Meer mensen met MS, beter helpen Doel De progressie van de zenuwslopende ziekte multiple sclerose (MS) stoppen door het voorkomen van beschadiging aan de hersencellen bij mensen MS. Achtergrond MS werd tot voor kort gezien als een ‘pure’ ontstekingsziekte van het centraal zenuwstelsel. De huidige geneesmiddelen zijn er dan ook op gericht om de ontsteking bij MS-patiënten sterk te verminderen. Dit helpt een bepaalde groep mensen, maar geneest de ziekte niet. De laatste jaren is duidelijk geworden waarom de therapie niet voldoende is: het verlies van hersencellen en de verbindingen tussen hersencellen zorgt ervoor dat MS-patiënten steeds verder achteruit gaan. Door het verlies van hersencellen tegen te gaan, verwachten de onderzoekers van het VUmc MS Centrum Amsterdam dat zowel de neurologische achteruitgang als het geheugenverlies, dat veel voorkomt bij MS, kan worden aangepakt.
Zenuwen (groen/geel) onder de microscoop raken beschadigd door ontstekingscellen (rood)
Om het verlies van hersencellen te kunnen voorkomen is het van belang beter te begrijpen hoe de beschadiging van hersencellen ontstaat. Daarom maakt het onderzoek gebruik van innovatieve cel- en weefselkweekmodellen om het proces van celschade en –verlies in elk detail te onderzoeken. Dit onderzoek zal aangrijpingspunten opleveren voor nieuwe medicatie. Tegelijkertijd wordt gestart met het bestuderen van de effectiviteit van bestaande geneesmiddelen. Deze middelen worden ook met succes gebruikt bij andere ziektes, zoals de ziekte van Parkinson en Alzheimer. Ook wordt er gekeken naar het effect van “brain training” om het geheugenverlies bij MS-patiënten te beperken. Als een van de weinige MS-centra in de wereld beschikt het MS Centrum Amsterdam over alle benodigde expertise om dit ingewikkelde, maar heel belangrijke onderzoek te verrichten. Hiervoor is veel geld nodig. Steun dit onderzoek zodat mensen met MS hoop kunnen houden op een betere toekomst. Projecten Dit multidisciplinaire onderzoeksproject in onder te verdelen in vier onderzoekslijnen: 1/ Innovatie 2/ Vertaling 3/ Verbeelding 4/ Verbetering Deze vier onderzoekslijnen van het project worden op de volgende sheets verder toegelicht. U kunt dit multidisciplinaire project steunen, maar u kunt ook een onderzoekslijn uitkiezen. Het MS Centrum steunen Wij geven u graag meer informatie over het VUmc MS Centrum Amsterdam en de onderzoeksprojecten en maken een afspraak met u indien gewenst. MS Centrum Amsterdam VU medisch centrum, kamer PK 4X180 Postbus 7057 1007 MB Amsterdam 020-4449088 www.mscentrumamsterdam.nl
[email protected] Bezoekadres: De Boelelaan 1118, 1081 HV Amsterdam
Innovatie Doel We zoeken binnen deze innovatieve onderzoekslijn naar potentiële aangrijpingspunten voor behandelingen om hersenschade te herstellen of hersencellen te beschermen tegen schade. In deze onderzoekslijn wordt gebruik gemaakt van diverse cel- en weefselkweekmodellen die relevant zijn voor MS om het proces van celschade en – verlies in elk detail te onderzoeken. Begeleider Prof.dr. Elga de Vries, afdeling Moleculaire celbiologie en immunologie
Onderzoekers Drs. Daphne Vogel, afdeling Moleculaire celbiologie en immunologie Drs. Melissa Pinheiro, afdeling Moleculaire celbiologie en immunologie Deelprojecten 1. In een celkweeksysteem wordt onderzocht of verschillende soorten macrofagen, een ontstekingsceltype waarvan bekend is dat het betrokken is bij schade aan de myelinelaag rondom zenuwuitlopers, ook een rol spelen bij schade aan zenuwcellen of wellicht herstel van zenuwcellen na schade. Er is een kweeksysteem opgezet en onderzoek in het komende jaar moet antwoord geven op deze vragen. 2. Astrocyten zijn steuncellen van de hersenen die 70% van het hersenvolume uitmaken. In ontstekingshaarden bij MS zwellen deze astrocyten op, waarna ze `reactieve astrocyten` worden genoemd. Het idee is dat deze cellen in hun reactieve toestand herstel na de ontsteking bemoeilijken. We onderzoeken of we de reactieve status kunnen remmen om op die manier de zenuwcellen beter te beschermen. Hiervoor worden de cellen gekweekt in de aanwezigheid van FTY720P, de werkzame stof van het nieuwe orale geneesmiddel voor MS: fingolimod.
3. Een eiwit op het oppervalk van hersenendotheelcellen, de S1P5 receptor, is betrokken bij het in stand houden van de integriteit van de bloed-hersenbarrière. Dit is van belang omdat we zo wellicht actief de bloed-hersenbarrière kunnen verstevigen waardoor we afbraak van zenuwen kunnen voorkomen.
