meest aangehouden omdat ze gebruik

riteiten inmiddels spreken van een structureel

maakten van falsificaten. De documenten die de grens-

verschijnsel. Een verklaring voor de grote populariteit

bewaking aantrof, waren afkomstig uit een reeks

van Nederlandse documenten zou volgens de Franse

verschillende landen. Het vaakst werden vervalsingen

autoriteiten het gemak zijn waarmee ze via het illegale

onderschept uit Nigeria, Frankrijk en Spanje. Op de

circuit of het sociale netwerk te verkrijgen zouden zijn.

vierde plaats volgden Nederlandse reisdocumenten. Uit

Overigens blijkt uit de vele aangetroffen Nederlandse

het totaal van de door de grensbewaking aangetroffen

paspoorten tevens dat grote aantallen migranten

valse of vervalste reisdocumenten blijkt dat het om een

Nederland als transitland gebruiken op doorreis naar

aanzienlijk aantal gaat, dat bovendien in de afgelopen

Groot-Brittannië.

jaren is toegenomen. Het vermoeden bestaat dat een deel van de SchengenNaast andere EU-documenten en paspoorten van

visa die de Nederlandse posten in het buitenland

landen buiten de EU waarvoor geen extra visumve-

verlenen, wordt gebruikt voor mensensmokkel of ille-

reisten gelden, werden bij illegale migratie en mensen-

gale immigratie. In het Dreigingsbeeld 2000 werd

smokkel richting Nederland vooral Nederlandse

hierop reeds uitvoerig ingegaan; fraude met Schengen-

paspoorten gebruikt. In een aantal opsporingsonder-

visa vindt nog steeds plaats. Hoewel in de periode

zoeken naar mensensmokkel bleken organisaties over

2000-2001 het aantal meldingen hiervan door het

te schakelen van het louter ‘fysiek’ transporteren van

Ministerie van Buitenlandse Zaken bij het IAM is

gesmokkelden naar het laten reizen van gesmokkelden

afgenomen, bleef deze vorm van fraude terugkomen in

per openbaar vervoer, zonder begeleiding maar mét

opsporingsonderzoeken naar mensensmokkel. In die

valse documenten. Het belang van deze documenten

zin zetten de in het vorige Dreigingsbeeld geschetste

bleek ook uit de moeite die smokkelaars deden om ze

ontwikkelingen zich in 2000 en 2001 voort: in de

opnieuw te kunnen gebruiken als de gesmokkelde op

afgelopen vier jaar zijn in enkele tientallen bij het IAM

de plaats van bestemming was gearriveerd.

bekende strafrechtelijke onderzoeken valse, vervalste of

De vervalste Nederlandse paspoorten bleken hetzij te

onder valse voorwendselen verkregen visa aangetroffen.

132


Ondanks maatregelen van de Schengenlidstaten tegen

alleen bij mensensmokkel neemt het gebruik van valse

visummisbruik lukt het mensensmokkelaars nog altijd

en vervalste documenten toe, maar ook op andere

regelmatig om hun ‘klanten’ met valse, onrechtmatig

terreinen is identiteitsfraude in het algemeen een

verkregen of onrechtmatig gebruikte visa het Schen-

groeiend probleem. In Nederland houdt thans een

gengebied te laten inreizen. Een probleem bij de

groot aantal instanties zich bezig met de aanpak van

aanpak van fraude met Schengenvisa blijft het feit dat

fraude met reis en –identiteitsdocumenten. Daarbij

in het Schengengebied geen centraal registratiesysteem

gaat de meeste aandacht uit naar het ‘onderkennen’

voor visa bestaat. Daardoor is het vooralsnog niet

van vervalsingstechnieken. Een probleem bij de aanpak

mogelijk om na te gaan of iemand al in een ander

van documentfraude is dat de verschillende instanties

Schengenland een visum, asiel of een ander soort

hun activiteiten nog niet optimaal coördineren. Als

vergunning voor verblijf heeft aangevraagd. Fraude

gevolg daarvan kan vooralsnog geen landelijk beeld

met visa blijft voor mensensmokkelaars dan ook een

worden geschetst van de trends en ontwikkelingen op

interessant middel om personen het Schengengebied

dit gebied. Integratie van de verschillende registratiesy-

binnen te loodsen.

stemen en een goede uitwisseling van (niet alleen technische) informatie zijn essentieel voor een goede

Het misbruik van Nederlandse documenten is niet

aanpak van het probleem van misbruik van docu-

alleen reden tot zorg als het gaat om de aanpak van

menten. De introductie van biometrie is daarbij een

mensensmokkel. In de opsporingspraktijk blijken valse

waardevol instrument, omdat daarmee ook look-alike-

en vervalste documenten ook andere vormen van

fraude adequaat kan worden getraceerd. Een goede

criminaliteit te faciliteren, zoals drugshandel en

samenwerking tussen alle bij de aanpak van identiteits-

mensenhandel. Bovendien is naar voren gekomen dat

fraude betrokken instanties is de komende jaren van

uiteenlopende soorten fraude met reis- en identiteits-

groot belang.

documenten, samen te vatten onder het algemene begrip identiteitsfraude, regelmatig de basis vormen voor een reeks andere delicten. Het gaat daarbij om illegale tewerkstelling, het ten onrechte ontvangen van uitkeringen of huursubsidie of het ontduiken van loonbelasting of sociale verzekeringspremies. Ook kan onder een pseudo-identiteit fraude gepleegd worden in de sfeer van verzekeringen en financiële dienstverlening (banken, creditcards). De invloed van een mensensmokkelorganisatie die zich niet (meer) alleen met mensensmokkel, maar ook met andere aan identiteitsfraude gerelateerde delicten bezighoudt, werd geïllustreerd aan de hand van het opsporingsonderzoek “Tupa”. Misbruik van (Nederlandse) reis- en identiteitsdocumenten was de afgelopen jaren sterk in opkomst. Niet 133


134


8. Veiligheidsrisico’s 8.1 Inleiding

gers, aan de aantasting van de reputatie van Nederland

In Nederland is het een taak van de AIVD om illegale

als verdragspartner en aan de versterking van extre-

migratie te bezien in termen van veiligheidsrisico’s. De

mistische/terroristische groepen te lande. Het Neder-

AIVD heeft met name onderzoek verricht naar de

landse migratiebeleid wordt zodoende misbruikt voor

zogenaamde kwartiermakersfunctie. Kwartiermakers-

bepaalde politieke of religieuze doeleinden. Hierna

onderzoeken hebben betrekking op groepen, organisa-

wordt kort ingegaan op de kwartiermakersfunctie van

ties of netwerken van in Nederland verblijvende

enerzijds islamistische terroristische groeperingen en

vreemdelingen, die de komst van (illegale) migranten

anderzijds de KADEK (voorheen de PKK), een poli-

naar Nederland vanuit Nederland voorbereiden of

tieke groepering.

vergemakkelijken. Hierbij kan gedacht worden aan het

8.2 Kwartiermakersfunctie

wederrechtelijk of onder valse voorwendselen verkrijgen en verzorgen van reisdocumenten (diefstal

129

of vervalsing), diefstal en heling van vervoermiddelen

Islamistisch terrorisme

en het corrumperen van overheidsmedewerkers. Maar

Islamistisch terrorisme is nauw verbonden met illegale

ook handelingen die zelf niet per se illegaal zijn,

migratie en is bij uitstek een internationaal

bijvoorbeeld de verzorging van tijdelijke opvang voor

verschijnsel. Personen die behoren tot islamistische

doorreizende migranten, kunnen onder de activiteiten

terroristische netwerken reizen frequent van het ene

vallen. De centrale vraag voor de AIVD is of de - in

naar het andere land. Anderen vestigen zich voor

Nederland voorbereide – migratiebeweging een poli-

langere tijd in een land en houden zich daar bezig met

tiek en/of religieus doel dient dat de Nederlandse

terrorisme ondersteunende activiteiten als fondsenwer-

democratische rechtsorde en andere staatsbelangen

ving, rekrutering, terreinverkenning en kwartiermaken.

