Meer weten? www.rijkswaterstaat.nl/jaarbericht
3
Vlot en veilig verkeer over het water Vervoer over water is van groot economisch belang. De binnenvaart vervoert veel bulkgoederen. Maar ook containers, auto’s en industrieproducten vinden via de vaarwegen hun bestemming. Zowel binnen Nederland als tussen Nederland en het Europese achterland. De binnenvaart heeft een vervoersaandeel van ruim 40 procent in Nederland. Het is een milieuvriendelijk alternatief voor het transport over de weg of het spoor. Een groot modern binnenvaartschip vervoert evenveel vracht als een paar honderd vrachtauto’s. Bovendien is de binnenvaart een vervoersvorm die nog kan groeien, want de capaciteit van de vaarwegen is nog lang niet volledig benut. Sinds eind 2013 de Tweede Maasvlakte in gebruik werd genomen, doen steeds grotere containerschepen de Rotterdamse haven aan. De ambitie is om 45 procent van de containers daar per schip naar en van het achterland te vervoeren.
Aanleg Steeds grotere schepen vervoeren steeds meer goederen over het water. Daarom investeert Rijkswaterstaat stevig in de capaciteit van het hoofdvaarwegennet. Rijkswaterstaat was hiermee in 2014 voortvarend aan de slag.
Máximakanaal Rijkswaterstaat heeft de Zuid-Willemsvaart, die door het hart van de stad ’s-Hertogenbosch liep, om de stad heen gelegd. Zo ontstond een nieuw kanaal, het Máximakanaal. Met de aanleg hiervan hoeven schepen niet langer door de binnenstad van ’s-Hertogenbosch te varen. Dat ver betert ook de leefbaarheid van de stad. Voor de aanleg van dit kanaal zijn ook de sluizen bij Empel en Blericum en bruggen over het kanaal aangelegd. Bijzonder zijn de stalen deuren die in de sluis bij Empel zijn geplaatst. De Roggebotsluis bij Kampen Jaarbericht 2014 | 21
Die keren namelijk zowel het water van het kanaal als het water van de Maas. Het kanaal is eind 2014 in gebruik genomen en is in maart 2015 officieel geopend.
Ook wordt logistieke en nautische informatie meer gedeeld en gebundeld. Hiermee nemen de effectiviteit en de betrouwbaarheid van de binnenvaart sterk toe.
Julianasluis
Meer vracht over water
De Julianasluis in Gouda is een belangrijke, drukke schakel in de vaarroute tussen Rotterdam en Amsterdam. In 2011 is Rijkswaterstaat begonnen met de aanleg van een tweede sluiskolk, naast de bestaande sluiskolk. Daardoor wordt het mogelijk de beroeps- en recreatievaart van elkaar te scheiden. Dat vergroot de veiligheid en biedt meer bedrijfszekerheid. Als één kolk in storing of onderhoud is, kan de andere kolk worden gebruikt. De 14 meter brede tweede sluiskolk is breder en dieper dan de bestaande sluiskolk, zodat ook grotere schepen er gebruik van kunnen maken. De vernieuwde sluis is in juni 2014 officieel geopend.
IDVV prikkelde bedrijven om vaker goederen over het water dan de weg te vervoeren. Sinds de start van het programma hebben al meer dan honderd verladers gekozen hun ladingen te vervoeren over het water in plaats van over de weg. Via vijf nieuwe vervoersroutes zijn in 2014 tussen de 160.000 en 220.000 TEU verplaatst. Dat zijn ongeveer 80.000 tot 110.000 vrachtwagenladingen die anders over de weg zouden zijn vervoerd. Ook na 2014 zal deze groei doorzetten.
We willen de capaciteit van het vaarwegennet in ons land nog meer en beter benutten. Rijkwaterstaat werkt aan een betere doorstroming van de scheepvaart in Nederland. Samen met vaarwegbeheerders, vervoerders en verladers, havens en terminals.
