Meartaligens yn it deistich libben Hânboek foar meiwurkers fan bernesintra
Meertaligheid in het dagelijks leven Handboek voor medewerkers van kindercenta
1
Ynlieding ......................................................................................................................................................... 3
Introductie ............................................................................................................................................... 3
Blok 1: Folwoeksenen as taalfoarbylden ..................................................................................... 11
Blok 1: Volwassenen als taalvo orbeelden ............................................................................11
Blok 2: Oparbeidzjen mei âlden op it mêd fan taal ...............................................................15
Blok 2: Samenwerken met ouders op het gebied van taal ..........................................15
Blok 3: Deistige taal sitewaasjes en omjouwing .................................................................... 19
Blok 3: Dagelijkse taal situatie en omgeving .......................................................................19
Blok 4: It observearjen en folgjen fan de meartalige taalûntwikkeling ...................... 23
Blok 4: Het observeren en volgen van de meertalige taalontwikkeling ................ 23
Blok 5: Wurkje mei taaltema’s .......................................................................................................... 27
Blok 5: Werken met taalthema’s ................................................................................................ 27
Blok 6: Foarlêze en ferhalen fertelle ............................................................................................. 33
Blok 6: Vo orlezen en verhalen vertellen ................................................................................ 33
Blok 7: Spultsjes dwaan om taal te stimulearjen ................................................................... 41
Blok 7: Spelletjes spelen om taal te stimuleren ................................................................. 41
Blok 8: Refleksje ....................................................................................................................................... 45
Blok 8: Reflectie................................................................................................................................... 45
Blok 9: Foarbylden fan taalspultsjes en aktiviteiten foar bern ........................................ 47
Blok 9: Vo orbeelden van taalspelletjes en taalactiviteiten ........................................ 47
Tips foar fierdere ferdjipping ............................................................................................................ 77
Tips vo or verdere verdieping ...................................................................................................... 77
22
Authors: Johanna Sallinen and Veronica Hertzberg. Editor Frisian-Dutch version: Idske Bangma Graphic design: Lena Malm Printed at: Unigrafia, Helsinki 2011, reprinted in 2012 The authors wish to express their gratitude to the partners of the MELT project who were very helpful and who came up with excellent ideas and solutions for the guide during the work. Special and personal thanks go to Idske Bangma, Sytske de Boer, Catrin Champion, Margaret Francis, Lillemor Gammelgård, Virgine Pronost and Jennie Stolzmann-Frankenhaeuser, who have contributed to the content, and to Heledd Daniel, Jaana Hagelberg, Gari Lewis, Osian Lleywelyn, Gregor Mazo, Luca Maurizi, Alex Riemersma and Jan van der West who have assisted to this guide and to the success of the project. The different partners have edited the text to fit their region. This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. Additional funds and technical assistance have been provided for by the Network to Promote Linguistic Diversity. The MELT project is carried out in co operation with four European regions and five partners.
Ynlieding
Introductie
Dizze map mei taalûntwikkelingsaktiviteiten en taaladvizen is bestimd foar mei-
Deze map met taalontwikkelingsactiviteiten en taaladviezen is bestemd vo or
wurkers fan bernedeiferbliuwen, pjutteboartersplakken, gastâlden en oare foar-
medewerkers van kinderdagverblijven, peuterspeelzalen, gastouders en overige
skoalske foarsjennings dy ’t harren dwaande hâlde mei meartaligens en jonge bern.
vo orscho olse vo orzieningen die zich bezighouden met meertaligheid en jonge
Dizze map kinst brûke om ideeën te krijen foar it skeppen fan in goede en rike
kinderen. Deze map kan je gebruiken om ideeën op te doen vo or het creëren
taalomjouwing, sadat bern harren optimaal ûntwikkelje kinne. Do kinst dizze map
van een goede en rijke taalomgeving zodat de kinderen zich optimaal kunnen
brûke sa asto sels wolst. De blokken kinst yn willekeurige foalchoarder brûke en
ontwikkelen. Je kunt deze map gebruiken zoals je zelf wilt. De blokken kun je in
apart fan elkoar, brûk wat foar dy ferrykjend wêze kin. Wy ho opje datsto nei it
willekeurige volgorde gebruiken en apart van elkaar, gebruik wat vo or jou
lêzen fan dizze map taal as in yntegraal part fan de deistige aktiviteiten brûkst.
verrijkend kan zijn. We hopen dat je na het lezen van deze map taal als een integraal deel in de dagelijkse activiteiten gebruikt.
Feilich fiele De basisprinsipes foar alle foarskoalske ynstellings binne dat bern har feilich fiele,
Je veilig voelen
dat se part fan de groep binne en har dêrby bliid en goed fiele om sa in posityf
De basisprincipes vo or alle vo orscho olse instellingen zijn dat kinderen zich veilig
selsbyld te ûntwikkeljen. Liedsters wurkje oan in fertrouwens- en respektfolle re-
voelen, dat ze onderdeel van de groep zijn en zich daarbij blij en goed voelen om
laasje mei de bern en harren âlden. De taalûntwikkeling is dêr ek ûnderdiel fan.
op die manier een positief zelfbeeld te ontwikkelen. Leidsters werken aan een vertrouwelijke en respectvolle relatie met de kinderen en de ouders. De taalont-
Yn dizze map wurdt it belang oanjûn fan in tal fan kompetinsjes fan in liedster; it
wikkeling is daar o ok onderdeel van.
harkjen nei bern, de (non)-ferbale kommunikaasje nei bern ta, de romte en tiid dy ’t se bern jouwe om harren te uterjen en de hâlding dy ’t se hawwe tsjinoer
In deze map wordt het belang van een aantal competenties van de leidsters
de memmetaal of talen fan it bern.
duidelijk; het luisteren naar de kinderen, de (non)-verbale communicatie richting de kinderen, de ruimte en de tijd die ze de kinderen geven om zich te uiten en de houding tegenover de moedertaal of talen van het kind.
3
4
Meartalige bern yn Fryslân
Meertalige kinderen in Fryslân
By de gearstalling fan dizze map is útgien fan de meartalige sitewaasje yn de pro-
Bij de samenstelling van deze map is van de meertalige situatie in de provincie
vinsje Fryslân. As liedster wurdsto alle dagen konfrontearre mei dy meartaligens.
Fryslân uitgegaan. Als leidster word je iedere dag geconfronteerd met die meer-
Bern prate thús Frysk, Nederlânsk, in streektaal of in bûtenlânske taal. Guon bern
taligheid. Kinderen spreken thuis Fries, Nederlands, een streektaal of een buiten-
leare yn de thússitewaasje al mear as ien taal. Hoe gietst dêr as liedster mei om?
landse taal. Sommige kinderen leren do or die thuissituatie al meer dan één taal.
Undersyk toant oan dat meartaligens positive gefolgen hat foar de edukative en
Hoe ga je daar als leidster mee om? Onderzoek to ont aan dat meertaligheid
de talige ûntwikkeling fan in bern: trochdat it fia twa of mear talen ynformaasje
positieve gevolgen heeft vo or de educatieve en de talige ontwikkeling van kinde-
ferwurket, ûntwikkelet it bern in fleksibele tinkwize. Mear-
ren: do ordat het kind via twee of meer talen
taligens liedt ta kognitive, talige, sosjale, ekonomyske en
informatie verwerkt, ontwikkelt het kind een
kulturele foardielen dy ’t foar de lange termyn jilde. Mear-
flexibele denkwijze. Meertaligheid leidt tot
taligens biedt kânsen en is in pree op dyn cv! Mar hoe kin
cognitieve, talige, sociale, economische en
in pjutteboartersplak of bernedeiferbliuw bydrage oan it
culturele vo ordelen op de lange termijn. Meer-
benutten fan dy foardielen?
taligheid biedt kansen en is een pré op je cv! Maar hoe kan een peuterspeelzaal of kinder-
Yn dizze map fynst oer dit ûnderwurp mear ynformaasje.
dagverblijf bijdragen aan het benutten van
Fierder wurdt ek by oare ûnderwurpen bytiden spesifyk
deze vo ordelen?
yngien op meartaligens. In deze map vind je daarover meer informatie. Ook wordt er bij andere onderdelen specifiek op meertaligheid ingegaan.
Struktuer en ynhâld fan dizze map
Structuur en inhoud van deze map
Dizze map bestiet út 9 blokken mei ferskillende taalûnderwurpen. De earste 8 blok-
Deze map bestaat uit 9 blokken met verschillende taalonderwerpen. De eerste 8
ken hawwe allegear deselde struktuer; in teoretyske eftergrûn, suggestjes, tips en
blokken hebben allemaal dezelfde structuur; een theoretische achtergrond, sugges-
ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling. Yn blok 9 fynst foarbylden fan taal-
ties, tips en onderwerpen vo or reflectie en ontwikkeling. In blok 9 vind je vo orbeel-
spultsjes en aktiviteiten foar bern fan 0–4 jier.
den van taalspelletjes en activiteiten vo or kinderen van 0–4 jaar.
De blokken yn de map jouwe antwurd op fragen as: Hoe prate en kommunisearje
De blokken in de map geven antwo ord op vragen zoals: Hoe spreken en communi-
de liedsters mei de bern? Hokker talen wurde der op in bernesintrum brûkt? Op
ceren de leidsters met de kinderen? Welke talen worden er op het kindercentrum
hokfoar manieren kinne je de taal en de ûntwikkeling fan de bern observearje? Hoe
gebruikt? Op welke manieren kun je de taal en de ontwikkeling van de kinderen
kin derfoar soarge wurde dat in bernesintrum in taalrike omjouwing is foar bern?
observeren? Hoe kun je ervo or zorgen dat een kindercentrum een taalrijke omge-
Hokker taalaktiviteiten kinne liedsters mei de bern dwaan en hoe organisearje sy
ving vo or de kinderen is? Welke taalactiviteiten kunnen leidsters met de kinderen
dy aktiviteiten?
doen en hoe worden de activiteiten georganiseerd?
Yn Fryslân binne der twa ferskillende foarskoalske ynstellings: de bernedeiferbliu-
In Fryslân zijn er twee verschillende vo orscho olse instellingen: de kinderdagver-
wen en de pjutteboartersplakken. De grutte fan de ynstelling, de pedagogyske
blijven en de peuterspeelzalen. De gro otte van de instelling, de pedagogische aan-
oanpak fan liedsters, it deiprogram fan de beide soarten fan organisaasjes en de
pak van leidsters, het dagprogramma van beide typen organisaties en de tijd dat
tiid dat in bern op in plak trochbringt, ferskilt. Ek de betiteling fan de foarskoalske
een kind do orbrengt in een opvangcentra, verschilt. Ook verschilt de benaming van
ynstellings (bernedeiferbliuw, pjutteplak, kresj ensfh.) ferskilt. Der is yn dizze map
de vo orscho olse instellingen (kinderdagverblijf, peuterspeelplaats, chèche enz.). Er
keazen foar ien begrip ‘bernesintra’, mei dizze term wurde alle foarskoalske organi-
is in deze map gekozen vo or één begrip ‘kindercentra’, met deze term worden alle
saasjes/ynstellings foar bern fan 0–4 jier yn Fryslân bedoeld. Mei de term ‘liedster’
vo orscho olse organisaties/instellingen vo or kinderen van 0–4 jaar in Fryslân be-
wurde alle meiwurkers yn de foarskoalske ynstellings bedoeld.
doeld. Met de term ‘leidster’ worden alle en medewerkers in de vo orscho olse instellingen bedoeld.
De ynhâld fan de map is oarspronklik bedoeld foar meiwurkers fan foarskoalske ynstellings, mar guon blokken, taalaktiviteiten en spultsjes binne ek ta te passen yn
De inhoud van de map is o orspronkelijk bedoeld vo or medewerkers van vo or-
de beukergroepen 1 en 2 fan de basisskoalle.
scho olse instellingen, maar sommige blokken, taalactiviteiten en spelletjes zijn o ok toe te passen in de kleutergroepen 1 en 2 van de basisscho ol.
Dizze map is twatalich: Frysk en Nederlânsk. De ynhâld is likegoed ta te passen yn oare minderheidstalen/ streektalen of dialekten.
Deze map is tweetalig: Fries en Nederlands. De inhoud is tevens toe te passen in andere minderheidstalen/ streektalen of dialecten.
5
6
Ta stân kommen fan dizze map
Tot stand komen van deze map
Mear as 50 miljoen minsken yn Europa hearre by in taalminderheid. It Frysk is ien
Meer dan 50 miljoen mensen in Europa spreken een minderheidstaal. Het Fries is
fan dy minderheidstalen. Fryslân is ien fan de fjouwer regio’s yn de EU dy ’t oparbei-
één van die minderheidstalen. Fryslân is één van de vier regio’s in de EU die samen-
det by it ûntwikkeljen fan taalfeardigens by jonge bern. De ynhâld fan dizze map is
werkt bij het ontwikkelen van taalvaardigheid bij jonge kinderen. De inhoud van
ta stân kommen út it MELT-projekt (Multilingual Early Language Transmission pro-
deze map is een product van het MELT-project (Multilingual Early Language Trans-
jekt, www.meltproject.eu). It pojekt wie in gearwurkingsferbân tusken fjouwer
mission project, www.meltproject.eu). Het project was een samenwerkingsverband
taalmienskippen: Welsh (yn Wales, Grut-Brittannië), Bretons (yn Bretanje, Frankryk),
tussen vier taalgemeenschappen: Welsh (in Wales, Gro ot-Brittannië), Bretons
Sweedsk (yn Finlân) en it Frysk (yn Fryslân, Nederlân). De oare trije regio’s hawwe ek
(in Bretagne, Frankrijk), Zweeds (in Finland) en het Fries (in Fryslân, Nederland).
in soartegelikense map mei taalûntwikkelingsaktiviteiten en taaladvizen yn harren
De andere drie regio’s hebben o ok een so ortgelijke map met taalontwikkelings-
eigen talen. De tekst fan dizze Frysk-Nederlânske map is skreaun troch it Mercator
activiteiten en taaladviezen in hun eigen taal. De tekst vo or deze Fries-Neder-
Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen (ûnderdiel fan de Fryske
landse map is geschreven do or het Mercator Europees Kenniscentrum vo or
Akademy). Op guon ûnderdielen is advys ynwûn fan it Sintrum Frysktalige Berne-
Meertaligheid en Taalleren (onderdeel van de Fryske Akademy). Op sommige on-
opfang (SFBO).
derdelen is advies ingewonnen van het Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO).
It Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO)
Het Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO)
Yn de ynlieding waard oanjûn dat foarskoalske ynstellingen yn Fryslân ornaris te
In de inleiding werd aangegeven dat vo orscho olse instellingen in Fryslân in het al-
krijen hawwe mei meartalichheid. Om dêr goed op yn te spyljen en de foardielen
gemeen te maken hebben met meertaligheid. Om daar goed op in te kunnen spe-
fan in meartalige omjouwing te benutten is it fan belang in taalbelied te ûntwikkel-
len en de vo ordelen van een meertalige omgeving te benutten, is het van belang
jen. De krekte ynfolling fan sa’n taalbelied sil fan plak ta plak ferskille om’t de yn-
een taalbeleid te ontwikkelen. De juiste invulling van zo’n taalbeleid zal per
stellingen te krijen hawwe mei ferskillende omstannichheden. Sa spylje de
kindercentrum verschillen omdat de instellingen te maken hebben met ver-
folgjende fragen:
schillende omstandigheden. Zo spelen de volgende vragen:
• •
• •
• •
Giet it om in pjutteboartersplak of in bernedeiferbliuw? Is der op de groep ien fêste liedster of in tiim fan meardere liedsters en wat is harren taalachtergrûn? Befynt de ynstelling him op it (oerwaagjend Frysktalige) plattelân of yn in (Nederlânsktalige) stedske omjouwing? Wurdt der wurke mei in VVE (Vo or- en Vroegscho olse Educatie) -program?
• •
Gaat het om een peuterspeelzaal of een kinderdagverblijf? Is er op de groep een vaste leidster of een team van meerdere leidsters en wat is hun taalachtergrond? Bevindt de instelling zich op het (overwegend Friestalige) platteland of in de (Nederlandstalige) stedelijke omgeving? Wordt er gewerkt met een VVE (Vo or- en Vroegscho olse Educatie)- programma?
By it ûntwikkeljen fan in twatalich belied moat rekken hâlden wurde mei dizze en
Bij het ontwikkelen van een tweetalig beleid moet rekening gehouden worden met
oare aspekten. Foar it jaan fan in advys op maat kin in berop dien wurde op it Sin-
deze en andere aspecten. Vo or het geven van advies op maat kan een beroep ge-
trum Frysktalige Berne-opfang (SFBO). It SFBO is ít provinsjale stipepunt foar mear-
daan worden op het Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO). Het SFBO is hét
taligens yn de foarskoalske perioade. It SFBO biedt ek begelieding by de ynfiering
steunpunt vo or meertaligheid in de vo orscho olse periode. Het SFBO biedt tevens
fan it taalbelied yn de praktyk. Oan beide saken binne gjin kosten ferbûn. Mear as
begeleiding bij de implementatie van het taalbeleid in de praktijk. Aan beide taken
100 pjutteboartersplakken en bernedeiferbliuwen hawwe ûnderwilens mei help
zijn geen kosten verbonden. Meer dan 100 peuterspeelzalen en kinderdagver-
fan it SFBO in Frysk- of twatalich belied ynfierd.
blijven hebben inmiddels met hulp van het SFBO een Fries- of tweetalig beleid ingevoerd.
Lykas oanjûn ferskilt de krekte ynfolling fan it twatalige taalbelied fan plak ta plak. Mar oeral wurdt wol mei deselde útgongspunten wurke. Dat binne de folgjende:
• • • • •
Zoals aangegeven verschilt de precieze invulling van het tweetalige taalbeleid per plek. Overal wordt echter wel met dezelfde uitgangspunten gewerkt. Dat zijn de
It kreëarjen fan in omjouwing dêr’t de taalûntwikkeling fan bern yn stimulearre wurdt. It útdragen fan de mearwearde fan twa- en meartaligens. It konsekwint brûken fan de beide talen (sadat bern de talen makliker skiede kinne). It stimulearjen fan meartaligens by alle bern troch yn de foar- en ierskoalske perioade goed omtinken te jaan oan de minderheidstaal, yn dit gefal it Frysk. By foarkar: it realisearjen fan in goede ôfstimming tusken foarskoalske ynstel-
volgende:
• • • •
Het creëren van een omgeving waar de taalontwikkeling van kinderen gestimuleerd wordt. Het uitdragen van de meerwaarde van twee- en meertaligheid. Het consequent gebruiken van beide de talen (zodat kinderen de talen eenvoudiger kunnen scheiden). Het stimuleren van meertaligheid bij alle kinderen do or in de vo or- en vroeg-
ling en de basisskoalle, wêrby't it Frysk him fierder ûntwikkelje kin en der fanôf
scho olse periode aandacht te geven aan de minderheidstaal, in dit geval het
groep 1 dúdlik omtinken is foar it oanbod en it aktive gebrûk fan it Nederlânsk.
Fries.
•
Bij vo orkeur: het realiseren van een goede afstemming tussen de vo orscho olse
Sjoch foar mear ynformaasje op www.sfbo.nl. Op de webside is ek de list mei lo-
instelling en de basisscho ol, waarbij het Fries zich verder kan ontwikkelen en er
kaasjes te finen dy ’t al dwaande binne mei it ynfieren fan taalbelied dat rjochte is
vanaf groep 1 duidelijk aandacht is vo or het aanbod en het actieve gebruik van
op de twatalige ûntwikkeling .
het Nederlands. Kijk vo or meer informatie op www.sfbo.nl. Op de website is o ok een lijst met locaties te vinden die al bezig zijn met het invoeren van taalbeleid dat gericht is op een tweetalige ontwikkeling.
7
8
Wat is it MELT projekt en wa binne de partisipearjende organisaasjes?
Wat is het MELT project en wat zijn de participerende organisaties?
It MELT (Multilingual Early Language Transmission, www.npld.eu/melt) projekt wie
Het MELT (Multilingual Early Language Transmission, www.npld.eu/melt) project
in gearwurkingsferbân tusken fjouwer taalmienskippen: Welsh (yn Wales, Grut-
was een samenwerkingsverband tussen vier taalgemeenschappen: Welsh (in
Brittannië), Bretons (yn Bretanje, Frankryk), Sweedsk (yn Finlân) en it Frysk (yn
Wales, Gro ot-Brittannië), Bretons (in Bretagne, Frankrijk), Zweeds (in Finland) en
Fryslân, Nederlân). It projekt waard finansjearre troch de Europeeske Kommisje.
het Fries (in Fryslân, Nederland). Het project werd gefinancierd do or de Europese Commissie.
Fryske Akademy (www.fryske-akademy.nl), fertsjinwurdige troch it Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen (www.mercator-research.eu),
Fryske Akademy (www.fryske-akademy.nl), vertegenwo ordigd do or het Mercator
hat in lange tradysje op it mêd fan meartalich ûnderwiis yn Fryslân en Nederlân. It
Europees Kenniscentrum vo or Meertaligheid en Taalleren (www.mercator-research.
Mercator Kennissintrum, oprjochte yn 1987 troch de Europeeske kommisje, hat
eu), heeft een lange traditie op het gebied van meertalig onderwijs in Fryslân en
sterke ynternasjonale kontakten troch middel fan har aktiviteiten en ynternasjonale
Nederland. Het Mercator Kenniscentrum, opgericht in 1987 do or de Europese
projekten. Binnen it MELT projekt wurke it Mercator Kennissintrum gear mei it Sin-
Commissie, heeft sterke internationale contacten do or middel van haar activiteiten
trum Frysktalige Berne-opfang (SFBO, www.sfbo.nl), de organisaasje foar it begelie-
en internationale projecten. Binnen het MELT project werkte het Mercator
den fan Fryske en twatalige foarskoalske ynstellings yn de provinsje Fryslân.
Kenniscentrum samen met Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO, www.sfbo.nl), de organisatie vo or het begeleiden van Friese en tweetalige vo orscho olse in-
Folkhälsan (www.folkhalsan.fi) is in Sweedsk-sprekkende ûnafhinkelike organi-
stellingen in de provincie Fryslân.
saaje yn de sosjale wolwêzen-en sûnenssoarch yn Finlân. Sy dogge wittenskipplik ûndersyk en soargje foar sosjale wolwêzen-en sûnenssoarch, lykas ynformaasje en
Folkhälsan (www.folkhalsan.fi) is een Zweedssprekende onafhankelijke organi-
begelieding om de sûnens en kwaliteit fan libben te befoarderjen. Sûnt 1999 hat
satie in de sociale welzijns-en gezondheidszorg in Finland. Zij verrichten weten-
Folkhälsan wurke oan it stipjen en it eigen meitsjen fan de minderheidstaal by bern
schappelijk onderzoek en zorgen vo or sociale welzijn en gezondheidszorg, evenals
fan 0–15 jier en it stimulearjen fan ûnderdompelings ûnderwiis.
informatie en begeleiding om de gezondheid en kwaliteit van leven te bevorderen.
Divskouarn (www.divskouarn.fr) is de organisaasje foar it befoarderjen fan de Bre-
de minderheidstaal bij kinderen van 0–15 jaar en het stimuleren van onderdompe-
tonske taal yn de foarskoalske perioade yn Frankryk. De organisaasje
ling onderwijs.
Sinds 1999 heeft Folkhälsan gewerkt aan het ondersteunen van taalverwerving in
Divskouarn begûn yn 2005 mei in oantal Bretonse kresjsen yn it westen fan Bretagne. In 2011 wurket Divskouran gear mei âlden en gesinnen om projekten yn
Divskouarn (www.divskouarn.fr) is de organisatie vo or het bevorderen van de Bre-
de Bretonske taal (twataligens en ûnderdompeling) te ûntwikkeljen en it tal fan Bre-
tonse taal in de vo orscho olse periode in Frankrijk. De organisatie Divskouarn begon
tonske foarskoalske ynstellings wreidet út.
in 2005 met een aantal Bretonse crèches in het westen van Bretagne. In 2011 werkt Divskouran samen met ouders en gezinnen om projecten rond de Bretonse taal (tweetaligheid en onderdompeling) te ontwikkelen en het aantal Bretonse vo orscho olse instellingen breidt uit.
9
10
It Conseil Régional de Bretagne (www.bretagne.fr) is it publieke orgaan, dat it
Het Conseil Régional de Bretagne (www.bretagne.fr) is het publieke orgaan, dat
oerheidsbelied útdraagt en yn it westen fan Frankryk fêstige is. In 2007 hat Conseil
het overheidsbeleid uitdraagt en in het westen van Frankrijk gevestigd is. In 2007
Régional de Bretagne it earste taalkundige belied ter ûndersteuning fan de Bre-
heeft Conseil Régional de Bretagne het eerste taalkundige beleid ter ondersteu-
tonske taal oprjochte en ûntwikkele.
ning van de Bretonse taal opgericht en ontwikkeld.
It Welsh Language Board (www.byig-wlb.org.uk) wie in offisjele ynstelling dy ’t fi-
Het Welsh Language Board (www.byig-wlb.org.uk) was een officiële instantie ge-
nansiere waard troch de Welske oerheid. It waard oprjochte yn desimber 1993 as
financierd do or de overheid van Wales. Het werd opgericht in december 1993 als
ûnderdiel fan de Welsh Language Act 1993. De wichtigste funksje fan Welsh Lan-
onderdeel van de Welsh Language Act 1993. De belangrijkste functie van de Welsh
guage Board is it befoarderjen en stipjen fan it gebrûk fan de Welske taal. Yn 2012
Language Board was het bevorderen en vergemakkelijken van het gebruik van de
is der in ein kommen oan it besteansrjocht fan de Welsh Language Board en binne
taal Welsh. In 2012 is er een eind gekomen aan het bestaansrecht van de Welsh
de taken en ferantwurdlikens oerdroegen oan de nije Kommissaris en de Welse
Language Board en zijn de taken en verantwo ordelijkheden overgedragen aan de
oerheid.
nieuwe Commissaris en de Welshe overheid.