aantast. Dit is bijvoorbeeld het geval indien iemand

Bij (verhinderde) aanslagen die de afgelopen jaren

niet (alleen) naar Nederland komt om vervolging in

werden voorbereid vanuit internationaal georiënteerde

eigen land te ontlopen, maar om bijvoorbeeld een

islamistische terroristische netwerken werd steeds

lokale strijd (in het land van herkomst) te verplaatsen,

dezelfde modus operandi gehanteerd. De daadwerke-

om inlichtingenwerk uit te voeren, et cetera. Ook kan

lijke plegers van aanslagen, alsmede andere personen

gedacht worden aan de “import” van oorlogsmisdadi-

die een cruciale rol spelen bij de voorbereiding van

en illegale migratie

130

129. Onder islamisme wordt verstaan de politieke interpretatie van de islam volgens welke in de samenleving slechts de (goddelijke) islamitische wetten mogen gelden, dit in tegenstelling tot wetten die (eventueel via een democratisch proces) door mensen zijn gemaakt. De term ‘islamistisch terrorisme’ wordt door de AIVD consequent gehanteerd om aan te geven dat dit terrorisme voorkomt uit een specifieke interpretatie van de islam, niet uit de islam als zodanig. 130. Onder meer aanslagen op de Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania in 1998, de verhinderde aanslagen in Jordanië en de VS rond de millenniumwisseling, de aanslag op de USS Cole in 2000, de verhinderde aanslagen op de kerstmarkt in Straatsburg eind 2000 en op de Amerikaanse ambassade in Parijs in 2001.

135


aanslagen, worden ingevlogen vanuit plaatsen waar ze

zij gebruik van de diensten van personen met wie een

zijn opgeleid, zoals Afghanistan, Tsjetsjenië en de Filip-

ideologisch-religieuze verwantschap bestaat. Als al

pijnen. Deze terroristen reizen doorgaans op valse of

gebruik wordt gemaakt van specialistische kennis en

vervalste papieren en beschikken niet zelden over

vaardigheden van niet-geloofsgenoten, dan gebeurt dit

verschillende valse paspoorten voor meer dan één gele-

slechts via via. De keuze slechts geestverwanten in te

genheid of traject. De illegaal ingevlogen terroristen

schakelen is vrijwel zeker ingegeven door veiligheidsre-

worden gefaciliteerd door lokale, ideologisch gemoti-

denen. Men wil slechts gebruik maken van personen

veerde ondersteuners die (semi)permanent in Europa

die vanwege hun religieuze overtuiging betrouwbaar

verblijven. Deze personen zijn goed bekend met de

worden geacht. De illegale migratie van islamistische

plaatselijke situatie. Ze voorzien nieuwkomers voor

terroristen speelt zich daardoor af binnen een radicaal-

kortere of langere tijd van onderdak en indien nodig

islamitisch milieu, met een eigen cultuur, taal,

van valse identiteitsdocumenten. Daarnaast hebben ze

waarden, normen en regels, die door buitenstaanders

een netwerk opgebouwd van personen op wie een

moeilijk te doorgronden is. Binnen dit milieu bestaat

beroep kan worden gedaan om tijdelijk een ‘broeder’

een gedegen kennis van wat in de wereld van illegale

onderdak te geven, zonder verder vragen te stellen over

migratie mogelijk is, mede omdat veel lokale onder-

wat precies diens missie is. Soms beschikken ze zelfs

steuners zich bezig houden met (religieus gesanctio-

over permanente ‘safehouses’. De lokale ondersteuners

neerde)

kunnen ook auto’s leveren, alsmede geld, valse credit-

hebben met criminele milieus. Tevens heeft men veel

cards en valse identiteitspapieren.

kennis over de asielwetgeving en asielmogelijkheden in

131

criminaliteit en daardoor raakvlakken

Europa. Met name voor personen die wat langere tijd Kwartiermakers blijken in de sfeer van het islamistisch

in Europa willen verblijven (bijvoorbeeld als kwartier-

terrorisme personen te zijn die zich betrekkelijk recent

maker) is het een interessante optie om gebruik maken

in Nederland hebben gevestigd. Zelf verblijven zij

van het asielkanaal.

veelal illegaal in ons land. Zij zijn als illegale migranten Nederland binnengekomen of hebben zich als asiel-

De hierboven beschreven parallelle (illegale) samenle-

zoeker laten registreren en zijn nadat hun aanvraag is

ving is ook van belang voor reisbewegingen vanuit

afgewezen het illegale circuit in gegaan. Dergelijke ille-

Europa (inclusief Nederland) naar conflictgebieden.

gale kwartiermakers zijn soms op zoek naar mogelijk-

In Europa worden binnen moslimgemeenschappen

heden hun verblijf een legale status te geven, om zo

personen geworven om in trainingskampen opgeleid

makkelijker te kunnen werken. De AIVD is in zijn

te worden tot islamistische strijder, of om deel te

onderzoek tot nu toe niet gestuit op – in Nederland

nemen aan de jihad in brandhaarden als Tsjetsjenië.

geboren en getogen – allochtonen die als kwartier-

De rekruteerders, die veelal zelf illegaal of als asiel-

maker voor islamistische terroristen optreden.

zoeker in Nederland verblijven, staan in contact met een netwerk van radicale moslims die gespecialiseerd

Islamistische terroristen doen, voor zover bij de AIVD

zijn in het organiseren van de reis naar trainings-

bekend, geen beroep op bestaande commerciële

kampen buiten Europa en naar strijdtonelen als Tsjet-

mensensmokkelorganisaties. In plaats daarvan maken

sjenië.

131. Het betreft hier met name aanhangers van de extremistische Takfir Wal Hijra ideologie, volgens welke criminaliteit gericht tegen niet (radicale) moslims legitiem is mits een vijfde deel van de opbrengst wordt bestemd voor ondersteuning van de islamitische jihad.

136


In de loop van de afgelopen tien jaar hebben verschil-

lijke identiteit. Veel kaderleden zijn van Koerdische

lende vooraanstaande leden van radicaal-islamitische

origine en krijgen als gevolg van de strijd tegen Turkije

groeperingen met succes de asielprocedure doorlopen,

geen papieren van de Turkse overheid. Daarnaast staan

waarbij ze niet altijd gebruik maakten van hun ware

veel KADEK-leden internationaal gesignaleerd onder

identiteit. Radicale moslims die in verschillende Euro-

hun eigen identiteit waardoor zij het gevaar lopen

pese landen verblijven, wisselen onderling informatie

aangehouden en uitgeleverd te worden aan Turkije.

uit over asielprocedures en bespreken met elkaar in

In het algemeen doen reizende kaderleden van de

welk land een aanvraag het meest kansrijk is. Soms

KADEK geen beroep op de asielmogelijkheden.

