Mens en dier in Bijbels perspectief Johan Graafland Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek Universiteit van Tilburg Westeravond in het kader van ‘Aarde-werk’
Inhoud • Inleiding • Ethiek van dierenwelzijn • Schepping • Verhouding mens en dier bij Jezus • Het lijden van dieren • Dierenrechten • Vegetarisch eten • Conclusies
Inleiding • Dierenwelzijn krijgt veel aandacht in maatschappelijk debat • Geïnspireerd door atheïstisch gedachtegoed • Noties in de kern aanwezig in Bijbel • Toch weinig aandacht voor in prediking • Vergeten waarheid / Kerk dreigt irrelevant te worden • Bijbel met nieuwe ogen lezen
Ethiek van dierenwelzijn • Utilisme (Peter Singer) > Pijn van dieren dient even zwaar te wegen als pijn van mensen > Intensiteit verschilt > Afweging is moeilijk > Geen verantwoordelijkheid voor zielloze natuur?
• Vermogensethiek (Martha Nussbaum) > Waardigheid vereist vermogens om in fundamentele behoeften te voorzien > Afhankelijk van aard van het dier > Respecteren van minimum aan wat nodig is > Geen makkelijke oplossingen
Schepping • Dieren krijgen prominente plaats in Gen.1 > Diversiteit > Vruchtbaar en talrijk worden > Toewijzing voedingsbronnen > -à dieren niet enkel voor mensen geschapen, ook doel op zichzelf voor God (theocentrisch ipv antropocentrisch)
• Onderscheid mens en dier > Mens beeld van God (rede, taal; Ps. 73: 22) > Mens krijgt heerschappij over aarde •
Rentmeesterschap / orde t.b.v. mens en dier
Verhouding mens en dier bij Jezus • Beeld van het schaap in kuil (Matt. 12: 12) > Redden van schaap gaat uit boven sabbatsgebod > Genezing mens met verschrompelde hand > Retorische vraag: En is een mens niet veel meer waard dan een schaap?
• Beeld van mus (Luc. 12: 6-8) > God draagt zorg voor dieren (‘Toch wordt er niet één (mus) door God vergeten’) > ‘Gij gaat vele mussen te boven’ > Jezus benadrukt de zorg van God voor de mens door in positieve zin over zijn zorg over dieren te spreken. •
à mens komt meer waarde toe dan de dieren, maar dieren hebben ook intrinsieke waarde voor God
Het lijden van dieren • Moeilijk te doorgronden • Zondeval > Vijandschap tussen mens en dier > Schaarste à Uitbreiding menu met dieren noodzakelijk? > Lijden dieren ook al voor de zondeval? > Zondeval biedt perspectief op verlossing
• Lotsverbondenheid tussen mens en dier > Positief: schepping, verlossing > Negatief: zonde, straf
Voorbeelden van lotsverbondenheid • Zondvloed > Negatief: Leven van dieren noodzakelijk verbonden met dat van mensen à dieren de dupe zonder er iets aan te kunnen doen > Positief: Met Noach worden ook koppels van dieren gered om uitsterven tegen te gaan • Verbond tussen God, mens en dier (Gen. 9: 9-11)
• Paarden van Farao • Paarden van vijanden van David • Jona
• Conclusies > Mens en dier leven in een gemeenschap > Grote verantwoordelijkheid van de mens
Dierenrechten • Veel dierenleed is gevolg van wreedheid van de mens • Bijbel kent regels die dit tegengaan > ‘Dierenrechten’: drukken sterke verplichtingen jegens dieren uit
• Voorbeelden > Zorg voor schapen (Ez. 34: 2-4; Luk. 15:1-7) > Recht op rust op de sabbat (Deut. 5: 13-14) > Rechtvaardige beloning (dorsende os uit Deut. 25: 4) > Bescherming tegen uitsterven (Noach; Deut. 22: 6-7)
Biologisch en vegetarisch eten • Genesis 1: 29 > Vlees van dieren komt niet voor in de lijst van voedselbronnen die God de mens toewijst à Adam en Eva vegetariër (first best)
• Gen. 9:2-3: God staat vlees eten toe > Gen. 8: 21, God zich realiseert dat de mens slecht is > Maar zal hem niet straffen à consequenties voor dieren > Vrees en schrik van dier voor de mens > context van een gevallen wereld (second best)
• Rest van de Bijbel werpt geen ander licht hierop • Conclusies: > vlees eten toegestaan, maar wel verantwoordelijk voor dierenwelzijn (biologisch vlees); > vegetarisch eten ook serieus overwegen
Conclusies •
Dierenleven heeft intrinsieke waarde > Grond: vreugde van God in Zijn schepping > Bijbel biedt vaster fundament voor dierenethiek dan moderne ethische theorieën
•
Lijden van dieren > Moeilijk te doorgronden > Onlosmakelijke verbondenheid tussen mens en dier > Eten van vlees is toegestaan, maar wel gebonden aan de gebroken werkelijkheid
•
Gelijkheid en ongelijkheid tussen mens en dier > Beide hebben intrinsieke waarde en zijn voorwerp van de zorg van God > Mens beelddrager van God en rentmeester
•
Dierenrechten als uitdrukking van verantwoordelijkheid voor dieren; altijd afweging nodig
