mensenrechten. jaargang 10, voorjaar jaargang 10, voorjaar 2008

HVO Nieuws jaargang 10, voorjaar 2008

‘Nodig of overbodig?‘ Een nieuw dynamisch spel over kinder-/mensenrechten

Inhoud 3

Verkering

5

Wereldburgercertificaten 2008

6

Trouw blijven aan mijn eigenheid!

9

Mensenrechten, wat doe jij eraan?

10

‘Met zo’n webcam sta je toch eigenlijk ook echt vóór iemand …’

12

‘Nodig of overbodig?’

14

Kritisch reflecteren op je digitale ik

16

Het Kinderrechtenverdrag

16

Mensenrechteneducatie!

17

Digitaal pesten

18

Werkschrift ‘Erasmus voor de klas’ houdt Erasmus actueel

19

Zelf kiezen?!

20

Delen op het dorpsplein

22

Besmet voor het leven!

23

Agenda

Verkering Verkering is een verouderd woord, dat wat mij betreft gerust een verjongingskuur mag ondergaan. Persoonlijk vind ik het een aantrekkelijk woord, omdat het de energie van liefde en vriendschap met zich meedraagt. In de etymologie van het woord is die energie niet terug te vinden, in het gebruik in het nabije verleden wel. De oorspronkelijke betekenis is wel toepasselijk: ‘verandering in de omgang’.

In de bloemlezing van Gerrit Komrij over de Nederlandse Kinderpoëzie kwam ik een gedicht van Edward van de Vendel tegen, dat aantoont dat het woord verkering op vrij jonge leeftijd al een behoorlijk spannende lading kan hebben. Laat ik dat even citeren:

Verkering Ik heb het gevraagd, maar ze wou niet. Ik vroeg nog voor nooit of voor nou niet? Ze zei niks maar geen nee. Dus wie weet valt het mee als mijn shirtjes strakker zijn en ik krijg voor gym een tien, als ik nonchalant een kaartje voor een popconcert laat zien. Een leraar humanistisch vormingsonderwijs (hvo) in het basisonderwijs neemt vaak het leven en beleven van kinderen tot vertrekpunt van haar lessen. Als dat om verkering gaat bijvoorbeeld, weet zij als geen ander zo’n veranderde omgang tussen mensen op jongere en oudere leeftijd te bespreken en te verdiepen. Als dat past, zal zij ook een humanistisch perspectief op menselijke relaties in het algemeen en liefde en vriendschap in het bijzonder verhelderen. Dit laat zien dat de inhoud, het zogenoemde ‘wat’, in hvo met name ook door de leer-

HVO Nieuws / voorjaar 2008

3

lingen zelf wordt ingebracht. De hvo-leraar als professional heeft een groot aantal spelen werkvormen tot haar beschikking om een uitdagend ‘hoe’ te bewerkstelligen.

Virtuele verkering Anders dan bij de vakken die de regering voorschrijft, wordt het ‘wat’ bij hvo, zoals hierboven reeds aangegeven, met name ook door de leerlingen ingebracht en het ‘hoe’ door de leraar. Dat maakt de hvo-les tot een vrijplaats. Een plaats waar allerlei levensvragen rationeel en emotioneel kunnen worden onderzocht en verhelderd vanuit een humanistisch perspectief. Zo’n humanistisch perspectief kan voor de leerlingen bijvoorbeeld goed verhelderd worden door ook godsdienstige perspectieven te bespreken. De computer speelt een grote rol in het leven van jonge mensen. Zij zijn vrijwel dagelijks een of meerdere uren online. Er zijn vele contactmogelijkheden waaruit ‘verkering’ kan ontstaan. Verkering met een andere persoon die ook buiten de computerwereld kan bestaan, en mogelijk ook verkering in het computerrijk der verbeelding met gamepersonages of zelf ontworpen droomfiguren. Het symposium Virtuele Vorming van de Stichting HVO op 21 maart 2008 biedt leraren de gelegenheid de virtuele leefwereld van Verkering leerlingen in de leeftijd van tien tot vijftien jaar Bert is op Bart nader te leren kennen. t ar M Die leefwereld is voor Mark is op jonge mensen ook een ‘vrijplaats’, net als de Paul is op Pim hvo-les dat is.

Toon is op Tim

Alleen Jan-Ton is op Marjon

‘t Kan verkeren

De dichter Bredero had het als lijfspreuk: ‘‘t Kan verkeren’. Vrijwel alles kan veranderen Nooit gedacht of anders zijn. Dat . n ko k oo t da t maakt het leven zo da verrassend veelzijdig. Om dat aan te tonen, hoef ik slechts een ander gedichtje uit Gerrit Komrij’s schatkamer van Nederlandse kinderpoëzie te citeren. Het is van Erik van Os.

4


Uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: Artikel 1 Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.

Mensenrechten 60 jaar In 1948 werd in Parijs de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ondertekend. In dat jaar was onder verliefde mensen het woord ‘verkering’ nog heel gewoon. Deze Verklaring had op zichzelf niet rechtstreeks met verliefde mensen van doen. Wel gaf zij aan hoe regeringen op humane wijze met hun onderdanen hadden om te gaan. Niet als ‘slaven’ of ‘objecten’ waar je alles mee mag doen, maar als vrije personen. De geciteerde gedichtjes weerspiegelen vrije personen. Voor humanisten is de Universele Verklaring zo ongeveer wat de Tien Geboden voor christenen zijn. Het zal daarom niet verbazen dat het jaarthema 2008 voor de Humanistische Alliantie luidt: ‘Humanisme en Mensenrechten’. Een jaar om weer eens te beseffen hoe ongelofelijk belangrijk de mensenrechten zijn voor alle mensen op onze planeet.

Nico Stuij

Wereldburgercertificaten 2008 gratis te bestellen Het HVO geeft hvo-leerlingen uit groep 8 het wereldburgercertificaat mee als symbool voor de overgang van de basisschool naar het voortgezet onderwijs, waarmee de leerlingen een volgende stap in ‘de wijde wereld’ zetten. Op scholen door het hele land zullen de certificaten weer op feestelijke wijze uitgereikt worden aan hvoleerlingen die groep 8 gaan verlaten. We krijgen steeds weer te horen dat leerlingen het erg fijn vinden om een officieel ‘diploma’ mee te krijgen. Mocht je tot nu toe zelf een persoonlijk document gemaakt hebben voor je leerlingen ter afsluiting, dan zou je dit certificaat als aanvulling kunnen geven. Het is dus niet de bedoeling dat het jouw persoonlijke noot vervangt. Het aantal bestelde certificaten blijft elk jaar gestaag groeien dus geef daarom op tijd je bestelling door! Hvo-leraren kunnen de certificaten aanvragen bij het secretariaat van het HVO tot uiterlijk 18 april a.s. via [email protected] (graag bij de aantallen opgeven hoeveel jongens en hoeveel meisjes het betreft). Er zijn geen kosten aan verbonden.

Vooraankondiging Wereldburgerdag 2008 In september 2008 zal voor het eerst een Wereldburgerdag plaatsvinden in het kader van Wereldhumanismedag (21 juni). Deze dag wordt georganiseerd in plaats van het jaarlijkse Wereldhumanismefestival. De organisatie is in handen van HIVOS, in samenwerking met de Humanistische Alliantie. Op dit evenement bieden diverse humanistische organisaties workshops aan, ook het HVO.

Locatie, precieze datum en meer informatie is te zijner tijd te lezen op www.hvo.nl en www.human.nl.

Vooraankondiging Internationaal Symposium EHP Op zaterdag 24 mei a.s. vindt het internationaal symposium over ‘Humanism and the multicultural professional experience’ plaats op de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Het symposium wordt georganiseerd door de EHP (Europese Humanistische Professionals). Inleiders zijn Wiel Veugelers (Neder-

land) en Pinxton (België). Er worden workshops gehouden op het gebied van onderwijs en geestelijk werk met bijdragen uit Noorwegen, Duitsland, België en Nederland. Meer info op www.humanistprofessionals.org.


