||||||||||
PRAKTIJKMasterclass
Deel 4
Mens en dier
Fotograaf en workshopdocent Arthur van Riet woont en werkt in Noorwegen. Photo Digitaal Magazine vroeg hem een serie Masterclasses te schrijven. In vier delen leer je meer over het meest ongrijpbare begrip in de fotografie: inspiratie.
Tekst en fotografie: Arthur van Riet
A
Mens en Dier luidt de titel van deze vierde en tevens afsluitende masterclass. Aandacht dus voor levende wezens, van vlees en bloed, die zich door het landschap bewegen. Aandacht voor de manier waarop ze op mij en mijn camera reageren. En ik op hen en hun gedrag. Ik ben echter anders gefascineerd door het gedrag van mensen dan door het gedrag van dieren. Als ik mensen observeer heb ik een duidelijke mening over hun gedrag. Die mening kleurt mijn emotie en overduidelijk ook mijn beeld. Dit keer zie je enkel zwart-wit beelden, mijn gevoel moet kleur geven aan de gepresenteerde beelden.
Even terug Voordat ik naar Noorwegen emigreerde fotografeerde ik nagenoeg alleen mensen en menselijk gedrag. Dat moet hebben gelegen aan het feit dat er wel heel erg 42 PHOTO DIGITAAL
veel mensen in ‘mijn’ ruimte of landschap aanwezig waren. In die periode inspireerde de fotograaf Martin Parr me enorm. De wijze waarop hij mensen en menselijk gedrag in een beeld vat spreekt me erg aan. Soms ironisch en soms met ronduit bijtende satire. Zijn boek Small World is misschien wel het meest geliefde van alle fotoboeken die ik bezit. In het boek ‘kijkt’ Parr naar het wereldwijde toerisme en ziet dat deze toenemende ‘global culture’ ervoor zorgt dat de manier waarop naar verschillende culturen wordt gezocht ertoe leidt dat juist daardoor deze culturen worden verwoest. Zelf heb ik ook rondgekeken met mijn camera in de recreatie-industrie. Geïnspireerd door Parr wilde ik uiting geven aan het gevoel dat ik krijg als ik in een overdekte wildwaterbaan, ski- of schaatshal rondkijk. Of mannen verkleed in commando-outfit zie vissen op
voorntjes. Het gevoel dat ik dan krijg? Beklemming! Let op, het is mijn gevoel. De mensen die hun vrije tijd op deze manier invullen doen dat waarschijnlijk vanuit een totaal ander gevoel. En wie ben ik om dat niet te respecteren? In een fotoserie A heb ik mijn gevoel vertaald. Ik heb vijf bekenden gevraagd om, in de outfit die bij hun passie hoort, plaats te nemen aan de rand van een tuinvijver in de achtertuin van een nieuwbouwwoning in een Vinex-wijk. Half december halverwege de middag, regen, bij graadje of vier... Ik heb ze gevraagd de linkerschouder iets te laten hangen. Ik heb een 50mm primelens gebruikt om een realistische kijkhoek te krijgen en een zwakke flits gebruikt om een effect te krijgen waardoor ze iets loskomen van de situatie waarin ze zich bevinden. Hun gezichtuitdrukking ontstond vanzelf toen ik ze vroeg me te vertellen hoe ze zich op dat moment voelden. Zo af en toe krijg je
iets cadeau. De lange en smalle uitsneden heb ik toegepast om het gevoel van beklemming te accentueren. Zoals gezegd: deze foto zegt meer over mij en mijn manier van observeren – of manier van ervaren, zo je wilt – dan over de modellen.
