medisch contact N r . 3 0 - 2 8 j u l i1 9 7 8
redactioneel 9In zijn meivergadering is de Ziekenfondsraad unaniem akkoord gegaan met het advies om de meeste extra kosten die het gevolg zijn van samenwerking tussen huisartsen, fysiotherapeuten, wijkverpleegkundigen, maatschappelijk werkers en andere medewerkers in wijkgezondheidscentra te betalen uit de AWBZ. Dat is volgens Dr. H. Lamberts, als huisarts w e r k z a a m op de afdeling Gezondheidscentrum O m m o o r d van de Rotterdamse GG en GD, een belangrijke stap, al is daarmee nog niet alles in kannen en kruiken. 9 Toestemming van proefpersonen geniet steeds meer de aandacht van onderzoekers, maar ook van sponsors van experimenteel onderzoek. Tussen beide in staat soms een medisch-ethische commissie die de onderzoeker heipt bij her verkrijgen van 'informed consent' en de sponsor onder meer adviseert over het ethisch gehalte van de consentvoorwaarden. Dr. M. A. M. de Wachter, wetenschappelijk hoofdmedewerker aan de afdeling Ethiek van de Medische Facuiteit aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen, geeft een aantal algemene consentvoorwaarden in overweging. 9 Verder in dit nummer een samenvatting van het rapport dat de werkgroep 'Dwang en drang in de medische behandeling' van de Vereniging voor Gezondheidsrecht heeft uitgebracht. Dit rapport bevat een aantal richtlijnen voor situaties waarin sprake kan zijn van dwang en drang in de relatie arts-hulpvrager, toegespitst op de sectoren psychiatrie en sociale verzekeringen. 9 Een tenminste zestien weken durend assistentschap in een verpleeghuis moet als een zinvolle stage worden beschouwd in de huisartsopleiding. Zoals iedere stage moet ook deze aan de volgende voorwaarden voldoen: taakomschrijving verpleeghuis en verpleeghuisarts; taakomschrijving arts-assistent; beschrijving na te streven leerdoe|en; taak tot optimalisering van de kwaliteit van het onderwijs. De ervaringen van het Rotterdams Universitair Huisartsen Instituut geven hierover een positieve uitslag. Dat wordt uiteengezet door J. Riderikhoff, wetenschappelijk hoofdmedewerker aan dat instituut.
REDACTIONEEL
Brieven
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9.1.8. . . . . . . . . .
Inzenders: A. M. van Dongen, Willem Schuurroans Stekhoven, G. J. M. E. N. Timmerman, Arno P. Nauta
Gezondheidscentra toch sterker dan gedacht. Ziekenfondsraad besluit gezondheidscentra uit AWBZ te halen, door Dr. H. L a m b e r t s . . . . . . . . . . . . . . . . . .
921
De 'Synthesis Graduate School for the Study of Man'. Een nieuwe vrije internationale instelling voor hoger onderwijs, door Prof, Dr, M . J. de
.2 .3 ........... Vries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Toestemming proefpersonen,
door
Dr. M . A, M . d e W a c h t e r . . . . . . . . . . .
925
Dwang en drang in de medische behandeling. Rapport werkgroep Vereniging voor Gezondheidsrechl . . . . . . . .9 2 9 Staatssecretaris Veder-Smit over automatisering en informatica . . . . . . . . . .9.3 3 Geschiedenis der geneeskunde, P a u l u s de Wind als lector, door M e v r . Drs. C. W . V e r k r o o s t . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
934
Geneeskundige Hoofdinspectie: O p tot melding bijwerkingen cosmetica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9.3.5. . . . . . . . . .
roep
De verpleeghuisstage in de huisartsopleiding door d. R i d d e r i k h o f f . . . . . . . . OFFICIEEL
936
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .941 ..........
De heer H. Paskamp, bedrijfsarts teManden (gem, Tubbergen)dit zond werkstuk (olieverf Inhoudsopgave op doek - 80 • 65 cm) in voorde tentoonstelling van het KNMG-gezelschap 'MetPincet en Penseel' in her Centraal te Ziekenhuis Alkmaar. Her is getiteld 'Aix-en-Provence', Foto: H. Frese, arts te Bergambacht.
officieel .................
(1978)M E D I S C H
CONTACT
948
33 917
Plaatsing van brieven in deze rubriek houdt niet in dat de redactie de daarin weergegeven zienswijze onderschrifft. De redactie behoudt zich bet recht voor brieven in te korten.
patient bereid verklaren totopenbare verdediging. Hijiszelfs nietverplicht N u velem e n s e nv a n verschillende gevolgteg e v e naan het verzoek v a n een leeftijden zichm e l d e nbijh u n huisarts om geneeskundig inspecteur ofaan een oproep zichtelaten inenten tegen vooreentuchtcollege te zich komen kinderverlamming ofo m telaten verantwoorden. controleren ofzijvoldoende daartegen 2.Op verzoek van en m e t schriftelijke gevaccineerd zijn, valthetweerop,dather t o e s t e m m i nvan g zijnex-patiEnt belet niets Nederlandse systeev m a n registratie van een(ex-)arts aan een ' m e d i s c hTeV - s h o w ' vaccinatiesandere en belangrijke m e e tewerken.De t o e s t e m m i nheft g de persoonlijke medische gegevens zwijgplicht nu e e n m a a lop (?Red.). verwarrend, teuiteenlopend, onvolledig en 3.Verstandig doetde artsdieaan een onpraktisch is.Inplaats van ~En algemeen dergelijke s h o w wel wilm e e w e r k e n- dat landelijk systeem isereengrote hangtvan de vraag of ergeenbelang door verscheidenheid van oranje bonboekjes, g e s c h a aen d wel eenbelang doorgediend kaarten v a n kruisverenigingen, plastic wordtaf(hetkan een principiEle zaakv a n mapjesmet kaarten bet van algemeen belang zijn, waar c o m p u t e r - o p r o e p s y s tmedische eem, patiEntenrechten en zelfs mensenrechten informatiekaarten van de K N M G , (denkaan hetverdrag v a n Rome) bijtepas internationale inentingscertificaten, komen)- teeisen: mapjesvangeneesmiddelenfabrikanten enz.Veleziekenhuizen hebbenh u n eigen a. datde s h o w niet'life' maarin alle rust kaartjes voornoteren het van vaccinaties tevoren wordt opgenomen; tegentetanus, elders wordende kaartjes van betRIV gebruikt, erzijn ofklaagster zijnofhaarvisie b. datldager bloedgroepkaartjes van herRode Kruis, op schrift stelt en zichbijde o p n a m e van diverse laboratoria, enz. enz. :kortom aandat'script' houdt; eengrotewarwinkel. D a a r o m hetvolgende voorstel: C. datde arts datstukscript tevoren krijgt en d a n zijnvisie - d u szijn - E6n s y s t e e m vooradministratie van wederwoord- ook tevoren zwartop medische g e g e v e n sdie , elkeNederlander witstelt en zichbijde o p n a m ea a nzijn bijzichkan dragen. script houdt; VACCINATIE- ADMINISTRATIE
- Verplichting v a noverheidswege tothet gebruik van dit6ne systeem. Instanties of personen krijgen alleen vaccins van overheidswege gratis verstrekt alszijzich h o u d e naanditene systeem.
d. dat patient en artsherdoorde regisseur tevoren'pasklaar' g e m a a k t escript v66rde o p n a m ek u n n e ninzien en ook de 'inleiding' van de 'representator' tevoren h e b b e ngoedgekeurd;
- Alss y s t e e m kiezen: hetinternationale e. datvooraf o v e r e e n s t e m m iis n gbereikt inentingscertificaat. overeventuele 'illustraties'. N i e u w v e e njuli , 1978 A. M.van Dongen,huisarts
SENSATIE Naaraanleiding v a n hethoofdartikel inMC nr.27/1978, blz.811: 1.Natuurlijk zalgeenartszichop verzoek vaneenpubliciteitsmedium (krant, radio, TV) tegeneenbeschuldiging v a n een (1978) MED1SCHCONTACT 33 918
Wie eendergelijke ' o p n a m ev o o r a fooit ' heeft bijgewoond weethoeveel zorg daaraan besteed wordt,hoe vaaker stukken m o e t e nwordenherhaald (een TV-spotvan vijf m i n u t e nkan urena a n 'voorbereiding' vergen.) De ' a c t e u r s ' k u n n e nup een monitor volgenhoe ze ' o v e r k o m e na'e.tzou voorveleartsen en a r t s e n v r o u wbijzonder en belangwekkend zijneendergelijke ' s h o w te ' zien, alofniet met een geEnsceneerde s p r e e k k a m eof r eenditoz i e k e n k a m e(de r requisieten D o o r l e z e n n a a r blz. 920
toch een maatregel opgelegddan APOTHEEKVERGUNNING heeftmen d a a r spijt van en ishet De persoonlijke ervaring van een sums een redenom inhogerberoep De v r a a gof een voor onbepaalde zelfwa- tijdverleende vergunning aan een patii~nt met hetmedischtuchtrechtte gaan.Up de procedure ren nogaleensaanmerkingen, met huisarts om een eigen apotheekte (blz.940) besluit de artikelenserie van de zittingvoerenkan worden ingetrokken is '75jaarKNMG~ en 50 name dathetverslag uitspraak in her kaj a a rMedischeTuchtwet.' Wellicht wel eens wat te wensen overliet.in een recente der van de AROB doorde afdeling over geen enke!ander onderdeel van de Raad van Stavan de rechtspraak wordtzo con- Een vrijalgemene klacht was dat Rechtspraak beantwoord.In troversieel en argwanendgedacht ditverslag alleen terinzagelag alsten bevestigend instantie was deze beslissing en geschreven alsoverde interne en er hoger beroepwas aangetekend.eerste Comexterne medische r e c h t s p r a a kDe ' oorzaakvan de klachtwerd genomendoorde Provinciale up inhetonvol- missievoor Gebiedsaanwijzing schreven wij terinleiding van deze meer dan eensgezocht 6 lid4 vande wet serie. De gepubliceerde tuchtperi-duende contacttussenklageren grondvan Artike| De indrukbestond up de Geneesmiddelenvoorziening, kelenwijzenook in die richting. aangeklaagde. een vergunning dat bijbetercontact veelklachten waarin staat dat your onbepaalde tijdverleend kan Het zou onjuist zijnuitde enkele zoudenzijnvoorkomen. worden ingetrokken wanneer de gepubliceerde tuchtzaken algemeen isvervalom ook grond voorde verlening geldende conclusies tetrekken. De- W i j hebbenlanggeaarzeld een patii~nt aan her woord te laten len. Het betrof een drieta! huisartze tuchtzaken vormdenmet elkaar sen waarvan er twee waren geveseennogalwillekeurige greepuiteen en hebben ons tot 66n gevalbew a a r zichsinds groutaantalvrijwillige aanmeldin- perkt.Dat wij dittochhebbenge- tigdin een plaats had gevestigd. uithet korteen apotheker gen. Enige aanwijzingen zijner daan is mede te verklaren van de wel. Mede aan de hand van vele gegevendat de bezwarenvan de Vanaf de inwerkingtreding gedeeltelijk pa- wet heeft het ministerie van Volkstelefoongesprekken en brieven kantvan de patii~nt lopenmet die van de aange- gezondheid en Milieuhygi~ne zich kwam steeds weer n a a rvorenhoe rallel gesteld dat met hard de betreffende artsen door de klaagdeartsen.Voor een ander up het standpunt vanuiteen het oog up de rechtszekerheid van hele procedurewaren getroffen.deel omdat de patii~nt artsde toepassing van Ook - en misschien vooral - alsde andereoptiektegeneen tuchtzaak de betrokken Het gaatom zijneigenge- dat artikel (erstaat kan en nietza/) klachtongegrondwerd verklaard.aanziet. is.Deze opvatting steundie- n a a rhij/zij meent- ongewenst Sommige huisartsen deelden mee in zondheid, van de direcis geschaad. de upeen schrijven de toekomst querulerendepa- door de behandeling d.d.30 oktober 1968, zal zichzelf des te ge- teur-generaal tii~nten te zuilenweren om minder De patii~nt als slachtoffer zien. waarinnadrukkelijk wordtgesteld gemakkelijk de kans te lopenwe- makkelijker tijdverdat aan dat een voor onbepaalde derom in een tuchtzaak te worden Ook hiergeldtuiteraard nietwordtingealgemeen leendevergunning verwikkeld. Vrijwel iedereen die een enkelgevalmoeilijk een apotheker zijn te ver- trokkenindien zich wij benaderenhad zich gestoord geldendeconclusies vestigt binnenher in de vergunning aan de langeduur die de gehe|e binden. aangewezengebiedvan de artsen proceduremet zich meebracht. conclusie is d a t e r een brief van de toenmalige staatsEmotioneel is dat zeer moeilijk te Een voorlopige nog wel ietsvalt secretaris d.d.29 mei 1964.Kenneverwerken.'Een tuchtzaak mag aan de procedure en tevensdat een lijkisde vorige staatssecretaris, de geen jarenduren,moet binneneen te verbeteren de be- heer Hendriks, van opvatting verp a a r maanden worden afgehan- grondigervooronderzoek van de klachten diedan anderd,waarschijnlijk up grond deld', schreef een collega. Het we| handeling afstudeten goede komt. van het toenemendaantal of nietnemen van een advocaat nog overblijven In de praktijk Een actievere inschakeling van de rende apothekers. bleekvaakeen moeilijke beslissing. regionale geneeskundig inspecteurbetekentdit dat de rechtspositie De aanklacht lijkt sums zo absurd door de klager,aangeklaagde,van ruim 500 apotheekhoudende aanmerkelijk is vervan huisartsen datdoorhetzichiaten bijstaan van m a a r ook door de voorzitter kan datvooronder- zwakt. een juridisch adviseurde zaak hettuchtcollege B. wordt overtrokken; wordt er dan zoekmeer gewichtgeven.
TUCHTPERIKELEN
(1978) MEDISCH
CONTACT
33 919
daarvoor zijn inelke studio voorhanden). Bolhaalt de 'polio-zaak' erbij, waarover verschiUende medische deskundigen al voorde TVhunzegje deden en gelukkig de Nieuwe stempelbanden staatssecretaris vanVolksgezondheid, Medisch Contact 1977 Mw. Mr. E. Veder-Smit, de moed heeft gehad op 3 juli 1978voorKRO-Brandpunt teverklaren, dat'vaccinatiedwang' in strijd was met artikel 9 van het Verdrag vanRome.Er zijn talvanmedische handelingen instrijd metdiverse artikelen Her wordt weer tijd de boekbinder in te vanhetEuropese verdrag bescherming tot schakelen, want de nieuwe stempelbanden vanderechten vande mens en de voor Medisch Contact 1977 zijn inmiddels fundamentele vrijheden. beschikbaar. Evenals vorig jaar kan de jaargang 1977 worden gebundeld in twee delen. Naarden, 7 juli 1978 Daarvoor zijn twee banden nodig, waarbij ervan wordt uitgegaan dat dan tevoren de WillemSchuurmans Stekhoven advertentiepagina's uit de Iosse nummers zijn gcscheurd. Deze stempelbanden M C 1977 1 en M C 1977 DAGBOEK VAN EEN COoASSISTENT (XlI) H, wederom uitgevoerd in linnen met goudBijhetlezen vande36eaflevering van het opdruk, kunnen worden besteld door over'Dagboek vaneenco-assistent' vindik making van f 30,-- per jaar (incl. BTW) verder zwijgen niet meertolerabel. Hetis per postgiro op rekeningnummer 5 80 83 mijen metmijwaarschijnlijk meerervaren van de KNMG onder vermelding van 'Stempelbanden M C 1976'. specialisten reeds bekend, dat hoofdzusters vaakeengoedekijk op zaken enpersonen hebbenbinnen hunafdeling. Zo isoverAlexander vanEs eenafdoende oordeel uitgesproken doorde hoofdzuster uitzijn eiffen artikel. Datartsen over een leerling alshijnogveelmeerzouden zeker geenmedisch antwoord, maarde kunnenzeggen isboter aandegalg klachten wordenwelmedisch gesmeerd. gepresenteerd. Waarom danniet, na her vanlichamelijke afwijkingen of Uitdrukkelijk wensikmijtedistanti6ren uitsluiten betonmogelijk blijken van traditionele vaneenzoonrespectvol en onwaardig therapiefin, verwijzen naarof spreken overpati~nten. Indezeachtikook zoeken met beoefenaars de redactie vanMedisch Contact schuldig samenwerking vanandere geneeswijzen? Hetgaattoch aanverlaging vanhetberoep vanarts, om hetprestige omdatzij zonder commentaar ruimte geeft om demensinnooden niet Meldingssysteem geestelijk gehandicapten vandeoffici~le geneeskunst. aanzulkeschrijverij. Hetisoneerlijk ten De staatssecretarissen van waardevan opzichte vande velegoedeco-assistentenWar voormijdegrootste enCRM hebbeneen andere geneeswijzen is, isdatzeniet alleen Volksgezondheid om juist dezecoinhetMedisch Contact zo landelijke Adviescommissie Centrale overgenezing praten maarookover uitvoerig aanbetwoordtelaten. Met vele Wachtlijst Zwakzinnigen ingesteld. AI gezondheid. Hierleidt deoff iciCle andere collegae zouikde redactie enige jaren iserinformeel een geneeskunst niet onsinop.Zelf aljaren nogmaals willen verzoeken dezerubriek te vandezenaam vegetari~r enanti-rookpropagandiste adviescommissie be~indigen. werkzaam. Deze commissie begeleidt het zijnde, verbaas ikmijoverherontbreken project Centrale Wachtlijst Zwakzinnigen vanleefwijze-adviezen doorartsen aan Sint Michielsgestel, 10juli 1978 (CWZ),eenproject datongeveer achtjaar hunpatifinten en over de leefwijze van geleden startte. Totdan toe moesten de collegae zelf. Zolang erop G. J. M. E. N. Timmerman, oogarts plaatsende instanties vaakstadenland artsenbijeenkomsten wordtgerookt en afzoeken om eengeschikte plaats vooreen kroketten wordenverstrekt ishetvoormij client tevinden. Ook bestond ereen steeds eenraadsel hoe men gezondheidsadviezen duidelijker behoefte aaninzicht inhet aanpatifinten geeft. werkelijk benodigde aantal plaatsen, mede ALTERNATIEVE GENEESWIJZEN alsgevolg vande ongelijke verdeling van De kritiek vancollega Klaassen berust hetaantal plaatsen overhetland. Voorhet Collega Klaassen (MC nr. 27/1978, blz. waarschijnlijk op de werkwijze vaneen experiment metgecentraliseerde een 812)zegt, dat'alternatieve geneeswijzen aantal beunhazen indealternatieve wachtlij was stalsproefregio Zuid-Holland geneeswijzen, dochkomen dezeinelke hunontstaan danken aanhetsimpele feit gekozen. Eerst registreerde men alleen beroepsgroep voor(enmoetenuiteraard datvoorveleonwelzijn-klachten geen aanmeldingen voor wordenbestreden.) Mijnadvies luidt: medisch antwoord is'. Ikkan dit felt niet later vondin doceer aandeuniversiteiten 'Gezondheid' zwakzinnigeninrichtingen, simpel noemen,hetvormt een vande (voeding, lichaamsverzorging, beweging overleg metCRM aanvulling plaats met grootste problemen vandezetijd. aanmeldingen voorgezinsvervangende etc.), opdat de aanstaande artsen daarook Bovendien dacht ik,dateenaantal tehuizen, debieleninternaten enandere zelf hunvoordeel mee zullen doen. alternatieve geneeswijzen nogouderisdan dag-en nachtvoorzieningen. Naar de offici~le geneeskunst. aanleiding vande inZuid-Holland 9 juli 1978 Daterop hetogenblik veelbelangstelling is Veenendaal, opgedane ervaringen isnu besloten het voor deze geneeswijzen geeft toch te Arn.aP.Nauta experiment tothethelelanduittebreiden. denken. Voorveelonwelzijn-klachten is (1978) MEDISCH CONTACT 33 920