5

Trouw blijven aan mijn eigenheid! Mijn ervaringen met de trainersopleiding HVO Het is al weer enige jaren geleden, dat ik de trainersopleiding HVO gevolgd heb bij Annemarie Geelhoed. Dat was in 2001 en daarna zijn er heel wat terugkommomenten geweest in de vorm van na- en bijscholing. En hier wilde ik elke keer weer bij zijn. Ik ontmoette dan mijn collega’s weer en ervaringen en belevingen werden gedeeld. Dit was heel waardevol voor mij en inspireerde mij elke keer weer om door te gaan. Natuurlijk was alle stof die toegevoegd werd, welkom. Het waren dagen of weekenden, waarin ik alles wat bruikbaar was en bij mij paste, als het ware ‘opslurpte’! Maar oké, ik zal me eerst even voorstellen, voordat ik me in mijn enthousiasme om ervaringen op te schrijven, verlies. Ik ben Attie Bossong-van Vliet, 56 jaar en moeder van drie volwassen kinderen. Ik ben altijd werkzaam geweest op het gebied van zorg en onderwijs. Het welzijn van de mens stond voor mij altijd weer centraal! Ik ben gedurende zeventien jaar vakleerkracht hvo (humanistisch vormingsonderwijs) geweest. Ik heb dit vak op verschillende scholen in Brabant vorm en inhoud kunnen en mogen geven. Ik vond het geweldig om op deze manier met kinderen te werken, hen bewust te laten worden van en inzicht te kunnen geven in die aspecten van hun eigen leven. Door het stopzetten van de subsidiegelden stopte ook mijn werk op scholen en mijn inzet voor deze vorm van hvo. Al voordat dit gebeurde, ben ik begonnen met de trainersopleiding HVO. Omdat ik, vanuit mijn functie als coördinator Thuiszorg, al enige ervaring had met het werken en begeleiden van groepen volwassenen, was mijn belangrijkste motivatie: verdieping! Bewustwording! Het belangrijkste struikelblok was: ja, die grote mensen, die volwassenen! Ik ben nogal een duidelijk en direct iemand. Ik zeg de dingen bij de naam. Ik hou van confronteren, de ander als het ware een spiegel voorhouden. Ik hou van vragen stellen. Duidelijke taal spreken, luisteren naar de ander, een situatie analyseren en samen bekijken wat er nodig is om ermee om te gaan. En … daarbij humor en het vermogen bewaren tot relativeren. Simpel toch? Bij het werken met een groep kinderen voelde ik mij als een vis in het water, bij het werken met een groep volwassenen was het meer spartelen … Dit wist (en voelde) ik uit ervaring. Daarom was het een geweldige uitdaging voor mij om aan deze trainersopleiding te beginnen en te weten, dat ik trouw wilde blijven aan mijn eigenheid! In 2001 ben ik dus begonnen met de opleiding. Enkele weekenden in het jaar, bijeen in een reuze gezellige, comfortabele boerderij in Esch. De locatie vond ik

6


direct al geweldig!! Ik heb me er altijd thuis gevoeld. Ik ben dan ook sfeergevoelig, en met het geven van trainingen weet ik heel goed in welke ruimte ik wel of

Trainersopleiding HVO werkt met programma’s ‘Waarde(n)vol communiceren’ Waarde(n)vol communiceren: hoezo? Communiceren doe je toch altijd, overal, je kunt niet niet communiceren. Iedereen communiceert, en de meesten vinden dat ook belangrijk, waardevol. Door te communiceren druk je je uit, leg je verbinding, maak je contact. En kwaliteit van samenleven begint met contact maken. In het communiceren spelen ook altijd waarden door, het zit er letterlijk vol van. Bij waarde(n)vol communiceren gaat het om de bewustwording van het gegeven dat je waarden in je communicatie overbrengt, en welke waarden dat zijn. Zijn dat ook echt de waarden die je wilt doorgeven? Bij waarde(n)vol communiceren gaat het ook om de vraag hoe je als verantwoordelijke volwassene vorm geeft aan de interactie tussen jou en het kind/de ander. Eigen waarden (houding) worden vertaald naar een persoonlijke stijl in opvoeden.

niet wil ‘werken’ met een groep. Voor mij stonden de volgende zaken centraal: de groep, de inhoud en de begeleiding.

De groep Je werkt intensief samen. Er zijn oefeningen, opdrachten. Ik vind, dat je behoorlijk met jezelf geconfronteerd wordt. Maar dat is toch ook wat je wilt? Als je later

zelf trainingen wilt geven, zul je toch ook ‘echt’ moeten zijn? Het is namelijk geen kunstje, dat je gaat overbrengen. Je gaat samen op weg, ieder met zijn eigen mogelijkheden en onmogelijkheden, zijn eigen kwaliteiten. Maar als begeleider zul je die dus allereerst bewust moeten zijn! Ik weet nog wel, dat ik ooit net zo wilde zijn als een andere cursiste! Zij was zo rustig, geduldig, sprak weloverwogen, kortom, ideaal in mijn ogen! Zo moest je als cursusleidster of trainer echt zijn, dat zat in mijn hoofd. En daar stond ik dan: ongeduldig, volop in beweging, op mijn gezicht stond van alles te lezen, snel, direct, confronterend, enzovoorts. Maar ja, ik was het wel … en ik heb geleerd het daarmee te doen. Mijn betrokkenheid komt over, ik geef vorm op mijn eigen

uitleg en oefeningen volgde ik braaf op. Het gaf me een gevoel van veiligheid. Ik durfde nog niet zo veel risico te lopen. In de loop der jaren heb ik steeds meer durven ‘loslaten’. Ik kan nu beter inschatten welke inhoud en/of oefeningen bij een bepaalde groep horen. Ik heb geleerd af te stemmen op en aan te sluiten bij datgene, wat cursisten denken nodig te hebben! En daarbij mijn eigen manier van doen te gebruiken! Wat is de behoefte en wat is daarvoor nodig? En op wat voor manier bied ik het aan? Dit zijn kernvragen voor mij geworden en ik goochel als het ware met alles wat ik in mijn ‘rugzakje’ heb. Daar zal ik het mee moeten doen, toch? En als ik voel dat ik meer inhoud nodig heb, is het weer tijd voor bij- en/of nascholing … Ik ga op zoek dus.

De begeleiding

Wil je meer weten over de programma’s Waarde(n)vol communiceren of over de trainersopleiding HVO? Kijk op www.hvo.nl.

Annemarie Geelhoed heeft de trainersopleiding vorm en inhoud gegeven. Zij heeft ons, als deelneemsters, begeleid. Ik heb dit als zeer goed ervaren, vooral haar vermogen om te luisteren en je bewust te laten worden van. Ze komt niet zelf met een oplossing, maar laat je zelf op onderzoek gaan. En dat helpt! De eigenheid van een ieder stelt zij erg centraal. Het is een constante herkenning van je eigen mogelijkheden. Het benadrukken van je sterke kanten, het onderkennen van datgene waar je nog wilt leren, geen oordelen dus, dat is haar stijl. Mij bevalt dat. Het inhoudelijke en het praktische gedeelte van de opleiding is in evenwicht, met aandacht voor: hoe verzorg jij je PR? Hoe ga jij gesprekken aan bij instellingen? Wat zijn de kernpunten van zo’n gesprek? Wat is de meerwaarde van jouw training? Wat heb jij te bieden? Belangrijke aandachtspunten dus. En veel oefenen. Hierna, in de praktijk, opnieuw goede, duidelijke begeleiding van Annemarie. Datgene, waar jij tegenaan loopt, wordt zorgvuldig bekeken en besproken. En zo kun je verder.

Wat heeft de opleiding mij gebracht? manier, en ik hou me daar maar aan! En het voelt goed. Het deel uitmaken van een groep collega’s heeft mij hier geweldig bij geholpen. Contacten van toen bestaan nog steeds.

De inhoud Ik heb me in het begin erg vastgehouden aan de inhoud van de training. Er was een cursusboek en alle

Veel, heel veel. Ik ben als freelancer aan de gang gegaan. Ik heb zorg gehad voor mijn eigen PR. Maar vooral heb ik signalen opgepikt vanuit mijn omgeving. Het leek wel of ik speciale voelsprieten ging ontwikkelen! Als ik ergens, vanuit een groep of instelling, voelde dat er behoefte leek te zijn aan enige vorm van bewustwording, verdieping, scholing e.d., sprong ik eropin. Ik ga graag in gesprek met mensen. Ik vind het fijn samen mogelijkheden te bekijken, vraag en aanbod op een duidelijke manier op elkaar af te stemmen. Ik weet, dat ik


7

het een uitdaging vind om aan een bepaalde vraag (vanuit welke hoek dan ook) vorm te geven. Door het volgen van de opleiding heb ik daarvoor handvaten gekregen, en ook het vertrouwen om het gewoon te gaan DOEN! Het voelde als in het diepe springen, structuur loslaten en leren afstemmen op met behoud van eigenheid, en dat was wat ik wilde. Het feit, dat ik vele jaren op het gebied van onderwijs, zorg en welzijn heb gewerkt en daarin nogal wat contacten heb, heeft mij geholpen. Het volgen van de trainersopleiding heeft me, behalve persoonlijke groei, ook op praktisch gebied veel gebracht. Ik gaf al thema-avonden op scholen en bij instellingen, vooral op het gebied van waarden en normen in de opvoeding. Ook de thema-avond ‘Alsublieft, dankuwel’ heb ik, samen met een collega, verzorgd. Enkele jaren ben ik zeer intensief bezig geweest met het geven van de cursus ‘Waarde(n)vol communiceren met kinderen: DOEN!’ bij de Thuiszorginstelling in Den Bosch en Brede Welzijnsinstelling (B.W.I.) ‘het Palet’, in Schijndel. Als co-trainer heb ik meermalen de training voor professionals gegeven: ‘Communicatie in de tandartsenpraktijk’ en ‘Communicatie in de kinderopvang.’ Bij B.W.I. ‘het Palet’ heb ik ook andere cursussen/trainingen gegeven binnen het gebied ‘Persoonlijke Ontwikkeling’, zoals: • Sociale vaardigheden ‘In Evenwicht’. • Opvoedingsondersteuning: Goed contact met mijn kind. • Vaderschap na een echtscheiding, in contact met je kind. • Rond-de-tafel-gesprekken. Ik krijg binnen deze instelling veel ruimte om vorm en inhoud te geven aan mijn cursussen. Waar is behoefte aan? Hoe geven we het vorm?

