Meerjarenbeleidsplan

Meerjarenbeleidsplan 2014-2016

Stichting Bibliotheek Oostland 4 december 2013

Meerjarenbeleidsplan 2014—2016 Bibliotheek Oostland

Meerjarenbeleidsplan 2014—2016 Bibliotheek Oostland pagina 2


Inhoudsopgave 1 2 3

Samenvatting ..................................................................................................................... 4 Evaluatie beleidsperiode 2012-2014 .................................................................................. 5 Externe ontwikkelingen ...................................................................................................... 7 3.1 Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen, de bibliotheekwet ................................ 7 3.2 Branchestrategie 2012-2016 ........................................................................................... 7 4 Lokale ontwikkelingen ........................................................................................................ 9 5 Visie, missie en kernwaarden .......................................................................................... 11 5.1 Visie ............................................................................................................................... 11 5.2 Missie ............................................................................................................................ 11 5.3 Kernwaarden ................................................................................................................. 11 6 Strategie en beleid ........................................................................................................... 12 6.1 De waarde van de bibliotheek ....................................................................................... 12 6.2 Doelgroepen .................................................................................................................. 12 6.3 Kernfuncties................................................................................................................... 13 7 Strategische doelstellingen .............................................................................................. 14 Producten, diensten en programma’s ..................................................................................... 15 8. Educatieve en informatieve programma’s voor de doelgroepen......................................... 15 8.1 Doelgroep nul- tot achttienjarigen ................................................................................. 15 8.2 Doelgroep kwetsbare volwassenen .............................................................................. 16 8.3 Landelijke activiteiten .................................................................................................... 17 8.4 Overige doelgroepen ..................................................................................................... 17 9. Innovatie en samenwerking................................................................................................. 19 9.1 Lokale en regionale samenwerking ............................................................................... 19 9.2 Samenwerking met DOK Delft ...................................................................................... 19 9.3 Samenwerking Historische Verenigingen ..................................................................... 19 9.4 Sociaal café Pijnacker ................................................................................................... 19 9.5 Leeszaal- en uitleenfunctie............................................................................................ 19 9.6 Gemaksdiensten ........................................................................................................... 20 9.7 Business-to-business markt .......................................................................................... 20 9.8 Volksuniversiteit en kenniscentrum ............................................................................... 21 9.9 Onderwijs....................................................................................................................... 22 9.10 Duurzaamheid ............................................................................................................. 23 Organisatie .............................................................................................................................. 25 10. Medewerkers ..................................................................................................................... 25 10.1 Vrijwilligers................................................................................................................... 25 11. Middelen ............................................................................................................................ 26 11.1 Vestigings- en spreidingsbeleid .................................................................................. 26 11.2 Verhuur ........................................................................................................................ 27 11.3 Collectie en collectiebeleid .......................................................................................... 27 12 Marketing en Communicatie........................................................................................ 28 13 Kwaliteitszorg en certificering ...................................................................................... 29 14 ICT ............................................................................................................................... 30 14.1 Bibliotheek.nl en de Digitale Bibliotheek ..................................................................... 30 15 Management van processen ....................................................................................... 31 16 Financiën ..................................................................................................................... 32 17 Strategiekaart 2014-2016 Bibliotheek Oostland.......................................................... 34



1. Samenvatting In 2013 heeft Bibliotheek Oostland op basis van de resultaten uit de voorgaande beleidsperiode, de externe (lokale) ontwikkelingen en toekomstige ambities een nieuw Meerjarenbeleidsplan opgesteld voor de periode 2014 tot en met 2016. De huidige, economische ontwikkelingen nemen een centrale plek in, in het Meerjarenbeleidsplan. Vanaf 2014 zijn er dusdanige bezuinigingen aangekondigd vanuit de gemeente Lansingerland en gemeente Pijnacker-Nootdorp dat de bibliotheek genoodzaakt is om een aantal keuzes te maken in onder meer huisvesting en dienstverlening. Eén van de belangrijkste ontwikkelingen in dit kader is dat de vijf huidige vestigingen die op dit moment allemaal een gelijkwaardig dienstverleningsniveau bieden, zullen veranderen. Er blijven twee volwaardige vestigingen in Berkel en Rodenrijs en Pijnacker, de zogenoemde A-bibliotheken. De vestiging Nootdorp wordt een B-Bibliotheek. De vestigingen Bergschenhoek en Bleiswijk worden C-bibliotheken. In zowel de B- als C-bibliotheken ligt de focus op de doelgroep jeugd tot 18 jaar, met als verschil dat er in de B-bibliotheek een grotere collectie voor volwassenen beschikbaar blijft. Wij zullen ook de rest van onze dienstverlening de komende jaren nog specifieker richten op de doelgroep jeugd van nul tot achttien jaar en de doelgroep kwetsbare volwassenen. Bibliotheek Oostland is dan ook in beide gemeenten opgenomen in het sociale domein in de rol van maatschappelijke netwerkpartner. In deze rol proberen wij, samen met een aantal andere partners, zoveel mogelijk (potentieel) kwetsbaren op te vangen en terug te brengen in de maatschappij. Ondanks de aangekondigde bezuinigingen ziet Bibliotheek Oostland ook veel kansen liggen in de komende periode en willen wij een aantal diensten (door)ontwikkelen om zo veel mogelijk tegemoet te komen aan de (veranderende) wensen van onze klanten. Wij zoeken daarbij zo veel mogelijk de samenwerking met andere lokale partijen op. Zo steken we verder in op een aantal gemaksdiensten, zoals het aanbieden van producten en diensten via een webshop, bezorgen aan huis en gespreide betaling. Ook willen we door middel van de realisatie van een sociaal café, door een leeszaalfunctie te bieden in de vestingen en de rol van Volksuniversiteit op te pakken een laagdrempelige ontmoetingsplek zijn en blijven voor de inwoners van beide gemeenten. De bibliotheek volgt op de voet de ontwikkelingen binnen het onderwijs en ten aanzien van de doelgroep kwetsbare volwassenen, waarbij voor deze laatste doelgroep de intensivering van de samenwerking met lokale partners essentieel is. Door onder meer het project Cultuureducatie met Kwaliteit voor het primair onderwijs, een aantal combinatiefunctionarissen die gecombineerd in het onderwijs en voor de bibliotheek werken, speciale collecties en programma’s voor het primair en voortgezet onderwijs wordt geprobeerd zo veel mogelijk in te spelen op de ontwikkelingen binnen het onderwijs. De combinatiefunctionarissen in 2013

Bij alles wat wij de komende jaren willen realiseren houden wij de landelijke ontwikkelingen, zoals een landelijke bibliotheekpas en de ontwikkeling van een landelijke bibliotheekcatalogus en – website goed in de gaten en sluiten wij, daar waar mogelijk en zinvol aan.



2. Evaluatie beleidsperiode 2012-2014 Voorafgaand aan de beleidsperiode 2014-2016 geeft dit hoofdstuk een korte terugblik op de beleidsperiode 2012-2014. In 2013 is het Meerjarenbeleidsplan 2012-2014 geëvalueerd. Het doel van de evaluatie was om te bepalen waar Bibliotheek Oostland op dit moment staat, welke ambities en doelstellingen zijn gerealiseerd en welke wij moeten meenemen naar de aankomende beleidsperiode. Bibliotheek Oostland heeft in het Meerjarenbeleidsplan 2012-2014 voor zichzelf vijf uitgangspunten benoemd: 1. Belangrijkste uitgangspunt is certificering in 2013 volgens de Certificeringsnorm Openbare Bibliotheken 2010-2013 waardoor een minimale kwaliteit van de dienstverlening en bedrijfsvoering gewaarborgd is. Op 8 juli 2013 is Bibliotheek Oostland bezocht door een auditor van de Stichting Certificering Openbare Bibliotheken. Op basis van de aangeleverde documentatie en de gesprekken die de auditor heeft gevoerd is onze bibliotheek gecertificeerd. De punten die tijdens de certificering geconstateerd zijn, worden opgepakt in de volgende beleidsperiode. 2. Het huidige dienstverleningsniveau minimaal handhaven en borgen. Vanwege de financiële situatie vraagt dit om duidelijke keuzes: welke producten en diensten worden op welke plaats tegen welke prijs aangeboden. De kaasschaafmethode voldoet niet meer om opgelegde bezuinigingen te pareren. Per 1 januari 2012 is de bibliotheek gestart met een reorganisatie om de organisatie financieel gezond te houden. Hierbij zijn wij ingehaald door de tijd: in 2013 zijn bezuinigingen aangekondigd voor de jaren 2014 en 2015 binnen zowel gemeente Lansingerland als gemeente PijnackerNootdorp. Ondanks de reorganisatie en de aankomende bezuinigingen is het ons gelukt om het dienstverleningsniveau te handhaven, waarbij wij wel duidelijke keuzes hebben gemaakt. Zo hebben wij differentiatie aangebracht in zowel de openingstijden als het aanbod van de vestigingen. Dit uitgangspunt is ook voor de komende beleidsperiode nog actueel. 3. Inspelen op veranderend gebruikersgedrag. Ook op innovatief gebied heeft de bibliotheek niet stilgezeten. In Pijnacker en Delfgauw hebben wij een pilot opgestart om te bezorgen aan huis. Daarnaast kan men nu via de website reserveren. De verdere uitbouw van dergelijke gemaksdiensten (via onder meer de website) staat ook voor de komende jaren op de agenda om te blijven inspelen op het veranderende gebruikersgedrag. In de vorige beleidsperiode heeft de bibliotheek speciale aandacht gegeven aan kinderen van nul tot twaalf jaar en hun ouders. In de praktijk is vooral veel aandacht besteed aan de doelgroep vier tot twaalf jaar door samenwerking met het primair onderwijs, maar ook in sterkere mate dan verwacht met het voortgezet onderwijs (twaalf tot achttien jaar). Dit uitgangspunt is een doorlopende, wij blijven ook in de komende jaren inspelen op het gebruikersgedrag van onze klanten. 4. Kernfuncties optimaal inzetten op de gemeentelijke beleidsuitgangspunten gericht op maatschappelijke participatie, vergroten zelfredzaamheid en leefbaarheid. Ieder jaar heeft Bibliotheek Oostland een programma weten te realiseren waarmee zij haar kernfuncties optimaal heeft ingezet. Met een aanbod voor vooren vroegschoolse educatie, het primair en voortgezet onderwijs, laaggeletterden en aangepast lezen hebben wij, in samenwerking met veel lokale partners, in beide gemeenten veel verschillende doelgroepen bereikt en een bijdrage geleverd aan de gemeentelijke uitgangspunten. Meerjarenbeleidsplan 2014—2016 Bibliotheek Oostland pagina 5


5.