wordt geconstateerd dat opeens veel radicale moslims

Sterker nog, zij ervaren de verplichtingen die voort-

naar één bepaald land proberen te vertrekken, omdat

vloeien uit de asielaanvraag als een loden last. De

in hun kring een nieuwe mogelijkheid is ontdekt hier

kleine financiële bijdrage en het gratis onderdak is voor

een verblijfsstatus te verkrijgen. Niet ongebruikelijk is

hen niet interessant, aangezien de KADEK hier reeds

verder dat radicale moslims na afwijzing van hun asiel-

in voorziet. Echter, kaderleden die op een Europese

aanvraag in één Europees land onder een andere naam

luchthaven worden aangehouden krijgen als instructie

opnieuw een aanvraag indienen. Ook als een asielaan-

mee asiel aan te vragen. Zij moeten dan hun eigen

vraag uiteindelijk wordt afgewezen, maakt deelname

identiteit alsmede hun lidmaatschap van de KADEK

aan de asielprocedure veelal een jarenlang verblijf in

kenbaar maken. Zo vroeg in september 2001 het

Nederland mogelijk. In asielzoekerscentra worden vaak

KADEK-kaderlid Nuriye Kesbir asiel aan nadat zij had

veel belangrijke contacten opgedaan. Voorts wordt,

getracht op valse papieren Nederland in te reizen.

analoog aan de door de KADEK gebruikte methodiek,

Een actieve betrokkenheid van de KADEK bij

een asielaanvraag soms gebruikt als een soort noodpro-

commerciële mensensmokkel (volgens artikel 197a van

cedure voor het geval men bij paspoortcontrole door

het Wetboek van Strafrecht) is niet vastgesteld. Illegale

de mand valt.

grensoverschrijdingen zijn voornamelijk bedoeld om een plaats binnen de organisatie in te nemen en

KADEK

hebben geen winstoogmerk. Een diaspora van Koerden

Kaderleden van de KADEK -door Nederland niet

over Europa zou ook in strijd zijn met de doelstelling

beschouwd als een terroristische organisatie- reizen via

van de KADEK om een duidelijke herkenbare entiteit

diverse illegale kanalen Europa in, voornamelijk om

in het Midden-Oosten te verwezenlijken. Daarnaast is

een hen toegewezen plaats binnen de organisatie in te

nimmer aangetoond dat de KADEK inkomsten

nemen. De KADEK treedt vóór, tijdens en na de inreis

verkrijgt door mensensmokkel of andere criminele

faciliterend op in de vorm van onder andere paspoort-

activiteiten. Dit neemt niet weg dat sommige sympa-

verschaffing, verstrekking van toelagen, vergoeding van

thiserende Koerden criminele activiteiten ontplooien.

gemaakte kosten en het verzorgen van onderdak en vervoer (door sympathisanten) na aankomst in het


bestemmingsland. Naar schatting zijn in het jaar 2000

Concluderend kan worden opgemerkt dat er bij ille-

tussen de 50 en 200 kaderleden West-Europa in- en

gale migratie in relatie tot islamistisch terrorisme

uitgereisd. Een belangrijke reden voor het illegaal

sprake is van een veiligheidsrisico. Voor het binnen-

inreizen is gelegen in het feit dat de meeste kaderleden

sluizen van voorbereiders en plegers van aanslagen

niet beschikken over geldige papieren met hun werke-

wordt gebruik gemaakt van smokkelpraktijken, waarbij

137


lokale, niet in Nederland geboren en getogen, allochtone ondersteuners in het land van aankomst in Europa faciliterend optreden. Aangetoond is verder dat zich onder in Nederland verblijvende illegalen en/of asielzoekers personen bevinden die het islamistische gedachtegoed aanhangen en actief zijn als rekruteerder van strijders voor de jihad. Daarbij zijn niet zelden ‘gewone’ illegale migranten in Nederland doelwit van dergelijke rekruteringspogingen. Feitelijk ontstaat daardoor een afhankelijkheidsrelatie tussen rekruteerders en personen die een kwetsbare positie innemen in de Nederlandse samenleving. Bij de KADEK is sprake van een mechanisme voor het illegaal binnensluizen van kaderleden. Het merendeel van deze KADEK-leden verlaat echter na enige tijd het land weer. Tevens dragen de activiteiten van in Nederland verblijvende KADEK-leden een veelal organisatorisch karakter, waarbij in hoofdzaak het beleid van de Presidentiële Raad vertaald wordt naar de dagelijkse gang van zaken. Het veiligheidsrisico met betrekking tot KADEK -ook in relatie tot illegale migratie- is op dit moment dan ook klein.

138


9. Alleenstaande minderjarige asielzoekers 9.1 Inleiding

minderjarigen weliswaar af, maar het aandeel van AMA’s

Een asielzoeker wordt in Nederland als ‘alleenstaande

in de totale asielinstroom steeg naar 18%.

minderjarige asielzoeker’ (AMA) aangemerkt als hij of zij bij binnenkomst in Nederland niet wordt begeleid of

Het is onwaarschijnlijk dat jonge AMA ’s op eigen

verzorgd door één of beide ouders of andere meerderjarige

kracht de reis vanuit het land van herkomst naar Neder-

bloed- of aanverwanten. Het aantal alleenstaande minder-

land hebben gemaakt; aangenomen mag worden dat de

jarige asielzoekers in Nederland is vanaf 1997 sterk

reis of een deel daarvan voor hen is georganiseerd.

gestegen (zie tabel 32). In 2000 vroegen 6.705 AMA ’s

Vanwege de toename van het aantal AMA ’s én omdat

asiel aan; dit was 15% van de totale asielinstroom van dat

het om minderjarigen gaat, is de afgelopen twee jaar veel

jaar. In 2001 nam het absolute aantal asielaanvragen van

aandacht besteed aan de problematiek rond deze categorie asielzoekers. In dit hoofdstuk worden de bevin-

Tabel 32: Aantal alleenstaande minderjarige asielzoekers in Nederland, 1997-2001

Aantal AMA’s

1997 2.660

1998 3.504

1999 5.547

2000 2001 132 6.705 5.951

dingen over alleenstaande minderjarige asielzoekers in relatie tot illegale migratie naar Nederland geschetst, waarbij de aandacht specifiek uitgaat naar de vraag in hoeverre deze categorie asielzoekers wordt gesmokkeld.

Tabel 33: Instroomcijfers AMA's in 2000 en 2001 naar land van herkomst Land van herkomst

Angola Guinee Sierra Leone China Somalië Afghanistan Irak Togo Soedan D.R. Congo Overige landen Totaal AMA's Totale asielinstroom

2000 Aantal AMA’s

Percentage van totaal aantal AMA’s

2001 Aantal AMA’s

Percentage van totaal aantal AMA’s

Totaal

1.059 819 757 942 410 303 261 166 218 123 1.647

16% 12% 11% 14% 6% 5% 4% 2% 3% 2% 25%

1.991 668 728 344 248 228 117 147 74 116 1.290

33% 11% 12% 6% 4% 4% 2% 2% 1% 2% 22%

3.050 1.487 1.485 1.286 658 531 378 313 292 239 2.937

6.705 43.895

5.951 32.579

12.656 76.474

Bron: INDIS 132. In de brief van de Staatssecretaris van Justitie van 1 mei 2001 over de voortgang implementatie ama-beleidsnota (kenmerk: 5092164/01/PJS) worden 6.681 asielaanvragen van ama's in 2000 genoemd. Het verschil met het aantal dat in deze rapportage wordt genoemd is een gevolg van een administratieve correctie na het verschijnen van de brief.