En eigenlijk houdt het maar niet op. Een andere welzijnsinstelling heeft ook belangstelling getoond voor het starten van diverse cursussen en/of trainingen. Dus, ik blijf maar in-gesprek-met … en ik blijf enthousiast! Het voelt nog steeds goed, maar ik wil tegelijkertijd kritisch blijven kijken naar datgene, wat ik aanbied en naar mijn eigen functioneren. Zorgvuldig omgaan met, het allerbelangrijkste! Toch? Attie Bossong-van Vliet

Een weekend DOEN! In 2008 wordt de cursus Waarde(n)vol communiceren met kinderen: DOEN! voor het eerst in de vorm van een weekend aangeboden: op 16/17/18 mei (blok I en II) is het eerste weekend. Voor het vervolgweekend (blok III, IV en V) in oktober kun je vanaf het meiweekend inschrijven. Het weekend begint op vrijdagavond 20.00 uur en eindigt op zondagmiddag 14.00 uur.

8


De locatie is de landelijk gelegen conferentieboerderij ‘Hof van Vijfeijken’ in Boxtel. Tijdens het weekend is er bij uitstek ruimte om in een ontspannen sfeer met volle aandacht stil te staan bij het ouderschap. Even weg van de dagelijkse drukte, buiten zijn en met elkaar praktische vaardigheden oefenen, ideeën uitwisselen en in gesprek gaan over opvattingen.

‘Mensenrechten, wat doe jij eraan?’ Alliantiedag 2008 Op donderdagmiddag 20 maart jl. organiseerde de Humanistische Alliantie in samenwerking met Humanitas de jaarlijkse Alliantiedag in Den Haag. Het thema van de dag, tevens het alliantiethema voor 2008, was Humanisme en Mensenrechten (in het bijzonder ‘Mensenrechten, wat doe jij eraan?’). De aanleiding voor dit thema is de herdenking in 2008 van 60 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Passen we die rechten wel toe, ken je ze wel? Worden ze bedreigd? De dag vond plaats in een unieke locatie: het Vredespaleis in Den Haag.

HVO verzorgde op deze dag een workshop over kinderrechten onder de titel ‘Nodig of overbodig?’, tevens de titel van een spel dat ontwikkeld is door Gabi Berendt tijdens haar studie aan de lerarenopleiding hvo en levensbeschouwing. Dit spel wil kinderen aan het denken zetten over een goed leven, hun rechten en hun behoeften (zie ook pagina 12 en 13). Het is ook voor volwassenen verrassend, want vaak weten zij niet eens dat er kinderrechten bestaan en welke dat zijn. Ook kwamen de rechten van homo’s, gehandicapten, Palestijnen in bezette gebieden en asielzoekers in

Deelnamekosten

De kosten voor deelname bedragen € 250,- per persoon per weekend. De kosten zijn inclusief verblijf en overnachting in twee-, drie- of vierpersoonskamers. Voor deze pilot geldt een korting van 50%. Er kunnen maximaal zestien personen deelnemen.

vreemdelingenbewaring aan de orde in andere workshops. Aim for human rights, het vroegere HOM (Humanistisch Overleg Mensenrechten), wees op het gevaar van vergaande antiterreurmaatregelen voor ons recht op privacy (geen vrijheid zonder privacy). We hebben kennisgemaakt met een andere grote organisatie voor kinderen, Kinderopvang Humanitas. De grootste van Nederland met zo’n 1600 medewerkers, 150 centra en honderden gastoudergezinnen. HVO en KOV Humanitas gaan mogelijkheden van samenwerking onderzoeken rondom een humanistische visie op opvoeding. En last but not least: Het nieuwe kwartaalblad HUMAN werd gepresenteerd, evenals een reader met basisinformatie over de UVRM en de diverse rechten. De Alliantie roept op om dit jaar zowel intern (met elkaar) als extern in het eigen werkveld (dus in het geval van HVO met leraren en kinderen) het bewustzijn over die rechten aan te scherpen. Marco Oostdijk Voor meer informatie over de dag en het jaarthema, zie www.human.nl.

Aanmelding

Je kunt je aanmelden door een e-mail sturen naar: [email protected], onder vermelding van ‘DOEN! weekend mei 2008’ en je naam en adresgegevens. Je ontvangt dan een inschrijvingsbevestiging. Voor meer informatie kun je contact opnemen met Annemarie Geelhoed, telefoon: 030 - 28 56 615 of 06 2832 7129. Of kijk op www.hvo.nl.


9

‘Met zo’n webcam sta je toch eigenlijk ook echt vóór iemand …’ Zoeken naar een gezonde balans tussen de fysieke en de virtuele wereld Woensdagochtend, groep 6/7. We spelen een spel over internet. Een leerling heeft de beurt en mag nu over een fijne ervaring met MSN vertellen. “Gebruik je weleens MSN?”, begin ik. “Ja”, zegt de jongen. “Kun je een voorbeeld geven van iets leuks dat je hebt meegemaakt op MSN?” “Nou … dat je verkering krijgt.” “Ja”, vult een andere leerling aan, “je hoeft het alleen maar te typen en je drukt gewoon op enter.” “Maar het is knapper als je het uit je mond doet. Eigenlijk ben je een watje als je het op MSN doet”, antwoordt de jongen. “Bedoel je dat je het in het echt ook moet durven?”, vraag ik. “Ja. Ik maak het wel altijd uit met mijn mond want in een berichtje is dat niet zo netjes.” Dan merkt een ander ineens op: “Ja maar met zo’n webcam erbij sta je toch eigenlijk ook echt vóór iemand …” We praten nog even door over wat nu het verschil is tussen iets in het echt tegen iemand zeggen of op MSN. En of het verschil maakt of het met een webcam is of niet. Dan is de volgende aan de beurt en vertelt iets over YouTube. Bovenstaande discussie geeft weer hoe kinderen zoeken naar de ‘gezonde balans tussen de fysieke en de virtuele wereld’, één van de hoofdpunten van het symposium. De moeilijkheid van het vinden van dat evenwicht was ook wat mijn belangstelling had, toen ik me ging bezighouden met internet. De computer is meer dan alleen een apparaat; door internet bestaat er een heel nieuwe werkelijkheid waar we werken, spelen, leren, contact maken en bestaan. Hoe verhoudt deze werkelijkheid zich tot de fysieke en hoe ga je ermee om? En als het voor volwassenen al moeilijk is, hoe doen kinderen dat dan? Die brengen een flink aantal uren per week online door en lopen vaak vooruit op hun opvoeders, waardoor ze niet altijd de begeleiding krijgen die nodig is. Zo ontstond dan ook mijn eindwerkstuk ‘Leerlingen online’1. Hierin onderzocht ik wat kinderen zoal doen op internet, hoe we met hvo kunnen aansluiten bij hun belevingswereld en de kinderen kunnen leren zélf na te denken over hun handelen op het ‘world wide web’.

10


Ik ontdekte dat kinderen internet vooral gebruiken voor entertainment. Het spelen van spelletjes op een internetsite of via internet met andere spelers is erg populair. Ook msn’en, het kijken van (muziek)clipjes en het maken van een profiel wordt veel gedaan. Wat me erg opviel, was hoezeer de morele gebieden waar

Bezig zijn met zingeving in het basis-, voortgezet en (hoger) beroepsonderwijs: een uitdaging! Bewust en verantwoord leren (samen)leven begint met het ontwikkelen van een persoonlijke levenshouding. Vanuit een persoonlijke levenshouding leren leven is het doel van hvo en levensbeschouwing. Door de reflectie die daar onderdeel van is, vormt zich een persoonlijke levensfilosofie. Zou jij kinderen/jongeren willen (leren) begeleiden bij hun onderzoek naar wie zij zelf zijn, ook in relatie tot de ander en de wereld, en wat zij waardevol vinden in het leven? En bij het leren delen hiervan met anderen?

onderdeel van. De virtuele werkelijkheid is wel degelijk echt, dus moeten kinderen leren zich bewust te zijn van deze realiteit en zelf de verantwoordelijkheid voor hun gedrag nemen. Dit is dan ook waar we in de workshop ‘Virtuele vorming en hvo’ op het voorjaarssymposium mee aan de slag gaan. Aan de hand van vier toepassingen van internet, die zowel een positief als negatief effect kunnen hebben op de ontwikkeling van kinderen, gaan we in groepjes bekijken hoe we hen in de hvo-les kunnen leren de balans tussen de virtuele en fysieke werelden gezond te houden, zodat ze zelf zin en vorm geven aan hun leven. Deze toepassingen zijn: internet als wereldpodium (denk aan YouTube en het gebruik van de webcam), de toegankelijkheid van internet (je kunt er altijd en overal op), het experimenteren met de identiteit (op bijvoorbeeld profielsites of in het Habbo Hotel) en internetvriendschappen (het vinden van gelijkgestemden over de hele wereld). kinderen tegenaan lopen op internet, overeenkomen met de bestaande hvo-thema’s: vriendschap, vertrouwen, pesten, eigendom en bezit, jezelf (durven) uiten, privacy, verslaving, kwetsbaarheid, wetten en regels, seksualiteit. De virtuele wereld lijkt misschien parallel aan de fysieke wereld, maar is er natuurlijk een

Bregje de Laat 1) Eindwerkstuk voor de lerarenopleiding Hvo en

Levensbeschouwing. Zie HVO Nieuws najaar 2007, p.7.