Het scheepvaartverkeer neemt toe en schepen worden steeds groter. Daarom wordt het belangrijker om het hele scheepvaartverkeer op de Nederlandse vaarwegen te overzien en in goede banen te leiden. Rijkswaterstaat werkt aan een professioneler verkeersmanagement op het water. Het uiteindelijke doel is te komen tot landelijk ‘corridor management’: het begeleiden, sturen en faciliteren van vlotte, veilige scheepvaart op de belangrijkste scheepvaart routes naar het Europese achterland.
Impuls voor het gebruik van de vaarwegen
Walradar-VTS
Om de groeiende hoeveelheid goederen betrouwbaar, vlot en duurzaam te vervoeren wil het kabinet ook de sterke kanten van de binnenvaart beter benutten en versterken. Daaraan heeft Rijkswaterstaat tussen 2010 en eind 2014 gewerkt binnen het programma Impuls Dynamisch Verkeersmanagement Vaarwegen (IDVV). Samen met collega-overheden, kennisinstituten, vaarwegbeheerders, vervoerders, verladers, havens, terminals en logistieke bedrijven zijn ruim honderd projecten opgezet en uitgevoerd.
Rijkswaterstaat heeft samen met Havenbedrijf Amsterdam langs het Noordzeekanaal een walradar-scheepvaart begeleidingssysteem aangelegd. Dit is in 2014 officieel opgeleverd. Het nieuwe walradarsysteem geeft continu een actueel verkeersbeeld van de scheepvaart. Hiermee kan het scheepvaartverkeer 24 uur per dag, 7 dagen per week, vlot en veilig worden afgewikkeld. Het nieuwe walradar systeem bestrijkt het gebied tussen de Oranjesluizen bij Schellingwoude tot zo’n 40 kilometer buiten de kust van IJmuiden. De verkeersposten van het Haven Operatie Centrum in IJmuiden en Schellingwoude in Amsterdam werken met dit nieuwe walradarsysteem. Het systeem is een combinatie van radar, marifoonverkeer, cameraondersteuning en automatische identificatie van schepen. Het bestaat uit 26 radarmasten langs het Noordzeekanaal en het IJ, die onderling zijn verbonden door een glas vezelnetwerk.
Beter benutten
Het programma heeft de samenwerking en efficiency van de logistieke keten een flinke impuls gegeven Efficiency en samenwerking
Het programma heeft de samenwerking en efficiency van de logistieke keten een flinke impuls gegeven. Terminaloperators houden steeds meer rekening met elkaars planningen en capaciteit. En verladers combineren en bundelen hun scheepsladingen steeds meer. Daardoor varen ze vaker met een volle lading en varen ze minder vaak met een leeg ruim terug van hun bestemming. 22 | Rijkswaterstaat
Scheepvaartverkeersmanagement
Uniforme bediening en begeleiding
Rijkswaterstaat beheert tien verkeersposten, meer dan tachtig sluiscomplexen en ruim negentig beweegbare bruggen. Een belangrijke stap naar hindervrij varen is het uniformeren en koppelen van alle bedienings systemen. Daar zet Rijkswaterstaat op in met het project ‘Verkeerscentrale van Morgen’. Daarmee krijgt de schipper op de langere termijn voor alle vaarwegen één aanspreekpunt voor bediening, begeleiding en verkeersinformatie. Om de technische en operationele haalbaarheid hiervan
in de praktijk te toetsen en testen is eind 2014 een tijdelijke verkeersmanagementcentrale bij de Beatrixsluizen in Utrecht gerealiseerd. De systemen van sluizen en verkeersposten zijn aan elkaar gekoppeld en er zijn vier werkplekken beschikbaar. De uitrusting en informatie systemen van de centrale worden in 2015 verder ontwikkeld. De binnenvaartsector toonde zich in 2014 positief over corridorgerichte bediening en begeleiding. Zowel uit nautisch, bedrijfseconomisch als logistiek oogpunt biedt het perspectieven.
