Mens en natuur 1 Cursus Natuurgids

20/03/2012

1. Ecologische bewustwording Individuen als voorlopers  Groeperingen van burgers  Institutionalisering: overheid  Vermaatschappelijking: bedrijven e.a.

Mens en natuur 1 Cursus Natuurgids

Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

1. Ecologische bewustwording


Ontstaan van nieuwe sociale bewegingen

Voorlopers: • Vroege eco-alarmisten o.a. Robert Malthus (1798) (alarmtheorieën overbevolking)

• Eind jaren ‘60: ecologische bewustwording lift mee met brede protestgolf

• Pioniers natuurbehoud leggen nog weinig verband met milieukwaliteit (begin 20ste eeuw)

• 1970: eerste Europees Jaar voor het Natuurbehoud / V.S.: eerste Earth Day

• 1962: Rachel Carson publiceert Silent Spring over het gevaar van pesticidengebruik = begin van de ecologische bewustwording op grote schaal

• 1972: eerste V.N. milieuconferentie / 1ste Rapport Club van Rome: alarmboodschap!


2

• 1973: oliecrisis geeft ecologische bewustwording een economisch fundament 3


4

1

20/03/2012



De overheid wordt wakker:

Duurzame ontwikkeling – leve de economie?

• In jaren ‘70 en ‘80 wordt milieubeleid nog vooral met de lippen beleden

• 1992: V.N. conferentie over duurzame ontwikkeling te Rio

• Ontstaan van groene partijen

• Midden jaren ‘90: ‘ecopauze’ in beleid: fundamentele keuzen blijven uit

• Rond 1990 raakt milieubeleid (door de overheid) echt uit de startblokken

• 1997: klimaatconferentie van Kyoto zet klimaatverandering op politieke agenda MAAR doorbraak volgt pas in 2006 met An Inconvenient Truth (Al Gore)

• 1987: V.N. publiceren Brundtlandrapport Our Common Future: start concept duurzame ontwikkeling • Grote milieurampen: Bhopal (1984) en Tsjernobyl (1986) milieuvervuiling is universeel Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

5

2. Natuurbehoud in België van vroeger tot nu


6

2.1 Het esthetische argument

Kritische burgers lopen voor op het beleid Verschillende argumenten leveren inspiratie: • esthetisch • ethisch • wetenschappelijk • sociaal Europese Unie zorgt voor een doorbraak in het beleid Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

7


8

2

20/03/2012

2. Natuurbehoud in België


1909 Ligue des Amis de la Forêt de Soignes • René Stevens (1858-1937) ‘Le Sylvain’ • Schildersschool van Tervuren • invloed vanuit Frankrijk (Fontainebleau) • esthetisch argument: romantiek  streven naar ‘schilderachtige kantons’



10

9



1910: Natuur- en Stedenschoon • kunstenaars dominante groep • invloed vanuit o.a. Nederland (1906 Natuurmonumenten) • esthetisch argument: geen onderscheid cultuur - natuur • elitair – behoudsgezind – wereldvreemd  acties voor bescherming Kalmthoutse Heide en Westhoekduinen Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

11

Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids 12

3

20/03/2012


2.2 Het ethische argument

1931: Wet op het behoud van monumenten en landschappen (‘Wet Vautier’) • 1942: bescherming (‘klassering’) Kalmthoutse Heide 1976 Monumentendecreet 1996 Landschapszorgdecreet


13


14


1922: Belgisch Verbond tot Bescherming der Vogelen • Markiezin Antonia de Pierre • ethisch argument: nauw verwant met dierenbescherming • invloed vanuit Frankrijk (prof. Legros)  promoten van particuliere ‘refuges’ politieke actie tegen vogelvangst etc. • nu: Vogelbescherming Vlaanderen vzw Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids


1972: afschaffing vogelvangst • MAAR in 1973 weer ingevoerd • 1981: Vlaams beschermingsbesluit beperkt vogelvangst uiteindelijk tot de Vink (de facto niet meer uitgevoerd vanaf 2002)

15


4

20/03/2012


2.3 Het wetenschappelijke argument


Jean Massart (1865-1925) • hoogleraar ULB • fotografeert het Belgische landschap dat aan de vooravond van grote veranderingen staat (kust – Limburgse mijnstreek)  1912: Pour la protection de la nature en Belgique

17




Jean Massart (1865-1925) • hoogleraar ULB • fotografeert het Belgische landschap dat aan de vooravond van grote veranderingen staat (kust – Limburgse mijnstreek)  1912: Pour la protection de la nature en Belgique

Instituut voor Natuurwetenschappen (1846) e.a. richten zich met steun van het Hof naar Belgisch Congo 1925: Nationaal Albert Park (in 1935 900.000 ha) België aan de spits van de internationale natuurbescherming maar hinkt nationaal achterop Wetenschap heeft vooral oog voor ‘ongerepte natuur’



20

5

20/03/2012



1951: De Belgische Vogelreservaten • particulier initiatief om Belgisch natuurbeleid ook in eigen land op gang te brengen • wetenschappelijk argument • invloed uit Nederland: Victor Westhoff promoot wetenschappelijk natuurbeheer • elitair – behoudsgezind – weinig financiële middelen • later ‘Belgische Natuur- en Vogelreservaten’  Natuurreservaten  2001 fusie met De Wielewaal tot Natuurpunt Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