Landelijke en provinciale ontwikkelingen op het terrein van de vijf kernfuncties – HRM, marketing en IT – volgen en introduceren (daar waar zinvol en financieel haalbaar).

De bibliotheek heeft zo veel mogelijk aangesloten bij de provinciale en landelijke ontwikkelingen rond de landelijke bibliotheekcatalogus, de landelijke huisstijl en de implementatie van een CRM. Dit zullen wij ook in de komende periode voortzetten.

Een deel van het educatieve programmaboekje



3. Externe ontwikkelingen In de bibliotheekbranche, maar vooral ook daarbuiten, is en blijft sprake van veel ontwikkelingen dat van invloed zijn op de taken van Bibliotheek Oostland. Een groot deel van de ontwikkelingen die in de afgelopen beleidsperiode van belang waren, is dat nu nog. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vergrijzing van de bevolking, de veranderende vrijetijdsbesteding, de toename van het opleidingsniveau en de verdere individualisering en digitalisering. Ook de aanhoudende economische crisis en de hieruit voortvloeiende bezuinigingen door gemeente Lansingerland en gemeente Pijnacker-Nootdorp zijn van groot belang voor Bibliotheek Oostland. De bibliotheek biedt deze bezuinigingen al enkele jaren het hoofd door onder meer kostenreductie en efficiëntieverhoging. De grote bezuinigingsronde die is aangekondigd vanaf 2014 is echter niet meer geheel op deze wijze op te vangen. Daarom moet de bibliotheek concessies doen in haar dienstverlening. Dit wordt verder toegelicht in het hoofdstuk Lokale Ontwikkelingen. Een belangrijke ontwikkeling hierbij is het veranderende gebruik door klanten van de bibliotheek. Binnen de bibliotheeksector zijn de teruglopende aantallen leden en uitleningen al langere tijd een trend. Ook Bibliotheek Oostland heeft hier sinds kort meer mee te maken. Daarnaast verschuift de focus van het fysieke naar het digitale vlak en zijn de bezoekers van de bibliotheek niet altijd lid, maar gebruiken zij de bibliotheek als ontmoetingsplek. Uitgangspunt van de bibliotheek is dat gebruik belangrijker is dan bezit en dit past prima in de huidige (landelijke) ontwikkelingen. Samen met Bibliotheek.nl (BNL), het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) en de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) onderzoeken wij hoe we hierop kunnen inspringen en proberen we zo veel mogelijk aan te sluiten bij de landelijke ontwikkelingen op dit gebied. De consequenties van de landelijke ontwikkelingen zijn nog onvoldoende duidelijk, maar kunnen zeker invloed hebben op het beleid en de toekomst van Bibliotheek Oostland.

3.1 Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen, de bibliotheekwet Met het oog op veranderingen in de samenleving en de veranderende positie van de openbare bibliotheek is in 2011 de voorbereiding gestart van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen, kortweg de bibliotheekwet. In april 2013 kwam een concepttekst beschikbaar die na internetconsultatie, het advies van de Raad voor Cultuur en de adviezen op het terrein van haalbaarheid is verwerkt tot een aangepaste versie van de wet. Deze versie is behandeld in de ministerraad en is nu voorgelegd aan de Raad van State. Nadat de Raad van State zijn advies heeft gegeven, kan de wet aan de Tweede Kamer worden aangeboden. Het advies van de Raad van State wordt eind 2013 verwacht. Tot dat moment is de tekst van de wet niet openbaar. De hoofdlijnen van de concepttekst van het wetsvoorstel zoals in april beschikbaar gesteld kunnen als volgt worden samengevat: · De maatschappelijke functies van de openbare bibliotheek worden gedefinieerd. Kortweg worden deze aangeduid met ‘lezen, leren en informeren’. · Er komt een landelijke digitale bibliotheek waarvan iedereen lid kan worden. · Alle bibliotheekorganisaties (lokaal, provinciaal en landelijk) werken zodanig samen dat alle inwoners van Nederland toegang hebben tot zo veel mogelijk informatie en cultuur. Waar en in welke vorm dan ook: fysiek, digitaal, via pc, tablet of mobiel. · De Koninklijke Bibliotheek, die steeds meer documenten ook digitaal beschikbaar stelt, gaat een centrale rol spelen in het bibliotheeknetwerk.

3.2 Branchestrategie 2012-2016 De branchevereniging Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) heeft in juli 2012 de branchestrategie De Bibliotheek levert waarde – Strategie 2012-2016 gepubliceerd. In deze strategie zijn drie mogelijke keuzes uitgewerkt die van invloed kunnen zijn op de strategie van een individuele bibliotheek:



Keuze 1: De bibliotheek is er voor individu en samenleving Keuze 2: De bibliotheek is een fysiek en digitaal informatieknooppunt Keuze 3: De bibliotheek onderneemt Samengevat is de strategie voor de Bibliotheek van de Toekomst volgens de VOB : De openbare bibliotheek levert waarde aan individu en samenleving als fysiek en digitaal informatieknooppunt door maatschappelijk te ondernemen. Waarbij het uitgangspunt van het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) is dat lokale dienstverlening flexibel gekoppeld kan worden aan een breed beschikbare digitale dienstverlening. Bibliotheek Oostland ziet voor zichzelf mogelijkheden binnen alle drie de keuzes en werkt deels ook al op deze manier. Bibliotheek Oostland ziet haar klanten als individuen en als groepen met persoonlijke wensen en voorkeuren en probeert de komende jaren hierop sterker in te spelen door nog vraaggerichter te werken. Het is hierbij van essentieel belang om zoveel mogelijk samen op te trekken met partners en de klanten van de bibliotheek, zoals het onderwijs, zodat wij hen een passend aanbod kunnen doen. Belangrijk onderdeel hierbij is marktonderzoek. Zo willen wij, naast het vierjaarlijkse klanttevredenheidsonderzoek, ook vaker kleinere klantonderzoeken doen, waarbij wij ook de doelgroepen bevragen die nog niet bediend worden. 'De bibliotheek als fysiek en digitaal informatieknooppunt' is voor Bibliotheek Oostland, ook de komende jaren, een zeer belangrijk uitgangspunt. Om als centrale plek in de lokale samenleving te staan, dient de bibliotheek hét knooppunt te zijn waar iedereen terechtkan voor informatie, zowel fysiek als digitaal. Dit kan betekenen dat de bibliotheek de informatie zelf heeft, maar ook dat de medewerkers van de bibliotheek weten naar wie ze de klant kunnen doorverwijzen. De bibliotheek verwacht daarom dat haar medewerkers op de hoogte zijn wat er zowel binnen de eigen organisatie als buiten de organisatie speelt. Het cultureel ondernemerschap staat al langere tijd op onze agenda en blijft ook de komende jaren een belangrijk onderwerp. In samenwerking met omliggende bibliotheken, zoals Bibliotheek Zoetermeer en Bibliotheek DOK Delft hebben wij het plan De Bibliotheek als Ondernemer opgesteld om het bedrijfsleven meer te bedienen. Daarnaast hebben wij al enkele jaren een sponsor- en fondsenwervingsbeleid waarmee wij door ondernemerschap minder afhankelijk willen worden van gemeentelijke subsidies. Ook dit beleid krijgt de komende jaren opvolging en aandacht.