Mudiad Meithrin (www.mym.co.uk) is in frijwilligersorganisaasje. It doel is om elts
Mudiad Meithrin (www.mym.co.uk) is een vrijwilligersorganisatie. Het doel is om
jong bern yn Wales de kâns te jaan om fanôf de earste jierren foarsjennings te bie-
elk jong kind in Wales de kans te geven om vanaf de vroege jaren vo orzienings te
den yn it Welsk. It Mudiad Meithrin is de foarnaamste ynstelling foar it stipjen fan it
bieden in het Welsh. Het Mudiad Meithrin is de belangrijkste instelling vo or het sti-
Welsk yn de earste jierren soarch en ûnderwiis. It doel fan de 'Cylch Ti a Fi' (âlder-
muleren van het Welsh in de eerste jaren zorg en onderwijs. Het doel van de 'Cylch
en pjuttegroep) is âlden en fersoargers in kâns te jaan om te genietsjen fan it
Ti a Fi' (ouder- en peutergroep) is ouders en verzorgers een kans te geven om te
boartsjen mei harren bern en sosjale kontakten te meitsjen yn in ynformele sfear
genieten van het spelen met hun kinderen en het maken van sociale contacten in
yn it Welsk. Er is in netwurk fan mear dan 1000 ‘Meithrin’ en ‘Cylchoedd Ti a Fi’
een informele sfeer in het Welsh. Er is een netwerk van meer dan 1000 ‘Meithrin’
groepen yn Wales.
en ‘Cylchoedd Ti a Fi’ groepen in Wales.
Network to Promote Linguistic Diversity (NPLD, www.npld.eu ) Dit projekt komt
Network to Promote Linguistic Diversity (NPLD, www.npld.eu) Dit projekt komt
fuort út it wurk fan it Europeeske NPLD (Network to Promote Linguistic Diversity). It
vo ort uit het werk van het Europese NPLD (Network to Promote Linguistic Diversity).
doel fan it NPLD is it befoarderjen fan taalferskaat en it fersprieden fan ynfor-
Het doel van het NPLD is het bevorderen van taalverscheidenheid en het versprei-
maasje en positive praktykûnderfinings op it mêd fan taalplenning en taalûnt-
den van informatie en positieve praktijkervaringen op het gebied van taalplanning
jouwing yn hiel Europa.
en taalomgeving in heel Europa.
Blok 1: Folwoeksenen as taalfoarbylden
Blok 1: Volwassenen als taalvoorbeelden
De basisprinsipes foar alle bernesintra binne dat bern harren feilich fiele en dat se
De basisprincipes vo or alle kindercentra zijn dat kinderen zich veilig voelen en dat
ûnderdiel fan de groep binne. Dit binne ek basisprinsipes fan it wurk dat yn dizze
ze onderdeel van de groep zijn. Dat zijn o ok de basisprincipes van het werk dat in
map beskreaun stiet. Bern moatte har feilich fiele om profitearje te kinnen fan har-
deze map wordt beschreven. Kinderen moeten zich veilig voelen om te kunnen
ren ûnderfinings en omjouwing om harren sa goed mo oglik ûntwikkelje te kinnen.
profiteren van hun ervaringen en omgeving om zich zo goed mogelijk te kunnen
Dit jildt foar alle soarten fan ûntwikkeling, wêrûnder in meartalige taalûntwikke-
ontwikkelen. Dat geldt vo or alle so orten van ontwikkeling, waaronder een meer-
ling.
talige ontwikkeling.
Do en dyn kollega’s binne hjir de wichtichste mins-
Jij en je collega’s zijn hier de belangrijkste mensen om
ken om aktiviteiten yn de foarskoalske ynstellings
activiteiten in de vo orscho olse instellingen ‘taalrijk’ te
taalryk te meitsjen foar bern. Jim wurkje gear en
maken vo or kinderen. Jullie werken samen en spreken af
prate ôf hokker aktiviteiten jim mei de bern
welke activiteiten jullie met de kinderen doen, daarbij
dogge, dêrby binne jim jim bewust fan de
zijn jullie je bewust van de factoren die invloed hebben
faktoaren dy ’t ynfloed hawwe op de taalûnt-
op de taalontwikkeling van kinderen.
wikkeling fan bern. Taal is een belangrijk hulpmiddel in het leven van men-
11
Taal is in belangryk helpmiddel yn it libben fan
sen. Kinderen leren de talen waarvan zij denken dat zij
minsken. Bern leare de talen wêrfan’t sy tinke dat
ze nodig hebben, omdat ze met de volwassenen en an-
sy se nedich hawwe, omdat se mei folwoeksen
dere kinderen willen communiceren. Daarom zouden kin-
en oare bern kommunisearje wolle. Dêrom soene
deren de kans moeten krijgen om voldoende talen om
bern de kâns krije moatte om genôch taal om
zich heen te horen en de mogelijkheid moeten krijgen om
harren hinne te hearren en de mo oglikheid krije
een taal te gebruiken. Kinderen leren wo orden en uit-
moatte om in taal te bûken. Bern leare de wurden
drukkingen die jij gebruikt. Onthoud dat jij een taalmodel
en útdrukkings dysto brûkst. Ûnthâld datsto in taalmodel bist foar de bern, ek asto
bent vo or de kinderen, o ok als je met collega’s praat. Terwijl je aan het werk ben
mei kollega’s praatst. Wylst oan it wurk bist op it bernesintrum kinst in krúsjale rol
op het kindercentrum kun je een cruciale rol bij de taalontwikkeling van kinderen
yn de taalûnwikkeling fan bern hawwe.
spelen.
12
Taalbewustwêzen is nedich by alle meiwurkers fan foarskoalske ynstellings en
Het bewust zijn van taal is nodig bij alle medewerkers van vo orscho olse instel-
oare folwoeksenen dy ’t regelmjittich kontakt hawwe mei bern dy ’t yn in meartalige
lingen en andere volwassenen die regelmatig contact hebben met kinderen die in
sitewaasje opgroeie. As der liedsters binne dy ’t ferskillende talen prate, is it oan
een meertalige situatie opgroeien. Als er leidsters zijn die verschillende talen spre-
te rieden fêst te hâlden oan it prinsipe fan ‘ien persoan -ien taal’. Dit betsjut dat jim
ken, is het aan te bevelen om vast te houden aan het principe van ‘één perso on -
ôfprate binnen it bernesintrum hokker taal jim prate tsjin de bern. Bygelyks de iene
één taal’. Dit betekent dat jullie binnen het kinderdagcentrum afspreken welke taal
liedster praat Frysk tsjin de âlden en bern en de oare liedster praat Nederlânsk
jullie met de kinderen spreken. De ene leidster spreekt bijvo orbe-
tsjin de âlden en bern. Dit stipet de taalûntwikke-
eld Fries tegen de ouders en kinderen en de andere leidsters
ling fan bern en makket it makliker om ûnderskied
spreekt Nederlands tegen de ouders en kinderen. Dit stimuleert
te meitsjen tusken talen.
de taalontwikkeling van het kind en maakt het makkelijker om onderscheid te maken tussen talen.
Petearen Om it petear mei jonge bern oan de gong te hâlden
Gesprekken
kinsto troch befêstiging it bern it gefoel jaan datsto
Om het gesprek met jonge kinderen op gang te houden kan je
nei it bern harkest en de uteringen fan it bern
het kind bevestiging geven, zodat het kind het gevoel heeft
begrypst. Dat befêstigjen kinst non-ferbaal (sûnder
dat jij naar hem of haar luistert en dat je zijn of haar
wurden, mei lichemstaal, troch bygelyks te knikken)
expressies begrijpt. Dat bevestigen kan non-verbaal (zonder
en ferbaal dwaan (mei wurden, troch bygelyks be-
wo orden, met lichaamstaal, do or bijvo orbeeld te knikken) en
fêstigjende wurden en komplimintsjes “Ja, “oké”, “hiel
verbaal plaatsvinden (met wo orden, do or bijvo orbeeld be-
goed fan dy ”). Troch each kontakt mei it bern te
vestigende wo orden en complimentjes “ja”, “oké”, “heel goed
hâlden, op de selde hichte te sitten (troch de knibbels)
van jou”). Do or o ogcontact met het kind te houden, op
en it stellen fan iepen fragen moedigst it bern oan om
dezelfde ho ogte te zitten (geknield of gehurkt) en het stellen van open vragen
werom te praten. By bern dy ’t thús in oare taal prate as
moedig je het kind aan om terug te praten. Bij kinderen die thuis een andere taal
op it bernesintrum is it ekstra fan belang datst oanjoust datst it begrypst en it bern
spreken dan die van het kindercentrum is het extra van belang dat je aangeeft dat
oanmoedigst en priizgest at hy of sy wurden brûkt yn syn of har twadde taal.
je het begrijpt en dat je het kind aanmoedigt en complimenteert als hij of zij wo orden zegt in zijn of haar tweede taal.
Suggestjes en tips:
Suggesties en tips:
•
•
• •
Beneam de emoasjes fan it bern. Foarbylden: “Oh, do bist ferbaasd”; “ik sjoch datsto teloarsteld bist”; “do bist bliid!” Op dizze wize ferwurdest de emoasjes
dat je teleurgesteld bent”; “je bent blij!”. Op deze manier verwo ord je de
fan it bern. It ferskil yn toanhichte en yntonaasje lûkt de oandacht fan bern,
emoties van het kind. Het verschil in to onho ogte en intonatie trekt de aandacht
bringt stimming oer en jout ferwachtings oan.
van het kind, brengt de stemming over en geeft verwachtingen aan.
Praat alle dagen mei alle bern. Der binne bern dy ’t noch net sa goed prate
•
nen praten of zich nog niet uiten en er zijn kinderen die gewo on wat verlegen
binne. Praat de measte tiid mei dyjingen dy ’t it minst sizze.
zijn. Gebruik de meeste tijd om te praten met de kinderen die het minst zeg-
Hâld fol om yn de keazen taal tsjin de bern te praten. Bygelyks as it bern yn it
gen.
•
bang dat de poppe of it bern it Frysk net ferstean sil. Jonge bern kinne maklik
een kind in het Nederlands tegen de Friese leidster spreekt, spreek dan Fries terug. Wees niet bang dat een baby of een kind het Fries niet kan verstaan.
paalde taal úterje, om’t se noch sa jong binne, se begripe it faak wol.
Jonge kinderen kunnen eenvoudig meerdere talen tegelijk leren, omdat ze nog zo jong zijn kunnen ze zich misschien nog niet direct in een bepaalde taal uiten,
Praat yn folsleine sinnen tsjin de bern. Let op dyn stimgebrûk en tink derom werom te praten. Foarbyld: as it bern “ bal” seit, kinsto sizze: “ Wolst de reade
maar ze begrijpen het vaak wel.
•
spreken. Vo orbeeld: als het kind “ bal” zegt, kun jij zeggen: “ Wil je de rode bal of
Identifisearje objekten, lit se oan it bern sjen en werhelje de nammen fan de foarwurpen. Beskriuw en lis út watsto dochst mei de objekten dysto tsjinkomst en werhelje se. “Ja, dat wie Marjan har boek dat op de grûn foel.”
de blauwe bal?”
•
kom oerein, meitsje eachkontakt mei it bern, gean nei it bern ta en knibbelje
beurtenis: “Ja, dat was Marjan haar boek dat op de grond viel.”
•
seerd bent: kom overeind, maak o ogcontact met het kind, ga naar het kind toe
Boartsje “kiekeboe” en oare spultsjes mei hânbewegingen. Betink lytse ferskes en rymkes oer lichemsdielen en oare objekten yn e ‘ omjouwing fan de poppe of it bern. Jou de poppe boekjes fan sterk materiaal mei dúdlike plaatsjes mei in
Luister actief naar de kinderen, geef ze de tijd en ruimte om te praten. Gebruik je lichaamstaal om aan te geven dat je tijd hebt om te luisteren en geïnteres-
njonken it bern op eachhichte.
•
Identificeer objecten, laat ze aan het kind zien en herhaal de namen van de vo orwerpen. Beschrijf en leg uit wat je met de objecten doet en herhaal de ge-
Harkje aktyf nei de bern, jou harren de tiid en romte om te praten. Brûk dyn lichemstaal om oan te jaan datsto tiid hast om te harkjen en ynteressearre bist:
Praat in volzinnen tegen de kinderen. Let op je stemgebruik en denk erom dat je de taal rijk gebruikt. Moedig de kinderen aan om in complete zinnen terug te
bal of de blauwe bal?”
•
Houd vol om in de gekozen taal tegen de kinderen te praten. Bijvo orbeeld als
meardere talen tagelyk leare, ek al kinne se har miskien noch net drekt yn in be-
datsto ryktaalgebrûk brûkst. Moedigje de bern oan om yn folsleine sinnen
•
Praat iedere dag met alle kinderen. Er zijn kinderen die nog niet zo goed kun-
kinne of harsels noch net uterje en der binne bern dy ’t gewoan wat skruten
Nederlânsk tsjin de Fryske liedster antwurdet, praat dan Frysk werom. Wês net
•
Benoem de emoties van kinderen. Vo orbeelden: “Oh, je bent verbaasd”; “ik zie
en kniel naast het kind op o ogho ogte van het kind.
•
Speel “kiekeboe” en andere spelletjes met handbewegingen. Bedenk kleine
protte kontrast. Lit de poppe of it bern dermei boartsje, deryn sjen of der op
liedjes en rijmpjes over lichaamsdelen en andere objecten in de omgeving van
sobje.
de baby of het kind. Geef de baby boekjes van sterk materiaal met duidelijke plaatjes met veel contrast. Laat de baby of het kind daarmee spelen, erin kijken
13
of er op sabbelen.
14
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
•
•
•
Diskusearje meiïnoar wat de rol is dy ’t foarskoalske ynstellings hawwe op it mêd fan kommunikaasje en taalûntwikkeling (it stellen fan iepen fragen, it hâl-
bied van communicatie en taalontwikkeling (het stellen van open vragen, het
den fan petearen, it yntrodusearjen fan (opsis)ferskes, ferhalen ensfh). Wat
houden van gesprekken, het introduceren van (opzeg) liedjes, verhalen enz.).
binne de effekten fan de ferskillende aktiviteiten en stratezjyen dy ’t jim de bern
Wat zijn de effecten van de verschillende activiteiten en strategieën die jullie
oanbiede om ferbale kommunikaasje te befoarderjen?
de kinderen aanbieden om verbale communicatie te bevorderen?
Besprek it belang fan it praten yn folsleine sinnen yn ien taal (de iene liedster
•
Bespreek het belang van het praten in volledige zinnen in één taal (de ene leid-
praat Frysk en de oare liedster praat Nederlânsk) ynstee fan in miks fan talen
ster spreekt Fries en de andere Nederlands) in plaats van een mix van talen
troch elkoar hinne. Hoe brûke jimme de talen en wat binne de ôfspraken oer it
do or elkaar heen. Hoe gebruiken jullie de talen en wat zijn de afspraken over
brûken fan de Fryske en Nederlânske taal?
het gebruiken van de Friese en Nederlandse taal?
Besprek en beneam de taalûntwikkelingsfases dy ’t in bern troch makket. De
•
Bespreek de taalontwikkelingsfasen van het kind. De taalontwikkelingsfasen
taalûntwikkelingsfases kinne jim yn boeken en op ynternet fine, sjoch foar fier-
kunnen jullie in boeken en op internet vinden, kijk o ok vo or meer verdieping
dere ferdjipping ek efteryn dizze map. Eins soene liedsters krekt in nivo heger
achterin deze map. Eigenlijk zouden leidsters net een niveau hoger tegen kin-
tsjin in bern prate kinne, sadat in bern nije wurden leart. It is net slim as in bern
deren kunnen spreken zodat het kind nieuwe wo orden leert. Het is niet erg als
in wurd net wit, yn de kontekst fan de sin snapt it bern faak wol watsto be-
een kind een wo ord niet weet, in de context van de zin begrijpt een kind vaak
doelst. En bern kieze sels, se leare de wurden dy ’t se op dat stuit nedich ha.
wel wat je bedoelt. En kinderen kiezen zelf, ze leren de wo orden die ze op dat
Besprek meiïnoar oft jim de taal oanpasse kinne oan it nivo fan it bern en oft jim
moment nodig hebben. Bespreek met elkaar of jullie de taal kunnen aanpassen
krekt in nivo heger tsjin in bern prate. Wat hâldt in heger nivo yn? Hokker wur-
aan het niveau van het kind en of jullie net een niveau hoger tegen een kind
den en begripen brûkst dan en tsjin hokker bern?
praten. Wat houdt een hoger niveau in? Welke wo orden en begrippen gebruik je dan en tegen welk kind?
Besprek it gebrûk fan hângebearten, gesichtsútdrukkings, lichemstaal en oare non-ferbale uterings dytst tapast yn e ‘ kommunikaasje mei bern. Hoe dochsto
•
dit? Asto dit dreech fynst, kinst in oare kollega miskien observearje.
•
Discussieer met elkaar wat de rol van de vo orscho olse instelling is op het ge-
Bespreek het gebruik van handgebaren, gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal en andere non-verbale uitingen die je toepast in de communicatie met kinderen. Hoe doe je dit? Als je dit moeilijk vindt, kan je een andere collega misschien observeren.
Diskusearje meiinoar hoe’t ferbale kommunikaasje tusken folwoeksenen de taalûntwikkeling fan bern beynfloedzje kin. Wat pikke bern op fan de kommunikaasje tusken folwoeksenen?
•
Discussieer met elkaar hoe de verbale communicatie tussen volwassenen de taalontwikkeling van kinderen kan beïnvloeden. Wat pikken kinderen op van communicatie tussen volwassenen?
Blok 2: Oparbeidzjen mei âlden op it mêd fan taal
Blok 2: Samenwerken met ouders op het gebied van taal
Âlden kieze yn hokfoar talen se harren bern grutbringe wolle. As âlden har bern
Ouders kiezen in welke talen ze hun kinderen willen opvoeden. Als ouders hun kin-
meartalich grutbringe wolle, dan kinsto dêr as liedster in wichtige bydrage oan le-
deren meertalig willen opvoeden, dan kun je als leidster daar een belangrijke bij-
verje. It bernesintrum kin de basis lizze yn de minderheidstaal (it Frysk) en dêrmei
drage aan leveren. Het kindercentrum kan de basis leggen in de minderheidstaal
in goed fundamint lizze foar de fierdere meartalige ûntwikkeling. In ferbining tus-
(het Fries) en daarmee een goed fundament leggen vo or de verdere meertalige ont-
ken it taaloanbod thús en dat op it bernesintrum fergruttet it rindemint. Pjutten fine
wikkeling. Een verbinding tussen het taalaanbod thuis en dat van het kindercentrum
it prachtich om de ferskes fan it bernesintrum thús ek te sjongen en oars om. Utwik-
vergro ot het rendement. Peuters vinden het prachtig om de liedjes van het kinder-
seling kin hiel ynspirearjend wurkje.
centrum thuis o ok te zingen en omgekeerd. Uitwisseling kan heel inspirerend werken.
Âlden, pakes, beppes en oare fersoargers komme om de bern te bringen en te heljen. Praat mei de âlden en fersoargers oer watst dochts mei it bern, wat it bern seit
Ouders, opa’s en oma’s en andere verzorgers komen om de kinderen te brengen en
en hoe’t er him fielt. Jou de âlden de kâns om mei dy te praten, om der achter te
te halen. Praat met de ouders en verzorgers over wat je doet met het kind, wat het
kommen wat der allegear plak fynt op it bernesintrum en wêr't it bern him mei
kind zegt en hoe het zich voelt. Geef de ouders de kans om met jou te praten, om er
dwaande hâldt. Praat mei de âlden oer it belang fan stipe foar de thústaal fan it
achter te komen wat er allemaal gebeurt op het kindercentrum en waar het kind
bern (as it in oare taal is as dy fan it bernesintrum). Praat oer de taalûntwikkeling
zich mee bezig houdt. Praat met de ouders over het belang van steun vo or de thuis-
dy ’t it bern troch makket en oer meartaligens as âlden harren bern meartalich grut
taal van het kind (als het een andere taal is dan die van het kindercentrum). Praat
bringe wolle.
over de taalontwikkeling die het kind do ormaakt en over meertaligheid als ouderen hun kinderen meertalig willen opvoeden.
Der binne ferskillende brosjueres en websides beskiber op it mêd fan twataligens en in meartalige opfieding. Foar tips foar fierdere ferdjipping, sjoch efteryn dizze
Er zijn verschillende brochures en websites beschikbaar op het gebied van tweeta-
map.
ligheid en een meertalige opvoeding. Vo or tips vo or verder verdieping, kijk achterin deze map.
15
16
Suggestjes en tips:
Suggesties en tips:
•
•
•
Foardat in bern op it bernesintra komt kinst mei de âlden yn petear komme en it oer taal hawwe. Bliuw it jier troch mei de âlden praten oer it belang fan de
over taal voeren. Blijf met de ouders het gehele jaar spreken over het belang
thústaal, meartaligens en de taalûntwikkeling. Kinst eventueel âlden of oare
van de thuistaal, meertaligheid en taalontwikkeling. Je kunt eventueel ouders
fersoargers tips fan boeken, brosjueres en websides jaan.
of andere verzorgers tips van boeken, brochures en websites geven.
Ynformearje âlden en fersoargers oer de (Fryske) ferskes, ferhaaltsjes en rym-
•
kes dy ’t de bern leard hawwe. Hingje de teksten op of jou eventueel de wur-
•
•
Vo ordat een kind op het kindercentrum komt kan je met de ouders een gesprek
Informeer ouders en verzorgers over de (Friese) liedjes, verhaaltjes en rijmpjes die de kinderen geleerd hebben. Hang de teksten op of geef eventueel de
den mei nei hûs, sadat de âlden op de hichte binne. Moedigje de âlden oan om
wo orden mee naar huis, zodat de ouders op de ho ogte zijn. Moedig de ouders
nijsgjirrich te wêzen nei de dei fan it bern op it bernesintrum; “Sjogge jo wol
aan om geïnteresseerd te zijn naar de dag van het kind op het kindercentrum;
wat Anna hjoed makke hat?”
“Zie u wel wat Anna vandaag gemaakt heeft?
Boeken fan it bernesintra kinne in skoftke útliend wurde oan de âlden. Doch in
•
Boeken van het kindercentrum kunnen een tijdje uitgeleend worden aan ou-
pear boeken yn in rêchsekje mei in leech skrift derby. Alden kinne har eigen op-
ders. Doe een paar boeken in een rugzakje met een leeg schrift erbij. Ouders
merkings skriuwe oer de boeken en oer it foarlêzen mei de bern. Sa kinne se
kunnen hun eigen opmerkingen schrijven over de boeken en het vo orlezen aan
oare âlden boeken oanriede om dy harren bern foar te lêzen. De rêchsekjes mei
de kinderen. Zo kunnen ze andere ouders boeken aanraden om weer aan hun
boeken kinne âlden makliker op de smaak fan it foarlêzen bringe. Tagelyk mei
kinderen vo or te lezen. De rugzakjes met boeken kunnen ouders stimuleren om
it útlienen fan boeken kinst in praatsje meitsje mei de âlden oer de bêste
vo or te lezen. Tegelijk met het uitlenen van boeken kun je een praatje maken
manieren fan foarlêzen, oer gaadlike boeken en fansels ek oer oare tema’s dy ’t
met de ouders over de beste manieren van vo orlezen, over geschikte boeken
te krijen hawwe mei taal en it stimulearjen fan taal.
en natuurlijk o ok over andere thema’s die te maken hebben met taal en het stimuleren van taal.
Kies in teddybear dy ’t sabeare graach foto’s makket en plaatsjes, ferhaaltsjes en berneferskes sammelet. De bern kinne om bar de teddybear, in fotokamera
•
Kies een teddybeer uit die zogenaamd graag foto’s maakt en plaatjes, ver-
en in plakboek mei nei hûs nimme. Thús kinne der dan foto’s makke wurde fan
haaltjes en kinderliedjes verzamelt. De kinderen kunnen om de beurt de teddy-
wat de teddybear thús by it bern allegear belibbet. De foto’s fan it bern en de
beer, een fototoestel en een plakboek mee naar huis nemen. Thuis kunnen er
teddybear en oare plaatsjes, ferhaaltsjes en ferskes kinne yn it plakboek plakt
dan foto’s worden gemaakt van wat de teddybeer thuis bij het kind allemaal
wurde. Op it bernesintrum wurdt praat oer de ûnderfinings thús.
beleeft. De foto’s van het kind en de teddybeer en andere afbeeldingen, verhaaltjes en liedjes kunnen in het plakboek geplakt worden. Op het kindercentrum wordt gesproken over de ervaringen thuis.
17
18
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
Besprek mei dyn kollega’s hokker gearwurking jim mei âlden hawwe wolle om de taalûntwikkeling fan bern te ferbetterjen, te stypjen en te stimulearjen.
•
hebben om de taalontwikkeling van de kinderen te verbeteren, te ondersteunen en te stimuleren.
Formulearje de ferwachtings dysto fan âlden hast op it mêd fan de partisipaasje binnen jim bernesintrum en praat ôf hoe’t jimme dit nei âlden ta kommuni-
•
searje.
•
Bespreek met je collega’s welke samenwerking jullie met de ouders willen
Formuleer de verwachtingen die jij van de ouders hebt op het gebied van de participatie binnen jullie kindercentrum en spreek af hoe je dit naar de ouders toe communiceert.
Bepraat meiïnoar hokker tips en advizen geskikt binne om oan âlden mei te jaan as ynspiraasje foar taalaktiviteiten thús. Yn watfoar foarm kinne jim dizze tips jaan (nijsbrief, temajûn, ensfh.)?
•
Bespreek met elkaar welke tips en adviezen geschikt zijn om aan ouders mee te geven als inspiratie vo or taalactiviteiten thuis. In welke vorm kunnen jullie deze tips geven (nieuwsbrief, thema-avond, enz.)?
19
Blok 3: Deistige taal sitewaasjes en omjouwing
Blok 3: Dagelijkse taal situatie en omgeving
Dit blok rjochtet him op de deistige sitewaasje en de romten yn it bernesintrum.
Dit blok focust op de dagelijkse situatie en de ruimtes binnen het kindercentrum.
Troch de romtes ‘taalryk’ (mei foto’s, posters, plaatsjes, foarwurpen ensfh.) oan te
Do or de ruimtes ‘taalrijk’ (met foto’s, posters, plaatjes, vo orwerpen enz.) aan te kle-
klaaien wurde bern, âlden en oare folwoeksenen stimulearre om in petear meiïnoar
den worden kinderen, ouders en andere volwassenen gestimuleerd om een
te fieren. It befoardert de ynteraksje, mei as gefolch dat de wurdskat fan it bern
gesprek met elkaar te voeren. Het bevordert de interactie met als gevolg dat de
útwreidet. Meitsje de romten yn it bernesintrum taalryk, sadat it útnoeget ta
wo ordenschat van het kind uitgebreid wordt. Maak de ruimtes in het kindercen-
petear. Hjirfoar binne plaatsjes, posters, foto’s, boartersguod, foarwurpen en tema-
trum taalrijk, zodat het uitnodigt tot een gesprek. Plaatjes, posters, foto’s, speel-
hoeken geskikt.
goed, vo orwerpen en thema-hoeken zijn hiervo or geschikt.