Gezondheidscentra toch sterker dan gedacht Ziekenfondsraad besluit gezondheidscentra uit AWBZ te betalen Nog slechts kortgeleden hebikindit Wat besloot de Ziekenfondsraad? tijdschrift de vraag gesteld of de door Dr. H. Lamberts gezondheidscentra niet testerk waren Het isniet mijnbedoeling om het om teverdwijnen maartezwak om te besluit vande Ziekenfondsraad hierin blijven bestaan. Deze vraagkwam op extenso weertegeven.Een ieder die naaraanleiding vande rapportage van daarbelangstelling voorheeft kanhet de commissie financi~le zakenvande betreffende stukopvragen en er zogenaamde begeleidingscommissie kennis van nemen.Een aantal vande 'voorlopige essenti61e aspecten ervandient hier stimuleringsregeling echter tewordengenoemd.De wijkgezondheidscentra. ' Ziekenfondsraad besloot om voordie Op hetmoment datde vraagwerd multidisciplinaire Dr.H. Lamberts isalshuisarts werkzaam gesteld kon zeker een retorisch samenwerkingsverbanden, die op deafdeling Gezondheidscentrum karakter eraanniet wordenontzegd. beschikken over een gezamenlijke Ommoord vandeRotterdamse GG enGD. Het was immersbekenddat op twee, huisvesting - gezondheidscentra dus vooreengedeelte onafhankelijk van dieinaanmerking komen voorde elkaar lopende, sporen werdgereden huidige 'voorlopige op weg naareenmeerdefinitieve stimuleringsregeling financieringsvorm voorde melddedaarover datmet name de wijkgezondheidscentra' en waarbij PvdA-en deCDA-kamerleden, die gezondheidscentra. De ene wegliep sprake isvan eendienstverband voor tevens lidzijn van de vaste viade begeleidingscommissie vande de hulpverleners, de kamercommissie voorde stimuleringsregeling, andere de weg exploitatietekorten goeddeels te volksgezondheid, bijzonder verheugd dekken. liep viade Ziekenfondsraad. de Het isde afgelopen maandenduidelijk warenoverhetbesluit van Hetgaatbijdezeextra financi61e Ziekenfondsraad. Ditwas onstijdens tegemoetkoming gewordendatde timing vande inbeginsel om twee eenontmoeting vande vaste verschillende ontwikkelingen erg essenti~le onderdelen. Het eerste kamercommissie voorde belangrijk isen ook inde komende onderdeel heeft vandoenmet een volksgezondheid en jaren belangrijk zalblijven. Deze vergoeding van betnetto honorarium vaneentwaalftal van huisartsen, bijdrage isdan ook bedoeld om op een vertegenwoordigers fysiotherapeuten en en eenaantal leden verloskundigen, gemoeid aantal elementen daarvan de nadrukte gezondheidscentra met de extra vande zogenaamde contactgroep op leggen. tijd voorsamenwerking benodigd. Ais 11 mei reedsduidelijk geworden. In grovemaatdaarvoor isaangehouden ditgesprek isdoorde centra hun Welkeisnu de situatie? dat15% vande tijd samenwerkingstijd ongeduld en eigenlijk ook de irritatie en ontwikkelingswerktijd Inde meivergadering (25mei 1978)is is. van een definitieveVoor de huisartsen de Ziekenfondsraad unaniemakkoord overheruitblijven houdtditindat regeling nog eensnaar voren gebracht. gegaanmet hetadvies om de meeste 17,65 %van hetnetto honorarium In feite isgebleken datoverdeze extra kosten die het gevolg zijn van (inclusief pensioenbijdrage) berekend samenwerking tussen huisartsen, gevoelens inbredekring indezelfde overhetwerkelijke aantal pati~nten fysiotherapeuten, toonsoort wordtgedacht. dochmaximaalover2.210pati~nten wijkverpleegkundigen, wordttoegerekend. Voorde maatschappelijk werkers en andere Maar isalles nu ook inkannenen fysiotherapeuten geldt een analoge medewerkers in kruiken? Datisnatuurlijk niet het regeling, welkeechter inoverleg wijkgezondheidscentra tebetalen uit geval. Hoe zoudat ook kunnenwaar naderdient tewordenuitgewerkt. de AlgemeneWet Bijzondere hetgaat om een zo ingewikkelde Voor verloskundigen wordtgesproken Ziektekosten (AWBZ). De NRC over'ad hoc oplossingen.' materie? (1978) MEDISCH CONTACT 33 921
En her tweede spoor dan? belangrijk aantal gezondheidscentra Praktijkkosten,zover voor deze ditjaar nog eenberoepop denieuwe voldoen aannog niet altescherp geformuleerde voorwaarden voor Met dezeregeling lijkt hetnog te regeling zalwillen doen. oppervlaktenormen, verwachten definitieve advies van de personeelsformatie respectievelijk begeleidingsgroep 'voorlopige stimuleringsregeling algemene kosten, wordenop basis van Omgekeerde bewijslast wijkgezondheidscentra' ernstig aan de feitelijke exploitatie goeddeels vergoed. belang tehebbeningeboet. Ditis Een laatste opmerkelijk aspect inde slechts tendelebetgeval. Immers discussie vande laatste maandenfond allerlei andere de gezondheidscentra isweldathet Wezenlijke doorbraak samenwerkingsvormen, welkewel eigenlijk verleden tijd isom de onderde voorwaarden vande bewijslast voorhun bestaansrecht te Met datgene wat hierboven kortis stimuleringsregelingdoch vallen niet leggen bijde gezondheidscentra zelf; samengevat iszekersprake van een onderde voorwaarden vande en danwelinvergelijking met het wezenlijke doorbraak inbetdenken richtlijnen vande Ziekenfondsraad, functioneren vande overen vooral inhetbeheren van zullen betinde komendejaren nog solo-hulpverleners. Zachtjesaan gezondheidscentra inNederland. Het vande verlenging vande wordtdezetrommelnauwelijks meer feit datvooral de praktijknormering stimuleringsregeling (met geroerd. Datisook weltebegrijpen. voorgezondheidscentra nu praktisch bijvoorbeeld tweejaar) moeten Het beperkte aantal op hermaximum van 2.200pati~nten hebben. gezondheidscentra met een even voorde huisarts isvastgepind - voor Maar ditbetekent uiteraard niet dat beperkt aantal huisartsen, de fysiotherapeuten en dezesituatie ook dient voortteblijven fysiotherapeuten, verloskundigen geldt eenanalogie - is bestaan. Van de kantvande centra is wijkverpleegkundigen, maatschappelijk werkers, bijzonder belangrijk. inhetgesprek met de vaste Juist omdatde Ziekenfondsraad niet kamercommissie de suggestie aande verloskundigen en anderen heeft de afgeiopen tien jaareenbuiten wensttetreden inde onderhandeling handgedaan om aantedringen op spoedbijde eindrapportage vande proportie grote bijdrage geleverd aan overde praktijkomvang voorde De de ontwikkeling van het solo-huisarts blijft de regeling beperkt begeleidingscommissie. zou eendergelijk referentiekader vaneenmoderne totdiegezondheidscentra waarsprake staatssecretaris eindrapport snelmet de commissie eerstelijns gezondheidszorg. Niet isvaneendienstverband. Slechts op alleen inrelatieve dochook in dezewijzeimmerskomen de rond kunnenbespreken en dan met een adviesaanvraag naarde absolute termenisde hoeveelheid 20.000guldenperhuisarts (ende Ziekenfondsraad kunnenzenden. kennis doorhen verzameld zeker analoge bedragen voor de zougericht indrukwekkend. Wanneermen nu nog fysiotherapeuten en verloskundigen) Deze adviesaanvraag kunnenzijn op hetper1 januari 1981 vraagt om vergelijkingde met gang niet rechtstreeks de beroepsbeoefenaars tengoede doch totstandbrengen vaneendefinitieve van zakeninde solo-hulpverlening hetsamenwerkingsverband. regeling voorde tegemoetkoming in dan zalhetjuist inde sfeer vande solo-praktijk en vande Op dezewijzemeentde extra kosten vooralle Ziekenfondsraad datuithoofdevan samenwerkingsverbanden, welke mono-disciplinaire hulpverlening artikel 52d vande AWBZ eenregeling onderde danintevoerenregels moetenzijn waarnoodzakelijke vallen. Bijhetopstellen vandeze informatie wordtverzameld. isgetroffen welke de ontwikkeling vande gezondheidscentra op regels kunnenvooral de ervaringen in De bewijslast isduidelijk omgekeerd. gewenste wijzeondersteunt zonder de komendejaren opgedaan met de Met name de afstandelijke wijze datherrechtstreeks overleg tussen gezondheidscentra dieovereen waaropinherstukvande beschikken, goede Ziekenfondsraad beroepsorganisaties en ziekenfondsen dienstverband gesproken wordt overde honorering doorkruist wordt. diensten bewijzen, overhetonderzoek naar het Dithoudtwelindat die Infeite kan men ervanuitgaan dathet functioneren vaneen aantal gezondheidscentra, waargeensprake inde komendejaren dient tekomen gezondheidscentra benadrukt dit. Het isvan een dienstverband, naast hun tot een financiering van gaatnu nietmeeralleen om aldan niet beroepop artike152 d vande AWBZ samenwerkingsverbanden inde vorm 'goedkoop' en om aldan niet'beter'. als het gaatom de pure van een verstrekking inhetkadervan Hetgaatheelduidelijk om de exploitatiekosten, vooreen de AWBZ. Men zou eroverkunnen erkenning datgezondheidscentra compensatie van de twisten ofhetrecente besluit van de 'anders' werkenen datdit'anders' samenwerkingstijd voorlopig te Ziekenfondsraad infeite niet reedsde aansluit op een aantal verlangens dat maken blijven houdenmet de gezondheidscentra met een bijvelen leeft met betrekking toteen stimuleringsregeling. dienstverband alseenverstrekking toekomstige structuur van de introduceert. Maar omdatbet gezondheidszorg inNederland. De Hoe betook zij, eriseenbelangrijke epitheton evaluatie, welke de 'voorlopig' nog aanhet stapgezet. Ook aliserbesthet66n en besluit isgekoppeld en omdathet gezondheidscentra inde komende anderop hetstukwat de recht op financi~le tegemoetkoming jaren zondertwijfel zullen blijven Ziekenfondraad hierover heeft mitsaande voorwaarden welkezijn verrichten, kanzichdanook veel opgesteld aantemerken- en datzalin geformuleerd wordtvoldaan meerop dezeelementen gaanrichten. de komendemaanden ook zeker vastligt, doetbet er nietreeltoe hoe dienentegebeuren - overheersend is hetbeestje nu precies heet. Het ligt in de tevredenheid. ieder gevalvoorde handdateen (1978) MEDISCH CONTACT
33 922
De 'Synthesis Graduate School for the Study of Man' Een nieuwe vrije internationale instelling voor hoger onderwijs Beginoktober 1978zaleennieuwe kinder consultatie; theologie; (vrije) internationale instelling voor onderwijs. door Prof. Dr. M. J. de "Cries hogeronderwijs, met vestigingen in Rotterdam, Londenen San Francisco, Het programma voor medische haardeurenopenen, zoals uiteen synthese ('medical synthesis') is advertentie elders inditbladblijkt. gebaseerd op eenbenadering van Deze instelling, de 'Synthesis gezondheid en gezondheidszorg Graduate SchoolfortheStudy of vanhenzelf en vande wereld waarin waarinlichamelijk welzijn wordt Man' (SGS),zal als instelling voor zijleven. De onderwijsfilosofie van gezien alseenharmonische en hogeronderwijs ('graduatie school') de SGS isgebaseerd op een dynamische wisselwerking van bet wordenerkenddoorde staat van ge'integreerd studieprogramma, datis lichaam en andereaspecten vande Californi6, zodatook aanstudenten ontworpen om eenbrugteslaan zichontplooiende persoonlijkheid, dieinNederland een tussen hetalledaagse levenen de zoals gevoelens, geest, verbeelding en studieprogramma hebbengevolgd een geesteswereld en datde mens zowel wil.Het isgericht op een optimale Amerikaanse graadkanworden eenindividuele identiteit alseen toepassing vande hedendaagse verleend. (Hetisde bedoeling inde universele essentie toeschrijft. geneeskunde, waaronder begrepen de toekomst ook inNederland erkenning humanistieke gezondheidszorg doorbetministerie vanOnderwijs aan De programma's zijn gericht op het (Dokter, 1978;Garell e.a., 1977; tevragen.) verkrijgen vantheoretische en Reitsma, 1976;de Vries, 1977)en her begripsmatige kennis, vanpraktische onderzoek vanuitzonderlijk gezonde vaardigheden en hetstimuleren vande individuen. Ge'integreerd programma persoonlijke ontwikkeling diede studenten nodighebbenom een Het curriculum vande SGS benadert De 'Synthesis Graduate Schoolforthe optimale maatschappelijke bijdrage te de studie vande mens op een StudyofMan' zalinavonduren, kunnenleveren doorhun empirische wijzeen biedt de weekendsen inde zomeranderhalf tot werkzaamheden inhetdoorhen studenten de gelegenheid om de tweejaar durende programma's gekozenwerkveld. tijdens de studie geleerde principes en aanbieden op hetgebied van verkregen inzichten tetoetsen in psychologie en psychologische Het psychologieprogramma kan uitgebreid praktisch werk.Enkele begeleiding, psychologie met aangepast wordenaanbepaalde voorbeelden vancursussen zijn: specialisatie ineenbepaald werkveld werkgebieden ('Psychology with cognitieve en creatieve processen; ofberoep('special emphasis') en in Special Emphasis'), bijvoorbeeld: abnormale psychologie; geestelijke 'medical synthesis'. stervensbegeleiding; organisatie en bewustwording en psychologische Naastdezeprogramma's, dieopleiden management; kunstzinnige beroepen; stoornissen; persoonlijkheidstheorie; voorde graadvanMasterofArts huwelijks-, gezinsen wilen motivatie; geschiedenis van het (MA) en na voortgezette studie voor die van Doctorof Philosophy (PhD), zullen programma's voorvoortgezette professionele vormingen nascholing N I E T R O K E N en cursussen voorhetalgemene publiek wordenverzorgd. Ook komt Het hoofdbestuur der Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der eendienst voor psychologische Geneeskunst spreekt als zijn mening uit dat roken, in het bijzonder van sigaretten, consultatie beschikbaar. schadelijk is voor de gezondh~id. Het hoofdbestuur beveelt de leden der Maatschappij aan niet te roken, zeker niet tijdens de uitoefening van de praktijk. Het De basisdoelstelling vande SGS is, hoofdbestuur beveelt tevens dringend aan dat in instellingen van gezondheidszorg studenten tebrengen tot een meer (met name ziekenhuizen en poliklinieken) niet wordt gerookt. integraal en praktisch werkbaar begrip (1978) MEDISCH CONTACT 33 923
bewustzijn; grondslagen van psychosynthese; dieptepsychologie en geboorte-ervaring; creatief omgaan met pijn, sterven en dood; psychologie en grote medische ingrepen; psychologie van vooraanstaande mannenen vrouwen; kritische toetsing vanalternatieve benaderingen vangezondheidszorg. Hetpraktisch gedeelte bestaat uit individuele en groepssupervisie; casusbesprekingen; waarneming van individuele en groepsconsultaties; werkenaan de eigenpersoonlijke ontwikkeling doormiddelvan individuele didactische consultatie.
Voor wie?
E e n p r i k in je k r a n s s l a g a d e r
Het isineerste instantie de bedoeling datartsen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten en werkers inandere 'somatische' beroepen het'medical synthesis'-programma volgen, en psychologen, maatschappelijk werkers en werkers inandere disciplines inde sector geestelijke gezondheidszorg het psychologieprogramma, alofnietmet specialisatie inhun eigenspecifieke werkgebied. Zijdiewegenszwarewerkzaamheden ofverplichtingen elders onvoldoende tijd beschikbaar hebbenom het gewoneprogrammatevolgen, hebben de mogelijkheid de cursusduur over langere tijd tespreiden. Uitdonaties zaleenfondsworden gesticht, waaruit minder draagkrachtige deelnemers kunnen wordengesubsidieerd.
In ons pavil]oen ligt een Chinese pati6nte met wel drie souffles. Ze spreekt geen enkel woord Nederlands, Duits, Engels of Frans, dus je kunt geen anamnese bij haar afnemen. Ik heb al verschillende keren naar haar souffles geluisterd en het is wonderlijk hoe uit zo weinig thorax zoveel lawaai kan komen. N u moest ik bij haar een arteriepunctie doen in de lies. Ik heb haar alles zo goed en zo kwaad als het ging uitgelegd. De eerste keer ging het mis, maar de tweede maal zat ik er meteen in. Ze deed echter of ze ontzettend veel pijn had. Ik kon het me nauwelijks voorstellen, want ik heb hoogstens eenmaal de N. Femoralis geraakt en dan geefl ze wel elders pijn aan. Achteraf hoorde ik, dat je ontzettend moet oppassen met Chinezen. Wanneer ]e iemand pijn doet, gaat dat als een lopend vuurtje fond en voor je her weet wordt je achtervolgd door drie Chinezen, die op een gegeven moment bi] jou een arteriepunctie willen doen . . . in de A. Coronaria Dextra!
Aanbevolenliteratuur
Her ziekenhuis ligt in een niet onaardige omgeving. Alleen de straatnamen passen er niet zo goed bi]. Ik rind dat ze de straten rond het ziekenhuis eigenlijk moeten hoemen naar de grote specialisten van dat ziekenhuis. Wat zou ]e denken van het Waelse Tasje of de Wouterstraat? En voor dokter Frederiks is er dan bet Frederiksplein. De weg naar de E H B O noemen we dan de Leydensweg!
Dokter, H.J.De mens als middelpunt in degezondheidszorg. Medisch Contact 33 (1978) 652-654. Garell, D.,Miller, S.,Miller, S.,en Remen,N. Hetgeneeskundig gesprek met de zieke mens.Medisch Contact 32(1977) 705-709
Vanochtend was er op de poli een geweldig dikke Turk. Het was weer niet om aan te zien, laat staan om aan te raken. Met reel moeite en pijn kon ik hem onderzoeken, maar de buik was werkelijk niet om doorReitsma, F.E.Het Institute fortheStudy heen te komen. De dienstdoende internist ofHumanistic Medicine teSanFrancisco. was het met mij eens: 'In deze buik kun je Medisch Contact 31 0976)14451449 niets vinden, dit is gewoon veterinaire geneeskunde '.
deVries, M. J.Humanistieke geneeskunde; op weg naareen geneeskunde engezondheidszorg vande gehele mens. Ned. T. Geneesk. (1977) 700-705. (1978) MEDISCH CONTACT 33 924
Dr. Wouters raakt steeds meer ge?nteresseerd in dit dagboek. Bii. de visites waar-
schuwt hij mi] netjes, voordat hij een interessante uitspraak gaat doen. 'Van Es', zegt hi] da n, 'dit is iets voor je dagboek', en dan volgt er een of andere 'autoritaire uitspraak'. Helaas zijn deze uitspraken meestal van inferieure kwaliteit. De enige uitspraak die ik net geschikt vond, was: 'Deze huisarts is een verschrikkelijke hypomaan'. Ik heb Dr. Wouters maar aangeraden zelf een boek te beginnen: 'Dr. Wouters citeert Dr. Wouters ', o f waarom niet: 'Ik, Wouters !'
Ik heb de indruk, dat mijn dagboek zijn doel gaat missen. In de eerste plaats was het mijn bedoeling mezelf via dit middel te uiten; ik rind bet overigens een walgelijke manier, want ik heb een vreselijke hekel a a n dagboeken omdat ze altijd met een zekere pretentie worden geschreven. En die pretentie heb ik zeker niet. In de tweede plaats komt het essenti~le er niet van over. Het blifft bij de sensatie. Alles wat achter de sensatie schuilt aan bitter sarcasme, met het accent op bitter, blifft verscholen. Ik had hier graag meer over willen zeggen, maar ik begin langzamerhand de zinloosheid hiervan te begrijpen. Het is een barricade, opgebouwd uit twee hindernissen. Zo ik er al in slaag iets van her sarcasme over te brengen (de eerste hindernis), merk ik overduidelijk dat de 'overzijde' hierin helemaal niet gei'nteresseerd is (de tweede hindernis). Mijn paard is krachtig genoeg om de eerste hindernis met succes te nemen, maar die tweede hindernis kan geen enkel paard nemen: mysterieuze krachten schrikken de paarden af, zodat ze weigeren verder te gaan.