139


Tabel 34: Instroomcijfers AMA's in 2000 en 2001 in negen Europese landen Bestemmingsland

Nederland Duitsland België Verenigd Koninkrijk Ierland Noorwegen Zweden Denemarken Zwitserland

2000

2001

Aantal AMA's

Totaal aantal asielzoekers

% AMA’s van totaal aantal asielzoekers

Aantal AMA’s

Totaal aantal asielzoekers

% AMA’s van totaal aantal asielzoekers

6.705 902 1.097 2.550 264 556 325 317

43.895 78.564 42.677 76.042 10.920 10.842 16.283 17.659

15 1 3 3 2 5 2 2

5.951 1.084 830 928 504 238 1.441

32.579 88.287 24.527 14.782 23.499 12.403 20.633

18 1 3 6 2 2 7

Bron: IGC

9.2 Alleenstaande minderjarige asielzoekers in Nederland

In hoeverre andere Europese landen geconfronteerd

Ruim 70% van de AMA ’s zijn jongens en de

moeilijk aan te geven. Het is namelijk niet mogelijk om

gemiddelde leeftijd bij het indienen van een asielaan-

de omvang van de instroom van AMA 's in de Europese

vraag is 15 à 16 jaar. Veel AMA ’s verklaren dat ze

Unie volledig in kaart te brengen. Hoewel in het kader

geboren zijn in de hoofdstad van het land van

van de Inter-Governmental Consultations on Asylum,

herkomst. Omdat meer dan 95% van de AMA 's zich

Refugee and Migration Policies (IGC) gegevens worden

ongedocumenteerd aanmeldt, is het moeilijk om de

verzameld over de asielinstroom in Europa, leveren enkele

identiteit en juiste leeftijd vast te stellen.

belangrijke bestemmingslanden, zoals Frankrijk, Italië,

De afgelopen twee jaar was het merendeel van de

Oostenrijk, Spanje, Denemarken, Finland, Verenigd

AMA’s afkomstig uit Afrika, zoals blijkt uit tabel 33.

Koninkrijk en Ierland, geen of slechts beperkte informatie

Angola, Guinee en Sierra Leone staan bovenaan de

over AMA 's. Niettemin blijkt uit tabel 34 dat Nederland

toptien van landen van herkomst van AMA’s.

in 2000 en 2001 zowel in absolute als in relatieve zin de

worden met een toegenomen instroom van AMA ’s is

meeste AMA ’s ontving. Duidelijk is dat Nederland een Wanneer per herkomstland wordt gekeken naar het

aantrekkelijke bestemming is.

percentage AMA ’s van het totale aantal asielzoekers uit dat land, valt op dat in 2001 49% van de totale asielin-

9.3 Emigratiemotieven

stroom uit China uit AMA ’s bestond. Voor Angola,

Algemene factoren zoals de veiligheidssituatie in het

Guinee, Sierra Leone en Somalië is dat respectievelijk 48,

land van herkomst, mensenrechtenschendingen, een

46, 30 en 23%.

slecht sociaal-economisch perspectief of een voortdu-

Het aantal AMA 's uit de bronlanden Iran en Turkije was

rende burgeroorlog (zoals bijvoorbeeld in Sierra Leone)

in 2000 respectievelijk 66 (2,6 % van de asielinstroom uit

spelen ook voor AMA ’s een rol om uit hun land weg

dit land) en 127 (5,6%). In 2001 was dit 43 (2,8%) voor

te gaan. Verder zijn er specifieke factoren die betrek-

Iran en 68 (4,9%) voor Turkije.

king hebben op minderjarigen uit bepaalde landen.

133

133. Bron: bijdragen aan deze rapportage van sleutelinformanten werkzaam op Nederlandse ambassades in de bronlanden.

140


Zoals in paragraaf 2.4.1 werd beschreven, is in China

wordt over een asielaanvraag van een minderjarige zo

de druk van de familie een belangrijke reden voor

spoedig mogelijk beslist. Daarbij worden alle AMA ’s

jongeren om naar het Westen te gaan. Ook het gebrek

gedurende de ‘basisperiode’ van 6 tot 9 maanden

aan mogelijkheden om in eigen land onderwijs te

centraal opgevangen in de ‘terugkeervariant’. Voorts

volgen (bijvoorbeeld in delen van China, het Zuid-

wordt, als de AMA niet in aanmerking komt voor een

Oosten van Turkije, Angola of Somalië) kan voor

verblijfsvergunning op asielgerelateerde gronden, in

jongeren een reden zijn om naar het buitenland te

een zo vroeg mogelijk stadium onderzocht of terug-

vertrekken. Voorts is om verschillende redenen het ene

keer naar het land van herkomst mogelijk is.

134

bestemmingsland aantrekkelijker dan het andere. Zo

Degenen die geen recht hebben op asiel, moeten

blijkt dat in veel landen van herkomst een positief

terugkeren naar het land waar ze vandaan zijn

135

beeld over Nederland bestaat. Het gunstige beeld is

gekomen. Als dit niet meteen mogelijk is, wordt in

gebaseerd op zaken als het voorzieningenniveau (zoals

beginsel een (tijdelijke) verblijfsvergunning aan de

onderwijsmogelijkheden), de kwaliteit van de opvang

AMA verleend. Deze vergunning wordt verleend tot

van asielzoekers en de vele procedurele waarborgen

het moment dat adequate opvang in het land van

onder de oude Vreemdelingenwet. Vermoedelijk heeft

herkomst beschikbaar is of uiterlijk tot het moment

ook het oude AMA-beleid, op basis waarvan op relatief

dat de AMA 18 jaar is geworden. Verder wordt een

eenvoudige wijze een verblijfsvergunning kon worden

zichtbare scheiding aangebracht in de verschillende

verkregen, ertoe bijgedragen dat veel AMA ’s voor

soorten opvang, zowel in formeel als materieel

Nederland kozen. In hoeverre het oude AMA-beleid

opzicht. Tenslotte is algemeen uitgangspunt van het

extra aantrekkelijk was in vergelijking met andere

nieuwe beleid dat het illegaal inreizen of binnen-

Europese landen, valt op basis van de huidige infor-

smokkelen van personen naar Nederland moet

matie moeilijk vast te stellen. Ook in de ons omrin-

worden verhinderd en dat personen en organisaties

gende landen worden bijzondere maatregelen getroffen

die zich schuldig maken aan mensensmokkel, straf-

voor de opvang en begeleiding van AMA 's en wordt

rechtelijk zullen worden vervolgd.

136

het beleid gehanteerd dat uitzetting van een AMA slechts mogelijk is als in het land van herkomst opvang

De implementatie van dit nieuwe AMA-beleid is op 1

aanwezig is.

september 2001 van start gegaan.

137

Uit recente cijfers

van de IND blijkt dat de instroom van AMA 's in Op 1 april 2001 is de nieuwe Vreemdelingenwet in

Nederland in de eerste helft van 2002 aanzienlijk is

werking getreden. Tevens heeft de toegenomen

afgenomen.

instroom van AMA ’s in 2001 geleid tot aanscherping

daling wellicht mede toegeschreven kan worden aan

van het beleid met betrekking tot AMA ’s. Daarbij

het nieuwe beleid en de internationale publiciteit

staat een aantal uitgangspunten centraal. Ten eerste

hierover.

138

Verondersteld kan worden dat deze

134. Böcker, Anita, & Tetty Havinga (1997) Asylum Migration to the European Union: Patterns of Origin and Destination. Luxemburg: European Commission. 135. Bijleveld, C. en A.P. Taselaar. Motieven van asielzoekers om naar Nederland te komen. Den Haag, Ministerie van Justitie, WODC, 2000. 136. Brief van de Staatssecretaris van Justitie van 1 mei 2001 over voortgang implementatie ama-beleidsnota (kenmerk: 5092164/01/PJS), pagina 5. 137. Vluchtelingenbeleid en Voorbereiding op en invoering van de Vreemdelingenwet, Tweede Kamer, vergaderjaar 2001-2002, 19 637 en 27 557, nr 652. 138. Bron: Stuurgroep ama’s. AMA-ontwikkelingen in 2002.