Om taalfeardigens by bern te ûntwikkeljen, is it fan belang dat bern de taal brûke
Om taalvaardigheid bij het kind te ontwikkelen, is het van belang dat kinderen de
kinne. Undersyk hat oanjûn dat 70 prosint fan de sprektiid troch de folwoeksenen
taal kunnen gebruiken. Uit onderzoek is gebleken dat 70 procent van de spreektijd
ynnommen wurdt, mei de oerbleaune 30 prosint foar de bern. Dêrom is it wichtich
do or volwassenen wordt ingenomen, met de overgebleven 30 procent vo or de kin-
om de deistige rûtine en it deiprogramma te ûndersykjen en oan te passen asto
deren. Daarom is het belangrijk om de dagelijkse routine en het dagprogramma te
tinkst dat der te min tiid beskikber is foar petearkes tusken de liedster en in bern
onderzoeken en aan te passen als je denkt dat er te weinig tijd is vo or gesprekjes
en de bern ûnderling.
tussen de leidster en het kind en de kinderen onderling.
20
Suggestjes en tips:
Suggesties en tips:
•
•
•
Plak foto's en teksten op eachhichte fan de bern, sadat it de oandacht fan it bern lûkt. Guon bernesintra plakke wurdkaartsjes op foarwurpen of yn tema-
van het kind trekt. Sommige kindercentra plakken wo ordkaartjes op vo orwer-
hoeken. Soargje der dan foar dat dizze wurdkaartsjes ek yn it Frysk binne.
pen of in thema-hoeken. Zorg er dan vo or dat deze wo ordkaartjes o ok in het Fries zijn.
Soargje der foar datsto op eachhichte bist (op de flier) wylst it bern oan it boartsjen is. Dat jout bern de mo oglikheid om kontakt mei dy te hâlden,
•
fragen te stellen en dy sjen te litten wat se dogge.
•
Zorg ervo or dat je, tijdens het spelen, op dezelfde o ogho ogte bent dan het kind (op de vloer). Dit geeft kinderen de mogelijkheid om contact met je te houden, vragen te stellen en jou te laten zien wat ze doen.
Presintearje út en troch yn it boartsjen fan de bern objekten dy ’t de bern net kenne, om sa de wurdskat fan it bern te fergrutsjen. In helpmiddel is in spesjale
•
bak dêr’t sa no en dan wat nijs en ûnferwachts út komt.
•
Plak foto’s en teksten op o ogho ogte van de kinderen zodat het de aandacht
Presenteer af en toe objecten in het spel van de kinderen die ze niet kennen om zo de wo ordenschat van het kind te vergroten. Een hulpmiddel is een speciale bak waar zo nu en dan iets nieuws en verrassnds uitkomt.
Soargje derfoar dat der (foarlês) boeken (ek yn it Frysk) yn ferskillende nivo’s oanwêzich binne op it bernesintrum.
•
Zorg ervo or dat er (vo orlees) boeken (o ok in het Fries) in verschillende niveaus aanwezig zijn op het kindercentrum.
21
22
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
•
Rin troch alle romtes fan it bernesintrum en besjoch de direkte omjouwing mei
Lo op do or alle ruimtes van het kindercentrum en bekijk de directe omgeving
it each op taal. Besprek mei elkoar de ynrjochting wêr’t de taalstimulâns
met het o og op taal. Bespreek met elkaar de inrichting waar de taalstimulans
(posters, plaatsjes, spultsjes, boeken ensfh.) it sterkste plakfynt en wêrom.
(posters, plaatjes, spelletjes, boeken enz.) het sterkst plaatsvindt en waarom.
Kin dy taalstimulâns ek op in oar plak brûkt wurde?
Kan die taalstimulans o ok op een andere plek gebruikt worden?
Besjoch it deistige programma ris kritysk út in taalperspektyf wei. Tink deroer
•
Bekijk het dagelijkse programma eens kritisch vanuit een taalperspectief.
nei wannear’t de taalstimulâns (petearkes, fertelle ensfh.) it sterkst is en
Denk erover na wanneer de taalstimulans (gesprekjes, vertellen enz.) het
wêrom. Hoe kinne jim mear praattiid yntegrearje yn de deistige aktiviteiten?
sterkst plaatsvindt en waarom. Hoe kunnen jullie meer spreektijd integreren
Kin de tiid foar taalstimulâns noch wat útwreide wurde?
in de dagelijkse activiteiten? Kan de tijd vo or taalstimulans nog worden uitgebreid?
Blok 4: It observearjen en folgjen fan de meartalige taalûntwikkeling
Blok 4: Het observeren en volgen van de meertalige taalontwikkeling
By elts bern ferrint it oanleren en de ûntwikkeling fan taal oars. By jonge bern dy ’t
Bij elk kind verlo opt het aanleren en de ontwikkeling van taal anders. Bij jonge kin-
tagelyk twa of mear talen leare ferrint de taalûntwikkeling wat oars as by ientalige
deren die twee of meer talen tegelijk leren verlo opt de taalontwikkeling wat an-
bern. Dat komt ûnder oaren trochdat se de beide talen yn ferskillende domeinen
ders dan bij eentalige kinderen. Dat komt onder andere do ordat ze de beide talen
leare, de iene taal bygelyks thús, en de oare taal fan e ‘ televyzje en de berne-
in verschillende domeinen leren, de ene taal bijvo orbeeld thuis, en de andere taal
opfang. Guon wurden kenne se dêrtroch earst allinne yn de iene taal en oare wur-
van de televisie en de kinderopvang. Sommige wo orden kennen ze daardo or eerst
den earst allinne yn de oare taal. Dit betsjut net dat de taalûntwikkeling stadiger
alleen in de ene taal en andere wo orden eerst alleen in de andere taal. Dit bete-
ferrint. De wurdskatten sille inoar hieltyd mear begjinne te oerlaapjen. As bern in
kent niet dat de taalontwikkeling langzamer verlo opt. De wo ordschatten zullen el-
jier as 5, 6 binne, kenne se eins foar alle begripen de wurden yn beide talen.
kaar steeds meer beginnen te overlappen. Als kinderen een jaar of 5, 6 zijn, kennen ze eigenlijk vo or alle begrippen de wo orden in beide talen.
It observearjen (it doelmjittich sjen nei in bern, wat er docht en seit) en it folgjen fan syn of har taal of talen (it opskriuwen fan
Het observeren (het gericht naar een kind kijken, wat het doet
wat en hoe’t in bern it seit) helpt dy ynsjoch te
en zegt) en het volgen van zijn of haar taal of talen (het noteren
krijen yn de taalûntwikkeling fan bern.
van wat en hoe een kind iets zegt) helpt je om inzicht te krijgen
Observaasje kin op ferskillende wizen: op fêste
in de taalontwikkeling van kinderen. Observeren kan op verschil-
tiden, mei in formeel observaasjeformulier of
lende manieren: op vaste tijden, met een formeel observatiefor-
spontaan as in bern oan it boartsjen is.
mulier of spontaan als een kind aan het spelen is. Achterin deze
Efteryn dizze map kinst in foarbyld fine fan in
map kun je een vo orbeeld vinden van een observatie/
observaasje/registraasje formulier foar mear-
registratieformulier vo or meertaligheid.
taligens.
23
24
Taalportfolio
Taalportfolio
Guon bernesintra meitsje gebrûk fan portfolio’s, dit binne faak plakboeken wer’t
Sommige kindercentra maken gebruik van portfolio’s, dit zijn vaak plakboeken waar
foto’s, tekeningen of oare wurkjes fan it bern yn plakt wurde. Der kinne ek opmerk-
foto’s, tekeningen of andere werkjes van het kind ingeplakt kunnen worden. Er kun-
ings en útspraken fan it bern yn skreaun wurde of de favorite ferskes, rymkes of
nen o ok opmerkingen en uitspraken van het kind in beschreven worden of de favo-
ferhalen fan it bern. In taalportfolio jout âlden en liedsters ynsjoch yn de ûntwikke-
riete liedjes, rijmpjes of verhalen van het kind. Een taalportfolio geeft ouders en
ling en de aktiviteiten fan de bern en it is fansels leuk foar letter.
leidsters inzicht in de ontwikkeling en de activiteiten van de kinderen en het is natuurlijk leuk vo or later.
Oerdracht en trochgeande line Op bernesintra is faak wol in registraasje- en/ of oerdrachtssysteem oanwêzich.
Overdracht en doorgaande lijn
Soksoarte formulieren wurde brûkt yn de oerdracht fan it bernesintrum nei de ba-
Op kindercentra is vaak wel een registratie- en/of overdrachtssysteem aanwezig.
sisskoalle. De formulieren behannelje alle ûntwikkelingsgebieten, ek taal. By sa’n
Zulke formulieren worden gebruikt bij de overdracht van het kindercentrum naar de
oerdrachtssysteem giet it der net sasear om wat in bern wol of net kin (in bern ûnt-
basisscho ol. De formulieren behandelen alle ontwikkelingsgebieden, o ok taal. Bij
wikkelet him alle dagen), mar oft der gjin bysûnderheden binne dy ’t in aparte oan-
zo’n overdrachtssysteem gaat het er niet zozeer om wat een kind wel of niet kan
pak nedich meitsje, of it jout in foarskiednis op bepaalde
(een kind ontwikkelt zich iedere dag), maar of er geen
gebieten. By in oerdracht wurdt der globale ynformaasje
bijzonderheden zijn die een aparte aanpak nodig hebben,
jûn oer wat it bern al oan oanbod hân hat, sadat dêr
of het geeft een vo orgeschiedenis van bepaalde gebieden.
fierder yn de basisskoalle mei troch setten wurde kin.
Bij een overdracht wordt er globale informatie gegeven over wat vo or aanbod het kind al gekregen heeft, zodat daar verder in de basisscho ol op vo ort geborduurd kan worden.
Suggestjes en tips:
Suggesties en tips:
•
•
• •
Plan mei dyn kollega’s observaasjemominten. Hokker bern wolst observearje, wannear en wêr silst op lette (bygelyks it toanen fan emoasjes, it reagearjen op
wanneer en waar zul je op letten (bijvo orbeeld het tonen van emoties, het reage-
dy of op oare bern, it beneamen fan foarwurpen, it begripen fan in fraach
ren op jou of op andere kinderen, het benoemen van vo orwerpen, het begrijpen
ensfh.). Plan ek de tiid dy ’t dit yn beslach nimt en hoe’t jim dit oanpakke sille in
van een vraag enz.). Plan o ok de tijd in die dit in beslag neemt en hoe jullie dit
jim bernesintrum. Besprek nei de tiid meiïnoar watst no eins te witten kommen
zullen aanpakken binnen jullie kindercentrum. Bespreek na de tijd met elkaar wat
bist oer it bern.
je nu eigenlijk te weten bent gekomen over het kind.
Soest in list byhâlde kinne mei de nammen en datums fan de bern wêropst
•
Je zou een lijst bij kunnen houden met de namen van de kinderen en datums van
notearst mei hokker bern ast in ‘bewust petearke’ hân hast. Dit helpt om yn
de kinderen waarop je noteert met welk kind je een ‘bewust gesprekje’ hebt
kaart te bringen oft alle bern oandacht en tiid krije fan de liedsters.
gehad. Dit helpt om in kaart te brengen of alle kinderen aandacht en tijd krijgen van de leidsters.
Lit it bern tekenje en praat mei it bern oer in ferhaal dat hy of sy ris heard hat, in plak dêr’t hy of sy west hat of praat oer in oare ûnderfining. Skriuw op wat it
•
bern seit.
•
Plan met je collega’s observatiemomenten. Welke kinderen wil je observeren,
Laat het kind tekenen en praat met het kind over een verhaal dat hij of zij eens geho ord heeft, een plaats waar hij of zij eens geweest is of praat over een andere ervaring. Schrijf op wat het kind zegt.
Lit it bern plaatsjes (fan in tiidskrift of stikkers), foarwurpen (boartersguod) of oare objekten (iten, klean ensfh.) útsykje. Stel it bern fragen en skriuw op wat it bern seit.
•
Laat het kind plaatjes (van een tijdschrift of stickers), vo orwerpen (speelgoed) of andere objecten (eten, kleding enz.) uitzoeken. Stel het kind vragen en schrijf op wat het kind zegt.
25
26
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
Besprek meiïnoar as tiim hoe’t jim ynsjoch yn de taalûntwikkelingsfases fan de bern krije by jim op it bernesintrum en hoe’t in meartalige ûntwikkeling ferrint.
•
fasen van de kinderen bij jullie op het kindercentrum en hoe een meertalige ontwikkeling verlo opt.
Besprek hoe’t jim de taal of talen fan de bern observearje en registearje. Besprek hokker foarm jim hjirfoar kieze.
•
Bespreek met elkaar als team hoe jullie inzicht krijgen in de taalontwikkelings-
•
Bespreek hoe jullie de taal of talen van de kinderen observeren en registreren. Bespreek welke vorm jullie hiervo or kiezen.
Besprek meiïnoar it belang fan in goede trochgeande line tusken de foarskoalske ynstellingen en de basisskoallen. Hoe ferrint de oerdracht fan jim bernesintrum nei de basisskoalle? Is der oerlis, ek oerlis oer oanbod en metoaden? Wat fermelde jim oer de meartalige ûntwikkeling en wêrom.
•
Bespreek met elkaar het belang van een goede do orgaande lijn tussen de vo orscho olse instellingen en de basisscholen. Hoe verlo opt de overdracht van jullie kindercentrum naar de basisscho ol? Is er overleg, o ok over aanbod en methoden? Wat melden jullie over de meertalige ontwikkeling en waarom.
Blok 5: Wurkje mei taaltema’s
Blok 5: Werken met taalthema’s
Wurkje mei tema’s is in goede metoade om de taalûntwikkeling te stimulearjen. Dit
Werken met thema’s is een goede methode om de taalontwikkeling te stimuleren.
kin mei groepkes bern en dit kin mei yndividuele bern dy ’t stipe nedich hawwe om
Dit kan met groepjes kinderen en dit kan met individuele kinderen die steun nodig
taalfeardigens te ûntwikkeljen. Mei tematysk wurkjen wurde ferskillende apsekten
hebben om taalvaardigheid te ontwikkelen. Met thematisch werken worden ver-
fan it (taal) learen op in strukturearre wize oanbean, yn in feilige omjouwing en yn
schillende aspecten van het (taal) leren op een gestructureerde manier aangebo-
oerienstimming mei de learkapasiteiten fan it bern.
den, in een veilige omgeving en in overeenstemming met de leercapaciteit van het kind.
It tematysk wurkjen makket it mo oglik op ferskate wizen mei de taal dwaande te wêzen. De bern en de liedsters kinne geregeldwei prate
Het thematisch werken maakt het mogelijk om op verschillende ma-
en reflektearje oer de gedachten fan de bern. En liedsters
nieren met de taal bezig te zijn. De kinderen en de leidsters kunnen
kinne nije ynhâld en oare wurdskat ynbringe dy ’t net samar
regelmatig praten en reflecteren over de gedachten van de kinderen.
yn de omjouwing fan it bernesintrum oanwêzich is.
En leidsters kunnen een nieuwe inhoud en een andere wo ordenschat inbrengen die niet automatisch in de omgeving van het kindercentrum
Dit blok is in ynlieding op it tematysk wurkjen en jout útlis
aanwezig is.
wêr’t men rekken mei hâlde moat foar de plenning en de presintaasje fan in tema mei it each op de taalûntwikke-
Dit blok is een inleiding op het thematisch werken en legt uit waar
ling fan de bern. Efteryn wurde twa foarbylden fan spults-
men rekening mee moet houden vo or de planning en de presentatie
jes jûn. Ien werby ’t it giet om it beneamen fan
van een thema met het o og op taalontwikkeling van de kinderen.
lichemsdielen en in tematysk memory spultsje.
Achterin worden twee vo orbeelden van spelletjes gegeven. Eén waarbij lichaamsdelen benoemd moeten worden en een thematisch memorie spelletje.
27
28
Plenning en yntrodusearjen fan in tema
Planning en introduceren van een thema
Asto in tema-ûnderwerp betinkst is it sinfol om út te gean fan wat relevant is foar
Als je een thema-onderwerp bedenkt is het zinvol om na te gaan of het relevant
de bern en wat ferbân hâldt mei har deistich libben. In pear foarbylden fan tema’s
vo or de kinderen is en of er een relatie is met hun dagelijks leven. Een paar vo or-
binne: iksels en myn lichem, myn famylje, it waar, wetter, klean, ús bisten, kleuren
beelden van thema’s zijn: ikzelf en mijn lichaam, mijn familie, het weer, water,
ensfh.
kleding, onze huisdieren, kleuren enz.
Lis in dúdlike ferbining tusken de ynhâld fan in tema en de belibbingswrâld fan
Leg een duidelijke verbinding tussen de inhoud van een thema en de belevings-
de bern. Stel dúdlike doelen foar it tema, likegoed wat de ynhâld as de taal sels
wereld van de kinderen. Stel zowel vo or de inhoud als wat betreft de taal,
oanbelanget. Hokker wurden en begripen moatte bern witte, passend by harren
duidelijke doelen vo or het thema. Welke wo orden en begrippen moeten de
taalnivo, en yn hokker taal? Hoe kinst do ûnderwurpen yntrodusearje dy ’t passe
kinderen weten, passend bij hun taalniveau, en in welke taal? Hoe kun je de onder-
by de yntresses fan it bern?
werpen introduceren die passen bij de interesse van het kind?
By de plenning kinne jim as tiim rekken hâlden mei de tiid dy ’t nedich is om oan in
Bij de planning kunnen jullie als team rekening houden met de tijd die nodig is om
tema-ûnderwerp te besteegjen. Tusken de tema’s is fansels ferskil yn lingte. Bytiden
aan het thema-onderwerp te besteden. De thema’s verschillen in lengte. Soms kan
kin in tema-ûnderwerp trije wiken duorje, wylst oaren wol in hiel seizoen duorje
een thema-onderwerp drie weken duren, terwijl anderen wel een heel seizoen
kinne. In tema kin ek opsltitst wurde. Lit de omfang fan it tema benammen ôfhingje
kunnen duren. Een thema kan o ok worden opgesplitst. Laat de omvang van het
fan it ferlet fan de bern en lit ek romte foar de ideeën en gedachten fan de bern
thema vo oral afhangen van de behoefte van de kinderen en geef o ok ruimte vo or
sels.
ideeën en gedachten van de kinderen zelf.
Dyn taak by it tematysk wurkjen is it ferbinen fan de doelen fan it tema oan de be-
Jouw taak bij het thematisch werken is het verbinden van de doelen van het thema
libbingswrâld fan de bern. Dat betsjut datst de eigen ûnderfinings fan de bern as
aan de belevingswereld van de kinderen. Dat betekent dat je de eigen ervaringen
utgangspunt nimst en tagelyk datst sels de ynhâld fêststelst. It is wichtich datst
van de kinderen als uitgangspunt neemt en tegelijk dat je zelf de inhoud vaststelt.
foar dysels dúdlik hast hokker ynformaasje de bern har eigen meitsje moatte.
Het is belangrijk om vo or jezelf helder te hebben welke informatie de kinderen zich eigen moeten kunnen maken.
It is makliker om de taaldoelstellings te berikken as jim as tiim yn it foar in beslút
Het is makkelijker om de taaldoelstellingen te bereiken als jullie als team van te
nimme oer de wurden en útdrukkings fan it tema. Skriuw dy wurden en útdrukkings
voren een besluit nemen over de wo orden en uitdrukkingen van een thema. Schrijf
op. Do kinst trije listen meitsje:
die wo orden en uitdrukkingen op. Je kunt drie lijsten maken:
1) Tema-wurden dy ’t de bern tapasse leare kinne (aktive wurdskat);
1) Thema-wo orden die de kinderen kunnen leren toepassen (actieve
2) Tema-wurden dy ’t de bern begripe leare kinne (passive wurdskat); 3) Oare heech-frekwinte wurden dy ’t yn it tema foarkomme.
wo ordenschat); 2) Thema-wo orden die de kinderen kunnen leren begrijpen (passieve wo ordenschat);
Do kinst de list mei wurden brûke tidens en nei it tema-ûnderdiel. It opstellen en
3) Andere veel gebruikte wo orden die in het thema vo orkomen.
brûken fan tematyske listen mei wurden makket dy derfan bewust hokker wurden brûkt en ekstra werhelle wurde kinne by de
Je kunt de wo ordenlijst gebruiken tijdens en na het thema-
deistige aktiviteiten mei de bern. De listen
onderdeel. Het opstellen en gebruiken van thematische
mei wurden biede in konkrete basis foar it
wo ordenlijsten maakt je ervan bewust welke wo orden
wurkjen mei taal.
worden gebruikt en extra herhaald kunnen worden bij de dagelijkse activiteiten met de kinderen. De wo ordlijsten
Stel iepen fragen oer it tema om de taalûnt-
bieden een concrete basis vo or het werken met taal.
wikkeling fan de bern te stypjen. Dit binne fragen wêr't bern mear as allinne ja en nee
Stel open vragen over het thema om de taalontwikkeling
op antwurdzje kinne.
van de kinderen te stimuleren. Dit zijn vragen waarop de kinderen meer dan alleen ja en nee kunnen antwo orden.
29
30
Foar it fierdere stimulearen fan taalfeardigens soene bern de wurden yn in ferskaat
Vo or het verder stimuleren van taalvaardigheid zouden de kinderen de wo orden in
fan konteksten te hearren krije moatte: yn lietsjes, yn opsisferskes, yn boeken en
verschillende contexten te horen moeten krijgen; in liedjes, in opzegversjes, in
ferhalen, by spultsjes, by it kuierjen, by it boartsjen, yn petearkes ûnder it iten, by
boeken en verhalen, bij spelletjes, bij het wandelen, bij het spelen, in gesprekjes
yndividuele petearkes mei grutte minsken ensfh. Dêrom is it goed in ferskaat oan
onder het eten, bij individuele gesprekjes met volwassenen enz. Daarom is het
aktiviteiten te plennen: ferhalen fertelle, boeken foarlêze, ferskes sjonge, muzyk
goed diverse activiteiten te plannen: verhalen vertellen, boeken vo orlezen, liedjes
meitsje, spultsjes dwaan, kreative wurkjes meitsje, bewegingsspultsjes dwaan en
zingen, muziek maken, spelletjes spelen, creatieve werkjes maken, bewegings-
útstapkes meitsje. Plen tidens in tema ek tiid frij foar boartsjen yn in hoeke, sadat it
spelletjes spelen en uitstapjes maken. Plan binnen een thema o ok tijd vrij vo or
rollenspul tusken bern oan e ‘ oarder komt.
spelen in een hoek, om het rollenspel tussen kinderen aandacht te geven.
Jou dúdlik oan wannear’t in tema hielendal foarby is. Romje de materialen mei el-
Geef duidelijk aan wanneer een thema helemaal vo orbij is. Ruim de materialen
koar op, of meitsje in presintaasje, in útstalling of organisearje in feestje, jou de
met elkaar op, of maak een presentatie, een uitstalling of organiseer een feestje,
bern de wurkjes dy ’t se sels makke hawwe mei nei hûs en bepraat ta beslút wat
geef de kinderen wat ze zelf hebben gemaakt mee naar huis en bespreek tot slot
jim meielkoar dien hawwe. It tema kin wol it hiele jier troch op de ien of oare wize
wat jullie met elkaar hebben gedaan. Het thema kan wel het hele jaar do or op
sichtber wêze yn it bernesintrum (troch bygelyks wat op de muorre te plakken). Op
één of andere manier zichtbaar zijn in het kindercentrum (do or bijvo orbeeld iets op
dy wize kinne bern harren it tema noch wol yn it sin bringe, ek al is it tema net
de muur te plakken). Op die manier kunnen de kinderen het zich nog wel herinne-
mear oan e ‘ oarder.
ren, o ok al is het thema niet meer aan de orde.
Suggestjes en tips:
Suggesties en tips:
•
•
•
Wurkje in tema fan te foaren út en betink hoesto de talen (Frysk en Nederlânsk en miskien oare talen) en de taalfeardigens fan de bern nei foaren komme litte
lands en misschien andere talen) en de taalvaardigheid van de kinderen naar
wolst.
voren wilt laten komen.
Meitsje in list mei spesifike wurden, sinnen en begripen dysto de bern binnen it
•
tema leare wolst.
• •
Tidens it tematyske wurkjen kinst ien of mear “tema-plakken” ynrjochtsje dêr’t
•
waar de kinderen hun dingen maken, spelen met het materiaal en de thema-
dogge.
spelletjes doen.
Meitsje tema-doazen mei foarwurpen, ôfbyldings en oare materialen dy't
•
Maak thema-dozen met vo orwerpen, afbeeldingen en andere materialen die passen bij een bepaald thema. Je kan de verschillende dozen het hele jaar do or gebruiken.
Meitsje tema-posters en lit dy it hiele jier yn de romte hingje (of oare objekten
•
Maak thema-posters en laat die het gehele jaar in de ruimte hangen (of andere objecten die met het thema te maken hebben).
Behelje de âlden by it tema: ynformearje de âlden oer de ynhâld en bedoeling fan it tema, wat jim dogge en wat thús dien wurde kin mei it tema. Meitsje dêr-
•
Onder het thematisch werken kun je één of meer “thema-plaatsen” inrichten
de bern har dingen meitsje, boartsje mei it materiaal en de tema-spultsjes
dy ’t mei it tema te krijen hawwe).
•
Maak een lijst met specifieke wo orden, zinnen en begrippen die je de kinderen binnen een thema wil laten leren.
passe by in bepaald tema. Kinst de ferskate doazen it fiele jier trcoh brûke.
•
Werk een thema van te voren uit en bedenk hoe je de talen (Fries en Neder-
•
Betrek de ouders bij het thema: informeer de ouders over de inhoud en de be-
foar eventueel ek wurdlisten foar de âlden. Op dy wize kinne de âlden maklik-
doeling van het thema, wat jullie doen en wat thuis kan worden gedaan met
er mei de bern prate oer it tema.
het thema. Maak daarvo or eventueel o ok wo ordlijsten vo or de ouders. Op die manier kun je de ouders eenvoudig laten praten met de kinderen over het thema.
Besprek mei elkoar wa’t fan jim hokker ûnderdiel mei de bern docht. Eltse liedster hat ferskillende kompetinsjes. Ferdiel de aktiviteiten sa dat eltsenien aktiviteiten docht mei bern dy ’t natuerlik en goed fiele.
•
Bespreek met elkaar wie van jullie welk onderdeel met de kinderen verzorgt. Elke leidster heeft verschillende competenties. Verdeel de activiteiten zodat iedereen activiteiten doet die van nature goed voelen.
31
32
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
Besprek meiïnoar wat neffens jim tematysk wurkjen ynhâldt en wat de foardielen dêrfan binne.