Alexander van Es
Toestemming van proefpersonen De volgende praktische overwegingen vanuit de ethiek zijn bedoeld voor onderzoekers die een authentieke informed consent wensente verkrijgen vanhun proefpersonen, alsook voormedisch-ethische commissies dieonderzoekers daarbij begeleiden. gaat Herinde eerste plaats om algemene consentvoorwaarden, met uitsluiting van speciale gevallen zoals de toestemming doorafhankelijke proefpersonen, minderjarigen, militairen, gevangenen e.d. onderzoekers ditvanzelfsprekende vertrouwen niet rechtvaardigen. Zij eisen bijgevolg sociale controle 'Informed consent' iseenheet vooraf, tijdens en nabetonderzoek. hangijzer vooronderzoekers die Het ziet erdusnaaruitdat proefpersonen betrekken bij hun onderzoekers zullen moetenkiezen. experimenten. Alleverklaringen over Of zijmaken'zichtbaar wat zij proeven met mensenhebbende vrije bewerenaltijd altehebbengedaan, 6f toestemming vande goedvoorgelichte erkomtwaarschijnlijk meerdrukvan patient inhun vaandel geschreven. buitenaf om n a t egaanofzij hun Recentiserbovendien eenstrekking woordmetterdaad gestand doen.In teonderkennen bijgeldschieters om beidegevallen iserbehoefte aan uitdrukkelijke waarborgen met ondermeetethische criteria voorbet betrekking totdezetoestemming te verkrijgen vangeldige toestemming De auteur isalswetenschappelijk eisen, en wel als voorwaarde tot hoofdmedewerker verbonden aande vanproefpersonen. Bijhetontwerpen afdeling Ethiek vandeMedische Faculteit vandergelijke subsidiaring. Wat de moraalniet wist criteria zullen aandeKatholieke Universiteit te tebewerkenzalduswellicht worden medisch-ethische commissies een Nijmegen. bereikt doorenigedrukop de belangrijke rolspelen. Door het beurzen. Sociologen (Barber 1973, aanleggen van maatstaven inde Barber1974,Gray 1975), innavolging plaatselijke situatie kunnenzijper van kritici uitartsenkring (Beecher consentvoorwaarden van gevaleencontinu'/teit waarborgen met I966en 1970,KatzI972, en Mills Helsinki-Tokio (1975) honoreren. Nu nationale en internationale richtlijnen. 1974)blijven echter vanmeningdat hendoorgeldschieters daaromwordt bovendien sociale controle gevraagd, verzekeren zijook nog noodzakelijk is.Zelfs inde vooraf - soms dooroverlegging van Internationale richtlijnen goedkeuring dooreen hetconsentformulier - datzij wel medisch-ethische commissie zienzij degelijk (schriftelijke) toestemming De Helsinki-verklaring inde herziene geenwaarborg voorde ethische vragen. Vanafdat ogenblijk schenkt versie vanTokio(1975) stelt ten kwaliteit vande toestemming die men bijna automatisch vertrouwen aanzien vantoestemming enkele proefpersonen geven. aande onderzoeker. Maar nogmaals, algemene beginselen over: Desgevraagd stellen onderzoekers sommigeartsen en sociologen vinden meestal dat zijde internationale datattitudes en praktijk van - blijvende verantwoordelijkheid Behoefte aan criteria
door Dr. M. A. M. de Wachter
(1978) MEDISCH CONTACT
33 925
werdaangenomen. Echter, markanter verzwijgen ofteverdraaien zodatde nogdande continu'iteit dezer proefpersoon misleid wordtinzijn verklaringen zijn de verschuivingen besluitvorming. Er isduidelijk sprake met betrekking totinformatie als vanonvoldoende informatie, wanneer consentvoorwaarde. In 1949werd bijnacontrole blijkt datde 'voldoende kennis' gewenst, in1955 proefpersoon hetbegrip 'nieuw werdietwat paradoxaal gesteld dat geneesmiddel' nooit heeft begrei~en enerzijds 'volledige inlichting slechts als'experimented geneesmiddel' vanrelatieve betekenis isvoorde (Gray,1975,110)ofwanneerde beslissing' omtrent geoorloofdheid uitdrukking 'Geenbekenderisico's' maardatanderzijds bij op hetconsentformulier doorde niet-therapeutische proeven met proefpersoon werdbegrepen als'geen Dezealgemene beginselen gelden bij risico, pijnen ongerief 'de risico' (Gray,1975, 114). zoweltherapeutische ais vande vrij beslissende, Indien de behoefte totinformeren niet-therapeutische proeven, met dien toestemming volledig ingelichte proefpersoon verstande ontstaat uitde behoefte aane e n is.In 1964wordt verantwoorde beslissing, danisaan datinde therapeutische situatie denoodzakelijk' volledige voorlichting gewenst indien diebehoefte totinformatie voldaan toestemming somsniethoeft te ditpsychologisch kan.In 1975spreekt zodradezeproefpersoon instaat isdie wordengevraagd (II.5); en informatie'. verantwoorde beslissing tenemen datinde niet-therapeutische men van'adequate Een vergelijking vandiverse codes (Freedman1975). Adequate situatie alleen vrijwilligers als (De Wachter1977)leidt verder tot de informatie stelt dusde proefpersoon proefpersoon dienen (III.2). vaststelling datcodesneigen doorte instaat op verantwoorde wijzete slaan ineenvantweeextremen: ofhet beslissen. Met betrekking totde ethiek der ethisch potentieel vande toestemming vormt1.9de proefpersoon wordtsterk overschat, belangrijkste alinea: ofde verantwoordelijkheidszin vande 'Bij research op mensenmoetelke Onderzoeker geeft informatie onderzoeker wordttehoog potenti~le proefpersoon adequaat aangeslagen. Ten aanzien van dit wordenge'informeerd over Op grond vandezeoverwegingen kan tekort heeft Tokio (1975) een doelstellingen, werkwijzen, eenvoorstel vanpraktische richtlijnen wezenlijk nieuwebijdrage geleverd verwachte voordelen en mogelijke worden geformuleerd tenbehoevevan doortesuggereren dateenderde risico's van bet onderzoek, alsook de onderzoeker dieadequate overmogelijk ongemak.De instantie, namelijk een informatie wilverstrekken aanzijn 'onafhankelijke controlecommissie' proefpersonen: proefpersoon dient teworden tot de structuur vanverantwoord ingelicht omtrent zijn/haar vrijheid om onderzoek behoort. Tochgevendeze aftezienvandeelname aan het 1. Volgde verklaring van codesgeenduidelijk antwoord op de onderzoek en om te allen tijde de Helsinki-Tokio wat betreft de vraagwatadequate informatie met het onderwerpen toestemming totdeelname inte vaninformatie, te trekken. Daarnamoetde arts een oogop detoestemming danweiis, met weten: name hoeveel en welksoort vrijwillig gegeveninformed consent doelsteiling, belang, strekking van informatie aande gestelde eisvoldoet. verkrijgen, liefst op schrift.' hetonderzoek; onbesproken blijft de Informatie en vrije wilsuitoefening En helemaal - werkwijze en aardvan helpt om tot (i. e.afwezigheid vanbe'invloeding) wijzewaaropinformatie handelingen, met aanwijzing van eenbesluit tekomen,d.w.z, her waarborgen dus de kwaliteit vande specifieke handelingen die van toestemming. Maar,war isinformatie 'decision-making'-aspect experimenteel zijn; voorlichting. en watisvrijheid? De uitdrukking - verwachte voordelen; 'adequate informatie' isvatbaar voor Wat isadequate informatie dan mogelijke risico's en ongemakken; eigenlijk? Gesteld dat zowelde eeninterpretatie dieinformatie en - vrijheid totherroepen van vrijheid met elkaar verbindt. Het gaat beperktheid vande voorhanden toestemming te allen tijde. Bij danom informatie dienodigisen kennis omtrent eenproef alsher therapeutisch onderzoek wordt volstaat vooreenvrije beslissing van beperkte mededelingsvermogen van informatie omtrent werkelijk dezeproefpersoon. de onderzoeker en hetbeperkte voorhanden alternatieven bevattingsvermogen vande verstrekt. proefpersoon altijd albeletten datde Wie duszonderpati~nten te Adequate informatie volledige, objectieve inhoudvan een informeren bloedofurine(zelfs uit proef ooitwaarheidsgetrouw kan routinestalen) benutvoor Informatie speelt eencentrale rolbij wordenaangegeven, dan nog moet de wetenschappelijke proeven, kanniet het tot standkomen vande geldige informatie de proefpersoon in staat zeggendathijde Helsinki-regels stellen vrij en verantwoord bet toestemming. De klemtoon op naleeft. voorlichting derproefpersonen inde ja-woord of de weigering te bepalen. verklaring vanTokio(1975)isslechts Dezefunctionele rolderinformatie 2. Wat betreft de maniervan eenvoortzetting vanNeurenberg kan een goedemaatstaf zijn bijhet informeren iszowelmondelinge als0949)en vaneenAdviesvande bepalen van soort en hoeveelheid te ook schriftelijke voorlichting informatie. Op zijnminst Nederlandse Gezondheidsraad (1955), verstrekken denkbaar en nuttig. kanmen stellen dathetniet datzelf van directe invloed was op de Juistheid (metweglating van verantwoord isinformatie te WMA-tekstdieteHelsinki (1964) vande onderzoeker ook na verkregen toestemming (I.3); - adequate informatie vooraf en vrijheid vande proefpersoon bijte toestemming 0.9); wiede toestemming verkrijgt (I.lO); wiede toestemming geeft, namelijk proefpersoonvoogden of (I.11).
(1978) MEDISCH CONTACT 33 926
uitdiverse geldstromen of suggereerde zijdatwellicht eenderde verdoezelende ofmisleidende verantwoordelijken voor instantie kanwordeningeschakeld eufemismen), volledigheid patiEntenzorg (bijvoorbeeld de (weliswaar met objectieve en tijdens hetgevendertoestemming of ziekenhuisdirectie) omtrent de subjectieve beperkingen vanwege naderhand terbevestiging vande kwaliteit vaneenproject c.q. gegeven de functionaliteit derinformatie) ethische toestemming en bovenalles begrijpelijkheid zijn vande voorziene consentvoorwaarden. Zulkeen Ervaringen met LocalInstitutional natestreven doelen. commissie moeteenduidelijke ReviewBoardsinde Verenigde Staten Inelkgevalmoetworden volgen, vrij snelwerkenen (Editorial inJourn. Med. Educ.1977), verzekerd datelkeproefpersoon procedure vooral zichzelf trouwblijven, d.w.z. maarookervaringen hiertelande* de kanskrijgt de tekst vanhet consistent en blijvend dezelfde schijnen de voorkeur te consentformulier tebespreken: criteria hanteren. Daaromisher rechtvaardigen vooreenlokale rustig, tijdig en met de en ook wenselijk datde medisch-ethische commissie boven arts/onderzoeker zelf. Isdezetekst noodzakelijk commissie haareigenrichtlijnen eencentrale organisatie ter bondigen terzake danbevordert intern vastlegt. Zo moetzij bescherming vanproefpersonen. hijhetbegrijpen en de verstandige minstens bijvoorbeeld wetenwelke Immers,eenplaatselijke commissie besluitvorming (Epstein en voorwaarden zijverbindt aan (1)heeft dagelijks contact met Lasagna1969). informatie en vrij(willig)heid. Immers, onderzoekers en pati~nten, (2)kentde Het voorlichtingsgesprek zalbij ookwanneermen de suggestie plaatselijke bevolking en kandus voorkeur plaatsvinden ineen bijtreedt informatie naargrootte en beter inschatten ofeengeplande neutrale omgeving. E6n persoon aard te laten bepalen door de voorlichting inderdaad adequaat zal zouverantwoordelijk moetenzijn doelstelling vaneenvrije beslissingzijn, (3)kan ter plaatse andereklinici, voorhetverstrekken vanalle dan hog zullen onderzoekers oflekenconsulteren bij informatie aan66nproefpersoon. derproefpersonen, onderzoekers, artsen, proefpersonen heteventueel uittesten van Her isoverigens wenselijk dat66n en anderen somsvanmening consentvoorwaarden, en (4)kan zelfde arts/onderzoeker alle verschillen omtrent de feitelijke beoordelen oftaal en inhoudder proefpersonen voorlicht. informatie diedaaraan beantwoordt. informatie aangepast zijn aande - Wenstde proefpersoon om een Consistentie met betrekking totde lokale bevolking. ofandere redenniet teWorden bepaling van 'informed consent' is Een medisch-ethische commissie zou voorgelicht,krijgt danhijde kans eveneens eenvereiste voorbetgoed verder aandacht moeten hebben voor ditformeel tekennentegevenin functioneren van een commissie. Zo de rechtvaardige spreiding van eenafstandverklaring. gaathetbijvoorbeeld niet op een experimenten onderrespectieve begrip als'goede voorlichting' eerst bevolkingsgroepen wat betreft ras, 3. Enigetijd na de op tevullen met alle onderwerpen die opvoeding, sociale status e.d.(Gray informatieverstrekking gaatde inde Helsinki-verklaring worden 1975, 139). arts/onderzoeker (ofeenderde) na of opgesomden daarna toch door de de proefpersoon weldegelijk de proefpersoon bijde schriftelijke Men heeft inde Verenigde Staten informatie heeft verwerkt, zodathij verklaring te laten bevestigen dat hij vastgesteld, bij dat een bepaald daarmeeeenbesluit kan nemen. 'volledig' isingelicht. Met zulkeen experiment 39% vande proefpersonen tegenspraak kan een dieweleenconsentformulier hadden 4. De onderzoeker brengt vooraf zijn ingebouwde commissie niet consistent oordelen of getekend infeite onwetendwaren medisch-ethische commissie op de adviseren. omtrent hun deelname aan een hoogtevande informatievoorwaarden Bijnadertoezicht bleek De Britse Newcastle Health Authority experiment. diehijtenaanzien vanzijn ereenernstige communicatiestoornis rapporteert (TheWorkingGroup proefpersonen zaltrachten nate 1978)overde werkingvaneen tebestaan tussen onderzoekers en leven. E6n maand na de start vanhet regionale medisch-ethische proefpersonen. Deze onderzoek rapporteert hij bij deze communicatiestoornis was Daarinworden commissie overde bereikte resultatencommissie. waarschijnlijk tewijten aande sociale waarschuwingen gegeven met met betrekking totde kloof tengevolge vanrasen betrekking tottoestemming van consentvoorwaarden. proefpersonen: 1.De commissie moet opvoeding. Ethisch kanmen hieraan erover wakendatgeenoverdreven de overweging verbinden, datwaar adequate informatie niet haalbaar is optimisme wordtgewektbijpati6nt of Medisch-ethische commissie familie. 2.Zijmoetook letten op de eenvraagrijst naarhetmogelijke en consentvoorwaarden onrecht datbepaalde lagender manierwaaropde toestemming wordt bevolking lijden inniet-therapeutische verkregen, vooral ingevallen met De medisch-ethische commissie experimenten. ernstig gevaar, met pijn en met begeleidt enerzijds de onderzoeker in ongemak.3.Tenslotte moetzijerover zijn naleving vanethische criteria, in wakendatde toestemming niet wordt casuomtrent 'informed consent', Aanbevelingen hetzij impliciet, hetzij anderzijds adviseert zijgeldschietersuitgelokt, actueel. Dezelfde groephadreeds vroeger (TheWorkingGroup 1977) Teraanvulling vande eerder gegeven gewezenop de noodzaak vanspeciaal richtlijnen vooronderzoekers kunnen * Mondelinge mededeling Prof. Dr.E.L. toezicht op de consentvoorwaarden de volgende punten met betrekking tot Noachoverervaringendein Commissie bijherhaald of.cumulatief onderzoek de consentvoorwaarden worden Medische Ethiek hetAcademisch in persoon. Daarbij aanbevolen: Ziekenhuis te Leiden, 1978. februari op eenzelfde (1978) MEDISCH CONTACT
33
927
1. De commissie waakterover datde werving, hetzij doordirecte en persoonlijke uitnodiging, hetzij door eenoproeptotvrijwillige melding, geenafbreuk doetaande vrijheid der proefpersonen, in het bijzonder aan hunbehoefte adequaat om teworden ge'informeerd.
B.The Ethics ofExperimentation proefpersoon toeneemt. Doorspeciale Barber, Scientific American withHuman Subjects, aandacht tevragen voor zulke 234(februari 1976) 25. bevolkingsgroepen (armen, gastarbeiders, kleurlingen, Beecher, H. K. Ethics andClinical fondspati6nten) draagt eencommissie Research, New England Journal of 1354. ertoe bij dat sociale rechtvaardigheidMedicine 274(1966) en verdeling wordenbewerkt. Beecher, K., H. Research andthe
2. De commissie gaatna of voorlichting wordtverstrekt onder omstandigheden (wijze, plaats, tijd) dieminstens neutraal kunnenworden genoemd. Alduswordtde kwaliteit vanbetberaad en de besluitvorming derproefpersonen bevorderd of minstens beschermd.
Besluit
Individual, Boston 1970. Editorial: Local Institutional Review Journal of Medical Education 52 Boards, (1977) 604.
Hettoestemmingsformulier isgeen enLasagna, L. Obtaining toverformule voorethische kwaliteit. Epstein,C.L. Archives of Internal Informed Consent, Hetgevaar bestaat nochtans dat Medicine 123(1969) 682. onderzoekers en ieden van medisch-ethische commissies aan Freedman, B. A. moral Theory ofConsent, Hastings Center Report 5 (augustus 1975) dezeillusie toegeven. Indien vrije 32. toestemming afhangt vanadequate informatie, danishetredelijk om 3. Misschien kaneen commissie Gray,B.H. Human subjects inMedical telkens opnieuwen steeds weer ervoor pleiten dataanalle Experimentation, New1975. York aangepast aanelkeindividuele proefpersonen wordtgevraagd ofzij Katz, J. Experimentation Humanwith eengunstig klimaat voor wellicht meertijd ofspeciale bijstand persoon, Beings, New York 1972. 'informed consent' tescheppen. wensenteverkrijgen vooroverleg. Mills, D. H. Whither Informed Consent?, Met name bijingewikkelde Journal of the American Medical experimenten mag deze Association 229(1974) 305. ingewikkeldheid geenexcuuszijn voorinadequate informatie. Het is Wachter, M. de Medici enethiek, Syllabus Medicus enMaatschappij II, Nijmegen nogbeter wanneer onderzoekers aan 1977, 12-28. heteindvande voorlichtingszitting Geraadpleegde literatuur aande proefpersonen vragen ofzij WorkingGroupinCurrent Medical/Ethical zichvoldoende voorgelicht achten. Problems, Ethical Problems ofRepetitive Advies vande Voorzitter vande Journal of Medical Ethics 3 Research, in Gezondheidsraad,10d.d. oktober 1955, (1977) enMededelingen betreffende de 14. 4. Hetiswaarschijnlijk datadequate Verslagen 1956, 1-21. informatie moeilijker teverstrekken is Volksgezondheid Working Group inCurrent Medical/Ethical naarmate de maatschappelijke afstand Barber, B., E.A. Research Problems, Applications forEthical on Human tussen arts/onderzoeker en Lancet, 14januari 1978, 87. Approval, Subjects, New York 1973.
Met vakantie
Niet voorzien
Korte door arisen geschreven signalementen. Nieuwe perikelen worden gaarne ingewacht door deredactie van Medisch Contact. (1978) MEDISCH CONTACT 33 928
Op 3 mei 's middags geroepen bij een Amsterdammer in zijn weekendwoning op her Friese platteland. Toestand zodanig dat intern consult c.q. opname nodig is. Wil zelf graag terug naar Amsterdam. Huisarts daar gebeld: 'U hoort het antwoordapparaat van dokter X. Dokter X is met vakantie van 16 tot 23 april. Voor spoedzaken de dokterstelefoon.' Waarom na tien dagen nog over zo'n weekje vakantie te praten?! Dokterstelefoon gebeld. Juffrouw gevraagd naar waarnemer voor dokter X. Volgens juffrouw kan het verhaal niet zo zijn, want dokter X heefl dienst . Hoe ze dat in Amsterdam hebben opgelost weet ik niet, maar patib'nt is toch maar opgenomen in Fries ziekenhuis. Des te beter de communicatiemiddelen, des te meer stoornissen ?
In viffig jaar praktijk (en nog steeds actief) heb ik collega's en hun gezinnen bijgestaan. Volgens goed gebruik nooit een rekening verzonden. Thans zelf gekomen in het gerontologisch tijdperk van meer medische consumptie gebeurt het volgende. Veel collega's specialisten zi]n in loondienst van enig ziekenhuis gegaan. Hun rekeningen schrifft de Econoom zh uit; deze is geen collega, dus stuurt qualitate qua wdl een nota. Tegen deze post is op hoge leefti]d geen (bij)verzekering meer mogelijk. Ligging ziekenhuis is uiteraard sinds dertig jaar wel verzekerd; bijsluiting behandelingskosten wordt na de 75-jarige leeftijd niet geaccepteerd. Deze wending was voor vifftig jaar niet te voorzien. Is dit een billijke gang van zaken 7
Dwang en drang in de medische behandeling Rapport werkgroep Vereniging voor Gezondheidsrecht De werkgroep dwang en dranginde medische behandeling heeft vooral gezocht naarwegenom binnende bestaande constellatie toteen verbetering vande rechtspositie van de patient tekomen.De financiering, de gebouwenen destructuur vande gezondheidszorg, diegrotendeels her karakter waarbinnen dezerelatie arts-patiEnt inhoudmoetkrijgen bepaalt, liet zijbuiten beschouwing.
I. Vrijwillige contacten 1. De patient heeft recht op een (goedeen menswaardige) behandeling. Ditbrengt met zichdat de geraadpleegde arts - wanneerhij eenbepaalde medische behandeling niet zelf wenstuittevoeren(abortus, verschaffen vande pil) - de plicht heeft de betrokken patiEnt(e) te wijzen op anderemogelijkheden om aanzijn ofhaar wens tevoldoen.