Op vrijdag 26 september 2008 start weer de nieuwe lerarenopleiding Hvo en Levensbeschouwing van de tweede graad (Bachelor) in deeltijd. Ook bestaat de mogelijkheid tot een verkorte opleiding voor groepsleerkrachten in het basisonderwijs. Op vrijdag 5 september 2008 start de lerarenopleiding Hvo en Levensbeschouwing van de eerste graad (Master). Het is nog mogelijk je aan te melden voor het komende studiejaar. Op de site vindt u verdiepingsteksten over levensbeschouwing en humanisme en humanisme en humanistiek, die in kort bestek een gedegen overzicht over deze onderwerpen geven. Kijk voor meer informatie (zij-instroommogelijkheden, studiegids, e.d.) op www.hvo.nl.


11

‘Nodig of overbodig?’ Een dynamisch spel over fundamentele behoeften en Kinder-/Mensenrechten ‘Nodig of overbodig?’ is een spel met de intentie kinderen en ook volwassenen erover te laten nadenken wat ‘nodig’ is voor een ‘gezond’ en ‘gelukkig’ (menswaardig) leven en erover in gesprek te komen. Het spel is in 2007 gemaakt door Gabriele Berendt als eindwerkstuk van de lerarenopleiding Hvo en Levensbeschouwing. Een interview met Gabriele door Trees Luiten.

Hoe ben je op het idee gekomen om dit spel te maken? Tijdens de opleiding en door ervaringen uit de praktijk drong zich aan mij de vraag op: wat heeft een mens (kind) nodig om een menswaardig en gelukkig leven te leiden? Wat zijn de voorwaarden en graadmeters? De piramide van Maslow, die ik tijdens mijn opleiding voor het eerst zag, heeft mij schijnbaar door zijn symboliek zodanig geïnspireerd, dat het bijna allemaal vanzelf ging toen mijn docente mij de suggestie gaf het idee uit te werken. Nadat ik meer had gelezen van Abraham Maslow, kwam bij mij vrij snel het idee deze fundamentele behoeften in verband te brengen met mensenrechten. Omdat Maslow als humanistisch psycholoog mijns inziens wezenlijk heeft bijgedragen aan het humanistische mensbeeld, leek mij de piramide erg geschikt om er een spel van te maken met het doel hvo-leerlingen een ervaarbare verbinding te laten maken tussen ‘Wat heeft een mens nodig?’ en ‘Waar heeft een mens recht op?’. Wat is het doel van het spel? Een van de doelen van het spel is, dat kinderen verband leren leggen tussen behoeften en rechten van een kind/mens. Het spel kan als uitgangspunt dienen om samenhang te ontdekken met het humanistische mensbeeld, dat duidelijk terug te vinden is in de ‘Universele Verklaring van de Rechten van de Mens’. Kinderen worden zich ervan bewust dat mensenrechten geen los op zich staande ‘verzinselen’ zijn, maar dat ze uiteindelijk zijn ontstaan vanuit een mensbeeld, een voorstelling die we hebben van hoe en wat een mens is. Zo kunnen zowel zingeving-/bestaansvragen alsook morele vragen worden besproken met behulp van een spel.

12


Waar begon het spel in de praktijk? Bij een les over ‘gelukkig zijn’ was een afsluitende vraag: ‘Wat heb ik allemaal nodig om een gezond en gelukkig leven te leiden?’ Deze vraag heb ik met drie verschillende groepen 8 behandeld. De antwoorden van de kinderen varieerden van zuurstof tot computer tot moedermelk. Ik liet de kinderen hele lijsten opschrijven en maakte hieruit een selectie. Uit deze selectie maakte ik spelkaarten. De fundamentele behoeften van de mens heb ik op grote vellen papier geschreven en liet de leerlingen de kaartjes bij de passende behoefte leggen. Op dat moment was het nog een activiteit als onderdeel van een lessenserie, maar op advies van mijn docente heb ik het spel als vrije opdracht verder uitgewerkt. En waren de kinderrechten er nog niet bij? Het idee om de fundamentele behoeften van de mens te koppelen aan de Rechten van de Mens kwam bijna vanzelfsprekend bij mij op na het lezen van Maslow en andere auteurs. In eerste instantie was ik gefocust op de Rechten van de Mens, terwijl het meer voor de hand liggende voor het basisonderwijs de Rechten van het Kind zijn. Dus heb ik mij in de Rechten van het Kind verdiept met als resultaat de poppetjes en de ‘zevende behoefte’, tijd en ruimte. Eigenlijk heb je het spel tijdens het verloop van je lessen ontwikkeld. Het proces van het ontstaan was nauw gekoppeld aan mijn ervaringen uit de praktijk. Eigenlijk hebben de leerlingen het zelf ontworpen, zij hebben mij op weg geholpen en andersom, hoop ik. Ik heb het spel in verschillende stadia, op verschillende manieren en in verschillende omstandigheden en groepen uitgeprobeerd. Ik ontdekte, dat er meer mogelijkheden zijn

Over het spel Het spel ‘Nodig of overbodig?’ bestaat uit een boom, waarvan het bladerdak is ingedeeld in zeven ‘fundamentele behoeften’ van de mens (Maslow); ‘appels’ met daarop onder meer liefde, vrijheid, mobieltje, vrienden, water, et cetera, en vijftien poppetjes met de belangrijkste Rechten van het Kind. Het spel is dynamisch en kan op verschillende manieren worden gespeeld. Het basisverloop van het spel is als volgt. In het eerste gedeelte wordt de ‘boom’ op tafel gelegd en vervolgens worden de verschillende behoeften besproken en uitgelegd. De ‘appels’ worden onder de leerlingen verdeeld met als eerste opdracht de appels bij de ‘passende’ behoefte te leggen. Voorbeeld: water – lichamelijke behoefte; ouders – behoefte aan liefde en geborgenheid. De tweede opdracht is het kiezen van ‘appels’, die ‘overbodig’ zijn. Tijdens het spelverloop vraagt de leerkracht zo veel mogelijk naar de redenen van hun

keuzes en stimuleert de leerlingen om voorbeelden te geven. In het tweede gedeelte komen de ‘Rechten van het Kind’ aan bod. De poppetjes hebben een plek op de regenboog, die op het spelbord rondom de ‘boom der behoeften’ is afgebeeld. Bij de derde opdracht wordt aan de leerlingen gevraagd de poppetjes met de kinderrechten op de regenboog te leggen bij de passende behoefte. Voorbeeld: recht om te spelen – behoefte om talenten te ontplooien/behoefte te ervaren, te onderzoeken en te ontdekken. Ook hier begeleid de leerkracht het spel door te vragen naar het waarom van de keuzes en het vergelijken met de keuzes van een ander. Deze basisvorm kan als kapstok dienen voor verschillende onderwerpen, afhankelijk van welke thema’s een leerkracht wil uitwerken of van wat de kinderen het meeste bezighoudt. Dat het idee over de ‘fundamentele

om de kaartjes te combineren, wat tot boeiende en reflecterende gesprekken leidde. Leerlingen gingen op zoek naar uitleg en redenen voor hun keuzes (welke kaart hoort volgens hen bij welke behoefte). Tijdens deze lessen zijn veel vaardigheden geoefend, zoals luisteren naar elkaar, een eigen mening formuleren en die beredeneren, samenwerken, onderzoeken van een andere mening, discussie voeren en het zoeken naar overeenkomsten en verschillen. De aspecten van denken, voelen, willen en doen zowel met betrekking tot de behoeften alsook tot de kinderrechten heb ik verwerkt in lesideeën met werkvormen voor ‘hoofd’, ‘hart’ en ‘handen’. Ik heb door de ervaringen met elke groep leerlingen weer iets geleerd om de werkbaarheid van het spel te verbeteren. Ook heb ik ervaren dat iedereen aan wie ik het spel heb laten zien of door wie het gespeeld is, op de een of andere manier wordt geïnspireerd om er iets mee te doen. Het is een open spel (dynamisch) en nooit af. Het blijkt te inspireren om eigen ideeën eraan toe te voegen, wat ook de bedoeling was. Zelfs voor de praktische uitvoering van het spel (vormgeving e.d.) werd mij hulp aangeboden om er een professionelere

behoeften van de mens’ en ‘de Rechten van de mens/het kind’ de praktische uitvoering in de vorm van een spel heeft aangenomen, heb ik te danken aan mijn docente. Zij liet mij tijdens de opleiding ‘ongekende talenten’ ontdekken en gaf mij zelfs nog de naam voor het spel cadeau. Ik hoop dat het spel ‘de geest’ van zijn ontstaan verder draagt, namelijk ongekende mogelijkheden ontdekken en dynamische bijdragen integreren. Gabriele Berendt

uitvoering van te maken. Dit gebeurde in Rotterdam in het Humanistisch Café, waar ik was uitgenodigd om mijn spel te presenteren. Een van de spelers bleek een grafisch ontwerper uit Groningen te zijn, die zijn kosteloze medewerking aanbood. Wat een toeval? Een naam voor mijn spel heb ik ook nog cadeau gekregen, een echt samenwerkingsspel. Dat was niet nodig, maar ook niet overbodig. We zijn nu bijna een jaar verder. Hebben jij, of anderen, het spel al vaker gebruikt? Sinds begin van het schooljaar gebruik ik het spel in het basisonderwijs in Groningen voor groepen 8. Mijn ervaringen zijn zo positief dat ik er soms verbaasd over ben. Ook heb ik het ‘getest’ bij verschillende andere leeftijdsgroepen, dus niet alleen in het basisonderwijs. Dit leverde erg interessante gesprekken op. En in de opleiding hvo en levensbeschouwing heb jij [Trees Luiten, studieleider – red.] het voor de studenten gebruikt. Gezien het feit dat er maar twee exemplaren van het spel bestaan, is het dus al best veel gespeeld.