Beheer en onderhoud Achterstallig onderhoud vaarwegen wegwerken Een vlot en veilig gebruik van het hoofdvaarwegennet vraagt om vaarwegen die goed bevaarbaar en goed onderhouden zijn. Rijkswaterstaat werkt tot 2017 aan het wegwerken van achterstallig vaarwegonderhoud. Om kosten te besparen werkt Rijkswaterstaat bovendien aan meer efficiency in het vaarwegonderhoud.
Samen baggeren Toezicht op vaarsnelheid Rijkswaterstaat is de belangrijkste handhaver van verkeersveiligheid te water. Sinds 2014 zien we ook met gerichte handhavingsacties toe op het naleven van de regels. Zo klaagden recreatievaarders in 2014 over de vaarsnelheid op de vaargeulen in de Waddenzee. Op de recreatieroutes vaart de beroepsvaart vaak sneller dan de maximaal toegestane 20 kilometer per uur. Recreatievaarders vinden dit onveilig en ondervinden hinder van de golfslag die snel varende vrachtschepen veroorzaken. Rijkswaterstaat voert daarom regelmatig controles uit op snel varen. Op de vaargeulen in de Waddenzee wordt daarvoor een Rigid Hulled Inflatable Boat ingezet. Deze boten zijn sneller en minder opvallend dan de gele inspectieschepen waarmee Rijkswaterstaat normaliter vaart.
Om de mainport Rotterdam bereikbaar te houden voor grote schepen moeten de vaargeulen en havens continu diep genoeg zijn. Jaarlijks wordt zo’n 14,5 miljoen kubieke meter zand en slib weggebaggerd in het Rotterdamse havengebied en de vaargeulen naar de zee. Dat is bijna tien keer de inhoud van voetbalstadion de Kuip in Rotterdam. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het op diepte houden van de vaargeulen; het Havenbedrijf Rotterdam houdt de havenbekkens op diepte. In 2014 hebben Rijkswaterstaat en het Havenbedrijf Rotterdam hun krachten gebundeld. Sinds september 2014 stemmen ze hun baggerwerkzaamheden op elkaar af en voeren het werk samen uit. Dit is niet alleen goedkoper. Beide partijen benutten elkaars kennis en testen ook samen innovatieve bagger- en meetmethodes.
Verdieping vaargeul Harlingen-Kornwerderzand
Op recreatieroutes controleert Rijkswaterstaat regelmatig op te snel varende vrachtschepen Vuurtorens gemoderniseerd De vuurtorens Brandaris op Terschelling en de Noorder toren op Schiermonnikoog zijn in 2014 ingrijpend gemoderniseerd. Dat is geen overbodige luxe. De zeeverkeersleiders die in de vuurtorens werken, waken met radarbeelden en visuele waarnemingen dag en nacht over de beroeps- en pleziervaart in het zeegat tussen Vlieland en Terschelling en ver daarbuiten. Sinds mei 2014 hebben zij een veilige, comfortabele werkplek met nieuwe, snellere computers. Ook de technische installatie is volledig vernieuwd en aan de buitenkant zijn beide vuurtorens opgeknapt.
De containervaart vanuit Harlingen en omstreken naar Rotterdam ondervond veel hinder van een ondiepe drempel in de vaargeul Harlingen-Kornwerderzand, die ook wel bekend staat als ‘de Boontjes’. Vooral grotere, diepstekende en zwaarbeladen schepen moesten lang wachten tot een hogere waterstand om over die drempel heen te kunnen varen. Rijkswaterstaat heeft de ondiepte een meter verlaagd, van 2,80 meter onder NAP naar 3,80 meter onder NAP. Daarmee is de vlotte doorvaart sinds 2014 aanzienlijk verbeterd.
Stalen bruggen Veel stalen bruggen van Rijkswaterstaat zijn toe aan renovatie of vervanging. In de periode 2011 tot 2016 krijgen alle acht boogbruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal een grote opknapbeurt, zodat ze weer minimaal dertig jaar meekunnen. Bovendien wordt de doorvaarthoogte van de bruggen vergroot, zodat binnenvaartschepen er met meer lagen containers onderdoor kunnen varen. De werkzaamheden aan de Schalkwijksebrug en de Weesperbrug zijn al afgerond in 2013 en in juni 2014 is de oude Loenenslootsebrug vervangen. In 2015 rondt Rijkswaterstaat ook de vernieuwing van de overige bruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal af.