Bibliotheek DOK Delft

Bibliotheek Zoetermeer



4. Lokale ontwikkelingen In januari 2013 heeft gemeente Lansingerland een kader geformuleerd waarmee het bibliotheekwerk ook voor de komende jaren veiliggesteld wordt. Gemeente Pijnacker-Nootdorp heeft het kader een aantal maanden later vastgesteld. De uitgangspunten die beide gemeenten geformuleerd hebben, zijn van grote invloed op de invulling van het beleid en de strategie van Bibliotheek Oostland. In de komende jaren zal de subsidie van de gemeenten aan Bibliotheek Oostland verminderd worden. Daarnaast hebben wij ook sinds kort te maken met een dalend aantal betalende leden en teruglopende uitleningen, waardoor de eigen inkomsten dalen. Het Experttraject1 van gemeente Lansingerland heeft duidelijk gemaakt dat er € 300.000 bezuinigd moet worden tot 2016. Daarnaast heeft deze gemeente duidelijke keuzes gemaakt in doelgroepen die mogen worden bediend met subsidiegelden: jeugd van nul tot achttien jaar en kwetsbaren. Deze keuze is van groot belang voor de invulling van het activiteitenprogramma maar vooral voor het dienstverleningsniveau van de bibliotheekvestigingen. Gemeente Pijnacker-Nootdorp heeft een bezuiniging van € 75.000 aangekondigd tot 2016. Bibliotheek Oostland is onderdeel van het sociale domein en benoemd als maatschappelijke netwerkpartner. In dit sociale domein dient de bibliotheek dezelfde doelgroep te bereiken als Gemeente Lansingerland heeft bepaald: jeugd van nul tot achttien jaar en kwetsbaren. De hoogte van de bezuiniging verschilt per gemeente. Daarom moeten beide gemeenten samen duidelijke afspraken maken over de hoogte van het subsidieniveau en het basispakket dat in beide gemeenten kan worden aangeboden. Hierbij is het nadrukkelijk niet de bedoeling dat de ene gemeente betaalt voor de andere gemeente. Om de bezuinigingen te kunnen realiseren heeft de bibliotheek kritisch gekeken naar de huisvesting van de vestigingen. Naast het terugbrengen van het dienstverleningsniveau van een vestiging, kijken wij ook naar de mogelijkheden van een zogenaamde embedded bibliotheek in een school of zorginstelling en verhuizing naar een goedkopere locatie. Vaststaat dat het niet langer mogelijk is om vijf gelijkwaardige vestigingen in stand te houden, zoals de afgelopen jaren nog altijd het geval is geweest. Wij moeten differentiëren in het dienstverleningsniveau van de vestigingen en B- en Cbibliotheken om een zo goed mogelijke dekking te blijven realiseren over de kernen. Sociaal domein Hierbij houden wij rekening met de rol van de bibliotheek als maatschappelijke netwerkorganisatie binnen het sociale domein van beide gemeenten. De gemeenten verwachten dat de bibliotheek samen met andere maatschappelijke netwerkorganisaties een hecht netwerk vormt dat in de lokale samenleving extra maatschappelijk rendement genereert op afzonderlijke initiatieven en hierbij een specifieke partnerrol vervult. Zo wordt gezorgd, eventueel met lichte ondersteuning door de gemeenten, dat inwoners die potentieel of incidenteel kwetsbaar zijn, niet in een vangnet van professionele (zorg)organisaties terechtkomen, maar juist eigen initiatief houden. De partners zijn nu bezig om dit vorm te geven in een gezamenlijk beleidsplan. Voor de bibliotheek zijn volwassen laaggeletterden een belangrijke doelgroep binnen het sociale domein. Ongeveer 11 tot 13 procent van de volwassen inwoners van de gemeenten Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp is laaggeletterd. Dat zijn bijna 13.000 inwoners. Door de economische omstandigheden ziet de bibliotheek een terugloop in het aantal kinderen dat naar een kinderdagverblijf gaat. Zij voorziet daarom dat er meer kinderen met een taalachterstand naar de basisschool gaan. Hier moet dan ook preventief aandacht aan geschonken worden in de vooren vroegschoolse educatie.

1

Experttraject gemeente Lansingerland is in het leven geroepen om met diverse disciplinesde toekomst van de bibliotheek in beeld te brengen Meerjarenbeleidsplan 2014—2016 Bibliotheek Oostland pagina 9


Bibliotheek Oostland beseft dat samenwerking met andere lokale instellingen en partijen hierbij dé succesfactor is. Vanwege de bezuinigingen op subsidies bestaat echter het risico dat de instellingen elkaar als concurrenten gaan ervaren. We willen daarom samen met de partners bepalen hoe we dit risico vermijden en hoe de samenwerking optimaal vorm kan krijgen. Het is belangrijk zoveel mogelijk te blijven inspelen op klantvragen en hierbij rekening te houden met het beperkte budget, beperkte formatie en de kaders van beide gemeenten. De medewerkers van de bibliotheek moeten zich ervan bewust zijn dat er minder middelen te besteden zijn en dat zij daarom nog commerciëler dienen te worden. Dit vergt een verandering in hun manier van denken en doen. Hieraan besteden we in de komende periode specifieke aandacht.

A-Bibliotheken Pijnacker en Berkel en Rodenrijs

B- Bibliotheek Nootdorp

C-Bibliotheken Bergschenhoek en Bleiswijk

Uitleenpunt Delfgauw



5. Visie, missie en kernwaarden Bibliotheek Oostland laat haar missie en visie aansluiten op de laatste ontwikkelingen. 5.1 Visie Bibliotheek Oostland biedt alle burgers vrije toegang tot informatie, kennis en cultuur zodat zij zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in de maatschappij. Op basis van het nieuwe beleid maakt Bibliotheek Oostland andere keuzes. Zij kiest de doelgroepen jeugd van nul tot achttien jaar en kwetsbare volwassenen. De bibliotheek is een belangrijke verbindende factor in de lokale samenleving en beschikt over een breed netwerk van samenwerkingspartners. De bibliotheek werkt hierbij altijd samen met andere lokale educatieve, culturele en maatschappelijke partners. 5.2 Missie Bij Bibliotheek Oostland kunt u terecht voor ontwikkeling, educatie, lezen en literatuur. In dit kader streeft Bibliotheek Oostland ernaar om een (digitaal) knooppunt te zijn in de lokale samenleving. Bibliotheek Oostland ziet het als haar taak om mensen te betrekken bij de maatschappij en maatschappelijke participatie voor iedereen mogelijk te maken. 5.3 Kernwaarden Om de visie, missie en strategie van Bibliotheek Oostland de komende jaren te realiseren hebben we een aantal kernwaarden benoemd:  Professioneel  Inspirerend  Betrouwbaar Deze kernwaarden werden ook in de voorgaande beleidsperiode genoemd. Wij zijn van mening dat deze kernwaarden nog steeds van groot belang zijn om de ambities, genoemd in dit plan, te kunnen waarmaken.



6. Strategie en beleid 6.1 De waarde van de bibliotheek Samen met Bibliotheek Zoetermeer en Bibliotheek DOK Delft participeert Bibliotheek Oostland in het traject De Bibliotheek als Ondernemer. Begin 2013 hebben de drie bibliotheken een onderzoek laten uitvoeren naar de culturele, sociale en economische waarde van de bibliotheek door Stichting Atelier, voor Creativiteit en Cultureel Ondernemerschap. Het onderzoek heeft geresulteerd in een waardenset voor de afzonderlijke bibliotheken en de bibliotheken gezamenlijk op basis van de huidige situatie. Ook heeft Atelier een advies uitgebracht op basis waarvan de bibliotheken, afzonderlijk en gezamenlijk, het ondernemerschap handen en voeten kunnen geven. Deskresearch en een interne en externe stakeholdersanalyse vormen de basis voor een waardenset voor de komende jaren. De waarden die bibliotheken gezamenlijk delen, zijn:  Ontplooiing  Laagdrempelig  Lokaal  Samenwerking  Traditioneel verdienmodel Als artistieke waarden zijn drie 'unieke' waarden per bibliotheek te noemen:  Prikkelend = Zoetermeer  Divers = Oostland  Onderzoekend = Delft De bibliotheken willen gezamenlijk nieuwe producten en diensten realiseren. Zij baseren deze op de waarden en door gebruik te maken van elkaars sterktes. Het rendement van dit traject bepalen zij via monitoring.

6.2 Doelgroepen De komende jaren richt Bibliotheek Oostland zich op de volgende doelgroepen2:  Jeugd tot achttien jaar  Kwetsbare doelgroepen, bijvoorbeeld: - Mensen met een taalachterstand - Mensen met een minimuminkomen (tot 115 procent van de bijstandsnorm) - Mensen met psychosociale problemen - Mensen met een psychiatrische achtergrond - Mensen in een sociaal isolement - Licht verstandelijk gehandicapten - Patiënten met aandoening of ziekte die beperkend is voor hun zelfredzaamheid - Ontregelde gezinnen - Kwetsbaren in de breedste zin des woords, onder wie ook mensen met achterstand in mediawijsheid De doelgroep jeugd tot achttien jaar en kwetsbare doelgroepen worden in de komende periode specifiek bediend op basis van de beschikbare subsidie van gemeente Lansingerland en gemeente Pijnacker-Nootdorp. Alle overige doelgroepen bedienen wij zoveel mogelijk op basis van het profijtbeginsel, aanvullende subsidies, eigen bijdragen of fonds- of projectgelden. De B- en C-Bibliotheken (respectievelijk Nootdorp, Bleiswijk en Bergschenhoek) zijn specifiek gericht op de doelgroep jeugd.

2

gegevens op basis van: Kader toekomstbestendig bibliotheekwerk in Lansingerland, januari 2013; Visie sociaal domein Pijnacker-Nootdorp, 12 februari 2013 en Ontwerpnota Visie op cultuur in Pijnacker-Nootdorp, januari 2013



De doelgroep kwetsbaren en de overige doelgroepen worden vooral bediend in de vestigingen in Berkel en Rodenrijs en Pijnacker. Deze vestigingen huisvesten de collectie voor de overige doelgroepen en organiseren activiteiten voor hen.