inhetbelang van de verschaffen van bepaalde informatie, nodigoordeelt betreffende de kandezewordenachtergehouden; dit behandeling informatie patient intewinnenbijderden, isde vraagt om de instelling van een toestemming van de onafhankelijke toetsingsinstantie.uitdrukkelijke patient vereist. Voor de 4. De artsisverplicht de verkregen informatieverwerving geldt dezelfde informatie met betrekking totde uitzonderingsbepaling als die weikein patient alsvertrouwefijk te de vorige richtlijn werdopgenomen tenaanzien vande 2. De voorlichting overde bestaande beschouwen. informatie-overdracht. mogelijkheden om, hetzij eenandere 5. De informatie-overdracht aan huisarts teraadplegen, hetzij zichte behandelende collegae wordtbeheerst 7. De uitslag van hetonderzoek wendentotbijvoorbeeld wordtde patient meegedeeld invoor Rutgershuizen, dient teworden doorhetrecht op bescherming van de de leek goed tebegrijpen termen. De verbeterd. Ditspeelt bijvoorbeeld privEsfeer van de patient enerzijds en van een optimale patient wordtinde gelegenheid wanneerde patient liever nietde eigen hetbelang gesteld de uitslag met zijn arts te behandeling anderzijds. Wanneerdit huisarts consulteert, omdatbetom laatste prevaleert isde overdracht bespreken. Wanneerdoorverwijzing overgevoelige informatie gaat. toegestaan, tenzij de patient (dieover plaatsvindt, dient dittegebeuren op 3. De patient heeft eventuele informatie-overdracht tijdig redelijke en voorde betrokkene recht op informatie overde aardvan het moetwordeningelicht) ditverbiedt; is inzichtelijke gronden. onderzoek en/of de behandeling, de dithergeval, dan kan ditverbodeen eventuele alternatieven, de mogelijke redenzijn voorde arts om de relatie te 8. Isopname noodzakelijk, dandient verbreken. Voor consequenties, de duur, eventuele de de patient opnieuw volledig teworden risico's en alle andereterzakedoende informatie-overdracht aan ingelicht overalles wataanzo'n aspecten. De arts verschaft hem zijn niet-behandelende collegae en opnamevastzit. Met betrekking totde status desgevraagd terinzage. en betmoment vanopname niet-medici issteeds de schriftelijkeplaats Wanneernaarherredelijk oordeel van toestemming vande patient vereist. wordtzoveel mogelijk met zijn de arts betbelang vande patient zich wensenrekening gehouden. Hij 6. Ingeval de behandelend arts her uitdrukkelijk verzet tegenher ontvangt bericht wanneerde gegevens (1978) MEDISCHCONTACT
33 929
betreffende zijn ziektegeval kunnen wordeningezien. 9. Bijde noodzaak totopnameheeft de patient recht om met zijn behandelend arts tebespreken in welke inrichting de patient zalworden opgenomen, terwijl dezeinrichting met de patient behoort teoverleggen wanneerhij de opnamekan verwachten. Deze richtlijn wijkt voor de urgentie van een opname. 10. De patient heeft errecht op kennis tenemen vande leefregels van hetziekenhuis, recht op een zekere privacy, hetrecht zichvrijelijk te bewegen, hetrecht bezoekte ontvangen. Naarmatehetverblijf langduriger is,dient ermeerplaats te wordeningeruimd voorde effectuering vandezerechten. 11. Voorelkziekenhuis dienen leefregels tezijn neergelegd ineen huishoudelijk reglement, waarover de patient kan beschikken en waarinde onderl0genoemde rechten zijn gewaarborgd. Her huishoudelijk reglement moet een klachtenprocedure bevatten; als instanties kanwordengedacht aan een ombudscommissie, een klachteninstantie naaranalogie van de commissies van toezicht inhet gevangeniswezen. Noodzakelijke voorwaarden zijn bereikbaarheid, onafhankelijkheid en procedurele waarborgen voorde behandeling. 12. De patient dient op dehoogte gehoudentewordenvan hetverloop van zijn ziekte. Zo zalhijmoeten wetenofersprake isvan een behandeling gericht op genezing of dat hetaccent komt teliggen op de verpleging en verzorging terverhoging van zijnzelfredzaamheid. 13. Heeftde patient nog maar enige tijd te leven, terwijl ditleveneenlijden voorhem betekent, dandienen arts c.q.behandelend teamzorgvuldig te bezien afwijking of vande verplichting informatie met betrekking totde patient als vertrouwelijk tebeschouwen is geboden(d.w.z. overleg met familie en anderenauw betrokkenen). 14. De vraagofhetproces van
stervensverlenging inganggezetdan welvoortgezet moetworden,dient met de patient tewordenbesproken (wanneer hetverloop van het (1978) MEDISCH CONTACT 33 930
ziekteproces ditnietinde weg staat) 1. Spoedopname en kort op eentijdstip datde patient nog in dwangverbliff staat iszijn eigensituatie teoverzien. a. Het wetsontwerp BOPZkent als grondenvoorspoedopname: 15. De arts ofhetbehandelend team onmiddellijk dreigend gevaar voor dient inbeginsel patient de op de zichzelf, vooranderen ofvoorde hoogtetehoudenvan zijn eigen aigemene veiligheid vanpersonen of toestand, ook wanneer deze goederen (art. 18lid1).De werkgroep uitzichtloos is.Op ditbeginsel ismaar isvanmeningdatdezegrondente 66n uitzondering mogelijk, namelijk ruimgeformuleerd zijn. Gevaarvoor wanneerdezegedragslijn de belangen goederen zou nooit toteen vande patient zou schaden. De spoedopname ofeendwangverblijf stervensbegeleidinginde dient mogen leiden. Ingrijpen bijuitsluitend opleiding vanmedicien verplegend gevaar voorgoederen is in een personeel meeraandacht tekrijgen. bepaald stadium strafrechtelijk mogelijk; ditzou voldoende behoren 16. Wanneerereenconflict ontstaat, tezijn. De werkgroep isernietv66r doordat de arts de behandeling wenst datgedragingen worden voorttezetten terwijl de patient deze gecriminaliseerd, maarbetmiddel wilbe~indigen, dient - binnende (spoedopname ineenpsychiatrisch grenzen vande redelijke uitvoering ziekenhuis) achtzijteingrijpend voor vande overeenkomst en hetalgemeen betdoel(bescherming vangoederen). belang (besmetting) - gevolg te b. Zodraeenspoedopname heeft wordengegevenaande wens van de plaatsgevonden zou een patient. pati~ntenrechter moetenworden Isde behandelend arts vanmeningdat ingeschakeld het omdwangverblijf te de behandeling isbeEindigd en dat gelasten. Perarrondissement zou 66n ontslag moetvolgen, terwijl de patient rechter ermeemoetenwordenbelast dezemeningniet deelt, danbewegen alspatiEntenrechter beslissingen te de mogelijke oplossingen zichtussen nemen over psychiatrische patiEnten. tweeextremen: a.voortgezette Gezienhetingrijpend karakter vande behandeling ineenandereinrichting maatregel dient steeds van rechtswege (verpleging/verzorging), b.naarhuis. eenraadsmantewordentoegevoegd, (netals bij de inverzekeringstelling Inheteerste gevalisde toestemming van eenverdachte). van de patient vereist, hiervoor gelden c. Ook bijeenspoedopname van het de met betrekking totinformatie daaropvolgende korte dwangverblijf geformuleerde richtlijnen. Inhet (4weken)gaatde werkgroep uitvan tweedegevalisoverleg met de patient hettoestemmingsvereiste. Medische en degenediethuis nazorg de voor behandeling dient slechts plaats te zijn rekening neemtgeboden, waarbij vindenindien de patient zijn de arts zichzo volledig mogelijk op de toestemming geeft. hoogtemoetstellen vande terzake Dwangmaatregelen zijnslechts doendeomstandigheden. toegestaan alsaande volgende voorwaarden isvoldaan: 17. Weigert eenziekenhuis of 1. ermoeteenonmiddellijke dreiging psychiatrische inrichting een van fysiek gevaar bestaan voorde (ontslagen ofweggelopen) patient op patient ofvooranderen; tenemen,dan dient beroepopente 2. de dwangmaatregelen moeten staan op eerder genoemde icidenteel, klachteninstantie. 3. tijdelijk, 4. zonderblijvende schadelijke gevolgen, II. Psychiatrische patii~nten 5. intensief begeleid, en 6. zo rain mogelijk depriverend zijn; Praktisch zijn voorde psychiatrische 7. zij mogen nimmer als straf worden patiEnten een viertal situaties toegepast. relevant: de spoedopname, het langdurig dwangverblijf, het Ook hettoedienen vanmedicijnen is vrijwillige verblijf en de TBR. Indeze aandezevoorwaarden gebonden. viersituaties gelden de onderI Naastde ook nu verplichte registratie, geformuleerde uitgangspunten ten moetenzowelde patient alsdiens aanzien van de gebruikelijke raadsmanzo snelmogelijk op de patiEnt-arts relatie en de hoogtewordengesteld. Beiden ziekenhuisopname inbeginsel ook. kunnende rechter verzoeken de
blijvende verandering inde psyche dwangmaatregel teverbieden ofte recht tegevenzichenigetijd vande patient. Daarom moeten laten beEindigen. (bijvoorbeeld 3 maanden)na het Naastdwangmaatregelen bezwaren tegeneendergelijk plan laatste rechterlijke besluit tenaanzien onderscheidt de werkgroep zeerernstig wordengenomen.Het vanhetdwangverblijf met zo'n ordemaatregelen. Deze moeten behandelingsplan zalop schrift verzoek totde rechter tewenden.De wordenneergelegd ineen moeten worden gezet, zowelde officier vanjustitie als'zeef' bij huidhpudelijk reglement en ze moeten patient alsdiensraadsman behoren dergelijke verzoeken telaten optreden geldenvooralle patiEnten. De patient eenkopietekrijgen. Staat de patient achtde werkgroep niet wenselijk. De moetvande inhoudvandezeregels op ofzijn raadsman afwijzend tegenover patiEntenrechter dient na de eerste zes de hoogtezijn; hijmoetervoorts te betconcrete plan, dan moetde rechter maandenvanhetdwangverblijf en allen tijde overkunnenbeschikken. eencontra-expertise toestaan. Het vervolgens jaarlijks overeen De huisregels moetende uitoefening behandelingsplan twee moet voortgezet dwangverblijf tebeslissen vande vrijheidsrechten eerbiedigen, elementen bevatten: 1. de medische na evaluatie van (deuitvoering van) zoals hetrecht op bezoek, behandeling diemen voorheeft te hetbehandelingsplan. briefwisseling en bewegingsvrijheid geven;2. de vrijheidsbeperkende diebinnende binnenbet ziekenhuis. Bijeenconflict maatregelen 3. Vrijwillig verblijf istoetsing vandezeregels aan behandeling passen. Ontbreekt de a. Ook de vrijwillig verblijvende regelingen vanhogerorde- wetten, de toestemming van de patient ofdiens patient kan volgens de werkgroep Grondweten verdragen (metname het raadsmanmet hetplan, danwordtde nooit wordenverplicht eenrnedische Verdrag vanRome) - doorde rechter uitvoering ervanopgeschort. Stemt de behandeling teondergaan. mogelijk. Voordat de patient toe,dan hog behoort de b. Met betrekking totde ordeen patiEnten-rechter inzo'ngevalwordt rechter tetoetsen ofde patient zijn dwangmaatregelen zou haarsinziens ingeschakeld moetde patient zichook toestemming inredelijkheid heeft integenstelling tot wat staat inde kunnenwendentot een bijelk kunnenverlenen. Ook zalde rechter BOPZ, art. 25 -eenvergelijkbare psychiatrisch ziekenhuis intestellen moetennagaanofhetdoorhet regeling dienentegelden alsdiewelke commissie vantoezicht. Deze ziekenhuis opgestelde werdvermeld bijde spoedopname en commissie zoualsbeklaginstantie behandelingsplan adequaat is.De hetkorte dwangverblijf. bevoegdheden moetenkrijgen welke werkgroep achthetuitgesloten dat een c. Bijvoortzetting op vrijwillige basis patient tegenzijn wilverplicht kan zijn tevergelijken met die van een iseenbehandelingsplan geboden. rechterlijke instantie. wordenmee tewerkenaaneen medische behandeling. 4. De TBR 2. Langdurig dwangverblijf Voor watbetreft incidentele a.Het uitgangsunt van de werkgroep is, dat de regeling vande a. Globaal getden dezelfde gronden dwangmaatregelen geldt hetgeen alsbijde spoedopname: slechts bij eerder werd gezegd met betrekking tot TBR zoveel mogelijk zou moeten gevaar voorzichzelf of anderen. De aansluiten bijde regelingen voor de spoedopname en hetkorte niet-strafrechtelijke psychiatrische onmiddellijke dreiging iskomen te dwangverblijf. Voor zoverdeze vervallen, echter bijernstig gevaar patiEnten. Inzoverre ligt de situatie maatregelen nietincidenteel zijn, voorzichzelf isslechts een intijd voor beide categorieEn hetzelfde: de behoren zijdeeluittemaken van her beperkt dwangverblijf (vantotaal lichamelijke en persoonlijke integriteit behandelingsplan en behoevenzij hoogstens 6 maanden)aanvaardbaar; derhalve vande betrokkenen dient beschermd de toestemming vande anders wordthetrecht op tewordenen eenoptimaal pakket patient. Ook hierisregistratie zelfbeschikking teveeluitgehold. behandelingsmogelijkheden moet verplicht en behoren patient en b. De beslissing overhetlangdurig wordengeboden. Voor WEt betreft de raadsman onmiddellijk op de hoogte grondenwaarvoor de maatregel van dwangverblijf dient teworden tewordengesteld. Aan de rechter kan genomendoorde pati~ntenrechter. De werd wordenverzocht de dwangmaatregel TBR kanwordengelast, aansluiting gezocht bijde regeling medische verklaring moet door de onmiddellijk telaten be~indigen, vervat inhetnieuwewetsontwerp patient ofdiensraadsmanmet behulp terwijl hangende ditverzoek de (zitting 1971-1972, 11932). Wel tekent vancontra-expertise kunnenworden dwangmaatregel kan worden de werkgroep hierbij aan,dat de bestreden. Zoweltijdens de beslissinggeschorst. De met dwang ineen overeendwangverblijf alsgedurende psychiatrisch bescherming vande algemene ziekenhuis opgenomen veiligheid vangoederen inbeginsel hetverblijf dient de pati~nt teworden patient heeft rechteen op bijgestaan dooreen raadsman. slechts mag leiden tot een ambulante behandeling, dusook op een c. Voordatde rechter totzijn TBR. De omzetting vaneen behandelingsplan. Het ontbreken van TBR ineendwangopname beslissing omtrent hetdwangverblijf eendergelijk plan zou eenvoldoende ambulante komt moetde behandelend arts ofhet inzichten met teweinig grondmoetenzijn om aande rechter isnaar haar behandelingsteam, zoveel mogelijk in rechtswaarborgen omgeven. teverzoeken betdwangverblijf inhet b. Evenals bijde civielrechtelijke overleg met de patient, een psychiatrisch ziekenhuis te steeds dezelfde behandelingsplan opstellen. De beEindigen. Hetzelfde moetgeldenbij dwangopnamedient rechter overde patiEnt'te oordelen. beveiliging isde belangrijkste redenhetniet uitvoeren van het plan. Zowel Aan de beslissing omtrent TBR moet vooreendwangopnameen -verblijf. bijverbetering de van psychische eenobservatieperiode voorafgaan, Hetbehandelingsplan isde toestand alsbijafneming vanhet gedurende weikedezelfde regels belangrijkste reden voor een gevaar moetde patient de rechter tegelden alsvoorbetkorte dwangopnameen -verblijf ineen kunnenverzoeken herdwangverblijf dienen dwangverblijf. De raadsman dient psychiatrisch ziekenhuis. Een tebeEindigen; betverdient volgens de behandelingsplan isgericht op een inzage tehebbeninde rapportage aan werkgroep overweging de patient het (1978) MEDISCH CONTACT
33 931
een 'controle'en Arbeidsongeschiktheidsverzekering de rechtbank. Voor 'onderzoeksduldingsplicht'. Van de informatie-uitwisseling artsen tussen(WAO) en deAlgemene verzekerde kan worden ge6ist dathij Arbeidsongeschiktheidswet (AAW) overde patient isdiensschriftelijke elkeinhetbelang vande beoordeling werdenbehandeld. toestemming vereist. vanzijn aanspraken redelijkerwijs te c. Het behandelingsplan moet ook bij De drangweikeuitde sociale verlangen medewerking verleent, verzekeringswetten kan voortvloeien de TBR eencentrale plaats innemen. indien daaraan niet meerdan normale inhetfeit datop hetniet Alvorens de TBR tekunnen gelasten isgelegen risico's zijn verbonden. Sanctie op navolgen vande desbetreffende moetde rechter nagaanofereen weigering zonderdeugdelijke grond bepalingen veelal eenindirecte sanctie adequaat behandelingsplan is geheel ofgedeeltelijk, staat, zoals bet niet toekennen vaneen kanzijn: opgesteld,deof patient dan welzijn tijdelijk of blijvend verlies van geldelijke uitkering. Die drang komt raadsmanisbetrokken bijde aanspraken (art. 44 lid1 sube ZW, inde opstelling van het planen ofde patient met name totuitdruking art. 25 lid1 WAO en artt. 14en 16lid1 bepalingen diezichrichten op de wilmeewerkenaande grondtot medewerkingsplicht bijgeneeskundig AAW). Een deugdelijke tenuitvoerlegging. Plaatsing ineen weigering wordtgebaseerd op de handelen (artt. 28 lid1 en 44 lid1 sube psychiatrisch ziekenhuis, aldusde volgende begrenzing van ZW, artt. 23 en 25 lid 1 WAO, en artt. rapporteurs, vindt immer haar ratio medewerkingsplicht bijgeneeskundig 14en 16lid1 AAW) en bij vooreendeelinde beveiliging vande handelen: geneeskundig behandelen (art. 44 lid1 gemeenschap en vooreenanderdeel subc ZW, artt. 24 en 28 suba en b inhetrecht op eenbehoorlijke - verplicht geneeskundig onderzoek, WAO, en artt. 15en 19 suba en b behandeling. Het afdwingen van een indien en voorzovernodigvoor AAW). Ten aanzien vande medische behandeling iseveneens hetnemen vanbeslissingen inhet inhetkadervan voorde terbeschikkinggestelde medewerkingsplicht kadervande sociale de sociale verzekeringswetten valt op, ontoelaatbaar. verzekeringswetten; dat deze plicht verschillend is Evenals bijhetdwangverblijf dient hetonderzoek dient binnenhet geformuleerd maardatde sanctie op jaarlijks (deeerste maalna eenhalf gestelde doel teblijven; niet-nakoming gelijk is(meestal jaar) eenbeslissing teworden - de bijhetonderzoek aangewende financiEle gevolgen); bijvoorbeeld genomenoverde verlenging vande middelen dienen strikt Ziektewet: verplichting tot TBR; hierbij vindt eveneens een noodzakelijk tezijn tenbehoeve geneeskundig onderzoek c.q.opname evaluatie van(deuitvoering van)het vande diagnostiek; (art 28),WAO en AAW: bevoegdheid behandelingsplan plaats. De regels mag nietschadelijk om onderzoek tedoenplaatsvinden - hetonderzoek betreffende dwang-en zijn. (art. 23 WAO en art. 14AAW). ordemaatregelen moetenbijde TBR De inde sociale verzekeringswetten dezelfde zijn alsbijde De medewerkingsplicht bij opgenomenmedewerkingsplicht bij civielrechtelijke dwangopname. Ook geneeskundig behandelen (opvolgen geneeskundig handelen of inTBR-inrichtingen zalde van voorschriften inhetkadervan, geneeskundig behandelen richt zich bewegingsvrijheid moetenworden dan weltenbehoevevande weliswaar op hetbelang van beperkt om de pati6nten zelf ofde berust op de verplichting betrokkene, dochheeft voornamelijk behandeling) gemeenschap tebeschermen. Deze tenopzichte vande alsachtergrond de juiste toepassing vande verzekerde huisregels moeten op dezelfde wijze zijn gezondheid op e e n vande sociale verzekeringswetten. gemeenschap kunnenworden getoetst alsbijde zo goed mogelijk niveautebrengen Het gaathierdus- wijvolgen de civiele opname.Het inhetontwerp bewoordingen vande werkgroep - ten c.q.tehoudenteneindede matevan TBR gekozenstelsel, waarbij voor arbeidsongeschiktheid tebeperken. principale om een TBR-pati~nten ineenAlgemene De medewerkingsplicht bij gemeenschapsbelang, d.w.z, bet Maatregel van Bestuur eenspeciale geneeskundig behandelen en de voorkomen van misbruik van de regeling wordtgemaakt, met een sancties bijhetnietnakomenvan deze sociale verzekeringen waardoor 'eigen' beroepsmogelijkheid op de verplichting komen inde drie gemeenschapsgelden aanandere Centrale Raad vanAdvies, wijst de behandelde wettenalsvolgt tot doeleinden wordenonttrokken. werkgroep af.Aan de uitdrukking: Hiervoor isvoorhetbeoordelen van tenuitvoerlegging vande BOPZ en de de vraagof er sprake isvanaldan niet TBR moetenhaarsinziens dezelfde vanwegehetverzekeringsorgaan in drangkrachtens de eisen wordengesteld voorwat betreft geoorloofde het kader van de WAO/AAW, maar sociale verzekeringswetten een waarborgen vande rechten vande niet inhetkadervande ZW, van individueel versus pati6nt en decontrole de opnaleving afweging kunnenvoorschriften inhetbelang gemeenschapsbelang noodzakelijk. In vandeze waarborgen. vande behandeling uitgaan (met ditkaderdient volgens de rapporteurs sanctie bijniet opvolgen; art. 24 tewordenbezien de ofrechtspositie WAO, art. 15 AAW); van de betrokkenen voldoende is Ill. Sociale verzekeringswetgeving zowelinde ZW alsinde beschermd bijeenconflict tussen het WAO/AAW isde fundamentele recht op lichamelijke en Bijde benadering vande dwang en behandelingsduldingsplicht geestelijke integriteit enerzijds en de drang-situatie bijmedisch opgenomen, zijhetuitsluitend in verplichtingen uitde sociale (be)handelen uithetoogpuntvan de de 'sanctie'bepalingen (art. 44 lid1 verzekeringswetten anderzijds. sociale verzekeringswetten werdeen subc ZW, art. 28 ondera en b De medewerkingsplicht bij beperking aangebracht, indiezindat WAO, en art.19ondera en b geneeskundig handelen (incasu alleen de Ziektewet (ZW),de Wet AAW). geneeskundig onderzoek) bestaat uit Algemene (1978)MEDISCH
C O N T A C T 33 932
Een deugdelijke grondtotweigering van medewerkingsplicht bij geneeskundig behandelen wordt o n d e r m e e gebaseerd r op de volgende begrenzing van dezeplicht: - de behandeling dientbirmten het gestelde doelteblijven; - de toegepaste middelen dienen strikt noodzakelijk tezijninhet kadervan de behandeling; - behandeling dientstabilisering c.q. verbetering de van bestaande lichamelijke c.q.geestelijke toestand van v e r z e k e r dte e beogen.
