Meer weten?

Meer weten? www.rijkswaterstaat.nl/jaarbericht

7

Een duurzame leefomgeving Rijkswaterstaat wil bijdragen aan een land waarin economie, ecologie, kwaliteit van leven en sociale verhoudingen in balans zijn. We vullen deze ambitie in met een breed scala aan duurzaamheids­ maatregelen. Daarin ligt het accent op duurzame gebiedsontwikkeling, duurzame mobiliteit, energie­ besparing, winning van duurzame energie en duurzaam inkopen. Duurzame gebiedsontwikkeling Infrastructuurvraagstukken worden in ons land steeds meer leefbaarheidsvraagstukken. Rijkswaterstaat wil met de ontwikkeling van infrastructuur bijdragen aan een betere, gezondere en aantrekkelijkere leefomgeving. In de rol van betrokken en deskundig uitvoeringspartner, samen met collega-overheidsorganisaties, marktpartijen, kennis­ instituten en burgers. Ruimte voor de rivier

Pakkende praktijkvoorbeelden van gebiedsinrichtings­ projecten in 2014 zijn de Ruimte voor de Rivier-projecten. Terwijl we met die projecten werken aan de waterveiligheid in het rivierengebied, ontstaan nieuwe natuur- en recreatie­mogelijkheden. Zo bouwen we in de polder Noordwaard zelfs woningen en boerderijen op terpen, zodat polderbewoners kunnen blijven wonen en werken in overstroombaar gebied. Landtunnels

Natuurbrug Het Groene Woud over de A2 bij Best

Ook in zijn ‘droge’ werkveld werkt Rijkswaterstaat samen aan leefbaarheidsvraagstukken. We leggen bijvoorbeeld landtunnels aan, die ervoor zorgen dat doorgaande snelwegen de lucht in een stad niet langer vervuilen en de stad niet langer in tweeën splijten. Een voorbeeld is de land­ tunnel in de A2 Maastricht. Bij de aanleg daarvan werken we nauw samen met gemeenten, provincie en ook de GGD Zuid-Limburg. Boven op de tunnel worden stadsparken en sportvelden aangelegd en woningen gebouwd. Burgers, bedrijven en kennisinstituten zijn actief bij dit proces betrokken.

Jaarbericht 2014 | 53

Bij het project A9 Gaasperdammerweg wordt een drie kilometer lange landtunnel aangelegd met op het dak een langgerekt park. Met inbreng van de bewoners is besloten om dit park in te richten met bomen en struiken. Rijkswaterstaat heeft in 2014 samen met de dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam – inmiddels dienst Ruimte en Duurzaamheid – gewerkt aan dat ‘groen­inrichtings­plan’. Omgevingswijzer

Gebiedsinrichtingsprojecten zijn vaak lastig, omdat er vaak veel verschillende belangen spelen. Daarom heeft Rijkswaterstaat de zogeheten Omgevingswijzer ontwikkeld. Dit instrument brengt vooraf duurzaamheidskansen in beeld. Het laat zien welke oplossingen samen het beste resultaat opleveren. Bovendien maakt het in een vroeg proces­stadium duidelijk waar de gezamenlijke doelen liggen en hoe Rijkswaterstaat, provincies, gemeenten, waterschappen, marktpartijen en burgers samen daar aan kunnen werken. Natuurbrug Weerterbergen

Door de aanleg van wegen raakt de leefomgeving van dieren nogal eens versnipperd. Waar mogelijk verbindt Rijkswaterstaat die leefgebieden weer. Zo is in maart 2014 in Weert de nieuwe natuurbrug Weerterbergen geopend. Deze ecologische verbinding bestaat uit twee bruggen die over de A2 en de spoorlijn Eindhoven-Weert gaan. De natuurbrug herstelt de verbinding tussen het natuurgebied Weerterbos en de Weerter- en Budelerbergen. Zoogdieren, amfibieën, reptielen en tal van insecten kunnen zo weer veilig van het ene naar het andere gebied gaan. De natuurbrug is een samenwerkingsproject van ProRail, Rijkswaterstaat, Stichting Het Limburgs Landschap en de provincie Limburg. ProRail heeft de bruggen mede namens Rijkswaterstaat gebouwd.