13

Kritisch reflecteren op je digitale ik Mediawijsheid op school Het is onnatuurlijk stil in de tweede klas, vijfentwintig paar ogen kijken me verwachtingsvol aan. Deze les mediawijsheid, de vierde die ze krijgen, gaat over pornografie en de invloed daarvan op ons beeld van mannen en vrouwen.

Ik vertel de leerlingen dat het een lastig onderwerp is om te bespreken, onder andere omdat ik niet weet hoever ze zelf zijn in hun seksuele ontwikkeling. Ik geef een korte geschiedenis van de pornografie, en leg uit dat dit altijd een volwassenengebied is geweest. Tot de komst van internet, dat ervoor heeft gezorgd dat kinderen nu al vanaf hun tiende in aanraking komen met seksueel getint beeld materiaal. Ik schakel over op ‘de seksualisering van de samenleving’, waarbij het gaat over hoe vrouwen steeds meer als lustobject worden gerepresenteerd in de media, bijvoorbeeld in reclames en videoclips. Door enkele prikkelende stellingen begint de discussie op te laaien. De jongens proberen een beetje stoer te doen, en hebben het over ‘vrouwen als speelgoed’. De meisjes raken in toenemende mate verontwaardigd: ‘Waarom zijn wij minder dan mannen?’. Voor ik het doorheb, zit de klas opeens in twee groepen: één meisjesgroep en één jongensgroep, terwijl de discussie steeds verhitter wordt. De jongens voelen zich enigszins aangevallen door de ongebruikelijke felheid van de meisjes, die zich ook als één blok tegen hen keren. Helaas, daar gaat de bel alweer, de veertig minuten durende les is voorbij. Véél te snel, zoals gewoonlijk. Dit is een voorbeeld van mijn belevenissen als ‘docent mediawijsheid’, een vak dat officieel nog niet bestaat. Het begon allemaal met mijn afstudeeronderzoek1, waarin ik heb onderzocht wat de mogelijkheden waren om kinderen kritisch te laten reflecteren op hun gebruik van digitale media. Zoals inmiddels bekend, bevinden kinderen en jongeren anno 2008 zich massaal in virtuele netwerken, door het gebruik van MSN, Hyves, online games en andere sociale internettoepassingen. In mijn onderzoek heb ik het concept van ‘de digitale identiteit’ gebruikt om dat deel van de persoonlijkheid

14


dat zich op internet begeeft, inclusief levensbeschouwing en normen en waarden, te onderzoeken. De digitale identiteit van jongeren heeft veel invloed op hun algemene identiteit door hun intensieve gebruik van het internet. Jongeren kunnen op internet experimenteren met hun identiteit, en oefenen met sociale vaardigheden. Ze maken er vrienden en worden verliefd. Maar ook pesten ze elkaar via dit medium, hetgeen door de (betrekkelijke) anonimiteit wel heel gemakkelijk is. Ze raken verslaafd aan het msn’en of online gamen, en krijgen te maken met pedofielen die proberen ze voor de webcam uit de kleren te krijgen. Het doel van mijn onderzoek is geweest om vanuit een hvo-perspectief lessen te ontwikkelen om dit grote onderdeel van de jeugdcultuur te behandelen. Op de Kindergemeenschap de Werkplaats in Bilthoven heb ik mogen experimenteren met lessen mediawijsheid, die ik na uitgebreide evaluatie weer aanpaste en opnieuw uitprobeerde. Inmiddels heb ik een aanstelling op die school, en heb ik al aan veertien klassen (eerste tot derde klas, alle niveaus) vier lessen mediawijsheid gegeven. Digitale communicatie, online publicatie, privacy, pesten, de invloed van commercie en pornografie, het is allemaal aan bod gekomen. Het doel van de lessen die ik geef, is de leerling leren kritisch te reflecteren op zijn/haar digitale identiteit. Ik leer ze vragen stellen als: hoe kom ik over op internet? Wat zijn mijn grenzen daar? De persoonlijke ervaring staat altijd centraal, en alles mag gezegd worden in mijn lessen, mits er respect voor de ander(en) is. Op het hvo-symposium zal ik een workshop geven over het behandelen van digitale media in de klas op een hvo-verantwoorde manier. Hiervoor is geen uitgebreide

kennis van internet nodig, maar wel een open houding. Zoals zal blijken is internet voor de jongeren gewoon een verlengde van hun normale sociale omgeving, en kan een volwassene daar zonder problemen over meepraten. Vriendschap, pesten, verliefdheid, risico’s nemen, het vormen van jezelf: pubers blijven pubers, alleen de context is veranderd. En daarover vertellen jongeren graag, mits de docent daadwerkelijk luistert.

Meer informatie: www.freekzwanenberg.nl, met beschrijvingen van lessen, verwante artikelen en zijn afstudeeronderzoek. Een interview met Freek is te lezen op www.hvo.nl.

1) ‘Mediawijsheid op school’ – afstudeerscriptie ten behoeve van de

lerarenopleiding Hvo en Levensbeschouwing van de eerste graad.

Freek Zwanenberg

Tot je recht komen Bijscholing over de kracht van mensenrechten In 2008 staan we erbij stil dat 60 jaar geleden de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) is aangenomen in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Deze Verklaring vormt een belangrijke basis voor democratie. Het HVO vindt dat hier recht aan moet worden gedaan. Immers, het vormingsgebied hvo heeft naast kenmerken van zingevingonderwijs en burgerschapsvorming ook kenmerken van mensenrechteneducatie in zich. Daarom heeft het HVO in het kader van dit zestigjarig bestaan van de UVRM een bijscholing ontworpen voor

leraren hvo en levensbeschouwing en groepsleraren. Gekozen is voor een positieve insteek: de kracht van de mensenrechten staat centraal. We onderzoeken hoe we in het onderwijs aandacht kunnen besteden aan de mensenrechten: recht doen aan jezelf, recht doen aan jezelf en de ander, en recht doen aan de wereld. Voor meer informatie: Marijke van Meenen, e-mail: [email protected]. Aanmelding via [email protected]. Voor informatie over andere bijscholingsdagen, zie www.hvo.nl.

Jaarbericht Kinderrechten 2008 Op 21 januari 2008 presenteerde Unicef samen met Defence for Children International Nederland het eerste Jaarbericht Kinderrechten. Dit rapport brengt in kaart of Nederland voldoet aan de principes van het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind. Het jaarbericht verscheen aan de vooravond van Unicef’s jaarrapport State of the World’s Children 2008, dat de situatie van kinderen wereldwijd belicht. De thema’s jeugdstrafrecht, vreemdelingen beleid, jeugdzorg, gezondheidszorg en kindermis-

handeling worden uitgelicht. Het onderwerp kinderen in armoede komt bij al deze thema’s terug. De belangrijkste algemene aanbeveling is dat Nederland een kinderombudsman moet krijgen om toe te zien op de naleving van de rechten van kinderen en als spreekbuis voor hen te fungeren. (Bron: ‘Kinderen eerst!’, voorjaar 2008. Uitgave: Nederlands Comité Unicef.)


15

Het Kinderrechtenverdrag Op 20 november 1989 aanvaardden de Verenigde Naties unaniem het 54 artikelen tellende Verdrag voor de Rechten van het Kind. In dit internationale verdrag is vastgelegd dat kinderen recht hebben op verzorging, bescherming en respect. Vrijwel alle landen van de wereld hebben het inmiddels ondertekend en kunnen er dus op worden aangesproken. Rijke landen verplichten zich om arme regeringen te helpen bij het realiseren van kinderrechten. De meeste landen hebben hun wetgeving aan het Verdrag aangepast, hebben een nationaal actieplan voor kinderen opgesteld of kinderrechten onderdeel gemaakt van hun Grondwet.

Protection: kinderen hebben recht op bescherming tegen mishandeling, uitbuiting, verwaarlozing, kinder arbeid, oorlogsgeweld, handel en slavernij. Participation: kinderen hebben recht op deelname aan de samenleving. Ze mogen vrij informatie vergaren, hebben het recht op vrije meningsuiting en ze mogen meepraten en -beslissen over zaken die hen aangaan.

Kinderen beslissen mee

Aan het Verdrag liggen vier basisprincipes ten grondslag: 1. Geen discriminatie. Alle rechten gelden voor alle kinderen. 2. Belang van het kind. Bij alle beslissingen die door de overheid, instanties en volwassenen worden genomen, behoort het belang van het kind de eerste overweging te zijn. 3. Het recht op leven en ontwikkeling. De overheid moet zich inspannen om het overleven van kinderen zo veel mogelijk te garanderen en de ontwikkeling van kinderen te stimuleren. 4. Respect voor de mening van het kind. Kinderen mogen gezien én gehoord worden. Ze mogen meepraten en -beslissen over zaken die hen aangaan.

In sommige landen is een ombudsman aangesteld voor kinderrechten, in andere landen krijgen advocaten en rechters een speciale opleiding jeugdrecht. Kinderen beslissen sinds het Verdrag mee over hun eigen toekomst. Het Verdrag voor de Rechten van het Kind bevat 54 artikelen die zijn onder te verdelen in drie soorten rechten: provision, protection en participation (verzorging, bescherming en recht op deelname – of in de Nederlandse interpretatie – respect). Elke overheid is verplicht aan deze rechten te voldoen. Provision: kinderen hebben recht op gratis en goed basisonderwijs, een goede en bereikbare gezondheidszorg, opvang wanneer ze niet thuis kunnen wonen en plekken om te spelen.