6.3 Kernfuncties In voorgaande jaren heeft Bibliotheek Oostland zich altijd gericht op alle vijf kernfuncties: · Lezen & Literatuur · Educatie & Ontwikkeling · Kennis & Informatie · Kunst & Cultuur · Ontmoeting & Debat Wij blijven ons de komende jaren richten op alle vijf de kernfuncties. Wij focussen ons daarbij sterker op Lezen & Literatuur en Educatie & Ontwikkeling. Ontmoeting & Debat komt meer centraal te staan in de twee grote vestigingen Pijnacker en Berkel en Rodenrijs. Bibliotheek Oostland profileert zich hierbij als laagdrempelig lokaal en digitaal informatieknooppunt.



7. Strategische doelstellingen Voor de komende jaren heeft Bibliotheek Oostland de volgende strategische doelstellingen benoemd: 1. Dienstverlening invullen conform afspraken tussen bibliotheek en gemeenten. De bibliotheek moet haar dienstverlening de komende jaren vanwege de lokale ontwikkelingen veelal op een andere manier invullen. De bibliotheek zal al haar activiteiten toetsen aan deze afspraken. 2. Inspelen op veranderend gebruikersgedrag. Het gebruikersgedrag van onze klanten verandert continu. Zo verwachten klanten sneller antwoord, willen zij meer digitaal kunnen doen en gebruiken zij de bibliotheek steeds vaker als ontmoetingsplek naast materialen lenen. De dienstverlening die wij de komende jaren aanbieden wordt afgestemd op de steeds veranderende wensen van klanten. 3. Kernfuncties optimaal inzetten, hierbij gebruikmakend van marketing, HRM en IT. De bibliotheek richt zich de komende jaren vooral op de kernfuncties Lezen & Literatuur, Ontwikkeling & Educatie en in de twee grote vestingen ook op Ontmoeting & Debat. Bij activiteiten om deze kernfuncties uit te voeren, sluiten wij waar zinvol en haalbaar aan op bestaande initiatieven. Dit kunnen zowel initiatieven binnen de organisatie zijn als daarbuiten – lokaal, regionaal of landelijk – op het gebied van marketing, HRM en IT. Randvoorwaarden Om de strategische doelstellingen te bereiken zijn de volgende randvoorwaarden benoemd: 1. Continue kwaliteitsborging; 2. Bedrijfsmatig werken (doelmatigheid, financieel, communicatie); 3. Een volwaardige IT-voorziening; 4. Medewerkers moeten in staat zijn om flexibel om te gaan met de veranderende bedrijfscultuur en dienen competenties te ontwikkelen om het nieuwe beleid gestalte te geven; 5. Samenwerking. In de volgende hoofdstukken worden de activiteiten uiteengezet die moeten bijdragen aan realisatie van de strategische doelstellingen.



Producten, diensten en programma’s 8.

Educatieve en informatieve programma’s voor de doelgroepen

Voor Bibliotheek Oostland blijft het inspelen op de behoeften van haar klanten een zeer belangrijk uitgangspunt. Dit geldt ook voor de activiteiten: het is nodig om deze te differentiëren naar doelgroep. Om de samenhang en diversiteit van de activiteiten te borgen ontwikkelen wij per doelgroep een apart programma. Het aantal activiteiten en de omvang van het programma zijn sterk afhankelijk van de subsidie die voor de benoemde doelgroepen beschikbaar is. Voor de overige klanten worden de activiteiten tegen een kostendekkend tarief aangeboden.

8.1 Doelgroep nul- tot achttienjarigen Het vakteam jeugd en jongeren werkt specifiek voor de doelgroep nul tot achttien jaar. Om deze doelgroep zo volledig mogelijk te bereiken werkt het vakteam samen met Centrum voor Jeugd en Gezin, kinderdagverblijven, peuterspeelzalen, primair en voortgezet onderwijs, buitenschoolse opvang en jongerenwerk. Regulier en maatwerk programma De bibliotheek biedt een regulier programma aan aan alle instellingen voor kinderopvang, primair en voortgezet onderwijs. Daarnaast biedt de bibliotheek ook maatwerk. Dit kan op verzoek van een instelling of van de gemeente. Vanwege het verschil in subsidietoekenning zullen de schoolprogramma’s in de gemeente Pijnacker-Nootdorp goedkoper en uitgebreider worden aangeboden. In de gemeente Pijnacker-Nootdorp wordt bijvoorbeeld Boekenpret aangeboden voor peuters en kleuters via kinderdagverblijven en peuterspeelzalen en aan het primair onderwijs. Deze methode sluit aan bij de gebruikte methode in de vooren vroegschoolse educatie Puk en Ko en Ik en Ko. De bibliotheek onderzoekt of het mogelijk is om dergelijke programma’s ook in gemeente Lansingerland uit te voeren. Combinatiefunctionarissen Lansingerland In de gemeente Lansingerland zijn drie combinatiefunctionarissen aangesteld voor de bibliotheek, basisscholen en buitenschoolse opvang en voor de bibliotheek en voortgezet onderwijs. Deze werken als respectievelijk cultuurcoördinator/mediacoach en mediathecaris. Combinatiefunctionarissen Pijnacker-Nootdorp Vanaf 1 september 2013 zijn ook in Pijnacker-Nootdorp drie combinatiefunctionarissen actief in samenwerking met de bibliotheek. De drie functies zijn: cultuurcoördinator, cultuurcoach en taalcoach. Deze medewerkers worden voor alle scholen en kinderdagopvang ingezet op culturele activiteiten en aangestuurd door de bibliotheek. De combinatiefuncties kunnen worden ingevuld dankzij extra landelijke en gemeentelijke subsidie. Verder is extra subsidie aangevraagd en toegekend voor projecten als Boekstart, een programma voor baby’s en hun ouders, en het project De Cultuurtrein: de E-lijn, met specifieke aandacht voor cultuureducatie in het primair onderwijs, waarin de bibliotheek zowel een coördinerende als inhoudelijke rol heeft. Speciale collectie Om de doelgroep nul- tot achttienjarigen te bereiken moet een goede, actuele en wellicht ook grotere collectie beschikbaar zijn. Daarnaast wil Bibliotheek Oostland speciale boekcollecties aanbieden aan de scholen. Dit zijn themacollecties die aansluiten bij de gepeilde behoefte van de scholen, zoals boeken voor kinderen met dyslexie.

Boekstart



Inspelen op ontwikkelingen Ook kijken we goed naar de ontwikkelingen op de scholen. Zo geven twee basisscholen en één middelbare school tweetalig onderwijs en zal dit aantal naar verwachting toenemen. De bibliotheek zal hierop anticiperen door een collectie Engelse jeugdboeken beschikbaar te stellen. Leerlingen moeten daarnaast voldoen aan bijvoorbeeld een taaltoets in het voortgezet onderwijs waarbij de bibliotheek kan ondersteunen. Belangrijk is dat het aanbod, zowel in de bibliotheek als aan de scholen, passend is. Dit heeft gevolgen voor de verdeling van het collectiebudget, maar ook voor het personeel dat deze doelgroep moet kunnen bedienen. Met de combinatiefunctionarissen zet de bibliotheek actief in op de doelgroep twaalf tot achttienjarigen. De combinatiefunctionaris vormt de verbindende schakel tussen bibliotheek en deze moeilijk te bereiken doelgroep. Vervolgens dient de bibliotheek deze doelgroep te voorzien van een afgestemde collectie en goede ICT-voorzieningen.

8.2 Doelgroep kwetsbare volwassenen De andere doelgroep waar Bibliotheek Oostland zich specifiek op richt zijn kwetsbare volwassenen. Voor deze doelgroep zoeken wij onder meer samenwerking met de buurtbussen. Door een alliantie is het mogelijk om een ochtend in de bibliotheek te organiseren voor ouderen, achterstandsgroepen en kwetsbaren, die door de buurtbussen worden gehaald en gebracht. Hiermee wil de bibliotheek bijdragen aan terugdringen van sociaal isolement en bevorderen van sociale cohesie. Ook ten aanzien van de activiteiten voor de doelgroep kwetsbare volwassenen zullen er, vanwege het verschil in subsidietoekenning, meer activiteiten binnen het sociale domein in de gemeente Pijnacker-Nootdorp worden uitgevoerd dan binnen de gemeente Lansingerland. Laaggeletterden Voor de doelgroep laaggeletterden zal de focus sterker liggen op informatie geven en doorverwijzen, en minder op zelf lezingen aanbieden. Het taboe op laaggeletterdheid doorbreken is het belangrijkste aandachtspunt, waarbij vestiging Pijnacker-Nootdorp samenwerkt met de werkgroep Laaggeletterdheid. Deze werkgroep organiseert diverse activiteiten om positieve aandacht te genereren voor de problematiek van laaggeletterden. In Lansingerland werken we samen met de Stichting Lees en Schrijf een aanpak uit voor laaggeletterdheid. Met deze partners vestigen wij zo meer aandacht op de specifieke collectie voor laaggeletterden. Samenwerking Stichting Piëzo In de komende beleidsperiode start Bibliotheek Oostland mogelijk een samenwerking met de Stichting Piëzo uit Zoetermeer. Deze stichting heeft de PiëzoMethodiek gecreëerd waarmee mensen zich op verschillende niveaus kunnen ontwikkelen om volwaardig deel te nemen aan de maatschappij. Via gefaseerde participatie kunnen zij (door)groeien naar verdere participatie in de samenleving. De bibliotheek wil deze mensen benaderen door voor hen activiteiten rond lezen te organiseren en hen hierbij te betrekken. Uiteindelijk kunnen zij vrijwilligers worden en verder doorgroeien om volwaardig deel te nemen aan de maatschappij. Stichting Piëzo ondersteunt de bibliotheek hierbij.