Energiebesparing en energiewinning In 2020 moet 14 procent van de energie die in Nederland wordt gebruikt duurzaam worden opgewekt. Rijkswaterstaat stimuleert en faciliteert bedrijven om energie op zijn areaal te winnen. Zo winnen we nu al zelf energie uit waterkracht in de Maas bij Linne en bij Lith. Daarnaast staan windturbines langs onze wegen en vaarwegen, op onze dijken en in de Noordzee. In 2014 hebben we in kaart gebracht waar in ons land plaats is voor het winnen van duurzame energie met windturbines of waterkracht­centrales. Maar ook waar we energie kunnen winnen uit biomassa, zonnecellen en uit de warmte­afvoer en onttrekking van het oppervlaktewater. Geluidsscherm

Rijkswaterstaat wil langs de snelweg ook energie opwekken. De geluidsschermen waarmee we

54 | Rijkswaterstaat

verkeers­lawaai en uitlaatgassen tegenhouden, lijken daarvoor geschikt. Rijkswaterstaat laat een geluidsscherm van 450 meter lang en 6 meter hoog ontwikkelen om zonne- energie op te wekken. Dat zal naar verwachting genoeg stroom op­­leveren om zo’n tachtig huishoudens van stroom te voorzien. Ledverlichting

Rijkswaterstaat wil de openbare verlichting duurzamer maken. Sinds enkele jaren wordt snelwegverlichting stapsgewijs omgebouwd tot ledverlichting. Ook de verlichting in nieuwe en bestaande tunnels wordt aangepakt, evenals die in alle lichtboeien en vuurtorens. Op 11 november 2014 is op de havenhoofden van de zeesluis IJmuiden het laatste ledlichtje ontstoken van de nieuwe duurzame verlichtings­route langs de hoofdvaarwegen. In dit project heeft Rijkswaterstaat de afgelopen vier jaar zevenhonderd lichtpunten langs de Nederlandse vaarwegen verduurzaamd. Met ledverlichting, zonnepanelen en kleine windmolens neemt de CO₂-uitstoot af met zo’n 160.000 kilo per jaar en het scheelt Rijkswaterstaat jaarlijks zo’n 100.000 euro aan energiekosten. Ledlampen gaan bovendien 10 tot 50 keer langer mee dan conventionele lampen. Zo sparen we ongeveer 1 miljoen euro per jaar uit aan onderhoudskosten. Bodemenergie: WKO-tool

Rijkswaterstaat wil het gebruik en het ontwikkelen van bodemenergiesystemen stimuleren. Dat zijn systemen die de warmte in de bodem gebruiken om woningen te verwarmen. In 2014 is een webapplicatie gelanceerd waarmee woning­eigenaren en bouwprojectontwikkelaars simpel kunnen bepalen of bodemenergiesystemen op een bepaalde locatie economisch haalbaar en juridisch mogelijk zijn. De applicatie zorgt voor helderheid over de regels en voor het vinden van een goede balans tussen het beschermen en beter benutten van de bodem van ons land. Deze ‘WKO-tool’ – WKO staat voor warmte-koudeopslag – wordt beheerd door Rijkswaterstaat, het Interprovinciaal Overleg (IPO), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de Unie van Waterschappen en brancheorganisatie BodemenergieNL.