141


9.4 Illegale immigratie en smokkel van AMA's

het kader van de Overeenkomst van Dublin bij andere

Strikt genomen is er sprake van illegale grensoverschrij-

Nederland een terugkeerovereenkomst heeft. Dit

ding als personen zonder een geldig document van

gebeurt mede op instigatie van reisagenten. AMA 's

grensoverschrijding de Nederlandse grens passeren.

wijken op dit punt niet af van andere categorieën asiel-

Enkele uitzonderingen daargelaten, beschikken AMA ’s

zoekers. Met betrekking tot de gevolgde reisroutes

over het algemeen niet over reisdocumenten ten tijde

bestaat het volgende globale beeld .

140

EU-staten te voorkomen dan wel bij landen waarmee

141

van hun asielaanvraag in Nederland. Hierin verschillen AMA 's niet van andere asielzoekers. Ruim 95% van

Ruim de helft van de Angolese AMA ’s zegt niet te

de AMA ’s meldt zich zonder reisdocumenten aan, wat

weten via welk transitland zij naar Nederland zijn

niet wil zeggen dat men zonder documenten het land

gekomen en ruim één op de drie verklaart direct vanuit

verlaten heeft. Zo blijkt uit twee analyses van dossiers

Angola naar Nederland te zijn gereisd. De transit-

van Angolese respectievelijk Chinese AMA ’s

139

dat de

landen die het vaakst worden genoemd tijdens de reis

onderzochte personen over het algemeen wel in het

van Angola naar Nederland zijn achtereenvolgens de

bezit zijn geweest van - echte, vervalste, op onjuiste

Russische Federatie, Zuid-Afrika, Portugal, Congo en

gronden afgegeven of via omkoping verkregen - reisdo-

België. De verklaringen van Somalische AMA ’s duiden

cumenten. Veel Angolese AMA 's zijn legaal uitgereisd

erop dat zij veel verschillende reisroutes gebruiken. De

via de luchthaven in Luanda richting Europa. Ook

meeste gaan echter via een onbekend transitland naar

reizen Angolezen via Johannesburg: men arriveert in

Nederland. Een andere groep vertrekt vanuit Somalië

Johannesburg met een Angolees paspoort en stapt over

naar Kenia en dan naar Nederland waarbij een deel

op een intercontinentale vlucht met een Portugees

ook nog eens een onbekend land aandoet alvorens zij

paspoort. Deze documenten kunnen na het passeren

in Nederland arriveren. Andere vaker genoemde

van de landsgrenzen door de migrant zelf zijn ‘zoek’

landen zijn Ethiopië en Jemen. De meeste Afghaanse

gemaakt of zijn ingenomen door een begeleider. Er

AMA ’s (33%) reizen – al dan niet via Pakistan – door

zijn aanwijzingen dat dit ook opgaat voor AMA 's uit

een voor hun ‘onbekend’ land naar Nederland. Andere

de andere landen van herkomst.

vaak genoemde landen die men aandoet tijdens de reis van Afghanistan naar Nederland zijn Turkmenistan,

In het algemeen zijn de verklaringen van asielzoekers

Tadzjikistan en Iran. AMA ’s uit Turkije vertellen

over de gevolgde reisroutes vaak zeer onvolledig. Uit

meestal dat zij óf direct naar Nederland reizen óf via

een door de IND vervaardigd smokkelbeeld over 2000

Duitsland. Opmerkelijk is dat een betrekkelijk grote

blijkt dat veel asielzoekers zeggen niet te weten door

groep AMA ’s (15%) aangeeft direct vanuit Duitsland

welke landen en steden zij gereisd zijn of hier niet over

naar Nederland te zijn gereisd. Irakese en Iraanse

verklaren tijdens het eerste gehoor. Een verklaring is

AMA’s reizen in de meeste gevallen via Turkije direct

dat asielzoekers zo proberen claims van Nederland in

naar Nederland. Een deel van de Irakese AMA ’s reist

139. Hoe naar Nederland, Zoetermeer, IAM, 2001 en Operationele Analyse Angolese Ama's, Den Haag/Zoetermeer/Rijsbergen, IND/IAM/KMar, 2002. 140. De Overeenkomst van Dublin is sinds september 1997 van kracht. De kern van de overeenkomst is dat die EU-staat voor de behandeling van het asielverzoek verantwoordelijk is, waar de asielzoeker het Dublin-gebied is binnengekomen. 141. Bron: IND, Eerste Gehoor Database 2000. Het betreft een steekproef van eerste gehoren met asielzoekers die in 2000 asiel hebben aangevraagd. Gegevens over China en Guinee waren niet beschikbaar voor de analyse.

142


naar Turkije via Syrië en een ander deel via Iran.

reizen. Zo reizen Chinese minderjarigen vaak in

Soedanese AMA ’s vertellen niet veel over hun reis naar

groepjes van drie personen onder begeleiding van

Nederland. De transitlanden die vaker worden

iemand die al vaker gereisd heeft en die meerdere visa

genoemd zijn Kenia en Egypte.

in het paspoort heeft. Ook verwijzen sommige AMA 's

Er zit een duidelijk patroon in de verhalen van de

naar de hulp van familie, vrienden of kennissen. Zo

AMA ’s over hun reis. De meeste van hen verklaren

blijkt dat veel Angolese AMA 's, die niet vergezeld

direct vanuit het land van herkomt naar Nederland te

worden door hun ouders of andere wettige vertegen-

zijn gereisd, al dan niet via een ‘onbekend’ land van

woordigers, bij hun uitreis in het bezit zijn van een

doorreis. Als er al gesproken wordt over transitlanden,

door de ouders ondertekende verklaring waarin

dan liggen deze in het algemeen naast of in de nabij-

toestemming gegeven wordt voor de uitreis. Er wordt

heid van het land dat men is ontvlucht. Er wordt niet

in de verklaringen niet of nauwelijks verwezen naar

of zeer zelden gesproken over de inreis in en de reis

personen die documenten hebben geleverd, personen

door het Schengen/Dublingebied naar Nederland.

die onderdak of opvang hebben verleend of naar hulpverlenende instanties. Gezien het voorgaande is het

De reis kan op diverse manieren plaatsvinden: op eigen

niet verbazingwekkend dat AMA ’s de meeste hulp

gelegenheid, door gebruik te maken van de diensten

kregen bij de organisatie van de hele reis of een deel

van een smokkelaar of met de hulp van personen die

daarvan en bij het transport. In het geval van Chinese

behoren tot de familie- of sociale netwerken van de

AMA 's zijn er aanwijzingen dat bij de geleverde dien-

migrant. Het is ook bekend dat sommige AMA 's

sten ook werk of een studie wordt aangeboden.

slachtoffer worden van mensenhandel. In dat geval werd hun reis gearrangeerd door de mensenhandelaar 142

Op basis van de verklaringen van de AMA 's is het niet

of diens medeplichtigen.

mogelijk een beeld te krijgen van de geboden hulp in

Uit een analyse van de IND - op basis van een steek-

Nederland: slechts enkelen verklaren dat zij zijn

proef van eerste gehoren die zijn afgenomen in 2000 -

geholpen bij hun opvang of verblijf in Nederland. Het

blijkt dat negen van de tien AMA 's verklaarden dat zij

valt echter niet uit te sluiten dat AMA 's wel degelijk

zijn geholpen door een reisagent of door andere

op de een of andere manier opgevangen worden. Zo

helpers.