Staatssecretaris Veder-Smit over automatisering en informatica
De weigeringsgronden tenaanzien van beidev o r m e nvan medewerkingsplicht zijn, aldus de werkgroep, inde driewetten onvoldoertde duidelijk c.q.niet kan worden ver'Decomputer stelt gebruiker en bestuurdereen spreidingsbeleid uniformg e f o r m u l e e (zie r d o.a.art. 28 in staatmankrachtuitte sparenen een bonden', ZW, artt. 25 err28 ondera W A O , en systeemvan gegevens op tebouwen waarartt. 16 en 19 ondera AAW). Eris op hette voerenbeleid kan wordengeba- MC: WaaraandenktU bijprivacybescherseerd. Ik vindheteen goedezaakdatde ming? zowelsprakevan 'deugdelijke grond Stichting MedischeRegistratie, hetLandetotweigering' alsvan ' b e z w a a r ' , lijk lnformatie Systeemvande ziekenfond-V-S:'Allereerst aande patient. Ik ben nog zonderdatd e z ebegrippen nader van ziektenkostennietuitgedacht overde privacy vandegene w o r d e ngekwalificeerd. O m duidelijk sen en de organisaties verzekeraars elkaar hebbengevondeninde tezijnv o o rv e r z e k e r dacht e de inbrengt. Daarzitten twee Sfichting lnformatiecentrum Gezondheids- diede gegevens werkgroep een nadereformulering zorg(SIG)'. Aldusde staatssecretaris van kantenaan.Aan de ene kanthetauteursvan de rechten van de v e r z e k e r dbij e en aan de andere Volksgezondheid Mw. Mr. E. Veder-Smit. rechtvan de specialist de hierbedoelde medewerkirtgsplicht kantde bescherming van de sfeer van zijn rtodig; ze geeft daarvaneen paar Als je nu de ziekenMC: Wie betaalt de kosten van de pro- beroepsuitoefening. jecten? huisgegevens regionaal gaatverspreiden is voorbeelden. Ter vermijding van her gevaarvoor de privacyveelgroter. o n g e o o r l o o fdrang de bijde datde gemoetende kosten van het Toch moetenwe ervanuitgaan medewerkingsplicht bijgeneeskundig V-S:"Inprincipe indien er SIG uitde verpleegprijs wordenbetaald'. meenschaper belangbijheeft, handelen en behandelen inhetkader door bet handelenvan de specialist een van de sociale verzekeringswetgeving kostenverhogend effect optreedt, MC: Maar het Centraal Orgaan Zieken- duidelijk wordtde n o o d z a a konderstreept van ligt. Gesteld dat huistarieven (COZ) geeftgeen toestem- tewetenwaar de oorzaak eenuniforme, duidelijke formulering ruing. een specialist aanmerkelijk meer patii~nten inde verschillende wetsteksten opneemtdan gebruikelijk, moetjedan niet inzake: terdisV-S: 'HerCOZ heefteen soortstopinge- bereidzijnher medischhandelen testellen, zonderdat het nodigisdat steld. Her acht zich deskundig niet genoeg cussie inalzijnonderdelen uit medewerkingsplicht; om vorm tegevenaan dezeontwikkeling.medischhandelen weigeringsmogelijkheden; Het is een taakvan betdepartement, in de doekentedoen?' samenwerking met belanghebbenden voor- beroepsprocedures. ditdatde gegevensverzamewaardenteformuleren waaraandergelijkeMC: Betekent ling toegang moet geventotde financii~le projecten moetenvoldoen, dan isbetaling Ook n o e m t de w e r k g r o e het p nodig, gevolgen van het individueel medischhanuit de verpleegprijs mogelijk'. materiEle en p r o c e d u r e l e delen? weigeringsgronden (rechten van MC: De informatieverwerking komt dus V-S: 'Diemogelijkheid verzekerde) op testellen tenb e h o e v e zou ik wel open door het particulier initiatief op gang. willen van v e r z e k e r d verzekeringsorgaan, e, laten. Wij hebben er geen enkelbeWordt daarvooreen wettelijke regeling,langbijonstebemoeien met de individuele o n d e r z o e k een r behandelertde sector. zoalsopgezet inde wet Voorzieningen Geberoepsuitoefening, maar hetmoet mogeDaarnaast n o e m tzijhetinhetbelang zondheidszorg, nietoverbodig? lijk zijnfinanci61e uitschieters in de kosvan v e r z e k e r dgewenst, e de gevolgen tensector te traceren te en beoordelen. van nietm e e w e r k e naan geneeskundig V-S:'Eriseen wet nodigvoorde privacy-Daarover staat ook een passage inhetraphandelen c.q.behandelen inzichtelijk bescherming. De automatisering kan in port Kostenbeheersing van de Ziekenen direct toegankeIijk neerte leggen in fondsraad. Het zou wel wettelijk moeten wetsteksten of anderszins. De in wordengeregeld. Maar herwoordis haar geheelvia de Wet ziekenhuisvoorvoorbereidirtg zijnde unificatie en zieningen worden geregeld, waaraandan aan de beroepsorganisatie'. codificatie van de sociale v e r z e k e r i n g s w e t g eiijkt v i n haar g hiertoe vooraisnog betmeest ge~igende kader. -
eerst
0978)MED|SCH CONTACT 33 933
Geschiedenis der geneeskunde
Paulus de Wind als lector Van het leven en werken van de Zeeuwse arts Paulus de Wind (1714-1771) weten wij vrij veel uit verschillende bronnen. In de eerste plaats denken we aan de levensbeschrijving van de hand van Samuel de Wind ], zijn enige zoon
(1790).
In de tweede plaats is een manuscript met casusbeschrijvingen op het gebied van het steensnijden overgeleverd 2, waarin men tussen de regels door de medicus De Wind als mens leert kennen. Als auteur en wetenschapsman zien we hem in zijn boekje over moeilijke gevallen in de obstetrie: 't Geklemde hoofd gered (1752); de opbouw van het boekje is enerzijds voor de hand liggend, maar past anderzijds geheel bij de eenvoud en de bescheidenheid van de schrijver: na een hoofdstuk waarin hij collegae aan het woord laat, volgt er een met verworven kennis uit geschriften van buitenlandse verloskundigen, zoals Frangois Mauriceau, Hugh Chamberlan, Levret e.a. ; pasdaarna spreekt hij overeigen
door Mevr. Drs. C. M. Verkroost De auteur isalswetenschappelijk medewerker verbonden aanhet Medisch-Encyclopaedisch Instituut der Vrije Universiteit (hoofd: Prof. Dr.G. A. Lindeboom).
plaats ter lering van de vroedvrouwen, maar de beschrijving is later - in 1763 - als bijdrage voor de Verhandelingen der Hollandsche Maatschappij der Weetenschappen in Haarlem gebruikt 3 en de titel luidt daar: Ontleeding eener dubbele Liesschen breuk door Paulus de
Wind, anat. & chir. Lectorte Middelburg.
Hier volgt datartikel:
23 Mey, 1762, opende ik op de Snijkamer, ten dienste der vroedvrouwen, het lichaam eener vrouwe, van ruim 40 jaaren, die, twee dagen tevoren, in het gasthuis 4 was gebracht en daar sanderendags, met het voile verstand gestorven, aan eene breuk in de Rechter Liesschen dien zij zeide in geen twee ]aren te zijn binnen geweest. ervaringen en vindingen, waarbij hijde lk zag dat zij aan wederzi]den was gebroken; want behalven de Rechter breuk, die zoo nadruklegt op zijn gering aandeel. groot was, als een gemeene Rietpeer, verTenslotte iseenaanzienlijk aantal toonde zig ook in de Linker Liesschen 5 een brieven van collega's aan Paulusde knobbel, dog niet grooter dan een okkelnoot. Wind o v e r g e l e v e rhelaas d ; beschikken De huid van den onderbuik en Liesschens we slechts o v e rz o ' nz e v e nbrieven van opgelicht zijnde zag men terstond dat beide Paulusde Wind aananderen. breuken haaren oorsprong namen van onder S a m e n v a t t e n d k o mwe e ntothetbeeld de schuinsche buikspieren (onder de banden vaneenbescheiden en toegewijd arts. namelijk welke die die de buitenste en binnenste schuinsche) spieren vasthechten aan den voor en bovenkant van de heup- en schaamOp 5 december 1750 werd Paulus de beenderen en onder den naam van de LigaWind benoemd tot lector in de mentaFalloppii 6 of Poupartij 7 bekend zijn, anatomie, chirurgie en obstetrie aan de terplaats daar de groote bloedvaten, naar en Illustere School te Middelburg. van de dije komen; zijnde de zak waarin elke In de beschrijving van zijn bevindingen breuk besloten was, geplaatst, tusschen de tijdens een obductie aan een huid en die vaten, in het vet dat aldaar vrouwenlijk in zijn kwaliteit van lector gevonden word aan den bovenkant der Dije voor vroedvrouwen verricht, is hij zelf en den boven- en binnenkant van de snijderaan het woord. Genoemde sectie vond spier of MusculusSartorius, tegen welke
(1978) MEDISCH CONTACT 33 934
spier de Rechter breuk was aangeplakt, zoo dat beide die breuken HerniaeCrurales of Dijebreuken waren, ten eenen male onderscheiden vanhetgeen men een Bubonocele 8 noemd, of breuk die haren oorsprong neemd door den Ring of opening onder aan den uitwendigen schuinschen buikspier waardoor in mannen de zaadvaten in vrouwen de Ronde zoogenaamde banden der baarmoeder naar buiten komen. De Rechterbreuk was Peersgewijs, van onderen breedst, naar boven en naar buiten schuins voortgaande en eindigende in een spitse punt, olwaar dezelve, reeds eenigsints bedekt was, door de fascia lata, of het breede peesachtige uitspansel, dat de buitenkant der dije bedekt en van boven aan een gedeelte van het bovengemelde ligamentum Poupartii is vastgehecht, dog in de nevensgaande Plaatverbeelding is weggenomen. Den buik geopend zijnde, zagen wij I ~ dat het Omentum of Net, hetgeen zig over de Darmen uitspreid, en haar begin neemd van den onderkant der Maag, en Van het Colon of Karteldarm (die van de Rechter heup naar boven gaande onder den lever maag en milt boven den navel, eene boog maakt, waarmede zij langs de linkerheup neerwaards loopt,) dat, zeg ik, dat Net met deszelfs ondereindens, ter wederzijden in elke breuk was ingeslopen en daarin vast zat. 2e dat de Maag, die natuurlijker wi]s, ten grootsten deele door den Lever bedekt is, hier ten kleinsten deele, daar van gedekt was; zijnde de Maag, door her wegzakken van her Net, wel drie vingeren breed nederwaards getrokken. 3e dat de karteldarm, om diezelve reden in plaats van eene boog, boven den Navel te maken, eene omgekeerde Boog, ver beneden den Navel, in den onderbuik vertoonde. 4e de Rechter buikzak, die niet anders was als een uitspansel van het Peritonaeum of Buikvlies geopend zijnde, vonden wij dezelve meest vervuld met het Net dat als een klomp in malkanderen gepakt, en met veesels hier en daar aan den zak was vast gehecht, dog die zig met den vinger lichtlijk lieten afscheiden. 5e dog behalven dit, vond ik aan den onderkant van den zak, beneden het Net een Slip van dien dunnen darm die het Intestinum
Ileum of Heupdarm genaamd word, niet grooter dan twee leeden van eens mansvinger, die samen gevouwen zijn, ten eenen Maale Paarsch, dog 6e met mijnen ringer zoekende naar de opening, waar door dat stuk van het Net, en van den darm was uitgekomen, vond ik dezelve zoo naauw, dat ik er niet als met groote moeite den vinger, kon door brengen, zoo dat zelf, door het stiff uittrekken, de darm die reeds half verrot was barstede en de drek er uitkwam, waarna ik eehter de darm binnen kon brengen, maar was mij zulks, voor bet stuk van het Net, om dat de klomp te groot was, onmoogelijk. Voorts vond ik weinig of geen bloedig water in den zak, gelijk ik in anderen wel had waargenomen 6e in den linker breukzak zat alleenlijk een Stuktje van het Net. 7e de Breuken en buik nu geheel geopend zijnde, zag ik dat de dunne darm, was gekIemd geweest, op den afstand van eene halve el, daar dezelve zig in den blinden darm ontlast. 8e dat door deze beklemming, de drek of winden geen doortocht hebbende kunnen vinden, de dunne darmen, daarboven geplaatst, zoodanig opgespannen waren, dat dezelve zig als dikke darmen vertoonden; en in tegendeel de dikke, bij gebrek van lucht en drek, nu in dunne veranderd waren; zijnde de Colonen Rectumof kartel en Rechte Darm naauwelijks een duim dik.
Uitb o v e n s t a a nrapport d blijkt hoe nauwkeurig en overzichtelijk de 18e-eeuwse lector tew e r k gingom de aanstaande v r o e d v r o u w eop n hun beroepv o o rtebereiden: de m e d i s c h e termenw o r d e n g e n o e men d verklaard en hetbetoogishelder. H o e m e e r we ons inde figuur Paulus de Wind verdiepen, destem e e r a s p e c t evan n zijnkundigheid treden aan hetlicht. Maar steeds ontmoeten we de e e n v o u d i gtoegewijde e mens in dienst van de zieken.
Genootschap, nr.P12D48 vande Provinciale Bibliotheek. Tevenswordteencollectie blaasstenen, doorPaulus de Wind verzameld, in Middelburg bewaard. 3.Maatschappij derWeetenschappen te Haarlem, deel7 (1763), blz.118-124. Hetmanuscript bevindt zichinde Provinciale Bibliotheek teMiddelburg. Wij hebbengebruik gemaakt van het handschrift. 4. Geschiedenis van het Gasthuis te Middelburg doorDr.D. Schoute, Middelburg, 1916(VI).
5.Rietpeer: langwerpige, enigszins puntig toelopende peer(VanDale). 1.Samuelde Wind Summarum Vitae1790. Hetmanuscript iseigendomvanhet 6.Gabriele Falloppio: Italiaans anatoom ZeeuwschGenootschap der (1523-1562). Zijnnaam isverbonden aan Wetenschappen teMiddelburg en wordt canalis, hiatus entubaFalloppii (Pinkhof bewaardinde Provinciale Bibliotheek 1963,blz.182.) aldaar ondernr.2643;afgedrukt inArchief 1974Mededelingen Zeeuwsch 7.Francois Poupart: anatoomen chirurg te Genootschap derwetenschappen, blz. Parijs (1616-1708); bandvan 11-22. Poupart-ligam. inguinale. Noten
2.Manuscript bevattende 98 operaties; 50 zijn inhet Latijn, 48 inhetNederlands gesteld en debeschrijvingengedateerd zijn van 1737-1770. Eveneens bewaarddoorhet Zeeuwsch
8.Bubonocele: naarbuitengetreden liesbreuk. 9.Plaatverbeelding: afbeelding; dezeis niet overgeleverd.
Aan de huis- en huidartsen in Nederland Geachte Coltega,
Oproep tot melding bijwerkingen cosmetica (allergisch contacteczeem)
Cosmetica kunnen de oorzaak zi]n van allergisch contacteczeem. Aan de diagnose 'contacteczeem door cosmeticagebruik' moet steeds gedacht worden bij verschijnselen op die plaatsen van de huid, waar vaak cosmetica worden toegepast. Voorbeelden zijn: de oksels (deodoranten), de handen (handcr~mes), langs de haargrenzen, in hals en nek (haarverven, permanentvloeistoffen, shampoo's) de oogleden (oogcosmetica, maar ook wel nagellak!). Met dit rondschrijven nodig ik U uit zulke ongewenste bijverschijnselen van cosmeticagebruik, die U in Uw prakti]k constateert, te melden aan het Staatstoezicht op de Volksgezondheid. Uw medewerking is van belang omdat door deze rapportage een heter inzicht verkregen kan worden in de mate van schadelijkheid van cosmetica en hun ingredi~nten. Dit inzicht kan weer leiden tot verbeterde gezondheidsbescherming van de cosmeticagebruikers door aanpassing van de wettefijke eisen. Voor deze meldingen - gaarne met zoveel mogelijk bijzonderheden als merk en type cosmeticum, eventueel chargenummer, aard van de klacht, eventuele uitslag van allergisch onderzoek - kunt U desgewenst gebruik maken van de U bekende gele formulieren van het Bureau Bijwerkingen Geneesmiddelen. Dit Bureau zorgt dan voor doorzending aan Drs. J. P. Goddijn, inspecteur bij de lnspectie van de Voksgezondheid voor de Levensmiddelen en de Keuring van Waren, speciaal belast met her toezicht op cosmetica, met wie U ook telefonisch kunt overleggen, tel. 070-209260, toestel 2868. Met de Werkgroep Arbeidsdermatologie (Dr. W. G. van Ketel, VU-Amsterdam, Prof. Dr. K. E. Malten, RKU-Nijmegen en Dr. J. P. Nater, RU-Groningen) van de Nederlandse Vereniging van Dermatologen bestaat een nauwe samenwerking; zo ook m e t de in onderzoek van cosmetica gespeciatiseerde Keuringsdienst van Waren te Enschede. Uw meldingen worden op hoge prijs gesteld.
(1978) MEDISCH CONTACT 33 935
De verpleeghuisstage in de huisartsopleiding Dateenverpleeghuisstage deel kan uitmaken van de beroepsopleiding tot huisarts is in 1968doorhet Interfacultair Overleg der Nederlandse Faculteiten der Geneeskunde (IOG)verwoord inhet rapport 'Huisartsgeneeskunde en de artsopleiding nieuwe stijl'. De door hetIOG ingestelde Interfacultaire Onderwijs Commissiezagde beroepsopleiding tothuisarts als volgt: eenassistentschap inde huisartspraktijk, eenassistentschap ineen ziekenhuis of een (doorde faculteit door goedgekeurd) verpleegtehuis, - eencursus voorartsen.
J. Ridderikhoff
Ten aanzien vande 'klinische' stage zegthetrapport: 'Vanvelerlei soorten klinische ofpoliklinische ervaring kan geargumenteerd wordendatzijvoor de aanstaande huisartsen bijzonder nuttig zijn, terwijl anderszins het 'leren functioneren dermedicus' in zeeruiteenlopende klinische of poliklinische setting gewaarborgd kan zijn. Wel iseenperiode van 16weken alsminimum voorditassistentschap De heerRidderikhoff is als wetenschappelijk hoofdmedewerker tebeschouwen.' verbonden aan het Instituut voor Huisartsgeneeskunde vandeMedische Faculteit derErasmusUniversiteit De stage Rotterdam.
plaats tijdens regelmatig de tehouden bijeenkomsten van het opleidersoverleg. 'Communication and satisfaction affect students compliance withlearning advice and instructions.' De kwaliteit vande opleiding zalin laatste instantie steeds berusten op de interactie vanopleider en arts-assistent. Daartoe isinieder gevalnodigeenbasaal vertrouwen en een 'kennen' vanelkaar. betekent, Dit dat van ieder derdeelnemers een taakomschrijving mag wordenverwacht. We onderkennen:
1. taakomschrijving van verpleeghuis en verpleeghuisarts, 2. taakomschrijving vande arts-asistent inopleiding tot huisarts; 3. taaktotoptimalisering van de Bijhetopzetten van een kwaliteit vanhetonderwerp; opleidingsstage dient aaneen aantal onderwijs zullen ieder op eigen wijze 4. vanuit de takenzalgestreefd criteria tewordenvoldaan. Deze verlopen, mede afhankelijk vande moetenwordennaar: beschrijving criteria dienen steeds uittegaanvan specifieke taakomschrijving van ieder vande n a t estreven leerdoelen. de stelling, dater van geen duidelijke derdeelnemers (zie figuur op volg. opleiding sprake kanzijn indien men onder1 zalinhet Ten aanzien vande taakomschrijving geenkennis heeft van wat men van blz.) de De koppeling algemeen plaatsvinden op de vande verpleeghuisarts en het andermag en kan verwachten. Inde vande arts-assistenten verpleeghuis verwijs iknaarhet huisartsopleiding isersprake van een terugkomdag op het instituut. Koppeling 2 vindt artikeh 'Detakenvan de drietal deelnemers. verpleeghuisarts'. Inditartikel plaats tijdens de stage inde De - noodzakelijke - koppelingen opleidingsinstelling. Koppeling 3 vindt wordende ervaringen uithet tussen de deelnemers aanhet (1978) MEDISCH CONTACT
33 936
gezamenlijk overleg neergelegd die binnenhetRotterdams Universitair Huisartsen Instituut geleid hebbentot eentaakomschrijving van de arts-assistent inhetverpleeghuis alsmede toteenomschrijving vande taakvanhetinstituut om tekomen tot eenoptimalisering vande kwaliteit vanhet onderwijs.
T
a
a
k
o
m
s
c
h
r
i
j
v
i
n
g
a
r
t
s
-
a
s
s
i
s
t
e
n
Taakomschrijxan ing deopleiding ~
huisartsen
taakomschrij,,ing I ~ -.~ arts-asslstent m.b.t. leeren aringen
t
Bijhet opstellen van het takenpakket voorde arts-assistenten inopleiding tothuisarts inhet verpleeghuis is uitgegaan van de taakvan een huisarts met betrekking tot het verpleeghuis. Deze taakkanzijn:
[taakomschrij~ing opleider ~....~.....~ ,,, hel eigen ~ akgeb ed
de pre-therapeutische constitutie wordeninaanwezigheid vande vande ziekte; patient en zijn familie. - de prognostische en Helpenbijhetnemen van post-therapeutische consequenties 8. Dagelijks zalmet de beslissingen doorrffiddel van uitleg vande ziekte; verpleegkundige staf zaalvisite en advies; de belastbaarheid tenaanzien van wordengemaakttersluitende Helpenbijhetverwerken van diagnostische en therapeutische informatie-uitwisseling overde problemen en zorgen; ingrepen en behandelingen. behandeling. Informatie en begeleiding geven aangezinsen familieleden; 5.a.Hiertoe zalhijzichop dehoogte 9. Bijde begeleiding ongeneeslijk van Continu'iteit vande zorg stellen doorinformatie: zieke en stervende patiEnten treedt hij benadrukken; bijgezins/familieleden; behalve alsmedicusook o p a l s - Helpenbijde overgang van bijdehuisarts; co6rdinator van hetteam,met alle verpleeghuis naarthuismilieu; - bijde doorde patient aandacht voorde familie. - Contacten leggen met de wereld geconsulteerde specialist; vanhetverpleeghuis; afstemmen bijziekenhuizen, indien de patient 10. Hijtoetst opnamen, van therapie en zorgplanning; daarwas opgenomen; overplaatsingen en ontslagen aanher voorkomenvanonnodige opnamen - bijandereverpleeghuizen, indien doorhetverpleeghuis expliciet c.q.beperking vande duur vande de patient daarwas opgenomen; omschreven beleid indeze. opname; - bijde verpleeghuisarts-(opleider); - Verstrekken vangoedeen bijde consulent-specialist. 11. Hijpleegt overleg met de adequate informatie overen weer. maatschappelijk werkerbijhet 5.b.Het (laten) doen van aanvullende voorbereiden van overplaatsing of De taakomschrijving voorde bepalingen en verrichtingen ontslag vanpatiEnten. arts-assistent isals volgt in waaronder: gezamenlijk overleg bepaald: 12. Inoverleg met de maatschappelijk - laboratoriumbepalingen; werkerinformeert hijbijde familie 1. Het kennis nemen van en het r6ntgenfoto's; van de patient om de op hoogtete inzicht hebbeninde taakvande - specialistische consulten. rakenvanmogelijkheden of verpleeghuisarts met betrekking tot onmogelijkheden met betrekking tot hergeneeskundig en communicatieve 6. Hijschrijft zelfstandig de opvang, begeleidingdeen nazorg handelen. medicamenteuze therapie en andere van de patient; hijtracht de motivatie therapieEn voor,inoverleg met de totdezezorgtepeilen. 2. Hijverzorgt de geneeskundige ledenvan bet therapeutische team. behandeling en begeleiding de van aan Onder'ander therapieEn' verstaan we 13. Inhet overleg betrekt hijzoveel zijn zorg toevertrouwde zieken op onderandere: mogelijk de huisarts. tenminste EEn afdeling. - fysiotherapie; - ADL-therapie; 14. Hijdraagt zorgvooreentijdige en 3. Hijverricht hetafnemender - ergotherapie; gerichte informatie aande arts diede anamnese, algemeen en specifiek - bezigheidstherapie; geneeskundige behandeling lichamelijk onderzoek, vraagt dieettherapie; overneemt. aanvullende bepalingen en - logopedie. verrichtingen alsmede aldiegegevens 15. Hijziet ermede op toedatde die nodig zijn om totvaststelling van 7. HijhoudtpatiEntenbesprekingenandereledenvanhettherapeutisch de toestand vande zieke tekomen. met hettherapeutisch teamomtrent team tevens overeengoede behandeling, begeleiding, prognose en overdracht zorgdragen; zonodig 4. Hiertoe zalhijzichop de hoogte nazorgvande patient. Bijvoorkeur regelt hijde poliklinische stellen van: dienen dezebesprekingen gevoerd te nabehandeling. -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
(1978)MEDISCH CONTACT
33 937
16. Hijverricht avond-, nachten weekeinddiensten teneindeook met de acuteproblematiek vertrouwd te raken.
theGeneral Practitioner, Balli6re, Tindall, Cassell, London 1969; Rossman,J.:Clinical Geriatrics, J. B. Lippincott Cy, Philadelphia-Toronto, 1971 ; Michels, J. J. :M. Overchronisch zieken en bejaarden, Dekker& Van de Vegt,Nijmegen.