De participatiefasen zijn als volgt opgebouwd.

Fase 0

Fase 1

Fase 2

Fase 3

Fase 4

Eerste

Bibliotheek als educatieve plek

Lerend vrijwilligers -werk bij

Lerend vrijwilligers-

Naar een opleiding of regulie-

Maatschap-

De PiëzoMethodiek is een stappenplan in vijf fasen en biedt mensen als einddoel een zo volledig mogelijke participatie, integratie en emancipatie binnen de samenleving. Hierbij zullen we nauw samenwerken met onze huidige partners zoals bureau vrijwilligerswerk en Doel. Door deze participatiefasen aan te bieden speelt de bibliotheek een belangrijke rol bij de arbeidsintegratie van mensen die anders mogelijk in het vangnet van professionele (zorg) organisaties zouden terechtkomen. Met deze methodiek vervult de bibliotheek de rol die zij toegewezen heeft gekregen vanuit het sociale domein als maatschappelijke netwerkpartner.

8.3 Landelijke activiteiten Bibliotheek Oostland vindt activiteiten rondom landelijke initiatieven als de Kinderboekenweek en de Boekenweek erg belangrijk. Jaarlijks bekijkt de bibliotheek aan welke landelijke campagnes zij kan meedoen conform de gemeentelijke kaders. Voor een deel van deze activiteiten is de komende jaren geen subsidie beschikbaar. De bibliotheek onderzoekt of een deel van deze activiteiten minimaal kostendekkend aangeboden kunnen worden en daar waar mogelijk worden de activiteiten zo veel mogelijk geïntegreerd in lokale initiatieven.

8.4 Overige doelgroepen De producten en diensten voor zelfredzame volwassenen en overige doelgroepen biedt Bibliotheek Oostland aan tegen commerciële tarieven. Het gaat bijvoorbeeld om leestafels in andere instellingen. Wij vinden het nog steeds van belang om deze producten en diensten aan te bieden, maar niet met subsidiegelden. In het algemeen bieden we minder producten en diensten aan; we kijken kritisch welke producten en diensten gecombineerd of met meerdere componenten aangeboden kunnen worden als één zodat er minder losstaande producten en diensten zijn. Wij bespreken dit met sociale en culturele partners om verdubbelingen in het aanbod tegen te gaan en goed naar elkaar te kunnen doorverwijzen. De bibliotheek wil meer zelfbediening en gemaksdiensten aanbieden om de klant te stimuleren zoveel mogelijk zelf te doen en met de vrijkomende tijd ruimere openingstijden te kunnen realiseren.



Uitgangspunten die wij hierbij hanteren:  Kritisch bekijken wat we al aan activiteiten hebben en blijven aanbieden, wat we extra willen aanbieden en welk aanbod we laten vervallen. Vóór de nieuwe beleidsperiode aanbreekt, maken wij van alle huidige activiteiten een integrale kostenberekening.  Per gemeente één activiteit per jaar organiseren met schrijvers die kostendekkend kan worden aangeboden. Voorwaarde is dat een andere partij de kosten voor de schrijver op zich blijft nemen.  Bij alle activiteiten zoveel mogelijk werken met slechts één medewerker van de bibliotheek en verder met vrijwilligers.  Van iedere activiteit moet een begroting worden opgesteld en goedgekeurd alvorens definitief besloten wordt of de activiteit doorgang vindt.

Informatie avond over fondsenwerving

Week van de alfabetisering Fotografie: Etienne Oldeman Photography



9. Innovatie en samenwerking 9.1 Lokale en regionale samenwerking Zoals al eerder benoemd is samenwerking één van de succesfactoren om de doelstellingen voor de komende jaren te bereiken. Bibliotheek Oostland wil met een aantal partijen een structurele samenwerking opzetten, verdiepen en continueren om binnen de beschikbare middelen toch te kunnen blijven innoveren in de dienstverlening. 9.2 Samenwerking met DOK Delft In de afgelopen beleidsperiode hebben we de samenwerking met bibliotheek DOK Delft al afgetast. Op basis van de positieve ervaringen kijken wij gezamenlijk naar de positionering en het imago en naar verbeteringen van de primaire processen van beide bibliotheken. Daarnaast willen we een gezamenlijke inkoop van materialen opzetten, met samenwerking en schaalgrootte de processen efficiënter maken, en de uitkomsten monitoren van gezamenlijk uitgevoerde marketingacties. 9.3 Samenwerking Historische Verenigingen Op dit moment heeft iedere vestiging van de bibliotheek nog een eigen Historisch Informatie Punt (HIP), waarbij we intensief samenwerken met lokale historische verenigingen. In de vestiging Berkel en Rodenrijs en Pijnacker krijgen de historische verenigingen wel de mogelijkheid om zelfstandig lezingen te organiseren, maar zijn er geen fysieke materialen meer permanent aanwezig. In 2013 is geïnvesteerd in een touch-tafel waarmee in het HIP, maar ook op locatie, het historisch besef op een moderne manier bij het publiek wordt gestimuleerd. In samenwerking met de historische verenigingen zal de touchtafel regelmatig worden voorzien van nieuw materiaal en ingezet in de programma’s van de bibliotheek, zoals in de Module Erfgoed Lang Geleden voor het primair onderwijs. 9.4 Sociaal café Pijnacker In samenwerking met de dagbesteding GGZ Doel wordt in de vestiging van Pijnacker een sociaal café gerealiseerd. In 2013 zijn bibliotheek en sociaal centrum samengetrokken waardoor een grote ruimte ontstond. De keuken wordt vernieuwd en uitgebreid zodat er volledige maaltijden klaargemaakt kunnen worden. Wij streven naar een eettafel waaraan alle bewoners van de buurt een keer per week kunnen genieten van een gezonde en betaalbare maaltijd. Deelnemers van de activiteiten van GGZ Doel en mensen vanuit het Piëzoproject verzorgen de horecafunctie. Tijdens de openingstijden van de bibliotheek zal de ruimte als leescafé dienen waar koffie en broodjes verkrijgbaar zijn. De mensen van Doel en vanuit het Piëzoproject zullen de bediening op zich nemen. Zowel het sociaal café als het Piëzoproject zal de drempel voor deelname van niet-zelfredzamen stimuleren en de sociale cohesie in en rond de bibliotheek vergroten. 9.5 Leeszaal- en uitleenfunctie Een belangrijke functie van de bibliotheek in de komende jaren is de leeszaal- en uitleenfunctie in de vestigingen Berkel en Rodenrijs en Pijnacker. Dit betekent dat de bibliotheek wel open is, maar dat er geen inhoudelijk advies gegeven wordt. Voor deze functie worden de openingstijden van de twee grote vestigingen verder verruimd, met openstellingen van ’s ochtends tot ’s avonds en eventueel op zondag. Bezoekers kunnen dan dus in de bibliotheek verblijven en boeken lenen en terugbrengen.



Hierbij is het essentieel dat er goede uitleen- en innameapparatuur beschikbaar is. Vrijwilligers lopen tijdens deze openingstijden als gastheer of gastvrouw rond. Deze gastheer / gastvrouw functie wordt mede mogelijk door de inzet van de vrijwilligers van het sociaal café in Pijnacker.

9.6 Gemaksdiensten Een van de innovatieve ontwikkelingen die ook de komende jaren op de agenda van Bibliotheek Oostland staan, zijn de gemaksdiensten. We helpen de klant om eenvoudig aan materialen en activiteiten te komen. Bijvoorbeeld door meer naar hen toe te gaan of door op zelfbediening over te gaan. Bezorgen aan huis tegen betaling en de pauze-bibliotheek Op het moment van schrijven loopt er een pilot in Pijnacker en Delfgauw met het bezorgen aan huis tegen betaling. Promotie en regelmatige bevoorrading van de locaties zijn belangrijk. Op basis van de pilot-resultaten bepalen we of we deze dienst opnemen in de dienstverlening. Ook zijn er ideeën om een pauze-bibliotheek op te zetten: een bibliotheek die bedrijven aandoet zodat werknemers in hun pauze materialen kunnen meenemen en inleveren of wat kunnen lezen. Wij werken dit concept verder uit in de plannen voor De Bibliotheek als Ondernemer. Gespreide betaling De bibliotheek heeft het voornemen om, zodra dit technisch mogelijk is, voor de huidige leden die problemen hebben met abonnementsgelden betalen, de betaling te verspreiden over het hele jaar. Zo bieden wij hen de mogelijkheid om gemakkelijker lid te blijven. Online benaderen – verkoop, reserveren Gebleken is dat een groot deel van de klanten digitaal of online contact wil kunnen leggen. Dit geldt ook voor kaartjes kopen voor activiteiten. Een geïnteresseerde moet nu nog naar de bibliotheek om een kaartje te kopen. Wij willen de drempel verlagen door kaartverkoop via de website aan te bieden. Ook online reserveren willen we onze klanten graag aanbieden. Het online diensten bieden aan klanten wordt samen met bibliotheek DOK Delft opgepakt. Daarnaast wil de bibliotheek via haar nieuwe website eBooks, luisterboeken en muziek aanbieden die klanten kunnen downloaden of streamen. Aanpassing lenersvoorwaarden en abonnementen De bibliotheek onderzoekt in hoeverre het mogelijk is om aan te haken bij regionaal of landelijk lenen. Deze vormen van lenen houden in dat klanten ook in omliggende vestigingen hun materialen kunnen lenen en inleveren. Dit is nu nog niet mogelijk. Aansluiten bij bijvoorbeeld de landelijke bibliotheekpas is sterk afhankelijk van de gestelde voorwaarden. Ook zullen we onderzoeken of de lenersvoorwaarden van de bibliotheek kunnen worden aangepast zodat deze zo veel mogelijk voldoen aan de vraag van de klant. Zo wordt per 1 januari 2014 een gezinsabonnement ingevoerd.