143

Reisagenten die een deel of de hele reis orga144

blijkt bijvoorbeeld uit informatie van de KMar op

niseren en transportverleners of begeleiders spelen

Schiphol dat een deel van de minderjarigen legaal

volgens deze verklaringen de grootste rol bij het helpen

Nederland binnenreist onder begeleiding van pseudo-

van AMA 's tijdens hun reis naar Nederland. Opval-

ouders. Zoals ook in hoofdstuk zes aan de orde is

lend is dat AMA 's uit Guinee, Sierra Leone en Soedan

geweest, wordt hierbij mogelijk gebruik gemaakt van

veel minder vaak de hulp van een reisagent noemen en

documenten waarin de kinderen – al dan niet legaal –

vaker het gebruik van een transportverlener of bege-

zijn bijgeschreven. Verder zijn er indicaties dat een

leider. Het is mogelijk dat AMA 's in kleine groepjes

Chinese minderjarige eerst enige tijd binnen de

142. Mensenhandel, Eerste rapportage van de Nationaal Rapporteur, Den Haag, Bureau NRM, 2002. 143. De gegevens hebben betrekking op 1888 AMA's uit de volgende herkomstlanden: Afghanistan, Angola, China, Guinee, Irak, Iran, Sierra Leone, Somalië, Sudan en Turkije. Gegevens over de bronlanden Togo en de Congo-Kinshasa ontbreken. Het blijkt overigens dat AMA's in het eerste gehoor bij de IND in het algemeen zeer oppervlakkige reisverhalen vertellen. 144. Iemand die gesmokkelde in het land, en/of bij de grensoverschrijding begeleidt tijdens het vervoer of de overnachting.

143


Chinese gemeenschap in Nederland doorbrengt. Niet

hebben voor de reis, in 9% van de gevallen is niet

iedere Chinese AMA gaat bijvoorbeeld meteen bij

betaald terwijl in 34% van de verklaringen onbekend

aankomst de asielprocedure in. Vrijwel iedereen heeft

is of er is betaald. Het is opmerkelijk hoe vaak AMA 's

contant geld op zak. Het gaat om niet al te hoge

niet weten, of niet willen of kunnen vertellen, hoeveel

bedragen, die destijds varieerden van enkele Neder-

de reis heeft gekost. Hoe dat komt is niet bekend.

landse guldens tot een bedrag van 150 gulden. De

Als AMA 's hebben betaald voor de reis dan vond dit

uitleg die hiervoor werd gegeven is meestal een stan-

in ruim van de helft (51%) van de gevallen plaats in

daard verhaal over een vriendelijke persoon die mede-

Amerikaanse dollars, 7% werd betaald in Duitse

145

lijden had en geld gaf om naar het AC te gaan.

marken (het gaat om AMA 's uit Turkije, Iran en Irak)

Het geschetste beeld van de aard van de geboden hulp

en 42% werd betaald in andere valuta. Als wordt uitge-

aan AMA 's wijkt overigens in grote lijnen niet af van

gaan van Amerikaanse dollars dan betalen de meeste

andere categorieën asielzoekers. Ook andere groepen

AMA 's een bedrag onder de 5000 USD voor de reis.

van asielzoekers hebben oppervlakkige reisverhalen en

Op basis van een vergelijking van de diverse bedragen

zijn vooral geholpen door reisagenten en transportver-

lijkt het er op dat AMA 's minder geld kwijt zijn voor

leners.

146

hun reis dan andere asielzoekers. Bekend is verder dat een deel van de AMA 's slachtoffer is van mensen147

Bijna alle AMA 's zijn geholpen bij hun reis naar

handel en de reis betaalt in de vorm van prostitutie.

Nederland. Dit betekent echter niet dat altijd sprake is

Bij Angolese AMA ’s bleek in enkele gevallen dat was

van mensensmokkel in de zin van artikel 197a van het

betaald door diamanten te smokkelen.

Wetboek van Strafrecht. Daarvoor moet degene die de

Niet alleen is weinig bekend over de vraag of AMA 's

geboden diensten heeft verleend dit gedaan hebben uit

betalen voor de reis, maar ook over de wijze waarop

winstbejag. Een indicatie daarvoor is de vraag of de

het geld wordt verkregen. Uit bronnen van Buiten-

AMA voor de geboden diensten heeft betaald.

landse Zaken komt in ieder geval naar voren dat bij

Het blijkt dat in 2000 28% van de AMA 's heeft

Chinese AMA ’s de familie de reis betaalt. De familie

verklaard betaald te hebben voor de reis, 16% geeft aan

schraapt het geld bijeen om een uitverkorene naar het

niet betaald te hebben en in 55% van de gevallen is

buitenland te kunnen laten gaan (van sommige

niet bekend of er betaald is. Opvallend is dat relatief

gevallen is bekend dat het ouderlijk huis of een stuk

weinig AMA 's uit Sierra Leone (20%) , Soedan

land is verkocht). Omdat men vaak zelf niet over de

(18%), Guinee (10%) en Angola (9%) verklaren

benodigde financiële middelen beschikt leent men bij

betaald te hebben voor de reis. Met betrekking tot de

familie, vrienden of dubieuze instellingen, of de over-

betaling voor de geboden hulp blijkt dat AMA's veel

tocht geschiedt op afbetaling. Ook komt het voor dat

minder vaak verklaren betaald te hebben voor de

een dorp geld inzamelt om de kansrijkste jongere naar

geboden hulp dan andere asielzoekers. Zo blijkt in

het buitenland te laten gaan. Die kan dan in het

2000 voor de toptien van landen van herkomst dat

buitenland geld verdienen om voor de volgende geluk-

57% van de asielzoekers heeft verklaard betaald te

kige de overtocht te betalen. Met betrekking tot Ango-

145. 146. 147. 148.

148

Hoe naar Nederland, Zoetermeer, IAM, 2001. Smokkelbeeld 2000, Den Haag, IND, 2002 Mensenhandel, Eerste rapportage van de Nationaal Rapporteur, Den Haag, Bureau NRM, 2002. Operationele Analyse Angolese AMA's, Den Haag/Zoetermeer/Rijsbergen, IND/IAM/KMar, 2002.

144


lese AMA 's zijn er ook sterke aanwijzingen dat de

9.5 Misbruik van de AMA-procedure

ouders de reis van hun kinderen naar Europa betalen

Met betrekking tot de AMA-toelatingsprocedure zijn

met het oog op betere leefomstandigheden, onderwijs

er verschillende vormen van misbruik en oneigenlijk

of het ontlopen van de militaire dienstplicht.

gebruik bekend.

Kortom, een AMA is meestal ten tijde van de asielaanvraag niet in het bezit van reisdocumenten en krijgt

Leeftijd

hulp bij de reis naar Nederland. In sommige gevallen

In Nederland is het nauwelijks denkbaar dat iemand

wordt voor deze hulp betaald. Als alle informatie op

niet precies kan aangeven hoe oud hij of zij is. Er zijn

een rij wordt gezet, blijkt dat 28% van de AMA 's

echter landen waar men geen belang hecht aan de

vermoedelijk is gesmokkeld, conform de elementen in

exacte leeftijd. In een land als Somalië bestaat geen

artikel 197a van het Wetboek van Strafrecht (zie tabel

centrale overheid die zorg draagt voor geboortere-

35).

gistratie. Het is dus niet voor iedereen even duidelijk hoe oud men is. Daarnaast kan de toelatingsprocedure

Tabel 35: Het aandeel AMA's dat vermoedelijk is gesmokkeld conform art 197a Sr

voor AMA 's opzettelijk misbruikt worden door bijvoorbeeld volwassenen op zoek naar een betere 150

Land van herkomst Irak Somalië Afghanistan China Turkije Iran Sierra Leone Sudan Guinee Angola Totaal