17. De opleider stelt hem instaat deel tenemen aanc.q.zelf uitvoeren van consuiten inverzorgingstehuizen.
om de arts-assistent inde gelegenheid testellen de terugkomdagen op het instituut bij tewonen,alsmede bereidverklaring om de arts-assistent vakantie teverlenen inde doorhetinstituut bepaalde tijd; bereidverklaring totregeling van gemaakte onkosten; bereidverklaring van de opleider om deeltenemen aan de zogenaamde'workshops' (= opleidersoverleg); regeling inhoudende verzekeringstechnische zaken
18. Regelmatig houdenopleider en ad 2. De keuzebepaling geschiedt arts-assistent doorde arts-assistenten inonderling terugkoppelingsgesprekken overhet groepsverband. Het zalduidelijk zijn, werkenen werkwijze vande assistent.datde groepdaartoe eenzekere cohesie moetvertonen om tot 19. De opleider schept mogelijkheden voorieder acceptabele uitspraak te voorde arts-assistent terefereren komen.Om dezeredenmoeteen overeigencasffistiek. keuzebepaling op eenvroeger tijdstip inde opleiding wordenafgeraden. Belangrijker dan alle overeenkomsten 20. Hijzal bij de aanvangvande Uiterlijk tweemaandenvoorhet ishetvertrouwen dater tussen stage zodanige materi~le afspraken verstrijken vanheteerste halfjaar instituut en opleider dient tebestaan. maken met de opleider, dateengoede moetde keuze bekendworden De opleider zalzijn belangrijke taak opleiding doormateri~le hinderpalen gemaakt. vindeninhetbegeleiden van de niet zalwordenbelemmerd. arts-assistent naarhetzelfstandig Bijde plaatsing van een arts-assistent ad 3. De resterende tweemaanden functioneren met een eigenstuk bijeenstageplaats kunnenwe zijn nodigore: verantwoordelijkheid. Hieropbouwen procedureel eenviertal stappen bijtijds de opleider teinformeren alle partijen. onderscheiden: overde komstvan 1. voorlichting overde arts-assistent; keuzemogelijkheden; ruimte tescheppen tothetleggen 2. keuzebepaling; vancontacten tussen arts-assistent 3. berichtgeving aande opleiders; en opleider; De ervaring met de opleiding van 4. introductiegesprek met de - bijonverenigbaarheid tussen arts-assistenten istotnu toegunstig aanstaande opleider. arts-assistent en aanstaande geweest, gemeten de naar appreciatie opleider de mogelijkheid (intijd) te vanzowelarts-assistenten als Inhetkortwilikdezestappen hebbenom een andere stageplaats opleiders. Uitde vele beschrijven. tezoeken. ervaringsgegevens wilikhiereen ad 1. Omstreeks de derdemaand van aantal weergeven: de opleiding wordtdoorde ad 4. De arts-assistent neemt groepsbegeleiding de wensenvoorhet v r o e g t i j dna i gberichtgeving doorhet Inaanraking komen met zogenaamde tweedehalfjaar inde instituut - contact op met de opleider aandoeningen, dieinde groepbesproken en gepeild. De groep vande doorhem gekozen stage. Aan huisartspraktijk eenbelangrijke rol wordteenkeuzepakket aan de handvan eengesprekspuntenlijst spelen, maardiehierintensiever stagemogelijkheden geboden wordende diverse zakelijke aspecten bestudeerd kunnenworden. bestaande uit: besproken. Daarnaast wordtde - De begeleiding de van ziekemens is stages inverpleeghuizen; taakomschrijving samen eenbelangrijke en dankbare taak; in - stages inziekenhuizen; doorgenomen en vastgesteld. Deze hetverpleeghuis beleef jeditnog stages bijeenhuisartsopleider. taakomschrijving kanuiteraard niet intensiever dan inde huisartspraktijk. uniform zijn, daarzijmoetzijn Het werkeninteamverband iseen Pergroepvan 11 arts-assistenten aangepast aande specifieke taaken zeerpositieve ervaring. Het blijkt dat wordengemiddeld 17 stageplaatsen organisatie van ieder der alsjeelkaars deskundigheden aangeboden. Om de arts-assistent verpleeghuizen. accepteert, bereid bentje eigen inzicht teverschaffen inde Met de opleidingsinstelling c.q.de oordeel niet zwaarder te laten wegen mogelijkheden en beperkingen van verpleeghuisarts-opleider wordteen dan datvaneenander, niet denktdat ieder derstages wordtdoorde contract gesloten. Indeze jealsarts toteenalwetende bent groepsbegeleiding (ende co6rdinator)overeenkomst wordtgeregeld: opgeleid, jealsteam veel kunt voorlichting hierover gegeven. Zo - bereidverklaring om de bereiken. nodigwordthierbij verwezen naar arts-assistent inde instelling te - Doorhetwerkenmet andere desbetreffende literatuur: laten functioneren; disciplines kande kennis hiervan flink Stagevande arts-assistent inhet - bereidverklaring vande opleider uitgebreid worden;tevens kunnen verpleeghuis Antonius om de arts-assistent op teleiden; daarbij veelvooroordelen worden IJsselmonde; - regeling betreffende de weggewerkt dieinhet - RoyalCollege ofGeneral taakomschrijving vande samenwerkingsproces een Practitioners: The Sixth and arts-assistent; storingsbron vande eerste ordezijn. seventh agesof man(1969); bereidverklaring vande instelling Juist inhetverpleeghuis kan een - Thompson,M. K. :Geriatrics and c.q.de verpleeghuisarts-opleider betere kennis en inzicht verworven e e n
-
e e n
-
L e e r d o e l e n
-
-
-
-
-
-
(1978) MEDISCH
CONTACT
33 938
-
bekwaamheid teervaren; bereid en in wordeninde multipele pathologie bij vinden. De aandacht zalzichinde bejaarden, dikwijls ook nog versluierdstaat eigenwerkte(doen) evalueren. komendejaren vooral gaanrichten op doorhetgeneesmiddelengebruik 8. Bewustzijn datde zieke eenmens de uitwerking vande leerdoelen tot (-misbruik). ismet een eigenspecifieke toetsbare elementen. Met hetoogop - Door hetregelmatig overleg bestaat voorgeschiedenis en constitutie. de kwaliteitsbewaking van het ereenbijzonder positieve leerbijdrage 9. Het leren kennenvande onderwijs zalgestreefd dienen te doorhettoetsen vaneigenkennis en sociaal-psychologische aspecten van wordennaarevaluatie van het hospitalisatie. vaardigheden aan die van de ander. onderwijs inde huisartsopleiding in 10. Het leren voorkomenvan - Juist inhetcommunicatieve vlak hetalgemeen en inde stages inhet ondervind jeveleproblemen. In de onnodige opname. bijzonder. Deze neergelegde directe, integrale, persoonlijke zorg 11. Kennis nemen vanspecifieke de ervaringen vantweejaar kunnen mogelijkheden van het verpleeghuis hiertoe voorde aande arts toevertrouwde eenaanzet geven,een pati6nten kun jeniet om de zaken terzake vande behandeling, bescheiden bijdrage leveren, maar en reactivering van heen.Jekuntervaren hoejezelf staat verpleging geeneinddoel markeren. tegenover mismaking, invaliditeit, pati~nten. geestelijke onvolwaardigheid, 12. Het verwerven van inzicht inde menselijk lijden en dood.Deze verschillen inbenaderingswijzen bij Conclusie bezinning op jezelf en toekomstig de onderscheiden groepen inhet functioneren alshuisarts iseenuiterst verpleeghuis: Inhetkadervande huisartsopleiding - chronisch zieken; waardevolle bijdrage van de stage aan moetde viermaanden durende - reactiveerbaren; de opleiding. verpleeghuisstage alszinvol worden - psychisch gestoorden; beschouwdvoorhettoekomstig - De werkzaamheden hebbengrote gelijkenis met depraktijk van de - dubbelgehandicapten; functioneren vande huisarts: Meer terminale pati~nten. nog dande huidige zalde toekomstige huisarts, maarde verscheidenheid, 13. Bewustzijn datherprognostischehuisarts wordengeconfronteerd met betrokkenheid en omvangismeeren v66rgaat bovende de chronische, invalide en groter inhetverpleeghuis. Het isjuist resultaat vande ziekte. regresserende zieken. De hulpaande de concentratie, hetverdichtingsveldbehandeling 14. Kennismaken met en leren bejaarde zieke zalintoenemende vande aangeboden problematiek, die werkenineenmultidisciplinair matetaaken tijd vande huisarts in dezestage totz o ' nhoogst nuttige therapeutisch team. beslag nemen.De ervaringen maakt. De enestage vervangt niet de 15. Kennenvanen begrip hebbenvan opgedaan inde verpleeghuisstage andere, maarkan juist ditaccent de werkwijze van andere helpers en kunnen op dezewijzeeenbelangrijke gevendiehetde jongearts mogelijk inhettotale bijdrage leveren aan het optimaal maaktmet meerkennis, vaardigheden hun inpassing zorgverleningspakket devoor zieke. en zelfvertrouwen zijn praktijk uitte functioneren inde toekomstige 16. Her leren kennenen toepassen oefenen. huisartspraktijk. Mitswordtvoldaan vangespreksvaardigheid inde aan een aantal voorwaarden, kan het arts-pati6nt communicatie. verpleeghuis en deverpleeghuisarts Vanuitdezeaandachtsvelden ishet 17. Inzicht verwerven inhetbelang gelukt eenaantal leerdoelen op te dezebijdrage leveren. van(goede) communicatie met stellen: betrekking tothet diagnostische, Met dankaande verpleeghuisartsen 1. Uitbouwvankennis en therapeutische en begeleidende vande verpleeghuizen. vaardigheden met betrekking tothet proces. AlgemeenBurgerGasthuis, Bergen op verpleeghuis en verpleeghuispatii~nt. 18. Het verkrijgen van(meer) inzicht Zoom; 2. Hetleren onderkennen vande inde problemen van de begeleiding Antonius Binnenweg, Rotterdam; samenhangvanetiologie en vanongeneeslijk zieken en Antonius IJsselmonde, Rotterdam; symptomencomplex bijde veelal stervenden. Crabbehoff; Dordrecht; bejaarde zieke. 19. Het inzicht verwerven inmentale Humanitas, Rotterdam; 3. Het leren onderkennen van de en gedragsveranderingen bij Ichthus, Capelle a/dIJssel; sociaal-psychologische factoren met chronisch zieke, invalide en oudere Naaldhorst, Naaldwijk; en betrekking totherklachtenpatroon mensen. Zonnehuis, Vlaardingen. vande zieke. 20. Het verkrijgen vaninzicht inde 4. Her bewust worden vanbetfeit dat socio-therapeutische mogelijkheden (medisch) handelen vande vanpsychisch gestoorde bejaarden. Literaluur verpleeghuispati~nt slechts dan 21. Het kennis nemen vande 1. BeekvanT. & J. Neteson, Ervaringen optimaal kan zijn alshetisgebaseerd mogelijkheden vandagbehandeling en verpleeghuisstage. Erasmedica 1975, 2220. 2. Caldwell J.R., J. ofRoyalColl, of GenPract., op eenklassificatie vanklinische poliklinische reactivering. 1969. verschijnselen. 22. Het kennis nemen vanen zo 3. Cassell J. E. & L.Skopek, Language aTool as in 5. Het leren kennenvanen her Medicine, J. o.fMed. Educ. 1977, 52,197-204. mogelijk bijdragen aan gericht 4. Clute K. F.,TheGeneral Practitioner, University of omgaanmet en het begeleiden van wetenschappelijk onderzoek inhet Toronto Press, 1963. chronische, invalide en/of verpleeghuis. 5. DalyM. B. &B.S. Hulka, Talking withthedoctor 2, J. of Communication, 1975, 25,148-153. regresserende zieken. 6. Esseveld H.,Evaluatierapport bijscholingscursus 6. Het leren taxeren van gegeven Het zalduidelijk zijn datdezelijst een voorverpleeghuisartsen 1974, 1976. 1975, Hogere SchoolvoorGezondheidszorg, Utrecht 1977. informatie; verwerving en voorlopige is.Behalve diverse 7. lnterfacultair Overleg derNederlandse Facuheiten kwaliteitsbeoordeling. aanvullingen zalnu inde eerste plaats derGeneeskunde, Huisartsgeneeskunde en de artsopleiding nieuwe stijl, 1968. 7. Lerende grenzen vaneigen een verdieping dienen plaats te (1978)M E D I S C H
CONTACT
33 939
8. LloydG. Wyn Pugh Elizabeth & McIntyre, N., The Problem Orientated MedicalRecordandits Educational lmplicalions. MedicalEducation Booklet 6,Association for lhe StudyofMedical Education, Dundee1976. 9. LongA. &J.B~ Alklns, Communications between General Pratitioners andConsultants. BritshMedical Journal, 1974,4,456459.
10.MaslowA. H , The needto know actd thefear to knowing. J. of Gen. Psychology. 1963.68, 111-125. I1. MelkerR. A. de, Ziekenhuispati~nl-huisarts-huisgezin. Dekker& v.d. Vegt,Nijmegen1973. 12.Ridderikhoff, J., De beroepsopleiding tothuisarts. warisdat'?MedischContact. 1976, 31.1603-1612. 13.Ridderikhoff, J.,De ziekenhuisstagein de
'...
van tafel g e v e e g d . . . '
Persoonlijke ervaring van een pati~nte met hermedischtuchtrecht
Ik hen nu 34 jaar en sinds januari 1977 801009; arbeidsongeschikt verklaard. Ik was beeldhouwster en begon reeds enige faam te krijgen. De eflende is begonnen, toen ik op 31-jarige leeftijd ruim 4 maanden zwanger was. Ik was erg bli] met de zwangerschap en heb me eigenlijk nooit zo goed gevoeld als tijdens de eerste maanden ervan. Wel verloot ik nu en dan wat bfoed. Ik kreeg dan door de huisarts bedrust voorgeschreven. Ik wilde graag poliklinisch bevallen mede in verband met een vroeger doorgemaakte leverstoornis. In de derde en vierde maand moest ik veel overgeven. N a overleg met de huisarts bleek een vegetarisch (vetarm) dieet de oplossing te zijn. Toen ik +_6~/2 maand vet was kreeg ik na een controle bij de gynaecoloog, doktor X , die dag een flinke bloeding. Ik vroeg telefonisch om advies en moest over vijf dagen op het spreekuur komen. Ik ben toen acuut opgenomen. In bet ziekenhuis kon ik geen vegetarisch dieet krijgen en her broken begon opnieuw. In korte tijd viel ik 1 t kilo af. Herhaatde verzoeken aan dokter X en de zusters hadden als resultaat: "haal bet vlees er maar uit'. Tijdens een ultrasonar-onderzoek werd er gesproken over een marginale of laterale placenta. De zuster zei later d a t e r misschien een voorliggende placenta was. Weer later werd gezegd d a t e r niets aan de hand was. Tijdens de opname had ik regelmatig, gewoonlijk pijnloze, wee~n met tweemaal bloedverlies. Er werd geen aandacht aan besteed. Toen de bevalling in de 37e week begon was ik in slechte conditie, desondanks ging bet vlot en was er in 4 uur votledige ontsluiting, weliswaar met nogal wat bloedverlies. Men geloofde bet eerst niet. Toen er perswee~n kwamen werd ik in paniek door her hete ziekenhuis naar de verloskamer gereden. De wee~n bleven (misschien door de schrik ?) eerst uit. Daarna is er een vacuumextractie gedaan. N a de geboorte kreeg ik een flinke btoeding en raakte buiten westen. Eerst enkele uren later kreeg ik enige kolven bloed. Tijdens bet kraambed verloor ik veel bloed, waar even-
(1978)M E D I S C H
CONTACT 33
940
wel geen aandacht aan werd besteed. Ongeveer de achtste dag (in het weekend) kreeg ik weer een hevige bloeding. Ik werd toen ernstig ongerust, raakte mijn positieven kwijt. Ik kreeg weer een infuus en werd de volgende dag door een gynaecoloog uit een ander ziekenhuis gecuretteerd. Na de curettage sloeg dokter X tijdens de zaalvisite mijn bed over. Zeven maanden later werd ik in bet kader van de A A W arbeidsongeschikt verklaard. Tijdens de keuringen die ik heb ondergaan heb ik nooit een exacte diagnose vernomen, wel werd gesproken over her syndroom van Sheeham. Her was een van de keurende artsen die mij op her spoor van her tuchtcollege zette. Tenslotte diende ik een klacht in tegen dokter X , waarin ik de gehele gang van zaken, uiteraard uitvoeriger dan hier vermeld, heb geschitderd. Kernpunten waren de onvoldoende zorg in verband met de bloedingen zowel voor als na de bevalling, de dubieuze indicatie voor vacuumextractie en de miserabele conditie waarin ik door het ontbreken van een juist dieet terecht was gekomen en de door de behandeling veroorzaakte invaliditeit. Had ik toen geweten war ik nu door ervaring heb geleerd dan had ik de klacht zeker anders geformuleerd. Ik ginger toen vanuit dat tijdens de zitting alle zaken, weliswaar mogelijk niet onbevooroordeeld het zijn tenslotte bijna allemaal artsen maar toch wel objectief en diepgaand zouden worden behandeld. Voor de zitting bleek 15 minuten te zijn uitgetrokken. Ik kwam nauwelijks aan her woord, terwijl dokter X betoogde d a t e r niets bi]zonders was gebeurd en de controles voor en na de partus volgens de regels der kunst waren uitgevoerd. De indicatie voor de vacuumextractie was ~ n uur goede weein bij voltedige ontsluiting, maar onvoldoende medewerking van de patient. De voorzitter sloot toen de zitting, lk heb toen gevraagd om heropening omdat ik begreep dat hier een crueiaal punt lag. Dit gebeurde. Er ontstond toen een discussie die resulteerde in de verklaring van dokter X d a t e r geen persweeYn waren,
huisartsopleiding, MedischContact 1978,33,891-896 14,RidderikhoffJ ,Detaken vande verpleeghuisarts, Medisch Contact 1978,82%-828. 15.Thompson M. K..Geriatrics and the General Practioner, Baniere, Tindall. Cassell, London 1969, 16,Werkgroep Verpleeghnisstage, Rapportaan hel College voorHuisartsgenceskunde. 1978.
maar de partus geterrnineerd moest worden wegens de laagzittende placenta. De klacht werd ongegrond verklaard. Ik kon slechts een verslag van de zitting krijgen door in hoger beroep te gaan. Toen bleek dat her deel na de heropening niet in her verslag was opgenomen. In hoger beroep viel dokter X terug op zijn eerste verklaring. Mijn verklaring over de gang van zaken na de heropening in de eerste zitting werd van tafel geveegd. De artsen van her C M T hadden de stukken wel goed bestudeerd maar ik vond de voorzitter partijdig. Ik voelde mij zeer in het defensief gedrongen. Je staat dan tegenover een groot stuk vakkennis waar je weinig tegenover kunt stellen. Mijn opponent werd rain of meer op zijn woord geloofd, maar ik niet. De artsen die mij na ontslag hebben behandeld, hebben steeds om inlichtingen gevraagd bij dokter X. Hij ontkende dit evenwel, vermoedelijk om geen verband te doen leggen tussen her gebeuren in bet ziekenhuis en mijn huidige gezondheidstoestand. Op het verzoek van mijn raadsman een van deze artsen als getuige op te roepen, ging de voorzitter niet in. Er was immers in feite niets bijzonders gebeurd bij de behandeling volgens dokter X. Ik was alleen een hypersensibele lastige patilint. Ik blijf wel met mijn invatiditeit zitten. lk ben altijd een zeer vitale vrouw geweest. Ik ben nu erg moe, vaak duizelig, apathisch, de menstruatie is weggebleven, de schaamharen zijn uitgevallen, lk weet nu dat dit een gevolg is van het extreme bloedverlies tijdens en na de bevalling. Ik kan natuurlijk nooit bewijzen d a t e r een placenta marginalis is geweest, behalve van aanwijzingen die ik eerder noemde en een brief aan de huisarts waarin werd gesproken van een voortiggende taag reikende placenta. Ik had nooit het risico van de vacuumextractie mogen lopen, lk weet nu dat bi] een placenta marginalis of lateralis met bloedverlies tijdens de graviditeit en het begin van de bevalling een sectio is aangewezen. Met mijn dochtertje gaat her gelukkig goed. Door de A A W-uitkering heb ik geen financi~le zorgen. Overigens heb ik van oadpatik'nten gehoord dat de situatie in bet ziekenhuis na mijn proces heel wat verbeterd is. Er is een tweede gynaecoloog aangetrokken en de aandacht voor de pati~nten is enorm verbeterd. Dat heb ik tenslotte dan nog wet bereikt. Maar mijn vertrouwen in de medische stand is door de gehele gang van zaken tijdens mijn gang door de tuchtcolleges eerst goed ondermijnd.
medisch contact Nr. 30 - 28 juli 1978
officieel KONINKLIJKE NEDERLANDSCHE
MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST
Lomanlaan103,Utrecht. Telefoon 030-885411 (twaalf lijnen). Postgironummer 58083;AMRO-banknummer45 64 48969.
