Leiderschap in Bijbels perspectief (door Jan-Willem Grievink) Wij Nederlanders hebben eigenlijk een hekel aan het woord ‘leiderschap’. Het doet ons denken aan Duitsers of Amerikanen. Wij houden niet van de ‘Befehl ist Befehl’ mentaliteit van onze oosterburen. En het megalomane van het ‘America rules the World’ ligt ons ook al niet zo. Als dat leiderschap is, dan hoeven we het niet. Inderdaad, ik ook niet. Maar dat zijn karikaturen. We kunnen van Amerikanen en Duitsers leren. Ook christenen. Maar meer nog… we kunnen vanuit de Bijbel leren over leiding geven. Want moet niet alles wat we doen onderworpen zijn aan de God van het Levende Woord? Dan heb je meteen al hét verschil tussen een gewone leider en een christen leider te pakken. Een leider die christen is, láát zichzelf leiden. En dat moet zichtbaar en merkbaar zijn voor anderen, want anders is er iets fout met zijn of haar leiderschap. Kerken (en christenen) in Nederland zijn niet gewend om over het begrip leiderschap goed en objectief na te denken. We hebben vooroordelen (zie boven) en dan zijn er al snel twee standaard reacties. Of we wijzen het af,… (met tientallen soorten bezwaren) of we raken ‘bekeerd’ en gaan drammen en het nieuw ontdekte erdoor duwen of over accentueren om maar te ‘bewijzen’ dat het echt moet en dat het niet zonder kan. Ik kom zelf al ruim 20 jaar in de US en heb daar gezien hoe christenen intussen op een evenwichte manier nadenken over leiderschap. In het begin was ik ook zo’n enthousiasteling die vond dat heel Nederland mijn nieuw ontdekte ‘waarheid’ moest horen. Intussen ben ik iets ‘nuchterder’ geworden. Gods keuze voor David Een stuk uit de Bijbel dat me vanaf het begin heeft geraakt over dit onderwerp is Psalm 78. Dat is een leerdicht van Asaf die Gods handelen met Zijn volk in de geschiedenis als lesmateriaal voor ‘nu’ lijkt te presenteren. Deze Psalm laat ons ook zien wat God belangrijk vindt bij een leider. Vanaf vers 70 zegt Asaf hoe God David heeft gekozen. “Hij verkoos David, zijn knecht, en nam hem weg van de schaapskooien; van achter de zogende schapen haalde Hij hem, om Jakob, zijn volk, te weiden en Israël, zijn erfdeel. Deze weidde hen naar de oprechtheid van zijn hart, en leidde hen met kundige hand. In deze verzen zie je een aantal prachtige kenmerken van Gods kijk op leiderschap. We zien hier wat Hij in hen zoekt. Volgens mij geldt dat universeel als een christen tot leiderschap wordt geroepen. Ik wil die 5 kenmerken op mijn manier voor u samenvatten: God kiest iemand die al langer Zijn knecht was. Iemand wiens hart al heel lang (in de stilte) op God gericht was. Hoe belangrijk dat is kunnen we leren als de oude (zeer godvrezende) profeet Samuël een opvolger voor Saul moet gaan zalven. Dan krijgt hij van God te horen dat hij (Samuël) net als alle mensen geneigd zijn om te kijken naar wat voor ogen is (gestalte, kwaliteiten etc), maar dat God naar het hart kijkt (1 Sam 16:7). David had een zeer ‘onlogische’ opleiding gehad in de barre werkelijkheid. Daar had hij een relatie met God opgebouwd en in kleine dingen had David geleerd wat afhankelijkheid is en wat keuzes maken is en wat het is om met geloofsmoed een stap te zetten. Je kunt in de geschiedenis van zijn strijd met Goliath lezen (1 Sam 17:33-37) wat David aan Saul vertelt over zijn opleiding bij de schapen. God noemt David hier iemand die Hij de opdracht gaf of te ‘weiden’. En dat wat geweid moest worden wordt omschreven als het volk van God (dus mensen) maar ook het erfdeel (namelijk het land Israël). Dan komen de twee kwaliteiten die God in David vond en die Hij belangrijk achtte: allereerst de oprechtheid van Davids hart (dat klopt met de les die God aan Samuël
leerde). En daarna pas de kundige handen. Volgens mij zijn dat twee kenmerken (criteria) die tot op de dag van vandaag geldig zijn voor een christen. Een leider in Gods ogen heeft dus in elk geval deze twee kenmerken. Ze kunnen ook niet zonder elkaar. Maar oprechtheid van hart staat voorop. En daarna kundige handen (de ervaring, de talenten, de vaardigheden etc).