(Bron: www.unicef.nl)

Mensenrechteneducatie Martha Meijer, directeur Aim for human rights Op 10 december 2008 wordt wereldwijd het

meer dan honderd landen, de oprichting van

60-jarig bestaan van de Universele Verklaring

het Internationaal Strafhof in Den Haag, de

van de Rechten van de Mens (UVRM) gevierd,

opkomst van maatschappelijk verantwoord

de basis van de moderne mensenrechten. Dit

ondernemen voor bedrijven en nog veel meer.

doen we met enigszins gemengde gevoelens.

Maar de Universele Verklaring is ook een

In 60 jaar is heel wat bereikt: internationale

nogal symbolisch document, met een morele

verdragen over bescherming tegen misdaden

overtuigingskracht, maar zonder wettelijke

als marteling, uitbanning van de doodstraf in

gevolgen voor wie zich er niet aan houdt.

16


Immers, in de praktijk worden nog steeds overal allerlei rechten van mensen geschonden. In verre landen: mensen die vanwege hun politieke overtuiging ontvoerd worden en verdwijnen, of vrouwen die geen toegang tot onderwijs hebben. Maar ook in Nederland: uitgeprocedeerde asielzoekers die geen recht op toegang hebben tot medische zorg, verdachten die in het kader van terreurbestrijding lang zonder proces vastgehouden kunnen worden, vrouwen en minderheden die gediscrimineerd worden. Aim for human rights strijdt hier samen met andere organisaties en mensenrechtenverdedigers dagelijks tegen. In dit jubileumjaar zullen wij, samen met collega-organisaties, naast het steunen van mensen bij het opkomen voor hun rechten, de nadruk leggen op het informeren van de Nederlandse bevolking over mensenrechten. Gezien de invloed van mensenrechten op ieders leven, is opvallend hoe beperkt de kennis erover is. Uit een onderzoek van de Liga voor de Rechten van de Mens, NCDO en de UvA van twee jaar geleden blijkt dat, hoewel 98% van de respondenten weleens van mensenrechten heeft gehoord, nog geen 10% een omschrijving van mensenrechten kan geven. Bijna de helft van de bevolking denkt verder dat schendingen van mensenrechten vooral in het buitenland voorkomen. Op de vraag wat men persoonlijk zou kunnen doen tegen schending van mensenrechten, geeft bijna een kwart aan niets te kunnen doen of niet te weten wat men kan doen. De grootste invloed op de resultaten blijkt de opleiding van de respondenten te zijn. De belangrijkste conclusie is dan ook dat met gerichte voorlichting een groot deel van de onwetendheid en daarmee ook

de machteloosheid van mensen weggenomen kan worden. Mensenrechteneducatie aan jongeren is een vak, waar Aim for human rights weinig ervaring mee heeft. Wij concentreren ons op de ontwikkeling van instrumenten om verbeteringen op het terrein van mensenrechten te meten en op capaciteitsopbouw van organisaties die opkomen voor hun rechten. We onderschrijven wel het belang van mensenrechteneducatie. Dat mag ook blijken uit het feit dat de deze maand opgerichte Stichting 60 Jaar UVRM, waarvan wij een van de medeoprichters zijn, jongeren als voornaamste doelgroep heeft gekozen, en een intensieve samenwerking met het Platform Mensenrechteneducatie wordt opgezet. Wij leveren materiaal en informatie aan waar dat nuttig en nodig is. De lespakketten zelf worden gemaakt door de professionals op het terrein van didactiek. Wij hopen dat er tussen de verschillende werkterreinen van voorlichting geven en actie voeren een bloeiende synergie ontstaat. Aim for human rights heette voorheen Humanistisch Overleg Mensenrechten (HOM). Wij baseren ons in ons werk op humanistische waarden zoals menselijke waardigheid, vrijheid en gelijkwaardigheid. Meer informatie: www.aimforhumanrights.nl.

Digitaal pesten “Ik word gepest door een groepje kinderen uit mijn klas. Ze schelden mij uit en ik mag niet meedoen. Kunt u mij helpen?” Een voorbeeldje van een van de vele mailtjes die Pestweb dagelijks binnenkrijgt. De hulplijn Pestweb is gestart sinds april 2004 en is in de plaats gekomen van de Onderwijstelefoon. Elke werkdag van 14.00 tot 17.00 uur is de helpdesk open voor vragen van kinderen, ouders en leerkrachten. De helpdesk is bereikbaar zowel via de telefoon en chat als via e-mail. Een enthousiast team van zeven medewerkers staat kinderen die worden gepest en die hun

verhaal kwijt willen, te woord. Een luisterend oor is heel belangrijk. Vaak durven kinderen niets te vertellen aan hun ouders omdat zij zich schamen. De helpdeskmedewerkers luisteren en geven advies. Pesten in de klas is soms moeilijk te signaleren voor leerkrachten. Veel pesterijen gebeuren in de pauze, in


17

de gangen of tijdens gymles. Kenmerken van de grootste groep kinderen die de hulplijn Pestweb bezoeken: het zijn vooral meisjes die hulp zoeken, leeftijd rond de twaalf jaar, met name leerlingen van de basisschool en vmbo zijn slachtoffers. Het pesten blijkt een langdurig proces te zijn. Vaak duurt het pesten al jaren en de kinderen hebben vergeefs geprobeerd het te stoppen.

Op het voorjaarssymposium van het HVO in de workshop ‘Scammen, hacken, flames, grooming, cyberpesten’ komen al deze aspecten over hoe jongeren elkaar digitaal pesten en tips hoe de school hiermee kan omgaan, aan de orde.

Het traditionele pesten is vaak al onzichtbaar, het digitale pesten is nog onzichtbaarder. Het blijkt dat de kinderen die traditioneel gepest worden (belachelijk maken, buitensluiten, negeren, et cetera), ook nog eens digitaal gepest worden. Internet heeft de mogelijkheden om te pesten verruimt. Ook op het terrein van digitaal pesten geeft Pestweb advies.

www.pestweb.nl is dé site met informatie, advies en tips over pesten. Telefonisch te bereiken op: 0800 - 28 28 280 (vast toestel) of 0900 - 28 28 280 (mobiel tegen lokaal tarief). Elke schooldag bereikbaar van 14.00 tot 17.00 uur.

Alice Vlottes

Werkschrift ‘Erasmus voor de klas’ houdt Erasmus actueel ‘Erasmus was zijn tijd ver vooruit’ Het werkschrift ‘Erasmus voor de klas’ richt zich op leerlingen van groep 7 en 8 in het basisonderwijs en het eerste jaar van het voortgezet onderwijs. In de lessen worden de ideeën van Erasmus over onder meer verdraagzaamheid, vreedzaam samenleven en mensenrechten verbonden met huidige maatschappelijke ontwikkelingen. Naast het werkschrift is er ook een docentenhandleiding.

‘Erasmus voor de klas’ behandelt het leven en de denkbeelden van de humanist Erasmus, maar betrekt de leerling ook bij het verhaal met veel persoonlijke vragen, die door de leerling in het boek beantwoord kunnen worden. Zo wordt het niet alleen een verhaal over Erasmus maar ook een heel persoonlijk document. Een voorbeeld: Erasmus was de zoon van een priester en heeft zich daar altijd erg voor geschaamd. Een vraag aan de leerlingen hierbij is: vind je dat Erasmus zich moest schamen? Schaam jij je weleens? Wat vind jij een goede reden om je te schamen?

18


Ik vind het belangrijk dat de kinderen niet alleen maar een verhaal over Erasmus horen, maar zichzelf ook vragen stellen en op zoek gaan naar antwoorden. Dit heeft zeker te maken met mijn achtergrond als leerkracht humanistisch vormingsonderwijs: het gaat erom kinderen niet te vertellen wát ze moeten denken, maar dát ze moeten denken. Zo is er ook een stukje over de opdracht die Erasmus van paus Julius kreeg om een rede te schrijven, vóór de oorlog tegen Venetië. Hij was het helemáál niet eens

Huis van Erasmus. Deze stichting stelt zich tot doel het met de mening van zijn opdrachtgever maar wil de paus gedachtegoed van de vijftiende-eeuwse filosoof levend niet kwaad maken en ook niet huichelen. Uiteindelijk en actueel te houden, met name de aspecten uit zijn geeft hij toch zijn eigen mening in de tekst, maar op een werk die te maken hebben met vrede en verdraagzaammanier waar de paus niet kwaad om kan worden. Dat heid. Erasmus was zijn tijd ver vooruit. Vijfhonderd jaar is een mooi voorbeeld om aan de leerlingen te vragen geleden had hij het al over of zij wel eens huichelen. Als wereldburgerschap, toleraniemand je mening vraagt, wil je Het gaat erom kinderen niet te tie, vrijheid van godsdienst diegene misschien niet kwetsen vertellen wát ze moeten denken, en eerlijke behandeling in het of boos maken. Hoever ga je om strafrecht. aardig gevonden te worden? maar dát ze moeten denken. Het is niet nodig om alle zesenvijftig lesonderdelen te behandelen. Wie een selectie maakt, kan er ook goed mee uit de voeten. Met de eerste gebruikers wordt een gebruikersplatform opgezet om aan de hand van hun ervaringen de methode verder te ontwikkelen. Op dit moment is het werkschrift al in gebruik op diverse scholen. In het voortgezet onderwijs: het Einstein lyceum voor vmbo, havo, vwo, het Libanon lyceum en het Erasmiaans gymnasium. In het openbaar basisonderwijs: kunstzinnige basisschool de boomgaard, basisscholen Pluspunt, Samsam, prins Alexander Dalton school Het Tangram en RK basisschool Paus Johannes. Ondergetekende, de samensteller van het werkschrift, is behalve leerkracht hvo tevens bestuurslid van Stichting

Dit materiaal kwam tot stand op initiatief van ‘het huis van Erasmus’, en werd financieel mogelijk gemaakt door JOS (Jeugd, Onderwijs en Samenleving) en de Rotterdamse Stichting ‘Volkskracht’. Louise Langelaan Voor Rotterdamse scholen is dit werkschrift gratis te bestellen via [email protected]. Voor leerkrachten buiten Rotterdam bedragen de kosten voor het werkschrift en de docentenhandleiding respectievelijk € 8,50 en € 4,00 per stuk. Verzendkosten zijn € 2,50. Voor meer informatie, zie www.huisvanerasmus.nl.