Dagelijks Bestuur
Ch. J.Maats,voorzitter, H. Hoencamp,ondervoorzitter, Dr.E. J. C. Lubbers, E. lwema Bakker,N. A. Meursing, leden; J.W. Jacobze(voorzitter LHV), Z. S. Stadt(voorzitter LAD) en Dr. A. Kastelein (ondervoorzitter LSV),adviserende leden.
Secretariaat
J. Diepersloot, secretaris-generaal; secretarissen: Mr. W. B. van derMijn,Dr. H. Roelink, Mr. B. Schultsz; N. G.Huetink, hoofd van de administratie.
Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV)
Onderhetsecretariaat ressorteren o.a.: De Afdeling Ledenbemiddeling (waaronder Het BureauvoorWaarnemingen Vestiging), De Afdeling Comptabiliteit, Het Ledenregister, De Afdeling Buitenland, De Permanente CommissieDoktersassistenten, De CommissieGeneeskundige Verklaringen. Mr. N. deGraaff, directeur; Mw. J.de Graaf, informatrice.
Landelijke Specialisten Vereniging (LSV)
Mr. H. J.Overbeek, directeur; Mw. G. A.C. Enzerink, secretaresse.
Landelijke Vereniging van Artsen in Dienstverband (LAD)
Mr. W. G.vander Putten, directeur; Mw. J. C. Steenbrink, secretaresse.
Specialisten Registratie Commissie (SRC)
Dr.D. Wolvius, secretaris; Mw. G. G. A. Brunger, chefde bureau.
Sociaai-Geneeskundigen Registratie Commissie (SGRC)
Mw. Mr.P. Swenker, secretaris; bureautijden van8.30-12.30 uur,Mw. A. vanZwol.
Huisarts Registratie Commissie (HRC)
J.I.vanderLeeuw,secretaris; Mw. M. J. Zweers-Westenberg, secretaresse.
Centraal College voor de erkenning en registratie van medische specialisten (CC) College voor Sociale Geneeskunde (CSG) College voor Huisartsgeneeskunde (CHG)
Mevr.Mr. H. A. van Andel, secretaris. Mw. E. M. Dekker-Meelker, secretaresse.
Stichting Ondersteuningsfonds (OF)
H. Frese, secretaris-penningmeester, Tussenlanen 23,Bergambacht, telefoon 01825-1223; postgironummer 111.950t.n.v, de penningmeester vande Stichting Ondersteuningsfonds te Bergambacht.
Onderlinge Levensverzekering Maatschappij voor Artsen (OLMA)
Drs.S. Duursma,directeur; J.van Elzelingen Skabo-Brun, onderdirecteur; Mw. E. M. Scheltema de Heere,secretaresse.
Stichting Beroepspensioenfondsen Artsen (SBA)
J. M.G. Hoes,dir, ecteur; Mw. Mr. H. vanBoxtel, directiesecre'taris. Telefoon 030-887021 en 885411.
(1978) MEDISCH CONTACT 33 941
dam en Ch. J. Maats,artsin dienstverband, Groningen, die niet herkiesbaar zijn.Degenen dieworden gekozen treden infunctie op 1 januari 1979en hebbenzitting toten met 31 december 1984. De volgendekandidaten zijn gesteld: 1. Dr. R. C.Schokker, specialist, Arnhem; 2. Mw. G. S. Kraayenbrink-de Zeeuw, artsin dienstverband,Bussum. van het hoofdbestuur
Beschrijvingsbrief 173ste Algemene Vergadering Beschrijvingsbrief voor de 173ste Algemene Vergadering van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst, te houden op vrijdag 22 september 1978, aanvang 17.30 uur, in het Jaarbeurs Congres- en Vergadercentrum, Croeselaan, Utrecht, telefoon 030-914914. Openingvan de AlgemeneVergadering te 17.30 uur precies. Benoemingvan eencommissie van redactie van II. hetverhandelde terAlgemeneVergadering. rondvraag. III. Eerste Inleiding van de voorzitter. IV. Verkiezingen. V. Jaarverslag derMaatschappij over1977. VI. jaarverslagen over1977. VII. Overige stukkenmet het verslag van de ComVIII. Financi61e missie voorde Geldmiddelen. Gedragsregels voorartsen. IX. Samenspeltussenoverheiden medische proX. fessie. Zie voor de 'Visie' van de K N M G en haar maatschappelijke verenigingen op de structuurwetgeving gezondheidszorg, MC nr. 28/1977, dd. 15 juli. Mededelingen van het hoofdbestuur o.a.inzake XI. LVSG. XII. Tweede rondvraag. XIII. Siuiting. Utrecht, 5 juli1978 Namens hethoofdbestuur J.Diepersloot, secretaris-generaal N.B.Ziem.b.t, hetindienen vanamendementen op bovenstaande agendapunten art. 408HR-KNMG.
Toelichting op de beschrijvingsbrief van de 173ste Algemene Vergadering Ad V. Verkiezingen
1. Benoemingvan een stembureau. 2. Verkiezingen: a. Van twee ledenvan hethoofdbestuur. Op 31 december 1978 tredenaf E. Iwema Bakker,huisarts, Amster(1978)MEDISCH CONTACT 33 942
b. Van eenlidvan de Raad van Beroep.Op 31 december 1978 treedt af G. H. Gispen, Rotterdam, dieherkiesbaar is.Het hoofdbestuur draagt, na overleg met de Raad van Beroep,voorherkiezing voor:G. H. Gispen, Rotterdam. c. Van eenlidvan het bestuur van Medisch Contact. Op 31 december1978treedt afB. Q. A.Enneking, Breda,die niet herkiesbaar is.Het hoofdbestuur stelt, op voordracht van het bestuur, alskandidaat: Dr. P. van Roseveldt, Breda. d. Van een lidvan hetbestuur van de Stichting Ondersteuningsfonds. Op 31 december1978 treedt af Mw. Dr. L. Hemmes, Rossum,dieniet herkiesbaar is.Het hoofdbestuur stelt, na overleg met betbestuur, alskandidate: Mw. S. A. van Romunde,Bilthoven. e. Van een lidvan de Commissievoorde Geldmiddelen. Op 31 december1978 treedt af Dr. L. van derDrift, 'sGravenhage, dieherkiesbaar is.Het hoofdbestuur draagt, na overleg met de Commissie, voorherkiezing voor:Dr. L. v.d.Drift, 's-Gravenhage. f. Van een lidvan de Commissie voor Waarnemingen Vestiging. Op 31 december1978treedt af W. Vegelin, Tzummarum, die niet herkiesbaar is.Het hoofdbestuur stelt, na overleg met de Commissie, alskandidaat: ..........
Personalia kandidaten voor verkiezingen: Dr. L. van der Drift, Den Haag (geb.1921);artsin dienstverband. G. H. Gispen,Rotterdam(geb.1926);artsin dienstverband. Mw. G. S. Kraayenbrink-de Zeeuw, Bussum (geb.1937); artsindienstverband. Mw. S. A. van Romunde, Bilthoven (geb.1915);specialist. Dr. P. van Roseveldt, Breda(geb.1924);specialist. Dr. R. C. Schokker, Arnhem (geb.1931);specialist. Ad VI. Behandeling van het jaarverslag der Maatschappij over het jaar 1977 (ZieMC volgende week) Ad VII. Behandeling van de jaarverslagen over het jaar 1977 van:
a. De Raad van Beroep. b. Het bestuur van MedischContact. c. De CommissievoorWaarnemingen Vestiging. d. De Commissievoorde Geldmiddelen. e. Het bestuur van de Stichting Ondersteuningsfonds. (Zievoor deze jaarverslagen verderop inditnummer.)
Ad IX, Gedragsregeis voor artsen
E e n v o o r s t evlo o r e e n d e f i n i t i etveek s tzala a n a f g e v a a r d i g d e ne n plv.a f g e v a a r d i g d e n w o r d e n t o e g e z o n d e n .
A d X. S a m e n s p e l l u s s e n o v e r h e i d en m e d i s c h e professie
E e n n o t i t ime. b . t ,dita g e d a p u n tzal a a n a f g e v a a r d i g d e n e n plv.a f g e v a a r d i g d e n w o r d e n t o e g e z o n d e n .
Jaarverslag 1977 Raad van Beroep De Raad van Beroepwas in 1977 alsvolgtsamengesteld: Prof. Mr. A, L. Melai,voorzitter; G. H.Gispen, ondervoorzitter; Dr. D. J.Hartman,secretaris; Dr. J. D.Bom, lid; en Dr, E. E. M. Geelen,lid,De Raad werd bijgestaan door Mr, H. G. T, J. Jansenalsadjunct-secretaris. Als plaatsvervangende ledenfungeerden: Dr. R. B. Spanjaard; F. H.Veldhuyzen van Zantenen Mr. J.H. Coebergh; 4e plaats: vacant.
samenvattingen van de uitspraken van de Raad van Beroepin 1977zijnaangeboden terpublikatie aan de redactie van Medisch Contact. De tabellen 2 t/m5 zijnvergelijkbaar met dievermeldin het jaarverslagde van raadover1976.Er istoenvoorheteerst een poginggedaancijfers te verzamelen die vergelijkbaar zijn met de cijfers uithetjaarverslag van de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid. Hierbij dient wel tewordenopgemerkt datde getallen inde tabellen 3, 4 en 5 uitsluitend betrekking hebbenop de klachten en geschillen diedoorde districtsraden ineen zitting zijnbebandeld. Ditblijkt voor 1976 minderdan de helft tezijn geweestvan alleklachten die in dat jaarbijde districtsraden binnenkwamen. 32 Klachten werden na een vooronderzoek ingetrokken of inderminnegeschikt. Duidelijk blijkt eenbureauvan een districtsraad nietzeldenin staatte zijnde communicatie tussenpartijen te herstellen en zoeen conflictsituatie te op heffen. Voortsmag nogworden opgemerktdat de in tabel 4 vermelde zeven klachten tegenwaarnemendehuisartsen allezijn ingediend naaraanleiding van een weekenddienst. Tenslotte kan nog wordenvermelddatart. 625-5en 6 HR hetonmogelijk maakt de cijfers van de districtsraden over1977reedsnu te publiceren. De gepubliceerde cijfers van de Raad van Beroepzijnvan 1977. De cijfers van de districtsraden betreffen 1976. D. J. Hartman,secretaris.
De raadkwam in 1977 negenmaal bijeen. Er werd 6dn zitting gehoudenen erwerd driemaaltelefonisch vergaderd. Begin1977 waren nog 6 app~lsuit 1976 nietafgehandeld. De uitspraken Tabei 2. Overzieht van de jaarverslagen van de districtsraden der hiervankwamen in 1977totstand.In 1977 werd zevenmaal KNMG over1976 (1975), beroepaangetekend. E6n daarvanbetrof een geschil. Van deze zevenapp~lswachtener hog drieop afdoening in 1978. Een naderetoelichting op dedoorde raadgemaaktebeslissingen nog in behandeling bij het begin van bet veris te vindenin tabel 1. Het verschil van de daarinopgesomde slagjaar J klacbten ........ 30 (36) dertien uitspraken en detienhierboven vermelde (6 + 7minus3) ........ 3 (5) t geschillen vindtzijnoorzaakinhetfeit dat~ n derklachten ineerste aanleg tegenvijfartsen was gericht waarvaner driein beroepgingen, 33 (41) Deze driezijn,hoewelze in 6~n zitting en in 6~n uitspraak werdenafgehandeld, alsdrieklachten in tabel ! opgenomen. De nieuw ingekomen in 1976 J" klachten ........ 91 (78) ....... 8 (8) l geschillen Tabel 1. Uitspraken van de Raad van Beroep, ingedeeld naar klager en aard van de uits ;raak (1977),
klacht ingediend door
uitspraak in beroep
gewijzigdongepatientarts anderen wijzigd of familie 1 I waarschuwing ............. berisping .................... klacht gegrond geen tuchtmaatregel klacht ongegrond......... terugverwezen naar districtsraad (art. 655 HR) ......... afgewezen (art. 636 HR) .........
3
5
99
(86)
123
(127)
geschilof klacht ingetrokken................................. 20 nietin behandeling genomen (art. 636 c.q.662)of alleen adviesgegeventerafwikkeling................................ 34 in der minne geschikt (art. 637 c.q.663) .................... 12 verwezennaar een andere districtsraad .................... -verwezennaareen Medisch Tuchtcollege (art. 635) ....... - ineenzitting behandeld ...... 36 arnbtshalve onderzoek(art. 632) ............................... 1
103 In 66n geschil werd de uitspraak van de districtsraad, waarinde vordering werd afgewezen, bevesfigd. De toegepaste waarschu- hog in behandeling wingbetrof een huisarts. Het ongegrond verklaren van de klacht aan bet eind van bet betrof driemaal eenhuisarts, driemaal een specialist en tweemaal verslagjaar f klachten ........ 20 een sociaal-geneeskundige. De terugverwijzing conf.art.655 ...... -l geschillen betrof een specialist en de terugverwijzing conf.art.636 een 123 sociaal-geneeskundige.
(1978)MEDISCH CONTACT
(99)
(27) (1) (127)
33 943
In de tabellen 3, 4 en 5 wordende klachten en de geschillen die doorde districtsraden ineen zitting werdenbehandeld (totaal 36) nader gerangschikt naarde aardvan de Idacht, de persoon van de klageren deal dan nietgetroffen maatregelen en tegen wie een klacht werd ingediend.
Tabel 5. Klachten(geschillen) ingedeeld n a a r inhoud van de klacht; maatregel wel/niet opgelegd, c.q.ongegrond. "naatregel wel opgelegd
nietof te laatkomen na verzoek............ Tabel 3. Overzieht van klachten en geschillen ingedeeld naar onjuiste behandeling klager en aard van de uitspraak. geen of onvoldoende zorg ..................... Klachten klacht ingdiend door uitspraak onvoldoendeof oninberoep juiste informatie aan patient arts antotaal ongegewijpatient .................. of deren wijzigd o n h e u s ebejegening familie (art. zigd 631) nietof te laat verwijzennaarspecialist ... maatregel ex art.627 onjuiste of ten onw a a r s c h u w i n.. g 6 6 2 rechte afgegeven verberisping 5 5 3 klaring ofrapport .... hoete ---onjuiste declaraties ontneming incollegiaal gedrag.. rechtlidte zijn art.121 H R (niet vervan b e s t u u r.... ---schijnen) ............... schorsing alslid ---art.627 (geen patient schrappingals bijbetrokken) ........ lid ---klachtgegrond, geen maatregel 4 1 5 klacht ongegrond.... 14 1 1 16 2 I 32
totaal maatregel niet opgelegd/ongegrond
1
m m
3
1
2
4
5 36
Geschitlen toegewezenaan aanbrenger niettoegewezen ......
1 1
2
Jaarverslag 1977 bestuur Medisch Contact
3 1 36
Eenmaal werd een uitspraak in a n o n i e m evorm in Medisch Contactgepubliceerd.
Tabe| 4. Artsen tegen wie een klacht werd ingediend; maatregel wel/niet opgelegd, c.q. ongegrond. maatregel wel opgelegd
maatregel niet totaal opgelegd
eigenhuisarts .........
1
3
4
w a a r n e m e n dhuisarts
4
3
7
specialist ...............
3
12
15
4
5
9
sociaalgeneeskundige ....... diverseartsen(ook klachtenvan artsen tegencollegae) .......
36
(1978)MEDISCH CONTACT
33 944
Het b e s t u u rvan MedischContactk w a m in 1977 negen maal bijeen, t e z a m e nmet de redactie en de vertegenwoordigers van heth o o f d b e s t u der ur KNMG. De b e s t u u r s s a m e n s t e lveranderde ling hetafgelopen jaarniet. In de 171steAlgemene Vergadering, g e h o u d e nop 16 s e p t e m b e r 1977,werd collega Dr. R. A. de Melkerb~noemd in de vacature diedoor het aftreden van collega Dr. J. Degenaarper 1 januari 1978 zou ontstaan. Regelmatig k o m e n in bestuursvergaderingen her financieel bel e i d e nde s a m e n w e r k i nmet g de uitgever aan de orde. Voor de resultaten daarvan kan worden verwezennaar het financieel jaarverslag van de penningmeester. Tot dezeg e g e v e n zou s het jaarverslag 1977van herb e s t u u r v a n Medisch Contact beperktk u n n e n blijven, o m d a t alleandere relevante informatie isterugtevindeninde velek o l o m m e nv a n het K N M G - w e e k b l a d zelf.Daarinis uiteraard veel terugte vindenvan alhetgeen zichhetafgelopen jaarheeftafgespeeld in de gezondheidszorg in Nederland, w a a r v a nm e n vaak ten onrechte bijvoorbaat m e e n talles af teweten.Voortdurende informatieblijft nodig;waar deze ontbreekt raakther contact verstoord, ontstaan misverstanden. Behalveaan de gezondheidszorg in her algemeenwerd veel ruimteg e g e v e naan allemogelijke zakenmet betrekking totde K N M G alsartsen-organisatie. In ditv e r b a n disherinteressant te weten dat de verhouding van bet aantalpagina's 'Officieel''Redactioneel' in de jaargang 1977 lagop 26% : 74%. V a n het redactioneel gedeelte werd bovendien hog ruim eenderde gedeelte van de beschikbare ruimtebesteed aan de informatie overbet formeleverenigingsgebeuren. Alduskan w o r d e n g e c o n s t a t e e r d datbijnade helft van de MC-inhoudwas a f g e s t e mop d aangeleg e n h e d e nbetreffende de K N M G , haar onderafdelingendeen maatschappelijke verenigingen. Globaal geldt bezien dit ook voor de aan 1977 voorafgaande jaargangen. In bet laatste nummer van 1977heeftde hoofdredacteur g e m e m o r e e r dat d de koers
van het MC-beleid gedurende ruimacht jaar isuitgezet onder leiding van collega Dr. J. Degenaar. Dat was een periode van groteveranderingen en moeilijke beslissingen. Voorwat betreft de personele bezetting van de redactie en deexploitatieons van weekbladzijnin dietijd ontwikkelingengang op gebracht en beleidsbeslissingen genomendietotoptimale werkomstandigheden hebbengeleid. Voor de toekomst van Medisch Contact is een hechteorganisatiestructuur van wezenlijk belang. Bestuur en redactie zijncollega Degenaarveeldank verschuldigd voor zijngroteinzeten toewijding. In kleinekringis inmiddels bijzonder hartelijk afscheid genomenvan collega Degenaar, die in de laatste bestuursvergadering ,van1977alsvoorzitter van MedischContact isopgevolgd doorcollega F. Moerman;deze zalherbeleid van zijn voorganger graagwillen voortzetten. Met heraantreden van collega De Melker, diecollega Degenaar als bestuurslid opvolgde, hooptbetMC-bestuur ondermeetde band met de universitaire wereld weerteverstevigen.
redactie van het NTvG werd de publikatie verzorgd van de wetenschappelijke bijdragen van ditcongres. Tenslotte moet nog een onderwerp worden genoemd dat de laatste jaren intensief inde belangstelling van hetbestuur en de redactie heeft gestaan: hetlezersonderzoek. Zoalsbekendwordt op gezette tijden de leesdichtheid en dewaardering voorde inhoudvan MC getoetst door inschakeling vaneenaselect representatief samengesteld lezerspanel. De bevindingen in 1977bevestigen dievan de voorafgaande jaren. Eind1977werdbegonnen met de samenstelling~van eennieuwpanel, waarvoor -mede met het oog op demogelijke inschakeling ten behoevevan KNMG en maatschappelijke verenigingen - aanzienlijk meer MC-lezers werdenbenaderd dan tot dusverre gebruikelijk.