Jaarbericht 2014 | 23
Altijd weten waar een schip zich bevindt
De scheepvaart op de Nederlandse waterwegen en de Noordzee groeit. Daarmee neemt ook het belang toe van een goede begeleiding. In 2014 heeft Rijkswaterstaat een systeem in gebruik genomen dat de actuele positie- en koersgegevens van vrachtschepen doorgeeft aan verkeersleiders, sluismeesters en brugwachters. Dit Automatisch Identificatie Systeem Walinfrastructuur, kortweg AIS Walinfra, levert zo een belangrijke bijdrage aan een efficiënte en veilige doorstroming op het water.
Een goede begeleiding van de scheepvaart is essentieel om het vervoer over water vlot, veilig en efficiënt te laten verlopen. Een nieuw systeem, AIS Walinfra, speelt hierbij een belangrijke rol. Het geeft actuele positie- en koersgegevens van vracht schepen door aan verkeersleiders, sluismeesters en brugwachters. Meer weten? www.rijkswaterstaat.nl/jaarbericht
De vaarwegen in ons land vormen een prima vervoersnetwerk om ladingen vlot, veilig en milieu vriendelijk te vervoeren. De drukte op het water blijft echter toenemen. Tegelijkertijd worden binnenvaartschepen groter en varen ze sneller. Dat kan leiden tot gevaarlijke situaties, want het afremmen en bijsturen van een schip gaat nu eenmaal minder snel en makkelijk dan een auto. Bedenk daarbij dat deze schepen soms stoffen vervoeren die schadelijk kunnen zijn voor de volksgezondheid. Om die redenen wordt het steeds belangr ijker continu een goed overzicht te houden over het scheepvaartverkeer. Met AIS Walinfra zien verkeersleiders, brugwachters en sluismeesters van Rijkswaterstaat op hun beeldschermen altijd de actuele
verkeerssituatie op het water. Dat overzicht vergroot de veiligheid en de doorstroming op het water.
Gedetailleerde informatie Dagelijks verzamelt AIS Walinfra zo’n honderd miljoen unieke berichten, afkomstig van ongeveer zesduizend vracht schepen die in Nederland en op de Noordzee varen. Een zogeheten transponder aan boord van een schip zendt positiegegevens met korte tussenpozen uit; zendmasten langs de waterwegen en op zee sturen die informatie vervolgens door naar Rijkswaterstaat. Wiebrand Bouwkamp, senior applicatiemanager AIS Walinfra bij Rijkswaterstaat: ‘Met deze bulk aan gegevens voorzien we vaarweg beheerders van gedetailleerde informatie. Zo weten zij 24 uur per Jaarbericht 2014 | 25
Wiebrand Bouwkamp, senior applicatiemanager Rijkswaterstaat
‘Met deze bulk aan gegevens voorzien we vaarwegbeheerders van gedetailleerde informatie. Zo weten zij 24 uur per dag waar een vrachtschip zich bevindt.’
dag waar een vrachtschip zich bevindt. Via een digitale kaart op hun beeldscherm kunnen zij alle scheepsbewegingen real time volgen.’
Betere doorstroming Mede door het gebruik van AIS Walinfra lopen schepen onderweg minimale vertraging op. Zo is er op drukke splitsingen een betere begeleiding mogelijk. ‘Daarnaast kunnen sluismeesters ruimer van tevoren bepalen welke schepen naast elkaar in de sluis komen te liggen en zijn brugwachters beter in staat de opening van de brug te plannen. De capaciteit van een vaarweg neemt daarmee toe en er is bovendien minder oponthoud voor het wegverkeer.’
Snel ingrijpen Sjors Kieft, teamleider Nautisch Toezicht Waternet
‘Alle rondvaartboten hebben een AIS-kastje aan boord, dat positie gegevens uitzendt. Daarnaast staan scanners langs de grachten opgesteld om de pleziervaart te tellen.’