Relatie, passie en daarna actie Ik wil wijzen op de drie aspecten die bij David deels in de beide voorgaande kenmerken liggen opgesloten. Dat zijn dan relatie, passie en actie (de bekwaamheid van je handen). Over passie heb ik het nog niet gehad. Bij David zie je dat op tientallen manieren terug en je ziet het voor het eerst in 1 Samuël 17:45. Je zou zijn ‘passie’ ook bewogenheid en motivatie kunnen noemen. En dan heb je de zojuist genoemde driedeling compleet die je veel vaker in de bijbel terug vindt. De drie dingen die God verwacht van elke christen en dus ook van een leider. Het verschil tussen een leider en een gewone christen zit eigenlijk vooral in de talenten (gaven en vaardigheden) die in punt c (de actie) kunnen verschillen. a. De hartsrelatie; dat is wat God ziet en wat Hij belangrijk vindt. Gods Geest die in jou woont. b. De passie, de bewogenheid, de motivatie die je tot actie wil bewegen. c. De actie, de bekwaamheid van je ‘handen’, met plannen, strategieën, tactieken en concrete resultaten. Deze volgorde hoort bij elkaar en de bijbel laat dat altijd een groeiend proces zijn dat vaak loutering wordt genoemd. Wij noemen dat een ‘iteratief’ (een zichzelf herhalend) proces. Deze driedeling heb ik in onderstaand schema weergegeven.
De drie niveau’s die nodig zijn in christelijk leiderschap
Dit is een zichzelf versterkend iteratief proces dat de bijbel ‘loutering’ noemt
De volgorde is altijd zoals hier afgebeeld en past bij de bijbelse volgorde: geest – ziel – lichaam. Mensen zien passie en actie en kopiëren dat soms na, terwijl de relatie met God er niet is. Dan lijkt het goed, maar is het in feite wat de bijbel ‘doodse werken’ noemt.
Niveau 1.
Relatie
De relatie met God, je hartsgesteldheid Niet zichtbaar voor mensen, wel voor God Kun je helaas acteren via woorden en daden
Passie
De passie, de motivatie, de authenticiteit Te proeven door mensen, is aanstekelijk, Kun je tijdelijk acteren (spelen)
Actie
Het plan, de actie, het bouwen, de veranderingen Zichtbaar voor mensen, werkt vruchten uit Kun je niet acteren, wel leugens en luchtkastelen
Niveau 2.
Niveau 3.
Accepteren dat leiderschap in een kerk nodig is. Leiderschap is een van de gaven die God door de kracht van de Heilige Geest aan de gemeente heeft gegeven. We lezen erover in Romeinen 12:8. Maar het was er al voordat Paulus het als een gave noemde. Je leest erover bij David zoals ik hierboven heb aangeduid. Maar ook nadrukkelijk bij Mozes bij Jozua, bij Gideon, en vooral ook bij Salomo. Maar ook bij Hizkia, Ezra en Nehemia. Veel Amerikaanse christen-consultants halen hun inspiratie voor hun leiderschapstrainingen rechtstreeks uit de bijbel. Zij hebben mij vervolgens weer geïnspireerd om hetzelfde te doen, maar dan voor de Nederlandse cultuur. Toch moet je oppassen dat je niet gaat inlezen in de bijbel. Er dingen uit wilt halen (of in wilt leggen) die volstrekt buiten de context gaan. Ik zie dat veel Nederlandse consultants doen helaas. Toen ik voor het eerst te maken kreeg met christelijk leiderschap was dat in mijn functie als interim-directeur in 1994 bij de EO. Ingehuurd om een veranderingsproces op te zetten en te begeleiden. Het eerste wat me voor de voeten werd gegooid door sommige middle-managers was dat de EO geen koekjesfabriek was en dat de lessen van leiderschap uit het bedrijfsleven absoluut niet van toepassing waren op de EO of op een kerkelijke organisatie. Toen heb ik geantwoord: waarom leren zeer succesvolle bedrijven in de USA alles over leiderschap uit de bijbel en waarom zijn christelijke organisaties in Nederland zo dom om niet eens te beseffen dat die seculiere bedrijven meer en slimmer van bijbels leiderschap leren, dan wijzelf? Wij moeten ons laten coachen en leren om bijbelse waarden en normen rondom leiderschap opnieuw te ontdekken. Die bijbelse waarden zijn soms inderdaad meer zichtbaar in sommige seculiere bedrijven dan in kerken en gemeentes. Ik had gelijk vond ik. Maar niet helemaal. In die periode bij de EO (en daarna als begeleider van kerken) heb ik ook geleerd dat er wel degelijk veel gevaren zitten in het ‘zomaar’ toepassen van wetmatigheden die vanuit leiderschapservaringen uit de maatschappij komen. En dat heeft niet alleen te maken met de passie, de motivatie, de echtheid die ik hiervoor al heb beschreven. We weten dat een computer het kan winnen van een muzikant als het gaat om het foutloos spelen van een muziekstuk, maar het nooit kan winnen van de èchtheid van de muzikant. Dat is niveau 3 versus niveau 2 van het schema op de vorige pagina’s. Maar het allergrootste gevaar is als we leiderschap in handen geven van iemand die wel een christen ‘lijkt’ te zijn, maar het niet is. Iemand bij wie niveau 1 ontbreekt. En van zo iemand moet je ook niet willen leren. In mijn overtuiging kun je beter leren van een heiden dan van een schijn-christen.