•
•
Diskusearje meiïnoar oer de ferskillende utgongspunten dy ’t de oanlieding
Bespreek met elkaar wat volgens jullie thematisch werken inhoudt en wat daarvan de vo ordelen zijn.
•
Discussieer met elkaar over de verschillende uitgangspunten die de aanleiding
jouwe foar it kiezen fan in tema: it wurkplan, de winsken en de ynteresses fan
vormen vo or de keuze van het thema: het werkplan, de wensen en interesses
de bern, in feest, in deistich barren, of noch wat oars dat wol wat ekstra om-
van de kinderen, een feest, een actuele gebeurtenis, of iets anders wat extra
tinken brûke kin foar de ûntwikkeling fan it bern. Bepale jim fan te foaren
aandacht verdient vo or de ontwikkeling van het kind. Bepalen jullie van te
hokker wurden en ekspresjes oan e ‘ oarder komme wilens in tema? Is der in
voren welke wo orden en expressies er aan de orde komen tijdens een thema?
foarkar foar bepaalde utgongspunten?
Is er een vo orkeur vo or bepaalde uitgangspunten?
Hoe kin it tema sa útwurke wurde, dat it de taalûntjouwing stimulearret?
•
Hoe kan het thema zo uitwerkt worden dat het de taalontwikkeling stimuleert?
Besprek meielkoar wat neffens jim yn de plenning en de útfiering it meast fan
Bespreek met elkaar wat volgens jullie in de planning en de uitvoering het
belang is: kaaiwurden en kaaibegripen, peteartiid mei de bern, aktiviteiten yn
meest van belang is: sleutelwo orden en sleutelbegrippen, gesprekstijd met
lytse groepkes en yndividueel, de aktive praattiid fan de bern, de tiid en mo og-
de kinderen, activiteiten in kleine groepjes en individueel, de actieve spreektijd
likheden ta it ferstean en begripen fan de taal, tekst en
van de kinderen, de tijd en mogelijkheden om de taal te verstaan en te be-
ôfbyldings ensfh.
grijpen, tekst en afbeeldingen enz.
Blok 6: Foarlêze en ferhalen fertelle
Blok 6: Voorlezen en verhalen vertellen
Bern leare en ûntwikkelje taal as sy in soad mo oglikheden hawwe om de taal te
Kinderen leren en ontwikkelen taal als ze veel mogelijkheden hebben om de taal te
praten en harren út te drukken. It hâlden fan in petear is wichtich, dat blykt ek út
spreken en zich uit te drukken. Het houden van gesprekken is belangrijk, dat blijkt
de foarige blokken. Dêrom is it goed om aktiviteiten te plennen dy ’t elk bern de
o ok uit de vo orgaande blokken. Daarom is het goed om activiteiten te plannen die
mo oglikheid jout om te praten. Ferhalen en boeken jouwe bern in tal fan mo oglik-
ieder kind de mogelijkheid geeft om te praten. Verhalen en boeken geven kinderen
heden om te praten, te beskriuwen, te ydentifisearjen en te reflektearjen. Dit blok
een tal van mogelijkheden om te praten, te beschrijven, te identificeren en te
jout in hânrikking om petearen te fieren mei bern troch middel fan ynteraktyf foar-
reflecteren. Dit blok geeft een handreiking om gesprekken te voeren met kinderen
lêzen en it fertellen fan ferhalen, it leit út op hokker wize ferhalen brûkt wurde
do or middel van interactief vo orlezen en het vertellen van verhalen, het legt uit
kinne om taal fan bern te stimulearjen.
op welke manier verhalen gebruikt kunnen worden om de taal van het kind te stimuleren.
As oanfolling op it praten mei bern, bestean taalstimulânsen yn bernesintra ek út it fertellen fan ferhalen, foarlêze, sjonge en it foardragen fan berne-ferskes en ge-
Als aanvulling op het praten met kinderen, bestaan taalstimulansen in kindercentra
dichtsjes.
o ok uit het vertellen van verhalen, vo orlezen, zingen en vo ordragen van kinderliedjes of gedichtjes.
Wurkje mei ferhalen Werken met verhalen Lûd op foarlêze of it fertellen fan ferhalen foar ien of twa bern thús is hiel oars as foarlêze foar in groep. It is ek foar de bern in hiele oare sitewaasje. It is folle dre-
Hardop vo orlezen of het vertellen van verhalen vo or één of twee kinderen thuis is
ger om mei mear oare bern te harkjen as thús nei in ferhaaltsje bygelyks foar it
heel anders als vo orlezen vo or een groep. Vo or de kinderen is het o ok een heel
sliepen gean. Ast it ferhaal útbyldest mei foarwurpen, poppen en oare objekten, is
andere situatie. Het is veel moeilijker om samen met andere kinderen te luisteren
it ienfâldiger foar bern om harren te konsintrearjen yn in groep en it ferhaal te folg-
naar een verhaal dan thuis naar een verhaaltje bijvo orbeeld vo or het slapen gaan.
jen en te begripen.
Als je het verhaal uitbeeldt met vo orwerpen, poppen of andere objecten, is het eenvoudiger vo or kinderen om zich te concentreren in een groep en het verhaal te volgen en te begrijpen.
33
34
Aspekten fan it fertellen en foarlêzen fan ferhalen:
Aspecten van het vertellen en voorlezen van verhalen:
•
•
Rolmodel: Ûnthâld datsto as ferhalen ferteller in rolmodel foar útspraak, sinstruktuer en nije wurden en útdrukkings bist.
•
Ferdivedaasje: It fertellen fan ferhalen soe oantreklik, noflik en leuk wêze moatte. Bern leare as se wille hawwe.
•
Útdaging: It ynteraktyf foarlêzen en fertellen fan ferhalen moediget bern oan om aktyf te wêzen, sels reaksjes te jaan en harren eigen ferhalen te fertellen.
•
Ferbettere konsintraasje: It fertellen fan ferhalen stimulearret it bern om aktyf te harkjen nei wat de ferhalen ferteller seit en om de taal fan plaatsjes (bylden)
Ynformaasje: It fertellen fan ferhalen kin ynformaasje oer minsken, bisten,
Vermaken: Het vertellen van verhalen zou aantrekkelijk, prettig en leuk moeten zijn. Kinderen leren als ze plezier hebben.
•
Uitdaging: Het interactief vo orlezen en vertellen van verhalen moedigt kinderen aan om actief te zijn, zelf reacties te geven en hun eigen verhalen te vertel-
•
Verbeterde concentratie: Het vertellen van verhalen stimuleert het kind om actief te luisteren naar wat de verhalenverteller zegt en om de taal van
•
Informatie: Het vertellen van verhalen kan informatie over mensen, dieren, gedrag en relaties overbrengen.
Nijsgjirrich: It fertellen fan ferhalen kin bepaalde ynteresses by bern los meitsje, bygelyks foar kultuer, natoer en literatuer.
•
•
plaatjes (beelden) op te doen. gedrach en relaasjes oerbringe.
•
uitspraak, zinstructuur en nieuwe wo orden en uitdrukkingen.
len.
op te dwaan.
•
Rolmodel: Onthoud dat jij als verhalenverteller een rolmodel bent vo or
•
Interessant: Het vertellen van verhalen kan bepaalde interesses bij kinderen losmaken, bijvo orbeeld vo or cultuur, natuur en literatuur.
Noarmen en wearden: It fertellen fan ferhalen bringt bern yn oanrekking mei kulturele aspekten, feesten en tradysjes.
•
Normen en waarden: Het vertellen van verhalen brengt kinderen in aanraking met culturele aspecten, feesten en tradities.
Jonge bern hâlde fan werhelling en wolle hieltyd wer op e ‘ nij itselde ferhaal hear-
Jonge kinderen houden van herhaling en willen steeds weer opnieuw hetzelfde
re. Herkenning en werhelling jout jonge bern feilichheid. Nei in skoftsje leare hja de
verhaal horen. Herkenning en herhaling geeft jonge kinderen veiligheid. Na een
betsjutting fan de wurden, útspraak, grammatika, de struktuer fan in sin en opbou
tijdje leren ze de betekenis van de wo orden, uitspraak, grammatica, de structuur
fan in ferhaal. Kies in ferhaal dat werhelling yn it plot en yn de wurden of útdruk-
van een zin en opbouw van een verhaal. Kies een verhaal dat herhaling in het plot
kingen hat. Jonge bern fine ferhaaltsjes oer de deistige dingen dy ’t bekend foar
en in de wo orden en uitdrukkingen heeft. Jonge kinderen vinden verhaaltjes over
harren binne leuk.
de dagelijkse dingen die bekend vo or hen zijn leuk.
In ferhaal kin ek ferbûn wêze oan in tema dêrst oan wurkest. In foarbyld fan in prin-
Een verhaal kan o ok verbonden zijn aan een thema waar je aan
teboek dy ’t ek goed yn in tema te brûken is, is bygelyks it boek
werkt. Een vo orbeeld van een prentenboek, dat o ok goed binnen
‘Rûpke Noaitgenôch’ (Yn it Nederlânsk: ‘Rupsje No oitgenoeg’),
een thema te gebruiken is, is bijvo orbeeld het boek ‘Rûpke Noait-
dat ek brûkt wurde kin by in tema as d ‘ e tún’, ‘iten’ ensfh. Sjoch
genôch’ (In het Nederlands: ‘Rupsje No oitgenoeg’), dat o ok ge-
yn blok 5 hoesto wurkje kinst mei tema’s. Yn blok 9 wurde
bruikt kan worden bij een thema zoals d ‘ e tuin’, e ‘ ten’ enz. Kijk in
foarbylden fan spultsjes jûn.
blok 5 hoe je kunt werken met thema’s. In blok 9 worden vo orbeelden van spelletjes gegeven.
Ast wolst dat de bern it ferhaal neifertelle, kinst it proses yn trije stappen ferdiele: yntroduksje fan it ferhaal, it weromheljen fan it
Als je wilt dat de kinderen het verhaal navertellen, kun je het
ferhaal mei de bern en it ferhaal mei de bern sels (nei)fertelle.
proces in drie stappen verdelen: introductie van het verhaal, het terughalen van het verhaal samen met de kinderen en het
Lear it ferhaal goed genôch út de holle, sadatst it yntrodusearje
verhaal met de kinderen zelf (na)vertellen.
kinst sûnder te lêzen. Sadra asto de bern entûsjast makke hast om nei dy te harkjen, begjinst dyn ferhaal te fertellen. Net ien is berne mei it talint om
Leer het verhaal goed genoeg uit het ho ofd, zodat je het kunt introduceren zonder
in ferhaal te fertellen, mar we kinne it allegear leare. Troch it oefenjen yn it fertellen
het te lezen. Zodra je de kinderen enthousiast hebt gemaakt om naar je te luiste-
fan ferhalen silst úteinlik dyn eigen styl yn it fertellen fan ferhalen ûntwikkelje. In
ren, begin je je verhaal te vertellen. Niemand is geboren met het talent een verhaal
goeie ferhalen ferteller is in goeie observator. Wês alert nei de reaksjes fan dyn
te vertellen, maar we kunnen het allemaal leren. Do or het oefenen in het vertellen
harkers, it nivo fan belutsenheid en ynteresse. Soest yn dyn ferhaal ymprovisearje
van verhalen, zal je uiteindelijk je eigen stijl in het vertellen van verhalen ontwikke-
moatte kinne op sa’n wize dat de bern derby bliuwe. Kinst in ferhaal ek presinte-
len. Een goede verhalenverteller is een goede observator. Wees alert op de
arje, bygelyks mei hânpopkes, of in tafelblêd teater, mei in ferhaledoaze of mei
reacties van de luisteraars, het niveau van betrokkenheid en interesse. Je zou in
help fan ôfbyldings.
je verhaal moeten kunnen improviseren op een manier dat kinderen erbij blijven. Je kunt een verhaal o ok presenteren, bijvo orbeeld met handpoppetjes, als een theater, met een verhalendo os of met behulp van afbeeldingen.
35
36
Werhelje it ferhaal yn dialo och mei de bern, sadat hja der allegear fertroud mei
Herhaal het verhaal in dialo og met de kinderen, zodat ze er allemaal vertrouwd
reitsje. Kinst ûndersteunende fragen stelle oan it begjin fan it ferhaal, lykas: “Oer
mee raken. Je kunt ondersteunende vragen stellen aan het begin van het verhaal
wa giet it ferhaal? Op hokker plak? Wannear barde it? ” Kinst ek fragen stelle oer it
zoals: “Over wie gaat het verhaal? Waar vindt het plaats? Wanneer vond het
plot: “ Wat is der bard? Hoe is it bard? Wêrom? Wat barde der doe?” Kinst ek fragen
plaats?” Je kunt o ok vragen stellen over het plot: “ Wat is er gebeurd? Hoe is het
stelle oer de ein fan it ferhaal: “ Wat barde der? Wêrom is dat bard?” Fansels stelst
gebeurd? Waarom? Wat gebeurde er toen?” Je kunt o ok vragen stellen over het
de fragen op in boartlike wize en pasjend by it nivo fan it bern.
eind van het verhaal: “ Wat gebeurde? Waarom is dat gebeurd?” Natuurlijk stel je de vragen op een speelse manier en passend bij het niveau van het kind.
As de bern sels it ferhaal neifertelle, kinne se plaatsjen of foarwurpen brûke wat it makliker makket om it sels te fertellen. Lit de bern op harren eigen wize aktyf
Als kinderen zelf het verhaal navertellen, kunnen ze plaatjes of vo orwerpen gebrui-
wêze. Kinst ek de bern tekenje litte en harren dêroer fertelle litte. De lytsere bern
ken dat maakt het makkelijker om het zelf te vertellen. Laat de kinderen op hun
kinne miskien noch net it ferhaal mei wurden fertellen, mar dat kinne se miskien
eigen manier actief zijn. Je kunt de kinderen o ok laten tekenen en ze daarover
wol mei foarwurpen.
laten vertellen. De kleinere kinderen kunnen misschien nog niet het verhaal met woorden vertellen, maar dat kunnen ze misschien wel met vo orwerpen.
Suggestjes en tips:
Suggesties en tips:
•
•
•
As folwoeksene moatst de ferantwurdlikens nimme foar it petear; help it bern om fierder te kommen troch iepen fragen te stellen en moedigje it bern oan om
het kind om verder te komen do or het stellen van open vragen en moedig het
troch te praten. (“ Wêrom tinkst dat? Wat bedoelst? Wat barde der doe? Fertel it
kind aan om te blijven praten. (“ Waarom denk je dat? Wat bedoel je? Wat ge-
my ris”)
beurde er toen? Vertel het me eens”)
Jou de bern tiid. Hâld op wer’st mei dwaande bist, as it bern dy wat fertelle
•
wol. Jou it bern de gelegenheid om te formulearjen wat hy of sy sizze wol.
•
Geef de kinderen tijd. Stop waar je mee bezig bent, als het kind je wat wil vertellen. Geef het kind de gelegenheid om te formuleren wat hij of zij wil zeggen.
Hâld rekken mei de gedachten en ynteresses fan it bern. Bytiden kin in auto dy ’t
Houd rekening met de gedachten en interesses van het kind. Soms kan een
bûten rydt nijsgjirriger wêze dat watst op dat stuit oan it dwaan bist. Brûk de
auto die buiten rijdt interessanter zijn dan wat je op dat moment aan het doen
mo oglikheid foar it brûken fan taal troch it observearjen en it beskriuwen fan
bent. Gebruik de mogelijkheid vo or het gebruiken van taal do or het observeren
de auto en lit de bern útdrukke wat se dêr oer tinke.
en het beschrijven van bijvo orbeeld de auto en laat de kinderen hun gedachten zoveel mogelijk uitdrukken.
Lês bern alle dagen foar, op ferskillende mominten. Meitsje tiid frij foar foarlêzen , ferhalen fertellen en petearen mei bern.
•
Als volwassene moet je de verantwo ordelijkheid nemen vo or het gesprek; help
•
Lees de kinderen iedere dag vo or, op verschillende momenten. Maak tijd vrij vo or lezen, verhalen vertellen en gesprekken met kinderen.
Soargje derfoar dat bern sels boeken pakke kinne om dêr mei te boartsjen, om op te sobjen, yn te sjen en sabeare sels yn te lêzen. Op it bernesintrum soe in
•
Zorg ervo or dat kinderen zelf boeken kunnen pakken om mee te spelen, op te
ferskaat yn oanbod fan boeken wêze moatte; boeken yn ferskillende nivo’s en
sabbelen, in te kijken en zogenaamd zelf in te lezen. Op het kindercentrum zou
mei ferskillende ûnderwurpen. As it mo oglik is kinne der boeken fan de bible-
een verscheidenheid aan boeken aanwezig moeten zijn; boeken vo or verschil-
teek brûkt wurde.
lende niveaus en met verschillende onderwerpen. Als het mogelijk is kunnen er boeken van de bibliotheek gebruikt worden.
37
38
•
Yntrodusearje in knuffel, in figuerke dat allinne Frysk praat (lykas Tomke). Brûk it
•
figuerke yn ferskillende sitewaasjes, sadat der petearen ûnstean en de wurd-
Gebruik het figuurtje in verschillende situaties, zodat er gesprekken plaats-
skat en de taalfeardigens fan bern fergruttet. Sa kin it knuffel-figuerke drege en
vinden en de wo ordenschat en de taalvaardigheid van de kinderen wordt
nije wurden útlizze en fragen stelle. It knuffel-figuerke kin ek mei nei hûs, jou
vergro ot. Zo kan een knuffel-figuurtje moeilijke en nieuwe wo orden uitleggen
de bern in skrift mei nei hûs sadat âlden opskriuwe kinne wat er thús by it bern
en vragen stellen. Het knuffel-figuurtje kan o ok mee naar huis, geef de kinde-
allegear belibbet. Op it bernesintrum kinne de ferhalen ferteld wurde.
•
ren een schrift mee naar huis zodat de ouders kunnen opschrijven wat hij thuis bij het kind allemaal beleeft. Op het kindercentrum kunnen de verhalen worden verteld.
Brûk in ritueel of sinjaal oan it begjin en oan de ein fan it ferhaal. Dat jout in dúdlike grins oan en jout in magyske atmosfear dat de bern ree makket om te harkjen en har te konsintrearjen. It soe in berneferske/gedichtsje of ferske wêze
•
kinne, in lytse bel, in muzykynstrumint of in myzykdoaske.
•
Dit geeft een duidelijke grens aan en geeft een magische atmosfeer die de
Ast in ferhaal kiest, soenen je neitinke kinne oer wurden en útdrukkingen dy ’t de
Het zou een kinderliedje/gedichtje of liedje kunnen zijn, een kleine bel, een
bern leare sille. Meitsje in list fan dizze wurden en útdrukkingen. Tink nei hoe’t it
muziekinstrument of muziekdo osje.
haal foar hiele jonge bern moat in heldere struktuer hawwe en it is goed as it
•
ek werhelling en rymkes befettet.
•
Gebruik een ritueel of signaal aan het begin en aan het eind van het verhaal. kinderen in de stemming brengt om te luisteren en zich te concentreren.
ferhaal útwurke wurde kin en oft de bern partisipearje kinne yn it ferhaal. In fer-
•
Introduceer een knuffel, een figuurtje dat alleen Fries spreekt (zoals Tomke).
Als je een verhaal kiest, zou je kunnen nadenken over wo orden en uitdrukkingen die de kinderen zullen leren. Maak een lijst van deze wo orden en uitdrukkingen. Denk na over hoe het verhaal kan worden uitgewerkt en of de
Feroarje in foar de bern bekend ferhaal troch it tafoegjen fan nije karakters, nije
kinderen kunnen participeren in het verhaal. Een verhaal vo or hele jonge kinde-
lokaasjes en pas dyn taalgebrûk oan oan it nivo fan de bern.
ren moet een heldere structuur hebben en het is goed als het o ok herhaling of rijmpjes bevat.
Meitsje in spesjaal plakje of hoekje, bygelyks mei in poef en/of kessens of bygelyks in hut wer’t bern yn in lyts groepke harkje kinne nei in ferhaal. Foar lieds-
•
Verander een vo or de kinderen bekend verhaal do or nieuwe karakters, nieuwe
ters dy ’t noch net faak in ferhaal ferteld of foarlêzen hawwe, is it fertellen fan
locaties toe te voegen en pas het taalgebruik aan aan het niveau van de kinde-
in ferhaal oan lytse groepkes bern in goede wize om selsfertrouwen te ûntwik-
ren.
keljen.
•
Maak een speciaal plekje of hoekje, bijvo orbeeld met een poef en/of kussens of bijvo orbeeld een hut waar kinderen in een klein groepje naar een verhaal kunnen luisteren. Vo or leidsters die nog niet vaak een verhaal hebben vo orgelezen of verteld, is het vertellen van een verhaal aan kleine groepjes kinderen een goede manier om zelfvertrouwen te ontwikkelen.
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
Hoe werkenst it ferlet fan bern om te praten en te reflektearjen op wat se tinke tidens it presintearjen fan in ferhaal? Besprek dit mei dyn kollega’s.
•
Besprek meiïnoar hoe’t foarlêze, it fertellen fan ferhalen en it hâlden fan petea-
•
Bespreek met elkaar hoe vo orlezen, het vertellen van verhalen en het houden van gesprekken een normaal en dagelijks onderdeel van de activiteiten kan worden.
Bepraat hoe'st de bern belûke kinst yn in ferhaal, reaksjes útlokke kinst en oan de útwreiding fan de aktive wurdskat wurkje kinst sûnder de ferhaalline te trochbrekken.
•
wat ze denken tijdens het presenteren van een verhaal? Bespreek dit met je collega’s.
ren in normaal en deistich part fan de aktiviteiten wurde kinne.
•
Hoe herken je de behoefte van kinderen om te praten en te reflecteren over
•
Bespreek hoe je de kinderen kunt betrekken in een verhaal, reacties kunt uitlokken en aan de uitbreiding van de actieve wo ordenschat kunt werken, zonder de hele verhaallijn te do orbreken.
Besprek by watfoar aktiviteiten de bern ûnderling in soad prate. Kinne jim soksoarte fan aktiviteiten ek bewust ynplanne? Hoe kinne jim de (talige) ynteraksje tusken de bern dêrby nóch mear stimulearje?
•
Bespreek bij welke activiteiten de kinderen onderling veel praten. Kunnen jullie die activiteiten o ok bewust inplannen? Hoe kunnen jullie de (talige) interactie tussen kinderen daarbij nóg meer stimuleren?
39
40
Blok 7: Spultsjes dwaan om taal te stimulearjen
Blok 7: Spelletjes spelen om taal te stimuleren
It brûken fan taal soe foaral leuk wêze moatte troch foarlêze, fertellen fan fer-
Het gebruiken van taal zou vo oral leuk moeten zijn do or vo orlezen, vertellen van
haaltsjes, spultsjes, ferskes, rymkes, bewegings ensfh. Taalaktiviteiten soene
verhaaltjes, spelletjes, liedjes, rijmpjes, bewegingen enz. Taalactiviteiten zouden
yntegrearre wurde kinne yn de deistige rûtines en deiprogramma fan bernesintra.
geïntegreerd kunnen worden in de dagelijkse routines van een dagprogramma van
Ûnder taalaktiviteiten ferstean we: it fertellen fan ferhalen, it foarlêzen, it hawwen
kindercentra. Onder taalactiviteiten verstaan we: het vertellen van verhalen, het
fan petearen, it opsizzen fan ferskes en rymkes en it sjongen fan ferskes. Yn de
vo orlezen, het houden van gesprekken, het opzeggen van rijmpjes en versjes en
oare blokken yn dizze map wurdt der fierder op yn gien. Yn dit blok giet it oer it be-
het zingen van liedjes. In de overige blokken in deze map wordt daar verder op in
lang fan taalspultsjes, hokker feardichheden der stimulearre wurde en oer it be-
gegaan. In dit blok gaat het over het belang van taalspelletjes, welke vaardighe-
lang fan it fisueel (it brûken fan ôfbyldings) meitsjen by jonge bern.
den er gestimuleerd worden en over het belang van visualiseren (het gebruiken van afbeeldingen en/of vo orwerpen) bij jonge kinderen.
Jonge bern kinne faak al goed spultsjes dwaan. By jim op it bernesintrum binne grif ferskillende spultsjes (puzels, boerdspultsjes, memory ensfh.) oanwêzich, dy ’t fer-
Jonge kinderen kunnen vaak al goed spelletjes spelen. Bij jullie op het kinder-
skillende feardichheden fan bern stimulearje, fansels ek taal. Spultsjes dwaan is
centrum zijn vast wel verschillende spelletjes (puzzels, bordspelletjes, memorie
goed, leuk, learsum en gesellich. Wilens it boartsen kinst mei it bern petearkes fiere
enz.) aanwezig, die verschillende vaardigheden van kinderen stimuleren, natuurlijk
om de wurdskat te fergrutsjen of miskien kinst obeservearje hokker wurden en be-
o ok taal. Spelletjes spelen is goed, leuk, leerzaam en gezellig. Tijdens het spelen
gripen it bern al behearsket. Bern kinne tegearre mei oaren spultsjes dwaan of mei
kan je met het kind gesprekjes voeren om de wo ordenschat te vergroten of
de liedster. De liedster hat meastentiids de rol fan ‘spullieder’, sadat de regels gau
misschien kan je observeren welke wo orden en begrippen het kind al beheerst.
oanpast wurde kinne om in spultsje makliker of dreger te meitsjen.
Kinderen kunnen samen met anderen spelletjes spelen of met de leidster. De leidster heeft meestal de rol van ‘spelleider’, zodat de regels snel aangepast
Mei taalspultsjes kinne de folgjende feardichheden stimulearre wurde by in bern:
• • • • • • • • 41
de wurdskat; termen en beneamingen; it ûnderskieden fan saken ; it ûnthâlden; de konsintraasje; beskriuwe en fertelle; it taalbewustwêzen; de útspraak.
kunnen worden om een spelletje makkelijker of moeilijker te maken. Met taalspelletjes kunnen de volgende vaardigheden bij kinderen worden gestimuleerd:
• • • • • • • •
de wo ordenschat; begrippen en benamingen; het onderscheiden van zaken; het onthouden; de concentratie; beschrijven en vertellen; het taalbewustzijn; de uitspraak.