9.7 Business-to-business markt Bibliotheek Oostland wil de komende jaren sterker insteken op de business to business-markt (B2B). Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat flexwerkers de bibliotheek steeds aantrekkelijker vinden als werkplek. Voorwaarden voor een goede flexplek zijn onder meer een wifinetwerk, goede tafels en stoelen, voldoende stopcontacten, en of er mede-flexwerkers aanwezig zijn en er een goede werksfeer hangt. Volgens de Vereniging van Openbare Bibliotheken is de gemiddelde verblijfsduur van flexwerkers in bibliotheken opgelopen van 10 minuten naar 2,5 uur. Bibliotheek Oostland wil deze faciliteit alleen aanbieden in de twee vestigingen Pijnacker en Berkel en Rodenrijs. De B- en C-bibliotheken zijn hiervoor te klein en niet vaak genoeg open. In de Meerjarenbeleidsplan 2014—2016 Bibliotheek Oostland pagina 20


vestiging in Pijnacker is een Orangebox beschikbaar. Deze ruimte is specifiek bedoeld voor ZZP’ers om afgezonderd te kunnen werken. In Berkel en Rodenrijs is het mogelijk om te flexwerken tussen de overige bezoekers.

De orange box in vestiging Pijnacker

Om meer flexwerkers te trekken wil Bibliotheek Oostland:  De openingstijden van beide vestingen nog verder verruimen.  In de vestigingen zo mogelijk specifieke werkplekken aanbieden.  Vergaderruimte of ontmoetingsruimte verhuren. Daarnaast benadert Bibliotheek Oostland lokale bedrijven. Sommige bedrijven in ons werkgebied hebben laaggeletterd personeel in dienst. In samenwerking met deze bedrijven rollen wij projecten uit om de laaggeletterdheid te bestrijden. Verder achten wij het van belang dat bedrijven weten hoe zij gebruik kunnen maken van onze waarden. De bibliotheek draagt bijvoorbeeld bij aan het participatiebeleid, sociaaleconomisch beleid, achterstandsbeleid, re-integratie naar werk, toegang tot digitale diensten van de overheid en prestatieveld vijf van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo): bevorderen van de deelname aan het maatschappelijke verkeer en van het zelfstandig functioneren van mensen met een beperking. Leestafels Aan bedrijven, gemeenten en instellingen worden tevens pakketten voor leestafels aangeboden. Dit zijn pakketten met tijdschriften rondom een bepaald thema (kapperspakket, gezondheidspakket, kinderpakket) of een algemene variant. De pakketten kunnen op leestafels van de instellingen geplaatst worden voor bezoekers of medewerkers. De leestafelpakketten worden tegen een extra tarief aangeboden.

9.8 Volksuniversiteit en kenniscentrum Wellicht kan onze bibliotheek de verbindende functie van een volksuniversiteit vervullen en waardoor wij nog sterker kunnen participeren in het sociale domein. Een bredere informatieverstrekking en een taalplein sluiten bijvoorbeeld aan bij de werkwijze van de volksuniversiteiten. In de komende tijd onderzoeken wij hiervan de mogelijkheden. Dit houdt niet in dat de bibliotheek alles zelf in huis wil hebben, maar wel dat zij kan doorverwijzen naar andere instellingen. Ook het kenniscentrum Greenport Westland – Oostland, onderdeel van de Universiteit van Wageningen en gericht op innovatie van de glastuinbouwsector, staat op de agenda. Wij bekijken in welke hoedanigheid de bibliotheek hierbij kan aansluiten. Meerjarenbeleidsplan 2014—2016 Bibliotheek Oostland pagina 21


9.9 Onderwijs Voor het onderwijs wil de bibliotheek de komende jaren innovatieve initiatieven aanbieden die aansluiten op datgene waar de scholen mee bezig zijn en behoefte aan hebben. Zo neemt de bibliotheek in haar programma's voor het onderwijs onderdelen op die scholen kunnen gebruiken via de digitale lesborden waarmee zij allemaal werken. Ontwikkelingen Een aantal scholen werkt met iPads. In samenwerking met deze scholen onderzoeken wij wat de bibliotheek hieraan kan bijdragen. Zo start in schooljaar 2013-2014 een pilot met groep 4 van een basisschool voor het maken van digitale prentenboeken op de iPad. Steeds meer scholen voeren tweetalig onderwijs in. Ook hierin ziet de bibliotheek mogelijkheden, bijvoorbeeld door wisselcollecties Engelse jeugdboeken aan te bieden. EducatWise, het programma voor schoolbibliotheken, gaat over in schoolWise. De bibliotheek krijgt in de toekomst meer invloed op de schoolbibliotheek. De scholen kunnen een pakket inkopen met diverse producten en diensten, schoolWise is hier een component van maar de Leesmonitor en het Lees en Schrijfplan bijvoorbeeld ook. Door deze producten en diensten te verbinden kan een totaalaanbod geboden worden aan scholen waarin de bibliotheek participeert.

De prentenboek Top Tien voor de Nationale Voorleesdagen 2014

Vrij lezen De methode Vrij lezen stimuleert de taalontwikkeling door het leesplezier van kinderen te vergroten. In het schooljaar 2012-2013 is een pilot gehouden met groep 7 van een basisschool en, met hulp van de combinatiefunctionaris, met brugklassen van het voortgezet onderwijs. De resultaten hiervan zijn zo positief dat voor het komende schooljaar uitbreiding op beide scholen plaatsvindt en de bibliotheek de methode op andere scholen uitzet. Bibliotheek en onderwijs De bibliotheek onderzoekt gebruikmaking van onderdelen van landelijke projecten zoals een variant van Boek1Boek of Biebsearch voor het voorgezet onderwijs. Dit zijn programma’s waarmee leerlingen online boeken kunnen bestellen die op school worden afgeleverd. Ook kijken we naar modules van de Bibliotheek op school (inzet van scholen als ideale lees- en mediaomgeving) voor het primair onderwijs. De inzet van (varianten van) de programma’s is afhankelijk van beschikbare subsidie.



Cultuurtrein: de E-lijn Dankzij subsidie vanuit de regeling 'Cultuureducatie met kwaliteit voor het primair onderwijs' van het Fonds voor Cultuurparticipatie is het mogelijk om het project De Cultuurtrein: De E-lijn uit te voeren van 2013 tot en met 2016. Doel is om samen met andere (culturele) instellingen en basisscholen het aanbod van cultuureducatie in het primair onderwijs te verdiepen. De bibliotheek heeft in dit project zowel een inhoudelijke als coördinerende rol.

Voor- en vroegschoolse educatie Voor- en vroegschoolse educatie heeft in beide gemeenten de aandacht. Omdat taalachterstand hiervan een belangrijk onderdeel vormt, is Bibliotheek Oostland hierbij betrokken, onder meer door Boekstart. In Pijnacker-Nootdorp is het programma Boekenpret hier al een aantal jaren onderdeel van. De samenwerking op dit gebied wordt verder uitgebreid. Ook wordt gekeken naar de mogelijkheden van inzet van programma’s als Taalvisite, Taalladder of de Voorleesexpress. In deze programma’s gaat de bibliotheek actief bij mensen thuis of op het kinderdagverblijf op bezoek om door het stimuleren van voorlezen de taalachterstand bij kinderen te verkleinen en hun woordenschat te vergroten. Afgelopen schooljaar heeft Bibliotheek Oostland een aantal cursussen aangeboden aan pedagogisch medewerkers en leerkrachten in het primair onderwijs. Hierdoor is een netwerk ontstaan dat regelmatig samenkomt en dat nieuwe activiteiten heeft ontwikkeld zoals de cursussen Interactief voorlezen, Boekenpret en Open Boek die de komende jaren nogmaals aangeboden worden.

9.10 Duurzaamheid Voor Bibliotheek Oostland is duurzaamheid een belangrijk onderwerp. Wij willen in alle facetten van onze bedrijfsvoering zo veel mogelijk duurzaam werken, binnen de beschikbare financiële middelen. Intern wil Bibliotheek Oostland dit doen door zo veel mogelijk papierloos te werken en een duurzame inventaris aan te schaffen. Maar ook kleinere initiatieven, zoals het vervangen van gloeilampen door LED-lampen, dragen eraan bij. Deze duurzaamheidsgedachte sluit naadloos aan bij het principe van de bibliotheek: materialen uitlenen, waardoor meer mensen van dezelfde materialen genieten en minder grondstoffen nodig zijn. In deze koers past het om minder fysieke, en juist meer digitale diensten en middelen aan te



bieden, zoals eBooks. Een van onze taken is om de klanten die minder digitaal behendig zijn hierbij te ondersteunen en burgers in het algemeen te stimuleren om de digitale middelen meer te gaan gebruiken.



