Mens en Natuur 2 Cursus Natuurgids

20/03/2012

1. Natuur en mens: een problematische verhouding

Mens en Natuur 2 Cursus Natuurgids

Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

1. Natuur en mens

1. Natuur en mens

To be or not to be – part of nature?

Een voorouder die nooit bestaan heeft…


2

Evolutie binnen de natuur plaatst de mens niet buiten de natuur.

3


4

1

20/03/2012

1. Natuur en mens

1. Natuur en mens

Gedetermineerd tot vrijheid?

Gedetermineerd tot vrijheid? • De mens handelt bewust niet steeds volgens ecologische principes  de overige natuur is ‘inhumaan’

• De mens is een diersoort met een unieke impact op de omgeving  verantwoordelijkheid “Doe ik het of doe ik het niet?” “Hoe doe ik het?” “Wat als iemand anders het doet?” …  natuurbehoud staat maatschappelijk ter discussie Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

5


1. Natuur en mens

1. Natuur en mens

Gedetermineerd tot vrijheid?

Natuur zit tussen de oren

Luc Ferry (Le nouvel ordre écologique): Nazisme versus kringloopbeweging?

Iedere mens heeft een eigen natuurbeeld  een cultureel bemiddelde voorstelling van de ‘objectieve’ natuur


7


6

8

2

20/03/2012

1. Natuur en mens

1. Natuur en mens

natuur als hulpbron wetenschap technologie industrialisering

Natuur zit tussen de oren

technologische beheersing van natuur als hulpbron voor materiële vooruitgang

natuurwaardering op basis van culturele, esthetische en morele waarden

instrumenteel

intrinsiek

 landbouwhuisdieren  duurzame ontwikkeling  milieu ... Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

9

arcadische natuur religie kunst vrijetijdscultuur


 gezelschapsdieren  biodiversiteit  natuur ... 10

1. Natuur en mens

Maar: Romantiek is géén tegenbeweging Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

11


12

3

20/03/2012

1. Natuur en mens

1. Natuur en mens

Een definitie

Natuur en milieu: geladen begrippen

• mens-inclusief: natuur is alles wat is • mens-exclusief: natuur is alles wat uit zichzelf ontstaat, zichzelf ordent en handhaaft, al of niet in aansluiting op menselijk handelen

Scheidingsdenken mens x natuur  natuur = ‘tegenwicht voor fouten van de mens’? milieu = ‘alles wat de mens fout doet’?


13

Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids 14

1. Natuur en mens

2. Actuele strategieën voor natuurbehoud

Stap(je) voor stap(je)… Binnen het ‘blanke ras’: man versus vrouw Binnen de menselijke soort: de blanke versus de anderen Tussen soorten: de mens versus de andere levensvormen > huisdieren (dierenbescherming) > de wilde natuur (ecosysteem) > het planetaire (ecocentrisme) Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

 ‘klassieke’ natuurbeschermingsvisie (behouden)  natuurontwikkelingsvisie (ontwikkelen)  functionele natuurvisie (verweven)

15


16

4

20/03/2012

2. Actuele strategieën


Klassieke natuurbeschermingsvisie • sluit aan bij Arcadische natuuropvatting uit de Romantiek én bij de wetenschappelijke natuurbeheervisie • de traditionele grondgebruiker leeft in harmonie met natuur; de moderne niet • vertrouwdheid (‘Bokrijknatuur’; fermettes) • dominante strategie in Vlaanderen o.a. wegens ruimtelijke beperktheid

Eerste visie: behoud van het oude cultuurlandschap, als samenspel van natuur en mens RUSTIG



18


Natuurontwikkelingsvisie • ontstaan rond 1975 in Nederland rond Hoge Veluwe (Harm van de Veen), Oostvaardersplassen (Frans Vera) en grote rivieren (‘Plan Ooievaar’) • wetenschappelijk gemotiveerd maar romantisch geïnspireerd • vreemdheid (cf. ‘thrillers’) • beperkte strategie in Vlaanderen o.a. wegens ruimtelijke context

Tweede visie: ontwikkeling van natuur, als ‘nieuwe wildernis’ met een minimum aan menselijke tussenkomst RUIG


20

5

20/03/2012



Oostvaardersplassen

Hoge Veluwe

21


22


Vlaamse initiatieven: IJzermonding / Benedenschelde / Grensmaas

Derde visie: functionele natuur ten dienste van de moderne mens RATIONEEL


24

6

20/03/2012


Het postmoderne natuurbehoud?