Duurzame mobiliteit Rijkswaterstaat investeert in duurzame mobiliteit. Daarmee neemt de CO₂-uitstoot af, wordt de lucht schoner en wordt ons land minder afhankelijk van fossiele brandstoffen. Om de ontwikkeling van elektrisch rijden te stimuleren ontwikkelt Rijkswaterstaat een landelijk dekkend netwerk met oplaadpalen voor elektrische auto’s. In 2014 zijn in totaal 21 snellaadstations met elk vier snellaadpalen geplaatst. Het doel is om op de 335 verzorgingsplaatsen van Rijkswaterstaat langs de snelweg minimaal 459 snellaad­palen te plaatsen.

Waterstofauto

Rijkswaterstaat is in 2014 gestart met een vierjarige proef met het rijden op waterstof. Tot 2018 volgen we de energie- en milieuprestaties van twee personenauto’s die op waterstof rijden. Uit de uitlaat komen geen schadelijke stoffen of CO₂, maar alleen waterdamp. In september 2014 is bij een pompstation aan de A15 in Rhoon het eerste van twintig waterstoftankpunten geopend die de komende jaren langs de weg komen te staan.

Duurzaam inkopen Rijkswaterstaat stimuleert opdrachtnemers om te werken met duurzame materialen en duurzame materialen en werkwijzen te ontwikkelen. Zo gebruikt het project Zeeweringen betonblokken die geproduceerd zijn op een manier die zorgt voor 50 procent minder CO₂-uitstoot. En asfalt dat op een lagere temperatuur wordt geproduceerd, levert 30 procent minder CO₂-uitstoot op. Duurzaam aanbesteden

Offertes voor aanleg- en onderhoudsprojecten worden niet langer beoordeeld op de laagste prijs. Hoe meer een

bedrijf zich inspant om CO₂-uitstoot te reduceren, hoe meer kans dat bedrijf maakt om een project te mogen uitvoeren. Bedrijven krijgen ook een streepje voor als ze kunnen aantonen dat het gemaakte bouwwerk tijdens de hele levensloop een minimale impact op het milieu heeft. Bij vrijwel alle werkzaamheden aan het wegennet stimuleert Rijkswaterstaat aannemers verkeershinder zo veel mogelijk te beperken. Ook dat draagt bij aan het terug­ dringen van de CO₂-emissies. Bij circa 4 miljard euro aan aanbestedingen in 2014 – door onder meer Rijkswaterstaat en ProRail – speelde de CO₂-prestatie een rol in de gunning.

Carbon footprint Het kabinet-Rutte II wil de uitstoot van broeikas­gassen terugdringen. Eind 2020 moet het energiegebruik van Rijkswaterstaat 20 procent lager zijn dan in 2009. In de carbon footprint (ecologische voetafdruk) van Rijkswaterstaat wordt sinds 2009 jaarlijks in kaart gebracht tot hoeveel CO₂-uitstoot de activi­teiten van Rijkswaterstaat leiden. Zo kan Rijkswaterstaat die uitstoot gericht beperken met een breed pakket aan maatregelen.

Ecologische voetafdruk Rijkswaterstaat Ecologische voetafdruk Rijkswaterstaat 2014 1%

9 kTon uitstoot

7%

Energieverbruik infrastructuur

66 kTon uitstoot

Onderhoud vaargeulen in zout water

1%

9 kTon uitstoot

Onderhoud vaargeulen in zoet water

10% 98 kTon uitstoot

1%

9 kTon uitstoot

24%

Grondverzet zand

Waterbouwsteen

222 kTon uitstoot

942

8%

kTon uitstoot

Wegfundering

80 kTon uitstoot

Betonconstructies

2%

18 kTon uitstoot

Ruimte voor de rivier

Eigen uitstoot RWS organisatie

Kustsuppletie

10% 98 kTon uitstoot

23%

4% 36 kTon uitstoot

213 kTon uitstoot

Staalconstructies

9%

86 kTon uitstoot

Asfalt

Reductiedoelen 20%

Besparing t.o.v. 2009

20%

Jaarbericht 2014 | 55

Groot infraproject houdt rekening met omgeving

Rijkswaterstaat wil met de ontwikkeling van infrastructuur bijdragen aan een betere, gezondere en aantrekkelijkere leefomgeving. Dat blijkt onder andere uit een van de grootste infrastructurele programma’s van het moment: de weguitbreiding SchipholAmsterdam-Almere (SAA). SAA bestaat uit vijf projecten, waarvan het eerste project, de A10-Oost/A1 Diemen in 2014 is afgerond. ‘Samenwerken en communiceren is het allerbelangrijkste. Een voetbalwedstrijd win je ook niet alleen.’