Ja 59% 47% 45% 43% 42% 34% 20% 18% 10% 9% 28%

Neen 1% 2% 1% 11% 9% 0% 29% 35% 26% 21% 16%

Onbekend 40% 51% 54% 46% 48% 66% 51% 46% 64% 70% 56%

Totaal 78 162 140 461 33 29 235 71 250 421 1880

toekomst die beweren minderjarig te zijn . Zoals in hoofdstuk vijf werd aangegeven, kan als er twijfel bestaat over de opgegeven leeftijd de betrokken asielzoeker worden onderworpen aan een leeftijdsonderzoek om de gestelde leeftijd alsnog aannemelijk te maken. In 2001 zijn er 2253 leeftijdsonderzoeken uitgevoerd. In 38% van de gevallen leidde het onderzoek tot de conclusie dat het een meerderjarige betrof 151

en 61% van de gevallen een minderjarige. Het is niet bekend in hoeverre deze vorm van misbruik op het

Bron: IND

conto van mensensmokkelaars moet worden geschreven. Het aandeel AMA 's dat vermoedelijk is gesmokkeld is beduidend lager dan bij andere asielzoekers; zoals in

Pseudo's

hoofdstuk 5 werd beschreven, is 55% van de asielzoe-

Eerder in deze rapportage is erop gewezen dat asiel-

kers uit de toptien van landen van herkomst waar-

zoekers soms beweren een andere nationaliteit te

schijnlijk gesmokkeld.

149

Deze verschillen moeten met

bezitten dan zij in werkelijkheid hebben, de zoge-

name gezocht worden in het - eerder besproken - feit

naamde pseudo-nationaliteit. Een methode die

dat AMA 's minder vaak verklaren voor de geboden

wordt gebruikt om te achterhalen of er sprake is van

hulp te hebben betaald.

een pseudo-nationaliteit is de taalanalyse (zie ook

149. Smokkelbeeld 2000, Den Haag, IND, 2002. 150. Elderhorst, C. en L. Venhorst, Leeftijdsonderzoek bij alleenstaande minderjarige asielzoekers, Lelystad, AO bv, 2002. 151. Vluchtelingenbeleid en Voorbereiding op en invoering van de Vreemdelingenwet, Tweede Kamer, vergaderjaar 2001-2002, 19 637 en 27 557, nr 652, pagina 11.

145


hoofdstuk vijf ). Specifieke gegevens over AMA's zijn

Een systematisch beeld van het misbruik van de AMA-

echter niet beschikbaar.

procedure in relatie tot prostitutie en mensenhandel ontbreekt tot op heden. In 2000 komen de meeste

Prostitutie

vrouwelijke AMA 's uit Iran, Somalië en China en in

Vrouwelijke AMA 's zijn de afgelopen jaren regelmatig

2001 uit China, Somalië en de Democratische Repu-

in het nieuws gekomen als slachtoffer van mensen-

bliek Congo. In de studie van het Bureau Nationaal

handel. Volgens de Nationaal Rapporteur Mensenhandel kunnen twee groepen onderscheiden worden.

Rapporteur Mensenhandel wordt met name gerefe152

reerd aan AMA's van West-Afrikaanse en Chinese

In de eerste plaats zijn dat minderjarigen die, met

komaf. Voor Chinese AMA ’s geldt dat het in de prak-

gebruikmaking van de AMA-procedure, naar Neder-

tijk zeer moeilijk blijkt te zijn om harde bewijzen voor

land komen of worden gehaald voor werk in de prosti-

gedwongen prostitutie te vinden. Zo blijkt uit een

tutie. Daarnaast kunnen AMA ’s, die reeds in Neder-

analyse op basis van een steekproef van 250 dossiers

land zijn aangekomen, worden geworven om

van Chinese AMA's dat in zeven gevallen melding

vervolgens in de prostitutie tewerkgesteld te worden.

werd gemaakt van prostitutie. In vier gevallen vond die

Over het gebruik van de AMA-procedure in relatie tot

plaats in China. De andere gevallen hadden betrekking

mensenhandel bestaat nog veel onduidelijkheid. Toch

op respectievelijk Duitsland, Tsjechië en Thailand.

kan een aantal bevindingen vermeld worden. Allereerst

Volgens het rapport is tot nu toe nog geen geval van

is er een groep meisjes die gebruik maken van de

gedwongen prostitutie van minderjarige Chinezen in

AMA-procedure om naar Nederland te komen, terwijl

Nederland ontdekt. Een kanttekening is wel dat de

ze niet weten dat zij in de prostitutie gaan werken.

escortprostitutie voor een blinde vlek kan zorgen. In

Deze meisjes worden door mensenhandelaren misleid

een analyse van Angolese AMA 's op basis van ruim

over het uiteindelijke doel van hun komst naar Neder-

3000 dossiers blijkt in 14 gevallen dat AMA 's in de

land. Het is dan ook de handelaar die doelbewust de

prostitutie hebben gewerkt. Dit gebeurde in het thuis-

AMA-procedure misbruikt.

land of in een ander land en niet in Nederland.

153

154

In sommige gevallen wordt de AMA-procedure gebruikt door meisjes die naar Nederland komen met


de nadrukkelijke intentie om in de prostitutie te gaan

Het aantal alleenstaande minderjarige asielzoekers

werken. Dit kan op eigen initiatief zijn of op instigatie

(AMA 's ) dat in Nederland asiel aanvraagt is de laatste

van ouders of familieleden. De reden is vaak te zoeken

jaren sterk gestegen. Wel neemt hun aantal sinds 2001

in de slechte economische situatie waarin zij zich

af.

bevinden en de - vaak valse - verwachtingen dat in

Het merendeel van de AMA ’s is afkomstig uit Afrika

Europa veel geld is te verdienen met prostitutie. Naast

en China. De motieven voor hun komst verschillen in

AMA ’s die slachtoffer van gedwongen prostitutie

het algemeen niet van die van overige asielzoekers. Er

worden, zijn er minderjarigen die pas in Nederland,

zijn aanwijzingen dat AMA 's meestal hun land

nadat ze asiel hebben aangevraagd, worden geworven

verlaten in het bezit van de benodigde reisdocu-

voor prostitutie.

menten. Uit gegevens van de IND blijkt niettemin dat

152. Mensenhandel, Eerste rapportage van de Nationaal Rapporteur, Den Haag, Bureau NRM, 2002. 153. Hoe naar Nederland, Zoetermeer, IAM, 2001. 154. Operationele Analyse Angolese Ama's, Den Haag/Zoetermeer/Rijsbergen, IND/IAM/KMar, 2002.

146


de meeste AMA 's niet in het bezit zijn van reisdocumenten ten tijde van de asielaanvraag, waardoor het vaststellen van nationaliteit en identiteit wordt bemoeilijkt. AMA ’s verstrekken verder nauwelijks informatie over hun afgelegde reisroute. Doorreislanden naast of in de nabijheid van het land van herkomst worden soms nog wel genoemd, maar transitlanden in het Schengen- of Dublingebied niet of nauwelijks. Negen op de tien AMA 's verklaren te zijn geholpen bij hun reis. Deze hulp bestaat hoofdzakelijk uit de organisatie van (een deel van) de reis of het verlenen van transport. Er is geen inzicht in de hulp die men ontvangt in Nederland. Hoewel bijna alle AMA 's zijn geholpen bij de reis, is het opvallend dat AMA 's in vergelijking met andere asielzoekers minder vaak worden gesmokkeld in de zin van artikel 197a van het Wetboek van Strafrecht. Dat komt vooral doordat AMA ’s minder vaak verklaren dat zij voor de reis hebben betaald. Dit betekent overigens niet dat zij ook inderdaad niet gesmokkeld zijn. Een deel van de AMA 's maakt misbruik van de toelatingsprocedure tot Nederland: zij verklaren jonger te zijn dan zij in werkelijkheid zijn. Ook wordt in sommige gevallen de AMA-procedure misbruikt om (al dan niet volgens plan) te gaan werken in de prostitutie en kan er sprake zijn van mensenhandel.