Zelf kiezen?! Autonomieontwikkeling bij kinderen: een humanistisch perspectief Autonomie is een centraal humanistisch beginsel. Ook in opvoeding en onderwijs in humanistisch perspectief keert het autonomie-ideaal terug. Maar wat is autonomie precies? Welke autonomievorm is typisch humanistisch? En wat betekent dit alles voor autonomieontwikkeling bij kinderen, bijvoorbeeld in humanistisch vormingsonderwijs? Deze en andere vragen kwamen aan de orde in mijn onderzoek naar autonomie binnen humanisme. Dit onderzoek heb ik de afgelopen maanden bij de Stichting HVO uitgevoerd als stageonderdeel van mijn studie opvoedingsfilosofie. In dit artikel enkele van mijn bevindingen. Autonomie is zelfbepaling: een autonoom persoon is in staat om zelf keuzes te maken. Dat betekent dat hij/zij de vermogens moet hebben om zelf te kiezen (zoals

kritisch denken). Maar het betekent ook dat de persoonlijke vrijheid zo min mogelijk moet worden ingeperkt. Zo vinden de meeste mensen het onwenselijk, dat aan


19

‘gewoon’ aan. Ze laten het kind zo veel mogelijk zelf kiezen. Wanneer een keuze heel moeilijk is (zoals het wel of niet weigeren van een medische behandeling) of wanneer met een keuze de grenzen van humaan handelen in zicht komen (zoals het wel of niet zelf mogen kiezen of je een ruzie oplost met schoppen/slaan), wordt overlegd. Daarbij worden bijvoorbeeld de gevolgen van de keuze besproken.

kinderen in opvoeding of onderwijs een bepaalde levensovertuiging wordt opgedrongen. Als dit gebeurt, heeft een kind immers niet veel meer te kiezen. Het kind zal dan ook minder kansen hebben om autonomievermogens te ontwikkelen. Aan de andere kant zijn individuele zelfbepaling en persoonlijke vrijheid slechts een deel van autonomie. Het uitoefenen van je persoonlijke autonomie brengt een verantwoordelijkheid voor de gevolgen van je keuzes met zich mee. De slogan van het Humanistisch Verbond ‘Zelf denken Samen leven’ verwijst hiernaar. Volledige autonomie is vrijheid én humaniteit, onafhankelijkheid én verantwoordelijkheid. Hoe verloopt deze autonomieontwikkeling bij kinderen? Hoe kun je deze sociale autonomievorm stimuleren, zonder moralistisch of bevoogdend te worden (en daarmee alsnog geen echte autonomie te stimuleren)? In mijn onderzoek is duidelijk geworden dat deze autonomiestimulering in de praktijk heel vanzelf en natuurlijk verloopt: opvoeders en leerkrachten voelen dit

In de theorie komt een aantal zaken over autonomieontwikkeling telkens terug. In ontwikkelingspsychologisch opzicht blijkt het onder meer noodzakelijk, dat een kind regels en morele grenzen krijgt aangeleerd. Juist doordat je als kind afspraken en regels leert gebruiken en opvolgen, leer je ook steeds beter hoe je zelf vrij én verantwoordelijk kunt kiezen. Om eigen keuzes te kunnen maken, moet je immers een inhoud hebben waarover je kritisch kunt nadenken. En om eigen keuzes te mogen maken, moet je de grenzen van humaan handelen in acht kunnen en willen nemen. Ook virtuele vorming heeft raakvlakken met de autonomieontwikkeling. Een vraag hierbij zou kunnen zijn: hoeveel keuzevrijheid zou een kind moeten krijgen in zijn/haar internetgebruik, als je daarnaast wilt zorgen dat noch het kind noch een ander via dit internetgebruik schade oploopt? Op dit moment ben ik bezig met de afronding van mijn onderzoek. Voor meer informatie kunt u mij mailen: [email protected]. Merel van der Hamsvoord

Hvo en Human.nl:

Delen op het dorpsplein De Humanistische Omroep (HUMAN) biedt met haar crossmediale werkwijze een ‘dorpsplein’ waar mensen hun waarden kunnen delen. Opvoeden en humanistisch vormingsonderwijs zijn daarbij belangrijke speerpunten. In Nederland delen meer dan 1,5 miljoen mensen humanistische waarden met elkaar. Bij hen staan menswaardigheid, autonomie, levenskunst en duurzaamheid hoog in het vaandel. Ze delen geen ledenblad, bezoeken geen clubhuis, maar hebben eigenlijk wel behoefte aan een gemeenschap. Ze willen ergens bijhoren, stelt onder-

20


zoeksbureau Motivaction. De Humanistische Omroep (HUMAN) wil deze grote groep mensen samenbrengen en bewandelt daarvoor nieuwe wegen van het crossmedialandschap. Op de website www.human.nl biedt zij een plein, waar mensen hun waarden op zowel intellectueel als praktisch niveau met elkaar kunnen delen.

Een voorbeeld: in 2001 besloot een groepje ‘witte’ ouders hun vierjarige kinderen gezamenlijk in te schrijven bij een ‘zwarte’ buurtschool in Rotterdam. Een mijlpaal, want de school had al ruim twintig jaar geen Nederlandse leerlingen meer gezien. HUMAN zond er twee documentaires over uit, aan het begin van het project en vijf jaar later. Uiteindelijk gaat het daarin natuurlijk niet alleen om het verhaal van de school en haar bevolking, maar om integratie in een breder perspectief. De kennis die de initiatiefnemers van het project opdoen, moet niet beperkt blijven tot twee documentaires, vindt HUMAN. In bijvoorbeeld Oldenzaal, Maastricht en Alkmaar kunnen mensen die met dezelfde situatie te maken hebben, misschien heel veel hebben aan deze informatie. Internet ondersteunt dan bij uitstek de uitwisseling van gedachten en ervaringen. De berichten hierover worden ondergebracht in dossiers als ‘opvoeden’ en ‘wereldburgers’, zodat ze ook in de toekomst makkelijk zijn te raadplegen. Van deze dossiers wordt dankbaar gebruikgemaakt bij het samenstellen van educatief materiaal. Omroep HUMAN wil niet dat het blijft bij één uiting op tv of radio. Tv-programma’s als Holland Doc, De Vloer Op en Profiel staan ook stil bij de thema’s waar op een ander vlak binnen de eigen omroep aandacht aan wordt besteed. Op Radio 5 biedt Desmet Live, dat elke vrijdag wordt uitgezonden, die verdieping. HUMAN wil aanjager zijn voor het delen van kennis en ervaringen. Daarbij werkt zij graag samen met andere humanistische organisaties, die op hun eigen wijze bij de site betrokken zijn. In het afgelopen jaar heeft dat al tot meer onderling contact en uitwisseling geleid. HVO speelt daarbij een prominente rol. Via hvo-leraren, onder enthousiaste aanvoering van José Krijnen, zijn op Human.nl filmpjes te zien waarin kinderen filosofische kwesties behandelen als ‘Waarom zijn er emoties?’ of: ‘Zijn huisdieren echte dieren?’ De rubriek, getiteld ‘Een klas apart’, leidt tot enthousiaste reacties bij de kinderen. Ze worden nu niet meer alleen gefilmd door hun docenten, maar gaan ook zélf op pad met de camera. Ook laten hvo’ers van zich horen in de nieuwsberichten op de homepage. Zo reageerde Trees Luiten op het opvoeddebat ‘Omdat ik het zeg!’ tijdens de Week van de Democratie in het najaar van 2007. Zij liet daarin weten dat ze dit debat deels betuttelend vond.

Haar collega Annemarie Geelhoed ging vorig jaar in op een onderzoek, waaruit bleek dat ouders vinden dat kinderen strenger moeten worden opgevoed. Het baarde haar zorgen dat ouders pleiten voor een strengere opvoeding bij andere gezinnen. ‘Opvoeden met orde en tucht leidt tot opstandigheid en recalcitrante jongeren. Daarmee bereik je niet dat kinderen leren omgaan met verschillen en zich sociaal gedragen.’ Wat haar positief stemde, vertelde ze in het bericht, was dat de doelen van ouders ten aanzien van de opvoeding socialer zijn dan een aantal jaren geleden. In de ruimte onderaan alle berichten op Human.nl kunnen bezoekers reageren en contact met elkaar leggen. Dat gebeurde bijvoorbeeld volop na de tv-uitzending ‘Meester Ben’, over het werk van een bevlogen onderwijzer in de Haagse Schilderswijk. In nieuwsberichten, in de (online) radio- en tv-programma’s, op discussiefora en op weblogs: Human.nl biedt plaats aan hvo-leraren die hun vak op de kaart willen (blijven) zetten. Zij zijn van harte welkom op het crossmediale dorpsplein, waar zij maandelijks 6000 andere unieke bezoekers kunnen ontmoeten. Josephine Krikke De documentaire ‘Meester Ben’ is online te bekijken via http://player.omroep.nl/?aflID=6405266.