42
It wichtichste is dat nei ôfrin de bern it gefoel ha dat sy wat aardichs dien hawwe
Het belangrijkste is dat de kinderen na aflo op het gevoel hebben dat ze wat leuks
en it noch wolris in kear dwaan wolle. Hâld by it dwaan fan spultsjes de groep sa
gedaan hebben en het nog wel een keer willen doen. Houd bij het doen van spel-
lyts mo oglik. Sa hâldst it kommunikatyf en elk bern hat de kâns om wat te sizzen
letjes de groep zou klein mogelijk. Zo houd je het communicatief en ieder kind
en aktyf mei te dwaan. Yn in lytse groep, kinst ek maklik dyn eigen taalgebrûk oan-
krijgt de kans om wat te zeggen en actief mee te doen. In een kleine groep kun je
passe oan elk bern en it bern nije wurden en begripen oanleare. Do kinst ymprovi-
o ok eenvoudig je eigen taalgebruik aanpassen aan elk kind en het kind nieuwe
searje en de ynhâld oanpasse om it nijsgjirrich te hâlden foar de bern. En as it
wo orden en begrippen aanleren. Je kunt improviseren en de inhoud aanpassen om
nedich is kinst in spultsje ek koarter of langer meitsje.
het interessant te houden vo or de kinderen. En als het nodig is kun je een spelletje langer of korter maken.
Ôfbyldings Yn blok 9 kinst oefenings en aktiviteiten fine foar bern fan 1-4 jier wer’t in protte
Afbeeldingen
gebrûk makke wurdt fan ôfbyldings (piktogrammen, fertelplaten, temakaartsjes,
In blok 9 kun je oefeningen en activiteiten vinden vo or kinderen van 1-4 jaar waar-
deiritmekaartsjes en oare plaatsjes en foto’s fan dingen, bisten en minsken). Ôfbyl-
bij veel gebruik wordt gemaakt van afbeeldingen (pictogrammen, vertelplaten, the-
dings ferdúdlikje wurden en útdrukkings dy ’t bern noch net brûke of befetsje kinne.
makaartjes, dagritmekaartjes en andere plaatjes en foto’s van dingen, dieren en
Benammen ast mei hiele jonge bern praatst, wurde petearen makliker makke ast
mensen). Afbeeldingen verduidelijken wo orden en uitdrukkingen die kinderen nog
dúdlike plaatsjes of foto’s brûkst fan dingen.
niet gebruiken of kunnen bevatten. Vo oral als je met hele jonge kinderen praat, worden gesprekken eenvoudiger gemaakt als je plaatjes of foto’s van dingen
It sjen litten fan ôfbyldings dy ’t ferbûn binne oan deistige aktiviteiten, stimulearret
gebruikt.
it hawwen fan petearen. Yn de húskes soest bygelyks plaatsjes delhingje kinne fan hânwaskjen, in handoek, in pot ensfh. By de kapstok kinst plaatsjes ophingje oer
Het laten zien van afbeeldingen die verbonden zijn aan dagelijkse activiteiten sti-
klean en ferskate waartypes. Yn de romte foar it fruit iten kinne de plaatsjes fer-
muleert het gesprek. In de toiletten zou je bijvo orbeeld plaatjes kunnen ophangen
skate itenswaren, konteners en itersark útbyldzje. Kinst ek fariearje yn begripen en
over handenwassen, een handdoek, een po enz. Bij de kapstok kun je plaatjes op-
betsjuttings foar in objekt bygelyks it ferskil tusken in glês, kopke en in mok.
hangen over kleding en verschillende weertypes. In de ruimte vo or het fruit eten
Guon bernesintra brûke neist ôfbyldings labels (wurdkaartsjes), bygelyks foar de
kunt o ok variëren in begrippen en betekenissen vo or een object zoals het verschil
hoeken. As dat by jim ek it gefal is, brûk dan beide talen (Frysk en Nederlânsk), dat
tussen een glas, kopje en een mok.
kunnen de plaatjes verschillende etenswaren, containers en bestek uitbeelden. Je
jout útstrieling oan de twataligens. Sommige kindercentra gebruiken naast afbeeldingen labels (wo ordkaartjes), bijvo orbeeld vo or de hoeken. Als dat bij jullie o ok het geval is, gebruik dan beide talen (Fries en Nederlands), dat geeft uitstraling aan de tweetaligheid.
Suggestjes en tips:
Suggesties en tips:
•
•
•
Sammelje mei dyn kollega’s foto’s, tekeningen en plaatsjes fan dingen, bisten en minsken dy ’t oanslute by de belibbingswrâld fan de bern. Soargje derfoar dat
mensen die aansluiten bij de belevingswereld van de kinderen. Zorg ervo or dat
jimme elkoars ôfbyldings brûke kinne en dat se faker brûkt wurde kinne (troch-
jullie elkaars afbeeldingen kunnen gebruiken en dat ze vaker gebruikt kunnen
dat se bygelyks plastifisearre of op karton plakt binne).
worden (do ordat ze bijvo orbeeld geplastificeerd of op karton geplakt zijn).
Ôfbyldings kinne ek brûkt wurde as helpmiddels foar ferskes, gedichten en ber-
•
nerymkes. Meitsje in tal ôfbyldings dat in ferske of bernerymke útbyldet en
•
Verzamel met je collega’s foto’s, tekeningen en plaatjes van dingen, dieren en
Afbeeldingen kunnen o ok gebruikt worden als hulpmiddel vo or liedjes, gedichten en kinderrijmpjes. Maak een aantal afbeeldingen dat een liedje of
doch se yn in tas (of bak). Kinst de tekst fan it bernerymke of de tekst fan it
kinderrijmpje uitbeeldt en doe ze in een tas (of bak). Je kunt de tekst van het
ferske foar dysels op de efterkant fan de kaart skriuwe. Hingje de tas earne yn
kinderrijmpje of de tekst van het liedje vo or jezelf achterop de kaart schrijven.
it bernesintrum op. Lit de bern in kaart út de tas pakke en sjong of draach it
Hang de tas ergens in het kindercentrum. Laat de kinderen een kaart uit de tas
rymke tegearre mei de bern foar.
pakken en zing of draag het rijmpje samen met de kinderen vo or.
Kinst ek de bern in eigen ferhaal fertelle litte troch de ôfbyldings út te dielen en se dan in ferhaal fertelle te litten mei help fan de foto’s/plaatsjes.
•
Je kunt o ok de kinderen een eigen verhaal laten vertellen do or de afbeeldingen uit te delen en ze dan een verhaal laten vertellen met behulp van de foto’s/plaatjes.
43
44
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
•
Besprek dizze punten fan taalfeardigens meiinoar: - de wurdskat; - termen en beneamingen; - it ûnderskieden fan saken; - it me-
- de wo ordenschat; - begrippen en benamingen; - het onderscheiden van zaken;
morisearje; - de konsintraasje; - beskriuwe en fertelle; - it taalbewustwêzen;
- het memoriseren; - de concentratie; - beschrijven en vertellen; - het taalbe-
- de útspraak. Wat betsjutte dizze begripen? Yn hokker spultsjes dy ’t jim
wustzijn; - de uitspraak. Wat betekenen deze begrippen? In welke spelletjes
hawwe op it bernesintrum komme dizze taalfeardigens nei foaren?
die jullie op het kindercentrum hebben komen deze taalvaardigheden naar voren?
Tink nei oer hokker taalspultjes jim dogge en hoe’t jim dy organisearje, bygelyks de frekwinsje, de grutte fan de groep, de tiid en it plak der’t it spultsje dien wurdt. Wat wurket goed, wat wurket minder goed en hoe kinne jim de spultsjes mo oglik oanpasse?
•
•
Denk na over welke taalspelletjes jullie doen en hoe jullie die organiseren, bijvo orbeeld de frequentie, de gro otte van de groep, de tijd en de plaats waar de spelletjes gedaan worden. Wat werkt goed, wat werkt minder goed en hoe kunnen jullie de spelletjes mogelijk
Besprek hokker plaatsjes, foto’s en ôfbyldings jim al hawwe op it bernesintrum. Hokker brûke jim al en wêr hingje se, hawwe se in fêst plak?
•
Bespreek deze punten van taalvaardigheid met elkaar:
aanpassen?
•
Bespreek welke plaatjes, foto’s en afbeeldingen jullie al
hebben op het kindercentrum. Welke gebruiken jullie al en Diskusearje meiïnoar oft der ek tekst by ôfbyldings moatte. Wêrom wol of net?
waar hangen ze, hebben ze een vaste plek?
•
Discussieer met elkaar of er een tekst bij de afbeelding
moet. Waarom wel of niet?
45
Blok 8: Refleksje
Blok 8: Reflectie
Yn blokken 1–7 hast neitinke en reflektearje kinnen oer dyn eigen hanneljen op it
In blok 1–7 heb je kunnen nadenken en reflecteren over je eigen handelen op het
mêd fan taal. Mei dyn kollega’s kinst besprekke hokker middelen jim beskikber
gebied van taal. Met je collega’s kun je bespreken welke middelen jullie beschik-
hawwe om de taalûntwikkeling fan bern te stimulearjen, hokker taalrike aktivitei-
baar hebben om de taalontwikkeling van kinderen te stimuleren, welke taalrijke
ten jim dogge om bepaalde aspekten fan de taalûntwikkeling te stypjen en hoe’t
activiteiten jullie verzorgen om bepaalde aspecten van de taalontwikkeling te sti-
jim de Fryske taal (of een andere streektaal) op in boartlike en natuerlike wize,
muleren en hoe jullie de Friese taal (of een andere streektaal) op een speelse en
mar dochs hiel bewust, oan bern oanbiede kinne.
natuurlijke wijze, maar toch heel bewust, aan kinderen kunnen aanbieden.
Yn dit blok wurde de refleksjes fan alle blokken koart opneamd en wurde der hjir-
In dit blok worden de reflecties van alle blokken kort opgesomd en worden er hier-
ûnder allinne ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling jûn. Do kinst in plan fan
onder alleen onderwerpen vo or reflectie en ontwikkeling gegeven. Je kan een plan
oanpak meitsje oer wat der allegear goed giet, watst ferbetterje wolst en hoesto
van aanpak maken over wat er allemaal goed gaat, wat je wilt verbeteren en hoe
dyn wurk yn it bernesintrum trochsette wolst.
je je werk in het kindercentrum wilt do orzetten.
Do bist dyjinge dy ’t kennis hat oer watst graach feroarje wolst en ynsjoch hat yn
Jij bent diegene die kennis heeft over wat je graag wilt veranderen en jij hebt in-
dyn hanneljen yn de foarskoalske ynstelling. Om de doelen te heljen dytst steld
zicht in het werk wat je doet binnen de vo orscho olse instelling. Om de doelen te
hast, is it wichtich om troch te gean mei observearjen en analysearjen sadatst
bereiken die je hebt gesteld, is het belangrijk om do or te gaan met observeren en
eventuele oanpassings dwaan kinst oan de aktiviteiten en hannelings. Sadast it
analyseren zodat je eventuele aanpassingen kan doen aan de activiteiten en han-
ferlet fan de bern yn de mjitte komst.
delingen. Zodat je aan de behoeften van de kinderen tegemoet kan komen.
46
Ûnderwurpen foar refleksje en ûntwikkeling:
Onderwerpen voor reflectie en ontwikkeling:
•
•
Wat wie der al bekend foar dy en hokker saken út de foargeande blokken hast yn de praktyk tapast, hast al aktiviteiten op it mêd fan taal ynfierd?
• •
Wat binne dingen dêrst earder net oer neitocht hiest, mar dy ’t no wichtich lykje
in de praktijk toegepast, heb je al activiteiten op dat gebied van taal ingevoerd?
•
Wat zijn dingen waar je nog niet eerder over hebt nagedacht, maar die nu be-
om yn gedachten te hâlden? Brûk in tal foarbylden. Hoe feroarje dizze faktoa-
langrijk lijken om in gedachten te houden? Gebruik een aantal vo orbeelden. Hoe
ren dyn plenning en deiprogram op it bernesintrum en hokker sille jim ynfiere?
veranderen deze factoren je planning en dagprogramma op het kindercentrum en welke factoren zullen jullie invoeren?
Wat wolsto yn dyn eigen dwaan en litten oanpasse om yn it ferlet fan it bern te foarsjen. Hoe wolst dat oanpakke?
•
Wat was er in de vo orgaande blokken al bekend vo or je en welke dingen heb je
•
Wat wil je in je eigen doen en laten aanpassen om aan de behoeften van het kind te vo orzien. Hoe wil je dat aanpakken?
Plen mei dyn tiim fan kollega’s in gearkomst om te kommen ta in fizy en aksjeplan foar taalûntwikkelingswurk foar dyn bernesintrum. Hoe wolst dit de kom-
•
mende 6-12 moannen yn de praktyk bringe?
Plan met het team van collega’s een vergadering om tot een visie en actieplan te komen vo or taalontwikkelingswerk vo or jouw kindercentrum. Hoe wil je dit de komende 6-12 maanden in de praktijk gaan uitvoeren?
Oerweagje de folgjende aspekten as jim in fizy en aksjeplan meitsje:
• • • • • • • • • • • • • • • •
deistige rûtine en deistige aktiviteiten; folwoeksenen as taal rolmodellen; ‘praattiid’ tusken de bern en tusken folwoeksenen en bern; oanpasse fan de taal oan yndividuele bern; ferlet fan de bern as útgongspunt; balâns ynbring fan it bern en liedster; aktiviteiten lieden troch folwoeksenen; ferhalen fertellen en foarlêze; taalferrykjende spultsjes mei bern; boarterstiid en taal; observaasje, registraasje en dokumintaasje; bernetaal en de taalûntwikkeling; taalkundige omjouwing fan de bern thús; gearwurkje mei âlders; de fysike omjouwing – binnen- en bûtendoar; ôfspraken oer hokker taal de liedsters brûke.
Overweeg de volgende aspecten als jullie een visie en actieplan maken:
• • • • • • • • • • • • • • • •
dagelijkse routine en dagelijkse activiteiten; volwassenen als taal rolmodellen; ‘praattijd’ tussen kinderen en tussen volwassenen en kinderen; aanpassen van de taal aan individuele kinderen; behoefte van de kinderen als uitgangspunt; balans inbreng van het kind en leidster; het leiden van activiteiten do or volwassenen; verhalen vertellen en vo orlezen; taal verrijkende spelletjes met kinderen; speeltijd en taal; observatie, registratie en documentatie; kindertaal en de taalontwikkeling; taalkundige omgeving van de kinderen thuis; samenwerken met ouders; de fysieke omgeving – binnen- en buitenshuis; afspraken over welke taal de leidsters gebruiken.
Blok 9: Foarbylden fan taalspultsjes en aktiviteiten foar bern
Blok 9: Voorbeelden van taalspelletjes en activiteiten voor kinderen
Yn dit blok fynst útlis en foarbylden fan taalspultsjes foar:
In dit blok vind je uitleg en vo orbeelden van taalspelletjes vo or:
A. taalbewustwêzen
A. taalbewustzijn
B. beneamen
B. benoemen
C. sortearje
C. sorteren
D. geheugen en konsintraasje
D. geheugen en concentratie
E. beskriuwe en fertelle
E. beschrijven en vertellen
Dizze aktiviteiten kinne yn kombinaasje mei de teory yn de foarige blokken brûkt
Deze activiteiten kunnen in combinatie met de theorie van de vorige blokken
wurde. De taalspultsjes binne foar bern fan 1–4 jier. Guon foarbyldspultsjes hâlde
gebruikt worden. De taalspelletjes zijn vo or kinderen van 1–4 jaar. Sommige vo or-
rekken mei de leeftyd fan in bern, mar it is wichtich om sels ek it taalnivo fan de
beeldspelletjes houden rekening met de leeftijd van de kinderen, maar het is be-
bern yn te skatten foardat jim beginne mei it dwaan fan de spultsjes. Fansels kinst
langrijk om zelf o ok het taalniveau van de kinderen in te schatten vo ordat jullie
ek de foarbyld spultsjes yn de leeftydskategory fan 1–2 by âldere bern brûke. Brûk,
beginnen met het spelen van spelletjes. Natuurlijk kun je o ok de vo orbeeld-
ymprovisearje en feroarje de spultsjes sadat it sinfol en leuk is foar de bern.
spelletjes in de leeftijdscategorie van 1–2 bij oudere kinderen gebruiken. Gebruik, improviseer en verander de spelletjes zodat het zinvol en leuk vo or de kinderen is.
47
48
Taalspultsjes A – Taalbewustwêzen
Taalspelletjes A – Taalbewustzijn
‘ Taalbewust’ wurde hâldt yn dat in persoan de foarm en de ynhâld fan de taal
‘ Taalbewust’ worden, houdt in dat een perso on de vorm en inhoud van een taal
skiede kin. Bern begjinne meastentiids mei it ûntwikkeljen fan harren taalbewust-
kan scheiden. Kinderen beginnen meestal met het ontwikkelen van hun taalbe-
wêzen fanôf fjouwer jier. Mar hja kinne al fier foar it fjirde jier op ferskate wizen
wustzijn vanaf een jaar of vier. Maar ze kunnen al ver vo or hun vierde jaar op ver-
mei de foarm fan de taal boartsje, lykas mei spesifike lûden
schillende manieren met de vorm van taal spelen, zoals
en klanken. Bern moatte taalbewust wurde foardat se lêzen en
met specifieke geluiden en klanken. Kinderen moeten taal-
skriuwen leare kinne.
bewust zijn vo ordat ze kunnen leren lezen en schrijven.
Jonge bern wurde bekend mei de foarm fan de taal troch te
Jonge kinderen worden bekend met de vorm van de taal
boartsjen mei rymkes, ferskes, ritmes, troch it klappen yn 'e
do or te spelen met rijmpjes, liedjes, ritmes do or in de
hannen en te stampen mei de fuotten. Jonge bern fine it leuk
handen te klappen en te stampen met de voeten. Jonge
harren eigen lichem te brûken en de taalritmes sels te fielen.
kinderen vinden het leuk om hun eigen lichaam te gebruiken en de taalritmes zelf te voelen.
Hjirûnder fynsto foarbylden fan beweechferskes, opsisrymkes en sjongferskes foar de tema’s; eigen lichem, klean en
Hieronder vind je vo orbeelden van beweegliedjes, opzeg-
boartsje yn en om hûs.
rijmpjes en zangliedjes vo or de thema’s; eigen lichaam, kleding en spelen in en om huis.
Foarbylden fan Fryske ferskes en rymkes ‘eigen lichem’:
Voorbeelden van Friese liedjes en rijmpjes ‘eigen lichaam’:
- Waskje
(Sânglêsrige, tema ‘Lichem’ – Afûk)
- Toskjes poetse eltse dei
(Sânglêsrige, tema ‘Lichem’ – Afûk)
- In tomme is gjin tean
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma &
- Toskjes poetse eltse dei
(Sânglêsrige, thema lichaam: 'Lichem' – Afûk)
H. van der Meer)
- In tomme is gjin tean
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma &
- It kno opke
(Sânglêsrige, thema lichaam: 'Lichem' – Afûk)
H. van der Meer)
(Tûzenpoatsjes, boek mei opsisferskes en spultsjes – G. Douma)
- Kapper
- Waskje
- It kno opke
(Tûzenpoatsjes, boek met opzegversjes en spelletjes – G. Douma)
(Kokkebynkes, boek – A. Peanstra)
- Nije klean
(Krobbekoer ,CD – Bernekoar Krobbekoer)
- Kapper
- Noazelietsjes
(Retteketet Tsjing Boem, CD en map –
- Nije klean
(Krobbekoer, CD – kinderko or Krobbekoer)
H. van der Meer)
- Noazelietsjes
(Retteketet Tsjing Boem, CD en map – (Wimpeltsje Pimpeltsje, boek – Mus. Wurkgroep F.A)
- Hantsjes yn e ‘ hichte
(Kokkebynkes, boek – A. Peanstra)
H. van der Meer)
(Wimpeltsje Pimpeltsje, boek – Mus. Wurkgroep F.A)
- Dit bin ik
(Wimpeltsje Pimpeltsje – Mus. Wurkgroep F.A)
- Hantsjes yn e ‘ hichte
- Fierrekiker
(Kom mar yn 'e rûnte, rûnteferskes –
- Dit bin ik
(Wimpeltsje Pimpeltsje – Mus. Wurkgroep F.A)
Cedin Taalsintrum Frysk)
- Fierrekiker
(Kom mar yn 'e rûnte, kringliedjes – Cedin Taalsintrum Frysk)
Foarbylden fan Fryske ferskes en rymkes ‘klean’:
Voorbeelden van Friese liedjes en rijmpjes ‘kleding’:
- Hintsje Kokkelintsje
- Hintsje Kokkelintsje
(Retteketet Tsjing Boem, CD en map –
H. van der Meer)
H. van der Meer) - Ferklaaiersliet
(Retteketet Tsjing Boem, CD en map –
- Ferklaaiersliet
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma &
- Oanklaaie
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma &
- Skuonnelietsje
(Sânglêsrige, tema ‘Klean’ – Afûk)
- Myn earste Fryske Van Dale (Foarlêswurdboek mei tûzen wurden foar bern
- Ferklaaie
kinderen van 1–4 jaar. – M. Wijnstra, L. Schlichting & B. Sluyzer)
(Tomke Jierboek, boek en CD – A. Peanstra, R. Pitstra & G. Douma)
(Sânglêsrige, thema ‘Klean’ – Afûk)
- Myn earste Fryske Van Dale (Vo orleeswo ordboek met duizend wo orden vo or
fan 1-4 jier – M. Wijnstra, L. Schlichting & B. Sluyzer) - Tomke Jierboek
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma & H. van der Meer)
H. van der Meer) - Ferklaaie
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma & H. van der Meer)
H. van der Meer) - Skuonnelietsje
(Retteketet Tsjing Boem, CD en map – H. van der Meer)
H. van der Meer) - Oanklaaie
(Retteketet Tsjing Boem, CD en map –
- Tomke Jierboek
(Tomke Jaarboek, boek en CD – A. Peanstra, R. Pitstra & G. Douma)
49
50
Foarbylden fan Fryske ferskes en rymkes ‘Boartsje yn en om hûs’:
Voorbeelden van Friese liedjes en rijmpjes voor het thema ‘spelen in en om huis’:
- Yn en om hûs
(Sânglêsrige, tema ‘Yn en om hûs’ – Afûk)
- Yn en om hûs
- Bûten boartsje
(Krobbekoer ,CD – Bernekoar Krobbekoer)
- Lekker bewege
(Krobbekoer ,CD – Bernekoar Krobbekoer)
- Bûten boartsje - Skommelje
– Afûk) - Bûten boartsje
(Krobbekoer ,CD – Bernekoar Krobbekoer)
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma &
- Lekker bewege
(Krobbekoer ,CD – Bernekoar Krobbekoer)
H. van der Meer)
- Bûten boartsje
(Deuntsjes foar dy, CD diel 2 – G. Douma &
(Tûzenpoatsjes, boek mei opsisferskes en spultsjes – G. Douma)
- Simmer (yn it badsje)
(Sânglêsrige, thema in en om huis: 'Yn en om hûs'
H. van der Meer) - Skommelje
(Tûzenpoatsjes, boek met opzegversjes en spelletjes
- Simmer (yn it badsje)
(Kokkebynkes, boek – A. Peanstra)
(Kokkebynkes, boek – A. Peanstra)
– G. Douma)
51
Ferskes en rymkes
Liedjes en rijmpjes
It doel fan ferskes en rymkes is om bern yn oanrekking te bringen mei de foarm fan
Het doel van liedjes en rijmpjes is om kinderen in aanraking te laten komen met de
taal troch boartsjendewei mei ritmes te ekspirimentearjen.
vorm van taal do or spelenderwijs met ritmes te experimenteren.
Watsto nedich hast:
Wat je nodig hebt:
Berneferskes en rymkes dêrsto de nammen fan de bern en nammen fan deistige
Kinderliedjes en rijmpjes waar je de namen van de kinderen en namen van dage-
saken yn it ‘hjir en no’ (lykas lichemsdielen, klean, kleuren en boartersguod) yn
lijkse dingen in het ‘hier en nu’ (zoals lichaamsdelen, kleding, kleuren en speel-
brûke kinst. Brûk koarte berneferskes en rymkes mei in sterk ritme, as mo oglik, mei
goed) in kan gebruiken. Gebruik korte kinderliedjes en rijmpjes met een sterk ritme,
in dúdlik rymskema.
indien mogelijk, met een duidelijk rijmschema.
Taalspultsjes A: taalbewustwêzen mei bern fan 1–4 jier / Taalspelletjes A: Taalbewustzijn met kinderen van 1–4 jaar
52
Taalspultsjes A: taalbewustwêzen mei bern fan 1–4 jier / Taalspelletjes A: Taalbewustzijn met kinderen van 1–4 jaar
Ferskes en rymkes: ‘In ferske of rymke dobbelje’
Liedjes en rijmpjes: ‘Een liedje of rijmpje dobbelen’
It doel fan dit spultsje is om bern yn oanrekking te bringen mei de foarm fan taal
Het doel van dit spelletje is om kinderen in aanraking te laten komen met de vorm
troch boartsjendewei in ferske of rymke nei kar te sjongen of ritmysk op te sizzen.
van taal do or spelenderwijs een liedje of rijmpje naar keuze te zingen of ritmisch op te zeggen.
Watsto nedich hast: -
6 plaatsjes dy ’t elk passe by in rymke of ferske
-
dûbelsidich tape op de efterkant fan elk plaatsje
-
6 plaatjes die passen bij het rijmpje of liedje
-
in grutte plestik dobbelstien of kubus
-
dubbelzijdig tape op de achterkant van elk plaatje
-
een grote plastic dobbelsteen of kubus
Wat je nodig hebt:
Brûk seis plaatsjes foar seis ferskillende rymkes en ferskes. Plak de plaatsjes op de dobbelstien of kubus. Lit in bern mei de dobbelstien of kubus goaie en sjong
Gebruik zes plaatjes vo or zes verschillende rijmpjes en liedjes. Plak de plaatjes op
mei elkoar it ferske of sis it rymke mei elkoar op. Do kinst de plaatsjes feroarje
de dobbelsteen of kubus. Laat een kind met de dobbelsteen of kubus een plaatje
asto oare ferskes of rymkes mei de bern oefenje wolst.
go oien en zing met elkaar het liedje of zeg het rijmpje samen op. Je kunt de plaatjes veranderen als je andere liedjes of rijmpjes met de kinderen wilt oefenen.
Rymspultsje: ‘Sykje de pearkes’
Rijmspelletje: ‘Zoek de paren’
Spultsjes mei rymjen binne faak te dreech foar bern ûnder de 4 jier, omdat jongere
Rijmspelletjes zijn vaak te moeilijk vo or kinderen onder de 4 jaar, omdat jonge kin-
bern noch net de taalfeardigens hawwe om rymje te kinnen. Mar miskien binne der
deren nog niet de taalvaardigheden hebben om te kunnen rijmen. Maar misschien
ien of twa bern op it bernesintrum dy ’t wol ferlet hawwe fan it learen fan rymjen,
hebben één of twee kinderen op het kindercentrum wel behoefte om te leren
dan is dit spultsje dêr geskikt foar. Oars is dit spultsje geskikt foar âldere broers en
rijmen, dan is dit spelletje daar geschikt vo or. Zo niet, dan is dit spelletje geschikt
sussen.
vo or oudere broers en zussen.