Jan-Willem Grievink (54) is trainer, counselor en researcher. Hij is verbonden aan de business school van de Erasmus Universiteit (het EFMI) en aan FoodService Instituut Nederland. Hij adviseert diverse internationale bedrijven in veranderingsprocessen. Hij was vroeger hoofdredacteur en directeur van uitgeverijen, directeur van een supermarktketen en ook interim directeur en hoofdredacteur bij de Evangelische Omroep.
(kader)
Misverstanden rond christelijk leiderschap Ik ben nu al 25 jaar lang (juist ook als christen) bezig met het onderwerp ‘leiding geven’. In de praktijk, maar ook als een beschouwer en trainer. Ik ben in de loop van die jaren 12 steeds terugkerende misverstanden en fouten tegen gekomen. Ik wil ze voor u opsommen en probeer in de komende nummers van Leadership die stuk voor stuk uit te werken. 1. Leiderschap zonder een levende relatie met God en onderworpenheid aan Gods Geest is levensgevaarlijk voor de kerk en voor elke organisatie die pretendeert christelijk te zijn. 2. Leiding geven is iets anders dan ‘de baas spelen’. Leiderschap staat haaks op het afdwingen van gezag. Goed leiderschap verwerft gezag, maar hoeft het vrijwel nooit te gebruiken. 3. Een goede voorganger of predikant hoeft geen goede leider te zijn. Vaak is hij dat ook inderdaad niet. Helaas verwacht de gemeente dat wel van hem. 4. Zonder leiderschap kan een visie (droom of passie) vrijwel onmogelijk concreet worden. Een kerk heeft leiderschap nodig in combinatie met een hartsvisie. En geen kunstjes of marketing truukjes of nagebootste succesmethodes. 5. Het getuigt niet van veel wijsheid als we in de kerk blijven denken dat we niets kunnen leren van het bedrijfsleven over leiding geven e.d. Als de punten 1 en 2 uit het schema op de eerste pagina’s, dus relatie en passie, in orde zijn kunnen we in principe ‘alles’ onderzoeken en het goede behouden. Het getuigt van ‘dwaasheid’ als we (bewezen succes-) methodes uit het bedrijfsleven (zomaar) overnemen in de kerkelijke setting. We moeten eerst zeker weten dat relatie en passie in orde zijn anders nemen we iets ‘doods’ over. 6. Een Leider die geen ‘herder’ is (in bijbelse zin) en die dus niet kan uitleggen of voorleven waar de kudde heen moet, is een slechte leider. 7. De Bijbel is geen management boek. Het is onzinnig om te denken dat je bij Jezus Christus bepaalde leiderschapstijlen zou kunnen aflezen. Wel kun je van menselijke leiders (herders, koningen e.d.) veel leren. 8. Een goede manager is een totaal andere persoonlijkheid dan een goede leider. Een manager beheer(s)t strategieën, tactieken, processen, stappenplannen, etc. Een leider leidt primair anderen (geeft leiding aan mensen, via mensen) op weg naar een visie (droom, belofte etc). 9. Een solistische leider kan niet bestaan. Leiderschap is niet mono. Een leider zonder een team (en corrigeerbaar door een team) is een verkeerde leider. Een goede leider weet wat wederzijdse afhankelijkheid is en kent zijn eigen zwakke plekken (en zijn sterke punten uiteraard ook) en laat zich juist op die zwakke punten aanvullen en corrigeren. 10. Goed leiderschap durft in een groeiproces te gaan staan, heeft tijd en geduld en laat zichzelf leiden en corrigeren. Allereerst door God, maar ook door andere christenen. 11. Veranderingsprocessen horen bij leiderschap. De status quo handhaven is geen optie. God wil dat we veranderen. Zelf veranderen, de kerk veranderen en vooral ook de wereld veranderen. 12. Leiderschap heeft ook met cultuur te maken. Een oprecht christen leider in Frankrijk is een totaal andere leider dan zijn Filippijnse broeder of zuster. Waarom? Omdat de volksaard (de cultuur) van Frankrijk en de Filippijnen totaal van elkaar verschillen. Nederlanders hebben bijvoorbeeld een merkwaardige
houding van betweterigheid over zich. Daarom ‘weten’ we ook precies wat er niet deugt aan Amerikaans of Duits leiderschap. Deze 12 punten wil ik in de loop van de tijd aan de orde stellen in Leadership. In deze Leadership vindt u dus al iets over het eerste punt terug.