Functionele natuurvisie • ontstaan rond 1975 (landbouwuniversiteit Wageningen) • plaatst mens niet tegenover maar in de natuur • veiligheid • landbouw: in Vlaanderen pas sinds 1999 • bosbouw: principes duurzaam bosbeheer • infrastructuurwerken (wegen; recreatie)

natuurverrijking (?) weiland hooiland

heide

rond 1875: maximale differentiatie

akker

natuurverarming vanaf 1950: natuur onder druk patroon


laatste tussen-ijstijd (ofwel tot 6000 BP) : oernatuur

rivierdalen hoogveen laagveen bos

proces

NATUURBEHEER 25

integratie

Klimaatwijziging?

landbouw bosbouw infrastructuur recreatie

NATUURONTWIKKELING

FUNCT. NATUURVISIE

4. Natuurbeleid

3. Natuurbeleid

SOORTGERICHT NATUURBELEID

HORIZONTALE MAATREGELEN

aanvullend

GEBIEDSGERICHT

NATUURBELEID

randvoorwaarden

KWANTITEIT incl. ruimtelijke kwaliteit

ruimtelijke ordening


27


natuur vogels jacht riviervisserij

natuur bos landschap

‘natuurgerichte normstelling’

KWALITEIT milieukwaliteit

milieuhygiëne

28

7

20/03/2012

3. Natuurbeleid

3. Natuurbeleid

3.1 Europese richtlijnen Europese richtlijnen beschermings- en instandhoudingsmaatregelen speciale beschermingszones (SBZ)

ruimtelijke ordening maatregelen natuurdecreet


29

3. Natuurbeleid

30

3. Natuurbeleid

In ‘mijn’ gebied… • …is een belangrijke kolonie Rosse vleermuis aanwezig. De eigenaar van het oude loofbos waar ze wonen, wil alle oude bomen kappen. • …broeden in het voorjaar talrijke weidevogels in de weilanden. Moet de boer rekening houden met hun aanwezigheid bij zijn bedrijfsvoering?



31

3.1.1 Vogelrichtlijn 1979 24 SBZ-Vogelrichtlijn

Principe: alle inheemse vogels volledig beschermd Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

32

8

20/03/2012

3. Natuurbeleid

Voor alle SBZ geldt: • alle overheden: instandhoudingsmaatregelen treffen en verstoring vermijden • passende beoordeling bij mogelijke betekenisvolle aantasting

3.1.2 Habitatrichtlijn 1992 SBZ-Habitatrichtlijn

Bescherming van soorten en habitats Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

33


34

35


36

In het Belgische deel van de Noordzee werden SBZ-Vogelrichtlijn en -Habitatrichtlijn afgebakend (federale bevoegdheid)


9

20/03/2012

3. Natuurbeleid

3.2 Ruimtelijke ordening


37

3. Natuurbeleid

38

3. Natuurbeleid

3.2.1 Structuurplanning

In ‘mijn’ gebied… • …wil een natuurvereniging een begrazingsproject starten. Mogen ze een schuilstal optrekken en omheiningen plaatsen? • …wil een landbouwer een veedrinkpoel dempen. Mag dit zomaar want er zitten amfibieën in? • …wil iemand een grote villa bouwen en enkele oude solitaire eiken kappen voor zijn oprit. Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids


• gewestelijk • provinciaal • gemeentelijk

39


40

10

20/03/2012

3. Natuurbeleid

3. Natuurbeleid

3.2.2 Ruimtelijke ordening ruimtelijke uitvoeringsplannen (gewestplannen, BPA’s)

vergunningplichtige handelingen

• provincies • gemeenten

stedenbouwkundige voorschriften o.a. voor natuur

stedenbouwkundige vergunning


• Vl. Gewest

CBS

41

3. Natuurbeleid


42

3. Natuurbeleid

Stedenbouwkundige vergunning vereist voor: • (ver)bouwen en afbreken constructies • grote reliëfwijziging • Kappen hoogstammige bomen buiten bos • ontbossing (alleen in woon- en industriegebieden, verkavelingen, voor werken van algemeen belang, i.f.v. instandhoudingsdoelstellingen SBZ) MAAR: uitzondering voor ‘kleine werken’ Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

43


44

11

20/03/2012

3. Natuurbeleid

3. Natuurbeleid

3.3 Maatregelen natuurdecreet


In ‘mijn’ gebied… • …wil men tijdens het broedseizoen een oude boom kappen waarin een Groene specht huist; de boom zou onveilig geworden zijn voor de wandelaars. • …wil een landbouwer een weiland scheuren om er Koolzaad in te zaaien. Dat levert biobrandstof op. • …vind ik een dode uil. Het dier is nog helemaal intact. Mag ik het laten opzetten? 45