Vergeten Heden Een project waar ik met mijn hele ziel en zaligheid aan heb meegewerkt is de totstandkoming van het boek “Vergeten Heden”. In dit beeldboek hebben we, Martijn van Oorschot, Peter-Paul Schouten en ondergetekende, bewoners van een verpleeghuis die door dementie en andere hersenziektes hun heden zijn vergeten weer een gezicht proberen te geven. De inspiratie en daardoor de motivatie die mij dreven tot het maken van dit boek kwamen voort uit ervaringen in mijn eigen leven. Ik heb mijn favoriete opa zien vervagen en uiteindelijk oplossen en uit beeld zien verdwijnen als gevolg van de ziekte van Alzheimer. Van de ene op de andere dag herkende hij me niet meer. En dat terwijl hij me altijd stimuleerde in het ‘anders kijken’, de
B C
PHOTO DIGITAAL 43
PRAKTIJKMasterclass D
E
44 PHOTO DIGITAAL
humor en schoonheid van alles in te kunnen zien. Hij inspireerde me dus eigenlijk postuum om aan dit project mee te werken, welke ik samenvatte in de vraag: “Wat is dan de mens?” Want ook onze hersenen zijn maar een orgaan. Een wonderbaarlijk orgaan weliswaar, maar toch. En dat orgaan kan ziek worden. Net zo goed als een lever of een nier. Een lever die ziek is doet weinig af aan de menselijkheid van de mens van wie die lever is. Zieke hersenen roepen die vraag naar menselijkheid wel op. Hoeveel mens ben je nog als je constant je heden vergeet? En wat zegt dat over ons, de mensen die schijnbaar nog in staat zijn om dat heden vast te houden? Kijk eens naar het dubbelportret B van een bewoonster die ik iedere keer weer onderuit gezakt in haar rolstoel zag slapen. Gebit in de theebeker die voor
haar staat. Af en toe werd haar vocht of voedsel toegediend en dat was het dan. Wie was ze? Waar dacht ze aan? Dacht ze nog wel? Ik heb dagenlang in haar omgeving doorgebracht met het doel iets van contact te krijgen. Toen ik op een middag langs haar kamer liep zat ze ineens zeer waardig aan haar tafel. In een flits herkende ik haar als mijn eigen omaatje zoals die altijd bij haar raam aan haar tafel haar thee nuttigde en mij vertelde over de oorlog. Daar was het contact dat ik zocht. De collage C laat zien dat ik door het gebruik van technieken als dubbelbeeld (bijvoorbeeld door het gebruik van een spiegel) mijn dubbele gevoel bij de situatie kan uitdrukken. En door het bewuste gebruik van scherpte/ onscherpte beeld ik het vervagen van het heden in het brein van de cliënten en hun
gevangenschap in zichzelf uit. Ook hier heb ik voor alle beelden het 50mm f1.4 objectief gebruikt om de kijkhoek zo realistisch mogelijk te krijgen. De 50mm gold lange tijd als standaardobjectief voor 35mm-camera’s. Denk maar aan oude meesters als Henri Cartier-Bresson of Ralph Gibson die vrijwel hun hele carrière met een meetzoekercamera met een 50mm objectief hebben gefotografeerd. Hij wordt ‘normaal’ of ‘standaard’ genoemd omdat hij op een 35mm camera dicht benadert hoe het menselijk oog de wereld ervaart. Op de 36 x 24mm full-framesensor van mijn digitale spiegelreflex werkt dat ook zo.
Ondergronds Mensen en hun gedrag inspireert mij, wat me beweegt dat te verbeelden. Maak ik dan alleen maar vrij werk? Was het maar
waar. Om me deze tijd- en geldverslindende passie te kunnen veroorloven werk ik ook in opdracht. Zo’n opdracht kwam uit Groot-Brittannië. Een spoorwegbedrijf vroeg mij of ik in drie dagen een beeld wilde neerzetten van de situatie waarin het bedrijf zich op dat moment bevond. Men had de twee jaren daarvoor ontzettend hard gewerkt om het slordige en onveilige imago van hun product, personenvervoer per trein in en rond Liverpool, weg te werken. Een totaal nieuw en zeer intensief schoonmaakprogramma, het lichter en moderner maken van de deels ondergrondse stations en het materieel hadden een effect bewerkstelligd om trots op te zijn. En het instellen van een team beveiligers met de bevoegdheden van een soort ‘reservepolitie’ (die werden omschreven als ‘treincommando’s’) was bedoeld om potentiële verstoorders van deze idylle voldoende te intimideren zodat ze wel drie keer nadenken voordat ze zwart reizen, een papiertje op de grond gooien of een geschoeide voet met Liverpudlian klei op een treinbankje plaatsen.