Organisatie 10. Medewerkers De bibliotheek blijft ook de komende jaren een belangrijke, doch enigszins veranderende kernfunctie binnen de gemeente vervullen. Als professionele organisatie wil Bibliotheek Oostland daarom zo veel mogelijk werken met professionele medewerkers. Om de functie goed te kunnen uitvoeren moeten de medewerkers de collectie goed kennen en hun blik meer naar buiten richten, zodat zij weten waar anderen mee bezig zijn, zowel klanten als andere organisaties. Alle medewerkers moeten vanaf 1 januari 2014 dan ook minimaal functioneren op het niveau van Medewerker Informatie en Advies (MIA) en hiervoor een diploma hebben. Door de scherpe keuzes in de dienstverlening moeten wij steeds betere afwegingen maken waarop wel of geen personeel meer wordt ingezet en moeten we met minder mensen toch een volwaardig basispakket in stand houden. De consequenties van alle beleidsontwikkelingen op het gebied van personeel worden verder uitgewerkt in het Strategisch Personeelsbeleid 2014 - 2016.

10.1 Vrijwilligers Bibliotheek Oostland werkt tijdens bepaalde activiteiten met vrijwilligers:  opruimen buiten de openingstijden  optreden als gastvrouwen en -heren tijdens de leeszaal- en uitleenfunctie  helpen bij activiteiten uitvoeren  fungeren als structurele of incidentele projectvrijwilligers Voor ieder type werkzaamheden is een richtlijn opgesteld en vrijwilligers die structureel worden ingezet tekenen daarnaast het vrijwilligersstatuut. Bibliotheek Oostland kiest er expliciet voor om vrijwilligers geen taken van betaalde medewerkers te geven om bezuinigingen op te vangen. Eén van de kernwaarden van de bibliotheek is immers 'professioneel'. Inhoudelijke werkzaamheden dienen daarom door betaalde, hiervoor opgeleide medewerkers uitgevoerd te worden. Deze professionele standaard willen wij aan onze klanten kunnen blijven garanderen, ook al betekent dit een minder uitgebreide dienstverlening.



11. Middelen 11.1 Vestigings- en spreidingsbeleid Bibliotheek Oostland heeft kritisch gekeken naar haar huisvesting en mogelijke opties om kosten te besparen. Er waren verschillende keuzes. Belangrijk bij de beslissing was de wens van zowel de bibliotheek als van beide gemeenten om een zo groot mogelijk gebied te blijven bedienen. Het is echter niet mogelijk om in alle kernen hetzelfde dienstverleningsniveau te blijven hanteren met vijf volwaardige vestigingen. In overleg met de Raad van Toezicht en de gemeenten Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp is gekozen voor het scenario van twee volwaardige vestigingen en een B- en C-bibliotheek met de nadruk op de doelgroep nul tot achttien jaar. Vanwege de grote groei in de kern Delfgauw wordt een klein uitleenpunt in welzijnscentrum De Kiezel gerealiseerd met een aanbod voor vooral jeugd en een kleine collectie actuele bestsellers. A-bibliotheken De vestigingen Berkel en Rodenrijs en Pijnacker blijven twee volwaardige vestigingen, zogenoemde A-bibliotheken. Van beide worden de openingstijden verder verruimd: van ’s ochtends tot ’s avonds en eventueel op zondag. De vestigingen werken deels met een leeszaal- en uitleenfunctie en er is een volwaardige automatisering beschikbaar zodat de rol van ontmoetingsplek goed kan worden vervuld. Door alle activiteiten die wij organiseren hier te laten plaatsvinden, krijgt de ontmoetingsfunctie verder vorm. In beide vestigingen zijn faciliteiten als 4You!, MLP, Lees en Schrijf en Taal voor het leven beschikbaar om taalachterstanden te helpen terugdringen. Maar ook het Loket Aangepast Lezen voor gebruikers met een leeshandicap, media-educatie voor senioren, ontmoetingsochtenden voor de doelgroepen en de activiteiten van historische verenigingen zijn terug te vinden in beide vestigingen. Het volledige team van de bibliotheek krijgt als standplaats ofwel de vestiging Berkel en Rodenrijs ofwel de vestiging Pijnacker. B-bibliotheek en C-bibliotheken De vestiging Nootdorp wordt een B-bibliotheek, de vestigingen Bergschenhoek en Bleiswijk een Cbibliotheek. Het onderscheid tussen de vestigingen Nootdorp en Bergschenhoek en Bleiswijk is gemaakt vanwege het verschil in subsidietoekenning tussen de gemeente Lansingerland en de gemeente Pijnacker-Nootdorp. Een belangrijk verschil zit in de volwassencollectie. In Bergschenhoek en Bleiswijk is ongeveer 90% van de collectie gericht op jeugd en 10% op zelfredzame volwassenen, wat neerkomt op een top-300 aan titels voor zelfredzame volwassenen. In Nootdorp zal de verhouding collectie voor jeugd / zelfredzame volwassenen ongeveer 65 - 35% zijn. Daarnaast voert de bibliotheek in de gemeente Pijnacker-Nootdorp meer activiteiten uit binnen het sociale domein. En ook worden de schoolprogramma’s in de gemeente Pijnacker-Nootdorp goedkoper en uitgebreider dan in de gemeente Lansingerland. De B-bibliotheek en C-bibliotheken worden aangestuurd door één vestigingshoofd en worden verder bemenst door vrijwilligers en maximaal één medewerker Informatie & Advies (MIA). Tijdens de openingstijden treden vrijwilligers op als gastvrouw of -heer. Zij verstrekken echter geen inhoudelijke informatie aan klanten. Wij onderzoeken de mogelijkheden van bedrijfskleding om dit onderscheid aan klanten duidelijk te maken. De B- en C-bibliotheken worden tevens ingezet als schoolmediatheek. De omliggende scholen krijgen een sleutel, zodat zij de bibliotheek ook buiten de openingstijden met hun leerlingen kunnen bezoeken. Bij openstelling met uitsluitend vrijwilligers is volwaardige zelfbedieningsapparatuur essentieel voor innemen en uitlenen van materialen.



Alternatieve huisvesting Om de bezuinigingen verder op te vangen, kijken we naar alternatieve huisvesting:  Vestiging Bergschenhoek verhuist naar een nog nieuw te bouwen accommodatie.  Vestiging Berkel en Rodenrijs: onderzocht wordt of de vestiging mee kan in de ontwikkelingen rond het huurcontract van de supermarkt die onder de bibliotheek is gehuisvest.  Vestiging Bleiswijk: onderzocht wordt of de vestiging in het huidige pand kan blijven op basis van de ingediende motie voor huurverlaging of dat naar alternatieve huisvesting in Bleiswijk moet worden gezocht.  Vestiging Delfgauw: een klein uitleenpunt in welzijnscentrum De Kiezel in Delfgauw wordt ontwikkeld.  Vestiging Pijnacker gaat ruimte delen met de GGZ. Zij ontwikkelen gezamenlijk een leescafé.  Vestiging Nootdorp: er wordt gezocht naar een ander pand. 11.2 Verhuur Om een deel van de huisvestingskosten terug te verdienen zal Bibliotheek Oostland waar mogelijk ruimte verhuren aan derden. Hierover gaan wij in gesprek met de gebouwbeheerders van de vestigingen in Gemeente Lansingerland. In het verleden begeleidde een medewerker van de bibliotheek de activiteiten van andere instellingen. In de komende jaren zal de bibliotheek enkel de ruimte met bijbehorende faciliteiten verhuren en niet meer aanwezig zijn bij de activiteiten. 11.3 Collectie en collectiebeleid De keuze voor twee volwaardige vestigingen (A-bibliotheken), een B-bibliotheek, twee Cbibliotheken, een uitleenpunt en de keuze voor specifieke doelgroepen heeft ook consequenties voor het collectiebeleid van de bibliotheek. De bibliotheek zal meer en sterker doelgroepgericht collectioneren. Waar mogelijk collectioneren we digitaal en sluiten we aan bij het landelijke aanbod. Door de keuze voor de doelgroep nul tot achttien jaar zal er voor volwassenen een kleinere collectie zijn en een grotere voor de jeugd. En door de differentiatie in de dienstverlening zal er een verschil zijn in de collectieomvang tussen de A -bibliotheken, de B-bibliotheek en de C-bibliotheken. Een interessant initiatief is het regionaal of landelijk lenen. Dit houdt in dat een klant niet alleen in de eigen vestiging materialen kan lenen, maar ook bij omliggende bibliotheken. Op dit moment is dit nog niet mogelijk. Nadere afspraken zijn nodig over leengelden en afstemming van de leenvoorwaarden. De aantallen banden per vestiging worden verlaagd om ruimte te scheppen voor een verantwoord collectieprofiel voor de A-, B- en C-bibliotheken. De bibliotheek wil haar collectie in de twee grote vestigingen in twee jaar terugbrengen van ongeveer 26.500 naar circa 18.000 banden. De B- en C-bibliotheken beschikken straks over een collectie van 5.000 tot 10.000 banden. De collectie voor C-bibliotheken bevat voor circa 90 procent jeugdboeken, zowel fictie als non-fictie en ongeveer 10% voor zelfredzame volwassenen. In de Bbibliotheek zal de verhouding collectie voor jeugd / zelfredzame volwassenen ongeveer 65 – 35% zijn. Bovendien omvat de collectie aanvullend materiaal voor ouders en opvoeders. In Delfgauw komen ongeveer 1.000 banden beschikbaar. Afhankelijk van de ontwikkelingen kunnen de aantallen op een later tijdstip aangepast worden. Verder zal de bibliotheek vaker materialen direct bij de boekhandel aanschaffen om sneller te kunnen inspelen op de (latente) wens van de klant.