By dit spultsje wurdt oandacht bestege oan hoe’t wurden klinke.
Bij dit spelletje wordt aandacht besteed aan hoe wo orden klinken.
Watst nedich hast: -
in tal ôfbyldings mei setsjes foto’s/ plaatsjes fan wurden dy ’t rymje.
-
in tas, doaze of bak.
Wat je nodig hebt: -
een aantal afbeeldingen met setjes foto’s/plaatjes van wo orden die rijmen.
-
een tas, do os of bak.
Lykas: hûs-mûs, tak-dak, sinne-rinne, skiep-sliep ensfh.
53
Zoals; in het Fries: hûs-mûs, tak- dak, sinne-rinne , skiep-sliep enz.
Taalspultsjes A: Taalbewustwêzen mei bern fan 3–4 jier of âlder / Taalspelletjes A: Taalbewustzijn met kinderen van 3–4 jaar of ouder
54
Taalspultsjes A: Taalbewustwêzen mei bern fan 3–4 jier of âlder / Taalspelletjes A: Taalbewustzijn met kinderen van 3–4 jaar of ouder
Besprek mei de bern wat it betsjut as de wurden rymje; it betsjut dat wurden hast
Bespreek met de kinderen wat het betekent als de wo orden rijmen; het betekent
itselde klinke oan de ein of oan it begjin fan it wurd. Jou foarbylden en harkje nei
dat wo orden hetzelfde klinken aan het einde of het begin van het wo ord. Geef
dy wurden mei de bern. Kinst ek twa koarte ferskes foarlêze dy ’t twa rigels mei
vo orbeelden en luister naar de wo orden met de kinderen. Je kunt o ok twee korte
rymwurden oan de ein fan elke sin hawwe. Lis de neidruk op de rymwurden en
liedjes vo orlezen die twee regels met rijmwo orden aan het eind van elke zin heb-
werhelje se ritmysk. Dat helpt de bern de rymkes te hearren. (Bygelyks: “ Yn it reade
ben. Leg de nadruk op de rijmwo orden en herhaal ze ritmisch. Dat helpt de kinde-
hûs wennet in lytse mûs”, “it skiep wie djip yn sliep”, “de sinne skynt oer ús hinne”).
ren de rijmpjes te horen. (Bijvo orbeeld: “ Yn it reade hûs wennet in lytse mûs”, “it
Kinst ek de bern besykje litte om harren eigen rymkes te meitsjen, sels as it ûnsin-
skiep wie djip yn sliep”, “de sinne skynt oer ús hinne”. In het Nederlands vertaald: “in
wurden binne.
het rode huis wo ont een kleine muis” “het schaap was diep in slaap”.) Je kunt de kinderen o ok laten proberen om hun eigen rijmpjes te maken, zelfs als het onzin-
Spried de ôfbyldings oer de flier út en beneam de ôfbyldingen op de foto tegearre
wo orden zijn.
mei de bern. Lit se dan om beurten in kaart út de tas of doaze pakke dat rimet op in ôfbylding fan in oare kaart dy ’t op de grûn leit. Beneam it foarwerp/ding op de
Spreid de afbeeldingen over de vloer uit en benoem de afbeeldingen op de foto
foto en harkje tegearre nei de wurden dy ’t byinoar passe. It wurdt dúdlik foar de
samen met de kinderen. Laat ze om de beurt een kaart uit de tas of do os pakken
bern ast systematysk troch de kaarten gietst sadat alle bern harkje kinne: “hûs –
dat rijmt op een afbeelding van een andere kaart die op de grond ligt. Benoem het
sliep, nee... hûs – hinne, nee... hûs – mûs, JA!” Help de bern en
vo orwerp/ding op de foto en
priizgje in bern as it de goeie kombinaasje fûn hat. Jou de
luister samen naar de wo orden die bij elkaar passen.
bern it gefoel dat se it goed dogge en dat it leuk is om te rym-
Het wordt duidelijk vo or de kinderen als je systematisch
jen.
do or de kaarten gaat zodat alle kinderen kunnen mee luisteren: “hûs-sliep, nee … hûs – hinne, nee… hûs – mûs, JA!” Help de kinderen en prijs hen als ze de goede combinatie gevonden hebben. Geef de kinderen het gevoel dat ze het goed doen en dat het leuk is om te rijmen.
Taalspultsjes B – Beneame
Taalspelletjes B – Benoemen
Asto wurkest mei wurden, begripen en betsjuttings mei jonge bern, kinsto de bern
Als je werkt met wo orden, begrippen en betekenissen met jonge kinderen, kun je
stypje troch earst nije wurden en begrippen te werkennen en identifisearjen.
de kinderen ondersteunen do or ze eerst nieuwe wo orden en begrippen te laten
Sa sille de bern harren de korrekte betsjuttings eigen meitsje en opnimmen yn
herkennen en te identificeren. Zo zullen de kinderen zich de correcte betekenissen
harren wurdskat. Letter sille de bern de wurden ek sels frijút en spontaan brûke
eigen maken en opnemen in hun wo ordenschat. Later zullen de kinderen de wo or-
(ferbalisearje) kinne. Bern dy ’t harren twadde taal brûke, moatte nije wurden sa’n
den zelf vrijuit en spontaan kunnen gebruiken (verbaliseren). Kinderen die hun
sân kear of faker hearre foar’t se se brûke yn harren aktive wurdskat.
tweede taal gebruiken, moeten nieuwe wo orden zo’n zeven keer of vaker horen
Yn ‘beneamingsspultsjes’ wurde wurden fan berneferskes en rymkes brûkt en de
vo ordat ze ze gebruiken in hun actieve wo ordenschat.
folwoeksenen werhelje de wurden tegearre mei de bern. De bern identifisearje
In ‘benoemingsspelletjes’ worden wo orden van kinderliedjes en rijmpjes gebruikt
de wurden mei it boartsjen en nimme se op. Hjir ûnder fynsto foarbylden fan
en de volwassenen herhalen de wo orden samen met de kinderen. De kinderen
ferhaaltsjes, ferskes en rymkes om it beneamen fan begripen en wurden te
identificeren de wo orden met het spelen en nemen ze op. Hieronder vind je vo or-
stimulearjen.
beelden van verhaaltjes, liedjes en rijmpjes om het benoemen van begrippen en wo orden te stimuleren.
55
56
Foarbylden fan Fryske ferhaaltsjes, ferskes en rymkes:
Voorbeelden van Friese verhaaltjes, liedjes en rijmpjes
- Myn earste Fryske Van Dale
(Foarlêswurdboek mei tûzen wurden foar bern fan
- Myn earste Fryske Van Dale
1–4 jier – M. Wijnstra, L. Schlichting & B. Sluyzer)
kinderen van 1–4 jaar – M. Wijnstra, L. Schlichting
- Dit bisto en dat bin ik
(Sanglêsrige, tema ‘Lichem’ – Afûk)
& B. Sluyzer)
- Ikke
(Ikke, CD en tekstboek – R. Ho ogland & J. Bangma)
- Dit bisto en dat bin ik
(Sanglêsrige, thema 'Lichaam' – Afûk)
- Eigen lichem
(tema út Skatkiste – foarlêsboek mei taal- en
- Ikke
(Ikke, CD en tekstboek – R. Ho ogland & J. Bangma)
spultsjeaktiviteiten- Cedin Taalsintrum Frysk)
- Eigen lichem
(tema út Skatkiste – vo orleesboek met taal –
- Krûpelhintsjes
(Krûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
- Nijntje
(Sery foarlêsboekjes mei tema’s – D. Bruna)
- Krûpelhintsjes
(Krûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
- Jentsje
(Sery foarlêsboekjes mei tema’s –
- Nijntje
(Serie met vo orleesboekjes met thema's – D. Bruna)
J. Vledder-Van der Kno op)
- Jentsje
(Vo orleeswo ordenboek met duizend wo orden vo or
en spelletjesactiviteiten – Cedin Taalsintrum Frysk)
(Serie met vo orleesboekjes met thema's –
- Dikkie Dik
(Sery foarlêsboekjes mei tema’s – J. Boeke)
J. Vledder-Van der Kno op)
- Stip
(Sery foarlêsboekjes mei tema’s – E. Hill)
- Dikkie Dik
(Serie met vo orleesboekjes met thema's – J. Boeke)
- Wat heart Stip?
(Boek mei lûden – E. Hill)
- Stip
(Serie met vo orleesboekjes met thema's – E. Hill)
- Mûske sjocht yn it waar
(Foarlêsboek – L. Cousins)
- Wat heart Stip?
(Boek met geluiden – E. Hill)
- Dit kin ik
(Kûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
- Mûske sjocht yn it waar
(Vo orleesboek – L. Cousins)
- Dit bisto en dat bin ik
(Sanglêsrige, tema 'Lichem' – Afûk)
- Dit kin ik
(Kûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
- Dit bisto en dat bin ik
(Sanglêsrige, thema 'Lichaam' – Afûk)
Klean: - Sandalen
(Kûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
- Sandalen
(Kûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
- Mûtse
(Kûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
- Mûtse
(Kûpelhintsjes, boek – A. Peanstra)
Beneamingsspultsje: ‘De geheime tas’
Benoemingsspelletje: ‘De geheime tas’
It doel fan dit spultsje is dat bern nije wurden en begripen herkenne en identifi-
Het doel van dit spelletje is dat kinderen nieuwe wo orden en begrippen herkennen
searje kinne om dy letter yn harren wurdskat op te nimmen.
en kunnen identificeren om die later in hun wo ordenschat op te nemen.
Watsto nedich hast: -
setsjes fan gelikense plaatsjes/ôfbyldings
-
setjes van dezelfde plaatjes/afbeeldingen
-
setsjes fan gelikense objekten
-
setjes van dezelfde objecten
-
in tas, doaze of bak.
-
een tas, do os of bak.
Idealiter binne de objekten gelyk oan de berneferskes of rymkes.
57
Wat je nodig hebt:
Idealiter zijn de objecten gelijk aan de kinderliedjes of rijmpjes.
Diel ien setje fan plaatsjes of objekten út oan de bern en doch de oare set yn in
Deel één setje van de plaatjes of objecten uit aan de kinderen en doe het andere
tas. Nim ien fan de plaatsjes/objekten út de tas en beneam it: “Ik ha in bal”. Freegje
setje in de tas. Neem één van de plaatjes/objecten uit de tas en benoem het: “Ik
dan: ” Wa hat in bal?”. It bern dy ’t it gelikense plaatsje/ objekt hat, hâldt it omheech
heb een bal”. Vraag dan: “ Wie heeft de bal?”. Het kind dat hetzelfde plaatje/object
en seit mei dy: “Ik ha in bal”. Lis it plaatsje/ objekt op de flier (of tafel) dêr’t elkenien
heeft, houdt het omho og en zegt dan samen met jou: “Ik heb de bal”. Leg het pla-
it sjen kin. Sa gietsto fierder, nim in plaatsje út de tas en beneam it wer: “Ik ha in
atje/object op de vloer (of tafel) zodat iedereen het kan zien. Zo ga je verder, neem
auto”. Freegje dan: ” Wa hat in auto?” It bern dy ’t it gelikense plaatsje/ objekt hat,
een plaatje uit de tas en benoem het weer: “Ik heb een auto”. Vraag dan: “ Wie
hâldt it omheech en seit mei dy: “Ik ha in auto”. Lis it plaatsje/ objekt wer op de
heeft een auto?” Leg het plaatje/object weer op de vloer en ga weer verder met
flier en gean wer fierder mei it spul. Komplimentear bern en help hieltyd as se it
het spel. Complimenteer de kinderen en help steeds als ze het even niet weten. Als
efkes net witte. Asto alle plaatsjes/objekten hân hast, kinne de bern dy helpe it
je alle plaatjes/objecten hebt gehad, kunnen de kinderen je helpen om het weer in
wer yn de tas te dwaan. Werhelje de nammen fan de plaatsjes/objekten en neam
de tas te doen. Herhaal de namen van de plaatjes/objecten en noem de namen
de nammen fan de bern. “ Wol Anna de bal pakke?”
van de kinderen. “ Wil Anna de bal pakken?”
Taalspultsjes B: Beneame mei bern fan 1–2 jier of âlder / Taalspelletjes B: Benoemen met kinderen van 1–2 jaar of ouder
58
Taalspultsjes B: Beneame mei bern fan 1–2 jier of âlder / Taalspelletjes B: Benoemen met kinderen van 1–2 jaar of ouder
Beneamingsspultsje: ‘De lichemsdielen’
Benoemingsspelletje: ‘De lichaamsdelen’
It doel fan dit spultsje is dat bern nije wurden en begripen herkenne en inentifi-
Het doel van dit spelletje is dat kinderen nieuwe wo orden en begrippen herkennen
searje kinne om dy letter yn harren wurdskat op te nimmen.
en kunnen identificeren om die later in hun wo ordenschat op te nemen.
Kies in pear rymkes en ferskes oer it tema ‘lichem.’
Kies een paar rijmpjes en liedjes over het thema ‘lichaam.’
Watsto nedich hast:
Wat je nodig hebt:
-
in aardich grutte poppe
-
een vrij grote pop
-
in koffer of doaze
-
een koffer of do os
-
in lekken of kessen foar de poppe
-
een laken of kussen vo or de pop
-
pleisters (like folle pleisters as der bern yn de groep sitte)
-
pleisters (net zoveel pleisters als er kinderen in de groep zitten)
Krij de poppe út de koffer of de doaze en fertel de bern it ien en oar oer de poppe:
Neem de pop uit de koffer of do os en vertel de kinderen het één en ander over de
de namme fan de poppe, wat hy leuk fynt, wêr’t hy wennet ensfh. Fertel de bern
pop: de naam van de pop, wat hij leuk vindt, waar hij wo ont enz. Vertel de kinde-
dan dat de poppe in bytsje help nedich hat fan de bern, want hy hat him sear dien.
ren dan dat de pop een beetje hulp nodig heeft van de kinderen, want hij heeft
De poppe seit fan “Au! Au!” en hy flústeret de liedster yn it ear wêr’t it krekt sear
zich pijn gedaan. De pop zegt van “Au! Au!” en hij fluistert de leidster in het o or
docht. Do fertelst oan de bern wat lichemsdiel krekt sear docht en de bern komme
waar hij pijn heeft. Jij vertelt aan de kinderen welk lichaamsdeel precies pijn doet
om bar nei foaren om in pleister op it seare plak fan de poppe te plakken. Dêrnei
en de kinderen komen om de beurt naar voren om een pleister op de zere plek van
kinst dat lichemsdiel fan de poppe in tútsje jaan en dat lichemsdiel op e ‘ nij be-
de pop te plakken. Daarna kun je op dat lichaamsdeel van de pop een kusje
neame. As alle bern holpen hawwe om in pleister te plakken op de poppe, is de
geven en dat lichaamsdeel opnieuw benoemen. Als alle kinderen geholpen hebben
poppe tefreden, dogge de ferskillende plakken net mear sear en kinne jimme de
om een pleister op de pop te plakken, is de pop tevreden, doen de verschillende
poppe op bêd bringe – yn de doaze of yn de koffer.
plekken niet meer pijn en kunnen jullie de pop naar bed brengen – in de do os of in de koffer.
Asto klear bist mei it spul, kinst de bern fragen stelle oer de lichemsdielen fan har eigen liif. Stel fragen oer deselde lichemsdielen as dêr’t de pleisters op plakt
Als je klaar bent met het spel, kun je de kinderen vragen stellen over de lichaams-
binne, bygelyks: wêr is dyn noas, tomme, hân?
delen van hun eigen lijf. Stel vragen over dezelfde lichaamsdelen als waar de pleisters op zijn geplakt, bijvo orbeeld; waar is je neus, duim, hand?
Beneamingsspultsje: “Beep” spultsje mei plaatsjes
Benoemspelletjes: “Beep” spelletjes met plaatjes
It doel fan dit spultsje is dat bern nije wurden en begripen herkenne en identifi-
Het doel van dit spelletje is dat kinderen nieuwe wo orden, termen en begrippen
searje kinne om dy letter yn harren wurdskat op te nimmen.
kunnen herkennen en identificeren om die later in hun wo ordenschat op te nemen.
Watsto nedich hast: -
10 kaartsjes mei ôfbyldings, idealiter mei illustreare wurden fan berne
Wat je nodig hebt: -
ferskes of rymkes. -
10 buttons of blokjes
10 kaartjes met afbeeldingen, idealiter met geïllustreerde wo orden van kinderliedjes of rijmpjes.
-
10 buttons of blokjes
Lis de kaartsjes op de flier mei de plaatsjes omheech. Lis in button of blokje op elk
Leg de kaartjes op de vloer met de plaatjes omho og.
plaatsje en beneam de objekten op de plaatsjes. Ien bern giet efkes
Leg een button of blokje op elk plaatje en benoem de
apart stean, of yn in oare romte, wylst de rest fan de
objecten op de plaatjes. Eén kind gaat even apart
groep ien fan de plaatsjes útsiket en “yn gedachten” hâldt.
staan, of naar een andere ruimte, terwijl de rest van de
As de groep it iens is oer it plaatsje, kin it bern werom
groep één van de plaatjes uitzoekt en ‘in gedachten’
komme en mei ien foar ien de buttons of blokjes omdraaid
houdt. Iedereen benoemt het object waarvan de but-
wurde. Elkenien beneamt it objekt wêrfan de button of it
ton of blokje omgedraaid wordt. Als de groep het eens
blokje omdraaid wurdt. As it bern by it plaatsje fan it
is over het plaatje, kan het kind terugkomen en mag
keazen objekt komt seit elkenien “ beep”, en is in oar bern
het één vo or één de buttons of blokjes omdraaien.
oan de beurt. Lis de buttons of blokjes sa op de plaatsjes
Als het kind bij het plaatje van het gekozen object
dat der ien button of blokje op elk plaatsje is by it begjin fan
komt, zegt iedereen ‘beep’, en is een ander kind aan
de beurt fan elk bern.
de beurt. Leg de buttons of blokjes zo op de plaatjes dat er één button of blokje op ieder plaatje ligt bij het begin van de beurt van ieder kind.
59
Taalspultsjes B: Beneame mei bern fan 3–4 jier / Taalspelletjes B: Benoemen met kinderen van 3–4 jaar
60
Taalspultsjes C – Sortearje
Taalspelletjes C – Sorteren
Troch it sortearjen fan wurden yn ferskillende kategorieën, helpst bern om de
Do or het sorteren van wo orden in verschillende categorieën, help je kinderen om
wurdskat grutter te meitsjen en te organisearjen. Sortearspultsjes helpe bern de
de wo ordenschat groter te maken en te organiseren. Sorteerspelletjes helpen kin-
wurden te ferstean en de betsjutting derfan te begripen. Bern leare ek dat wurden
deren de wo orden te verstaan en de betekenis te begrijpen. Kinderen leren o ok
yndield wurde kinne yn mear algemiene en mear spesifike groepen. Sy leare byge-
dat wo orden ingedeeld kunnen worden in meer algemene en meer specifieke
lyks, dat in stoel en in tafel foarbylden fan meubilêr binne. Sortearspultsjes helpe
groepen. Ze leren bijvo orbeeld dat een stoel en een tafel vo orbeelden van meubi-
ek om it geheugen te fersterkjen.
lair zijn. Sorteerspelletjes helpen o ok om het geheugen te versterken.
Ut ûndersyk hat bliken dien, dat der in relaasje bestiet tus-
Uit onderzoek is gebleken dat er een relatie bestaat tussen
ken de “eksploazje fan de wurdskat” en de feardichheid
de “explosie van de wo ordenschat” en de vaardigheid van
fan de bern om te kategorisearjen. Dy eksploazje fan de
het kind om te categoriseren. Die explosie van de wo orden-
wurdskat, de faze dat de bern in grut tal nije wurden leare,
schat, de fase dat de kinderen een gro ot aantal nieuwe
fynt plak op de leeftiid fan ûngefear 2,5 jier. Asto sortear-
wo orden leren, vindt plaats op de leeftijd van ongeveer 2,5
spultsjes dochst meitsje dan gebrûk fan plaatsjes en foar-
jaar. Als je sorteerspelletjes doet, maak dan gebruik van
werpen.
plaatjes en vo orwerpen.
Mei 1- en 2-jierrige bern kinst wurkje mei begripen as g ‘ rut’ en
Met 1–2 jarige kinderen kun je werken met de begrippen
‘lyts.’ Do kinst begjinne mei it sjongen fan ferskes of it foarlêzen
zoals g ‘ ro ot’ en ‘klein’. Je kunt beginnen met het zingen van
fan rymkes dy ’t dy begripen útlizze. Dêrnei kinne de foarwur-
liedjes of het vo orlezen van rijmpjes die begrippen uit-
pen beneamd en sortearre wurde, mei help fan plaatsjes. Bern
leggen. Daarna kunnen de vo orwerpen benoemd en
fan 3 en 4 jier kinne plaatsjes en foarwurpen sortearje yn mear-
gesorteerd worden met behulp van de plaatjes.
dere kategorieën. Hjir ûnder fynsto foarbylden fan ferhaaltsjes,
Kinderen van 3 en 4 jaar kunnen de plaatjes en
spultsjes, ferskes en rymkes .
vo orwerpen sorteren in meerdere categorieën. Hieronder vind je vo orbeelden van verhaaltjes, spelletjes, liedjes en rijmpjes.
61
62
Foarbylden fan Fryske ferhaaltsjes, spultsjes, ferskes en rymkes:
Voorbeelden van Friese verhaaltjes, spelletjes, liedjes en rijmpjes:
- Deuntsjes foar dy
- Deuntsjes foar dy
(Deuntsjes foar dy, CD diel 1 en 2 – G. Douma & H. van der Meer)
- Lytskes
(DVD vo or de kleintjes mei ferskes – Afûk / Buro Klei)
(Deuntsjes foar dy, CD diel 1 en 2 – G. Douma & H. van der Meer)
- Lytskes
(DVD vo or de kleintjes met liedjes – Buro Klei Afûk)
- Tomke yn `e bistetún
(Aksje-hark boek – A. Peanstra & R. Ho ogland-Pitstra )
- Tomke yn `e bistetún
(Aksje-hark boek – A. Peanstra & R. Ho ogland-Pitstra)
- Tomke winterboek
(Ferskesboek + CD – Afûk)
- Tomke winterboek
(Ferskesboek + CD – Afûk)
- Oekebakke boem
(Boek mei rymkes en opsisferskes – L. Dykstra)
- Oekebakke boem
(Boek met rijmpjes en opzegversjes – L. Dykstra)
- Kikkerts fange mei Tomke (Boek mei koarte ferhaaltsjes) – A. Peanstra &
- Kikkerts fange mei Tomke (Boek met korte verhaaltjes – A. Peanstra &
R. Ho ogland-Pitstra) - Tomkejierboek
(Boek mei koarte ferhaaltsjes-A. Peanstra &
R. Ho ogland-Pitstra) - Tomkejierboek
R. Ho ogland-Pitstra) - Tomke ferkearsboek
(Boek mei koarte ferhaaltsjes-A. Peanstra &
R. Ho ogland-Pitstra) - Tomke ferkearsboek
R. Ho ogland-Pitstra) - 100x Tomke, ferhalen út Fryslân
(Boek met korte verhaaltjes-A. Peanstra & R. Ho ogland-Pitstra)
- 100x Tomke, (Boek mei koarte ferhaaltsjes- A. Peanstra &
ferhalen út Fryslân
R. Ho ogland-Pitstra) - Myn earste Dikke van Dale
(Boek met korte verhaaltjes-A. Peanstra &
(Boek met korte verhaaltjes- A. Peanstra & R. Ho ogland-Pitstra)
- Myn earste Dikke (Foarlêswurdboek mei tûzen wurden foar bern fan 1–4 jier – M. Wijnstra, L. Schlichting & B. Sluyzer)
van Dale
(Vo orleesboek met duizend wo orden vo or kinderen van 1–4 jaar– M. Wijnstra, L. Schlichting & B. Sluyzer)
Sortearspultsje: ‘Grut en lyts’
Sorteerspelletje: ‘Groot en klein’
It doel fan it spultsje is om betsjutting te jaan oan ferskillende begripen yn twa
Het doel van het spelletje is om betekenis te geven aan verschillende begrippen in
groepen/kategorieën.
twee groepen/categorieën.
Kies in pear ferskes dy ’t geane oer grut en lyts, bygelyks in foarwurp of in bist.
Kies een paar liedjes die gaan over gro ot en klein, bijvo orbeeld een vo orwerp of een dier.
Watsto nedich hast: -
plaatsjes fan grutte en fan lytse foarwurpen dêr’t de bern fertroud mei binne
-
in set fan gelikense (= like grutte) foarwurpen
-
in tas of rêchsek
-
in lytse doaze
-
in grutte doaze
Wat je nodig hebt: -
plaatjes van grote en van kleine vo orwerpen waar de kinderen vertrouwd mee zijn -
Lit de plaatsjes ien foar ien oan de bern sjen en beneam
een set van vo orwerpen van dezelfde gro otte
-
een tas of rugzak
-
een kleine do os
-
een grote do os
dy tegearre mei de bern. Tagelyk mei it neamen fan in plaatsje, pakst sels of mei ien fan de bern in foarwurp út
Laat de plaatjes één vo or één aan de kinderen
de tas dat past by it plaatsje; dat foarwurp wurdt op de
zien en benoem ze samen met de kinderen. Tege-
grûn delset sa dat eltsenien it sjen kin. As alle foar-
lijk met het benoemen van het plaatje, pak je zelf
wurpen út de tas op de grûn te plak lizze, set dan in
of met één van de kinderen een vo orwerp uit de
grutte en in lytse doaze del op de grûn. Om bar krije de
tas dat past bij het plaatje; dat vo orwerp wordt
bern in kaartsje en jim beneame wat der op stiet. Dêrnei
op de grond neergezet zodat iedereen het kan
sykje jim it foarwurp fan de grûn wat derby heart. Dêrnei
zien. Als alle vo orwerpen uit de tas op de grond,
bepraatst mei de bern oft dat foarwurp grut of lyts is.
zet dan een grote en een kleine do os op de grond
Ta beslút dogge de bern de lytse foarwurpen yn de lytse doaze en de grutte foarwurpen yn de grutte doaze.
neer. Om de beurt krijgen de kinderen in kaartje en jullie benoemen wat er op staat. Daarna zoeken jullie het vo orwerp van de grond wat erbij ho ort. Dan bespreek je met de kinderen of het vo orwerp gro ot of klein is. Daarna doen de kinderen de kleine vo orwerpen in de kleine do os en de grote vo orwerpen in de grote do os.