Bij de verbreding van de A10-Oost/A1 Diemen had Rijkswaterstaat speciale aandacht voor de gevolgen voor de leefomgeving. Zo kwamen er nieuwe en hogere geluidsschermen, om de geluidshinder voor omwonenden te verminderen. Meer weten? www.rijkswaterstaat.nl/jaarbericht

Om de bereikbaarheid van de noorde­lijke Randstad te verbeteren, verbreedt Rijkswaterstaat de komende jaren de drukke snel­ wegen tussen Schiphol, Amsterdam en Almere met één of meer rij­stroken. Een belangrijk thema bij al deze projecten van SAA is ‘duurzame leefomgeving’. Bij A10Oost/A1 Diemen zorgde dat voor een dubbele doelstelling, vertelt Paul Knoester, omgevingsmanager bij Rijkswaterstaat. ‘Aan de ene kant willen we de doorstroming in het gebied verbeteren. Dit is ook weer gunstig voor de economie. En aan de andere kant willen we ook de leefbaarheid vergroten. Dit doen we bijvoorbeeld door het aanbrengen van ecopassages, zodat kleine dieren makkelijk van het ene gebied naar het andere kunnen. Maar ook door het aanbrengen

van nieuwe en hogere geluids­ schermen. Omwonenden krijgen te maken met meer verkeer, maar zo zorgen we ervoor dat de geluids­ hinder vermindert.’

Op de hoogte Als omgevingsmanager is Knoester de spin in het web: zo overlegt hij met de aannemer en gemeenten, organiseert hij informatie­ bijeenkomsten en luistert hij naar de wensen en bezwaren van bedrijven en omwonenden. ‘Het allerbelangrijkste is en blijft communiceren. We hebben gemerkt dat zodra we vertellen wat er gebeurt, het aantal klachten afneemt. Mensen willen graag weten waar ze aan toe zijn.’ Dat bevestigt ook José Maan uit Diemen. Zij woont al twintig jaar vlak bij Jaarbericht 2014 | 57

Paul Knoester, omgevingsmanager Rijkswaterstaat

‘Het allerbelangrijkste is en blijft communiceren. We hebben gemerkt dat zodra we vertellen
wat er gebeurt, het aantal klachten afneemt.’

José Maan, inwoner Diemen

‘De werkzaamheden moeten toch gebeuren. Het is dan fijn om te weten dat er van maandag­op dinsdag­ nacht wordt geheid, al slaap je daar natuurlijk niet beter van. Maar je weet waar je aan toe bent.’

de snelweg en heeft het project al die jaren van dichtbij meegemaakt. ‘Ik vond het prettig dat we als bewoners zo goed op de hoogte werden gehouden,’ vertelt Maan. ‘De werkzaamheden moeten toch gebeuren. En het is dan fijn om te weten dat er van maandag- op dinsdagnacht wordt geheid, al slaap je daar natuurlijk niet beter van. Maar je weet waar je aan toe bent. En uiteindelijk vond ik de geluidsoverlast wel meevallen, net als mijn buren.’ Knoester is blij dit te horen. En voor de mensen die liever niet thuis wilden slapen, bedacht hij een oplossing: ‘Via de aannemer hebben we ervoor gezorgd dat omwonenden naar een hotel konden in de nachten dat er geheid werd. We willen dat bewoners een keuze hebben. We hebben met de aannemer naar een oplossing gezocht en we hielden bewoners op de hoogte van de gang van zaken. Samenwerken en communiceren is het allerbelangrijkste. Een voetbalwedstrijd win je ook niet alleen.’