Tussen het moment dat een schip een signaal uitzendt en de weergave op het scherm zit nauwelijks een seconde vertraging, waardoor het systeem een zeer goede aanvulling is op bestaande systemen. Bouwkamp: ‘In kritische situaties telt elke seconde en mede door AIS Walinfra weet een
Medewerkers op verkeerspost Oranjesluizen 26 | Rijkswaterstaat
operator in één oogopslag welke schepen betrokken zijn bij een incident. Staat er ergens een tanker in brand, dan kan erger worden voorkomen door snel in te grijpen, bijvoorbeeld door schepen tijdelijk om te leiden.’
Waternet Het aantal afnemers van AISgegevens groeit inmiddels gestaag. Het project Logistieke keten Informatie Vaarwegen Rotterdam-Antwerpen (LIVRA) zet deze data in om meer schepen vlotter te laten varen op dit traject. De provincie ZuidHolland gebruikt AIS-gegevens voor het bedienen op afstand van bruggen en sluizen. Sinds 2014 levert Rijkswaterstaat ook AISgegevens aan Waternet, dat de Amsterdamse grachten in beheer heeft. Sjors Kieft, teamleider Nautisch Toezicht bij Waternet: ‘Alle rondvaartboten hebben een AIS-kastje aan boord dat positie gegevens uitzendt. Daarnaast staan scanners langs de grachten opgesteld om de pleziervaart te tellen. Zo ontstaat een compleet, actueel verkeersbeeld van hoe druk het op de grachten is.’
Bekijk het filmpje over AIS Walinfra en de samenwerking met Waternet op de Amsterdamse grachten www.rijkswaterstaat.nl/jaarbericht
Vaarwater-app Met die informatie is Waternet in staat de beroeps- en pleziervaart beter te informeren. ‘Dat doen we via een speciale vaarwaterapp, waarbij we in geval van opstoppingen ook advies voor een alternatieve route geven. Daarnaast laten de AIS-gegevens zien waar op drukke dagen, zoals Koningsdag, knelpunten ontstaan. In 2015 willen we onderzoeken welke verdere maatregelen we kunnen treffen voor een betere doorstroming op de grachten. Denk bijvoorbeeld aan het tijdelijk instellen van eenrichtingsverkeer. Er loopt al een onderzoek naar de
verwachte aankomsttijd van boten bij bruggen en sluizen. Mogelijk kunnen we met de uitkomsten de wachttijd in de toekomst verkorten en de doorstroming verbeteren.’
Efficiëntere planning Vanaf voorjaar 2015 gaat de Kustwacht AIS-gegevens van Rijkswaterstaat gebruiken voor reddingstaken op het IJsselmeer. Maar AIS Walinfra biedt nog veel meer mogelijkheden voor derden, ziet Bouwkamp. ‘Momenteel zijn we bezig met een vraag van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Zij kunnen onze gegevens
gebruiken om de jaarlijkse hoeveelheid lucht veront reiniging afkomstig van de scheepvaart te bepalen. En in de logistieke wereld dragen AISgegevens bij aan een efficiëntere planning op overslagpunten, de plekken waar containers van het schip naar de vrachtauto overgaan.’ Welke toepassing dan ook, als dataleverancier staat Rijkswaterstaat steeds aan het begin van iedere nieuwe keten. ‘Daarmee zijn we dé distributeur van actuele positiegegevens van schepen geworden.’
Hoe werkt het AIS systeem?
Verkeerspost
Dagelijks verzamelt AIS Walinfra zo’n honderd miljoen unieke berichten, afkomstig van ongeveer zesduizend vrachtschepen die in Nederland en op de Noordzee varen. Een zogeheten transponder aan boord van een schip zendt positiegegevens met korte tussenpozen uit; zendmasten langs de waterwegen en op zee sturen die informatie vervolgens door naar Rijkswaterstaat Jaarbericht 2014 | 27