63
Taalspultsjes C: Sortearje mei bern fan 1–2 jaar of âlder / Taalspelletjes C: Sorteren met kinderen van 1–2 jaar of ouder
64
Taalspultsjes C: Sortearje mei bern fan 3–4 jier / Taalspelletjes C: Sorteren met kinderen van 3–4 jaar
Sortearspultsje: ‘Trije groepen’
Sorteerspelletje: ‘Drie groepen’
It doel fan it spultsje is om betsjutting te jaan oan ferskillende begripen yn trije (of
Het doel van het spelletje is om betekenis te geven aan verschillende begrippen in
letter eventueel mear) groepen/kategorieën.
drie (of later eventueel meer) groepen/categorieën.
Watsto nedich hast: -
plaatsjes of foarwurpen yn trije ferskate kategorieën,
Wat je nodig hebt: -
bygelyks bisten, klean en fruit. -
trije doazen, bakken of tassen, foar elke kategory ien.
plaatjes of vo orwerpen in drie verschillende categorieën, bijvo orbeeld dieren, kleding en fruit.
-
drie dozen, bakken of tassen, vo or iedere categorie een.
De plaatsjes yn dit spultsje moatte foarwurpen ferbyldzje dêr’t de bern fertroud
De plaatjes in dit spelletje moeten vo orwerpen verbeelden waar de kinderen ver-
mei binne. Do hast yn alle gefallen like folle plaatsjes nedich as der bern yn de
trouwd mee zijn. Je hebt in ieder geval net zoveel plaatjes nodig als er kinderen in
groep sitte, sadat elk bern oan bar komme kin.
de groep zitten, zodat ieder kind een beurt krijgt.
Set de trije doazen op de grûn. Yn elke doaze moat in plaatsje sitte fan in foarwurp
Zet drie dozen op de grond. In iedere do os moet een plaatje zitten van een vo or-
passend by de kategory. Meitsje elke doaze mei de bern iepen en sjoch yn de
werp passend bij de categorie. Maak iedere do os samen met de kinderen open
doaze. Dêrnei kieze de bern om bar in plaatsje fan in steapeltsje datsto hast, se
en kijk in de do os. Daarna kiezen de kinderen om de beurt een plaatje van het
beneame it foarwurp en dogge it foarwurp of it plaatsje yn de goede doaze.
stapeltje dat jij hebt, ze benoemen het vo orwerp en doe het vo orwerp of plaatje in
Dat skept gâns mo oglikheden foar petear. As alle plaatsjes yn de doazen sitte, pak
de juiste do os. Dat schept heel wat mogelijkheden vo or gesprekken. Als alle
se der dan wer út, besprek de trije kategorieën mei de bern en beneam de foar-
plaatjes in de dozen zitten, pak ze dan weer uit, bespreek de drie categorieën
wurpen op de plaatsjes mei elkoar.
met de kinderen en benoem de vo orwerpen op de plaatjes met elkaar.
It spultsje kin ek oars dien wurde troch meiinoar te bepraten: Hokker fan de
Het spelletje kan o ok anders gespeeld worden do or samen te bespreken: Welke
foarwurpen hearre der net by en hokker foarwurpen sitte yn de ferkearde doaze?
vo orwerpen horen er niet bij en welke vo orwerpen zitten in de verkeerde do os?
Taalspultsjes D – Geheugen en konsintraasje
Taalspelletjes D – Geheugen en concentratie
It geheugen en de konsintraasje binne fan grut belang foar de taalûntwikkeling. De
Het geheugen en de concentratie zijn van gro ot belang vo or de taalontwikkeling.
taak fan it koarte-termyn geheugen is it organisearjen en opslaan fan ynformaasje.
De taak van het kortetermijngeheugen is het organiseren en opslaan van infor-
It geheugen hat de grutste ynfloed op it taallearproses fan de bern. It koarte-ter-
matie. Het geheugen heeft de gro otste invloed op het taalleerproces van de kin-
myn geheugen slacht de ynformaasje allinnich mar tydlik op, wylst it lange-termyn
deren. Het korte-termijngeheugen slaat de informatie alleen maar tijdelijk op,
geheugen de ynformaasje foar altyd opslacht. Yn it lange-termyn ûnthâld sitte de
terwijl het lange-termijngeheugen de informatie vo or altijd opslaat. In het
grammatikale regels, wurdskat en oare taal-ynformaasje.
lange-termijngeheugen zitten de grammaticaregels,
It lange-termyn geheugen kin it bern bygelyks stypje as it
wo ordenschat en andere taalinformatie. Het lange-
bern harket nei in ferhaal. Om it ferhaal te begripen, grypt
termijngeheugen kan het kind bijvo orbeeld steunen als
it bern werom op eardere ûnderfinings en al oanwêzige
het naar een verhaal luistert. Om het verhaal te be-
kennis, op fertroude wurden en ek op grammatikale re-
grijpen, grijpt het kind terug op eerdere ervaringen en al
gels.
aanwezige kennis, op vertrouwde wo orden en o ok op grammaticale regels.
Fieder hawwe konsintraasje en it koarte-termyn geheugen
65
ynfloed op de taalûntwikkeling. Om bern te stypjen by de
Verder hebben concentratie en het korte-termijn geheu-
taalûntwikkeling soene bern har konsintrearje moatte
gen invloed op de taalontwikkeling. Om kinderen te
kinne op it harkjen; dêr heart by it harkjen yn petearen, it
steunen bij de taalontwikkeling, zouden kinderen zich
begripen fan ynstruksjes, it harkjen nei ferhalen en mear-
moeten kunnen concentreren op het luisteren; daar
kes ensfh. Bern yntegrearje en ferbalisearje de begripen
ho ort het luisteren naar gesprekken, het begrijpen van
troch ûnder oaren memory- en konsintraasje-spultsjes. Hjirûnder fynsto foarbylden
instructies, het luisteren naar verhalen en spro okjes enz., bij. Hieronder vind je
fan spultsjes en materialen fan ‘ Tomke’ en ‘Rûpke Noaitgenôch.’
vo orbeelden van spelletjes en materialen van ‘ Tomke’ en ‘Rûpke Noaitgenôch’.
66
Foarbylden fan ‘Tomke’ spultsjes en materialen:
Voorbeelden van ‘Tomke’ spelletjes en materialen:
- Fertelkoffer 'Hip hip hap’
- Vertelkoffer 'Hip hip hap’
(Tomke fertelkoffer mei ferskillende produkten – http://boekwinkel.afuk.nl)
- Tomke 4 yn 1 puzel
(Fjouwer puzels , 4, 6, 9 en 12 stikjes –
http://boekwinkel.afuk.nl) - Tomke 4 in 1 puzzel
http://boekwinkel.afuk.nl) - Tomke Lotto en memory
- Fingerpopkes fan Tomke
(Spultsje om it ûnyhâld en it fermogen om dingen
(Vier puzzels , 4, 6, 9 en 12 stukjes– http://boekwinkel.afuk.nl)
- Tomke Lotto en memorie
(Spelletje om het geheugen en het vermogen
te werkennen te stimulearjen –
om dingen te herkennen te stimuleren –
http://boekwinkel.afuk.nl)
http://boekwinkel.afuk.nl)
(Fingerpopkes om te brûken by in rollenspul of
- Vingerpoppetjes van Tomke (Vingerpoppetjes om te gebruiken bij een rollenspul
ferhaal – http://boekwinkel.afuk.nl) - Tomke hânpop
(Tomke vertelkoffer met verschillende producten
(Knuffel om oan te jaan dat de Fryske taal brûkt
of verhaal– http://boekwinkel.afuk.nl) - Tomke handpop
wurde kin)
(Knuffel om aan te geven dat de Friese taal kan worden gebruikt)
Foarbylden fan ‘Rûpke Noaitgenôch’ spultsjes en materialen :
Voorbeelden van ‘Rupsje Nooitgenoeg’ spelletjes en materialen :
- Myn eigen Rûpke
- Mijn eigen Rupsje
Noaitgenôch kleurboek
(Kleurboek mei tekeningen fan Rûpke Noaitgenoch
No oitgenoeg kleurboek
– E. Carle) - Fun Pocket
- Memory
In pakketsje mei twa fertelplaten en plakplaatsjes
– E. Carle) - Fun Pocket
van Rupsje No oitgenoeg om het verhaal na te
en werom te heljen – http://leskist.nl)
spelen en na te vertellen – http://leskist.nl)
(Memory spul mei ôfbyldings fan de dingen dy ’t
- Memorie
(Knuffel fan Rûpke Noaitgenôch om it ferhaal nei
- Rûp riuwe
(Hânpop fan in flinter om it ferhaal fan Rûpke
- Pluchen Rupsje No oitgenoeg (Knuffel van Rupsje No oitgenoeg om het verhaal na te spelen en na te vertellen – http://leskist.nl) - Vlinder handpop
(Handpop van een vlinder om het verhaal van
Noaitgenôch nei te spyljen en werom te heljen
Rupsje No oitgenoeg na te spelen en nat te
– http://leskist.nl)
vertellen – http://leskist.nl)
(Ferskillende houten kralen en tried om sels in
- Rupsje rijgen
rusps te meitsjen – http://leskist.nl) - Puzel
(Memorie spelletje met afbeeldingen van de dingen die Rupsje lekker vindt – http://leskist.nl)
te spyljen en werom te heljen – http://leskist.nl) - Flinter hânpop
Een pakketje met twee vertelplaten en plakplaatjes
fan Rûpke Noaitgenôch om it ferhaal nei te spyljen
Rûpke lekker fynt – http://leskist.nl) - Pluchen Rûpke Noaitgenôch
(Kleurboek met tekeningen van Rupsje No oitgenoeg
(Lenfâldige houten puzel fan flinter nei rûp – http://leskist.nl)
(Verschillende houten kralen en draad om zelf een rusps te maken – http://leskist.nl)
- Puzzel
(Eenvoudige houten puzzel van vlinder na rups – http://leskist.nl)
Memory- en konsintraasje spultsje: Ferhaaldoaze mei foarwerpen’
Memorie- en concentratie spelletje: ‘Verhaaldoos met voorwerpen’
It doel fan dit spultsje is om nije wurden en begripen te yntegrearjen yn in memory-
Het doel van dit spelletje is om nieuwe wo orden begrippen te integreren in een
en konsintraasjespultsje.
memorie- en concentratiespelletje.
Wat je nodig hebt:
Watsto nedich hast: foarwerpen foar it ferhaal
-
vo orwerpen vo or het verhaal
-
in doaze mei in deksel, grut genôch foar alle foarwerpen
-
een do os met een deksel, gro ot genoeg vo or alle vo orwerpen
-
in bel of oar sinjaal om oan te jaan dat it ferhaal begjint.
-
een bel of een ander signaal om aan te geven dat het verhaal begint.
-
Sammelje objekten dy ’t de kearn fan it ferhaal foarmje. Doch
Verzamel de objecten die de kern van het verhaal vor-
alle foarwerpen yn de doaze en doch de deksel ticht. Foardat
men. Doe alle vo orwerpen in de do os en doe het dek-
it ferhaal begjint, sjongst in ferske of brûkst in bel of brûkst
sel dicht. Vo ordat het verhaal begint, zing je een
wat oars dat oanjout dat it ferhaal begjint. Bern fine it span-
kinderliedje of gebruik je een bel of wat anders om aan
nend asto de doaze iepen dochst om mei it ferhaal te be-
te geven dat het verhaal begint. Kinderen vinden het
gjinnen. Fertel it ferhaal troch de foarwerpen út de doaze te
spannend als je de do os open doet, zodat het verhaal
heljen en it út te byldzjen. Oan de ein kinst it berneferske of
verteld kan worden. Vertel het verhaal do or de vo or-
wat oars werhelje om oan te jaan dat it ferhaal út is.
werpen uit de do os te halen en het uit te beelden. Aan het eind kun je het kinderliedje of wat anders herhalen
Nei it fertellen kinst de foarwurpen údiele. Stel dan fragen oer
om aan te geven dat het verhaal afgelopen is.
it ferhaal lykas: “ Wa hat de kat dy ’t ‘miauw ’ sei? Wa hat it lytse lytse stuoltsje dêr’t de kat opsprong? Wa hat it mantsje dy ’t yn it lytse húske wennet?” De bern hoege it ferhaal net nei
Na het vertellen kan je de vo orwerpen aan de kinderen uitdelen. Stel dan vragen over het verhaal, zoals: “ Wie
te fertellen, mar mei foarwurpen kinne se it ferhaal wer yn it sin bringe. It bern dy ’t
heeft de kat die ‘miauw ’ zegt?”; “ Wie heeft het blokje waar de kat over heen
it beskate foarwerp hat kin it wer yn de doaze dwaan.
sprong?”; “ Wie heeft het mannetje dat in het kleine huisje wo ont?” De kinderen hoeven het verhaal niet na te vertellen, maar met de vo orwerpen kunnen kinderen zich het verhaal wel herinneren. Het kind dat het betreffende vo orwerp vast heeft, kan het weer terug in de do os doen.
67
Taalspultsjes D: Geheugen en konsintraasje mei bern fan 1–2 jier of âlder / Taalspelletjes D: Geheugen en concentratie met kinderen van 1–2 jaar of ouder
68
Taalspultsjes D: Geheugen en konsintraasje mei bern fan 3–4 jier / Taalspelletjes D: Geheugen en concentratie met kinderen van 3–4 jaar
Memory- en konsintraasje spultsje: ‘Ferstopje fan klean’
Memorie- en concentratie spelletje: ‘Verstoppen van kleding’
It doel fan dit spultsje is om nije wurden en begripen te yntegrearjen yn in memory-
Het doel van dit spelletje is om nieuwe wo orden en begrippen te integreren in een
en konsintraasjespultsje.
memorie- en concentratiespelletje.
Watsto nedich hast:
Wat je nodig hebt:
-
op syn minst fiif stiks klean, by foarkar yn berne mjitte
-
minstens vijf kledingstukken, bij vo orkeur in kindermaten
-
in grut (taffels)kleed
-
een gro ot (tafel)kleed
Begjin mei in fraach-en-antwurd spultsje wêryn asto ferskillende stikken klean mei
Begin met een vraag-en-antwo ord spelletje waarin je verschillende kledingstukken
de bern bepraatst, dy ’t by dit spultsje brûkt wurde. Gean op de grûn sitten mei de
met de kinderen bespreekt, die bij dit spelletje gebruikt worden. Ga met de kinderen
bern yn de rûnte. Stel beskriuwende fragen oer de klean dy ’t de bern oan hawwe,
in een kring op de grond zitten. Stel beschrijvende vragen over de kleren die de kin-
lykas: “ Wa hat in trui oan? Wa hat sokken oan dêr’t in auto op stiet? Wa hat in
deren aan hebben, zoals: “ Wie heeft een trui aan? Wie heeft sokken aan waar een
blauwe broek oan? Wa hat in bloeske oan mei kno opkes?” As dy fragen noch te
auto op staat? Wie heeft een blauwe broek aan? Wie heeft er een bloesje mei
dreech binne foar de bern, kinst ek in stik klean fan ien fan de bern oanwize en
kno opjes?” Als die vragen nog te moeilijk zijn vo or de kinderen, kan je o ok een kle-
freegje: ” Wat is dit?”
dingstuk van één van de kinderen aanwijzen en vragen: “ Wat is dit?”
Lis de stikken klean op de grûn en beneam se stik foar stik mei de bern. Lis it kleed
Leg de kledingstukken op de grond en benoem ze stuk vo or stuk met de kinderen.
oer de stikken klean hinne en helje der ien ûnder wei, sûnder dat oan de bern sjen
Leg het kleed over de kledingstukken heen en haal er één onder vandaan, zonder
te litten. Helje it kleed dan fuort en freegje de bern hokker stik klean mist. Do kinst
dat aan de kinderen te laten zien. Haal het kleed dan weg en vraag de kinderen
it spultsje dreger meitsje troch meardere stikken klean fuort te heljen.
welk kledingstuk er mist. Je kunt het moeilijker maken do or meerdere kledingstukken weg te halen.
Do kinst dit spultsje ek fariearje troch trije of fjouwer stikken klean op in rychje te lizzen, dan twa te ferwikseljen en de bern riede dan hokker twa stikken fan plak
Je kunt dit spelletje o ok variëren do or drie of vier kledingstukken op een rijtje te leg-
wiksele binne.
gen, dan twee te verwisselen en de kinderen raden dan welke twee kledingstukken van plek verwisseld zijn.
Memory- en konsintraasje spultsje: ‘Klean op ‘e waskline’
Memorie- en concentratie spelletje: ‘Kleren op de waslijn’
It doel fan dit spultsje is om nije termen en begripen te yntegreren yn in memory- en
Het doel van dit spelletje is om (nieuwe) wo orden en begrippen te integreren in
konsintraasjespultsje.
een memorie- en concentratiespelletje.
Watsto nedich hast:
Wat je nodig hebt:
-
stikken klean
-
kledingstukken
-
plaatsjes (deselde ôfbyldings as de klean)
-
plaatjes (dezelfde afbeeldingen als de kleren)
-
in waskkoer
-
een wasmand
-
in waskline
-
een waslijn
-
knipers
-
knijpers
Foardat it spultsje begjint hingest earst de waskline op in hichte dat de bern derby
Vo ordat het spelletje begint hang je eerst de waslijn op een ho ogte dat de kinde-
kinne. Lit de plaatsjes ien foar ien oan de bern sjen, beneam de stikken klean op
ren erbij kunnen. Laat de plaatjes één vo or één aan de kinderen zien, benoem de
plaatsjes en lis se dernei op de kop del. Krij dan in stik klean út de waskkoer en lit
kledingstukken op de plaatsjes en leg ze daarna op de kop neer. Pak een kle-
de bern betinke wêr’t it plaatsje fan datselde stik klean leit. As in bern it goed ret
dingstuk uit de wasmand en vraag het kind waar het plaatje van datzelfde kle-
hat, beneamst it stik klean nochris. Help it bern om it stik klean op te hingjen oan
dingstuk ligt. Als een kind het goed geraden heeft, complimenteer je het kind en
de waskline.
benoem je het kledingstuk nog eens. Help het kind om het kledingstuk op de waslijn op te hangen.
69
Taalspultsjes D: Geheugen en konsintraasje mei bern fan 3–4 jier / Taalspelletjes D: Geheugen en concentratie met kinderen van 3–4 jaar
70
71
Taalspultsjes E – Beskriuwe en fertelle
Taalspelletjes E – Beschrijven en vertellen
Berne leare de wurden wêrfan sy tinke dat se se nedich hawwe, dat dogge se op
Kinderen leren de wo orden waarvan zij denken dat ze ze nodig hebben, dat doen
harren eigen tempo en eigen nivo. Hoe âlder bern wurde, hoe grutter harren wurd-
ze op hun eigen tempo en eigen niveau. Hoe ouder kinderen worden, hoe groter de
skat is. It wichtich dat jonge bern de kâns krije om te praten en de wurden te
wo ordenschat is. Het is belangrijk dat jonge kinderen de kans krijgen om te praten
brûken dy't se op dat stuit witte.
en de wo orden gebruiken die ze op dat moment weten.
Om bern fertelle te litten kinne 'ferhaaldoazen' helpe. Ferhaledoazen binne in
Om kinderen te laten vertellen kunnen 'verhaaldozen' helpen. Verhaaldozen zijn
soarte fan minyteaters mei help fan poppen, knuffels, marionetten ensfh. As in
een so ort van minitheaters van poppen, knuffels, marionetten enz. Als een verhaal
ferhaal trijediminsjonaal presintearre wurdt, lykas yn in lytse teaterfoarstelling,
driedimensionaal gepresenteerd wordt, zoals in een kleine theatervo orstelling,
wurde lytse figuerkes bewogen troch de ferhale ferteller. Dit makket it ferhaal tige
worden kleine figuurtjes bewogen en do or de verhalenverteller. De figuurtjes
tagonklik foar jonge bern. De figuerkes prate en bewege, dat lûkt de oandacht fan
praten en bewegen, dat trekt de aandacht van kinderen. De verhalendo os creëert
bern. De ferhaledoaze kreëarret opwining en it idee dat it ferhaal yn de doaze
opwinding en het idee dat een verhaal in de do os leeft is fascinerend. Na het ver-
libbet is fassinearjend. Nei it ferhaal kinne bern eventueel sels mei de figuerkes en
haal kunnen kinderen eventueel zelf met de figuurtjes en vo orwerpen spelen.
foarwerpen boartsje. Stimulearje bern om sels ferhalen te betinken en te fertellen
Stimuleer kinderen om zelf verhalen te bedenken en te vertellen met hulp van de
mei help fan de popkes.
poppetjes.
Jou de bern tiid en romte om op natuerlike wize (meiïnoar en mei de liedster) te
Geef de kinderen tijd en ruimte om op een natuurlijke manier (met elkaar en met
praten en sa harren ferbale feardichheden te ferbetterjen. De rol fan folwoeksenen
de leidster) te praten en zo hun verbale vaardigheden te verbeteren. De rol van
is om it petear op gong te bringen, de útspraken fan bern te ûnthâlden en even-
volwassenen is om het gesprek op gang te brengen, de uitspraken van kinderen te
tueel te registearjen.
onthouden en eventueel te registreren.
72
Foarbylden fan Fryske printeboeken:
Voorbeelden van Friese prentenboeken
- Rûpke Noaitgenôch
- Rûpke Noaitgenôch
(Foarlêsboek oer in rûpke dat in flinter wurdt – E. Carle)
- De lytse kameleon
(Foarlêsboek oer in kameleon dy ‘t op in oar
- Fan it lytse knyn dat BOE seit
(Foarlêsboek mei bistelûden – A. Jonathan)
- In frjemd aai
(Foarlêsboek oer in ein dy ’t in frjemd aai fûn hat
wordt – E. Carle) - De lytse kameleon
dier likje wol – E. Carle)
– E. Gravett) - Lytse mûs en it grutte gebakje - Ik en ik - It grutte poppe-boek
- In frjemd aai
(Vo orleesboek over een muis die een super-
(Foarlêsboek oer it lichem, klean en
lekker gebakje mee naar huis wil brengen –
boartersguod – do or L. Slegers)
T. Taylor)
(Foarlêsboek oer pjut Sytse dy ’t in broerke of
- Ik en ik
(Foarlêsboek oer iten, wat ite de bisten en wat (Foarlêsboek oer Ysbren de lytse iisbear en (Foarlêsboek oer Ysbren de lytse iisbear dy ’t in
- It grutte poppe-boek
G. van Genechten) en grutte ljochtbrune hazze dy ’t probearje te mjitten hoefolle at se fan elkoar hâlde – S. McBratney)
(Vo orleesboek over de peuter Sytse die in broertje of zusje krijgt – G. van Genechten)
- It grutte ytboek
(Vo orleesboek over eten, wat eten de dieren en wat eet Sytse? – G. van Genechten)
- Omdat ik sa wiis mei dy bin
freontsje siket om mei te boartsjen – - Witst wol hoe mâl ik mei dy bin? (Foarlêsboek oer lytse ljochtbrune hazze
(Vo orleesboek over het lichaam, kleren en speelgoed – do or L. Slegers)
syn besoargde mem – G. van Genechten) - Wolsto myn freon wêze?
(Vo orleesboek over een eend die een vreemd ei gevonden heeft – E. Gravett)
- Lytse mûs en it grutte gebakje
yt Sytse? – G. van Genechten) - Omdat ik sa wiis mei dy bin
(Vo orleesboek met dierengeluiden – A. Jonathan)
suske krijt – G. van Genechten) - It grutte ytboek
(Vo orleesboek over een kameleon dat op een ander dier lijken wil – E. Carle)
- Fan it lytse knyn dat BOE seit
(Foarlêsboek oer in mûs dy ’t in superlekker gebakje mei nei hûs bringe wol– T. Taylor)
(Vo orleesboek over een rupsje dat een vlinder
(Vo orleesboek over Ysbren de kleine ijsbeer en zijn bezorgde moeder – G. van Genechten)
- Wolsto myn freon wêze?
(Vo orleesboek over Ysbren de kleine ijsbeer die een vriendje zoekt om mee te spelen – G. van Genechten)
- Witst wol hoe mâl ik mei dy bin? (Vo orleesboek over kleine lichtbruine haas en grote lichtbruine haas, ze proberen te meten hoeveel ze van elkaar houden – S. McBratney)
Op ynternet en youtube steane ek filmkes fan foarlêzen printeboeken yn it Frysk (sykje bygelyks op “Rûpke noaitgenôch”).
Op internet en youtube staan o ok filmkes van vo orgelezen verhalen en prentenboeken in het Fries (zoek bijvo orbeeld op “Rûpke noaitgenôch”).
Beskriuw- en fertel spultsje: ‘Praathoeke’
Beschrijf- en vertel spelletje: ‘Praathoek’
De praathoeke is in hoeke dêr’t bern de gelegenheid hawwe om oan rollespul te
De praathoek is een hoek waar kinderen de gelegenheid hebben om rollenspel te
dwaan en mei freontsjes te boartsjen en te praten.
spelen en met vriendjes te spelen en te praten.
Watsto nedich hast:
73
Wat je nodig hebt:
-
in tafel en guon stuollen,op hichte fan de bern
-
een tafel en stoelen, op ho ogte van de kinderen
-
âlde ûngefaarlike telefoans
-
oude ongevaarlijke telefo ons
-
eventueel ferklaaiklean
-
eventueel verkleedkleren
Liedsters kinne mei de bern boartsje yn de paraathoeke en harren sitewaasjes
Leidsters kunnen met de kinderen spelen in de praathoek en de kinderen situaties
foarspegelje en foardwaan. Bygelyks, de liedster hat in seare earm en bellet de
vo orspiegelen en vo ordoen. Bijvo orbeeld, de leidster heeft een zere arm en belt de
dokter. Pas dyn taalgebrûk oan de sitewaasje oan en belûk it bern yn dyn rollen-
dokter. Pas je taalgebruik aan de situatie aan en betrek het kind in je rollenspel. De
spul. De bern sille dyn foarspegele sitewaasje nochris nei spylje mei elkoar en
kinderen zullen jouw vo orgespiegelde situatie later nog eens na spelen en mis-
miskien dyn wurde ek wol brûke.
schien jouw wo orden o ok wel gebruiken.