Vertaling Doel De fundamentele bevindingen vanuit onderzoekslijn ‘Vernieuweing’ (in cellen, proefdieren en weefsels) worden in deze onderzoekslijn vertaald naar de mens. Tegelijkertijd wordt gestart met het bestuderen van de effectiviteit van bestaande geneesmiddelen. Deze middelen worden ook met succes gebruikt bij andere ziektes met hersenschade, zoals de ziekte van Parkinson en Alzheimer. Ook wordt er gekeken naar het effect van “brain training” om het geheugenverlies bij MS-patiënten te beperken. Begeleider Dr. Jeroen Geurts, afdeling Anatomie en Neurowetenschappen
Onderzoekers Drs. Philip Nijland, afdeling Pathologie Drs. Eva Strijbis, afdeling Neurologie Deelprojecten 1. Mitochondriën zijn de energiecentrales van cellen. Recent onderzoek laat zien dat er uitgebreide mitochondriële veranderingen optreden in de hersenen van mensen met MS. Mitochondriën in beschadigde gebieden functioneren niet goed, wat mogelijk veroorzaakt wordt door de productie van schadelijke zuurstofdeeltjes door microgliacellen en geïnfiltreerde ontstekingscellen. Als mitochondriën in de zenuwen niet meer goed werken kunnen zenuwvezels afsterven, waardoor MS-patiënten meer klachten krijgen. We onderzoeken een eiwit waarmee het disfunctioneren van de mitochondriën in de hersenen van MS-patiënten mogelijk kan worden verklaard. 2. Om resultaten uit het fundamentele onderzoek van de onderzoekslijn “Vernieuwing” in de toekomst te kunnen vertalen naar mensen, zijn we gestart met het verzamelen van weefselmateriaal om de bevindingen te testen. 3. MS is een zeer heterogene ziekte. Dat wil zeggen dat verschillende ziekteprocessen bij verschillende patiënten een rol spelen. We doen onderzoek naar SNP’s, dit zijn variaties in het erfelijk materiaal, die een bepaald ziekteproces, ofwel MS-fenotype, mede kunnen sturen.
Verbeelding Doel In deze onderzoekslijn wordt neurodegeneratie via MRI in beeld gebracht en bestudeerd via nauwkeurige metingen. Hierbij wordt gekeken hoe de neurodegeneratie samenhangt met de andere afwijkingen die bij MS in het hersenweefsel optreden. Vervolgens wordt ook onderzocht of de neurodegeneratie en haar relaties met de andere veranderingen in de loop van het ziekteproces veranderen en of er hierin verschillen zijn tussen ziektetypen. Begeleider Dr. Hugo Vrenken, afdeling Radiologie
Onderzoekers Drs. Martijn Steenwijk, afdeling Radiologie Drs. Oliver Wiebenga, afdeling Radiologie Deelprojecten 1. Voor dit onderzoek onderzoeken we met MRI op welke manier atrofie (het krimpen van het hersenweefsel) samenhangt met andere veranderingen door MS, zoals het aantal laesies in de hersenen en/of het ruggenmerg. Daarnaast kijken we of we ziekteverschijnselen kunnen relateren aan deze veranderingen in het weefsel. Om dit goed in beeld te brengen zijn we nieuwe technieken aan het ontwikkelen om MRI-beelden te maken en te analyseren.
2. De meeste middelen tegen MS verminderen wel de ontsteking, maar hebben geen of weinig effect op de afbraak van zenuwweefsel of op de verslechtering van cognitie. We onderzoeken of het nieuwe middel Tysabri het hersenweefsel in enige mate kan beschermen tegen deze schade. We zijn begonnen met een patiëntenonderzoek dat 18 maanden duurt. Hierbij kijken we bij patiënten die begonnen zijn met het middel Tysabri of hun hersenschade beperkt blijft en of dat gunstige effecten heeft op hun cognitieve vermogens (geheugen, aandacht, concentratie).
Verbetering Doel In deze onderzoekslijn wordt gezocht naar nieuwe manieren om neurodegeneratie bij mensen met MS te meten. Zo wordt onderzoek gedaan naar het gebruik van OCT. Met deze oogscan kan in zeer korte tijd de schade van de oogzenuw in beeld gebracht worden. De hoeveelheid schade aan de oogzenuw in de tijd is een maat voor de hoeveelheid schade in de hersenen en dus voor het afsterven van zenuwcellen oftewel neurodegeneratie. Verder wordt er gekeken welke biomarkers (meetbare stoffen in het bloed en in het hersenweefsel van overleden patiënten) een maat zijn voor de (hoeveelheid) schade in de hersenen. Ook worden de verschillende testen voor Begeleider Dr. Joep KiIllestein, afdeling Neurologie
Onderzoekers Drs. Lisanne Balk, afdeling Neurologie Drs. R. Klaver, afdeling Anatomie en neurowetenschappen Dr. Axel Petzold, afdeling Neurologie Deelprojecten 1. We zijn begonnen met een groot cohort om het verloop van de ziekte MS goed te kunnen bestuderen. Hierbij worden patiënten geselecteerd die langer dan 20 jaar MS hebben. Zowel MRI, als OCT en biomarkers worden meegenomen in dit onderzoek. 2. De gegevens van dit cohort worden onder andere gebruikt om de vraag te beantwoorden of bij patiënten die al lange tijd MS hebben, de neurodegeneratie meer uitgesproken is, of sterker samenhangt met de ontstekingen, of juist niet. Hierover is nog weinig bekend. Daarom onderzoeken we nu specifiek ook een groep mensen die al lange tijd de ziekte hebben. Deze patiënten vergelijken we niet alleen met patiënten die de ziekte korter hebben, maar we kijken ook binnen deze groep welke verschillen er zijn tussen mensen met veel en weinig invaliditeit.