147


148


Bijlage 1 Dublin-claims ontvangen in Nederland, 2000-2001

149


Bijlage 2 Kwantitatieve gegevens asielzoekers in relatie tot mensensmokkel, 2000

1. Als gevolg van ontbrekende waarden kan het totaal aantal asielzoekers in de tabellen afwijken van het totaal aantal asielzoekers in de steekproef.

150


2. Documentleverancier: Iemand die de benodigde (il)legale documenten levert. Transportverlener/-begeleider: Iemand die de gesmokkelde in het land, en/of bij de grensoverschrijding begeleidt tijdens het vervoer of de overnachting. Onderdak- en opvangverlener: Iemand die zijn huis/hotel of andere gelegenheid ter beschikking stelt om de gesmokkelde voor korte of lange tijd aldaar onder te brengen in afwachting van een volgend transport. Hulpverlenende instantie: bij voorbeeld het Rode Kruis, Vluchtelingenwerk of UNHCR. 3. Omdat een asielzoeker door diverse personen kan zijn geholpen, is het totaal aantal antwoorden groter dan het aantal personen in de steekproef. 4. Als gevolg van ontbrekende waarden kan het totaal aantal asielzoekers in de tabellen afwijken van het totaal aantal asielzoekers in de steekproef.

151


Bijlage 3 Lijst van gebruikte termen AC

Aanmeldcentrum

AIVD

Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (voorheen de Binnenlandse Veiligheidsdienst, BVD)

AMA

Alleenstaande Minderjarige Asielzoeker

AOM

Afstemmingsoverleg Mensensmokkel

AZC

Asielzoekerscentrum

BPR

Basisadministratie Persoonsgegevens en Reisdocumenten

BZK

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

BZ

Ministerie van Buitenlandse Zaken

CBS

Centraal Bureau voor de Statistiek

DNRI

Dienst Nationale Recherche Informatie van het KLPD

ECOWAS

Economic Community of West African States

EU

Europese Unie

GBA

Gemeentelijke Basisadministratie

GDBC

Groep Documenten- en Betaalmiddelencriminaliteit bij het KLPD

GOC

team Grensoverschrijdende Criminaliteit van de KMar

IAM

Informatie- en Analysecentrum Mensensmokkel (ondergebracht bij het KLPD)

IOM

International Organisation for Migration

ILO

Immigration Liaison Office(r) van de IND

IND

Immigratie- en Naturalisatiedienst

KLPD

Korps Landelijke Politiediensten

KMar

Koninklijke Marechaussee

MIG

Mensensmokkel Informatiegroep van de IND

MTV

Mobiel Toezicht Vreemdelingen van de KMar

NBD

Nationaal Bureau Documenten

OGO

Opdrachtgeversoverleg mensensmokkel

UMS

Unit Mensensmokkel bij het Kernteam Noord- en Oost Nederland

UNMBH

United Nations Mission In Bosnia And Herzegovina

VD

Vreemdelingendienst

VN

Verenigde Naties

VK

Verenigd Koninkrijk

VS

Verenigde Staten

WTO

World Trade Organisation 152


Bijlage 4 Geraadpleegde bronnen • Abbas, Z., Pakistan arrests alleged “snakehead” boss, BBC News, 6 juli 2001. • Ambtelijke notitie aan de gemeenteraad Den Haag, kenmerk: BSD/2002/284. Den Haag 5 februari 2002 • BBC News, Asia-Pacific, 8 juni 2001; Asian airports gateway for illegal immigrants. • BBC News, frontpage, 25-06-2002 • Bijleveld, C. en Taselaar, A.P., Motieven van asielzoekers om naar Nederland te komen. Ministerie van Justitie, WODC, Den Haag, 2000 • Böcker, A. en Havinga, T., Asylum Migration to the European Union: Patterns of Origin and Destination. Luxemburg: European Commission, 1997 • Bourcier, N., “Près de 200 000 personnes en situation irrégulière transitent chaque année par la Turquie. Un programme d’action conjointe entre Ankara et l’Union européenne est en gestation.” In: Le Monde, 3 augustus 2002 • Brief van de Staatssecretaris van Justitie over voortgang implementatie ama-beleidsnota, kenmerk: 5092164/01/PJS. Den Haag, 1 mei 2001 • Bureau Nationaal Rapporteur Mensenhandel, Mensenhandel. Eerste rapportage van de Nationaal Rapporteur, Den Haag 2002. • Centraal Bureau voor de Statistiek, Maandstatistiek van de bevolking, Jaargang 50; Heerlen, maart 2002 • Chazan D., Ivorians queue up to leave. BBC News, Africa, 20 juni 2002. • De Stoop C., “Makelaars in Mensen.” In: Knack, 31(2001) 11. • Di Pietro L., De rol van de verschillende mafia’s. Brussel: Colloquium Maffia en Mensenhandel: Wie zijn ze? Hoe bestrijden?, Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestijding, 15 juni 2001. • Elderhorst, C. en Venhorst, L., Leeftijdsonderzoek bij alleenstaande minderjarige asielzoekers, Lelystad, AO bv, 2002. • Engbersen G. e.a., De ongekende stad deel 1 en 2, Amsterdam 1999. • Engbersen G. e.a., Illegale vreemdelingen in Nederland. Omvang, overkomst, verblijf en uitzetting. Een studie van het Rotterdams Instituut voor Sociaal-Wetenschappelijk Beleidsonderzoek (RISBO), juni 2002. • Hoogteijling, E., Raming van het aantal niet in de GBA geregistreerden. CBS, Den Haag, 13 maart 2002. • IAM, Dreigingsbeeld 2000, Zoetermeer 2001 • IND/INDIAC, Smokkelbeeld 2000, Den Haag, 2002. • IND/IAM/KMar, Hoe naar Nederland, Zoetermeer, 2001 • IND/IAM/KMar, Operationele Analyse Angolese Ama's, Den Haag/Zoetermeer/Rijsbergen, 2002. • IND/ILO, Route & Trends, april en mei 2001. Den Haag 2001 • IND/ILO, Route & Trends, juni 2001. Den Haag 2001 • IND/ILO, Route & Trends, juli 2001. Den Haag 2001 • IND/ILO, Route & Trends, oktober en november 2001. Den Haag 2001 153


• International Organization for Migration (IOM), Away from Azerbaijan, destination Europe. Study of migration motives, routes and methods. Genève 2001. • Interpol, People smuggling, www.interpol.int, Lyon 27 september, 2002 • Markey J., Mafia organised crime in Europe: Colloquium Maffia en Mensenhandel: Wie zijn ze? Hoe bestrijden?, Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestijding, Brussel 15 juni 2001. • Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, www.bprbzk.nl, circulaire 24b mei 2002. Den Haag, 2002 • Ministerie van Buitenlandse Zaken, Algemeen ambtsbericht China, Den Haag, augustus 2000 • Ministerie van Buitenlandse Zaken, Algemeen ambtsbericht China, Den Haag, november 2001 Ministerie van Buitenlandse Zaken, Algemeen ambtsbericht Somalië, situatierapport. Verslagperiode december 1999 – maart 2001. Den Haag, 2001 • Muiruri S., How illegal immigrants use Kenya’s airports. 20 februari 2002; www.nationaudio.com, 3 september 2002. • Vluchtelingenbeleid en Voorbereiding op en invoering van de Vreemdelingenwet, Tweede Kamer, vergaderjaar 2001-2002, 19 637 en 27 557, nr 652, Den Haag

154

Mensensmokkel. In beeld

Recommend Documents