12. Marketing en Communicatie Marketing is steeds belangrijker geworden. In de komende jaren wil Bibliotheek Oostland dan ook verder inzetten op marketing en communicatie. Naast de reguliere dienstverlening die grotendeels uit subsidies wordt bekostigd, wil de bibliotheek vanwege teruglopende inkomsten ook andere producten en diensten aanbieden tegen een kostendekkend tarief. Dit geldt bijvoorbeeld voor scholen en bedrijven in haar werkgebied. Op het gebied van verkoop heeft het personeel aanvullende opleiding nodig, voor goede kennis van markt en klant, doelgroepbenadering, klantenbinding en oog voor potentiële klanten. De doelstellingen hiervan worden verder uitgewerkt in een nieuw Strategisch marketingplan.



13 Kwaliteitszorg en certificering Op basis van de audit van 8 juli 2013 is de bibliotheek gecertificeerd volgens de Certificeringsnorm Openbare Bibliotheken. Aandachtspunten die zijn meegegeven:  Het vervangingspercentage van de collectie is niet voldoende.  Er moet een overall verbeterplan komen om de tevredenheid van de samenwerkingspartners en subsidiegevers te verbeteren, waarop wordt gestuurd en dat wordt geëvalueerd.  Een jaarlijkse meta-evaluatie van het gehele kwaliteitszorgsysteem wordt aanbevolen om te bepalen of het systeem op zichzelf voldoet.



14. ICT Vanwege de ontwikkelingen, zoals de herziening van de huisvesting en de keuze voor specifieke doelgroepen, is een nieuwe infrastructuur voor de automatisering nodig. Alle hardware (apparatuur) dient in 2014 vervangen te zijn. Daarnaast onderzoeken wij hoe de bibliotheek zo goed mogelijk kan aansluiten op de landelijke ontwikkelingen. Om een aantrekkelijke verblijfsplaats te blijven moet de bibliotheek voldoen aan de moderne eisen aan veiligheid en duurzaamheid, en streven we naar een aantal zichtfuncties, zoals de touch-tafels en het digitale tijdschriftenpakket. De focus komt meer te liggen op laptopruimte en wifi-netwerk, en minder op werkplekken en publieks-pc’s in de twee grote vestigingen. Hiermee wil de bibliotheek meer inspelen op de vraag van de klant. Goede automatisering is hierbij onontbeerlijk. Maar ook voor de B- en C-bibliotheken is een goede automatisering belangrijk. Bij minimale inzet van personeel moeten deze bibliotheken ook digitaal optimaal zijn ingericht, onder meer met betaalmodules en door zoveel mogelijk te werken met zelfbedieningsapparatuur. Vanwege de differentiatie in het dienstverleningsniveau per vestiging en de standplaats van de medewerkers wordt de server verplaatst van Bleiswijk naar Pijnacker. Verder worden de contracten voor kopieerapparaten et cetera van de B- en C-bibliotheken opgezegd.

14.1 Bibliotheek.nl en de Digitale Bibliotheek De landelijke organisatie Bibliotheek.nl werkt aan een landelijk netwerk en dito catalogus. Wanneer deze beschikbaar komen, zal Bibliotheek Oostland waar mogelijk en zinvol aansluiten. Dit zullen wij per beschikbare applicatie kritisch beoordelen.



15.

Management van processen

Met minimaal een jaarlijkse evaluatie en bijstelling van onze werkprocessen willen wij een efficiencyslag maken. Uiteraard doen wij dit ook tussentijds als input van medewerkers, klanten of leveranciers hiertoe aanleiding geeft. Samen met DOK Delft bekijken wij welke processen we gezamenlijk kunnen aanpakken. Zo is het belangrijk om snel te anticiperen op de vraag naar actuele titels. Werken met deels hardcovers en deels softcovers is hiervoor een mogelijkheid die wij kunnen onderzoeken. Door de schaal te vergroten kunnen we bovendien bezuinigen op de kosten.

De opening van de touchtable door Jan Janssen in vestiging Pijnacker



16. Financiën3

3

Uit: Beleidsnota transitie bibliotheekvoorzieningen Bibliotheek Oostland – Acta cultuur bv. d.d. 29 april 2013




Lokale en regionale samenwerking intensiveren Duurzaamheid doorvoeren in beleid Volgen en keuzes maken t.a.v. landelijke ontwikkelingen

Leiderschap, strategie en beleid


pagina 34

ORGANISATIE

Gemaksdiensten invoeren Gezamenlijk evalueren en bijstellen van werkprocessen

Management van processen

Verbeteren en vernieuwen

Educatieve en informatieve programma’s voor doelgroepen bieden Lokale en regionale samenwerking intensiveren Inspelen op veranderend gebruikersgedrag door onder meer gemaksdiensten, business-to-businessmarkt Vestigings- en spreidingsbeleid aanpassen aan veranderende dienstverlening Collectie- en collectiebeleid aanpassen aan veranderende dienstverlening Volgen en op de hoogte zijn van ontwikkelingen ten aanzien van doelgroepen

Management van middelen

Alle medemerkers minimaal niveau MIA Volgen en op de hoogte zijn van ontwikkelingen ten aanzien van doelgroepen

Management van medewerker

1. Invulling dienstverlening conform afspraken bibliotheek en gemeenten 2. Inspelen op veranderend gebruikersgedrag 3. Kernfuncties zo optimaal mogelijk inzetten, gebruik makend van marketing, HRM en IT

Strategische doelstellingen

RESULTAAT

Strategische doelstelling 1, 2 en 3

Maatschappij

Strategische doelstelling 2 en 3

Klanten

31-10-2013

Strategische doelstelling 1

Bestuur en financiers

Randvoorwaarden 1. Continue kwaliteitsborging 2. Bedrijfsmatig werken (efficiency, communicatie, financieel) 3. IT 4. Medewerkers moeten in staat zijn om flexibel om te gaan met de veranderende bedrijfscultuur en dienen competenties te ontwikkelen om het nieuwe beleid gestalte te geven; 5. Samenwerking

Kernwaarden Professioneel Inspirerend Betrouwbaar

Strategische doelstelling 1, 2 en 3

Medewerkers

Bibliotheek Oostland biedt alle burgers vrije toegang tot informatie, kennis en cultuur zodat zij zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in de maatschappij. Door de beperkte financiële middelen is de bibliotheek gedwongen keuzes te maken. Zij kiest de doelgroepen jeugd van 0-18 jaar en kwetsbare volwassenen. De bibliotheek is een belangrijke verbindende factor in de lokale samenleving en beschikt over een breed netwerk van samenwerkingspartners. De bibliotheek werkt daarbij altijd samen met andere lokale educatieve, culturele en maatschappelijke partners.

Visie

17.

Bij Bibliotheek Oostland kunt u terecht kunt voor ontwikkeling, educatie, lezen en literatuur. Daarnaast streeft Bibliotheek Oostland er naar een (digitaal) knooppunt te zijn in de lokale samenleving.

Missie


Strategiekaart 2014—2016 Bibliotheek Oostland




Openingstijden vanaf 1 maart 2014 Bibliotheek Pijnacker Julianalaan 47 2641 HB Pijnacker tel.: 015 - 36 944 30 email: [email protected]

maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag

10.00 - 14.30 10.00 - 14.30 10.00 - 14.30 10.00 - 14.30 10.00 - 14.30

14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 10.00 - 17.00

Bibliotheek Berkel en Rodenrijs Nieuwstraat 25 2651 CG Berkel en Rodenrijs tel.: 010 - 51 159 72 email: [email protected]

maandag dinsdag Woensdag donderdag Vrijdag zaterdag

10.00 - 14.30 10.00 - 14.30 10.00 - 14.30 10.00 - 14.30 10.00 - 14.30

14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 14.30 - 20.00 10.00 - 17.00

De vestigingen Berkel & Rodenrijs en Pijnacker zijn elke werkdag vanaf 10 uur geopend. Tijdens de ‘onbemenste service-uren’ is er geen personeel aanwezig (linker kolom, oranje gekleurd). Voor advies of hulp kunt u terecht tijdens de reguliere openingstijden (rechter-kolom, grijs gekleurd). Bibliotheek Nootdorp Markt 24 2631 ED Nootdorp tel.: 015 - 31 069 33 email: [email protected] Bibliotheek Bleiswijk Dorpstraat 7 2665 BG Bleiswijk tel.: 010 - 52 993 80 email: [email protected]

maandag woensdag vrijdag zaterdag

14.00 - 17.30 14.00 - 19.30 14.00 - 17.30 10.30 - 14.00

maandag woensdag (‘onbemenst’ open 19.30 –20.00) vrijdag zaterdag

14.00 - 17.30 14.00 - 17.30 14.00 - 19.30 10.30 - 14.00

Bibliotheek Bergschenhoek Notaris Kruytstraat 10 2661 HP Bergschenhoek tel.: 010 - 52 192 97 email: [email protected]

maandag woensdag vrijdag zaterdag

14.00 - 17.30 14.00 - 17.30 14.00 - 19.30 10.30 - 14.00

Bibliotheek Delfgauw Laan der Zevenlinden 2645 HV Delfgauw email: [email protected]

woensdag vrijdag

13.00 - 15.00 18.30 - 20.30


Meerjarenbeleidsplan

Recommend Documents