Met verdere beschouwingendeover hiergereleveerde onderwerpenzoudennog wel enkelebladzijden zijnte vullen. Het behoort ecbter niettotde taakvan de secretaris van hetMCNaast de functie van verenigingsblad heeft MC ook eenfunctie bestuur zijnjaarverslag hiervoor te gebruiken. Ditjaarverslag mag worden beschouwdalseen signalement van hoe nauw alsdiscussieplatvorm. In de eerste plaats moetinditverband de rubriek 'Brieven aan de redactie' worden genoemd.Ook inde verbonden bestuur en redactie - evenals in de voorafgaande vorm van artiketen wordenactuele onderwerpen en rain ofmeer jaren - hun taaktenaanzien van beleid en beheer van Medisch uitvoeren. Met ditverslag isgetracht inhetkortaan te controversi6te problemen aande ordegesteld. Diverse artikelen Contact roepenbijnogalwat lezers vragen op,diehen naarde pen doen gevenwelkeinhouden doelstelling MC nastreeft. grijpen. Zo trokken beschouwingen overde abortuswetgeving Op actie volgt reactie: betisdan ook verheugend, datvanuit de weer veelbelangstelling, evenals de ditjaarge'introcuceerde Maatschappij-lezerskring zoveel bijdragen komen terpublikatie. korte vraaggesprekken metde staatssecretaris vanVolksgezondOf hetnu gaatom discussiebijdragen dan wel om ingezonden heiden Milieuhygi~ne. Dergelijke discussies zijnonmiskenbaar artikelen of stukken, hetbiedt relevante informatie, hethoudt mede van belangvoorde ontwikkeling van hergeneeskundig hetcontact gaandeen hetheftmisvattingen op.Daartoe wilMC denkenen handelen inonsland. De indruk bestaat - ziebijvoorgraagzijn steentje bijdragen. beeldde reacties op dein 1977gestarte publikatie van het 'Dagboek van eenco-assistent' - datde aangeroerde problemaUtrecht, juni1978 tiek onderde artsen hier en daardiepingrijpt op herbeleven van de eigen identiteit alsmedicus. Hetbeeld vande geneeskundige, Dr. J. A. Stoop, secretaris MedischContact gevormdinde tijd dat men zelf werdopgeleid, isaanverandering onderhevig. Als de arts, alsrepresentant van de vroeger zo ge6erbiedigde medischestand, al van zijnvoetstuk zou zijn gevallen, dienenwe erzekernietnaartestreven hem met a|le Jaarverslag 1977 geweldweerop datvoetstuk terug tezetten. Evenminhoevenwe Commissie voor Waarneming en Vestiging hetaanscherven gevallen beeld naarde schroothoop tebrengen. We zullen moetenbevorderen datde artsinhetgeheel van de gezondheidszorg een plaats kan innemendiedoorde samenleWaarneming vingwordtgeaccepteerd. Begripen medeverantwoordelijkheid voorbetmaatschappelijk Ten opzichte van 1976isin 1977hetaantal aanvragen vooreen bestel: vanuit ditperspectief wordenzakenaan de ordegesteld waarnemer met 66 gedaald tot 587,ditiseenafnamevan 10%. als "Politieke partijen overde gezondheidszorg' (aande vooraHet aantal waarnemers datzichaanmeldde bijhetbureau, bleef vondvan de Kamerverkiezingen), 'Media en medicijnen', 'Gastongeveer gelijk aandatvan vorig jaar. arbeider en gezondheidszorg', 'Sportgeneeskunde'. A1 dezebeschouwingen toonden aan dat de geneeskundige wetenschap en In hetverslagjaar isdoorhetbt~reau geconstateerd, datmen zich her geneeskundig handelen nietop zichzelfstaan, maar hun reedsvoorwaarneming beschikbaar stelt wanneermen de speciplaats vinden binnen hergeheel van de samenleving. fiekeopleiding tothuisarts nog nietheeft gevolgd. Ook laten Naasthetbijdragen aande versterking van de bandenbinnen de meeren meerhuisarts-opleiders waarnemen zich doorde arts in Maatschappij wilMC ernaar streven betcontact met de maatopleiding tothuisarts, diebijhen inde praktijk wordtopgeleid. schappij te bevorderen door zichmeer open te stellen voor In verbandhiermede wordteropgewezendatde huisarts, die anderen - in de daartoe ge6igende rubrieken - dan uitsluitend zichop deze manierlaatwaarnemen,ongeacht of hijthuis voorvakgenoten. Onze Koninklijke Nederlandsche Maatschapaanwezig is,ofwelbuitenshuis met vakantie verblijft, tochmepijtotbevordering derGeneeskunst zalmede daardoor eenmeet de-verantwoordelijkheid blijft dragenvoorde verrichtingen van geintegreerde positie in de gezondheidszorg van onzesamenlede arts-assistent in opleiding tothuisarts. Daar tegenover staat ving kunneninnemen.Een anderecategorie artikelen levert dat huisartsen die zelfgeen opleider zijn, zichbijvoorkeur daartoe uiteraard ook een bijdrage. Onderwerpen als'De psyzullen laten waarnemendoor een collega-huisarts diede opleicholoog in de eerste lijn', 'De taken van de huisarts', 'Prevendingheeft gevolgd. Daarmedewordthetstandpunt gevolgd dat tievegezondheidszorg in de regio', beschouwingen over de door de KNMG wordt ingenomenen dat isgepubliceerd in wetsontwerpen Tarievenen Voorzieningen Gezondheidszorg MedischContact van 24 februari 1978.De Maatschappij iszich bieden de mogelijkheid totverdieping van inzicht met betrekking ervanbewustdatditvoorpasafgestudeerde artsen, dielangdurig totmeerspecifieke vraagstukken. op een opleidingsplaats vooreen specialisme moeten wachten, teleurstellend is. Wederom werd inMC veelaandacht besteed aan hetjaarlijkse KNMG-congresdat in t977 te Leeuwardenwerd gehouden. Bijde aanvragen om eenassistentschap wordtbetbureau gecon'Vers van de pers" kon op hetcongres een foto's met verluchte fronteerd met hettennadele werkende feit, de dat duurvan het speciale uitgave wordenverstrekt, waarin ondermeersamenvatassistentschap veelal langer isdande periode diede pasafgestudeerde arts totde aanvang vanzijn huisartsopleiding terbeschiktingen van de congresvoordrachten overhetonderwerp 'VerouderendNederland' waren afgedrukt. In goed overleg met de kingstaat. (1978) MEDISCH CONTACT 33 945
Tenslotte wil hetbureaunogmaalsde aandacht vestigen op het feitdat nietin allegevallen gebruik wordtg e m a a k tvan heraan de Richtlijnen voorW a a r n e m i n ggehechte contract voorwaaxneming en/of assistentschap. T o c h isbetvan belango m het contrastdat bij elke aanvraagvoor een w a a r n e m e r / a s s i s topent nieuw aan de aanvrager wordt toegezonden ook inderdaad te gebruiken. Hierdoorkan worden v o o r k o m e ndat achteraf meningsverschillen ontstaan. Door her o p m a k e n van ~en contract liggen i m m e r sde feiten voor beidepartijen vast. De samenstelling v a n de C o m m i s s i ebleefonveranderd. Als zodanig bestaat zijuitde leden: Dr. J.H. AartsteRotterdam, W. VegelintcT z u m m a r u m en Dr. H. Roelinkte Utrecht.
V e s t i g i n g
Per 31 d e c e m b e r 1977 waxen 269 praktijkzoekenden bij het bureauingeschreven. Met de integratie ultimo1977 v a n het bureau voor waaxnemingen vestiging in het totaalv a n het dienstverlenende pakketderK N M G wordtins a m e n w e r k i nmge t hetbureauderL H V een verbetering van de dienstverlening aan de ledenvoorgestaan, ook op het terrein v a n w a a r n e m i n gen vestiging. G e h o o p twordtdatoverde effectiviteit d a a r v a ninhet jaarverslag 1978melding kan wordengedaan. Utrecht, juni1978 C o m m i s s i evoorW a a r n e m i n gen Vestiging.
Richtlijnen voor vergoeding voor waarneming De tarieven voorw a a r n e m i n gin 1977 waxen alsvolgtvastgesteld:
Jaarverslag 1977 Commissie voor de Geldmiddelen
voor huisartsen
voor de geldmiddelen heeftvergaderd op 10 mei - - vergoedingvoor waaxneming kleine huisartspraktijk De c o m m i s s i e 1977 terbehandeling v a n de j a a r s t u k k e1976 n en de begroting f 3 1 0 , - per - dag + reiskosten. vergoeding voor w a a r n e m i n gmiddetgrote huisartspraktijk voor 1978 van de K N M G , MedischContacten het' O n d e r s t e u n i n g s f o n d sV'a.n de bevindingen werd een vers|ag uitgebracht f 3 3 5 , - per dag + reiskosten. aan de Algemene Vergadering. Op 20 juli werd een tweede - vergoeding voorw a a r n e m i n g grotehuisartspraktijk f 360,vergadering g e h o u d e nmet een vertegenwoordiging v a n hetbeperdag + reiskosten. stuurvan het ' O n d e r s t e u n i n g s f o n in d swelke ', vergadering de gerezenbezwaxen m.b.t,het beheerv a n de geldenvan het Dittarief goldperre~elgewerktedag. ' f o n d svolledig ' konden worden weggenomen. Bijgenotenkosten inwoningin hethuisvan de waar te n e m e n Verderh e b b e nde ledenvan de c o m m i s s i schriftelijk e en telefoartsm o c h t van het waarneemtarief f 3 5 , - -per dag worden nischcontact m e t elkaaxgehad naax aanleiding v a n de aan de afgetrokken. commissie toegezonden jaars en t ubegrotingen kken v a n de L H V en de LAD. V a n de bevindingen inzake deze j a a r s t u k k een n begrotingen werd verslag uitgebracht a a n heth o o f d b e s t u der ur voor specialisten K N M G e n aan hetb e s t u u van r de betrokken maatschappelijke verenigingen. - vergoedingvoor w a a r n e m i n gkleinespecialistenpraktijk In 1976werd aan de secretaxis-generaal v a n de K N M G verzocht f 3 0 0 , - per - dag + reisen verblijfkosten. o m een standpuntbepaling m.b.t, de statutaire c.q.reglementaire - vergoeding voor w a a r n e m i n gmiddelgrote specialistenprakgrondenvoorde eventuele verplichting v a n de maatschappelijke tijk f 3 5 0 , - per - dag + reisen verblijfkosten. verenigingen h u n j a a r s t u k en k e nbegrotingen terbeoordeling toe - - vergoedingvoor w a a r n e m i n g grote specialistenpraktijk te z e n d e n aan de C o m m i s s i evoor de Geldmiddelen van de f 4 0 0 , - per dag + reisen verblijfkosten. K N M G . Het antwoordop dezevraagstelling werd inhetverslagjaarnietontvangen; bijnavragebleek,dat de beantwoording Bijhetvaststellen van dezebedragen iservanuitgegaan datdeze beter kon worden uitgesteld totdat de k o m e n d e herziening van bedragen voor7 dagenperw e e k werdenuitbetaald. de statuten zou zijntotstandgebracht. De autokostenvergoeding bedroegin 197746 centperkilometer. Evenalsin vorigejaren heeft de c o m m i s s i eregelmatig kennis k u n n e nn e m e n v a n de v e r g a d e r s t u k kvan e n de C o m m i s s i ev a n Beheerv a n het h o o f d b e s t u uhierdoor r; is het mogelijk dat de c o m m i s s i econtinuop dehoogteblijft v a n de ontwikkelingen m.b.t, de geldmiddelen.
Aantal aanvragen in 1977
waarne-assistent- verpleeg- totaal door her annulezelf mingenschappen tehuizen bureau ringen voorzien e. d, verzorgd
januari ...... 43 februari .... 44 maart ....... 35 april.........42 mei ..........42 juni..........72 juli........... 88 a u g u s t u s... 43 s e p t e m b e.. r 53 oktober..... 34 n o v e m b e r.. 23 d e c e m b e r.. 35 Totaal
554
2 1 1 3 1 3 1 1 13
3 1 1 4 1 1 1 5 2 1
45 48 36 46 44 79 89 45 54 39 26 36
20 587
(1978)MEDISCH CONTACT 33 946
42 44 34 45 39 74 68 42 47 37 25 32 529
2 1 1 3 7 2 3 1 1 21
3 2 1 2 5 14 1 4 2 3 37
De samenstelling van de c o m m i s s i onderging e inhetverslagjaar geenwijzigingen. 's-Gravenhage, juni1978 Dr. L. v a n der Drift, secretaris.
Jaarverslag 1977 Stichting Ondersteuningsfonds G e d u r e n d ehetverslagjaax was de samenstelling v a n hetb e s t u u r en de verdeling derfuncties alsvolgt: Mw. Dr.LouiseH e m m e s voorzitter; W. P. J. Woittiez- ondervoorzitter; H. F r e s esecretaxis-penningmeester; H. H. C.Stapert - tweedesecretaxis; L. W.van L a m m e r e n - tweedep e n n i n g m e e s t e r .
Jaarstukken
Gedurende hetverslagjaar bedroeg hetaantal ondersteunden 115 (in1976:118). Aan het eindevan hetverslagjaar stondnog efin lening u/gopen. Een belangrijk puntvan bestuursbeleid isgedurende hetjaar 1977geweest hetkritisch beschouwen vande normlijnen volgens welkede uitkering pleegt tewordenberekend. Herresultaat, dat uiteraard pasinhet jaar 1978kon wordenverwezenlijkt, bestaat hoofdzakelijk in het verlenen van gelijke uitkering aan alle ondersteunden voorzoverbetreft de vergoeding voorhuisvesting en voorziektekostenverzekering. De Algemene Vergadering verleende aan dezewijzigingen haargoedkeuring. Een vergaderingmet correspondenten werd gedurende hetverslagjaar niet gehouden. Alsgevolgvan de besprekingen diein 1976met de correspondenten werdengevoerd, kondenmaatregelen worden getroffen teneindehercontact tussen de ondersteunde en de correspondent waarmogelijk en wenselijk teverbeteren. De limietbedragen van de steunverlening werden, alsgebruikelijk, op advies van de heerDrs.P. Brandes, aangepast aan de trendvan lonen en prijzen. De kerstgave ingeldbedroeg voor alleenstaanden f 450,--, voor echtparen en in anderegevallen waarmeerdan 1 persoon aanwezig isf 700,--. Aan hen die als bijstandtrekkende slechts een zakgeldontvangen, kon deze kerstgave, gelet op devoorschriften vande AlgemeneBijstandswet,niet wordenverstrekt. Een kerstpakket, inhoudende delicatessen, werdaanalle ondersteunden verstrekt behalve aanenkele personen die te kennenhadden gegeven ditniette willen ontvangen. Aan henwerdinplaats hiervan eenbloemstuk en een boekenbon gegeven.
De Vereniging van Revalidatieartsen maaktzichbezorgd over hetfelt datbijde toewijzing van voorzieningen en woningaanpassingen aan gehandicapten de behandelende sector nietof onvoldoende isbetrokken. Hethoofdbestuur stelt vastdatinhet kadervan de sociale verzekeringswetgeving hetuiteindelijk de uitvoeringsorganen zijn dieovereentoewijzing beslissen. Wel is hethoofdbestuur ervoorstander van dat inde adviseringsfase de behandelende sector zo intensief mogelijk bijhetuiteindelijke advies wordtbetrokken.
Bergambacht, juni1978
J.Diepersloot, arts, secretaris-generaal.
Her jaarverslag van de Maatschappij alsmede eenaantal andere jaarverslagen worden tezamen met de financi61e stukken besprokenen met enkele wijzigingen aanvaard. Zijzullen nu terdefinitieve goedkeuring aande AlgemeneVergadering wordenvoorgelegd.
Ambulancevervoer Het bestuur van de Vereniging van Chefs-Hoofdverpleegkundigen maakteherhoofdbestuur deelgenoot van zijnbezorgdheid met betrekking totde wijzigingen t.a.v, de uitvoering vande Wet op hetAmbulancevervoer. Her hoofdbestuur stelt zichop het standpunt datmoetwordengestreefd naareenzo hoogmogelijke kwaliteit van hetambulancevervoer. Dituitgangspunt zalrichtsnoer moeten zijnbijde uitwerking van de terzake bestaande wet.Het bestuur van de vereniging zalvan ditstandpunt in kennis wordengesteld.
Voorzieningen voor gehandicapten
H. Frese, secretaris-penningmeester.
U S S R en m e n s e n r e c h t e n Het hoofdbestuur van de KNMG heeft in zijn vergadering van 18 juli jl. besloten de actie van collega Van der Kroef te ondersteunen. Een schrijven als voorgesteld in de ingezonden brief van collega Van der Kroef in Medisch Contact nr. 29 van 21 juli jl. is inmiddels uitgegaan. Utrecht, 19 juli 1978 Namens het hoofdbestuur
van het hoofdbestuur
J. Diepersloot, arts secretaris-generaaL
Kort verslag HB-vergadering dd. 4 juli 1978 Reglementswijzigingen In aansluiting op de statutenwijzigingen dieinde maartvergaderingvan de Algemene Vergadering werdenaanvaard, heeft de commissie voorde reglementen ook de noodzakelijke aanpassingvan her Huishoudelijk Reglement voorhethoofdbestuur voorbereid. Aangezien enkeleartikelen name met betrekking hebbenop deonderlinge relatie tussen hoofdbestuur en centrale besturen van de maatschappelijke verenigingen, wordtvolstaan met eeneerste bespreking doorhetHB. De besluitvorming zalin een volgende HB-vergadering gebeuren, wanneerde adviezen van de maatschappelijke verenigingen zijn ontvangen.
Werkgroep 'Bestuur' 13esloten wordtde puntenverslagen van de presidiumbesprekingen,diegedurende een proefperiode van een halfjaarnaarde bestuursleden zijngezonden voortaan te blijven toesturen. Tevenswordtbesloten inhetlaatste kwartaal van dit jaar eenproef te nemen met een korteDB-vergadering, direct voorafgaande aan de HB-vergadering. Dit betreft dus een extravergaderirtg van herdagelijks bestuur. (1978) MEDISCH CONTACT 33 947
Personalia Nieuwe leden
W. L. Adam, Groenhovenstraat 18,Leiden. H. J. Arendsen, Aldenhof 50-35, Nijmegen. M. J.Asscher, Keramieksingel 81,Maastricht. J.Baggerman, Nassaustraat 141,Ridderkerk. B. F.van Beever, Vinkenlaan 22,Wassenaar. R. van Berkel, Huygenstraat 23,Terneuzen. Mw. J.J. T. M. van Beurden, Ploegweg34,Elspeet. Mw. S. M. G. Blok,Bosboomstraat 2A, Utrecht. G. J. terBraak,Furmerusstraat 534,Sneek. E. C. van Brakel, Hillestraat 72B,Rotterdam. O. F. Brouwer,Nw. Blekerstraat 107,Groningen. Mw. M. M.de Bru'ine, Kerkdwarsstraat 31,Utrecht. Mw. M. H. F.M. de Charro, Hallenstraat 1,Deventer. Mw. A. M.Croonen, Einsteinstraat 25,Nijmegen. W. Dominicus, Purmerendstraat 163,Den Haag. P. Doornbos, de Nobelaerweg 15,Lopik. G. F. Drejer, W. Alexanderstraat 26,Voorhout. Mw. A. Egberts-Vester, Langhoven9, Bennekom. Mw. H. P. Elshof-Doyer, Mgr. Hermuslaan46, St. Michielsgestel. Mw. M. v.d.Elshout-Rodermond, Mr. J. C. B/ihrmannlaan 42, Ankeveen. E. J.Everts, p/aTammingasingel 19,Winsum. G. B. Fortuyn, Bennekomseweg13,Heelsum. P. L. M. Fijen, J.Keplerstraat 73,Amsterdam. P. M. Gaillard, Mient52,Sijbekarspel. B. E. Glazenburg, Santhorst 163,Leiderdorp. R. W. de Haan,P. v.d.Marckstraat 18,Weurt. R. Hassankhan, Pelikaanhof 109,Leiden. W. D. H. Hendriks, Chrysantenhof 3,Berkel-Rodenrijs. J.M. Heslinga, Hooglandsekerkgracht 20,Leiden. L. den Houter, Klikspaanweg 16,Leiden. M. E. Jansen, Kortenburglaan 2, Doorn. G. J. P. M.Kessels, Hatertseweg 32,Nijmegen.
INHOUD
OFFICIEEL
K. H. Kho, Lofoten 6,Capelle aidIJssel. I.J.Klompmaker,Mozartstraat 34,Groningen. R. M.Knol,Borneolaan 14,Hilversum. Mw. E. A. M. Lambertina-Ament, v. Deutekomplein 40, Helmond. I.F. M. Lambertina, v. Deutekomplein 40,Helmond. M. B. Landsmeer, Vliet13,Leiden. G. L. Lo, Venuslaan 383A,Eindhoven. S. Lobatto, Ten Katelaan 15,Hilversum. H. W.Mauser,Ranonkelstraat 34,Groningen. Mw. M. A. M. v.Meel-Lampe,BisschopLindanusstraat 25, Venlo. Mw. M. T. A. Mets,Singel 486,Amsterdam. Mw. J. G. Mulder,Barnewinkel 14,Apeldoorn. W. G. Muller, Koolvisweg 196,Hoogvliet. J. J. Nooitgedagt, Rode Kruislaan 877,Diemen. H. H.Oey, H. F. Ruysstraat 2 hI, Amsterdam. Mw. M. C.van Oosten-Hovius, Prunuslaan 41,Gouda. Mw. P. T. A. Oudshoorn-v.d. Stap, Slingelandseweg 52, Giessenburg. Mw. H. A. M. Ouwehand-Meijering, De Clercqstraat 36, Amsterdam. H. R. Posthumus, Adm. de Ruyterweg90,Amsterdam. L. G.W. Pouwels, Meidoornplein 47,Amsterdam. J. B. Pronk,p/aScheidingslaan 1,Wageningen. J.Rietkerk, Ooftstraat 5, Utrecht. W. Rinsema,v. Hogendorpstraat 68,Leiden. H. J. Ronner,Palestrinastraat 4, 's-Hertogenbosch. J.H. Schaaf, Kasteel Strijenstraat 31,Tilburg. P. H. M. Schepers, Patersplein 32,Bocholtz. M. L. A. Schotel, Schiedamsedijk liB,Rotterdam. H. J. H. M. Schraven, Vierakkerstraat 23,Huissen. J.H. J. Schreinemakers, van Welderenstraat 134A,Nijmegen. J.R. Slootman, Baarsjesweg 274,Amsterdam. B. H. Stolte, Lavendelweg 12,Venlo. H. Swart,Orchideeweg 30,Venlo. Mw. S. L. Tjiam,A. v. Scheltemaplein 45,Delft. A. Veerman,J.Benninghstraat 50,Amstelveen. B. N. M. Veling, Stadhouderslaan 100,Utrecht. T. Veltkamp, Dadeltuin 236,Rotterdam. Mw. C. Vermeulen-Meiners, Croeselaan 185,Utrecht. M. B. M. Vermeulen, Croeselaan 185,Utrecht. B. Verwey,Nic.Japiksestraat 87,Amsterdam. J.de Waal Malefijt, Zomergaarde 7,Nieuwegein. J. J. M. Weetink, Weezenhof36-03, Nijmegen. C. J. H. B. Westerhuis, Weezenhof62-57, Nijmegen. P. A.Wiegersma, C. J.Snuifstraat 21,Enschede.
KNMG, van het hoofdbestuur"
Beschrijvingsbrief 173ste AlgemeneVergadering ...................................... 942 Toelichting op de beschrijvingsbrief vande 173ste AlgemeneVergadering ............ 942
Jaarverslag 1977Raad vanBeroep................................................ 943
Jaarverslag 1977bestuur MedischContact.......................................... 944
Jaarverslag 1977CommissievoorWaarneming en Vestiging .............................. 945
Jaarverslag 1977Commissie voorde Geldmiddelen .................................... 946
Kortverslag HB-vergadering dd.4 juli 1978......................................... 947
Personalia ................................................................ 948
Nr. 30 - 28 juli 1978
(1978) MEDISCH CONTACT
33
948