21

• 1952: Antwerpse ZOO springt bij voor aankoop De Zegge (Geel) • 1952: Léon Lippens richt particulier natuurreservaat Het Zwin op (Knokke) • 1953: aankoop De Snepkensvijver (Lichtaart) 1954: De Wielewaal koopt eerste reservaat aan: De Tikkebroeken (Kasterlee) 1957: Belgische overheid richt eerste ‘domaniale reservaat’ op: Westhoekduinen (De Panne) Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

22


1973: Wet op het natuurbehoud • gevolg van Europees Natuurbeschermingsjaar 1970 • zeer beperkte toepassing o.a. staatsnatuurreservaten • landschapsparken komen in Vlaanderen niet tot stand  1997 Decreet op het natuurbehoud en het natuurlijk milieu


23

2.4 Het sociale argument


24

6

20/03/2012



Michel Thiery (1877-1950) • onderwijzer te Gent • 1924: Schoolmuseum en Plantentuin • de uitstraling van deze Vlaamse ‘Heimans’ of ‘Thijsse’ blijft lokaal en tijdelijk


Andere natuur/milieupopularisatoren: • Jos Van Limbergen (1902-1975): tijdschrift ‘Natuurwereld’ • Roeland Dirks (19391986): producer milieuprogramma’s op BRT-TV (1970 e.v.)

25


26


1933: Ornithologische Vereniging ‘De Wielewaal’ • pastoor Frans Segers • vulgarisator rond vogels • religieus – clubgeest – regionaal (vooroorlogse periode)  Promoten van particuliere ‘ornithologische studiecentra’ na WOII oprichting van natuurreservaten 2001: fusie met Natuurreservaten tot Natuurpunt Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids


1971: Bond Beter Leefmilieu • elitaire start • groeit uit tot koepel van lokale en regionale milieu- en natuurorganisaties • milieuacties in het zog van de emancipatiebeweging van ‘68’ • inschakeling van nieuwe massamedia • sociaal argument: ‘natuurbehoud is zelfbehoud’

27


28

7

20/03/2012


2.5 Het Europese argument


1979: Vogelrichtlijn 1992: Habitatrichtlijn • speciale beschermingszones zullen samen Natura-2000 netwerk vormen • gebaseerd op ‘eilandtheorie’

29


30


Eilandtheorie



• 1980: natuurbehoud wordt een gewestelijke bevoegdheid  nationale structuren Bond Beter Leefmilieu en Belgische Natuur- en Vogelreservaten splitsen op • 1989: MINA-plan 2000 van Vlaams minister Kelchtermans lanceert idee van natuurontwikkeling • ‘Groene Hoofdstructuur’ strandt door koppeling met Mestactieplan 31


32

8

20/03/2012



1997: Decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu • voorziet ‘Vlaams Ecologisch Netwerk’ van 125.000 ha tegen 2003 • slechte afstemming met ruimtelijke ordening leidt tot onrust • 2003: georganiseerd verzet brengt realisatie tot stilstand • In 2009 is slechts 88.650 ha afgebakend Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

33


2001: Natuurpunt • fusievereniging van Natuurreservaten en De Wielewaal  bijna 90.000 gezinnen lid • 4 pijlers: beheer – beleid – studie – educatie • probeert nieuwe coalities af te sluiten (recreatie, jeugdwerk, Antwerpse haven,…) • slogan ‘natuur voor iedereen’ breekt met elitair verleden van het natuurbehoud Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

35

• afbakening speciale beschermingszones gaat door: 166.187 ha (12,3% opp.)


34

3. Toestand van de natuur in Vlaanderen Natuurrapport: • tweejaarlijkse rapportering toestand van de natuur • auteur: Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

36

9

20/03/2012

3. Toestand van de natuur


Soorten

bosbouw landbouw


37




Oorzaken van de veranderingen

Kwantiteit natuur:  Versnippering en verdwijning (van open ruimte)

• uitputting: door onttrekking aan de (niet-levende) natuur • verontreiniging: door ‘teruggave’ van voor natuur onverwerkbare stoffen • aantasting: van de biodiversiteit  kwaliteit natuur kwantiteit natuur


39


38

40

10

20/03/2012



Kwaliteit natuur: Achteruitgang milieukwaliteit Milieueffecten (de ‘V’s of ‘ver’s) vermesting (eutrofiëring verzuring verdroging vervuiling verstoring ecoduct 41




42


vermesting

Grove den

Gewone vlier Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

43


44

11

20/03/2012



verzuring

verstoring

groeisnelheid korstmos Lecanora muralis in mm/jaar SO2 vervuiling Brussels Gewest in µg/m³ Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

45



46


Vervuiling

bestrijdingsmiddelen in de landbouw


47


48

12

20/03/2012


4. Duurzame ontwikkeling

Klimaatverandering: • gevolg van het broeikaseffect • versterkt andere milieueffecten (vb. versnippering bemoeilijkt migratie)

People sociaal

De “drie P’s”

cultuur

hier nu

Planet ecologisch - 3 weken Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

- 3 dagen

elders

omslag Profit economisch

later 49



50


Wat is duurzaam? Wat is duurzaam? Mens en natuur 1 – Cursus Natuurgids

51


52

13

20/03/2012



Wat kunnen we zelf doen?

D.O. tijdens een natuurexcursie?

• verwondering: ga in op meerdere betekenissen van natuur • zorg: de invloed van de mens op natuur kan ook positief zijn • rechtvaardigheid: ook onze leefwijze is van belang


53


54

14

Mens en natuur 1 Cursus Natuurgids

Recommend Documents