21

Besmet voor het leven! Inspirerende workshop op internationale conferentie Janusz Korczak Stichting September 2007. De Janusz Korczak Stichting Nederland jubileert met een internationale conferentie. Uit alle delen van de wereld worden bezoekers verwacht. Voornamelijk jonge mensen die werken met kinderen: leraren, groepswerkers, mensen die straatkinderen opvangen of actief zijn in een beweging voor kinderrechten. De voorzitter van de stichting, Theo Cappon, heeft ons gevraagd een workshop te geven van twee dagdelen met als titel ‘Active Participation 1

of children in society’. Wat ‘toevallig’ dat Joke daar een boek over geschreven heeft!

De lange, niet echt mooie zomer gebruiken we om wekelijks bij elkaar te komen en onze ideeën te laten groeien, te verbeteren en nog eens te verbeteren. Een gezamenlijke vriendin die in Amerika haar schooltijd heeft doorgebracht, controleert ons Engels en Nico Stuij draagt bij door voor alle deelnemers aan onze workshop de HVO-publicatie Mastering the art of living ter beschikking te stellen. In Bergen aan Zee, tijdens een zomers weekend, gaan we met ‘onze’ groep aan de slag. Bij de introductie zegt een Nederlandse deelneemster: “Ik ben besmet met een virus, een virus dat Janusz Korczak heet. Ik wil nooit afstand doen van dit virus.” Alle hvo-leraren die in hun opleiding les gehad hebben van Theo Cappon, kennen Janusz Korczak, de Poolse arts en pedagoog die onder andere een weeshuis leidde vanuit de gedachte ‘kinderen zijn volwaardige mensen’. Toen in 1942 zijn weeskinderen door de nazi’s naar Treblinka werden gedeporteerd, weigerde hij hen in de steek te laten en onderging hetzelfde lot. Janusz Korczak leeft niet alleen in de gedachten, maar ook in de daden van de deelnemers aan onze workshops en aan deze conferentie. Dat stemt ons bescheiden over onze bijdrage maar ook blij. Zo gaan we samen aan het werk. We hebben ons aanbod opgebouwd rond twee uitgangspunten: ‘to belong to, to feel comfortable’ en ‘to

participate, to be part of’. Enkele voorbeelden van de door ons gekozen werkvormen wil ik hier noemen. We gebruiken de mooie zwart-witkaarten uit de spellendoos Horen, Zien & Spreken2: ‘Pick a card and tell something about yourself’. Met behulp van een bol katoen maken we ons eigen ‘world wide web’: ‘That means connection between people’. We gaan rond met de befaamde hvo-snoepzak. Voor deze keer genoemd ‘The sweets of justice’. Laat je het lot beslissen of maak je met elkaar eerlijke regels, zodat iedereen kan participeren? De tweede dag is er veel ruimte om, aan de hand van door ons bedachte voorbeelden, in groepjes plannen te maken om in eigen land, in de eigen werksituatie kinderen te stimuleren zelf actie te ondernemen: ‘Because you are part of a larger whole’. De eindopdracht is om van oude (kunst)kaarten een ‘art present’ te maken voor een andere, jou wellicht nog onbekende deelnemer aan de conferentie. ‘Practice what you preach!’ Dan is onze tijd op. Het contact was intens. We hebben gelachen, geluisterd, ervaringen gedeeld en nu: ‘Goodbye, dance and shake hands’. Op het evaluatieformulier van een man uit Ghana lezen we: ‘Met mij hebben jullie heel Ghana bereikt. Kom naar mijn land please’. Dus … als jullie ons beginnen te missen? We zijn in Afrika. Heleen Blaazer

1) ‘Democratie van binnenuit. Samenleven in humanistisch perspectief. Democratische vorming van peuter tot puber‘ – uitg. Stichting HVO, Utrecht, 2006. 2) Ontwikkeld voor de cursus ‘Waarde(n)vol communiceren met kinderen: DOEN!‘ – uitg. Stichting HVO, Utrecht, 2001.

22


Agenda ¸ 19 maart 2008

Conferentie ‘Passie voor Filosoferen’ in de Pabo Arnhem te Arnhem. Info: www.kinderfilosofie.nl of [email protected]

¸ 20 maart 2008

Alliantiedag 2008: ‘Mensenrechten, wat doe jij eraan?’ in het Vredespaleis in Den Haag. Info: www.human.nl of [email protected]

¸ 21 maart 2008

Voorjaarssymposium HVO ‘Virtuele Vorming’ op het APS in Utrecht. Info: www.hvo.nl

¸ 19 april 2008

Algemene Ledenvergadering LVHVO in het Bartolomeusgasthuis te Utrecht. Info: www.hvo.nl/beroepsvereniging of [email protected]

¸ 23 april 2008

Diploma-uitreiking cursus Levensbeschouwelijke Vorming aan Stichting Spoor in Oosthuizen. Info: [email protected]

¸ 16, 17 en 18 mei 2008

Startdag e-learning opleiding hvo en levensbeschouwing in Utrecht. Info: www.hvo.nl of [email protected]

¸ 11 en 12 september 2008

Jaarlijkse meeting trainers HVO in Boxtel. Info: www.hvo.nl of [email protected]

¸ 20 september 2008 (onder voorbehoud) Wereldburgerdag (ter gelegenheid van Wereldhumanismedag 21 juni), georganiseerd door HIVOS en Humanistische Alliantie. Info: www.human.nl of [email protected]

¸ 26 september 2008

Start lerarenopleiding Hvo en Levensbeschouwing van de tweede graad in Utrecht. Info: www.hvo.nl of [email protected]

¸ 28 september 2008

Landelijke bijscholing ‘Over burgerschapsvorming in het onderwijs’ in Vredenburg te Utrecht. Info: www.hvo.nl of [email protected]

¸ 1 november 2008 (onder voorbehoud)

Weekendoudercursus DOEN in Boxtel. Info: www.hvo.nl of [email protected]

Alumnidag docenten hvo en levensbeschouwing van de eerste graad in Utrecht Info: www.hvo.nl of [email protected]

¸ 18 juni 2008

¸ 12, 13 en 14 november 2008

Landelijke diploma-uitreiking lerarenopleiding Hvo en Levensbeschouwing van de tweede graad in Utrecht (tweede, vierde en vijfde jaar). Info: [email protected]

¸ 21 juni 2008

Start trainersopleiding HVO in Boxtel. Info: www.hvo.nl of [email protected]

¸ 20 november 2008

Internationale Dag van de Kinderrechten

Wereldhumanismedag Info: www.human.nl of [email protected]

¸ 10 december 2008

¸ 5 september 2008

¸ 3 december 2008

www.kennisnet.nl

www.mijnkindonline.nl

mediawijs.kennisnet.nl

www.digibewust.nl

Startdag (met diploma-uitreiking) lerarenopleiding Hvo en Levensbeschouwing van de eerste graad in Utrecht. Info: www.hvo.nl of [email protected]

Interessante sites:

¸ 6 september 2008

(website van Kennisnet, de ondersteuningsorganisatie op het vlak van onderwijs en ICT)

(website met informatie en lesmateriaal rondom het thema ‘mediawijsheid’)

Internationale Dag van de Rechten van de Mens

Socrateslezing, georganiseerd door de Humanistische Alliantie en HV. Info: [email protected] of www.humanistischverbond.nl

(website ter ondersteuning van ouders bij internetgebruik door hun kinderen)

(website over de mogelijkheden van digitale middelen en info over internetveiligheid)

Colofon HVO Nieuws is een uitgave van de Stichting HVO, humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding, en verschijnt twee keer per jaar. De nieuwsbrief is bestemd voor hvo-leraren, regio leden, leden van de Humanistische Alliantie en overige belangstellenden. De nieuwsbrief kan op aanvraag gratis toegezonden worden. Deze nieuwsbrief is gedrukt op Biotop 120 gr. Eindredactie: Jeannine Corneille Vormgeving: APS, Caro Dijkman Foto’s: Aim for human rights, p. 17 Heleen Blaazer, p. 4 en 22 Jeannine Corneille, p. 10/11 Annemarie Geelhoed, p. 8 Trees Luiten, p. 12 en 13 Bart Versteeg, p. 2 eerste foto U-See, Zoetermeer, alle andere foto’s Druk: Giethoorn Ten-Brink, Meppel Redactie-adres: Postbus 85475, 3508 AL Utrecht tel.: 030 - 28 56 663 fax: 030 - 28 56 891 e-mail: [email protected] internet: www.hvo.nl Verschijningsdatum volgende HVO Nieuws: 13 oktober 2008. Sluitingsdatum kopij: 8 september 2008.

mensenrechten. jaargang 10, voorjaar jaargang 10, voorjaar 2008

Recommend Documents