Het waren drie boeiende, lange en vermoeiende dagen. Tachtig procent van de tijd was ik ondergronds: van ‘s ochtends zeven uur tot ‘s avonds elf uur. En steeds kwam ik weer die commando’s tegen. Kijk, een schone trein fotograferen is nog wel te doen. Maar een commando in ‘full combat’ is lastiger. Zeker als ze steeds heel netjes naast elkaar gaan staan en erg vriendelijk lachen tegen het vogeltje. Lekker intimiderend. Dit beeldmateriaal moest ook mee naar speciaal georganiseerde avonden op scholen, jeugdhonken en zelfs in de gevangenis. Dus heb ik de methode ‘uitlokking’ toegepast. Ik wilde verbeelden vanuit het perspectief van de dader. Een ploeg commando’s is in het eerste beeld D onderweg naar een melding. In het tweede beeld betrappen ze de dader en in het laatste beeld arresteren ze hem nadat hij uit de trein verwijderd is. Ik heb ook echt mijn schoenen op de bank gezet en papier op de grond gegooid. Zelfs een conducteur uitgelachen toen hij om mijn kaartje vroeg. Tijdens de betrapping, maar nog voor de arrestatie, heb ik
mezelf geïdentificeerd aan de commando’s om erger te voorkomen. Ik heb met een 20 mm groothoek gefotografeerd en in beeld twee en drie gekozen voor het zogenaamde Leni Riefenstahlperspectief. Het gekozen standpunt ligt laag ten opzichte van het model. Daardoor krijgt het model macht en kracht. Leni Riefenstahl paste dit onder andere in de jaren ‘30 van de vorige eeuw toe in haar fotoserie Olympia en de film Triumph des Willens. Dat Hitler en het door Goebbels gewenste beeld daarin model stond doet niets af aan haar esthetische talent. Ze was zeer vernieuwend. Mijn opdrachtgever heeft het lef gehad om de beelden uit deze serie te gebruiken. Gelukkig maar, want ik benader mijn opdrachten op exact dezelfde wijze als mijn vrije werk. Ik observeer en verbeeld wat ik voel. Daar ben ik dan ook wel erg duidelijk over tegen mijn opdrachtgevers.
Dierentuin Via Nederland en Groot-Brittannië keren
PHOTO DIGITAAL 45
PRAKTIJKMasterclass
F
we weer terug naar mijn huidige thuisbasis Noorwegen. In de vorige drie Masterclasses is het je wellicht opgevallen dat er weinig vlees en bloed in de gepresenteerde beelden zat. Ik heb ook verteld dat ik me bewust een aantal jaren onttrokken heb aan overbevolkte ruimtes. Dat het uitbeelden van het sublieme van de natuur mijn project was. De ongerepte leegte die overvol zit met de meest fascinerende details en die vertelt dat je er mag zijn, maar zich er niets van aantrekt dat je er bent. Mooi verhaal Arthur, zul je zeggen, maar waar blijven die dieren nou? Met enige regelmaat passeren er ook dieren tijdens mijn aanwezigheid in de natuur. Vooral van het rennende soort: rendieren dus. In Nationaal Park Rondane lopen nog wilde kuddes rond. Soms schrikken ze van me en slaan op de vlucht. Soms merken ze me niet op en is het ze totaal om het even dat ik er ben.
FOTO-EXPEDITIE WAURORA BOREALIS LOFOTEN 2012 Als afsluiting van deze serie Masterclasses nodigt Arthur van Riet je uit mee te gaan om een van de mooiste natuurfenomenen te bewonderen én te fotograferen: de Aurora Borealis (het noorderlicht). In februari 2012 gaat hij met maximaal tien deelnemers naar de Lofoten om in dit prachtige Noorse landschap met de Aurora Borealis aan de slag te gaan. Meer informatie en een uitgebreide reisbeschrijving vind je op www.nordicvision.nl. Ga je mee?