Werkbespreking op locatie 58 | Rijkswaterstaat

Bij de mensen thuis De aanpak van Knoester is praktisch. Bij klachten van omwonen­ den gaat hij zelf een kijkje nemen. ‘Zo kreeg ik een klacht van een bewoner die tegenover de nieuwe geluidsschermen woonde. Aan het eind van de middag reflecteerde het scherm de laagstaande zon in zijn woonkamer. Ik ben bij deze man langs geweest, en inderdaad: het licht was ontzettend fel. Dan zoeken we natuurlijk naar een oplossing.’ Het geluidsscherm werd vervolgens behandeld met een coating. Hierdoor werd het glas mat. Dat bleek de oplossing: ‘Ik heb sindsdien geen klachten meer gehad van deze meneer.’

Plezier Het project A10-Oost/A1 Diemen bestond uit het uitbreiden van de rijstroken (van 3 naar 4 per rijrichting), het plaatsen van 12 kilometer geluidsschermen, het aanpassen van zeventien viaducten, het aanbrengen van circa 9 kilometer asfalt en het planten van meer dan duizend

Bekijk online het filmpje over groot infraproject houd rekening met omgeving www.rijkswaterstaat.nl/jaarbericht

GPP=69,2 dB

50 meter 50 meter

4m

GPP=69,1 dB

4m

Virtuele referentiepunten

r

ete

4m

GPP=70,1 dB

50 meter 50 meter

Langs alle rijkswegen in Nederland houden we de geluidproductie van het verkeer goed in de gaten. Dit doen we met behulp van virtuele referentiepunten. Er zijn er 60.000. Voor ieder punt is een maximaal toegestane geluid­productie berekend. Dit maximum noemen we het geluidproductieplafond of GPP.

4m

GPP=61,5 dB

0m

10

r

ete

0m

10

50 meter

bomen. ‘Er moest dus veel werk verricht worden in twee jaar tijd,’ vertelt Knoester. ‘Die tijdsdruk legde ook een druk op mij als omgevingsmanager. Bij één vraag moest ik meteen op zoek naar het antwoord, anders was het risico dat de aannemer niet verder kon. En dat kost geld.’ Ondanks de gebruikelijke obstakels werd de geplande einddatum gehaald. In de zomer van 2014 zijn de extra rijstroken in gebruik genomen. Maan is blij dat het project klaar is na al die jaren graven, heien en asfalteren. ‘Natuurlijk was er weleens overlast, maar ik heb ook veel plezier van dit project. Ik maak bijna dagelijks gebruik van deze weg van en naar mijn werk. Ik hoef minder in de

4m

GPP=69,3 dB

file te staan en rijd vanuit de wijk makkelijker de oprit op. Daar ben ik heel blij mee. Als je autorijdt, heb je er meteen plezier van.’

Jonge bomen Om de weguitbreiding uit te voeren, moest een aantal bomen worden gekapt. En dat vond Maan wel spannend, bekent ze: ‘Hier verderop stond een dubbele rij oude populieren. Ik was bang dat die allemaal moesten wijken. Maar gelukkig is er maar één rij gekapt en kwamen er bomen voor terug.’ Dit is altijd een emotio­neel onderwerp, weet Knoester. ‘Mensen willen groen in hun wijk. In dit geval hebben we in absolute zin meer bomen geplant dan gekapt. Als je een

dikke boom kapt, dan verplicht in dit geval de gemeente, die de kapvergunning heeft verstrekt, ons om er drie of vier jongere bomen voor in de plaats te zetten. Zo wonen mensen weer echt ‘buiten’ en dragen we bij aan een duurzame en leefbare leefomgeving.’

Mensen willen groen in hun wijk. In dit geval hebben we meer bomen geplant dan gekapt Jaarbericht 2014 | 59