3. Natuurbeleid

46

3. Natuurbeleid

3.3.1 Zorgplicht (art. 14)

3.3.2 Integratiebeginsel (art. 16)

• altijd en overal van toepassing, voor iedereen! • als natuurelementen kunnen worden vernietigd of ernstig geschaad  alle redelijke maatregelen nemen om de vernietiging of schade te voorkomen, te beperken of te herstellen



 Natuurtoets bij vergunning, machtiging, toestemming door overheid = steeds voor natuur minst schadelijke alternatief kiezen

47


48

12

20/03/2012

3. Natuurbeleid

3.3.3 Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) Achterliggende idee = eilandtheorie


125.000 ha voorzien 87.022 ha gerealiseerd

49

3. Natuurbeleid


50

3. Natuurbeleid

3.3.4 Natuurreservaten

3.3.5 Natuurvergunning

• onderscheid: Vlaamse natuurreservaten: aangewezen door Vl.Reg. (eigendom of in huur van Vl. Gewest) erkende natuurreservaten: erkend door Vl.Reg. op vraag van eigenaar of beheerder (= natuurvereniging) • doelstelling: via een aangepast beheer een natuurstreefbeeld behouden of ontwikkelen  (natuur)beheerplan

Vereist voor: • wijziging van vegetatie (in gebieden met volledige of gedeeltelijke natuurbestemming) • wijziging van kleine landschapselementen (ook in agrarische gebieden)  Code van Goede Natuurpraktijk


51


52

13

20/03/2012

3. Natuurbeleid

3. Natuurbeleid

3.3.6 Ramsargebieden

3.3.7 Soortbescherming

Ramsarconventie 1971: water(vogel)gebieden van internationale betekenis Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

53

3. Natuurbeleid

Soortenbesluit: wanneer de mens een bijzondere impact heeft of wanneer de soort niet gebonden is aan natuurgebieden (cultuurvolgers: zwaluwen, gierzwaluw,…): • soortenbescherming (verbodsbepalingen) • soortenbehoud (maatregelen en programma’s) • soortenbeheer (= bestrijding) • opvangcentra voor wilde dieren • houden van beschermde vogels Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

54

3. Natuurbeleid

3.4 Maatregelen bosdecreet

3.4.1 Multifunctioneel bosbeheer

Bos vervult tegelijkertijd meerdere functies: • Sociaal (recreatie  toegankelijk op boswegen of op fiets- en ruiterpaden) • Economisch (houtproductie en jacht) • Ecologisch (aanwijzing en erkenning van bosreservaten MAAR: ook natuurreservaten kunnen bos omvatten!) • Milieubeschermend (o.a. erosie >) Mens en Natuur 2 – Cursus Natuurgids

55


56

14

20/03/2012

3. Natuurbeleid

4. Wie doet wat?

3.4.2 Duurzaam bosbeheer • Criteria opgelegd door Vlaamse Regering • Van toepassing in alle openbare bossen en in privé-bossen in het VEN • Het beheer van privé-bossen wordt steeds meer gevoerd vanuit bosgroepen


57

4. Wie doet wat – Vlaamse Overheid


58


Indeling volgens opdrachten: • Beheer: gericht op de eigen domeinen (en gemeentebossen enz.); boswachters • Beleid: gericht op externe domeinen (kapmachtigingen, vergunning opzetten vogels, enz.); beleidsadviseurs • Handhaving: door natuurinspecteurs of boswachters (kleine inbreuken)

Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) • Integratie van natuur- en bosbeleid + jacht en riviervisserij • Centrale diensten in Brussel en provinciale afdelingen in elke provincie • Bosmusea en bezoekerscentra


4.1 Vlaamse Overheid

59


60

15

20/03/2012



Dienst Doelgroepenbeleid en NME: • NME-centra • Coördinatie NME-beleid • Website www.milieueducatie.lne.be


Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: • Natuurrapport • Wetenschappelijk onderzoek • Kenniscentrum www.inbo.be

61


4. Wie doet wat?

62

4. Wie doet wat - provincies

4.2 Provincies


• • • •

63

NME: provinciale centra of steunpunten natuurstudie: provinciale koepels beheer van provinciale domeinen Regionale Landschappen: samenwerkingsverband natuurrecreatie als draagvlakvorming


64

16

20/03/2012

4. Wie doet wat?

4. Wie doet wat - gemeenten

4.3 Gemeenten


• Milieudienst: eerstelijnshulp • Gemeentelijke Milieuraad (Mina-raad) • Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening (GECORO) • NME – beheer van gemeentelijke domeinen

65


66

4. Wie doet wat?

4.4 Verenigingen

67

17

Mens en Natuur 2 Cursus Natuurgids

Recommend Documents