46 PHOTO DIGITAAL
Ik ben nooit zo’n dierenfotograaf geweest. Tijdens een workshop is mij in dat kader wel eens de vraag gesteld wat er voor nodig was om een tijgerkop beeldvullend en haarscherp in beeld te krijgen. “Een camera met een 200 mm objectief en een kaartje voor de dierentuin,” was daarop mijn steevaste antwoord. Lullig als je net een dure rondreis door de wildernis hebt geboekt. “Kijk rond hoe je jouw gevoel bij Afrika zou willen verbeelden. Dan zie je gegarandeerd meer dan de eeuwige Big Five, wat eigenlijk ook maar een marketingverzinsel is. En kom je een olifant of een tijger tegen, blijf dan vooral op veilige afstand en beslis of je er naar kijkt in het grotere geheel of dat je voor dé trofee van je reis gaat.” Wil je echt meer leren over het fotograferen van roofdieren, kijk dan eens bij Vincent Munier of Roger Brendhagen. Lees over hun ontberingen en de situaties waarbij het bijna fout afliep. Zij kennen het gedrag van de dieren en weten hoe je op ze moet wachten of hoe je ze dient te benaderen. Daarbij schieten ze ook nog een mooie plaat zo af en toe. Er komt heel veel bij kijken om zeldzame en wilde dieren in het wild te fotograferen. Overigens heeft Vincent Munier mij geïnspireerd om ook dieren te gaan fotograferen de laatste tijd. Hij weet op schitterende wijze een dier klein in het landschap te plaatsen. Ik krijg bij zijn
beelden altijd een erg goed gevoel. Zijn hele beeld doet er toe. Hij laat het dier zien in verhouding tot de ruimte en het landschap waarin het zich bevindt. De foto’s in zijn beeldboek White Nature laten een niet te beschrijven schoonheid zien. Soms maak je een toevalstreffer, een foto zoals je die maar zelden tegenkomt E . Alles klopt in 1/500 van een seconde. In de vorige editie schreef ik over het moment dat ik een klein boompje op een witte hoogvlakte fotografeerde. In de verte zag mijn vrouw een grijze vlek zich door het landschap verplaatsen. We moesten toch die kant op en reden dus in de richting van de vlek. Op de radio de melding dat er een kudde van 1000 wilde rendieren in de nabijheid van de weg was gesignaleerd. Opletten dus voor overstekend wild! Naderbij komend de 200 mm f2.8 op de body geschroefd en op dat moment duikt de leider van de kudde een kuil in en komt er weer uit. De langgerekte groep erachter volgt het voorbeeld en ik zag ‘m aankomen. Een beeld met een grafisch ritme dat nagenoeg synchroon loopt met het omliggende landschap. Dat gebeurt nooit meer. Niet als ik in de buurt ben althans ...
Slotakkoord De twee tamme rendieren F lopen wel los rond maar zijn eigendom van iemand. Ze zijn gewend aan mensen. Het laat ze volgens mij totaal onverschillig dat ik een grote witte lens op ze sta te richten. Ik wil afsluiten met dit beeld omdat het tot mijn verbeelding spreekt, ook tot de jouwe hoop ik. En ik hoop nog sterker dat je die verbeelding ook de ruimte geeft of gaat geven. Ik heb een poging gedaan om in vier artikelen het begrip ‘inspiratie’ tastbaarder te maken door te verhalen over wat en wie mij inspireren, gelardeerd met een selectie van beelden die ik de afgelopen zeven jaar heb gemaakt. Inspiratie is niets meer of minder dan een bron waaruit je kunt putten. De betekenis van het woord komt neer op ‘inademen’. Overigens, een tip die ik ooit van opa kreeg. “Adem de ruimte waarin je bent in met je ogen en adem het beeld dat je krijgt uit met gevoel.” Beste lezers, fotografen. Alles is al gefotografeerd. Jouw unieke beeld komt pas tevoorschijn als jij uitademt op de manier waarop jij ziet en voelt. Veel lucht toegewenst. Neem het licht en vooral de tijd. Tot ziens! Q