Taalspultsjes E: Beskriuwe en fertelle mei bern bern fan 1–4 jier / Taalspelletjes E: Beschrijven en vertellen met kinderen van 1–4 jaar
74
Taalspultsjes E: Beskriuwe en fertelle mei bern fan 3–4 jier / Taalspelletjes E: beschrijven en vertellen met kinderen van 3–4 jaar
Beskriuw- en fertel spultsje: ‘Ferhaaldoaze: Rûpke Noaitgenôch’
Beschrijf- en vertel spelletje: ‘Verhaaldoos: Rûpke Noaitgenôch’
It doel fan dit spultsje is dat bern dyn ferhaal neifertelle kinne. It ferhaal ‘Rûpke
Het doel van dit spelletje is dat kinderen jouw verhaal kunnen na vertellen. Het
Noaitgenôch’ kin ek ferteld wurde mei help fan de ferteldoaze, sjoch by taal-
verhaal ‘Rûpke Noaitgenôch’ kan o ok verteld worden met behulp van de verhaal-
spultsjes D ‘Ferhaaldoaze mei foarwurpen.’
do os, kijk taalspelletje D ‘Verhaaldo os met vo orwerpen.’
Watsto nedich hast: -
Wat je nodig hebt:
it printeboek ‘Rûpke Noaitgenôch’
-
het prentenboek ‘Rûpke Noaitgenôch’
foarwerpen passend by it ferhaal, lykas de fruitsoarten dy ’t yn it ferhaal
-
vo orwerpen passend bij het verhaal, zoals de fruitso orten die in het verhaal
foar komme, in rûp, in flinter, blêdsjes ensfh.
vo or komen, een rups, een vlinder, blaadjes enz.
-
plaatsjes fan de yllustraasjes út it boek.
-
plaatjes van de illustraties uit het boek
-
in doaze mei in deksel, grut genôch foar alle foarwerpen.
-
een do os met een deksel, gro ot genoeg vo or alle vo orwerpen
-
in bel of oar sinjaal om oan te jaan dat it ferhaal begjint.
-
een bel of ander signaal om aan te geven dat het verhaal begint.
Foardatst it ferhaal begjint, sjongst in ferske,
Vo ordat het verhaal begint, zing je een liedje, of luidt je een
liedst in bel of brûkst wat oars dat oanjout dat
bel of gebruik je wat anders dat aan geeft dat het vertellen
it ferhaal begjint. Lês it printeboek foar. Nei it
begint. Lees nu het prentenboek vo or. Na het vertellen kan
fertellen kin it ferhaal op ferskate wize nei fer-
het verhaal op verschillende manieren het verhaal na verteld
teld wurde, mei foarwurpen, plaatsjes of mei
worden, met vo orwerpen of plaatjes of met het boek zelf.
it boek sels. De foarwurpen en plaatsjes helpe
Stel de kinderen vragen en geef ze tijd om te vertellen.
de bern om de ferhaalline te werhinnerjen.
De vo orwerpen en plaatjes helpen de kinderen om de verhaallijn te herinneren.
Beskriuw- en fertel spultsje: ‘Fiskje’
Beschrijf- en vertel spelletje: ‘Vissen’
It doel fan dit spultsje is dat bern dyn ferhaal neifertelle kinne.
Het doel van dit spelletje is dat kinderen jouw verhaal na kunnen vertellen.
Watsto nedich hast:
Wat je nodig hebt:
-
in angel (stok, toutsje, magneet)
-
een hengel (stok, touwtje, magneet)
-
ôfbyldings dy ’t bisten, iten en/of oare deistige dingen útbyldzje
-
afbeeldingen van dieren, eten en/of andere dagelijkse dingen
-
papierklammerkes (safolle ast ôfbyldings hast)
-
grote paperclips (hetzelfde aantal als de afbeeldingen)
Meitsje in fiskangel fan in stok en toutsje en lymje in lyts magneetsje dêr oan fêst.
Maak een vishengel van een stok en touwtje en lijm een klein magneetje aan het
Befêstigje de papierklammerkes oan de ôfbyldings. Kinst de kaarten ek yn de
eind vast. Bevestig de paperclips aan de afbeeldingen. Je kan de afbeeldingen
foarm fan in fisk knippe. Lis de ôfbyldings
o ok in de vorm van een vis knippen. Leg de afbeeldingen met de
mei de klammerkes op de kop op e ‘ grûn en
paperclips op de kop op de grond en laat de kinderen om de beurt
lit de bern om beurten mei dyn help in kaart
hengelen naar de afbeeldingen. Kijk samen naar de opgeviste
‘fiskje.’ Sjoch dan mei de bern nei de
afbeeldingen, benoem en/of beschrijf wat er op de afbeeldingen
ôfbyldings, beneam en/of beskriuw wat der
staat en vraag de kinderen ze o ok te benoemen. Tijdens het opvissen
op de ôfbyldings stiet en freegje de bern se
van de afbeeldingen kunnen jullie een verhaaltje bedenken.
ek te beneamen. Tidens it fiskjen nei de ôfbyldings kinne jimme in ferhaaltsje betinke.
75
Taalspultsjes E: Beskriuwe en fertelle mei bern fan 3–4 jier / Taalspelletjes E: beschrijven en vertellen met kinderen van 3–4 jaar
76
77
Tips foar fierdere ferdjipping:
Tips voor verdere verdieping:
Brosjueres:
Brochures:
- Sintrum Frysktalige Berne-opfang
- Sintrum Frysktalige Berne-opfang
Algemiene ynformaasje brosjuere foar liedsters fan foarskoalske ynstellings.
Algemene informatie brochure vo or leidsters van vo orscho olse instellingen.
Sintrum Frysktalige Berne-opfang, Ljouwert.
Sintrum Frysktalige Berne-opfang, Leeuwarden.
Sjoch op: www.sfbo.nl
Kijk op: www.sfbo.nl
- Meartaligens yn it deistich libben
- Meartaligens yn it deistich libben
De measte tips yn dizze brosjuere binne rjochte op Frysktalige gesinnen of gesin-
De meeste tips in deze brochure zijn gericht op Friestalige gezinnen of gezinnen
nen dêr’t twa talen neistinoar brûkt wurde. Dizze brosjuere kin ek as helpmiddel
waar twee talen gesproken worden. Deze brochure kan o ok als hulpmiddel ge-
brûkt wurde foar Nederlânsktalige of oarstalige gesinnen dy ’t harren bern mei it
bruikt worden vo or Nederlandstalige of anderstalige gezinnen die hun kinderen
Frysk yn oanrekking bringe wolle.
met het Fries in aanraking willen brengen.
MELT projekt, Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen,
MELT projekt, Mercator Europees Kenniscentrum vo or Meertaligheid en Taalleren,
Ljouwert.
Leeuwarden.
Foar it pdf-bestân: http://www.mercator-research.eu/research-projects/MELT
Vo or het pdf-bestand: http://www.mercator-research.eu/research-projects/MELT
- Talen kleuren je leven!
- Talen kleuren je leven!
Brosjuere oer meartaligens foar âlden, opfieders en beropskrêften.
Brochure over meertaligheid vo or ouders, opvoeders en beroepskrachten.
Afûk, Ljouwert.
Afûk, Leeuwarden.
Foar it pdf-bestân:
Vo or het pdf-bestand:
http://www.heitenmem.nl/images/upload/Brochure_Meertalig_Opvoeden.pdf
http://www.heitenmem.nl/images/upload/Brochure_Meertalig_Opvoeden.pdf
78
Websides:
Websites:
www.mercator-research.eu
www.mercator-research.eu
It Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen is yn Europa
Het Mercator Europees Kenniscentrum vo or Meertaligheid en Taalleren is een be-
in belangryk ynstitút op it mêd fan meartaligens en taallearen. Mercator mobili-
langrijk instituut op het gebied van meertaligheid en taalleren. Mercator mobili-
searret en bringt kennis en kompetinsjes by elkoar dy ’t yn oare lidsteaten en oare
seert en brengt kennis en competenties bij elkaar die op het niveau van de
meartalige regio’s ûntwikkele binne. Yn it wurk wurdt omtinken jûn oan taal en it
lidstaten en de regio’s ontwikkeld zijn. In het project werk is aandacht vo or taal en
learen op skoalle, mar ek oan de taaloerdracht thús, op it wurk, yn de frije tiid en
het leren op scho ol, maar o ok de taaloverdracht thuis, op het werk, in de vrije tijd
troch kultuerpartisipaasje.
of do or cultuurparticipatie
www.fryske-akademy.nl
www.fryske-akademy.nl
De Fryske Akademy is in ûndernimmend ynstitút dat wittenskiplik ûndersyk docht
De Fryske Akademy is een ondernemend instituut dat wetenschappelijk onderzoek
op it mêd fan de Fryske taal, ûnderwiis, kultuer, skiednis en maatskippij.
doet op het gebied van de Friese taal, onderwijs, cultuur en samenleving.
www.sfbo.nl
www.sfbo.nl
Yn Fryslân binne der in protte Frysktalige of twatalige (Frysk en Nederlânsk) pjutte-
In Fryslân zijn er veel Friestalige of tweetalige (Fries en Nederlands) peuterspeelza-
boartersplakken en bernedeiferbliuwen. It Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO)
len en kinderdagverblijven. Het Centrum Friestalige Kinderopvang (Sintrum Frysk-
is it ynformaasje-, kennis- en stipepunt op it mêd fan meartaligens en taalstimulear-
talige Berne-opfang, SFBO) is het kennis- en steunpunt op het gebied van
ring yn de foarskoalske perioade. De adviseurs fan it SFBO helpe liedsters yn it
meertaligheid en stimulering in de vo orscho olse periode. De adviseurs van het
pjuttewurk en de berne-opfang by it foarmjaan fan taalbelied en it kreëarjen fan in
SFBO helpen leidsters in de peuterspeelzalen en kinderdagverblijven bij het vorm-
taalrike omjouwing foar de bern. Alden wurde dêr fansels by belutsen. De begelie-
geven van taalbeleid en het creeëren van een taalrijke omgeving vo or kinderen.
ders fan it SFBO jouwe ynformaasje oer meartaligens yn Fryslân en organisearje
Ouders worden daar natuurlijk bij betrokken. De begeleiders van het SFBO geven
âlderjûnen en ynformaasjebyienkomsten foar liedsters oer it belang fan taalbelied
informatie over meertaligheid in Fryslân en organiseren ouderavonden en infor-
en taaloanbod.
matiebijeenkomsten vo or leidsters over het belang van taalbeleid en taalaanbod.
79
www.tomke.nl
www.tomke.nl
It Tomke-projekt bestiet út ferskate ûnderdielen. Alle aktiviteiten binne rjochte op
Het Tomke-project bestaat uit verschillende onderdelen. Alle activiteiten zijn ge-
pjutten, harren âlden of opfieders. De materialen binne sawol thús as yn de foar-
richt op peuters, hun ouders en opvoeders. De materialen zijn zowel thuis als in de
skoalske ynstellings te brûken.
vo orscho olse instellingen te gebruiken.
www.afuk.nl
www.afuk.nl
De online webwinkel kinst op dizze webside fine. Sa kinst (foarlês) boeken en oar
De online webwinkel is op deze website te vinden. Zo kan je (vo orlees) boeken en
materiaal keapje. De stifting Afûk stelt him as doel om de kennis en it brûken fan
ander materiaal kopen. De stichting Afûk heeft als doel om de kennis en het
de Fryske taal en de belangstelling foar Fryslân te befoarderjen. De Afûk wol dat
gebruik van de Friese taal en de belangstelling vo or Fryslân te bevorderen. De Afûk
berikke troch: - it organisearjen fan kursussen en eksamens; - it útjaan fan learmid-
wil dat bereiken do or : - het organiseren van cursussen en examens; - het uitgeven
dels, boeken en oare publikaasjes; - it wurkjen oan konkrete projekten; - it befoar-
van leermiddelen, boeken en andere publicaties; - het werken aan concrete projec-
derjen fan it Frysk yn de besteande en nije media; - it fersoargjen fan foarljochting
ten; - het bevorderen van het Fries in de bestaande en nieuwe media; - het geven
en alle oare middels ynsette dy ta it doel tsjinje kinne.
van vo orlichting en alle andere middelen inzetten om het doel te behalen.
www.leskist.nl
www.leskist.nl
Op dizze online webwinkel kinst in protte ûntwikkelingsmateriaal foar pjutten en
Op deze online webwinkel kun je veel ontwikkelingsmateriaal vo or peuters en
beukers bestelle.
kleuters bestellen.
www.pukenko.nl
www.pukenko.nl
Puk & Ko is in Nederlânske webside mei beskriuwings fan in totaalprogramma foar
Puk & Ko is Nederlandse website met beschrijvingen van een totaalprogramma
pjutteboartersplakken. It programma stimulearret de brede ûntwikkeling fan pjut-
vo or peuterspeelzalen. Het programma stimuleert de brede ontwikkeling van peu-
ten. Op dizze website kinst ek in observaasje/registraasje formulier fine rjochte op
ters. Op deze website kun je o ok een observatie/ registratie formulier vinden ge-
ferskillende aspekten fan taal. Dizze kinst ek foar it Frysk brûke!
richt op verschillende aspecten van taal. Deze kun je o ok vo or het Fries gebruiken!
www.taalsintrumfrysk.nl
www.taalsintrumfrysk.nl
Om de trochgeande line fan meartaligens yn de foarskoalske ynstellings troch te
Om de do orgaande lijn van meertaligeheid in de vo orscho olse instellingen do or te
setten yn it basisûnderwiis binne der in soad skoallen yn Fryslân trijetalich (Neder-
zetten in het basisonderwijs zijn er veel scholen in Friesland drietalig (Nederlands,
lânsk, Frysk en Ingelsk), sy binne oansluten by it netwurk ‘ Trijetalige Skoallen.’ Taal-
Fries en Engels), zij zijn aangesloten bij het netwerk ‘ Trijetalige Skoallen.’ Taal-
sintrum Frysk (TF) is in ôfdieling fan Cedin, in ynstelling foar edukative
centrum Fries (Taalsintrum Frysk, TF) is een afdeling van Cedin, een instelling vo or
tsjinstferliening yn Noard-Nederlân. TF wol learkrêften fan skoallen foar primêr en
educatieve dienstverlening in No ord-Nederland. TF wil leerkrachten van scholen
fuortset ûnderwiis begeliede by it ûntwikkeljen, ymplemintearjen en útfieren fan
vo or primair en vo ortgezet onderwijs begeleiden bij het ontwikkelen, implemteren
meartalich taalbelied mei in lykweardige posysje fan de Fryske taal. Op dizze
en uitvoeren van meertalig taalbeleid met een gelijkwaardige positie van de Friese
webside kinst ek materialen bestelle.
taal. Op deze website kun je o ok materialen bestellen.
80
www.bibliotheek.nl
www.bibliotheek.nl
Bibliotheek.nl is de digitale portaal fan de iepenbiere bibleteken yn Nederlân. Hjir
Bibliotheek.nl is de digitale portaal van de openbare bibliotheken in Nederland.
kinst boeken sykje en oanfreegje yn in bibleteekfestiging yn e ‘ buert.
Hier kan je boeken zoeken en aanvragen in een bibliotheekvestiging in de buurt.
www.spultsjes.nl
www.spultsjes.nl
Op dizze webside kinne bern fan 0–12 jier online spultsjes dwaan. Der binne fer-
Op deze website kunnen kinderen van 0–12 jier online spelletjes spelen. Er zijn ver-
skate soarten spultsjes te finen. Foar de allerlytsten is der bygelyks ‘Pipa’ om
schillende so orten spelletjes. Vo or de allerkleinsten is bijvo orbeeld ‘Pipa’ heerlijk
hearlik mei in folwoeksene op alle toetsen te drukken en te sjen wer’t Hessel de
om met een volwassene op alle toetsen te drukken en te kijken waar ‘Hessel de
Húskeslak ferstoppe sit.
Húskeslak’ zich verstopt heeft.
www.kindentaal.nl
www.kindentaal.nl
In webside oer taalûntwikkeling en it stimulearjen dêrfan by poppen, pjutten en
Een website over taalontwikkeling en het stimuleren ervan bij baby's, peuters en
beukers.
kleuters.
www.ouders.nl
www.ouders.nl
In webside mei allerhanne ynformaasje. Sjoch ek ûnder it kopke ‘taal.’ Foar âlden
Een website met allerhande informatie. Kijk o ok onder het kopje ‘taal.’ Vo or ouders
en opfieders fan bern fan –1 tot 18 jier.
en opvoeders van kinderen van –1 tot 18 jaar.
www.meertalen.nl
www.meertalen.nl
In oantal boeken binne oersetten yn in oare taal. Dizze boeken binne te brûken yn in
Een aantal boeken zijn vertaald in een andere taal. Deze boeken zijn te gebruiken
meartalige groep of thús. Utgongspunt is dat bern earst in ferhaal kennen leare in
in een meertalige groep of thuis. Uitgangspunt is dat kinderen eerst een verhaal
hun thústaal, foardat se it yn in twadde taal leare.
leren kennen in hun thuistaal, vo ordat ze het in een tweede taal leren.
www.heitenmem.nl
www.heitenmem.nl
Dizze webside is bedoeld foar alle heiten, memmen en opfieders yn Fryslân mei
Deze website is bedoeld vo or alle vaders, moeders en opvoeders in Fryslân met
bern fan 0–12 jier. Op de webside stean allerhanne tema’s omtrint it grut bringen
kinderen van 0–12 jaar. Op de website staan allerhande thema’s omtrent het op-
fan bern. Ek ferskynt der 3 kear per jier in tydskrift, mei in protte ferskate ynfor-
voeden van kinderen. Ook verschijnt er 3 keer per jaar een tijdschrift, met veel ver-
maasje.
schillende informatie.
www.fryslan.nl
www.fryslan.nl
De webside fan provinsje Fryslân , mei ek ynformaasje oer de Fryske taal en it ûn-
De website van provincie Fryslân, met o ok informaasje over de Friese taal en het
derwiis yn provinsje Fryslân.
onderwiis in provincie Fryslân.
www.itfryskeberneboek.nl
www.itfryskeberneboek.nl
De Stichting It Fryske Berneboek rjochtet har op stúdzje en promoasje fan Fryske
De Stichting It Fryske Berneboek (Het Friese Kinderboek) richt zich op studie en pro-
berne- en jongereinliteratuer mei it doel dy literatuer sa breed mo oglik bekend te
motie van Friese kinder- en jongerenliteratuur met als doel om die literatuur zo
meitsjen, yn en bûten Fryslân.
breed mogelijk bekend te maken, in en buiten Fryslân.
www.fryskprinteboek.nl
www.fryskprinteboek.nl
Op dizze webside steane mearkes en oare ferhalen. De Ried fan de Fryske Bewe-
Op deze website staan spro okjes en andere verhalen. De Raad van de Friese Be-
ging (RfdFB), in belange-organisaasje foar minsken dy ’t wiis binne mei Fryslân en
weging (Ried fan de Fryske Beweging, RfdFB), een belangen-organisatie vo or men-
har ynsette foar mear romte foar it Frysk en de Fryske kultuer.
sen die blij zijn met Fryslân en hun inzetten vo or meer ruimte vo or het Fries en de Friese cultuur.
www.berneboek.nl Op dizze webside kinst it ynteraktive boek ‘ Tûzenpoatsjes’ fine, mei dêryn opsis-
www.berneboek.nl
ferskes.
Op deze website kan je het interactieve boek ‘ Tûzenpoatsjes’ vinden, met daarin opzegversjes.
www.praatmarfrysk.nl Praat mar Frysk is in kampanje mei it doel Friezen bewust te meitsjen fan harren
www.praatmarfrysk.nl Praat mar Frysk (Praat maar Fries) is een campagne met
meartaligens en harren dêr grutsk op te meitsjen.
als doel Friezen bewust te maken van hun tweetaligheid en hun trots ‘o p het Fries zijn’ te ontwikkelen.
www.buterbreaengrienetsiis.com De online webwinkel fan ButerBreaenGrieneTsiis.com is een partner van FryslânFer-
www.buterbreaengrienetsiis.com
bynt.nl en bringt Friezen oer de hiele wrâld yn kontakt mei elkoar.
De online web shop van ButerBreaenGrieneTsiis.com is een partner van FryslânFerbynt.nl en brengt Friezen over de hele wereld in contact met elkaar.
www.fffestival.nl It Fertel & Foarlêsfestival (FFFestival) is in fertel- en foarlêsfeest foar pjutten, skoal-
www.fffestival.nl
bern en âlderein yn Fryslân. Doel fan it projekt is om mear omtinken en stimulâns te
It Fertel & Foarlêsfestival (FFFestival, Het Vertel & Vo orleesfestival) is een vertel- en
jaan oan it foarlêzen en it fertellen fan ferhalen yn it Frysk. Yn pjutteboartersplak-
vo orleesfeest vo or peuters, scho olkinderen en ouderen in Fryslân. Doel van het
ken, op skoallen, yn bibleteken, doarpshuzen, âldereinsoarchynstellings, musea en
project is om meer aandacht en stimulans te geven aan het vo orlezen en het ver-
kulturele besikerssintra.
tellen van verhalen in het Fries. In peuterspeelzalen en kinderdagverblijven, op scholen, in bibliotheken, dorpshuizen, oudereninstellingen, musea en culturele bezoekerscentra.
81
82
Bylage 1: Observaasje/registraasje formulier meartaligens
Bijlage 1: Observatie/registratie formulier meertaligheid
Ûndersteande tabel kin brûkt wurde troch in meiwurker fan in foarskoalske ynstel-
Onderstaande tabel kan gebruikt worden do or een medewerker van een vo or-
ling om de (mear)talige sitewaasje fan in bern yn de provinsje Fryslân te registear-
scho olse instelling om de (meer)talige situatie van een kind in de provincie Fryslân
jen. It kin brûkt wurde as observaasjeformulier én as oerdrachtsformulier of as ien
te registreren. Het kan worden gebruikt als observatieformulier én als overdrachts-
fan beide.
formulier of als één van beide. Dit formulier kan bijgewerkt en aangevuld worden naar de wensen van de medewerkers van de vo orscho olse instelling.
As ûndersteande tabel as observaasjeformulier brûkt wurdt en do wolst in dúdlik byld fan de taalûntwikkeling en eventuele feroarings yn de taalsitewaasje en taal-
Als onderstaande tabel als observatieformulier wordt gebruikt en je wilt een dui-
gebrûk, is it oan te rieden om sa’n observaasje op syn minst twa kear by in bern út
delijk beeld van de taalontwikkeling en eventuele veranderingen in de taalsituatie
te fieren.
en taalgebruik, is het aan te raden om zo’n observatie minimaal twee keer bij een
Do kinst de tabel bygelyk as earste keer ynfolje as in bern krekt nij is op it bernesin-
kind uit te voeren.
trum, foar de twadde kear as it bern al in pear moanne op it bernesintrum komt en
Je kan de tabel bijvo orbeeld als eerste keer invullen als een kind het kinder-
in lêste kear oan it ein fan de foarskoalske perioade, krekt foar as it bern fjouwer
centrum binnenkomt, vo or de tweede keer als het kind al een paar maanden op
wurdt.
het kindercentrum komt en een laatste keer aan het einde van de vo orscho olse periode, net vo ordat het kind vier jaar wordt.
As ûndersteande tabel as oerdrachtsformulier brûkt wurdt fan it bernesintrum (pjutteplak, bernedeiferbliuw, kresj, gastâlder ensfh.) nei de basisskoalle is it oan te
Als onderstaande tabel wordt gebruikt als overdrachtsformulier van het kinder-
rieden om de observaasje oan it ein fan de foarskoalske perioade yn te foljen,
centrum (peuterspeelzaal, kinderdagverblijf, crèche, gastouder enz.) naar de basis-
krekt foardat it bern nei de basisskoalle giet. Meastentiids wurdt der by in oer-
scho ol is het aan te raden om de observatie aan het eind van de vo orscho olse
dracht algemiene ynformaasje jûn oer it bern. It tafoege formulier is spesifyk
periode in te vullen, net vo ordat het kind naar de basisscho ol gaat. Meestal wordt
rjochte op it Frysk en Nederlânsk, sadat de juf fan groep 1 de foarkennis hat oer
er bij een overdracht algemene informatie gegeven over het kind. Het bijgevoegde
de talige sitewaasje fan it bern.
formulier is specifiek gericht op het Fries en Nederlands, zodat de juf van groep 1 de vo orkennis heeft over de talige situatie van het kind.
83
84
Naam kind:
Namme bern:
Datum:
Datum: Naam groep:
Namm groep: Meartaligs
Faak
Soms
Noait
Meertaligheid
Opfieder(s) praat/prate FR tsjin bern
Opvoeder(s) spreekt/spreken FR tegen kind
Opfieder(s) praat/prate NL tsjin bern
Opvoeder(s) spreekt/spreken NL tegen kind
Opfieder(s) praat/prate oare taal/talen tsjin bern
Opvoeder(s) spreekt/spreken andere taal/talen tegen kind
Bern ferstiet FR
Kind verstaat FR
Bern ferstiet NL
Kind verstaat NL
Bern praat op bernesintrum FR
Kind spreekt op kindercentrum FR
Bern praat op bernesintrum NL
Kind spreekt op kindercentrum NL
Bern praat op bernesintrum oare taal
Kind spreekt op kindercentrum andere taal
De taalûntwikkeling ferrint
De taalontwikkeling verlo opt
oer it algemien
Goed
Net goed
Ûnbekind
over het algemeen
Nammentlik:
Namelijk:
Oanfoljende opmerkings:
Aanvullende opmerkingen:
FR = Frysk NL = Nederlânsk
FR = Fries
Vaak
Goed
Soms
Nooit
Niet goed
Onbekend
NL = Nederlands.
'Opfieders' kinne meardere persoanen wêze: heiten, memmen, pakes, beppes of
‘Opvoeders’ kunnen meerdere personen zijn: vaders, moeders, opa’s, oma’s of an-
oare fersoargers. Yn de kolom 'Oanfoljende opmerkings' kin oare taal-ynformaasje
dere verzorgers. In de kolom ‘Aanvullende opmerkingen’ kan overige taal-infor-
jûn wurde. Sa as de foarútgong, bepaalde útspraken fan bern en/ of oare opfal-
matie worden gegeven. Zoals de vo ortuitgang, bepaalde uitspraken van kinderen
lende saken.
en/ of andere opvallende zaken.
Op de website fan Puk & KO kinst in observaasje/registraasje formulier fine dat
Op de website van Puk & Ko kun je een observatie/registratie formulier vinden dat
rjochte is op de ûntwikkeling fan de ferskillende aspekten fan taal.
gericht is op de ontwikkeling van de verschillende aspecten van de taal.
http://www.pukenko.nl/web/Over-Puk-Ko/Zo-werkt-het/
http://www.pukenko.nl/web/Over-Puk-Ko/Zo-werkt-het/Observatie-en-
Observatie-en-registratie.htm
registratie.htm
